TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ

Transkript

1 HABERLER TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ Ocak 2005, Say : 19 Ç NDEK LER Editörden 1 Baflyaz Nur Balkan Atl, Paleolitikten Günümüze Obsidiyen 1 Kitap Tan t mlar Becker, T., Griechische Stufenanlagen. Untersuchungen zur Arichitectur, Entwicklungsgeschichte, Funktion und Repräsentation, Paderborn, 2003 (Zeyrek, T. H.) 3 Burkert, W., Die Griechen und der Orient. Von Homer bis zu den Magiern, München, 2003 (Arslan, R.) 4 Belli, O. (ed.), Güneflin Do du u Yer: Do ubayaz t Sempozyumu, stanbul, 2004 (Avc, C.) 5 Alk m, U. B. H. Alk m Ö. Bilgi, kiztepe II. Üçüncü, Dördüncü, Beflinci, Alt nc, Yedinci Dönem Kaz lar ( ), Ankara, 2003 (Yurtsever, A.) 6 Arkeoloji Dünyas ndan ARCANE Projesi (Sakal, F.) 7 Mountains and Valleys: A Symposium on Highland/Lowland interaction in the Bronze Age settlement systems in Eastern Anatolia, Transcaucasia and Northwestern Iran (Özf rat, A. B. Helwing) 7 I. Van Gölü Havzas Sempozyumu (Konuralp,. Z.) 9 6. Anadolu Demir Ça lar Sempozyumu-Sixth Anatolian Iron Ages Symposium (Konyar, E.) 10 K rklareli Kültür Sektörü Projesi ve Halkla Buluflma (Karul, N.) 12 Strukturierung & Datierung in der hethitischen Archäologie, Workshop Alman Arkeoloji Enstitüsü stanbul, (Schoop, U.D.) 12 Aslantepe- ktidar n Kökenleri Sergisi (Karul, N.) 13 Gre Virike Kaz s (Ökse, A.T.) 13 Emar Kaz lar (Sakal, F.) 15 Kaz Araflt rma Dönmez, fi., Akalan ve Yak n Çevresi Yüzey Araflt rmas Yarafl, A., Allianoi Kurtarma Kaz s Karaosmano lu, M. B. Can, Alt ntepe Urartu Kalesi Kaz ve Onar m Çal flmalar Belli, O., Afla ve Yukar Anzaf Urartu Kaleleri Kaz s Umurtak, G., Badema ac Kaz lar Kocabafl, U., Çamalt Burnu I Bat Demir Çapalar 21 Baflaran, S., Enez (Ainos) Kaz ve Onar m Çal flmalar Tekin, H., Hakemi Use Kaz lar Özsait, M., Harmanören (Göndürle Höyük) Mezarl k Kaz s Bilgi, Ö., Samsun kiztepe Kaz s Belli, O., Ka zman Çall 'da Tarihöncesi Döneme Ait Kayaüstü Resimleri Bulundu! 26 Özdo an, E., Trakya da Bir Tunç Ça Yerleflimi: Kanl geçit 27 Özsait, M., Karadeniz Bölgesi Yüzey Araflt rmalar Erten, E. M. Özy ld r m, Mersin Olba Yüzey Araflt rmas Marchett, N. (Çeviri:D. Sar M. Türkteki), Tilmen Höyük Kaz lar Belli, O., Do u Anadolu Bölgesi nde Urartu Baraj, Gölet ve Sulama Kanallar n n Araflt r lmas Çavuflo lu, R. H. Biber, Van Kalecik Nekropolü Kaz s Enstitüden Enstitü Kütüphanesinden Haberler (Alparslan, M.) 33 Yeni Bir Atölye Çal flmas (Delemen,.) 35 Yeni Yay nlar m z 36

2 Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü Haberler Say :19 (Ocak 2005) Editör Meltem Do an-alparslan Sayfa Düzenlemesi ve Bask Zero Prodüksiyon Ltd. Yaz lar kaynak gösterilmek flart yla kullan labilir. Ocak ve May s aylar nda yay mlan r. Ücretsizdir. Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü Ekrem Tur Sokak, No Beyo lu- STANBUL Tel: Faks: meltemalpdogan@hotmail.com mdoganalparslan@gmail.com doganmel@istanbul.edu.tr

3 Editörden Yafllanan dünyam z, 2004 y l n n son günlerinde yaflad deprem ve tsunami felaketi sonunda bir çok yaflam yitirmekle beraber, mucizeler sonucunda pek çok hayat da kazand y l n ise umutlar ve kazan mlarla kucaklad. Siz seçkin okuyucular m zla 2005 y l n n ilk say s nda bu denli geç buluflmay, zengin içeri imiz ile telafi etmeye çal flt k. Bu say m z n ilklerine göz atarken, öncelikle Arkeoloji Dünyas ndan bölümünde yer verilen Emar ve Gre Virike Kaz lar hakk nda genel bilgiler içeren yaz lara dikkatinizi çekmek isterim. Yine ayn bölümde yer alan; yurt içinde yap lan workshop, sempozyum ve toplant lar hakk nda bilgi veren yaz lar n çoklu u, ülkemizde bu gibi organizasyonlar n geçmifle göre ne çok artt n n da bir göstergesi. Bu sevindirici durum bana, 1996 Haziran' nda stanbul da düzenlenen Habitat II zirvesinde, enstitümüzün önderlik etti i bir sempozyumu ve öncesindeki haz rl k dönemini an msatt. Anlafl lan, geçen sekiz y ll k dönem içerisinde, tatmin edici bir ölçüde yol kaydedilmifl; özel kurulufllar n deste inin büyümesi, bas n ve yay n organlar n n, bunu takiben halk n eskiça bilimlerine ilgisinin artmas ve genç bilim insanlar n n d fla aç lma çabas, bu tür organizasyonlar n say s nda art fla neden oldu. Enstitümüz, Frans z Anadolu Araflt rmalar Enstitüsü stanbul fiubesi ve Frans z Societas Anatolica Derne i üyelerinden oluflan bir ekiple, 2004 yaz sezonunda, Amasya Bölgesi'nde yapt bir ön araflt rma ile, uluslararas bir çal flmaya daha ortakl k etti. Gelecek y llarda devam etmesi planlanan bu çal flman n ilk raporuna, May s 2005'te ç kacak olan 20. say m zda yer verilecektir. Enstitümüzün yeni üyelerinden Prof. Dr. Nur Balkan-Atl 'n n obsidiyen in öyküsünü anlatt Baflyaz n n ilginizi oldukça çekece i kan s nday m. Kaz -Araflt rma bölümünde Alt ntepe Urartu Kalesi Çal flmalar, Diyarbak r'daki Hakemi Use Kaz lar, Marmara Adas ndaki Çamalt Burnu Bat, Trakya daki Kanl geçit Kaz lar, Van'da bulunan Kalecik Nekropolü Çal flmalar, Ka zman Çall 'da tespit edilen kaya üstü resimleri ile ilgili haberlere, dergimiz arac l yla ilk kez ulaflmaktas n z. Umutla bafllad m yaz m, yine umut ile ve bilmin yolumuza daima fl k tutmas dile i ile bitirmek istiyorum. Meltem Do an-alparslan Paleolitikten Günümüze Obsidiyen Prof. Dr. Nur Balkan-Atl Obsidiyen en basit tan m yla do al camd r. Volkanik patlamada magman n kristalize olmaya zaman olmadan, çok çabuk so umas yla oluflur. Ancak, sadece yap s nda asit bulunan volkanlar n ürünü oldu u için, dünya üzerindeki da l m çok yayg n de ildir. zlanda (Mt Hekka Kelad), Kuzey Amerika (Wyoning), Orta Amerika (Tequila), Avrupa (Lipari, Melos), Afrika (Etiyopya) gibi bölgelerin yan s ra Anadolu ve Kafkasya önemli obsidiyen yataklar na sahiptir. Anadolu da obsidiyen, özellikle iki bölgede yo unlafl r: ç Anadolu da Bat Kapadokya da ve Do u Anadolu da (Bingöl, Van, Kars). Obsidiyen, özellikle tarihöncesi insan n n çeflitli amaçlarda kulland, ticaretini yapt k ymetli bir hammadde iken, zamanla önemini yitirmifltir. Bu yaz da genel olarak ça lar boyu obsidiyenin kullan m alanlar na, baz örnekler vererek de inece iz. Etimolojik olarak obsidiyen kelimesinin kökeni hakk nda tam bir görüfl birli inin oldu u söylenemez. Antik Ça yazarlar obsidiyeni tan rlar, ancak onun için özgün bir kelime kullanmazlar. Heredot ve Sicilyal Diodoros, obsidiyeni, Etiyopya Tafl olarak adland r rlar ve onun kesici özelli i üzerinde dururlar. Theophrastos ise obsidiyeni, Lipari Tafl olarak adland r r ve daha çok yand nda geçirdi i kimyasal ve fiziksel de iflim üzerinde durur. Genel kan, bu do al cam Etiyopya da bulan Obsidius a ithafen, kelimenin ilk olarak Plinius taraf ndan obsidianus (Obsidius un Etiyopya da buldu u tafl) olarak kullan ld fleklindedir. Plinius, Do a Tarihi (Naturalis Historia) adl eserinin 36. cildinde, obsidiyenden flöyle bahseder: Cam kategorisine, Obsidius un Etiyopya da buldu u tafla benzeyen obsidiyenleri de sokmam z gerekir. Siyah renkli, bazen fleffaf, duvara ast m z aynalardan daha kaba, ancak görüntüyü gölge gibi yans t rlar. Yine ayn eserinde Ksenokrates in, bu tafl n Hindistan, talya ve spanya n n okyanus k y lar ndan da geldi inden bahsetti ini yazar. Di er Antik Ça yazarlar, Plinius un yazd klar na yeni bir fley eklemezler. Anadolu daki varl ndan ise, Bizans Dönemi ne ait anonim bir eserde (Lapidaire nautique) bahsedilmesi sayesinde haberdar olabilmekteyiz (Decourt, 1998). Obsidiyenin Antik Ça yazarlar taraf ndan fazla önemsenmemesinin nedeni, büyük olas l kla, kullan m alan n n k s tl olmas ndand r. Tarihöncesi ça larda belli bir önem ve konuma sahip bu hammaddenin, zaman içindeki yolculu una bakt m zda, daha Antik Ça a varmadan önemini büyük ölçüde yitirdi ini görüyoruz. TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 1

