ikinci grup uygulama örnekleri

Transkript

1 ikinci grup uygulama örnekleri SAİT HALİM PAŞA YALISI TAÇ VAKFI UYGULAMASI Sait Halim Paşa Yalısı İstanbul Boğaziçi'nin Rumeli yakasında, Yeniköy Carlton Otelinin hemen yanında yer almaktadır. Sinan GENİM 1863 yılında Kahire'de doğan, 1921'de R o m a ' d a ölen Sait Halim Paşa Osmanlı Vezirlerinden Prens Halim Paşamn büyük oğludur. Devlet şûrası üyeliği ve Osmanlı İmparatorluğunda Sadrazamlık yapmıştır. Rıhtımdaki aslan heykelinden dolayı "Aslanlı yalı" olarak da tanınan yalının mimari ve sanat değeri yanında, 1914 ağustosunda burada imzalanan Türk-Alman ittifakından kaynaklanan tarihi bir değeri de vardir. Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu gün ve sayılı kararı ile "Korunması gerekli yapıların yaşatılabilmesi için zorunlu müdahalelerin ölçüsü konusunun, gerek kurulumuz üyelerince, gerekse müracaat sahiplerince çözümlenmesi gerekli önemli bir problem olarak belirlenmesi üzerine..." diyerek, korunması gerekli yapıları: I. grup yapılar, II. grup yapılar, III. grup yapılar olarak sınıflandırmış ve uygulamaların bu esasa göre yapılmasına karar vermiştir. Bu karara göre II. grup yapılar, "Değerlendirmede (tescil) aranan ve 5805 ve 1710 sayılı yasalarda belirtilmiş bulunan niteliklerden özellikle çevresel özelliklerinin önemi açısından, yalnız dış görünümleri ve gabarileri ile korunması gerekli yapılardır..."* Bu tür yapılar, uygulanacak korumaya dönük yapısal girişimler bakımından iki ana, yedi alt bölümde toplanmıştır. II. grup yapı restorasyonu, özellikle akademik çevrelerde tartışma konusudur. Bu tür bir yapısal düzenlemenin korunması gerekli yapıyı yok ettiği; yerine çağdaş olmayan, bir anlamda eskiyi taklit etmekten öteye gitmeyen, zorlama ve kişiyi yanıltan bir yapı çıkardığı söylenmektedir. Ülkemiz, korunması gerekli yapı açısından -tüm tahriplere rağmen- büyük bir birikime sahiptir. Kanımızca bütün sivil mimarlık örneklerini -aynen koruyarak- muhafaza etmek mümkün değildir. O halde karşımıza iki seçenek çıkmaktadır ki, bunların biri bu yapılardan vazgeçmek ve yok olmalarını seyretmektir. (Bazı çevreler bu yapılardan örnekler toplayarak bir açık hava müzesi yaratmak ve diğerlerini tescilden düşmek gereğinin bir çözüm olduğunu savunmaktadırlar.) Diğer seçenek ise, II. grup uygulamalara devam etmektir. Ülkemiz genelinde bir yapı kargaşası mevcuttur. Gerek kırsal kesimde, gerekse şehirlerimizde yapı yapma olayı çağın gereklerine uymaksızın baştan savma, çirkin ve de- netimsizdir. Bayındırlık Bakanlığı bile, yapı uygulamasına çözüm bulamadığı, denetleyemediği için konunun çözümünü arayacağına, kolay yolu seçerek teras çatı uygulamasından vaz geçmiş ve mimarları eğimli çatı ile sonuç elde etmeye mecbur tutmuştur. Bütün bu karmaşa içinde, tüm II. grup uygulamaların olumlu ve doğru olduğunu söylemek güçtür. Ülkemiz korunması gerekli yapı birikimine bir çözüm olan II. grup yapı uygulaması; kanımızca prensip kararları yönünden değil, uygulamadaki yapı kültürü yönünden eleştirilmelidir. Evet, çok kötü II. grup uygulamalar vardır, ama b u n u n yanı sıra çok daha kötü yeni yapı uygulamaları da vardır. II. grup yapı uygulaması, mimarlık ve yapı bilgileri dışında, üslup anlayışı, tarih bilinci ve geçmişe saygı isteyen bir birikim