S.T. Konveyör- ç Lojistik Haziran 2009

Transkript

1

2

3

4 2

5 3

6 çindekiler 10 Kapak Montaj hatlar ve simülasyon yaz l mlar 46 Pazarlama Marka flirketin iman gibidir Reklam ndeksi AIRFORM AUTONICS...2 AYIKBANT...55 AYTANÇ...24 BANTSAN...54 CHINT...43 COROBO...21 DAL DEDEM OTOMASYON...29 ELBAK...31 GÜNAK...Arka Kapak çi HABERORTAK...58 HEIN.LEHMANN...41 NTERMEKAN K...Ön Kapak çi 6 Halefflan Sümen Konveyörlerin yeni geliflme boyutlar 8 Endüstride letiflim / Recep Akbayrak Konveyör sektörü en çok ziyaret edilenler aras nda 2 inci s rada Kapak / Montaj hatlar ve simülasyon yaz l mlar 10 Anlay fl, Yapal m da görelim de il Görelim de daha sonra yapal m olmal! 12 Proje sürecinde en önemli hata ihtiyaç ve risk analizine yeterince vakit ay rmamak 14 Simülasyonun lojistik uygulamalar 20 Büyükler için oyunlar, Lojistik te Simülasyon 22 Sorunsuz bir hatt n öncesinde çözüm odakl çal flmak yat yor 26 Fren sesi simülasyonu kapasitesinin gelifltirilmesi Haber 30 hracat n flampiyonlar ödüllendirildi 31 Logwin Türkiye, dünyaya Türk lojisti ini anlatt Uluslararas Endüstriyel Güvenlik Sistemleri Konferans yap ld KALE KONVEYÖR KGM A IR MAK NA...3 LABR S MADEN LST...7 MEGATEK...13 M MSAN...Arka Kapak MUZER MAK NA...15 OSAKA TEL...64 ÖZERBAND...9 ROBOS STEM...1 SMS MAK NA...25 TEKN K CAD...23 TOKSEL MAK NA...37 TRS M Software AG ve Hamburg Üniversitesi nden ortak lojistik projesi 38 Autonics her y l 50 yi aflk n yeni ürün gelifltiriyor 40 ndirimler 3 ayakl kazanç sa layacak; iflçi, iflveren, devlet birlikte kazanacak 40 Lojistik sektörüne örnek proje Röportaj 42 En büyük tehlike müflterilerin yerli entegratörlere kuflkulu yaklafl mlar 44 Mimsan AS/RS çözümüyle yüksek katma de er sa layacak Pazarlama 46 Marka flirketin iman gibidir Teknik Makale 52 Yeni performans ve ergonomi düzeyinde siparifl toplama 56 Robot uygulamalar için konveyör tedarikçisinin seçimi 57 ARM-P ve ARM-IO - endüstriyel radyo modem 60 Ambalaj otomasyon çözümleri / bölüm 2 61 DS30 mesafe sensörü: Teknoloji lideri ile mesafe ölçümü 62 Performans de erlendirme, liyakat takdiri sistemi prosedürleri / bölüm 1 TEMMUZ AYI DERG LER Dergiler Y ll k Periyot S.T. Otomasyon 12 Say S.T. Proses Otomasyonu 6 Say S.T. Vinç ve Kald rma Üniteleri 6 Say S.T. Makina 12 Say S.T. Sac flleme Teknolojileri 6 Say S.T. Elektrik-Enerji 6 Say Derginin Ad : SEKTÖREL TANITIM KONVEYÖR- Ç LOJ ST K Say : 2009/03 Haziran 2009 Alternatif Yay nc l k Tan. Hiz. San. ve Tic. Ltd. fiti. Ad na mtiyaz Sahibi: Recep Akbayrak Emirgazi Cd. Zümrüt Sk. Elmas fl Merkezi B Blok K.2 D.4 (Hyundai Plaza) Okmeydan / stanbul info@alternatifyayincilik.com / info@sektoreltanitim.com Genel Yay n Yönetmeni Halefflan Sümen Sorumlu Yaz flleri Müdürü Gülcan Arzuhal Emirgazi Cd. Zümrüt Sk. Elmas fl Merkezi B Blok K.2 D.4 (Hyundai Plaza) Okmeydan / stanbul Haber Merkezi Murat Tan k Reklam Grubu Eflref Y ld r m Gamze Tepe Vildan Ekren Ender Küçük Bilgi fllem Dilek Y ld r m U ur Y lmaz Semin Ya yapan Ercan Arzuhal Grafik Alternatif Grafik Atölyesi Yönetim Yeri Adresi: Emirgazi Cd. Zümrüt Sk. Elmas fl Merkezi B Blok K.2 D.4 (Hyundai Plaza) Okmeydan / stanbul Tel.: Fax: Yay n Türü: Yerel, Süreli, ki Ayda Bir Yay mlan r Bask Has Matbaac l k 100. Y l Mah. MASS T Matbaac lar Sitesi 3. Cad. 199/A Ba c lar / stanbul Tel.:

7 5

8 halefflan sümen Konveyörlerin yeni geliflme boyutlar E er h z tek bafl na konveyörlerin de- erini belirleyen tek faktör olsayd imalatç lar için ifller çok kolay olurdu. Hatta rekor üstüne rekor k r l rd. Ancak gerçek böyle de il; h z yaflamsal önemde olmakla beraber konveyörü tek bafl na en iyi yapm yor. Yüksek h zl olmaya verimlili i, sessiz çal flmay ve emniyet düzeyini eklesek dahi konveyörler için art k en iyi diyemiyoruz. Konveyörlerin son birkaç y l içinde geçirmifl oldu u evrimi incelersek iyileflmelerin iki baflka boyuta yöneldi ini görüyoruz. Bu boyutlar kurulumu kolaylaflt rmak ile gelecekte ortaya ç kacak gereksinimleri karfl layacak flekilde yüksek esneklik. Pek çok fabrikan n lojisti inin en önemli unsuru olan konveyörlerin yaln zca pek az kullan laca tesiste imal edilir. Yayg n uygulama, konveyörün üreticisinin tesisinde fazlar fleklinde imal edilmesi ve kurulaca yere tafl nmas d r. Bu da titizce yap lacak bir planlama gerektirmektedir. Konveyörlerin geliflmesi ile birlikte bu planlama daha zorlaflm flt r. Planlamay kolaylaflt rmak için planlama tekniklerini kullanman n yan s ra konveyörün yap s n, kurulumu sadelefltirecek tarza dönüfltürmek sektörde önem verilen bir konudur. Örne in kablolaman n büyük k sm önceden yap lmaktad r. Tüm PLC girifl ç k fllar art k tak çal flt r özelli indedir. Konveyör kullan laca tesise geldi inde kablolar yaln zca klemensler ile birlefltirilmektedir. Birlefltirmede hata olmamas ve h zl l k sa lanmas için her parça önceden iflaretlendirilmekte veya markalanmaktad r. Konveyörlerin di er geliflme boyutu esneklik alan ndad r. Çeflitli ürünleri iletebilmek ile ürünlerin farkl form ve boyutlarda olabilmesi esneklik olarak adland - r lmaktad r. Bunlara bir de farkl h zlarda çal flabilme yetene i eklenebilir. Esnekli- e sahip bir konveyör bir de modüler yap daysa s fat ölçeklenebilir mertebesine ç kmaktad r. Ölçeklenebilir bir konveyör de iflik flekillerde konfigüre edilebilmekte; boyu uzat l p k salt labilmekte, formu farkl laflt r labilmekte, k sacas de- iflen fabrika yerleflimine ve iç lojistik gereksinimlerine göre defalarca yeniden düzenlenebilmektedir. Ölçeklenebilir konveyör bu yönüyle ayn zamanda kendisine yap lan yat r m n korundu u bir ekipmand r. Rijit yap lardaki konveyörler gibi de iflen gereksinimler karfl s nda mevcut yap s yla kullan lamaz hale gelmemekte, tersine üzerinde yaln zca küçük modifikasyonlar yap larak de iflen ortamlara uyumlu olmas sa lanmakta ve uzun ömürlü hale getirilmektedir. Bu durumu sermayenin hurdaya ç kmas - n n önüne geçmek olarak yorumlayabiliriz. Kullan c lar böylesi taleplerde bulunmal lar ki konveyörcülerimiz kendilerini gelifltirebilsinler. Sektörümüze güzel bir yaz diliyorum. yazar n tüm köfle yaz lar da 6

9 7

10 endüstride iletiflim recep akbayrak Konveyör sektörü en çok ziyaret edilenler aras nda 2 inci s rada... R eel sektörün ve ifl dünyas n n en büyük portal olan HaberOrtak.com, ayl k 700 bin i aflan ziyaretçi say s yla, birçok sektörün bilgiye olan ihtiyac n 7 gün 24 saat karfl l yor. HaberOrtak.com u ziyaret eden her 2 kifliden 1 ini dünyan n en ünlü arama motoru Google yönlendiriyor. Google n, hangi arama sonuçlar na göre daha çok ziyaretçiyi yönlendirdi ine bakt m zda ise, konveyör sektörü 2 inci s rada yer al yor. yer vermeyi amaçlayan ve reel sektörün tamam n kapsayan bu büyük iletiflim gücünden yararlanma zaman çoktan geldi. Birçok yaz mda da belirtti im gibi HaberOrtak.com da yer alan sektörlerde faaliyet gösteren firmalar n, bu siteden kendi sitelerine link (ba lant ) almalar son derece verimli olacakt r. Marka yat r mlar aç s ndan da büyük destek alabilecekleri HaberOrtak.com reklamlar, birçok firman n tan n rl k oran n çok h zl bir flekilde yukar lara tafl - yacakt r. Türkiye den en çok ziyaret edilen ilk 1000 site aras nda yer alan HaberOrtak.com un di er ziyaretçileri, bu siteyi aç l fl sayfas yapan ve s k kullan lanlar - na ekleyen ifl sahiplerinden olufluyor Bu ziyaretçilerin çal flanlardan olufltu unu nas l anlayabiliyorum? HaberOrtak.com a ayn anda online ba lant da olan ziyaretçilere bakt m zda, yüzde 88 oran nda ziyaretin mesai saatleri içerisinde gerçekleflti ini görüyoruz. Yine en çok ziyaret edilen iller s ralamas na bakt m zda ise (Pazar günleri hariç) sanayinin yo un oldu u iller her zaman ilk s ralarda yer al yor. Yani, ifl yaflam nda insana dair her fleye Elbette sadece tan n r bir firma olmak tercih edilmeniz için yeterli de il! Biz bu gerçe i kavrayarak, tamam endüstriyel içerikli 10 Sektörel Tan t m Dergisi nin yan s ra HaberOrtak.com portal yla da dev bir yat r m yapt k... K sa bir süre sonra internet televizyonu olan Sektörel Tan t m TV ile de reel sektörün en büyük iletiflim gücü olmay sürdürece iz. Evet, firman z n tan n rl k oran n sürekli art rmak için HaberOrtak.com portal n, ürünlerinizin istikrarl bir flekilde pazarlanmas için de Sektörel Tan t m Dergileri nin biri ya da ürünlerinize göre birkaç - n mutlaka kullan n diyorum. Sayg lar mla. yazar n tüm köfle yaz lar da 8