4 PALEOL T KTEN GÜNÜMÜZE OBS D YEN Obsidiyen, yerel bulundu u takdirde, tarihöncesi insan taraf ndan alet yap m nda kullan lan s radan bir hammaddedir. Paleolitik Dönem de obsidiyenin da - l m hakk nda çok az verimiz vard r. Avrupa da Üst Paleolitik Dönem de, deniz ve tatl su kabuklular n n veya mamut difllerinin de ifl/tokuflu yap l rken, obsidiyenin henüz çok önemsenmedi ini (veya fazla tan nmad n ) görüyoruz. Yak n Do u da ise, Üst Paleolitik Dönem de, Kuzey Irak-Shanidar da Van Gölü kökenli iki parça, Suriye-Yabrud da bir kaz y c ve Antalya Bölgesi-Öküzini ve Karain de bulunan birkaç yonga, bu da l m n, büyük olas l kla tesadüfi oldu- unu göstermektedir (Cauvin-Chataigner, 1998). Bu durum günümüzden y l önceye kadar sürer. Bu tarihten bafllayarak, baflta az olarak Neolitik Dönem de takas veya ticareti önem kazanan bir hammadde durumuna gelir. Öncelikle dilgicikler halinde bir ürün olarak kavk lar, malakit, kornalin veya da kristalleri gibi de ifl/tokufl veya arma an paketi içinde yer almaya bafllar. Ayr ca do al bölgesinin d fl nda da bir grup insan taraf ndan tercih edilen hammadde haline gelir. Örne in Hallan Çemi, Çayönü veya Cafer Höyük gibi yerleflmelerin, yataklardan ekonomik s n r n ötesinde bulunmas na karfl n, alet yap m nda büyük bir oranla obsidiyeni seçerler. Çanak Çömleksiz Neolitik ile beraber, bu hammaddeye karfl ilginin yükseldi ini görüyoruz. Güney Do u Anadolu köyleri obsidiyeni, çakmak tafl na tercih etmeye bafllarlar. Kaynaklara uzak olan yerleflimlerde obsidiyen miktar n n göreceli olarak artt n gözlemleriz. Özellikle ç Anadolu obsidiyen kaynaklar ndan, standart bir üretim ürünü olan dilgi ve dilgicikler, Levant Bölgesi nde önemli bir da l m gösterir. Bu da l m n belli bir sistem dahilinde oldu una gerek üretim atölyeleri, gerekse da l m flemas iflaret etmektedir. Yaklafl k M.Ö lerde obsidiyen ticaret a nda bir de iklik gözlenir. Yak n Do u ya, özellikle de Levant Bölgesi ne obsidiyen ihraç eden ç Anadolu, bu ihracat büyük ölçüde keser. Art k Do u Anadolu obsidiyeninin daha fazla da l m gösterdi i görülür. Kullan m alanlar ço unlukla silah, alet ve daha ender olarak da tak lard r. Neolitik sonras, yerel olarak bulundu u bölgeler d fl nda obsidiyen kullan m n hem azald, hem de kullan m alanlar n n de iflti i gözlenir. Çeflitli Sümer/ Akad metinlerinde Òurru tafl n n (çakmak tafl için de ayn kelime kullan lmakta, ancak tan mla ikisi ayr labilmektedir) rengi, par lt s, büyü ve t pta kullan m, hazine ve ticaret listelerindeki yerinden bahsedilmekte (Coqueugniot, 1998), özellikle sembolik yönü öne ç kmaktad r. Örne in Lugal.e mitinde kendisine sa d k kalmad için Òurru, Tanr Ninurta taraf ndan lanetlenir (ibid.). Ancak lanetlenmifl de olsa k ymetlidir. Tak larda (ço unlukla muska olarak), t pta ( ya da siyah obsidiyeni ezeceksiniz ) ve sembolikte ( Aflk n gerçek obsidiyenden ) yer al r (ibid.). Obsidiyenin, Neolitik Dönem de bafllayan, göz ve bak flla olan iliflkisi (özellikle figürinlerdeki obsidiyen gözler) devam eder ve bu iliflki Roma Dönemi ne kadar sürer. Mezopotamya da çeflitli yerleflimlerdeki (Ninive, Ouelli, Ur) obsidiyen çiviler, kimi araflt rmac lar taraf ndan giysi i nesi olarak yorumlan rken, baz araflt rmac lar taraf ndan sürme kalemi olarak kabul edilmektedir. Obsidiyenin prestijli kullan m alanlar ndan birisi de vazolard r. Halaf Dönemi nden bafllayarak birçok yerleflimde bu vazolar görülür (Arpaciyah, Gavra, Brak, Ur, Acemhöyük). Neolitik Dönem sonras obsidiyen araflt rmalar n n fazla önemsenmemesi nedeniyle, teknik olarak yap lmas son derece güç olan bu vazolar hakk ndaki bilgimiz, oldukça s n rl - d r. Tell Brak ta analizi yap lan bir vazonun, ç Anadolu kökenli obsidiyenden yap ld ve tamamlanm fl olarak yerleflime getirildi i kabul edilirken; Ur Kral Mezarlar ndaki vazonun yerel metal kaplara benzemesi nedeniyle, brüt getirilmifl obsidiyen blo unun, yerel ifllenmesi olarak yorumlan r (Coqueugniot, 1998). Obsidien vazolar hakk nda heyecan verici buluntular ise, Anadolu dan gelmektedir. Hititler taraf ndan çok önemsenmeyen obsidiyen, Asur Koloni Ça nda sanat ve ticarette önemli bir yer tutar. Kültepe de (Karum Ib), bir tap nakla iliflkili bir odada, iki tondan fazla obsidiyenin stoklanmas (Özgüç, 1996) ve Amuk Ovas nda ayn döneme tarihlenen Tell Açana n n VII. tabakas nda bulunan tafl kap ve özellikle obsidiyen kap iflleme atölyesi (Woolley, 1955) dikkat çekicidir. Obsidiyen M s r n yo un olarak ithal etti i hammaddelerden biridir. Ancak burada söz konusu olan obsidiyen, birkaç istisna d fl nda kuzeyden gelmez. Kaynak, Etiyopya ve Eritre dir. Burada da obsidiyen çakmak tafl n n yan s ra silah ve alet yap m nda kullan lm flt r, ama ana kullan m alan sembolikte ve düflüncededir. Tak ve glipti in yan s ra obsidiyen, astroloji sembolizmas nda (y ld zlarla iliflki), t pta (çakmak tafl n n yan s ra b çak olarak) ve ritüellerde yo un olarak kullan l r. Ritüellerde öne ç kan kullan m alan ; mumyalama iflleminde obsidiyen b çaklar n kullan lmas ve ufak obsidiyen tafllar n da yer almas fleklindedir. Ayr ca mumyaya efllik eden amuletlerin ço u da obsidiyenden yap lm flt r. Bunlar n yan s ra obsidiyen, di er bölgelerde tespit edildi i gibi, vazo yap m nda, ayr ca figürin ve heykellerde, göz olarak kullan lm flt r. Obsidiyen, Melos Adas nedeniyle, Yunanistan a yabanc de ildir ve kullan m Mezolitik Dönem den 2 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

5 PALEOL T KTEN GÜNÜMÜZE OBS D YEN beri vard r. Özellikle Girit Adas nda Minos Kültürü ile beraber, alet ve silahlara obsidiyen kap ve vazolar da eklenir (Knosos, Zakros, Tylissos, Agia Triadha). Antik Ça da obsidiyenin kullan m birbiriyle kesiflen alanlarda görülür: dekorasyon, t p ve büyü (Decourt, 1998). Örne in; aynalar hem dekoratif bir anlam tafl rken, hem de bak fl (gözler) ve gelece i okuma (yans - ma) gibi sembolizmay da içerirler. Obsidiyenin özellikle gözlerle olan ilgisini Antik Ça yazarlar ndan anl yoruz. Bu iliflki somut veya soyut olarak ça lar ve çeflitli kültürlerde karfl m za ç kmaktad r. Günümüzde de mikrop kapmama özelli inden dolay Amerika Birleflik Devletleri nde baz göz ameliyatlar n n obsidiyen dilgiciklerle yap l yor olmas, yine farkl bir flekilde de olsa bu iliflkiyi bir kez daha önümüze ç kar yor y l ndan beri Avrupa Konseyi taraf ndan Dünya Do al Miras olarak kabul edilen obsidiyenin, günümüzde kullan m alan hemen hemen yoktur. Koruma alt nda olmas na karfl n, turistik amaçl kullan lmaktad r. Ermenistan da tak, biblo gibi turistik eflyalar obsidiyenden yap l rken; Meksika obsidiyenleri, hat ra eflya olarak Avrupa kentlerinde bile sat lmaktad r. Bugün halen, obsidiyen hayranl k uyand ran bir maddedir ve baz edebiyatç lara esin kayna d r ve hatta ismi alt nda gruplaflm fl flairler bile vard r: Poetas of the Obsidian Tongue (Coqueugniot, 1998). Kaynakça Cauvin, M.C. C. Chataigner 1998 Distribution de l obsidienne dans les sites archéologiques du Proche et Moyen Orient, Cauvin, Gourgaud, Gratuze, Arnaud, Poupeau, Poidevin, Chataigner (ed.), L obsidienne au Proche et Moyen Orient. Du volcan a l outil, BAR International Series 738: Coqueugniot, E L obsidienne en Méditerrannée Orientale, Cauvin, Gourgaud, Gratuze, Arnaud, Poupeau, Poidevin, Chataigner (ed.), L obsidienne au Proche et Moyen Orient. Du volcan a l outil, BAR International Series 738: Decourt, J.C L obsidienne dans les sources anciennes. Note sur l histoire du mot et l utilisation de la roche dans l antiquité, Cauvin, Gourgaud, Gratuze, Arnaud, Poupeau, Poidevin, Chataigner (ed.), L obsidienne au Proche et Moyen Orient. Du volcan a l outil, BAR International Series 738: Özgüç, T An obsidian storehouse close to the temples built by Anitta, king of Nesa, Gasche, Hrouda (ed.), Collectanea Orientalia-Histoire, arts de l espace et industrie de la pierre. Etudes offertes en hommage a Agnes Spycket, CPOA 3, Neuchatel, Paris: Woolley, Sir L Alalakh, an account of the excavations at Tell Atchana in the Hatay, , Oxford. Kitap Tan t mlar Becker, T., Griechische Stufenanlagen. Untersuchungen zur Architektur, Entwicklungsgeschichte, Funktion und Repräsentation, Bonifatius Druck Buch Verlag, Paderborn, sayfa, 53 levha, 97 resim ve 119 çizim. Kitap, yazar taraf ndan Marburg da Geschichte und Kulturwissenschaften der Phillips-Universität de Prof. Dr. H. Lauter in dan flmanl nda haz rlanan ve 2000/2001 güz döneminde kabul edilen doktora tezinin k salt lm fl ve üzerinde çal flma yap larak bas lm fl halidir. Buradaki çal flmada Hellen mimarisinde merdivenler konu seçilmifl, mimari aç dan geliflimi, fonksiyonu ve tipolojisi ayr nt l biçimde de erlendirilmifltir. Arkeoloji literatüründe Hellen mimarisi ile ilgili çok say da çal flma vard r; ancak flimdiye kadar merdivenler tek bafl na ayr bir araflt rma malzemesi olarak incelenmemifltir. Yazar, kitab nda Hellen dünyas n n farkl yerlerinden seçti i merdiven örneklerini topluca irdeleyip, bunlar n genel bir de erlendirmesini yapmay amaçlam flt r. Bu amaç do rultusunda merdivenleri ve basamakl yap lar befl ayr grupta toplam fl, her grubu kendi içerisinde irdelemifl ve sonuçlar elde etmifl, bunlar n yard m yla genel sonuçlara ulaflm flt r. Kitab n Kuruluflu: ç kapaklar ve içindekiler listesini kitap ile ilgili aç klamalar ve yazar n teflekkürlerinin yer ald Önsöz, metin içerisinde kullan lan k saltmalar n listesi ve Girifl bölümleri izler. Girifl bölümünde, okuyucuya kitab n kapsam k saca aç klanm fl, merdiven yap lar n n mimarl k tarihindeki yeri ve önemine de inilmifl, bunlar n tipolojik ayr m ve isimlendirilmesindeki kavram sorununa yer verilmifl, baz kavramlar n ilk kez yazar taraf ndan kullan ld ndan söz edilmifltir. Merdiven yap lar befl ayr bölümde ele al nm flt r. Bunlar: 1-teras merdivenleri: Argos, Lindos, Halikarnassos, Perachora, Labraunda, Epidauros, Eleusis, Thasos, Selinus, Kos, Morgantina, Priene, Rhodos, Amphipolis, Kameiros, Aegina ve Pergamon; 2-tap nak merdivenleri: Agrigent, Selinus, Ephesos, Didyma, Teos, Pergamon ve Samos; 3-basamakl sunaklar: M.Ö. 6. ve 5. yy sunak basamaklar (Selinus), Geç Klasik ve Hellenistik Dönem merdivenli sunaklar (Magnesia, Pergamon, Kos, Priene, Tenos); 4-seyirci basamaklar : Perachora, Selinus, Atina, Lykosoura, Korinth, Lato, Pergamon, Didyma, Knidos; 5-basamak destek duvarlar : Selinus, Aliphera, Argos, Atina, Olympia örnekleri yard m yla detayl biçimde ayr de erlendirilmifl, elde edilen sonuçlara ise, her bölüm içerisinde ayr ca yer verilmifltir. Yedinci bölümde (VII. Zusammenfassende Ergebnisse) genel de erlendirme yap lm fl, merdiven yap s n n geliflim tarihi, fonksiyonu, yap tekni i, plan, boyutlar ve an tsal anlamda öneminden ayr alt TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 3