gerektirir. Üstelik yalnızca teknik bilgi yeterli değildir, ayrıca deneyim gerektirir. Mimarlık eğitimi yapan kurumlarda haftada iki saati geçmeyen rölöve dersi ile konuya yaklaştırılmaya çalışılan mimarlar -daha büyük bir çoğunluğu teşkil eden inşaat mühendisleri ise bu tür bir eğitimden hemen hemen hiç geçmemektedirler ve mimarlara göre daha çok uygulama yapabilmektedirler- meslek hayatlarının başlangıcında, hiçbir uygulama birikimine sahip olmadan, böyle zor bir yapı olayı ile karşılaşmakta ve sonuç olarak çok kötü uygulamalar onaya çıkabilmektedir. Kanımızca genelde II. grup uygulamalar arasında çok kötü örnekler vardır. A m a bu II. grup uygulamanın yanlışlığını göstermez. Ç ö z ü m, belli bir bilgi birikimi sağlamadan bu tür uygulamalara girişmemektir. Yasal düzenlemeler, denetim ve cezalar çözüm değildir, malsahiplerinin baskısına dayanacak genç mimar arkadaşlarımızın sağduyusunun konuya en iyi çözümü getireceğine inanıyorum. ( * ) tarih ve sayılı Gayrim e n k u l Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek K u r u l u kararı, 2863 sayılı yasa çerçevesinde kurulan Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulunca tarih ve 6 1 sayılı karar ile aynen kabul edilmiştir. 19. yüzyılın sonlarında inşa edilmiş olan yalı, zamanın barok uslubunda ve Batı etkinliğinin görüldüğü bir tarzda inşa edilmiştir. Yalı daha sade olan dış görünüşüne rağmen, iç mekanlarında bir Şark sarayını andıran unsurlarla bezenmiştir. Boğaz yolunun geçmesiyle yalının arkada devam eden oıjinal setli bahçesi bölünmüş ve bugün bir bölümü Carlton Otelinin motel kompleksi olarak kullanılmaktadır. Yalıya Boğaz cephesinde rıhtımdan merdivenlerle çıkılan bir balkondan giriliyordu. Bu giriş Sait Halim Paşanın özel çalışma ve kabul odalarına geçişi sağlıyordu. Bugün bu hacimler müze olarak değerlendirilmiştir. Aynca rıhtımdan yalının iki yanında devam eden beyaz boyalı döküm parmaklıklarla aynlmış harem ve selamlık bahçelerine geçilmektedir. Yalının iki yanma sonradan ilave edilmiş ahşap camekanlı, arnuvo harem ve selamlık girişlerine bahçeden mermer merdivenlerle çıkılmakta, b u girişlerde birkaç basamakla zemin kattaki hollere ulaşmaktadır. Bu iki hol de zengin alçı nakış ve kalem işleri ile dikkati çekmektedir. Üst kata harem holündeki zengin unsurlarla süslü barok merdivenle ulaşılmaktadır. Tek kolla bir sahanlığa kadar çıkılmakta sonra iki kola aynlarak galeriye ulaşılmaktadır. Bu galeri etrafında sıralanmış konser salonu ve servis hacimleri, Venedik odası, harem oturma odası ve J a p o n odası bulunmaktadır. Bu salon ve odaların zengin tefrişatı ve bilhassa fildişi ve sedef kakma kapılan eşsiz değerdedir. Yalının maliki olan Turizm Bankası Genel Müdürlüğünün, T A Ç Vakfına yalmın rıhtımında meydana gelen çöküntüler ve taşıyıcı duvarlardaki çatlamalar, çatı fenerindeki su problemleri, kısaca yalmın onarımıyla ilgili müracaatları neticesinde, imzalanan tarihli protokol gereğince Vakfımızın hem projelendirme hem de uygulama hizmetlerini üstlenmiştir. Bu aşamadan sonra rölöve ve restorasyon çalışmalan Vakıf Teknik Bürosunca yürütülmüştür. Bünyesindeki Bilim Kuruluna danışmak suretiyle restorasyon projeleri tamamlanmış ve Anıtlar Yüksek Kurulunun

