MEHMET HĐLMĐ GÜLER Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı

Transkript

1 Đstanbul, 11 Mayıs 2006 ENERJĐNĐN GELECEĞĐ VE BÖLGESEL ENERJĐ KORĐDORU OLARAK TÜRKĐYE *Açılış Konuşmacısı MEHMET HĐLMĐ GÜLER Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Teşekkür ederim Sayın Öğütçü. Aslında konuşmanın başında siz Pandora nın Kutusu diye bahsettiniz. Pandora nın Kutusu çoktan beri açıldı biliyorsunuz. Ancak, biz burada Türkiye nin konumu ile ilgili kısım üzerinde daha çok durmayı arzu ediyoruz. Bu sadece bizim ülkemiz olduğu için, gerçekten enerji üreten ve tüketenler arasında hem bir köprü, hem de bir koridor olma durumunda. Bunun da ötesinde hükümetimiz buna bir de terminal olma vasfını ekliyor. Bu bizim farkımız olarak ortaya çıkacak. Çünkü Türkiye nin doğusundan itibaren bir düşey çizgi çizdiğiniz zaman yaklaşık doğusunda doğal gazın ve petrolün % 70 rezervlerinin bulunduğunu görürüz. Batıda ise, tüketiciler var. Türkiye ise, fevkalade önemli coğrafi konumunu hem ülkemiz için, hem de bölgemiz için ve hatta dünya için en iyi şekilde kullanmak arzusunda. Bu bakımdan biz buraya yeni bir konsepti getirmeyi düşünüyoruz. Bunlardan bir tanesi geçiş coğrafyası olma durumu, bir de kaynak coğrafyası olma durumu. Kaynak coğrafyası olma açısından doğumuzda bulunan ve yaklaşık % 70 petrolün ve doğal gaz rezervlerinin olduğu bölge ve batı arasındaki bulunduğumuz pozisyon. Biz kaynak coğrafyası olamadığımıza göre, geçiş coğrafyasını değerlendirmek arzusundayız. Bunun için de önce köprü koridor ifadeleri kullanıldı. Şimdi ise, Ceyhan bölgesi başta olmak üzere enerji terminali olma pozisyonunu en iyi şekilde değerlendirmeye çalışacağız. Bu nereden çıkıyor? Bakü-Tiflis-Ceyhan projesi bildiğiniz gibi, bu ayın sonunda ilk tankere petrolün yüklenmesiyle bir rüya, bir hayal gerçekleşmiş olacak. Bu son derece önemli bir olaydır. Çünkü Hazar Bölgesi nin petrolü Azerbaycan dan peşinden Gürcistan dan ve Türkiye den dağları tepeleri aşarak, ırmaklara yatak değiştirerek tekrar eski konumuna getirerek Ceyhan dan ilk tankere yüklenme meselesidir ve bu 1770 km boyundaki bu hattın 2/3 ü ülkemizde bulunuyor ve çok zor coğrafi şartlar altında biz bunu gerçekleştirdik ve hükümet olarak da göreve geldiğimizde yaklaşık % 0 ı gerçekleşmişti inşaatın. Biz bunu kısa zamanda projeyi yakından takip ederek bunu gerçekleştirme imkanına kavuşacağız. Bunun resmi töreni de 13 Temmuz da yapılacak. Çünkü devlet başkanlarının, diğer değerli misafirlerin programları ancak bu tarihte kesişti. Dolayısıyla, Baku-Tiflis-Ceyhan hattı Ceyhan da noktalanacak. Onun dışında Kerkük Yumurtalık, Ceyhan da denize kavuşuyor. Onun dışında büyük bir projemiz daha var. Samsun-Ceyhan boru hattı projemiz. Bu güzel Đstanbul umuzu

2 da koruyacak py-pass projelerinden bir tanesidir. Çünkü burada herhangi bir tanker kazasında sadece Đstanbul tarihi çevresi ve insanları tehlikeye girmez, aynı zamanda petrol ticareti de bloke edilir. Dolayısıyla, Samsun-Ceyhan bir by-pass projesi olarak ve bunun ötesinde Ceyhan a özel bir önem kazandıracak projeler ortaya çıkıyor. Bu arada bunların üçü petrol boru hatları. Bir de mavi akımın güneye uzatılması meselesi var. Doğal gaz olarak. O da gene muhtemelen Ceyhan dan geçerek Đsrail e kadar uzayacak. Dolayısıyla, o bölgeye doğal gaz taşıyacak bir proje olarak görüşmelerimizi sürdürdüğümüz önemli bir proje. Ayrıca, Mısır dan gelip, Ürdün Suriye üzerinden geçecek olan ve şu anda Humus ta bulunan boru hattı da Kilis üzerinden ülkemize girdiği takdirde, onun da belki destination u Türkiye üzerinden Avrupa olacak ama netice itibariyle o bölgeye yakın geçecek. Dolayısıyla, Ceyhan bölgesi bizi transit ülke olma noktasından terminal ülke olması noktasına doğru getirecek ve sadece biz bir transit ülke olmak değil, aynı zamanda ticaret konseptini de bu ilişkiler içine koymuş olacağız. Dolayısıyla, bu bize son derece heyecan veren ve bizi daha değişik sahalara da dikkatimizi teksif etmemizi sağlayacak önemli bir proje. Bunun dışında Şah Deniz doğal gaz projesi. Azeri gazının bu yıl sonunda ülkemize gelmesi söz konusu. Bunu yoğun bir şekilde takip ediyoruz. Aynı zamanda, Yunanistan la olan geçiş hatlarını da süratle sürdürüyoruz. Yunanistan ile anlaşmayı imzaladık. Oradan Marmara Denizi geçişi, peşinde Meriç nehrinin altından geçerek Yunanistan a geçecek ve Yunanistan a doğal gaz vermiş olacağız bu yılın sonunda. Oradan da Đtalya ya geçecek. Adriyatik Denizi ni geçerek, tam Đtalya nın çizme şeklindeki konumunun topuğundan Đtalya ya bu gaz geçecek. Bu Asya nın, güney doğu ringi. Bir de Nabuka projesi var. Nabuka projesi de gene Türkiye üzerinden geçen, yaklaşık 2000 kilometre, peşinden Bulgaristan, Romanya, Macaristan ve Avusturya ya kadar giden. Dolayısıyla, biz Avrupa yı güneyden ve kuzeyden iki kol şeklinde kucaklayacağız. Yani AB ne biz doğal gazla girmiş oluyoruz. Bu bakımdan AB de kaynaklarını çoğaltmak istiyor. Kaynaklarını, üç kaynaktan Norveç ten, Cezayir den ve Rusya