11 9

12 kapak Montaj hatlar ve simülasyon yaz l mlar Montaj hatt projelerinde, sorunsuz bir hat kurulumu ve uzun süreli iflletimi için öncelikle iyi bir ihtiyaç analizi yap lmal d r. htiyaç analizi için harcanan süre hiçbir flekilde kay p olarak de erlendirilmemeli, yine risk analizleri de mutlaka projelendirme aflamas nda yap lmal d r. Do ru planlanm fl bir üretim hatt ile en k sa zamanda yat r m n geri dönüflünü sa lamak mümkündür. Beklenen sistem performans na da devreye alma dan hemen sonra ulafl labilmektedir. Dolay s yla proje aflamas nda simülasyon yaz l m kullan m ile % 100 e yak n bir baflar sa lamak mümkün olmaktad r... Anlay fl yapal m da görelim de il görelim de daha sonra yapal m olmal Enver Burak Korçak Endüstri Mühendisi TRS M Ltd.fiti. enver.korcak@trsim.com.tr Amac m z, Türkiye de simülasyon kullan m n kolay hale getirmek ve yayg nlaflt rmak. Böylece Türk üreticisinin yat r mlar n ilk seferde en iyi flekilde yapabilmesini sa lamak TRS M, tasar mdan görsellefltirmeye, simülasyondan uygulamaya kadar müflterisine anahtar teslimi malzeme tafl ma sistemleri, depolama sistemleri, montaj hatlar, bayahane ve kaplama tesisleri temin eden bir firmad r. Biz bu konuda müflterimizin a dan z ye tüm ihtiyaçlar n dünyan n en iyi teknolojileri ile karfl - lamay amaçl yoruz. Firma olarak Alman Eisenmann firmas n n ve Güney Kore li SMC firmas n n Türkiye temsilciliklerini yürütürken Kayseri deki partner firmam z Corobo ile de yerli imalat sistemler temin edebilmekteyiz. Özellikle fiziki sistem kurulumundan önce haz rlad m z simülasyon modelleri ile sanal ortamda gerekli testleri uygulay p son düzenlemeleri yaparak müflterimizin yanl fl yat r m yapmas n ve daha sonradan ç kacak ek maliyetlerin alt - na girmesini engellemek bizim için çok önemli. Biz hem fiziki sistem temin edece- imiz müflterilerimizle simülasyon uygulamas yap yoruz, hem de dünyan n en çok kullan lan simülasyon program olan Pro- Model in Türkiye temsilcili ini yürüterek yaz l m temini, e itim ve teknik destek hizmetlerini sa l yoruz. Bunun d fl nda talep eden müflterilerimize istedikleri sistemin simülasyon modelini de haz rlayabiliyoruz. Tabi Türkiye de simülasyon konusunda daha kat edilecek çok uzun bir yol var. Her fleyden önce simülasyon uygulamas di er ürünler gibi tan t m n yaparak yayg nlaflt - r labilecek bir olgu de il. Simülasyonu yayg nlaflt rmak için daha çok insanlar n mantalitesini de ifltirerek Yapal m da görelim anlay fl n Görelim de daha sonra yapal m anlay fl na çevirmek gerekiyor. Bu da hiç kolay birfley de il. Peki bu anlay fla sahip kimse yok mu? Tabi ki var. Hem 10

13 kapak de oldukça fazla ve her geçen gün daha da art yor. Bu durum da hem Türk sanayisinin gelece i için hem de Türkiye ekonomisi için oldukça sevindirici. MÜfiTER M ZE SA LADI IMIZ FAYDA TÜM TAfiIMA S STEMLER ARASINDA O fie EN UYGUN OLANI SEÇEREK ÖNER- MEK Herhangi bir proje söz konusu oldu unda bizim rakiplerimizden farkl olarak s ras yla uygulad m z ve art k bir standart haline getirdi imiz aflamalar m z var. Bunlardan ilki müflteri ihtiyaçlar n tespit ederek en uygun sistemi önermek. Ayn ürünü üretseler bile hiçbir iflletme bir di erine kesinlikle benzemiyor. Dolay s ile her iflletmenin her tafl ma ifllemi için özel bir çözüme ihtiyac oluyor. flletme sahiplerinin malzeme tafl ma sistemleri teknolojisini çok iyi takip ederek en do ru çözümü bulmalar her zaman mümkün olmuyor. Bizim burada müflterimize sa lad m z fayda bilinen tüm tafl ma sistemleri aras nda o ifle en uygun olan seçerek önermek. E er o ifl için birden fazla uygun sistem varsa ve hangisini kullanaca m za bu aflamada karar veremiyorsak fiyatland rmadan sonra en uygun fiyatl sistem tercih ediliyor. Görsellefltirme Kullan lacak sistem seçildikten sonra s ra tasar ma geliyor. Seçilen sisteme göre iflletmenin ihtiyac n karfl layacak tasar m taraf m zdan yap l yor. Bu aflamada mümkün oldu unca ihtiyaçtan daha yüksek kapasiteli sistemler tasarlanarak her zaman için güvenli tarafta kal n r. Daha sonra yap lacak olan simülasyon çal flmas ile tasar m en ekonomik ve en ifllevsel haline getiriliyor. Sistem tasarland ktan sonra müflterinin talebine ba l olarak görsellefltirme çal flmas yap labiliyor. Haz rlanan tasar m n üç boyutlu modeli haz rlanarak iflletme yerleflim plan na oturtulur ve oluflturulan animasyonlar ile sistemin kabaca flekli ve nas l çal flaca müflteriye gösterilir. Farkl çal flma prensiplerine ve özelliklere sahip olan malzeme tafl ma sistemlerinin üç boyutlu modelleri, iki boyutlu çizimlere göre, iflletme sahiplerinin sistemi daha iyi alg lamas n ve gerekti inde üzerinde de ifliklikler talep etmesini oldukça kolaylaflt rmaktad r. Bu flekilde, simülasyon çal flmas na geçmeden önce alternatifler azalt larak ço- u zaman tek bir alternatif sistem üzerinde anlafl l r. Hatta baz basit sistemler için simülasyon modeli haz rlanmas na gerek kalmayabilir. Ayr ca gerekli ergonomik düzenlemeler de bu üç boyutlu modeller üzerinde yap labilir. Burada ülkemizde çok yayg n olan bir yanl fl anlafl lmay da düzeltmekte fayda var, görsellefltirme çal flmas sadece sistemleri Ülkemizde çok yayg n olan bir yanl fl anlafl lmay da düzeltmekte fayda var, görsellefltirme çal flmas sadece sistemleri görsel modellerini oluflturarak gerekti inde basit animasyonlar ile çal flma prensibinin anlat lmas için ve baz durumlarda ergonomik düzenlemeler için haz rlan r fakat bir simülasyon çal flmas görsellefltirmeden farkl olarak çevrim süreleri, h z ve ivmeleri kullanarak sistemlerin gerçek zamanl çal flt r lmas ve gerekli verilerin sistemden toplanmas için kullan l r. görsel modellerini oluflturarak gerekti inde basit animasyonlar ile çal flma prensibinin anlat lmas için ve baz durumlarda ergonomik düzenlemeler için haz rlan r fakat bir simülasyon çal flmas görsellefltirmeden farkl olarak çevrim süreleri, h z ve ivmeleri kullanarak sistemlerin gerçek zamanl çal flt r lmas ve gerekli verilerin sistemden toplanmas için kullan l r. Görsellefltirme aflamas ndan sonra s ra simülasyon çal flmas na gelir. Simülasyon çal flmas ndan önce alternatifleri olabildi- ince azaltmak çok önemlidir. Zira her alternatif sistem için bir simülasyon modeli haz rlanmas gerekli. Yap lan simülasyon çal flmas sonras nda sistemin tasar m kriterleri art k netlik kazan r. Sistem bir konveyör ise kaç tane hat olaca, bir AGV sistemi ise kaç araç kullan laca, bir depo ise kaç koridor olaca gibi sorular simülasyon modeli yard m ile cevaplan r. Simülasyon modeli ile tasar m son haline getirildikten sonra fiyatland rma, sözleflme aflamas, üretim, montaj, testler ve devreye alma fleklinde devam eden standart süreç bafll yor. Bizim için burada önemli olan fiziksel yat r m gerçeklefltirmeden önce, sistem daha tasar m aflamas ndayken sistemin performans na katk da bulunmayan tüm parçalar ç kartarak olabildi ince yal n, ekonomik ve etkili bir tasar m ortaya koymak ve mümkün olan en düflük maliyet ile müflterilerimizin ihtiyaçlar n karfl layabilmek. Sistem Tasar m Simülasyon 11