6 K TAP TANITIMLARI bafll klarda söz edilmifltir. Metin bölümünü çizim listesi, levhalar n listesi, indeks ve levhalar izler. Sonuç: Hellen mimarisinde merdiven ait oldu u yap y veya bulundu u alan n görkemini artt rmaya katk da bulunmufltur. Argos ve Lindos da görülen, Arkaik Dönem e ait teras merdivenlerinin, oldukça genifl yap lmas, yap y görkemli göstermek için olmal d r. Hellen dünyas n n çeflitli bölgelerinde aç a ç kar lan Arkaik-Hellenistik tap nak ve sunak merdivenleri de bu amaca yönelik bir uygulamay iflaret etmektedir. Hellen mimarisinde kullan m n n kökeni henüz tespit edilememifltir; ancak baz araflt rmac lar Mezopotamya veya M s r etkili oldu undan söz etmektedir. Bunun yan s ra bat da Minos Kültürü nde görülen Hellen seyirci basamaklar yard m yla, do udan ayr bir basamakl yap geliflimi de kabul edilmek istenmektedir. Hellen dünyas nda basamak yap lar n n de iflim/geliflimi hususu farkl yönleriyle ele al nmal d r. Hellen dünyas nda teras ve seyirci basamaklar en erken M.Ö. 6. yy n ikinci yar s na tarihlenmektedir ve bu döneme ait örnekler Kara Yunanistan d fl nda belgelenememifltir. Agrigent teki Herakles tap na ve merdiven motifi M.Ö. 500 de ilk kez bir tap na n merdiven basama ile çevrelendi ini iflaret etmektedir. Argos Heraionu ndaki teras merdiveni bilinen en eski an tsal teras merdiven örne idir (M.Ö. 450). M.Ö. 6. yy n ikinci yar s teras merdiveni motifinde M.Ö. 5. yy boyunca hiç de iflme olmam flt r. Erken Hellenistik Dönem merdiven mimarisi için bir dönüm noktas d r. Abdera, Thasos, Argos, Priene, Milet gibi antik kentlerde ve buralardaki kutsal alanlarda bu geliflimin somut örneklerini görmek mümkündür. Örne in; M.Ö. 300 civar nda Didyma-Apollon Tap na n n cephesinin görkemi, bir merdiven ile artt r lm flt r. Çok say da Roma Dönemi basamakl yap s, Hellen merdiven yap lar n n etkisini tafl - maktad r ve bu yap lar örnek al narak infla edilmifltir. Basamaklar n ve basamak yap lar n n fonksiyonu çeflitlidir: ki teras veya düzlükte yükselen teras ile düzlü ü birbirine ba lad gibi, yamaçta kurulmufl seyirlik yap larda seyirci basamaklar ifllevli infla edilmifllerdir. Klasik Dönem den itibaren iki mekân birbirinden ay ran s n r olarak merdivenlerden yararlan ld da görülür. Tap nak ve büyük sunaklarda ulafl m kolayl sa lam flt r. Kutsal alanlara ulaflan merdivenler, muhtemelen kapal tutulmakta ve y l n belirli döneminde aç lmaktayd. Tap nak merdivenlerinin temeli ço unlukla, sunak basamaklar n n temelleri ise genelde sa lam yap lmaktayd. Arkaik ve Klasik Dönemlerde en az ndan teras merdivenleri sa lam temeller üzerine oturmaktayd. Arkaik Dönem de basamak yükseklikleri genelde 0.20 m dir; ancak baz yap larda m yüksekli e sahip basamaklar da bulunmaktad r. M.Ö yy geçifl döneminde serbest merdivenlerin ço u m aras nda yüksekliklere sahiptir. Yukar da detayl biçimde tan t lan ve Hellen merdiven mimarisini konu alan kitapta farkl bölgelerden zengin örneklerle bir sonuca ulafl lmaya çal fl lm flt r. Ancak, belirli bir dönem, belirli bir bölge için somut bir tespit elde edilememifltir. Merdiven yap lar n ait olduklar konteksten ayr tek bafl na tarihleme kriterlerine ulafl lamam flt r. Bu eksiklere ra men Türkiye den merdiven yap s örneklerinin derlenmifl olmas, baz belirleyici sonuçlar elde edilmifl olmas, Anadolu arkeolojisinin bu konuda eksik bilgilerine tamamlay c bir halka eklemeye yard mc bir nitelik kazand r r. Turgut H. Zeyrek Burkert, W., Die Griechen und der Orient. Von Homer bis zu den Magiern, Verlag C.H. Beck, München, sayfa. Max Weber e göre, bafllang çtaki halk karakterinin en önemli ö esi Hiçbir fley bilmedi ini kabul etmektir. Bu durum, kendisini özellikle bir halk n çevre ve tarihsel ödevler karfl nda bu ya da flu özelli ini nas l korudu unu, terk etti ini ya da bunlar nas l gelifltirebildi i konusunda ortaya koymaktad r. Yani Yunanl lar, bilebildi imiz kadar yla, herhangi bir köken nedeniyle de il, uzun tarihsel çat flmalar, geliflmeler sonras nda neyse o olabilmifllerdir. Yunanl lar erken döneme ait önemli tarihsel evreleri, politik güç anlam nda kendileri için yaflam fl olsalar da, Do u nun geliflmifl kültürleri ile çok yönlü iliflkileri olmufl ve onlardan pek çok fley ö renmifllerdir. Bu iliflkiler, Yunanl - lar n baz özelliklerini kazanmalar nda ve bunlar çok net bir flekilde özümsemelerinde oldukça etkili olabilmifltir. Ancak bu iliflkilerin etkisi ve derinli i uzun zaman gerekti i kadar gerçek anlamda alg lanamam flt r. Bu konuda, Walter Burkert in ç r açan çal flmalar na çok fleyler borçluyuz. Burkert in Venedik te verdi i konferanslar n metinlerine dayanan talyanca bask s 1999 y l nda yay nland nda, k sa zaman içerisinde Frans zca ve spanyolca ya çevrilen eser, yazar n kendisi taraf nda Almanca ya çevrilmifl ve büyük oranda aktüellefltirilmifltir. Kitap konuyla ilgili genel bir giriflle bafllamakta (s. 9-22), Yunanl lar n, Do u dan nas l etkilendiklerini ele alan 5 bölümle (s ) devam etmektedir. Daha sonra ise notlar (s ) ve Do ulu kaynak metinlerin çeviri listeleri (s. 161), konuyla ilgili kaynaklar listesi (s ) ve bir indeks (s ) ile kitap bitmektedir. Burkert, daha ilk bölümdeki alfabe ve yaz l kültür ile ilgili genel bilgilerden hemen sonra, Homeros un, Mezopotamya kökenli G lgamefl, Enuma, Elifl ve Athrahasis den ne büyük oranda etkilenmifl olabilece ini (olmas gerekti ini); özellikle de anlat m tekni i, tanr lar kavrama, ölümlüler ve ölümsüzler aras ndaki iliflkiler konusunda, çok belirgin bir flekilde gözler önüne sermektedir. Yine ayn flekilde, Sokrates öncesi felsefesini Do u ile birlefltiren geleneksel e ilimlerde de ayn etki söz konusudur: Bilgelik edebiyat, dünyan n oluflumu ile ilgili mitolojiler, evrenin yarat lmas konusundaki görüfller. Hangi konuda olursa olsun, Yunanl lar da, kökeni M s rlar a, Mezopotamyal lar a, Hurriler e, Hititler e kadar izler görülmektedir. Yunanl lar da Thales le bafllayan güneflin tutulmas n önceden hesaplama ifli, asl nda ilk kez Babil astronomisinde görülmektedir. Dairenin 360 dereceye bölünmesi de ilk kez Babil matemati inde gerçeklefltirilmifltir. Böylece, ba ms z bir Yunan Felsefesi nden söz etmek imkâns z gibi görünüyor. 4 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

7 K TAP TANITIMLARI Orpheus und Ägypten isimli bölümde ise, ölenlerin öteki dünyadaki mutlulu unu garanti alt na almak için gerekli inan fl ve ö retiler konusunda veriler sunulmaktad r. Yeni kaynaklar Dionysos mitolojisinin, daha beflinci yüzy lda bile yayg nlaflm fl oldu unu ortaya koymaktad r. Hatta baz belgeler çok eski bir tanr olan Dionysos un, M s r etkisiyle yayg nlaflt n, yeralt dünyas ve ruhlar n gezileri mitolojilerinin de yine ayn kökenli oldu unu göstermektedir. Yunal lar n, Do u ya olan ba l l klar n n biraz daha ortaya ç kmas yla, Yunanl lar a özgü tipik ö elerin ne oldu u sorusu da biraz daha ön plana ç kmaktad r. Burkert sonuçta bir tür çok boyutlu zenginlik ten söz ederken, Yunan kültürünün Yak ndo u-akdeniz havzas nda devaml bir birliktelik içinde yer ald n da vurgulamaktad r. Örne in, Burkert, lyada daki bir savafl sahnesini, II. Ramses in fliiriyle karfl laflt rmaktad r. kisinde de kahramanlar, bir tanr n n yard m yla düflmana sald r p, zafere ulaflmaktad rlar. Bir yerde pek ço u bunu yaparken, bir yerde ise, komutan kaçt için kral tek bafl na düflmana sald r p, onlar öldürüp, yenmek ister. Ordum ve savafl arabalar m beni terk edip, içlerinden bir teki bile geri dönmeden öylece bekleyince, ben de tek bafl ma bütün yabanc - lar alt ettim. Bu cümlelerle söylenmek isteyen çok bildik bir durumdur. Bir yandan kral n herkes üzerindeki inan lmaz hakimiyeti, öte yandan anlat lanlardaki gerçeklik pay - n n çok zay f olmas. Kahramanlar n büyüklü ü, insan aflan bir boyut kazanmaktad r. Yani Do u ve Bat aras ndaki benzerlikler kadar farkl l klar da oldukça ilgi çekicidir. Waltert Burkert in eserinde, pek çok yeni yay nlar göz önünde bulundurarak, akültürasyon, yabanc kültürlerin özümsenmesi, yabanc ve benzeri kültürlerin aralar ndaki çat flmalar konusunu da ortaya koymaktad r. Baz yerlerde ise, eski yay nlar ndaki verileri, özellikle de Do ulaflma Devrimi ni (orientalisierende Revolution) tekrarlamakla kalmaktad r. Kaynaklara bak ld nda neredeyse tüm yeni yay nlar n bilindi i gözükmekle birlikte, eserdeki en büyük eksiklik, kültürel transferler konusundaki teorik alt yap d r. Çünkü son y llardaki çal flmalarda, yabanc kültür ö elerinin dolafl m ve özümsenmesi konusunda teorik bir alt yap oluflturulmaya çal fl lmaktad r. Bu çal flmalar sonucunda, iki kültür aras ndaki co rafik ve kronolojik alandaki ortak noktalar ço ald kça, akültürasyon sürecinin h zland n göstermektedir. Yani ço u zaman, günümüzde varolan kültürel kar fl m ve birleflimden bafllang çtaki ö eleri teker teker ay klamak çok zordur. Kitap, bu konudaki teorik eksikli e ra men Yunan Mucizesi ne elefltirel yaklaflmak için çok önemli bir kaynakt r. Rüstem Arslan Belli, O. (ed.), Güneflin Do du u Yer: Do ubayaz t Sempozyumu, Apa Ofset, stanbul, sayfa, 357 resim, 93 çizim, 9 harita, 22 gravür, 8 tablo. Kitap, Eylül 2003 tarihlerinde Do ubayaz t ta düzenlenen, Güneflin Do du u Yer: Do ubayaz t Tarih, Kültür ve Sanat Sempozyumu kapsam nda sunulan bildirileri içermektedir. Do ubayaz t Kaymakaml, Çekül Vakf, Erzurum Atatürk Üniversitesi ve stanbul Üniversitesi Avrasya Arkeoloji Enstitüsü taraf ndan gerçeklefltirilen sempozyumda, toplam 38 bildiri sunulmufltur. Do ubayaz t tarihinde bir ilk gerçeklefltirilmifl ve bölgeye, farkl disiplinlerden, birçok bilim insan gelerek ortak bir konuda bilimsel bir ad m n at labilece i ifade edilmifltir. Arkeoloji, Tarih, Sanat Tarihi, Nümizmatik, Etnografya, Edebiyat, Sosyoloji, Müzik ve Turizm alanlar nda sunulan bildirilerden özellikle Arkeoloji konusunda sunulan bildiriler, bölgenin karanl k olan Kalkolitik, Tunç ve Demir Ça lar n ayd nlatacak niteliktedir. shak Pafla Saray ile ilgili sunulan bildiriler ile de, saray ilk kez çeflitli yönleriyle ayr nt l olarak de erlendirilmifltir. Kitapta yer alan makalelerin bafl nda, birer sayfa ngilizce özet yer almaktad r. Kitap, okuyucunun eline ulaflt ilk günden bu yana gerek zengin içeri i ve gerekse göz al c bask kalitesiyle, ulusal bas nda da ad ndan övgüyle söz ettirmektedir. Do ubayaz t Kaymakam Nurullah Çak r n, Çekül Vakf Baflkan Prof. Dr. Metin Sözen in ve Tarihi Kentler Birli i Genel Dan flman Yüksek Mimar Oktay Ekinci nin yapt aç l fl konuflmalar n n ard ndan Prof. Dr. Oktay Belli nin sunufl yaz s (23-26) yer almaktad r. Do ubayaz t Bölgesi nde Tunç Ça Kalelerinin Araflt r lmas (27-40) bafll kl makalede Tunç Ça ve Erken Demir Ça kaleleri ve nekropolleri anlat lmaktad r. Do u Bayaz t n Eskiça Tarihine Bir Bak fl (41-50) bafll kl makalede, Erzurum Müzesi nde bulunan ve Do ubayaz t Bölgesi nden ele geçen arkeolojik eserler fl nda, bölgenin Eskiça Tarihi ne de inilmifltir. Demir Ça nda Do ubayaz t ve Yak n Çevresi (51-72) bafll kl makalede bölgedeki kale ve nekropollere yer verilmektedir. Urartu Krall Dönemi nde Do ubayaz t Bölgesi (73-88) bafll kl makalede, 1987 y l ndan beri bölgede Prof. Dr. Oktay Belli ve ekibinin sürdürdü ü arkeolojik çal flmalar neticesinde tespit edilen, Urartu Kalelerinden bahsedilmektedir. A r Da Arkeolojik Yüzey Araflt rmas (89-102) bafll kl makale ile bölgedeki, Kalkolitik, lk Tunç, Orta Tunç ve Orta Demir Ça lar na tarihlendirilen yerleflme, kale ve nekropoller anlat lmaktad r. Do ubayaz t Bölgesi nde Keflfedilen Urartu Sulama Tesisleri ne Toplu Bir Bak fl ( ) makalesi bölgedeki Urartu baraj, gölet ve sulama kanallar - na de inmektedir. Di er makaleler ise s ras yla flöyledir: Tarihi Co rafyada Bayezid ( ), Geçmiflten Günümüze Do u Bayezit Bölgesi nde Siyasi Geliflmeler ( ), Karakoyunlu- Temürlü Mücadelesi ve Eleflgird Meydan Muharebesi ( ), Saltuko ullar Sikkeleri nin Sanatsal Yönleri ( ), Selçuklular n Fethinden Osmanl Hakimiyeti ne Kadar Bayezid ve Çevresinin Tarihine Bir Bak fl ( ), Ç ld r Beylerbeyi: I. shak Pafla ve II. shak Pafla ( ), Osmanl Rus Harbi nde Bayezid ( ), Eski Bayezit Kalesi Tarihi ve Mimarisi ( ), shakpafla Saray ve Çevresinin Arkeolojik Topografyas ( ), shakpafla Saray Kaz lar ( ), Geleneksel Mimaride shakpafla Saray n n Yeri ( ), Türk Saray Mimarisi çerisinde shak Pafla Saray n n Yeri ( ), shak Pafla Camii ve Türk Sanat ndaki Yeri ( ), Eski Bayezid Camii Hakk nda Düflünceler ( ), shak Pafla Saray Tafl Süslemeleri ( ), shak Pafla Saray Türbesi Üzerindeki Bölgesel Etkiler ( ), Eski Do ubayaz t ta (Bayezid) shak Pafla Saray Mezarl ve Mezarl k Mescidi TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 5