dan alıyor. Dördüncü olarak da bizim üzerimizden geçen gaz olacak. Mehmet Öğütçü: Bu konuda AB ile ciddi görüşmeler var mı? Gayet tabii var. Nabuka projesi zaten o görüşmenin realize edilmiş hali. Yürüyen bir projedir. Öbürü de Güney Avrupa ringi dediğimiz Yunanistan ve Đtalya ile bağlantılı. Bunun dışında hiç konuşulmayan bir de UCTE var. Avrupa Elektrik network ü. Biz oraya da üye oluyoruz. Dolayısıyla, elektrik network ü açısından da Avrupa ile entegre olacağız. Bu sadece Türkiye değil, kuzey Afrika nın Libya dan, Fas, Cezayir den itibaren oranın elektriği de Cebelitarık üzerinden değil, bizim üzerimizden dönerek Avrupa ya gidecek. Yedi ülke entegrasyonu diye. Görüşmeleri halen sürüyor. Bir dahaki hafta benzer konuları görüşmek üzere Ürdün e gideceğiz. Yani biz ülke olarak, bir kaynağa, bir ülkeye veya birkaç ülkeye bağlı olmak değil, kaynaklarımızı da, ülkelerimizi de, enerji çeşitliliğimizi de sağlamak durumundayız ki, hem ucuz, hem güvenilir, hem sürekli bir enerji kaynağını oluşturalım. Burada coğrafi konumumuzu en iyi şekilde değerlendirmek durumundayız. Bunun için de bu bölgesel entegrasyona, uluslararası entegrasyona büyük önem veriyoruz. Bu AB açısından da önemli. Yani AB de herhalde bunları fark ederek bizimle bu görüşmelerini sürdürüyorlar. Biz bu noktada karşılıklı mütekabiliyet esasına dayanan çok ciddi, çok bilinçli, çok kararlı bir politika sürdürüyoruz. Bunu enerji diplomasisi diye de adlandırabilirsiniz. Bunu sürdürmekte de kararlıyız. Bunlar son derece önemli kavramlar. Yani biz bir yerde Ceyhan bölgesini oluştururken, aynı zamanda enerjinin ağırlık merkezinde de hafif kaymalar olacak. Tabii bunu lehte ve aleyhte etkilerini de düşünebilirsiniz. Onun için hatta gündelik politikamızda bazı olayların yorumlanmasında bile bunların etkileri olabilir. Onun için enerjinin politik gücü son derece önemli. Sayın Đlter Türkmen i görüyorum. Geçenlerde çok hoş bir yazısı vardı.

3 Referans olabilecek bir yazı. Enerjinin politik gücü son derece önemli ve biz bunu yaşayarak, uygulayarak tatbik ediyoruz. Dolayısıyla, bu noktada gerçekten enerji sadece günümüzde değil, yakın geleceğimizde de epey konuşulacak. Burada önemli hususlardan bir tanesi de petrolle doğal gazın çekişmesi. Geçmiş yüzyılı petrol şekillendirdi. Petrol tabii hala geçerli ama gelecek yıllarda doğal gaz çok daha dominant olacak. Öyle gözüküyor. Burada da L&G boru hatlarının çekişmesine çok dikkat çekmek istiyorum. Artık bundan sonra odalarımızda Türkiye haritası veya yakın çevre haritası değil, dünya haritasına bakmamız gerekecek. Dünya haritası satışları daha da artacak. Burada boğazların durumu çok önemli. Dünyanın özellikle petrol ve doğal gazda boğazların konumu, bunların siyasi durumu, bunların çekişmeleri bu denklemde çok önemli yerler alacak. Çünkü petrol fiyatındaki şu andaki en az 15 dolar, normal olarak da 20 dolar politik belirsizliğin payı olarak yansıyor bugünkü petrol fiyatlarına. Bunun içinde siyasi belirsizliklerden tutun rafinelerin yatırımların olmayışı da bunun içine girebilir. Burada doğal gaz sadece bir yakıt evlerde ısınmada, elektrik üretiminde değil belki otomobillerde bile kullanılmaya çalışılacak. En büyük çekişme burada olacak. Petrolün dışındaki kaynakların kullanılamadığı tek yer gibi düşünülüyordu ama petrol doğal gaz çekişmesi otomotiv sektörünü etkileyebilir. Bir de petrol fiyatları böyle durursa herhalde bizim de elimiz boş durmayacak. Bio dizel, bio etanol uygulamalarından tutun dizayn değişiklikleri, enerji verimliliği bunlar son derece önemli. Tabii enerji deyince hep petrol, doğal gaz konuşmamamız lazım. Elektrik, yenilenebilir enerjinin durumu ki biz bu yasayı çıkarttık ve yaygınlaştırmaya çalışıyoruz. Güneş, rüzgar enerjisi, jeo termal enerjisi. Yarın Đzmir de jeo termal enerji ile ilgili toplantıya katılacağız. Mesela Türkiye, jeo termal enerjide Avrupa da birinci, dünyada yedinci. Bizim bunu çok iyi kullanmamız lazım. Türkiye de artık soba var. Bu sobayı yeterince kullanmıyoruz. Suyu re enjekte edebiliriz. Mehmet Öğütçü: Sayın Bakanım özür dileyerek sözünüzü kesiyorum. Bu haftaki Economist Dergisi nin arka sayfasında bir liste vardı. Petrol fiyatları. Türkiye listenin tepesinde yer alıyor. Norveç ten, Đngiltere den, Đtalya dan hepsinden hatta bazı petrol üreten ülkelerden daha ucuza almasına rağmen, fiyat çok yüksek. Bunda tabii vergi var. Böyle bir ortamda Türkiye nin rekabet gücü nasıl sağlanacak? Orada bazı yanlışlıklar var. Biz doğal gazda Avrupa da eski demir perde ülkeleri hariç en ucuz doğal gaz kullanan ülkelerden bir tanesiyiz. Yaptığımız anlaşmalarla, Ruslarla yaptığımız pazarlıklarla her üç ayrı fiyattan aldığımız doğal gazı mavi akım dahil düşürdük. Al ya da ödeyi de düşürdük. 