14 kapak Robosistem Elektronik San. ve Tic. Ltd. fiti. Genel Müdürü Sedat Atalay: Proje sürecinde en önemli hata ihtiyaç ve risk analizine yeterince vakit ay rmamak Montaj hatt proje süreçlerinde en s k yaflanan problemlerin bafl nda ihtiyaç ve risk analizine yeterince vakit ayr lmamas n n geldi ini kaydeden Robosistem Elektronik San. ve Tic. Ltd. fiti. Genel Müdürü Sedat Atalay, Birimler aras kopukluk da önemli bir sorun. Sonuçta proje uygulama sürecine geçti inde yeni talepler oluflmakta veya de ifliklik talepleri gündeme gelmektedir. Bu da gerek bütçeleme gerek uygulama zaman anlam nda s k nt lar yaratmakta ve proje kalitesini etkilemektedir dedi. Say n Sedat bey, montaj hatt projelerinin birçok farkl bileflenin, uyum içinde çal flmas yla gerçeklefltirildi inden hareketle, sorunsuz bir hatt n kurulumu ve uzun süreli iflletimi için teknik anlamda nelere dikkat edilmelidir, okuyucular m za anlat r m s n z. Öncelikle iyi bir ihtiyaç analizi yap lmal. Hatal planlanan yat r mlar maalesef yat - r mc ya uzun y llar hizmet edemiyor. K sa sürede de ifliklikler yapmak elzem oluyor. htiyaç analizi mutlaka belli bir süre alacakt r. Ama bu analiz için harcanan süre hiçbir flekilde kay p olarak de erlendirilmemelidir. Risk analizleri de mutlaka projelendirme aflamas nda yap lmal d r. Di er dikkat edilmesi gereken konu sistem entegrasyonunun do ru seçilmesidir. Benzer ifllerde tecrübeli firmalar sorunsuz devreye alma konusunda daha baflar l oluyorlar. Belirlenmifl firmalar analiz aflamas nda bütçe fiyatland rmas nda mutlaka yer almal d rlar. Do ru bütçelenmemifl projeler sistem entegrasyonu yapacak firman n baflar s n da etkilemektedir. Mümkün oldu unca basit uygulamalar yapmaya gayret edilmelidir. Sistemler ne kadar karmafl k olur ise o kadar hata yapmaya, ar za oluflturmaya aç k olacakt r. Malzeme, üretim ve montaj kalitesi de hem devreye alma s ras nda hem de uzun süreli iflletimde önemli olan di er kriterlerdir. Montaj hatlar na firman z n sunmufl oldu- u çözümler nelerdir. Bu alanda yayg n olarak tercih edilen teknolojilerden de bahseder misiniz. Robosistem olarak anahtar teslimi sistemler sunmaktay z. Hizmetlerimiz analiz aflamas nda 3 boyutlu simülasyon çal flmalar yla bafllay p devreye alma sonras tüm Sedat Atalay: Simülasyon yaz l m kullanarak yap lm fl projeler %100 e yak n bir baflar sa l yor. çal flmalar da kaps yor. Bu hatlar n proje sürecinde müflteri ve entegratör/ mühendislik firmas aras nda en çok ne gibi problemler yaflanmaktad r. Yap lan en önemli hata ihtiyaç ve risk analizine yeterince vakit ay rmamakt r. Birimler aras kopukluk da önemli bir sorundur. Sonuçta proje uygulama sürecine geçti inde yeni talepler oluflmakta veya de ifliklik talepleri gündeme gelmektedir. Bu da gerek bütçeleme gerek uygulama zaman anlam nda s k nt lar yaratmakta ve proje kalitesini etkilemektedir. Montaj hatlar üretimi s ras nda kullan lan simülasyon yaz l mlar n n imalat sürecine katk lar nelerdir. Do ru simülasyon yaz l - m nas l seçilmelidir. Simülasyon yaz l m teknolojilerindeki geliflmeler nelerdir. Do ru planlanm fl bir üretim hatt ile en k - sa zamanda yat r m n geri dönüflünü sa lamak mümkün olmaktad r. Ayr ca beklenen sistem performans na devreye almadan hemen sonra ulafl labilmektedir. Simülasyon yaz l m kullanarak yap lm fl projeler %100 e yak n bir baflar sa lamaktad r. Simülasyon yaz l m n n öncelikle baz temel analizleri yapabildi ine emin olmak gerekir. Sistem performans n raporlayabiliyor olmas, parametrik bir yap ile verileri anl k de ifltirip sonuçlar na hemen ulafl labiliyor olmal d r. Sahip oldu u kütüphanenin günümüz teknolojisine uygun olarak tüm ekipmanlar içerebiliyor olmas ve gerekti inde eklentiler yap labilmesine olanak sa lamas çok önemlidir. Bunlar n yan s ra 3 boyutlu bir görsellik özelli i olmas anlafl labilirlik ve yerleflim tasar m aç s ndan iyi bir özellik olacakt r. Bize geçmiflte yapt n z baflar l bir projenizi anlat r m s n z. Esas nda birçok baflar l uygulamam z var. Ancak 2006 y l nda Arçelik A.fi., Çamafl r Makinasi flletmesi'nde devreye ald m z bir konveyör sistemi oldukça enteresand r. Bu proje 4 üretim hatt ndan ç kan ürünlerin ortak bir konveyörden tafl narak ürün deposu girifl asansörlerine aktar lmas yd. Bafllang çta oldukça kolay bir uygulama olarak görülen bu sistemin, özellikle yapm fl oldu umuz simülasyon çal flmalar ile son derece karmafl k oldu u ortaya ç kt. Uygulanmas düflünülen konveyör sisteminin simülasyon çal flmalar sonucunda birçok noktada t kand ve beklentileri karfl - lamaktan çok uzak oldu u görüldü. Akabinde yapt m z uzun süreli bir simülasyon çal flmas ile do ru konfigürasyonu oluflturduk. Bu oluflturulan konfigürasyon uygulamaya al nd ve flu an problemsiz olarak çal fl yor. Müflteri aç s ndan bir baflka iyi durum da sistemin kendisini yaklafl k 4-5 ay gibi çok k sa sürede amorti etmesiydi. 12 devam sayfa 14 te