8 K TAP TANITIMLARI ( ), Do u Bayaz t shak Pafla Saray Kompleksindeki Kufl Evleri Üzerine ( ), Do ubayaz t ve Çevresi El Dokuma Yayg lar ( ), Do ubayaz t ve Yöresinde Geleneksel K yafetler ( ), Yaflar Kemal in A r Da Efsanesi Roman Üzerine Düflünceler ( ), Ahmet Muhip D ranas n A r fiiiri: Mekân-Metin liflkisi ( ), shak Pafla Hakk nda Oluflan bir Halk Hikâyesi ve Varyantlar n n Karfl laflt rmal Tahlili ( ), shak Pafla Saray ve Ahmed-i Han Hakk nda Anlat lan Efsaneler ( ), Do ubayaz t ta Müzik ve smet Öztürk ( ), Do ubayaz t lçesi nin Turizm Potansiyeli ( ), Yolumuzun Üzeri: Do ubayaz t ( ), Do ubayaz t n Turizm Yönünden De erlendirilmesi ( ). Farkl disiplinlerden birçok bilim insan n n kat ld bu sempozyum ile bir ilk gerçeklefltirildi. Daha da önemlisi, sunulan bildiriler kitap olarak yay nland. Böylece gelece e bir miras b rak ld. Temennimiz devam n n getirilmesi ve her bilimsel çal flman n bir kitap halinde okuyucuya ulaflmas. Can Avc Alk m, U. B. H. Alk m Ö. Bilgi, kiztepe II. Üçüncü, Dördüncü, Beflinci, Alt nc, Yedinci Dönem Kaz lar ( ). Türk Tarih Kurumu Bas mevi, Ankara, sayfa metin, 22 tablo, 154 levha, 58 plan ve kesit çizimleri. Kitap, Samsun ili Bafra ilçesi kiztepe Köyü s n rlar içinde yer alan kiztepe yerleflmesinde gerçeklefltirilen 5 dönemlik ( ) kaz lar n ilk sonuçlar n içermektedir. kiztepe II kitab 1974 y l nda Prof. Dr. U. Bahad r Alk m taraf ndan araflt rmalara bafllanan ve 1980 y l nda kendisinin vefat nedeni ile, 1981 y l ndan itibaren Prof. Dr. Önder Bilgi taraf ndan yürütülmekte olan kiztepe kaz s n n, 1974 ve 1975 kaz sezonlar n n sonuçlar n içeren kiztepe I kitab - n n devam niteli indedir. Kitap, Üçüncü Dönem Kaz lar -1976, Dördüncü Dönem Kaz lar -1977, Beflinci Dönem Kaz lar -1978, Alt nc Dönem Kaz lar ve Yedinci Dönem Kaz lar olmak üzere; 5 ana bafll k alt ndaki bölümlerden oluflmaktad r. Her y l yap lan arazi çal flmalar, o kaz sezonunda ele geçen çanak-çömlek ve küçük buluntular ile birlikte ayr nt l olarak incelenerek de erlendirilmifltir. çindekiler, Kaynakça ve K saltmalar, U. B. Alk m taraf ndan kaleme al nm fl Önsöz ve Ö. Bilgi taraf ndan yaz lm fl bir Aç klama k sm ile bafllayan kitapta ayr ca Genel Sonuçlar, De erlendirme, Summary/Zusammenfassung, Ekler-Appendix, Buluntu Yerleri Listesi, Kat ve Evrelerin Buluntu Yeri Numaralar, Buluntular Listesi, Buluntular n Say sal Döküm Listesi, Turkish-English Glossary, Türkisch-Deutsch Wörterbuch, Tablolar için Aç klamalar, fiekiller için Aç klamalar, Resimler için Aç klamalar, Plan ve Kesitler için Aç klamalar, Buluntular n Say sal Döküm Tablolar, Çanak ve Çömleklerin Geliflim Tablolar, Kronoloji Tablosu, Levhalar ile Plan ve Kesit Çizimleri yer almaktad r. Üçüncü Dönem Kaz lar bafll kl ilk k sm n birinci bölümünde Tepe I de Geçifl Ça na ait kültür katlar nda gerçeklefltirilen kaz çal flmalar ile Helenistik Ça a tarihlendirilen dromoslu mezar kaz s anlat lm flt r. kinci bölümde Tepe II de lk Tunç Ça II kültür katlar nda yap - lan araflt rmalar yer almaktad r. Üçüncü bölümde Tepe I ve Tepe II çanak çömle i hamur özellikleri, form ve dönemlerine göre incelenmifltir. Dördüncü bölümde ise Tepe I ile Tepe II de ele geçmifl küçük buluntular s ras yla; piflmifl toprak, tafl, kemik-boynuz ve madeni eserler bafll alt nda grupland r larak sunulmufltur. Dördüncü Dönem Kaz lar bafll kl ikinci k s m 5 bölümden oluflmaktad r. Tepe I deki kaz çal flmalar birinci bölümü, Tepe III ve Tepe IV te yap lan araflt rmalar ikinci bölümü, Tepe II deki lk Tunç Ça I ve Geç Kalkolitik Ça kaz lar ise üçüncü bölümü oluflturur. Dördüncü bölümde Tepe I, II ve III çanak çömle i, beflinci bölümde ise Tepe I, II ve III te gerçeklefltirilen kaz larda ele geçen küçük buluntular anlat lmaktad r. Üçüncü k s m Beflinci Dönem Kaz lar bafll n tafl maktad r. Bu k s mda 5 bölümden oluflmufltur. Birinci bölümde Tepe I deki çal flmalardan bahsedilmektedir. Geçifl Ça, Mezarl k Alan ve lk Tunç Ça kültür katlar, evreleri ve her evrenin buluntular ile birlikte ayr nt l olarak sunulan bu bölümden sonra gelen ikinci bölüm, ayn flekilde Tepe II deki arazi çal flmalar n anlat r. kiztepe nin ahflap yap lar n n anlat ld üçüncü bölümde her bir mimari ö e, yap m teknikleri ile birlikte detayl bir biçimde sunulduktan sonra Anadolu da di er ahflap mimarl k kal nt lar veren merkezlerin k saca anlat ld bir de erlendirme k sm yer almaktad r. Dördüncü bölümde Tepe I de ele geçen Geçifl Ça, lk Tunç Ça ve Hellenistik Ça çanak çömle i ile Tepe II de ele geçen lk Tunç Ça ve Geç Kalkolitik Ça çanak çömle i, beflinci bölümde ise Tepe I ve Tepe II nin küçük buluntular ndan bahsedilmektedir. Takip eden Alt nc Dönem Kaz lar ile Yedinci Dönem Kaz lar bafll kl k s mlar da ayn sistemde arazi çal flmalar ve bütün eserleri ile sunulduktan sonra 5 kaz sezonu sonucu elde edilen bilgiler Genel Sonuçlar ad alt nda k saca özetlenerek anlat lm flt r. Bu k s mda, kiztepe de ortaya ç kar lan kültür kal nt lar ndan, yerleflmenin Geç Kalkolitik Ça bafllar ndan, Helenistik Ça a kadar iskân edildi i ve Tepe I de Geçifl Ça kültür kat n n hemen alt nda lk Tunç Ça na ait büyük bir mezarl k alan n n bulundu u anlafl lm flt r. Kalkolitik Ça dan Geçifl Ça n n sonuna kadar ortaya ç kan çanak çömlek ve madeni eserler baflta olmak üzere, di er buluntular ile birlikte kiztepe yerleflmesinin Anadolu arkeolojisine büyük katk - lar sa layaca na de inilmifltir. Ayr ca kiztepe nin Karadeniz Bölgesi mimarisinde ahflap gelene in kökeninin, M.Ö y llar ndan itibaren bafllad n göstermesi aç s ndan da oldukça önemli bir yere sahip oldu unun, alt çizilmifltir. ngilizce ve Almanca özetlerin de bulundu u De erlendirme k sm nda ise, kiztepe kaz s nda ele geçen çanak çömlek ve küçük buluntular n yard m ile kiztepe halk n n sosyo-ekonomik yaflam hakk nda baz gözlemler yer almaktad r. kiztepe de yaflam fl insanlar n avc l k ve hayvanc l kla geçimini sa lad, dokumac l kta ve maden sanat nda çok ileri düzeyde olduklar ve özellikle Orta Anadolu Bölgesi nde yer alan di er ça dafl merkezlerle bir kültür birli i içinde oldu u sonucu ortaya ç kmaktad r. 6 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