40 milyar metre küp düşürdük. Bundan dolayı şu anda halkımız en ucuz doğal gaz kullanan ülkelerden bir tanesiyiz. Sanayi de dahil. Doğal gazda söylüyorum. Ayrıca, politika olarak da biz doğal gazı hava kirliliğine karşı şehir ısıtmasında kullandığımız için en ucuz ve bazı şeyleri de yansıtmıyoruz yaygınlaşsın diye. Bu arada petrolde haklısınız, vergilerin yüksekliği var. O da Hazine nin vergi politikası olarak uyguluyoruz ama bunları da düşünüyoruz. Ama artık petrol bende değil. EPDK ya devrettik. Biz süratli bir şekilde de liberalleşiyoruz. Biz petrol piyasasını, LPG piyasasını olduğu gibi EPDK ya verdik. TEDAŞ ı özelleştirmeye verdik. Yani aynı zamanda liberal bir politikayı uyguluyoruz. Rekabetçi bir piyasaya geçiyoruz. Şu anda petrol piyasasını serbest piyasa sürdürüyor. Ama vergi tabii ayrı bir şey. Yalnız burada da petrol fiyatları arttığı için vergi sabit kaldı. Eskiden daha yüksekti. Rölativ olarak artan petrol fiyatlarına göre vergi kısmı düştü. Bir de şu yanlış anlama var. Elektrikte de pahalıyız deniyor. Biz şu anda 3.5 yıldır zam da yapmadık. Elektrikte halkımız en ucuz elektriği kullanıyor. Sanayi biraz pahalı kullanıyor ama bizden pahalı olanlar da var, düşük olanlar da var. Genellikle şu deniyor: Biz en pahalı elektriği kullanıyoruz, en pahalı doğal gazı kullanıyoruz. Bunlar yanlış. Yani bunlar eski bilgiler. Dünyada doğal gazın ağırlığı diğer ülkelerde arttığı için onlar da arttı. Eskiden Romanya ve Bulgaristan a giden sanayicimiz şimdi tabloyu yeniden gözden geçiriyorlar.

4 Mehmet Öğütçü: Sayın Bakan müsaade ederseniz izleyicilerimizden bir ya da iki soru almak istiyorum. Soru - Alkin: Böyle bir toplantı için Forum Đstanbul ekibini kutluyorum. Sayın Bakanım ne soracağımı biliyorsunuz. Daha önce debate etmiştik. Hakikaten yanlış anlamanın ortadan kalkması lazım. Benim elimde OECD nin 2005 raporu var. Dediğiniz doğru. Yani elektrik fiyatı açısından biz orta seviyelerde sayılırız ama Mehmet Bey in sorusu çok önemli. Bizden daha ucuz olanları sayayım OECD raporuna göre. Rusya, Çin, Polonya, Meksika, Brezilya, Romanya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Güney Kore, Hindistan, Portekiz.Bunların üstü zaten bizim rekabet etmediğimiz ülkeler. Bunlar hep rekabet ettiğimiz ülkeler. Sanıyorum biz üretim tarafında sizlere meseleyi yanlış anlattık. Bizim anlatmak istediğimiz tek şey Türkiye nin rekabet ettiği ülkelerin enerji maliyeti ortalamasına en azından kavuşması. Enerji koridoru olduk, stratejiyi belirledik. Ne zaman reel sektöre yansıyacak? Bize biraz umut verebilir misiniz? Soru - Mustafa Salih: Global Enerji Dergisi. Petrol kanunu bekliyorlar arama ve üretim için. Uzun zamandır bekleniyor ve çıkacak diye iki senedir Meclis te bekliyor. Benim bildiğim kadarıyla çok dünya şirketi hele petrol fiyatları arttıktan sonra Karadeniz e odaklanmış durumda. Petrol yasası ne zaman çıkacak ve bu petrol şirketlerini Karadeniz de ne zaman göreceğiz? Önce Sayın Alkin e cevap vereyim. Bahsettiğiniz kısım eski demir perde ülkeleri. Onların Rusya ile hala devam eden anlaşmaları var ama son zamanlarda bunlar da değişiyor. Son Ukrayna olayları biraz da bunun yansımalarıydı. Biz enerji fiyatlarını dikkat ederseniz artırmadık. Sanayide de % 6.5 düşürdük. Burada esas olan özelleştirmedir, verimin artmasıdır, yerli kaynaklara ağırlık vermedir. Bir de eski anlaşmalardan kurtulmadır. Doğal gazda bunu yapmayı başardık, Ruslarla yaptığımız anlaşmada. Đran da da şu anda tahkim halindeyiz. Doğal gaz kullandığımız elektriğin içinde % 40 ila 44 arasında oynuyor. Biz bunu kömüre ve suya ağırlık vererek düşürmeye çalışıyoruz. Đyi ki de yapmışız. Geçen sene Ukrayna olayında bir 25 Ocak günü var ki, gerçekten unutamadığımız bir gecedir. Đran dan gelen ve Rusya dan gelen gazda azalma oldu ve Çanakkale den geçen L&G gemisi de fırtınadan yanaşamadı. Biz o gün 20 milyon metre küplük doğal gaz eksikliğini kullanamayacaktık ama kömür santralleri ve barajları aldığımız tedbirlerle iyi yöneterek elektrik kesintisine girmedik. Yani yerli kaynaklar çok önemli. Bunun için de biz al ya da öde deki 40 milyar metre küplük yükü sırtımıza attığımız için kömür santrallerine ve suya ağırlık verdik. Aksi takdirde gene su boşa akacaktı, kömür santralı da kullanılmayacaktı. Yani bunlar o yanlış politikaların yansımasını özel sektör istemeyerek yaşadı. Biz de bunun bilincinde 3.5 yıldır artırmadığımız gibi düşürdük. Eskiden her hafta, her ay otomatik zamlar vardı. Biliyorsunuz. Burada yapılması gereken şeyler, süratli bir şekilde dağıtım ve üretimi özelleştirmek. Đki sene iki ay önce TEDAŞ ı özelleştirmeye verdik ki dağıtım kayıpları gitsin diye. Kayıp kaçağı düşürüyoruz elektrik kaçağı yakaladık. Bu arada tabii ki yenilebilir enerjiye, rüzgara, güneşe ağırlık vermemiz gerekiyor. Bunlar için de yenilenebilir enerji yasasını çıkarttık. Yedi yılda desteği var. Dolayısıyla, bunlar bir süreçtir. Birlikte olacak ve verimlilik yasasını çıkarıyoruz. Bakanlıktan Meclis e geçti. Bunu da çıkarttığımız zaman ki o bir devrim niteliğinde olacak. Çünkü bina yapılarından tutun beyaz eşyaya kadar her şeyi etkileyecek. Bu çok önemli bir yasadır. Ayrıca bunu yaptığımız zaman verimden dolayı da iki tane Ilısu barajı kazanmış olacağız.