15 13

16 kapak Simülasyonun lojistik uygulamalar Deniz Karasu MODS M Modelleme&Simülasyon Yaz l m ve Dan flmanl k Ofisi dkarasu@mdsim.com.tr 1. G R fi Simülasyon, çevresi ile sürekli etkileflim içinde olan, de iflken talep ve esnek ifl süreçlerinin oluflturdu u sistemlerin tasar m nda ve iyilefltirilmesinde kullan lan güçlü bir mühendislik arac d r. Lojistik sistemlerin do as gere i dinamizm ve rassal faktörlerin çoklu u gibi sebepler, simülasyonun lojistikte de kullan m n her geçen gün daha da artt rmakta ve kullan c s için vazgeçilmez bir araç yapmaktad r. Bu makalede; simülasyon nedir, neyin alternatifidir, lojistikte gerçeklefltirilmifl uygulama alanlar nelerdir sorular genel olarak cevaplanmaya çal fl lacakt r. 2. S MÜLASYONUN TANIMI Sistemler komponentleri aras ndaki iliflkilerin anlafl lmas veya belirli koflullar alt nda nas l davran fllar sergilediklerini gözlenmesi için deneylere tabi tutulurlar. Deneyleri, bir gerçek sistemin üzerinde yap lan direkt deneyler ve bir de sistemin bir modeli üzerinde yap lan endirekt deneyler olmak üzere iki guruba ay rmak mümkündür. fiekil 1 de, bir sistem üzerinde yap lan deneylerde izlenebilecek yollar sergilenmektedir. fiekil 1. Sistem üzerinde deney yapma yollar [4] Bir sistemin üzerinde çal fl rken izlenecek yol sisteme, cevap aranan sorulara ve eldeki mevcut imkan ve araçlara ba l d r. Afla da, fiekil 1 de sergilenen izlenecek yollar n herbir seviyesindeki alternatiflerin birbiri ile karfl - laflt rmalar maddeler halinde verilmektedir. Gerçek sistem üzerinde deney yapmayla, sistemin modeli üzerinde deney yapman n karfl laflt r lmas : E er mümkünse ve maliyet aç s ndan uygunsa gerçek sistem üzerinde deney yapmak en uygun olan d r. Çünkü böylece yap lan çal flman n do rulu u konusunda kimsenin bir flüphesi olmaz. Ancak ço- u zaman böyle bir çal flmay yapmak çok maliyetli veya sistem üzerinde zarar verici etkisi olaca ndan pek mümkün de ildir. Ayn zamanda üzerinde çal fl lan sistem var olmayabilir ve biz de bu sistemin de iflik konfigürasyon alternatiflerinin ne gibi sonuçlar do- uraca n merak edebiliriz. Böyle bir durumda model oluflturmak bir zorunluluktur. Örne in, bir nükleer bomban n atmosfer üzerindeki etkisini ö renmenin en tabi yolu model oluflturmakt r. Fiziksel modelle, matematiksel modelin karfl laflt r lmas : Model denilince ço u insan n akl na havuzlarda yüzdürülen gemi modelleri, hava tünellerinde aerodinamik yap s test edilen otomobil modelleri gibi fiziksel modeller gelir. Ancak ço u model matematiksel olarak oluflturulur. Matematiksel modellerde sistem komponentleri aras ndaki mant ksal ve miktarsal iliflkiler matematik dili ile ifade edilir. Örne in, bir yol üzerinde sabit h zla ilerlemekte olan bir araban n ald yolun, h z ve süre aras ndaki iliflkiden yola ç - karak (yol = h z * süre) matematiksel modeli kurulur. Analitik çözümle simülasyon metodunun karfl laflt r lmas : Do al olarak bir model bir tak m sorulara cevap almak için oluflturulur. Bu nedenle bir matematiksel modeli oluflturur oluflturmaz, modeli bu sorulara cevap almak için nas l kullanaca m za bakmal y z. E er model yeterince basit ise, modeldeki iliflkiler ve miktarlar analitik çözümü mümkün k lar. Örne in (yol=h z*süre) modelinde oldu u gibi yolun ne kadar oldu u sorusuna h z ve süre miktarlar çarp m iliflkisi iflletilerek cevap bulunur. Bu modelin çok basit bir model oldu u ve sadece kalem ve ka tla dahi analitik çözümünün mümkün oldu u aflikard r. Ancak gerçek hayattaki bir çok sistem oldukça komplekstir dolay s yla bu sistemlerin ifle yarar modelleri de kompleks olur ve analitik çözümleri pek de mümkün de ildir. Bunun sonucu olarak bu modeller simülasyon metodu ile ele al n r. Simülasyon metodu, sistemin komponentleri aras ndaki miktarsal ve mant ksal iliflkilerin bilgisayar ortam nda taklit edilmesidir. Ço u matematiksel model üzerinde simülasyon metodu kullan larak çal fl l r ve bunun için bu modeller simülasyon modeli olarak