2 Sait H a l i m Paşa Yalısı, genel görünüm, onarım sonraşı onayma sunulmuştur. Kurulun tarihli onayından sonra inşaatın ihalesi yapılmış ve Ağustos 1981'de uygulamaya geçilmiştir. Restorasyon araştırma ve projelendirme işlerinin birinci aşaması olan rıhtım takviye projelerinin hazırlanıp, uygulama kontrollüğ ü İ T Ü inşaat Fakültesi Zemin Mekaniği ve Temel İnşaatı Kürsüsünce yürütülmüştür. Rıhtım yenilemesi tamamlandıktan sonra çatısı tamamen elden geçirilmiş, ortadaki fener çatı içine alınarak çatı bir bütün haline getirilmiştir. Binanın taşıyıcı sistemi yükleme yapılarak kontrol edilmiş, dış cephe kaplaması elden geçirilerek izolasyon teçhizatlı özel boya ile boyanmıştır. Bu yenileme işlemleri içersinde tesisatın değiştirilmesi, ahhi tesisatın elden geçirilmesi, ısıtma ve havalandırma ileyeniden yangın ihbar sisteminin kurulması da bulunmaktadır. İ ç tezyinatta; hemen bütün döşeme, tavan ve duvarlar elden geçmiş, kalemişi, alçı tavan ve varak işleri oıjinaline uygun tamamlanmıştır. Yalınm mevcut oıjinal dekorasyon elemanları olan avize, kapı kolu, perdeler temizlenerek yeniden yerine montajları yapıt m ış tır. Kuzeye bakan harem bahçesi ve onun önündeki rıhtım Turizm Bankasınca plaj olarak işletilmektedir. Bu işleve cevap verecek bahçe düzenlemesi yapılmış, oıjinal havuz onarılarak soyunma kabinleri, WC, duşlar ve büfe ilave edilmiştir. Tüm onarım işlemleri için T1 harcanmış olan yahnin, yakında mülkün sahibi Turizm Bankası'na teslimi yapılacaktır. Salt H a l i m Paşa Yalısı, genel görünüm, onarım sonrası

3 K o n u m planı Salt H a l i m Pasa Yalısı, öneri projesi, B - B kesiti

4 A y r ı n t ı, restorasyon öncesi A y r ı n t ı, restorasyon sonrası Deniz cephesi, rölöve Deniz cephesi, restorasyon sonrası BÜYÜKADA'DA BİR KÖŞK Büyükada'da bulunan bahçe içindeki ahşap yapı diğer bir örnek olarak seçilmiştir. Orijinalde tek aile kullanımı için planlanan yapı, zaman içinde katlara ayrılmış, iç merdiven kapatılmış ve kat ulaşımları dışa ilave edilen betonarme merdivenlerle sağlamr olmuştur. Yeniden tek bir aile tarafından alınan yapı, ahşap sisteminin sağlam oluşu ve yazlık kullanım dolayısiyle, yıkılmadan yenilemeye tabii tutulmuş, dıştaki ekler temizlenmiş, çürüyen ve deforme olan ahşap taşıyıcılar ve kaplama aynı malzeme ile değiştirilmiştir. Islak hacimler yeniden düzenlemiş ve günümüz gereksinmelerine cevap verecek hale getirilmiştir. Yalnızca birinci katta taşıyıcı olmayan oda duvarları kaldırılarak, bu kat yaşam katı haline getirilmiştir. Arka cephe, rölöve Yapının yeniden tek aile kullanımına geçmesi kanımızca çok özel bir durumdur. Genelde tek aile kullanımından, çok aile kullanımına geçiş olduğu durumlarda böyle bir uygulama kullanım özellikleri dolayısiyla mümkün değildir. Bu da planlamanın değişimini gündeme getirmekte ve yapı cephesinde bazı yeni düzenlemelere yol açmaktadır. İşte müdahelenin boyutları burada tartışılır olmaktadır. Ne kadar korumalı?,nasıl müdahale edilmelidir? Kanımızca malsahibinin istek ve müdahalelerine dur diyebilecek sağduyulu mimara burada gerek vardır. A r k a cephe, restorasyon sonrası