5 Petrol yasası ile ilgili cevabım şu: Yasa hazır, komisyonlardan geçti, genel kurulda. Sadece bizlerin parmak kaldırmasını bekliyor. Özelleştirmeye ağırlık verdik son günlerde. Diğer bakanlıkların da hayati yasaları var. Öncelik sırasına göre devreye girebilirse yaz tatilinden önce çıkabilir. Ama herhalde % 70 yaz tatilinden sonra olur diye düşünüyoruz. Dolayısıyla, Türkiye petrol aramaya çok ağırlık veriyor. Türkiye Petrolleri A.O Japonya gibi, Fransa ve Đtalya gibi doğal petrolü olmayan ülkeler gibi düşünürsek, Kazakistan a, Libya ya, Azerbaycan a bunlara ağırlık veriyor. Sondaj yatırımlarımızı dörde katladık. Bu arada Karadeniz de güzel çalışmalarımız var. Güney Doğu Anadolu da çalışmalarımız var. Dolayısıyla, Pervari gibi, Cudi gibi hatta Isparta ya da geleceğiz. Mehmet Öğütçü: Thank you Mr. Bland. I think you raised quite important questions, perhaps before moving to the next speaker I might turn to his excellency and ask, the first question Mr. Bland raised was the economics of pipeline to Israel and the second question is what Turkey wants really without being influenced unduly by geo-political games? Tabii Đsrail ile Rusya arasındaki bu mesele, alan memnun satan memnun olduktan sonra biz buna bir şey diyemeyiz. Biz burada transit ülkeyiz. Ancak, boru hattının uzaması ve oraya geçmesi bizim açımızdan da birtakım stratejik avantajlar sağlayacaktır. Đkisi arasında olan bir ticaretin detayıdır o. Dolayısıyla, Đsrail de bu işin ticaretini iyi bilen insanlar olduğuna göre, bu projeyi de onlar görüşüyorlar. Biz arada transit ülkeyiz. Zaten Ankara ya kadar gelen mavi akım var. Uzamasında beis yok. Bizim için fayda var. Đkinci soru neydi? Mehmet Öğütçü: Türkiye nin kendi yol haritasını, vizyonunu çizmesi ve dış jeo politik aktörlerin politikalarına hizmetten ziyade kendi enerji politikasını Gayet tabii. Türkiye burada üç fonksiyon izlemekte. Birincisi, kendi arz güvenliğini oluşturmakta. Bu son derece önemli bizim için. Kaynak çeşitliliğini meydana getiriyor. Ne kadar çok kaynak olursa, biz o kadar memnun oluruz. Hem rekabeti oluşturur, hem de bütün yumurtaları bir sepete koymamış oluruz. Đkincisi, bölgesel istikrar açısından son derece önemli. Çünkü bu gibi enerji security si dediğimiz enerjinin emniyeti ve arz güvenliği komşularımız ve bölge için son derece önemli. Biliyorsunuz, bu savaşlar boşuna olmuyor. Yani böyle bir şeyde hem kendimiz emin olursak, hem komşularımız olursa biz başka şeye para harcamayız, yatırımlarımıza para harcamış oluruz. Bu önemli. Üçüncüsü de, tabii ki AB olsun, diğer ülkelerle olan ilişkilerimiz olsun biz onların da ekonomilerine ve mutluluklarına katkımız olursa ayrıca seviniriz. Çünkü biz sadece doğu batı enerji koridoru değil, kuzey güney enerji koridoru konseptini de buna ekliyoruz. Bu bizim için son derece anlamlı. Üzerimizden ne kadar çok boru hattı geçerse, bizim önemimiz o kadar artacaktır. Aynı zamanda Hazinemize bir miktar para girecektir. Bu da bizim kalkınmamız Mehmet Öğütçü: Çok teşekkür ediyorum. Son derece önemli ve cevap gerektiren sorular ortaya koydunuz. Eminim, Sayın Bakan da bunları yanıtlamak isteyecektir. Sayın Bakan süratle cevap verir misiniz? Sinan Bey hakikaten bizim yaşadığımız zorluğu çok iyi izah etti. Söylediklerine % 99 katılıyorum. O bir de dışa bağımlılık kısmıyla ilgili. Orada tabii yerli kaynağımızın olması açısından ve diğer barajların getirisi açısından sulamaydı, diğer tarımsal faaliyetler, göç vs. işin sosyal katkılarını koyduğumuz zaman o dengeye geliyor. Ama söylediklerine büyük ölçüde katılıyorum. Zaten bizim bakanlığın 3.5 senedir yapmak istediği önemli misyonlardan

6 bir tanesi enerjiyi gündelik hayatımıza kolay algılanabilir bir hale getirmek. Yani rahmetli Özal ın ekonomiyi gündelik hayatımıza kolay algılanabilir hale getirdiği gibi, biz de enerjiyi gündelik hayatımıza kolay algılanabilir bir hale getirmek istiyoruz ve bunu çok bilinçli bir şekilde yapıyoruz. Burada bir nokta var. Tabii ki, her lobi kendi yatırım konusunu öne çıkarıyor. Bunu normal de karşılayabiliriz. Bizim enerji politikamızın idealde beklediğimiz, beş sütun üzerine oturtmayı temel olarak alıyoruz. Bu beş sütun beş tane % 20 lik sütun. Bunu biz analiz ettik. Burada hidrolik, kömür, doğal gaz, nükleer ve yenilenebilir enerji. Yenilenebilir enerji genellikle % 20 olamayabiliyor. Bunu 15 kabul edersek, oradaki 5 i de kömürün % 20 sine katarsak 25 yapar. Bunu yaparsak çok dengeli bir strüktür ortaya çıkıyor. Ama şu anda bizim durumumuz çok kötü. Biz yeni politikamızda kömüre ve suya ağırlık veriyoruz. Kömür rezervlerini süratli bir şekilde özel sektöre açtık. Yeni bir modelle. Diyoruz ki, Gel, santralını kur. Bize bir miktar elektrik ver. Yani değirmene buğday götürüpte, karşılığında un alıyoruz. Böyle bir modeli yaygınlaştırdık ve şu anda iyi gidiyor bu iş. Bolu- Göynük te, Saray da. Bunları süratli bir şekilde ihale ettik ve ediyoruz. Kömürde büyük atılımlarımız var. Kamuoyu hala farkında değil. Bunda birazcık belki medyanın aynı zamanda enerji sektörüyle ilişkisini de düşündüğümüz zaman, bazı haberlerin eşit çıkmadığının sebebi olarak da ortaya çıkabiliyor. Buradan şuna gelmek istiyorum: Đkinci konu, suda yaptığımız yenilikler. Mesela, DSĐ nin yatırımları normalde senede bitiyor. Biz şimdi bunların hepsini özel sektöre açtık. Yarım olanları da. Biz bunu süratli bir şekilde özel sektöre veriyoruz. Yapsın, karşılığında da bize elektriğini versin. Süratli gidiyor. Đkincisi, yenilenebilir enerji yasasını çıkarttık. Bu yasada şu anda 700 e yakın müracaat var. Millet dağ taş su arıyor ve bunları buldular. Baraj kurmadan değirmen türü