adland r l r. Simülasyonun Avantajlar : Do ru seçim yapmak: Simülasyon ile planlanan de ifliklikler hiç bir yat r m yap lmaks z n test edilebilir. Özellikle proje sürecinde ileri bir ad mda yap lacak bir de iflikli- in maliyeti, bir önceki ad mda yap lm fl olmas na göre 10 kat daha pahal ya mal olabilir. Simülasyonun konsept aflamas nda kullan m ile ilerde ç kabilecek problemler ve tasar m alternatifleri önceden öngörülerek sa l kl bir konseptin ortaya konmas n sa lan r. Zaman s k flt rmak: Simülasyon ile haftalar aylar sürecek bir süreç 5-6 saatte simüle edilip, aylar sonra elde edilecek veriler daha sa l kl ve ayr nt l olarak modelden elde edilebilir. Bunun sonucunda uzun bir süreye yay labilecek olgular modelde h zland r larak test etme imkan do ar. Örne in, mevsimsel talep de ifliminin da t m sistemi üzerindeki etkisini gözlemlemek için illa o mevsimin gelmesine gerek kalmaz, model üzerinde o dönemde oluflacak talep miktar denenerek fiekil 2. Proje aflamas na göre de iflikli in maliyeti [1] da t m sisteminin tepkisi gözlenebilir. Niçin oldu unu anlamak: Simülasyon, sistemde meydana gelen baz olgular daha iyi anlamay sa lar çünkü baflka hiç bir yöntem sistemi bir bütün olarak ele alma imkan vermez. Olas imkanlar n ortaya ç kar lmas : Simülasyonun en önemli avantaj sistemin modeli kurulduktan sonra yeni prosedürlerin, politikalar n model üzerinde denenebilmesidir. Bunu yaparken gerçek sistem üzerinde bir deneyin yap lmayacak olmas, olas y k c ve bozucu etkileri ortadan kald racakt r. Böylelikle yeni imkanlar keflfedilebilir. Problemlerin ortaya ç kar lmas : Gerçek hayatta üretim ve lojistik sistemleri çok komplekstir. Dolay s yla sistem komponentleri aras ndaki etkileflimlerin sistem baz nda görülmesi pek mümkün de ildir. Sonuçta sistem üzerinde bir tak m deneyler yap l rken daha önce fark edilememifl problemler keflfedilebilir ve çözümleri gerçeklefltirilir. K s tlar tespit etmek: Modellenen sistemde darbo az analizleri yap larak sistemin k - s tlar tespit edilebilir. Böylelikle malzeme ve biliflim proseslerindeki gecikme ve t kanmalar n sebepleri ortaya ç kar l r. Planlar görsellefltirmek: Simülasyon ile planlanan de ifliklikler animasyonla canland r labilir. Sistemin çal fl p çal flmad animasyondan da görülebilir. De iflime haz rlanmak: Sistemin modeli olas de iflim alternatiflerine karfl what-if (ne-e er) analizleri ile test edilebilir ve modelin üretti i sonuçlardan yola ç karak gerçek sistem için de iflime haz rl k yap labilir. Örne in, e er talep %10 artarsa üretim bu talebi karfl layabilir mi? Tak m e itmek: Simülasyon e itimde kullan labilir ve bu yolla kullan c gerçek sistem üzerinde de il de model üzerinde hatalar yapar ve hatalar ndan deneyim kazan r ki bu durum e itim sürecinin daha verimli olmas - n sa lar. Gereksinimleri tam olarak tespit etmek: Simülasyon ile al nacak bir makinan n de iflik kapasite alternatifleri denenerek gerçekte nas l bir makinaya ihtiyaç duyuldu u ortaya ç kar labilir. Ak ll ca bir yat r md r: Ortalama olarak bir sistemin tasar m nda yap lacak de iflikliklerin maliyeti simülasyon çal flmas n n maliyetiyle karfl laflt r lamayacak kadar daha fazlad r. Sonuç olarak mant kl bir yat r md r. 3. S MÜLASYONUN LOJ ST KTE UYGULAMA ALANLARI Tedarik zinciri, son ürün ve hizmetin yarat lmas ve teslimat için gerekli tüm birimlerin (komponent) ve fonksiyonlar n toplam d r. Lojistik ise; tüm imalat aflamalar nda ürün, malzeme, yar mamül, hizmet ve bilgi gibi tedarik zinciri de erlerinin elde edilmesi, tafl nmas, stoklanmas ve da t m için gerekli olan faaliyetlerin bütünüdür. Lojistik, ulaflt rma, depolama, malzeme elleçleme, stok yönetimi fonksiyonlar gibi ifl fonksiyonlar n n birleflimi olup pazarlama ve imalat ile yak ndan iliflkilidir[2]. Tedarik zincirinde, genel olarak, malzeme tadarikçiden, imalat lokasyonuna, sonra parça olarak montaj lokasyonuna ve son ürün olarak depolara ve son müflteriye ulaflt r l r. Bu 14 devam sayfa 16 da