9 K TAP TANITIMLARI De erlendirme bölümünden sonra kiztepe nin çeflitli buluntular ile ilgili, konusunun uzmanlar taraf ndan kaleme al nm fl, alt makaleden oluflan ekler k sm yer almaktad r. Bu eklerin yazarlar ve konular ise flöyle s ralanabilir; Ek I: Sema Bayr -Baykan, kiztepe Kaz lar n n Kaz Y llar na ait Yontmatafl Malzemesi Tipsel Ayr m, Ek II: Willem van Zeist, Crop Plants from kiztepe, Ek III: Sebastian Payne, kiztepe Animal Bones, Ek IV: Sebastian Payne, Sample Water-Sieving for small Animal Bones, Ek V: Michael Schultz, kiztepe Infant Skeletons, Ek VI: Ursula Wittwer-Backoffen, Mezarlar Listesi. Anadolu nun en az araflt rma yap lm fl bölgelerinden biri olan Karadeniz Bölgesi nin kesintisiz en uzun süreli ve tek sistematik kaz s konumundaki kiztepe yerleflmesinin, 5 kaz döneminin her aç dan bütün detaylar ile de erlendirilip sunuldu u ana kaynak niteli indeki bu kitap, ayn zamanda kiztepe nin Anadolu Arkeolojisi ndeki yeri ve önemi hakk nda da önemli ipuçlar vermektedir. Asl han Yurtsever Arkeoloji Dünyas ndan ARCANE Projesi Uluslararas ARCANE Projesi Yönetim Komitesi Toplant s 16 ve 19 Aral k 2004 tarihinde Almanya n n Blaubeuren kentinde yap ld. K saca ARCANE (Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean) olarak adland r lan bu proje ile, Kara Yunanistan ile Bat ran aras nda kalan bölgede, M.Ö. 3. biny ldaki bölgesel kronolojiler ve bu kronolojilerin birbirleriyle olan iliflkilerinin saptanmas amaçlanmaktad r. fiimdiye kadar bu bölgede M.Ö. 3. biny l için kullan - lan lk Tunç Ça I-IV A+B gibi klasik terminoloji, birbirlerine çok yak n olan bölgelerin karfl laflt r lmas nda bile, kavram kargaflas na ve tarihlendirmede tutars zl klara yol açmaktad r. Son y llarda Türkiye ve Suriye deki baraj sahalar nda yap lan yo un kurtarma kaz lar, bu zorluklar n daha bir ön plana ç kmas na neden olmufltur. Bu sorunlar n çözümüne katk da bulunmak amac yla çeflitli bölgesel toplant lar yap lm fl ve bunlar n sonucunda yeni yerel kronolojiler saptanm flt r. Bu yerel kronolojilerin bir araya gelinerek tart fl lmas ve birbirleriyle karfl laflt r lmalar gerekmektedir. Son iki y l suresince zaman zaman bir araya gelen konunun uzmanlar, bu sorunu bir çözüme kavuflturmak amac yla ARCANE projesini kurmufllard r. Bu proje çerçevesinde, Yunanistan dan Bat ran a, Gürcistan dan Filistin e kadar uzanan genifl co rafi bölgede, yerel kronolojilerin daha iyi saptanmas amac yla 12 bölgesel grup (Regional Group) oluflturulmufltur. Bu 12 grubun d fl nda bütün bölge üzerine çal flan, epigrafi, glyptik, tarihleme yöntemleri ve arkeoloji konular nda 4 grup (Transversal Group) daha oluflturulmufltur. Önce bu bölgelerde kaz yapan ya da yapm fl olan arkeologlar n verecekleri bilgiler do rultusunda bölgesel kronolojiler saptanmas ; daha sonra da bu kronolojilerin birbirleriyle karfl laflt r lmalar sonucunda, tüm bölge için geçerli olan bir kronoloji ve terminoloji saptanmas suretiyle, genel bir senteze gidilmesi planlanm flt r. Bu göreceli kronolojilerin ayr ca C 14 gibi tarihleme yöntemleriyle de mutlak tarihlendirilmelerine çal fl lacakt r. Bu amaçla projeye, arkeologlar ve filologlar n yan s ra Fen Bilimleri nden de bilim adamlar kat lmaktad r. Proje, European Science Foundation (ESF) à la carte listesine al nm fl olup, 2005 y l ndan itibaren yap lacak toplant lar, bu vak f taraf ndan finanse edilecektir. Almanya da yap lan toplant ya Tübingen Üniversitesi Dostlar Vakf (Unibund) ve Henkel Vakf n n (Gerda-Henkel Stiftung) maddi katk lar yla, on ülkeden 27 bilim adam kat lm fl olup organizasyon, çal flma yöntemleri ve ileride ne gibi ad mlar n at lmas gerekti i konular nda fikir al fl veriflinde bulunulmufltur. Proje hakk nda ayr nt l bilgi için: Ferhan Sakal Mountains and Valleys: A Symposium on Highland/Lowland interaction in the Bronze Age settlement systems in Eastern Anatolia, Transcaucasia and Northwestern Iran Sempozyum A ustos 2004 tarihlerinde Van da Merit-fiahmaran Otel de gerçeklefltirilmifltir. Yürütücülü ünü bu sat rlar n yazarlar n n yapt sempozyumun Bilimsel Komitesi, Prof. Dr. H. Parzinger (Deutsches Archäologisches Institut, Der Präsident, Berlin), Prof. Dr. H. Hauptmann (Heidelberg Academy for the Humanities and Scientes, Heidelberg), Prof. Dr. M. Salvini (Direttore dell Istituto di Studi sulle Civilta dell Egeo e del Vicino Oriente, CNR, Roma) ve Prof. Dr. Veli Sevin (Yüzüncü Y l Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü Baflkan, Van) den oluflmufltur. Sempozyum bugün Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Nahç van, ran Azerbaycan ve Do u Anadolu TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 7

10 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN Bölgesi nin yer ald ve ayn kültürleri paylaflm fl olan bir co rafyan n Urartu Krall ndan önceki sosyo-ekonomik yap s n incelemeye yönelikti. Bu co rafyada bir baflka tan mlamayla Van, Urmiye ve Sevan Gölleri üçgenindeki arkeolojik çal flmalar, 20. yüzy l boyunca politik s n rlar nedeniyle d fla aç lamam flt r. Yerleflme düzeni, sosyal yap ve uzun ya da k sa mesafeli iliflkileri anlayabilmek için gerekli kan tlar, ancak k sa süre önce, daha genifl bir kitleye ulaflmaya bafllam flt r. Önceleri do u ve bat da ayr ayr derlenen bilgilerin ortak bir sentezinin art k yap labilece ini düflünerek özellikle Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Nahç van ve ran l bilim insanlar yla bat dünyas n n bir araya gelmesini amaçlanm flt r. Çevre kültürlerle ba lant lar de erlendirebilmek için de, söz konusu co rafyayla ba lant l bölgelerden de konuflmac lar sempozyuma davet edilmifltir. Uluslararas kat l ml ve dili ngilizce olan bu sempozyumda Gürcistan, Azerbaycan, Nahç van, ran, Amerika, Fransa, Almanya, talya, Avustralya ve srail gibi ülkelerin çeflitli üniversite ve kurumlar ndan 45 kat l mc yer alm flt r. Sempozyum boyunca afla daki bildiriler sunulmufltur: Harald Hauptmann From village to central place. The Development of settlement systems in the Alt nova and Upper Euphrates Region during the late 4 th and 3 rd millenium BC., Barbara Helwing The Late Chalcolithic Period in the Northern Zagros, Stephan Kroll Early Bronze Age settlement patterns in the Urmia Basin, Gian Maria Di Nocera Mobility and Stability: Preliminary observations on the Early Bronze Age settlement organization in the Malatya Plain, Kirstin Kasper Obsidian sources in Transcaucasia and their exploitation in the Bronze Age, Tuba Ökse Early Bronze Age settlement pattern and cultural structure of the Sivas Region, Behrouz Omrani The Urmia Lake and its climatic conditions in E.B.A., Abbas Seyidov ve Veli Bahshaliyev Middle Bronze Age nomadic settlement centers in Nakhichevan, Veli Bahshaliyev Early Bronz Age settlements of Nakhichevan, Safar Huseyn oglu Ashurov The monuments of Sharur, Karen Rubinson The Polychrome Pottery of Dinkha Tepe, Iran, Revisited, Lily Niakan Introduction of the Bronze Age pottery from Yanik Tepe in the National Museum, Catherine Marro Cultural duality in Eastern Anatolia in Late Prehistory. The examples of the Araxes Basin in the Chalcolithic and the Upper Euphrates in the Early Bronze Age, Mikheil Abramishvili Between Caucasus and the Aegean!, Gregory E. Areshian Early Bronze Age settlements in plain of Ararat and its mountainous vicinity, Parvin Akhanchi Database Azerbaijan archaeological monuments of the Bronze Age, (quantitative analysis of archaeological sources), Veli Huseyn oglu Aliyev Development early town of civilization in Nakhichevan, fievket Dönmez Central Black Sea region and Kelkit River Basin settlements in the Bronze Age, Bertille Lyonnet Relations between the Syrian Djezire and the North (Steppe north of the Caucasus and Highlands of Transcaucasia) in the 1 st half of the 3 rd Millennium BC., Bahram Ajorloo and Hassan Fazeli Nashli Social transformation and interaction of the Qazvin Plain during the Fourth and Third Millennium BC, Peter Bartl The Middle Bronze Age on the Upper Tigris: new evidence from the Excavations at Giricano and Ziyaret Tepe, Aynur Özf rat Transhumance of the Eastern Anatolian High Plateau in the second millennium BC, Jan-Krzysztof Bertram Seasonal sites and structured systems: Aspects of the settlement organization in the Iori-Alazani-Region in the 2 nd / early 1 st millenium BCE (Tqisbolo-gora, Didi Gora, Udabno), Mikail Mustafayev Nikropol-Narimankand, Akbar Hasanqulu oglu Badalov Monuments of Bronze and Iron periods in Nakhichevan (late II millennium BC. and I millenium BC.), Giorgi Bedianashvili Barrows of Namgalamitsa and its cultural environment, Hassan Akbari ve Morteza Hessari Korgans in the Ardebil and their affairs, Mitchell Rothman Migration, trade, and integration during the Early Bronze Age in highland zones, Mojgan Seyedin Dijojin Bronze Age burial rites in Northwestern Iran, fiükran Sevimli The concept of hygiene and its practices as part of the primary necessities of Anatolian Bronze Age people, Abuzer Ibrahimoglu Alekperov The religious beliefs of Azerbaijan population in the Bronze Age. Bildirilerin d fl nda ayr ca Haluk Perk taraf ndan Selected Bronze Age Artifacts from Eastern Anatolia in the Haluk Perk Private Collection konulu bir konferans verilmifl ve Ufuk Al r z ve Fatih Sönmez taraf ndan Van yöresiyle ilgili iki dia gösterisi yap lm flt r. Befl gün süren sempozyumda bildirilerin yan s ra tart flmalara genifl yer ayr lm flt r, her bildiriden sonra yap lan soru-cevap k sm n n d fl nda her günün sonunda Natural factors and general trends, Bronze Age settlement systems, Late Bronze and Iron Age highland-lowland interaction bafll klar alt nda ikifler saatlik tart flma seksiyonlar gerçeklefltirilmifltir. H. Hauptmann ve S. Kroll taraf ndan yap lan kapan fl konuflmalar nda ise sempozyumun her iki amac na uygun olarak baflar yla sonuçland ve bu anlamda bir ilki oluflturmas nedeniyle devam n n gerçeklefltirilmesi dile i tüm kat l mc lar taraf ndan benimsenmifl ve ikincisi için organizasyon komitesinden istekte bulunulmufltur. Sempozyum yay n Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan n 2005 y l 37. say s nda yer alacakt r. Bildirilerin yan s ra Van civar ndaki arkeolojik yerleflimlere de geziler yap lm flt r. 8 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