tribünleri kuruyor. Çok kişinin bilmediği Temsan diye bir kuruluşumuz var. Kamu kuruluşu. Kamu hep ikinci sınıf gibi gözüküyor ama bu bir management meselesi. Biz şu anda iyi yönetiyoruz. Küçük tribünler var. Megawatın altında olanlar. Bunları ürettik. Şimdi Çin türü dereleri ırmakları kademe kademe elektrik üreterek, buraya geçtik. Burada da iyi bir noktaya doğru gidiyoruz. Yalnız önemli bir noktaya dokundunuz. Yasal durum. Herşeyi yapıyoruz, hatta gol de atılıyor. Maç bittikten sonra gol iptal ediliyor. Burada da muğlak bir tabir var. Kamu yararı. Herşey bitiyor bu kamu yararı nasıl yorumlanıyorsa, hangi açıdan bakılıyorsa kamu yararı kelimesi bitmiş macı hatta şampiyonluğu ilan edilmiş bir ligi altüst edebiliyor. Bu çok önemli. Kanunu da yapan biziz. Mehmet Öğütçü: Peki, Sayın Bakan şunu söyleyebilir miyiz? Maç başlamadan önce acaba bu konuda birtakım çekinceleri olan değişik kesimlerle, toplumun hissedarlarıyla oturup, etkin bir diyalog gerçekleştirilse belki.. Bunda hepimizin hatası var. Bizim de hatamız var. Bazen iş aceleye getiriliyor. Şu anda Irak a, Nahcivan a elektrik satıyoruz. Bir şey daha söyleyeyim. Eskiden kamu zararı yazılıyordu yani görev zararı. Bunlar Hazine ye borçlarını ödemiyorlardı. Bakın, biz şimdi Hazine nin borçlarını ödüyoruz. Üstelik vergimizi veriyoruz, kar da ediyoruz, ihracat da yapıyoruz, ithalatı da kestik, zam da yapmıyoruz. Bu da bir management sorunu. Enerji KĐT lerini aşağı yukarı 3 katrilyon borçla aldık. Yaptığımız yatırımlar, ödediğimiz vergilerle yaklaşık 10 ila 12 katrilyonla artıdayız şu anda. Tek şunu yaptık. Enerjiyi tek elden yönetiyoruz. Kömür, baraj, doğal gaz hepsini. Biraz önce Sinan Bey önemli birtakım yıllar da verdi. Aslında bu bir kriz değil de, yatırım yapma ihtiyacının olduğu yıllar diye biz bunu yorumluyoruz. Buradaki tek sıkıntımız şu: Hala halkımız ve özel sektörümüz şu noktada gereken inpulse almadı. Bu yatırımları kim yapacak? Her şey konuşuluyor ama bu yatırımları kim yapacak konusunda genel bizim yerli sektörümüzün belli bir yatırım eşiği var. Buna milyon dolar diyebilirsiniz. Bu yatırımların büyükleri barajlarda milyon dolarları geçiyorsunuz. Kömür santrallerinde aynı şey.ama dışa bağımlılık noktası son derece önemli.

7 Bunu eğer göz ardı etmezsek bahsettiğiniz şeylerin hepsine katılıyorum ve bizim de sıkıntılarımızı çok iyi yansıttınız ve size çok teşekkür ediyorum. Mehmet Öğütçü: Sayın Bakan açış konuşmanızda bir müjde verdiniz. 13 Temmuz da mutlu sona ulaşılacak. BTC nin imza töreni yapılacak. Şimdi müsaade ederseniz kısa bir film seyretmek istiyoruz. Bu film Türkiye de enerji dalında uzmanlaşmış yegane gazetecilerden bir tanesi Mehmet Binay tarafında yapıldı. Arkasından BP ile bu konuda bir tartışma yapacağız. Mehmet Öğütçü: Just a question before you finish, how far do you thing BTC line could go to increase its volumes to be shift because we know that Kazakhstan will be able to provide Kasagan field some volumes thru Acto and Kazak President actually was suggesting whether we should be considering changing the name from BTC to ABC, Acto, Baku, Ceyhan? Jacob Nell: I don t actually know where the discussions are at this point so I can t shed light on that. Bu noktada Kazakistan la görüşmeler sürüyor. Kazak petrolünün de Baku-Tiflis-Ceyhan a katılması noktasında yoğun görüşmeler var. Hatta Azerbaycan da Bakü deki toplantıda büyük mesafe alındı. Ancak, önümüzdeki günlerde bunun gerçekleşmesi söz konusu. Biz de bu konuda çok aktifiz ve olmasını çok arzu ediyoruz. Đkinci olarak da, gene Kazakistan ın doğal gazını Hazar geçişli Şah Denize bağlanma noktası da aşağı yukarı paralel bir şekilde sürüyor. Sayın Cheney in Kazakistan da bulunmasında da bu konuların gündeme geldiğini biliyoruz. Dolayısıyla, yoğun bir faaliyet var. Mehmet Öğütçü: Peki, bu noktada şunu sorabilir miyim? Türkmenistan dan gelecek olan Trans Caspian gaz boru hattı yeniden canlandırılıyor. Mavi akım gündeme girdikten sonra rafa kaldırılmıştı. Şimdi yeniden canlandırılması düşünülüyor. Bunun gerekleşme şansı var mı? Özellikle Türkmen başının her önüne gelenle anlaşma imzalayıp Çin den Hindistan a. Gazprom dan aklınıza gelebilecek her ülkeye kadar. Bu proje sizce gerçekçi mi? Bizce gerçekçi.böyle bir şeyi olması için gayret gösteriyoruz. Şu anda Kazakistan biraz daha öne geçti. Yalnız o noktada bir şeyi de düzeltmek istiyorum. Türkmen başının o derece farklı bir davranışı da yok. Çoğu onların gerçekleşti. Đnşallah Azerbaycan-Türkmenistan bağlantısı da gerçekleşecek. Ama şu anda Kazakistan konusu bir adım öne geçti. Muhtemelen birbirlerini takip eden bir süreç içinde bunun da olmasını bekliyoruz. Çünkü AB nde bu Nabuka projesi ve Şah Denizle birlikte hepsi birbirlerine çok yakından bağlı, olayın birer fonksiyonu. Onun için onun da olmasını bekliyoruz. Mehmet Öğütçü: Teşekkür ederim. John you want to say something? John Roberts: One general point which is that technically BTC has the capability of being expanded above 1 million barrels a day relatively straight forwardly, partly by the reduction agents partly by the ability to put in increased pumping stations. There has been technical discussions on whether it could go up as high as 1.6 million barrels a day and some even said considerably more. So there is plenty of scope increased oil from Kazakhstan the question is whether they wish to put the oil into the system in the first place. But I have a question for the minister specifically concerning gas from Kazakhstan, is it your understanding that any gas pipeline from Kazakhstan to Azerbaijan would be direct or would it come via Turkmenistan?