5 Kara görünüşü, restorasyon sonrası Kara görünüşü, rölöve ARNAVUTKÖY'DE BİR YALI Arnavutköy yalı boyundaki bu yapı bir ikiz evin yarısıdır. 20. yüzyıl başında tek aile için planlanan yapı zaman içinde kat kat bölünerek kiraya verilmiş ve ikizinde de görüleceği gibi, gerek i ç, gerekse dış etkenler sonucu önemli ölçüde tahrip olmuştur. Gayrimenkul Eski Eserler veanıtlar Yüksek Kurulunca II.A.2 olarak gruplandırılan bu yapı dış mimari görüntüsü dış cephe elemanları ve rfıalzemesi aynen korunarak yenilenmiştir.' Y o ğ u n bir trafik akışının bulunduğu Arnavutköy Caddesinden yüz alan yapıya, bitişik nizam ve dar cepheli olduğundan, bodrum katı yapılma gibi bir istek bulunmamasından, genel uzlaşma doğrultusunda yalnızca kısmen volta, kısmen de ahşap olan çatısı ve döşemeleri sökülmek, yığma tekniğinde yapılan deniz ve kara cepheleri ise olduğu gibi tutulmak -askıya alınmak- suretiyle müdahale edilmiştir. Orijinalde yüksek olan iç yükseklikler, pencere boyutları ve balkon çıkışları sebebiyle hemen hemen aynen muhafaza edilmiş, ancak yol tarafında zemin kat ile 1. kat arasına salona bakan ve üst pencerelerden ışık alan bir ara kat -çalışma odasıyerleştirilm iştir. Söz konusu yapının bulunduğu bölgede arsa kıymetleri çok yüksektir. Bu nedenle yeni yapı iki daire olarak planlanmış ve 2. kat tavam alçaltılmak ve mevcut çatı eğiminden faydalanılmak suretiyle ikinci bir kat daha kazanılmıştır. 2 Bu sebeple eskisinden farklı olarak yalnızca yapının deniz ve kara cephelerinde çatıda üçer yeni pencere ortaya çıkmıştır. Yapının dış cephesindeki silme ve derzler sıva ile yapılmıştır. Zaman içinde duvar yüzünden ayrılan, hatta ikizinde de görüleceği gibi yer yer dökülen bu sıva sökülmüş, yerine yeniden -beyaz çimento, küfeki tozu ve mıcırı- taş taklidi sıva yapılmıştır. Zemin kattaki sırları dökülen tuğlalar sökülmüş, yerine prese tuğla konulmuş, metal aksam aynen muhafaza edilmiş, pasları temizlenerek boyanmıştır. Buna karşılık ahşap doğramalar aslına sadık kalmarak tamamen yeniden yapılmıştır. NOTLAR 1- I I. grup yapı uygulamasında tam açıklığa kavuşmamış olan bir d u r u m, yapının yıkılması konusudur. Genelde Yüksek Kurul yenileme -restorasyon- projesini onaylamakla b i r l i k t e, yapının yıkılması konusunda herhangi bir açıklamada bulunmamaktadır. Uygulayıcı ile Yüksek K u r u l araında yazılı olmamakla b i r l i k t e varılan uzlaşma sonucu kâgir yapılar dış duvarları aynen korunarak, ahşap yapılar ise betonarme veya kagire çevrilip üstü orijinaldeki malzeme -genelde ahşap, pek azı ç i n k o gibi değişik malzeme- ile kaplanarak yenilenmektedir, ö z e l l i k l e çok katlı ve statik açıdan sakıncalı olan kâgir yapılar için verilen özel y ı k m a izinleri bu görüşümüzü destekler doğrultudadır tastik t a r i h l i ve 1/5000 ö l ç e k li Boğaziçi Nazım Planının maddesi buna izin vermekteydi. 3- Yeni kabul edilen tarih ve 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu gereğince çatı katı -buradaki örnekte görüldüğü gibi bir alt kata bağlı olsa d a - yapılması yasaklandığından, ikizi olan yapı b ö y l e bir yenilemeden uzaklaşmıştır. Arsa f i y a t l a r ı n ı n yüksekliği, ailelerin küçülmesi, yapının çok katlı o l u ş u gibi olumsuzfaktörlerle tek aileye, yaklaşık brüt 120 m 2 l i k t o p l a m alanlı -arsa 80 m 2 d i r - i k i daire ile o l d u k ç a küçük olacak olan i k i z bina bu tür bir yenileme şansına daha zor sahip olacaktır kanısındayım. Z e m l n kat planı, rölöve Zemin kat planı, restorasyon sonrası _ " t ** + - r wt