11 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN Sempozyum TÜB TAK-TÜSEP (Uluslararas Toplant lar Destekleme Program ), Deutsches Archäologisches Institut, Van Valili i, Arkeolojik Eser Koleksiyoncular Derne i ve Yüzüncü Y l Üniversitesi taraf ndan desteklenmifltir. Tüm bu kurumlara destekleri için çok teflekkürler, Merit-fiahmaran Otel e ise s cak ev sahiplikleri teflekkür etmek bizim için zevkli bir görevdir. Aynur Özf rat Barbara Helwing I. Van Gölü Havzas Sempozyumu T.C. Van Valili i, stanbul Üniversitesi Avrasya Arkeoloji Enstitüsü, ÇEKÜL Vakf, Erzurum Atatürk Üniversitesi ile Van Yüzüncü Y l Üniversitesi taraf ndan ortaklafla düzenlenen I. Van Gölü Havzas Sempozyumu, 8-10 Eylül 2004 tarihleri aras nda Van Kültür Saray nda gerçeklefltirilmifltir. Avrasya Arkeoloji Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Oktay Belli taraf ndan yap lan konuflmayla törenle aç lan sempozyumun üç oturumdan oluflan ilk gününde; Sinan K l ç Van Gölü Havzas Prehistoryas ve Tilkitepe nin Bugünkü Durumu, Oktay Belli Van ve Urartular,. Zeynep Konuralp Urartularda Kad n Tak lar, smail Ayman Urartularda Ölü Ziyafet Sahneleri ve Din, Can Avc Urartu Savunma Silahlar, Adnan Baysal Transhumanism ve Yaylac l k: Arkeolojik Belgeleri, Veriler ve Materyal Kal nt lar n n zleri Üzerine, Vedat Onar Van Bölgesi nin 3000 Y ll k Çoban Köpekleri, Selim Pullu Urartu-Tabal liflkileri, Ayd n M zrak Van Gölü Havzas Tarihi, Do al Çevre Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Yahya Çiftçi Van Tarihi-Kültür Park Projesi, Hasan Geyiko lu Harezmflah Celaleddin in Van Gölü Çevresindeki Faaliyetleri ve Ahlat n Zapt, Gündegül Parlar Ahlat ve Çevresinde Darbedilen lhanl Sikkeleri, Haldun Özkan Do u Anadolu Mezar yap lar çerisinde Ahlat Kümbetlerinin Yeri, Celalettin Karadafl Ahlat Mezar Tafllar nda Kullan lan Rumi Motifi ve Tezyinat m zdaki Yeri bafll kl bildirileri sunmufllard r. lk günün sonunda Cenk Demirk ran taraf ndan yönetilmifl ve stanbul Üniversitesi katk lar yla çekilmifl olan Yukar Deniz belgeseli yay nlanm flt r. Sempozyumun yine üç oturumdan oluflan ikinci gününde ise Hamza Gündo du Ercifl Anonim Kümbetin Süsleme Program, Mehmet top Hakkari nin Ortaça ve Sonras Kültürel Dokusu Üzerine Bir De erlendirme, Dünder Alik l ç risan Beylerinin (Hakkari Beylerinin) Van Gölü Havzas Hakimiyeti, Ahmet Ali Bayhan Bitlis teki Medreseler, fiahabettin Öztürk Van Evlerinin Plan Oluflumu ve Geliflimi, Hüseyin Yurttafl Bitlis Camilerinin Plan, Mimari ve Süsleme Aç s ndan rdelenmesi, Hatice Özyurt Özcan Van li ve Çevresindeki H ristiyan Yap lar n Plan Aç s ndan De erlendirilmesi, Gönül Cantay Do u Anadolu nun Ald Göçler ve Van, Osman Aytekin Van li Örne- inde Kültür Varl Koruma Bilinci Üzerine Bir De erlendirme, Sedat Bekiro lu Geçmiflten Günümüze Van kenti Yeflil Alanlar, Mehmet nbafl Van Valileri ( ), Sami A ao lu Van Merkez Sancaktaki Vak flar, Selman Can Ahlat n Sultan II. Abdülhamit Dönemi ndeki Sosyal Yap s Üzerine Bir De erlendirme adl bildirileri sunmufllard r. Üç oturumlu son günde ise; Erkan Cevizliler Osmanl Dönemi nde Van Vilayeti ndeki Amerikan Misyonerlerine Ait Kurumlar, Nilüfer Cevizliler Birinci TBMM de Van Milletvekilleri, Selahattin Polat ve Necmettin Elmastafl Nazik Gölü Havzas n n Hidrolojik Potansiyeli ve Gölden Yararlanma, Necmettin Elmastafl Hasanabdal Kapl cas, Abdüsselam Uluçam Van Gölü Havzas n n Kültür ve Turizm Potansiyeli, Orhan Deniz Van Gölü K y lar ndaki Do al Plajlar ve Onlar Tehdit Eden Unsurlar, Funda Kara Van Gölü Çevresi A zlar n n Özellikleri, Hurisel Hatipo lu Ahlat Yöresi Düz Dokumalar ndan Örnekler, Fikri Salman Ahlat ve Yöresinde Geleneksel K yafetlerin Günümüzdeki Durumu, Adem Çelik Bitlis Yöresi Mekekli El Dokumalar ndan GEJ in Tan t m, fievket Alp Van Gülleri, Gülhan Atnur [Van Yöresi ne Ait Efsaneler, Ahmet Selim Do an Van Gölü Havzas Oyunlar n n Köken Yönünden ncelenmesi, Yusuf Ziya Sümbüllü Van Folklorunda Geçifl Merasimleri, Serhat Yener Van ve Yöresi Türk Halk Müzi inde Yaflayan Ortak Kal plar n Bilgisayar Destekli Analizleri, Nilgün Sevinç Van Mutfak Kültürü adl bildirileri sunmufllard r. Bunlar n yan s ra Van Bölgesi Foto raf Sergisi, Poster Sunumlar ile Van Gölü Ezgileri Dinletisi, sempozyum kapsam nda gerçeklefltirilen etkinlikler aras ndad r..ü. nin 1944 y l nda Van da düzenledi i V. Üniversite Haftas kapsam ndaki Ayd nlanma Konferanslar ndan tam 60 y l sonra düzenlenen I. Van Gölü Havzas Sempozyumu arkeoloji, tarih, sanat tarihi, folklor, etnografya, do al çevre ve turizm alanlar nda verilen bildirilerin, gerek çeflitli üniversite ve alanlarda çal - flan bilim adamlar, gerekse Van n yerel halk üzerinde son derece bilgi verici ve keyifli bir etki yaratmas n n yan s ra, bilim adamlar ile Van halk aras nda oluflan iletiflim, duyarl l k ve bilgi al flverifli aç s ndan da, oldukça verimli geçmifltir. Düzenlenen sempozyum, Van Gölü Havzas üzerine yap lan bilimsel çal flmalar n Van halk ve di er bilim adamlar ile paylafl lmas na, bölge halk n n sahip olduklar turizm potansiyelini bir kez daha fark etmelerine ve bu yönde bir tak m yeni at l mlar n bafllamas na da yard mc olmufltur. Her kesimden insan n yo un ilgisi ile karfl lafl lan sempozyumda sunulan bildiriler, bas m aflamas ndad r. Tan t m eksikli i ve buna ba l olarak da TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 9

12 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN insanlar n ilgisizli inden dolay, uzun y llar boyunca ihmâl edilen Türkiye nin do usunun, Eskiça dan günümüze kadar, içinde bar nd rd kültürel zenginli ini, birçok aç dan, özellikle bölge halk na bir kez daha göstermeyi amaçlayan ve amac na ulaflan sempozyumun, gelecek y llarda ikincisinin düzenlenmesi planlanmaktad r. Etkinli in gerçeklefltirilmesinde eme- i geçen herkese teflekkür eder; bu ve benzeri çal flmalar n devam n dilerim. lknur Zeynep Konuralp 6. Anadolu Demir Ça lar Sempozyumu- Sixth Anatolian Iron Ages Symposium Ege Üniversitesi ve Anadolu Üniversitesi taraf ndan A ustos 2004 tarihleri aras nda organize edilen 6. Anadolu Demir Ça Toplant s, Eskiflehir-Anadolu Üniversitesi Konferans Salonu nda, sempozyum sekreteri Prof. Dr. Altan Çilingiro lu, Rektör Prof. Dr. Engin Ataç ve Lynn Roller taraf ndan yap lan aç l fl konuflmalar yla bafllad. Sempozyumun ilk konuflmac s Prof. Dr. Muhibbe Darga, Dorylaion (fiarhöyük) in the Iron Age adl bildiriyi sundu. Darga, 1989 y l ndan itibaren yürütmekte oldu u Eskiflehir-fiarhöyük kaz lar nda, höyü- ün kuzey kesiminde yer alan basamakl açma ile bat ve güney kesimindeki açmalarda gün fl na ç kart - lan Frig tabakalar ve buluntular hakk nda bilgi vererek, höyükteki Frig katlar n n Gordion ve di er Frig merkezleri ile kronolojik ba lant s n ortaya koymaya çal flt. Darga özellikle tabaka d fl nda bulunan, el yap m koyu açk l seramik örneklerinin form ve yap m tekni i bak m ndan Troya, Bo azköy ve Gordion da ele geçen Erken Demir Ça malzemesi ile benzerli ine dikkat çekerek fiarhöyük ün bölgedeki stratejik konumuna vurgu yapt. Sempozyumun ikinci konuflmac s Dekan Prof. Dr. M. Taner Tarhan idi. Uzun y llar Van-Çavufltepe kaz lar na kat lan Tarhan, A Third Temple at Çavufltepe-Sardurihinili (?): Uç Kale adl bildirisinde Çavufltepe nin bugüne de in gözden kaçt na inand bir yap s hakk nda saptamalarda bulundu. Tarhan a göre, Çavufltepe-Uçkale olarak adland r lan ve II. Sarduriye atfedilen an tsal yap n n, kalenin üçüncü tap na olabilme ihtimali çok yüksektir. Çavufltepe Uçkale nin ifllevinin tespiti için, Van Kalesi nde ç Kale nin doru undaki yap, II. Sarduri ye ait olan Anal -K z Kutsal Alan n ve Adilcevaz-Kef Kalesi nde bulunan kabartmal paye ipuçlar veren önemli noktalar olarak öne ç kar lm flt r. Tarhan a göre Van Kalesi nde bulunan yap çift cellal bir tap nak plan ndad r ve bu plan anlay fl Uçkale yap s ile paralellikler tafl r. Ayr ca Adilcevaz Kef Kalesi nde bulunan paye üzerindeki yap tasviri Çavufltepe-Uçkale yap s n n t pa t p benzeridir. Konuflmac bu örneklerden ve baz Urartu yaz tlar ndan hareketle Çavufltepe-Uçkale yap s n n, üst kat nda kült törenlerinin gerçeklefltirildi i, II. Sarduru nin kral kültüne ya da tanr ssall na adanm fl çift cellal, bir yap oldu- unu vurgulad. Sempozyumun ikinci oturumunda Gül Gürtekin Demir, Provincal Productions of Lydian Painted Pottery adl bildirisinde, zengin görsel malzeme ile farkl bölgelerde yerel olarak üretilen Lidya boyal çanak çömleklerinin yap m ve boyama teknikleri hakk nda bilgi verdi ve bu seramikler için kullan lacak terminolojiyi tart flt. Oturumun son konuflmac s Kemalettin Köro lu New Observations on the Origin of the Rock-cut Tombs with a single Room from Eastern Anatolia adl bildiride Urartu co rafyas nda yer alan kaya mezarlar n n kronolojisi üzerinde durdu. Önce Do u Anadolu daki mezarlar n genel bir yaklafl mla çok odal lar ve tek odal lar olarak ikiye ayr ld n belirtti. Van-Kalesi, Kayal dere ve Palu gibi mezarlar ndan hareketle ilk gruptaki klasik Urartu kaya mezar tipinin özelliklerini ortaya koydu. kinci aflamada tek odal lar n bulunduklar yerleri, planlar - n, iliflkili olduklar merkezlerde ele geçen buluntular tart flmaya açt. Sonuç bölümünde ise tek odal lar n birçok bak mdan çok odal Urartu örneklerinden farkl olduklar n ve bunlar n Urartu döneminden sonraya, Helenistik ve Roma Ça na kadar uzayan zaman dilimine tarihlenmesi gerekti ini önermifltir. Sempozyumun ikinci gününde Scott Branting, GIS and Transportation Modelling at Kerkenes adl bildirisinde Co rafi Bilgi Sistemleri (GIS) yard m yla, bilgisayar ortam nda gelifltirilen Kerkenes Demir Ça yerleflmesindeki kent içi ulafl m ve tafl mac k modeli, Geoffrey Summers ise Results of the 2004 Seasons at Kerkenes adl bildirisiyle Kerkenes de 2004 y l nda gerçeklefltirilen kaz çal flmalar n n sonuçlar üzerine konufltular. Günün ikinci oturumu Anadolu Demir Ça n n kronoloji ile ilgili son y llarda ivme kazanan tart flmalar n gündemine oturan Gordion un Demir Ça kronolojisi ve stratigrafisinin ateflli bir biçimde tart fl ld bir oturum oldu. Konuflmac lar, Keith De Vries The Date of the Destruction Level at Gordion: Imports and the Local Sequeence ve Mary Voigt Middle Phrygian Gordion: It s Form, Organisation and History bafll kl konuflmalar nda Gordion tümülüsleri ve Erken Frig tabakalar ndan elde edilen C 14 ve Dendrokronolojik veriler fl nda Gordion un Frig tabakalar için yeni bir tarihleme önerdiler. Erken Frig Dönemi nin son yap kat olan 6a tahrip tabakas için daha önce kabul edilen M.Ö. 700 tarihinin M.Ö. 820/ 800 y llar na çekilmesi gerekti ini vurgulad lar. Buna ba l olarak Orta Frig tabakas ise M.Ö. 820/ y llar na çekilmelidir. Yeni kronoloji için söz alan O. W. Musceralla bu tarihlemenin 100 y l kadar yukar tafl nmas n n, tahrip tabakas nda ele geçen bütün arkeolojik malzemenin tarihlemesini de ifltirece ini, bu 10 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