8 Evet, orada Hazar Denizi nin statüsü son derece önemli. Kıyıdaş durumda olan ülkeler çevre konularını özellikle öne çıkararak, bu projede işine gelmeyenlerin zaman zaman bu işi ağırdan almaları ve engellemeleri şeklinde bir tavırları oluyor. Yalnız bildiğimiz kadarıyla gazın çevreyi kirletme gibi bir durumu yok. En fazla bir kabarcık olur. Kaldı ki, mavi akım da Karadeniz den geçiyor. Herhangi bir çevre sorunu oluşturmuyor. Aynı yerde petrol üretimleri de var. Dolayısıyla, bu tamamen diplomatik inceliklerle çözülecek. Ama temelinde ekonomik ve politik çıkarların olduğu denklem bu. Burada çok yoğun görüşmeler var. Birinci adımda muhtemelen Kazakistan-Azerbaycan bağlantısı Hazar geçişli olarak söz konusu olabilir. En pratiği bu. Peşinden de veya eş zamanlı olarak ama biz peşinden gibi tahmin ediyoruz, Türkmen gazının aynı süreç içinde takip edeceğini düşünüyoruz. Soru Cevaplar Soru Hikmet Üçışık: Boğaziçi Üniversitesi. Bugün Forum Đstanbul un ele aldığı enerji konusu teknolojinin üç mühim parametresinden birisidir. Enerji, malzeme ve kontrol birbirinin içersine geçmiş, detaylarını burada açıklamaya hiçbirimizin zamanı olmayan üç parametredir. Bu sahalarda gelişebilmek için rekabet edebilir, içersinde inovasyon olan teknolojileri üretecek bilimin ve bilim yapan kuruluşların teşviki ve bunların sağlam ellere verilmesi icap ettiği kanaatindeyim. Özet olarak söyleyeceğim bundan ibarettir. Saygılar sunarım. Soru Naci Ekşi: Ben Sinan Bey in gayet haklı olarak ortaya koyduğu bir konuya değinmek istiyorum. Sinan Bey dediler ki, enerji üretim alanlarından her biri kendi lobisini yapıp, iyi taraflarını söylüyor. Ama olumsuz taraflarını söylemiyor. Sanıyorum ki, kendisi doğal gazdan enerji üretim konusunun iyi taraflarını söylerken, olumsuzluklarını belirtmeyi unuttu. Ben bu konuda şunu söylemek istiyorum. Yılın başındaki doğal gaz sevkiyatındaki aksaklıklar dikkate alınırsa, ayrıca cari açığın bugünkü ulaştığı rakam da dikkate alınırsa, belki dışarıdan doğal gazı alıp, santralı kurup, elektriği satmak uygun ama bu söylediklerimin ışığında doğal gazdan elektrik üretmenin de olumsuz tarafları var mıdır? Değinebilirseniz çok mutlu olurum. Soru Gökhan Rakıcı: Marmara Üniversitesi. Ben Sayın Bakanımıza bir soru soracağım. Kendisi sorulan sorulara çok samimi ve dürüstçe cevap verir. Bunu biliyorum. Umarım benim soruma da dürüstçe cevap verir. Son günlerde Türkiye de çok gündemde olan bir konu var. Nükleer enerjiye, nükleer santrallara yönelmeyle ilgili. Acaba Türkiye bu nükleer santrala yönelirken, ne kadar Türkiye nin enerjiye ihtiyacının olduğu, ne kadar Türkiye nin nükleer teknolojiye sahip olma ihtiyacının olduğu. Misal, yanıbaşımızdaki serseri mayın Yunan a karşı. Soru - Murat Oyar: Sayın Bakanım ABD nükleer atıklarını geçici olarak Yuka dağının altına gömüyor. Almanya yine atık sorunu nedeniyle bu tesislerini kapatmaya hazırlanıyor. Sinop ta yapılması planlanan tesiste atık sorunu nasıl çözülecek ve 15 yıl beklenip, atık sorunu çözüldükten sonra yeni jenerasyon bir sistemle tesis yapılamaz mı? Soru - Mustafa Gerçek: Enka Đnşaat ın Genel Müdür Yardımcısıyım. Sayın Bakanımıza bir soru sormak istiyorum. Dün 4628 sayılı kanunda yapılması gereken değişikliklerin birinci ayağı tamamlandı. Dağıtım şebekelerinin özelleştirilmesi için galiba yasal bir kolaylık sağlanmış durumda. Acaba Sayın Bakanımız özelleştirme konusunda yeni bir takvim verebilirler mi? Bir de nükleerle ilgili. Ben nükleer enerjinin de Türkiye nin gündemine

9 girmesinin kaçınılmaz olduğuna inanan arkadaşlardan biriyim. Son günler oldukça yoğun bilgi toplandı. Acaba nükleer santralın yapım yöntemi konusunda berraklığa ulaşılabildi mi? Mehmet Öğütçü: Let me just summarize for our panelists the questions, the first question is the importance of innovative and competitive energy technologies, what needs to be done to further support, competitive energy research and development technologies, gas to liquid, fusion technology, clea coal technologies may be you might wish to add couple more and perhaps Mr. Bland also about the natural gas perhaps. And the second question was negative aspects of using natural gas in power generation saying that we always emphasize the positive aspects, are there any negative aspects as well, question posed to Mr. Soydan. And another question was addressed to his excellency Mr. Guler about nuclear energy that Turkey is planning to introduce and problems that it might cause in terms of waste disposal and other issues and the last