17 15

18 kapak fiekil 3. Tedarik Zinciri[2] sistem, lokasyonlar aras ulaflt rma a, lokasyonlarda malzeme elleçleme a yla mal ak fl ve ters yönde ise bir bilgi ak fl ndan meydana gelen kompleks ve dinamik bir sistemdir. fiekil 3 de verilen sistemin bütününde veya depo, fabrika, imalat hücresi gibi alt birimlerinin tasar m nda, iyilefltirilmesinde ve yönetiminde simülasyon yayg n olarak kullan lmaktad r. Özellikle sistemin dinamizmini ve rassal yap s n en iyi flekilde modelleyebilme imkan vermesi simülasyonun önde gelen avantaj d r. Simülasyonun, lojistikte kullan m alanlar n stratejik, taktiksel ve operasyonel düzeye göre s n fland rmakta fayda var; Stratejik Düzeyde Kararlar n Testinde: Bu düzeyde; Tedarik zinciri birimlerinin lokasyonlar - n n tespiti, Depo yüklemeleri, Depo ve da t m merkezi tasar m, Alternatif da t m stratejilerinin testi, Ulaflt rma modunun seçimi, Araç terminali tasar m nda alan (yard) büyüklü ü, kap say s n n tespitiyle ilgili kararlar simülasyonun potansiyel kullan m alanlar - d r. Bunlardan lokasyon tespitinde çeflitli matematiksel yöntemler kullan larak üretilen alternatiflerin testi yap l r. Merkezi da t m sistemi, cross-docking gibi alternatif da t m stratejilerinin testinde simülasyon tercih edilir ve matematiksel yöntemler ile tespiti imkans z olan riskpooling gibi olgular simülasyonda rahatl kla gözlenebilir. Depo ve da- t m a merkezi tasar m nda ise depo ekipmanlar n n seçimi, kapasitelerinin tespiti ve bu malzeme elleçleme sistemlerinin entegrasyonu için zaten simülasyon vazgeçilmez bir araçt r. Taktiksel Düzeyde Kararlar n Testinde: Bu düzeyde; Stok yönetim politikalar ve stratejileri, Hizmet düzeyi, Depolar aras stok itimi, Araç rotalar n n tespiti gibi taktiksel düzeyde al nan kararlar n testinde simülasyon kullan l r. Bu aflamada istenilen hizmet düzeyini tutturmak için do ru stok stratejisinin tespiti, sonras nda ise hangi stok politikas na karar verilece i simülasyon ile test edilebilir. Örne in bir da t m a için (s,s) stok stratejisi mi daha iyi sonuç verir yoksa echelon stok stratejisi mi? Bu iki alternatifin hizmet düzeyine ve maliyetlere etkisi birebir tespit edilebilir. Arkas ndan hangi stok politikas, di er bir ifade ile stoklar hangi düzeye düfltü ünde ne kadar siparifl verece im sorusu yine simülasyonun uygulama alan d r. Bunun d fl nda araç rotalamada simülasyon tabanl sistemler uygulamada daha iyi sonuçlar vermektedirler. Operasyonel Düzeyde Kararlar n Testinde: Bu düzeyde ise; Müflteri talep düzeyinde yaflanan dalgalanmalar, Ulaflt rma modunda son anda yap lan de ifliklikler, Depo operasyon parametrelerinde yap - lan de ifliklikler, Araç terminalinde yaflanan araçtan veya floförden kaynaklanan aksamalar gibi durumlarda al nan operasyonel kararlar n etkinli ini artt rmak, karar alternatiflerinin sonucunu görerek olas yanl fl kararlar n al nmas n önlemek için simülasyon kullan l r. Bunun için genelde simülasyon tabanl, kullan m kolay karar destek sistemleri firmaya ve duruma özel olarak gelifltirilir. 4. LOJ ST KTE B R ÖRNEK OLAY (CASE) ÇALIfiMASI Bu örnek çal flma ile dört tip çelik borunun sevkiyat yap lan bir limanda, borular n depodan gemilere yüklenmesine kadar geçen sürecin simüle edilmesi ve bu amaçla kurulan simülasyon modeli kullan larak Optimum Dorse say s n n tespiti, Optimum Çekici say s n tespiti, Ekipman verimlerinin tespiti, Darbo azlar n tespiti için istenilen sonuçlara ulafl lmas hedeflenmifltir. Bu çal flma, modelleme ve deney tasar m olmak üzere iki aflamadan meydana gelmektedir. Modelleme aflamas nda; Simulasyon paketi ile modelin tasarlanmas ve modelin sistemi do ru olarak yans tt n n teyit edilmesi gerçeklefltirildi. Deney tasar m aflamas nda ise üç temel senaryo denendi. Bunlar; Birinci senaryoda; limana üç günde bir gemi yanaflarak tonluk, kinci senaryoda; iki günde bir gemi yanaflarak tonluk, Üçüncü senaryoda ise; günde bir gemi yanaflarak tonluk boru sevk yat gerçeklefltirilmeye çal fl ld. 4.1.AfiAMA I - Modelleme Model tan m Limanda, fiekil 5 de ak fl diyagram verilen boru fabrikas nda depolanan borular n iskeleye sevk yat ve gemilere yüklenmesi süreci modellenmifltir. fiekil 4. Liman modeli Gemi Süreci; 1. Tan mlanan frekansta (X günde bir gemi) UNIFORM (3000,5000) tonaj nda bir geminin iskele giriflten sisteme girmesi, 2. Geminin, skele 1, iskele 2 veya iskele 3 den bofl olan birine yanaflmas ve burada TRIANGULAR (1,3,5) saat yükleme öncesi ifllemler için beklemesi ve arkas ndan fabrikadan depoya tonaj n n % 15 i kadar CASING, % 15 i TUBING, % 50 si STANDART ve % 20 si PROFIL tipte boruyu siparifl vermesi, 3. Dorseler ile gelen borular n boru tipine ba l olarak Tablo 1 de verilen de erlere uygun olarak iskele vinçleri ile gemiye yüklenmesi, 4. Yüklenmesi tamamlanan gemilerin yükleme sonras ifllemler için iskelede TRIANGU- LAR (1, 2, 4) saat bekledikten sonra iskele ç - k fltan sistemden ç kmas fleklindedir. fiekil 5. Süreç Dorse Süreci; 1. Dorsenin, gemiden gelen siparifle göre dorse terminalinden bir çekici ile al narak depoya götürülmesi, 2. Depoda bir tavan vinci bir dorseye hizmet verecek flekilde Tablo 1 deki de erlere uygun olarak borular n yüklenmesi, 3. Yüklemesi tamamlanan dorsenin tart lmak üzere çekici ile 3.6 dakikada kantara tafl n p, 3.5 dakika süre ile tart lmas, 4. Tart lan dorsenin siparifl veren geminin bulundu u iskeleye çekici ile tafl nmas, 5. E er iskelede ifl varsa, iskele önündeki alanda dorsenin boflalmak üzere s raya girmesi ve çekicinin baflka bir ifle bakmas, 6. S ras ile gelen dorsenin bir çekici ile gemi önüne çekilmesi, 7. Gemi önüne çekilen dorsenin iskele vinci ile Tablo 1 de verilen de erlere uygun olarak boflalt lmas, 8. Boflalan dorsenin 11.5 dakikada dorse terminaline çekici ile götürülüp b rak lmas fleklindedir. Tablo 1. Ürün verileri Modelleme varsay mlar Boru fabrikas, siparifl edilen tip ve miktarda boruyu s n rs z bir kapasiteyle tedarik edebilmektedir. skele yanaflan tüm gemiler iki ambarl tipte gemilerdir Model parametreleri Sistemde dolaflan dorse say s, Çekici say s, skele vinci say s, Tavan vinci say s, Gemilerin sisteme girifl frekans, Performans göstergeleri Her bir tavan vinci, iskele vinci, çekici verimleri, Geminin iskeleye yanaflmas ndan iskeleden ayr lmas na kadar geçen süre (Gemi çevrim süresi). 16