13 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN noktada tümülüs buluntular n n dikkatle de erlendirilmesi gerekti ini, özellikle tümülüs ve tahrip tabakas nda ele geçen fibulalar n tarihlemede önemli kriter oldu unu vurgulad. O. W. Muscarella, çevre bölgelerde yap lan kaz lar n stratigrafisi ve buluntular n n yeni C 14 ve Dendrokronolojik çal flmalar tam desteklemedi ini örneklerle aç klad. Daha sonra bu analizleri yapan Peter Ian Kuniholm daha önceki çal flmalar nda da çeflitli tarih sapmalar oldu unu belirterek, tahrip tabakas nda ele geçen arkeolojik malzemelerin stil kriti i yöntemiyle mutlaka eski kronoloji çerçevesinde de erlendirilmesi gerekti ini ve Tahrip Tabakas için M.Ö. 700 civar n n do ru bir tarihleme oldu unu savundu. Oturumun di er konuflmac lar Gordion kaz ekibinden R. C. Henrickson ve L. Roller idi. Henrickson, The Mid-first Millennium at Gordion: Phrygians, Lydians and Persians adl bildirisiyle kaz buluntular fl nda Gordion un M.Ö. 1. biny l n ortalar nda Frigler, Lidyal lar ve Persler in oluflturdu- u farkl kültürel yap y de erlendirdi. Roller ise, Towards the Formation of a Phrygian Iconography in the Early Iron Age bafll yla Gordion kaz lar nda ele geçen tafl bloklar üzerine kaz ma tekni inde yap lm fl resimlerden yola ç karak, Erken Demir Ça da Frig ikonografisinin oluflumu ve buna ivme kazand ran komflu kültürleri inceledi. Ayn günün son oturumunda Mehmet Ifl kl, Erzurum Region in the Early Iron Age: New Observations adl bildirisinde Erzurum Bölgesi Erken Demir Ça n n, kronolojisi ve stratigrafisini de erlendirdi. Bu oturumun di er konuflmac lar, Efes Kaz ekibinden M. Kerschner, A. Bammer ve U. Muss, özellikle Efes in Erken Demir Ça buluntular üzerine ilginç bildiriler sundular. Kerschner (The Late Bronze Age and Early Iron Age Ceramic Wares Found at Ephesus and Their Relation to Other Anatolian Sites), Efes kaz lar nda ele geçen Geç Tunç Ça ve Erken Demir çanak çömlek örneklerini takdim ettikten sonra bu malzemenin Anadolu daki di er yerleflim merkezleri ile mukayesesini yapt. Bammer (Iron Age Architecture and Nature at Ephesos), Efes Artemision kaz lar nda ortaya ç kart lan Demir Ça yap kal nt lar fl nda dönemin mimari özelliklerini vurgulad. U. Muss ise (Early Iron Age Terra-cottas from the Artemision at Ephesus) Artemision kaz lar nda bulunan Erken Demir Ça terra cottalar n yap m tekni i ve stil aç s ndan de erlendirerek ça dafl çevre kültürler ile karfl laflt rd. Sempozyumun üçüncü günü, Friglerin en önemli kale tipi yerleflmelerini ve kaya an tlar n bar nd ran Frig Vadileri Yaz l kaya Midas Vadisi ve Köhnüfl Vadisi ne tam günlük gezi düzenlendi. Sempozyumun son gününün ilk oturumunda konuflan Taciser Sivas, Observations on Phrygian Settlement Pattern in Western Phrygia in the Light of Surface Survey adl bildiri sundu. Sivas, bildirisinde Frig yerleflmeleri ve kaya an tlar n n Eskiflehir, Kütahya ve Afyonkarahisar il s n rlar içindeki yay l m alan n n saptanmas na yönelik olarak 2001 y l ndan itibaren bölgede yürütmekte oldu u yüzey araflt rmalar n n sonuçlar n zengin görsel malzeme eflli inde tan tt. Özellikle daha önce hiç araflt r lmam fl olan Sivrihisar ve Günyüzü Da lar n n eteklerindeki bereketli ova ve vadilerde saptam fl oldu u yeni Frig yerleflmeleri ve kaya an tlar na dikkat çekti. Sivas, yürütmekte olduklar yeni araflt rmalar n, ünlü araflt rmac C. H. E. Haspels n Frig araflt rmalar na yön veren de erli çal flmas n bir ad m daha ileri götürdü ünü, Frig yerleflmelerinin sadece Da l k Frigya Bölgesi ile s n rl olmad n, özellikle baflkent Gordion ile Midas fiehri aras nda bir geçifl bölgesi olan Sivrihisar ve çevresinin de kalabal k bir Frig nüfusunu bar nd rd n vurgulad. kinci konuflmac Susanne Berndt-Ersöz, Phrygian Rock-cut Step Monuments: An Interpretation bafll nda arkeoloji literatüründe Frig kaya altarlar olarak bilinen basamakl kaya yap lar ndan örnekler vererek, bunlar n tipolojisi ve ifllevleri üzerine yeni görüfller ileri sürdü. Berndt e göre bunlar, görünmeyen ilahi gücü simgeleyen kaya tahtlar d r ve bu yap lar ile ba lant l kaya çanaklar, platform, seki ve nifl gibi elemanlar basamakl yap lar n kült törenleri ile yak n iliflki içinde olduklar n göstermektedir. Berndt, ayr ca bu yap lar n bir bölümünde en üst basama n gerisinde yer alan çift idol kabartmalar ndan birini Friglerin Ana Tanr ças Matar, di erini ise Hitit dini gelene inin Frig dinine uzanan etkisi çerçevesinde, Baba Tanr (Ata) olarak yorumlayarak Frig dininde, tart flmaya aç k yeni bir görüfl getirdi. Oturumun di er konuflmac lar Catherine Draycott, Pillar Tombs and Dynasts in Archaic Lycia, U. Kelp, Elements of Phrygian Monuments in Hellenistic and Roman Times ve Ursula C. Seidl Kubaba of Karkam fl at Olympia adl bildirileri sundular. Sempozyumun ö leden sonraki son oturumunda, Hermann Genz, Late Iron Age Occupation on the Northwest Slope at Bo azköy adl bildirisinde yeni kaz lar fl nda Bo azköy Geç Demir Ça hakk nda bilgi verip, buluntular çerçevesinde skit-kimmer ba lant lar na de indi. Hakan Sivas, T. Sivas ile birlikte Bat Frigya Bölgesi nde Frig yay l m alanlar n n saptanmas na yönelik olarak yürüttükleri yüzey araflt rmalar nda tespit edilen yeni Frig merkezlerinde toplanan Frig gri çanak çömleklerini Phrygian Grey Ware from Western Phrygian Survey bafll nda sundu. Sivas, farkl merkezlerde ele geçen çanak çömlek örneklerini formlar na göre tipolojik olarak gruplayarak bunlar n hamur özellikleri hakk nda bilgi verdi. Ayr ca, bu malzemeyi kaz heyet üyesi olarak yer ald fiarhöyük kaz s nda tabaka buluntusu olarak ele geçen Frig gri çanak çömlekleri ile karfl laflt rd. Sempozyumun son konuflmas n, TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 11

14 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN sempozyum sekreteri Prof. Dr. Altan Çilingiro lu yapt. Çilingiro lu Grain, Weapon and Fire: A Combination in the Urartian Cultic Ceremonies bafll kl konuflmas nda, Van-Ayanis kaz lar fl nda Urartu Dini ve Kültleri hakk nda kimi de erlendirmeler sundu. Özellikle Ayanis-Haldi Tap na duvar kenarlar nda saptanan yakma yerleri ve içlerinden bulunan silahlar, Urartular n yeni bir özelli ine iflaret eder. Tanr lara kurbanlar yan nda silahlar da adanm flt r. Konuflmac bu çerçevede Urartular da ateflin dinsel bir karakteri olabilece i üzerinde durdu. Sempozyum Charles Burney taraf ndan yap lan kapsaml bir de erlendirme konuflmas ile sona erdi. Erkan Konyar K rklareli Kültür Sektörü Projesi ve Halkla Buluflma 1980 y l ndan bu yana stanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dal ad na Prof. Dr. Mehmet Özdo an taraf ndan sürdürülen kapsaml ve çok yönlü araflt rma projeleri 25. y l n geride b rakmak üzere. Halen süren proje kapsam nda K rklareli nin hemen hemen tümü taranarak, ildeki kültür varl klar n n envanteri ç kart lm fl, M.Ö. 1. biny la ait Tafll cabay r ve M.Ö. 4. biny la ait Tilkiburnu mevkiinde kurtarma kaz lar gerçeklefltirilmifltir y l nda bafllayan ve halen devam eden, K rklareli Höyü ü kaz lar ise, il merkezinin hemen güneyinde yer alan Afla p nar ve Kanl - geçit mevkiilerinde sürdürülen genifl kapsaml bir arkeolojik çal flmad r. Bunlar n d fl nda, proje ile ba lant l olarak K rklareli kentsel kültür varl klar, K rklareli ili k rsal kültür varl klar, Istranca Bölgesi megalitik an tlar, Istranca Bölgesi tarihi madencili i ile K rklareli Müze Müdürlü ü taraf ndan bafllat lan Demirköy maden ifllikleri, Vize Antik Kenti ve K rklareli Tümülüsleri gibi çal flmalar da K rklareli ni uygarl k tarihi içindeki yerinin anlafl lmas na katk sa layacak di er çal flmalar oluflturur. Bilimsel nitelikteki bu projelerin yan s ra Ahmetçe Köyü nde inflas na bafllanan K rklareli Arkeolojik Araflt rma Merkezi, ildeki çal flmalar n tek merkezeden yürütülmesini sa layacak bir giriflim niteli indedir. Söz konusu tüm çal flmalar, elde edilen sonuçlar n ilin sosyal ve ekonomik zenginli ine kazand r lmas ve böylelikle ça dafl anlay fla uygun bir Kültür Sektörü oluflturulmas fikirini do urmufl ve bu kapsamda bir dizi çal flma planlanm flt r. Bunun ilk ad m olarak bölgede çal flan bilim insanlar ile burada yaflayanlar bir araya getiren ve kültür sektörü ile ilgili ileriye yönelik çözümlerin arand bir toplant düzenlenmifltir. 27 Kas m 2004 tarihinde, K rklareli Hareketi derne- inin katk lar yla düzenlenen ve K rklareli halk n n genifl kat l m ile gerçekleflen toplant bölgede çal flan bilim insanlar n n bildirileri ile bafllanm fl, yukar da s ralanan beklentiler çerçevesinde kat l mc lar n öneri ve sorunlar n n tart fl ld forum ile devam etmifltir. Bir anlamda bilim insan n n sorumlulu u dahilinde, bilginin paylafl ld bu toplant da kültür varl klar n n korunmas, yaflama kazand r larak gelecek kuflaklara aktar lmas konusunda, onlarla birlikte yaflayan insanlar n sorumlulu u üzerinde durulmufltur. Al fl lagelmiflin aksine bir bilgilendirme toplant s görünümü tafl mayan toplant da birçok öneri tart fl lm fl ve özellikle kentteki sivil toplum örgütlerinin kat l m yla gerçeklefltirilecek bir toplant karar al nm flt r. Bunun d fl nda tarihsel dokusunu koruyan, kent merkezindeki Yayla Mahallesi ni koruma ve buradaki yap lar n restorasyonu kararlaflt r lm flt r. Ayr ca kentteki arkeolojik ören yerleri için haz rlanan Aç khava Müzesi projeleri de de erlendirmeye al nm flt r. Al nan tüm kararlar n d fl nda K rklareli nde gerçeklefltirilen toplant, bir kentin yaflayanlar yla, ülkemizin birçok yerinde oldu u gibi, orada herkesten habersiz çal flan bilim insanlar n bir araya getirmesi bak mdan önem tafl maktad r. Di er taraftan toplant n n, kültür varl klar n n devlet otoritesinden çok, yerel insanlar n sahip ç kmas sayesinde korunabilece i ve bu konuda insanlar n bilinçlendirilmesinin zorunlu oldu unu ortaya koydu u, vurgulanabilir. Necmi Karul Strukturierung & Datierung in der hethitischen Archäologie, Voraussetzung- Probleme-Neue Ansätze, Workshop Alman Arkeoloji Enstitüsü stanbul 26 ve 27 Ekim 2004 tarihlerinde, Alman Arkeoloji Enstitüsü stanbul fiubesi nin 75. kurulufl y ldönümü nedeniyle, Hitit Arkeolojisi nde Bölümlendirme ve Tarihlendirme: Önflartlar-Problemler-Yeni Yaklafl mlar konulu uluslararas bir Workshop düzenlenmifltir. Organizasyonu Dirk Paul Mielke, Ulf-Dietrich Schoop ve Jürgen Seeher üstlenmifllerdir. Konu, Hitit Arkeolojisi ni yak n zamanda artarak ilgilendiren bir problem olarak seçilmifltir. Geçmifl zamanda yap lan uygulamalar, yaz l kaynaklardan edinilen bilgilerin direkt olarak arkeolojik buluntulara aktarman n problem oluflturabilece ini, hatta yanl fl sonuçlara neden olabilece ini göstermifltir. Bugün art k Hitit Arkeolojisi nde gelinen durumu tespit etmenin ve bu bilim dal n, yaz l belgelere endeksli araflt rmalara olan ba ml l - ndan kurtarman n zaman gelmifltir. Do al olarak her iki bilim dal n birbirinden tamam yla koparmak amaçlanmamaktad r. Workshop bu konu ile ilgili genifl yelpazeli görüfllere yer vermifltir. Bununla birlikte as l a rl k noktas n do al olarak arkeolojik araflt rmalar 12 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