question was again addressed to him in terms of calander for privatization in power generation sector. We might start with innovative competitive technologies, how it could be supported? Mehmet Öğütçü: Now we come to nuclear issue. Sadece nükleer değil. Önce Hikmet Üçışık beyin sorusuna cevap vereyim. Çünkü elektrik işleri etüt idaresi yeni teknolojileri kullanan bir genel müdürlük. Yaptığımız güzel çalışmalar var. Bunlardan bir tanesi de örnek ev yaptık. Mesela 175 metre karelik, iki katlı bir ev yaptık. Bu evde doğal gaz, kömür falan kullanılmıyor. Yani hem ısıtırken, hem yazın klimayla soğuturken de normal tabii kaynakları kullanıyoruz. Bunlardan bir tanesi güneş piliyle elektrik üretiyor ve ısı pompası kullanarak toprak ısısını alarak evi hem ısıtıyor, hem de yazın serinletiyor. Ayrıca, tromt duvar dediğimiz bir mimaride yaygın kullanılmasını istediğimiz bir duvar tipiyle de evin içinde yaz kış hem ısıtma, hem soğutmayı yapabiliyor. Onun dışında özel boyalar, özel çatı sistemleriyle bunları oluşturduk. Bununla % 94 sarfiyatı önledik. Verim sağladık. Gerçekten Ankara gibi bir yerde yazın ve kışın doğal gaz, kömür yakmadan kışın ısınan, yazın da serinliği sağlayan bir bina yaptık. Bunu şimdi bütün illerde yaygınlaştırmak istiyoruz. Herkes görerek, bakarak mimarlar mühendisler makineciler gelsin baksın ona göre de kursun istiyoruz. Bunun dışında yeni malzemeler geliştiriyoruz. Özellikle Bor Araştırma Enstitüsü nü kurduk. Borla ilgili yeni çimento, yeni seramik türleri geliştirdik. Bunları da yakında basınla paylaşacağız. Önümüzdeki ayın ortasında bir basın toplantısıyla yapılanları duyuracağız. Bunlar bize önemli avantajlar sağlayacak. Çünkü enerjinin verimli kullanılması son derece önemli. Bununda yaklaşık üçte biri binalarda kullanılıyor. Bunda da bir üçte bir % 30 sağlarsak aşağı yukarı yaklaşık % 9-10 luk sarfiyat bize 750 trilyonluk avantaj sağlıyor. Yani biraz önce Sinan Bey in bahsettiği noktada, biz yeni yatırımlar düşünürken eski yatırımları rehabilite etmeyi, modernize etmeyi de planladık. Bu çok önemli. Bir de bunları verimli kullanmaya çalışıyoruz. Bu aynı zamanda bize pozitif etki yapacak önümüzdeki yıllar için. Bunun dışında sodyum bor hidrür hidrojen taşıyıcı olarak, kullanılıyor. Hidrojen araştırma merkezini de ben kurdum diyebilirim. Đstanbul da kurduk, başına da Veziroğlu hocayı getirdik. Dünyadaki tek uluslararası hidrojen teknoloji merkezi Türkiye de kurulmuş oldu ve bu geleceğin de enerjisi. Tertemiz. Yandığı zaman su buharı oluşuyor. Biz gerekli herşeyi yapıyoruz bu arada. Gelelim nükleer enerji meselesine. Burada kamuoyunda yanlış bir görüntü verilmeye çalışılıyor. Yani biz rüzgarı, güneşi, suyu, kömürü bıraktık nükleer enerjiyi yapmak istiyoruz. Böyle bir şey yok. Biz hepsini yapmak istiyoruz. Yani kömür santralını da, yeni kömür sahalarıyla ilgili konuşmamın başında bahsettim, tekrar olmasın diye anlatmak istemiyorum. Hem kömür arama faaliyeti başlattık, hem kömürleri üretime alıp terkedilmiş sahaları tekrar

10 işletiyoruz kişiye ilave iş imkanı çıktı. Şimdi akışkan yatak teknolojisi kullanarak, kömür aslında siyah bir malzeme değil, kirli bir şey değil. Aslında kömür beyaz bir şey. Đyi yakılırsa havayı kirletmeyen bir şey. Kömür yakmayı bilmiyoruz biz. Şimdi en verimli yakabileceğimiz kendi kömürümüze göre hem büyük termik santrallerde, hem de Türkiye de bunun yakılması için önemli bir çalışma başlattık. Kömür çok kötülenecek bir şey değil ve üstelik kendi kaynağımız. Ayrıca, külünden çimento yapma imkanımız var. Şu an itibariyle bilinen ispatlanmış kömür kaynaklarımızı ve su kaynaklarımızı kullandığımız takdirde, yaklaşık 250 milyar kws lik bir enerji elde edebileceğiz. Halbuki bizim 2020 yılındaki ihtiyacımız iki senaryomuz var. Yüksek senaryoya göre, 499 veya 500 milyar kws elektriğe ihtiyacımız olacak. Dolayısıyla, şu bildiğimiz kömür santrallerini, su kaynaklarımızı hepsini buna da rüzgarı falan da koyun gene de açığımız oluyor. Bir tarafta , bir tarafta da rakam 250. Bu açığı ne yapacaksınız? Ya Kolombiya dan veya Avustralya dan kömür getireceğiz, ya elektrik satın alacağız, ya doğal gaz almaya devam edeceğiz. Elektrik alamadığımıza göre nükleer kalıyor. Nükleeri hep Çernobil ile karıştırıyorlar. Yani nükleer reaktörlerin karşısına bir Çernobil ekranını koyuyorlar, herkese oradan bakmaya zorluyorlar. Bakın, ben Karadenizliyim. Üstelik de vatanını seven bir adamım. Çernobil in en çok etkilediğini söylenen yerlerde yaşadım. Orduluyum. Bunu niye istiyoruz? Bu bir tercih