19 kapak 4.2. AfiAMA II - Deney tasar m Model üzerinde, ayl k boru sevk yat ton, ton, ton olmak üzere, üç temel senaryo tasarland. Her senaryo için optimum dorse, çekici, iskele vinci ve darbo- az analizi yap ld. Her senaryo bir ay süre ile befl kez çal flt r ld I. Senaryo ton boru sevk yat Senaryo Tan m : Ayl k ton boru sevk - yat için gemi geliflleri aras süre 3 gün olarak kabul edildi. Senaryo Sonuçlar : Senaryo Tan m : Günlük 1 geminin iskeleye yanaflt kabul edildi Senaryo Sonuçlar : ç kar lmas, eski dorse daha dolmadan ikinci bir dorsenin yanaflmas na imkan vererek zaman kayb n önleyecektir. Sonuç olarak ilk etapta muhtemel darbo azlar olan kaynaklar iskele vinci ile tavan vinci yükleme alan d r. fiekil 6 da gösterildi i gibi, tavan vinci yükleme alan n n kapasitesi ve iskele vinci say s için oklarla gösterilen flekilde farkl konfigürasyonlar denenerek gemi çevrim süresi 48 saat s n r n n alt na çekilmeye çal fl ld. Bu süreçte dorse ve çekiçi say s n n yetersiz oldu u gözlenilerek bunlar için kabul edilebilir say lar tespit edildi. Sonuç olarak simülasyon parametreleri; skele vinç say s 2 den 6 ya, Alan kapasitesi 1 den 3 e, Çekici Say s 10 dan 20 ye, Dorse say s 15 den 30 a ç kar larak darbo az giderildi Senaryolar n karfl laflt r lmas II. Senaryo ton boru sevkiyat Senaryo Tan m : Ayl k ton boru sevkiyat için gemi geliflleri aras süre 2 gün olarak kabul edildi. Senaryo Sonuçlar : Darbo az analizi Ücüncü senaryoda yaflanan bir darbo az nedeniyle her yeni gelen gemi aç k denizde daha uzun bekletilmekte, di er bir ifade ile gemi çevrim süresi her yeni gemide biraz daha yüksek olmaktad r. Burada hangi kaynakta bir darbo az n yafland n tespit etmek için simülasyonun üretti i istatistiklerden faydalan l r. Bu istatistiklerden; skele Vinci (Quay Crane) ekipman n n verimi %86 ve tavan vincinin yükleme alan na girebilen maksimum dorse say s diyebilece imiz tavan vinci yükleme alan n n verimi %96 olarak tespit edilmifltir. Özellikle Tavan Vinci her defas nda en fazla bir dorseye hizmet verebilirken, yükleme alan n n kapasitesinin 1 olmas, dolan dorsenin ç k p yerine bofl dorsenin yanaflmas ndan dolay tavan vincinin verimini düflürmektedir. Tavan vinci yükleme alan kapasitesinin 1 den 2 ye 5. SONUÇLAR Bu örnek olay çal flmas nda görüldü ü gibi, tavan vincinin her harekette kaçar boru alabilece i ve ifllem süresi gibi rassal parametreler simülasyonda rahatl kla hesaba kat lan unsurlard r. Ayr ca, modelde ürün talebinde zamanla yaflanan dalgalanmalar gibi dinamik olgular da rahatl kla modellenebilirdi. Sonuç olarak lojistik sistemler gibi dinamik ve stokastik (rassal faktörler içeren) sistemlerin tasar m nda, iyilefltirilmesinde ve yönetilmesinde simülasyon kaç n lmaz ve alternatifsiz bir mühendislik arac d r III. Senaryo ton boru sevkiyat devam sayfa 20 de fiekil 6. Darbo az analizi 6. KAYNAKLAR [1] BANKS, J., 1998, Handbook of Simulation, John Wiley & Sons Inc. ABD [2] H. DONALD RATLIFF, WILLIAM G. NULTY, 1996, Logistics Composite Modeling, The Logistics Institute at Georgia Tech, ABD [3] KARASU D., 2002, Tedarik Zincirinin Modellenmesi, Bitirme Tezi,.Ü Endüstri Mühendisli i Bölümü, stanbul [4] LAW, A. M. & KELTON, W. D., 2000, Simulation Modeling and Analysis, McGraw- Hill., ABD 17

20 18