değil. Mecburiyet. Bakın, Fransa 1970 li yıllarda bunu yapmış. % 78 elektriğini buradan üretiyor. Amerika da 105 tanesi çalışıyor şu anda. Japonya da 50 tanesi çalışıyor. Biz en iyisini kurmaya çalışıyoruz. Dünyada bu % 16 kullanılıyor. Bizde sıfır. Böyle bir şeyde üstelik bir miktar uranyumumuz var. Ararsak bir miktar daha bulacağız ve bunu da başlattık. Buradan şuraya geleceğim. Yakıtta sorun yok. En iyi teknolojiyi kuracağız. Size çarpıcı bir şey söyleyeyim. Çernobil, ki eski bir teknolojidir. Bu kazanın olduğu Ukrayna da Çernobil olayından sonra 5 tane santral daha kurulmuş. Çernobil in olduğu Ukrayna da 5 santral kurulmuş ve 9 tanesi de şu anda planlanıyor. Ayrıca, biz TAEK de bütün Çernobil den sonraki bütün dataları 7 tane cilt haline getirdik, internete de koyduk. Her şeyimiz şeffaf. Biz Türkiye olarak, nükleer teknoloji cahili bir ülke değiliz. Biz dünkü ülke de değiliz. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu1956 da kurulmuş. Uluslararası Atom Enerjisi bizden bir sene sonra kurulmuş. Türkiye de dünya kadar nükleer enerjiyle ilgili mühendis, uzman yetişmiş. Atık meselesini sordunuz. Atık aslında kendisi bir ekonomik değeri olan malzemedir. Başka ülkelerde almak isteyenler de var. Nükleer atık dendiği zaman milletin aklına şu geliyor: Dağ taş atık olacak, radyasyonlar oradan çıkacak. Herkes maskeler takacak, özel elbiseler giyecek. Yok böyle bir şey. Bunun özel önlemleri var. Amerika da 105 tanesi çalışırken, dünyada 441 tanesi çalışırken ne yapılıyorsa biz de aynısını yapacağız. Size bir misalini vereyim. Beş kişilik bir ailenin 50 yıl boyunca nükleer enerji kullandığını farz etseniz, 200 cc lik bir bardak yapıyor. Bunun da özel usulleri var. Şu ana kadar atık bir sorun olmadı ülkede. Çünkü bunlar önce 15 yıl havuzda bekliyor. Sonra yıllık kaplara konuluyor. Almak isteyene verirsiniz. Almak istemiyorsa değerlendirirsiniz. Yani dünya ne yapıyorsa, biz de onu yapacağız. Ucuz elektrik istiyorsak onu kullanacağız. Buna emin olun. Biz kötülük isteyen birileri değiliz. Kaldı ki, biraz önce Sinan Bey de söyledi. Rüzgar enerjisini zaten biz destekliyoruz. Bizim dağlarımız tepelerimiz boş. Hatta onu orada kendin üret, kendin üretimini yap, atölyeni kur. Göçü önlersin. Her tarafın ışıl ışıl olur. Bunu istiyoruz. Ancak, bu bir çözüm değil. O bakımdan ben bütün nükleer santral resimlerini çektirdim. Bunları göstereceğim. Kimi plaj kenarında, kimi balık yakalanan ve tarım yapılan yerlerde, şehirlerin yanı başında. Resimlerini görün, bunları hep internette yayınlayacağız. Yani bu öcü filan değil. Aslında kömür santrallerinin de sıkıntısı var, barajların da sıkıntısı var, diğerlerinin de sıkıntısı var. Teknoloji artık bu noktaya geldi.

11 Son bir şey daha söyleyeyim. Özelleştirme. Özelleştirme bana bağlı değil. TEDAŞ ı özelleştirme idaresine verdim. Şimdi yasa da çıktı. En büyük engel yasa diye ifade ediliyordu. Bir engel kalmadı ama kolay bir iş değil. TEDAŞ dendiği zaman, gübre fabrikasının satılması gibi bir şey değil. Ama biz bütün bunları kolaylaştırdık. 21 bölgeye ayrıldı. TEDAŞ ın özelleştirmesi üretimin de özelleştirmesini sağlayacak. Bu bakımdan biz bunun bir an evvel olmasını istiyoruz. TEDAŞ deyince de gözünüze şöyle bir şey getirin kilometrelik üretim hattı var ve trafosu var, 20 küsur senedir hemen hemen hiçbir yatırım yapılmamış. Şu gün satılacak, bu gün satılacak dene dene, hiçbir şey yapılmamış. Şimdi biz kabloları yerin altına alıyoruz, trafoları yeniliyoruz, bir sürü şeyler yapıyoruz. Bunlar gözükmüyor ama dikkat ederseniz arızalar giderek azaldı. Daha da iyi bir noktaya gelecek. Onun dışında arz güvenliği ile ilgili önemli bir şey eksik kaldı. Yani yatırımları kim yapacak? Barajı, santralı kim yapacak? Biz hükümet olarak ve AB müktesebatına uygun olarak bunu özel sektör yapsın istiyoruz. Sadece bizde iletim olsun istiyoruz. Özel sektör ve yabancı kreditörler iki şeye takılıyor. Biri Hazine garantisi var mı? Alım garantisi var mı? Bizim de dilimiz yap-işlet-devret lerden biraz yandı. O günün şartları içinde doğruydu ama sonradan bunların maliyetleri epey sıkıntılı oldu. Biz diyoruz ki, bunu PPP ile yapalım, üstünü biz tamamlayalım. Eğer bu da olmazsa biz yaparız, işletmeye aldığımız anda da özelleştiririz. Yani bu şartla yapabiliriz. Madem ki özel sektör zorlanıyorsa, bunu yaparız. Ama en önemlisi piyasanın güven duyması. Güvenin ekonomi boyutunu oluşturduk. Şimdi mevzuat boyutu halloluyor. Bundan sonra belki bu konuşmalar da hatıra olur diye düşünüyorum. Hepinize saygılar sunuyorum.