15 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN oluflturuyordu, yani Hitit maddi kültürünün bölümlendirilmesi. Hem konu ile ilgili bilinen problemlere, hem de imkân dahilinde olan çözüm önerilerine dikkat çekmeyi amaçlanm flt r. Jörg Klinger, filolog olarak Hitit metinlerin, arkeolojideki önemi üzerinde durdu. Andreas Müller-Karpe, do a bilimlerinin tarihleme konusundaki etkisi ve s n rl oluflunu tart flt. Jak Yakar, Hitit kültürünün y k l fl dönemine dair bilgiler verdi. Dirk-Paul Mielke Eski Hitit Dönemi, arkeolojik malzemelerin tarihlendirmesinde bulunan uyuflmazl klara dikkat çekti. Belk s Dinçol, Hitit Krallar n n hükümdarl k dönemlerinin kesin kronolojisinin hâlâ ne denli problemli oldu unu gösterdi. Suzanne Herbordt, Hitit mühürcülük araflt rmalar n n bugünkü durumu hakk nda bilgi verdi. Daliah Bawanypeck, Niflantepe arflivinin mühür deposundan elde edinilen bilgileri anlatt. Asl Özyar, Hitit sanat tarihi araflt rmalar nda gelinen durumu özetlerken; Andreas Schachner, mimarl k araflt rmalar ; Hermann Genz ise, Hitit Bölgelerine getirilen ithâl malzemeler hakk ndaki bilgilerimizi özetlediler. Jürgen Seeher, baflkent Hattu a n n kronolojik geliflimi üzerindeki yeni tasar mlar n sundu. Çanak-çömlek araflt rmalar nda da geliflmeler kaydedildi, özellikle de istatistiksel kullan mlar nda: Vuslat Müller-Karpe, Kuflakl daki yeni sonuçlar hakk nda; Robert C. Henrickson, Geç Bronz Ça ndaki Gordion hakk nda; Tadashi Katsuno, Kaman Kalehöyük hakk nda; Marie-Henriette Gates, Kinet Höyük hakk nda; Éric Jean, Mersin-Yumuktepe hakk nda; Erkan Konyar, mikufla hakk nda ve bu sat rlar n yazar Bo azköy hakk nda bilgi verdi. Ann Gunter ise, Workshop un son konuflmas nda, Hitit etki alan n n s n r bölgelerindeki Hitit maddi kültürü üzerine konufltu. Bu workshop yeni bir yöne do ru bir ilk ad m olarak de erlendirilmelidir. Bilim dallar n n, hangi problemlerle karfl karfl ya olduklar ve geliflmenin ne yönde ilerleyece ini bize göstermifltir. Sonuçlar n sab rs zl kla bekliyoruz. Workshop da sunulan bildiriler, Alman Arkeoloji Enstitüsü nün özel bir cildi olarak yay nlanacakt r. O zamana kadar bildiri özetlerini Workshop un web sitesinde okuyabilirsiniz: Ulf-Dietrich Schoop Aslantepe- ktidar n Kökenleri Sergisi Malatya Aslantepe Höyü ü nde 1932 y l nda bafllayan kaz lar n ard ndan yerleflme Geç Hitit Dönemi heykel ve kabartmalar ile ünlenmiflti. Roma La Sapienza Üniversitesi taraf ndan 1961 y l nda üstlenilen araflt rmalar ise höyü ün tarihöncesi dönemlerinin ayd nlanmas n sa lam flt. Böylece M.Ö y llar aras na tarihlenen, dünyan n bilinen en eski saray yap s da dahil olmak üzere bir çok yeni veriye ulafl ld. Evrensel kültür tarihinin en önemli dönüflümlerden biri olan devletin ortaya ç k fl süreci, Aslantepe de de izlenebilmektedir. Aslantepe Höyü ü nde yap lan kaz lar, M.Ö y llar ndan itibaren, devlet kavram n n, tüm göstergeleri ile Mezopotamya ya rakip olarak geliflti- ini ortaya ç kar r. Do u Anadolu nun bu verimli ve zengin bölgesinde geliflen uygarl k, yeni bir yönetim modelini yans tman n yan s ra bürokrasi, yaz, organize ticaret, ordu ve seri üretim gibi bir çok kavram n arkeolojik izlerini de tafl maktad r. 40 y l aflk n süredir devam eden çal flmalar Mezopotamya da sistemin tap na a ba l ekonomi ve sosyal düzen içerisinde geliflme gösterirken, Malatya Aslantepe de krall k sisteminin geliflti ini, bütün ayr nt lar yla ortaya koyar. Gerek uygarl k tarihimizin anlafl lmas na, gerekse ülke arkeolojisine büyük katk lar sa layan Aslantepe kaz - lar, kaz baflkan Prof. Dr. Marcella Frangipane ve talyan ekibinin düzenledi i bir sergi ile tan t ld. Roma La Sapienza Üniversitesi nin kuruluflunun 700. y l nedeniyle düzenlenen etkinlikler kapsam nda aç lan sergi, Aslantepe- ktidar n Kökenleri ad n tafl yordu. Roma n n, tarihi Traianus Agoras nda (Mercati di Traiano) Kültür ve Turizm Bakanl ve Malatya Müzesi nin deste i ile oluflturulan sergi 9 Ocak 2005 tarihine kadar aç k tutulmufltur. Bu çal flma, arkeolojik buluntular n yan s ra foto raf, maket, çizim, resim ve anlat m panolar ile ça dafl bir sergileme anlay fl n yans tmaktad r. Sergiye ek olarak bir de katalog yay nlanm flt r. Prof. Frangipane nin yay na haz rlad Arslantepe alle origini del potere adl bu katalog, sergiyi tan tmaktan çok Aslantepe yi anlatan bir kitap niteli indedir. Detaylar adresinde bulunabilecek sergi ile, Aslantepe nin Anadolu uygarl k tarihine yapt katk, kolay anlafl l r bir flekilde sunulurken, gezenlerin be enisini toplayarak, ülkemizin tan t m - na büyük katk sa lam flt r. Gre Virike Kaz lar Necmi Karul F rat nehri üzerine kurulan Karkam fl Baraj Gölü s n rlar içerisinde kalan Gre Virike de kurtarma kaz lar y llar aras nda Kültür Bakanl n n izni, Devlet Su flleri nin mali deste i ve Ortado u Teknik Üniversitesi nin organizasyonu çerçevesinde Hacettepe Üniversitesi nden bir ekip taraf ndan fianl urfa Müzesi ile ortak yürütülmüfltür. Karkam fl n yaklafl k 10 km kuzeyinde yer alan çak l tepe üzerine, M.Ö. 3. bin bafllar nda infla edilen teras 50 x 35 m boyutlardad r ve etek kesiminde 2 m yükseklikte bir bazalt duvar ile desteklenmifltir. Teras n kuzeydo u kesimine yerlefltirilen 1.20 m derinlikte iki dörtgen havuz ile güneybat yamaç TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 13

16 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN kesimine yerlefltirilen bir bazalt kanal ile buna ba l dört çukur, Dönem I de kullan lm flt r (Erken Tunç Ça I-II). Çukurlar içinden adak figürinleri, tah l ve hayvan kemikleri, kanal içinden de tah l ele geçmifltir. Çukurlar n kapak tafllar ile kanal üst örtü tafllar aras ndaki s val bölümde, içleri kül dolu küçük çukurcuklar aç a ç kart lm flt r. Güneybat kesime iri bazalt bloklarla infla edilen merdivenli tunel, yer alt ndaki bir p nara ulaflmaktad r. Tepe üzerine iri kireçtafl bloklarla infla edilmifl üç dizi mekân Dönem IIA da kullan lm flt r (Erken Tunç Ça III). Küçük boyutlu bu mekânlar n üzerleri aç k b rak lm fl olup, tabanlar üzerinde bulunan kireç s val çukurlarda kül ya da dipleri delinmifl çömlek parçalar, en büyük boyutlu mekân n taban üzerinde çok say da mutfak kab bulunmufltur. Bat daki iki mekân dizisinin kuzeyinde yo un tahribat görmüfl iki oda mezara ait duvar kal nt lar bulunmufl, do udaki oda dizisinin ise bir oda mezara ba land görülmüfltür. Oda mezar komplekslerinin üzerine ya da yanlar na b rak lm fl yedi farkl tipte 10 bebek ve küçük çocuk mezar, (Dönem II B) Erken Tunç Ça IV e tarihlenmektedir. Kerpiç teras n güneydo u yamaç kesiminde saptanan bir aç k hava mutfa da bu mezarlarla ça daflt r. Ortalama 9000 ton a rl ndaki kerpiç teras ile destek duvarlar nda kullan lan bazalt bloklar n yaklafl k 6 km mesafedeki Karada dan getirilmesi için harcanan emek, bu yap ya özel bir önem verildi ini göstermektedir. Gre Virike de günlük yaflam n geçti i herhangi bir kal nt bulunmam fl, bu alan n normal bir mezarl k olarak kullan ld n düflündürecek say ve tipte mezara da rastlanmam flt r. Dönem I de kullan lan kanal ve buna ba l kurban çukurlar n n; su, atefl ve tah l n birlikte kullan ld bir ritüel alan oldu u, Dönem II A oda mezar komplekslerinin de toplumda ön planda bulunan, olas l kla zengin ya da yönetici s n fa ait bireylerin mezarlar ile bu kiflilerin ruhlar na su, yiyecek ve tütsü sunulmas nda kullan lan sunu odac klar ndan oluflan, an t mezar kompleksleri oldu- u düflünülmektedir. Bu tipte birer kompleks yap oluflturan oda mezarlar Tilmen Höyük, Tell Ahmar, Jerablus Tahtani, Umm el-marra, Tell Banat, Tell Chuera, Ur Kral Mezarlar gibi an t mezarlar aras nda yerini alm flt r. Dönem II A da bu komplekslerin çevresine b rak lan bebek ve çocuk mezarlar n n yedi farkl tipte olmalar da bu merkezin özel önemini vurgulamaktad r. Kuzey Suriye ve Kuzey Mezopotamya daki benzeri an t mezarlar çevresinde de bu tip uydu mezarlar bulunmufltur. Teras n güneybat kesimindeki merdivenli yap ile ulafl lan kaynak suyu da benzeri ça dafl mezarl klarda görüldü ü gibi, mezarlara sunulan ve törenler s ras nda kullan lan temiz kaynak suyunu sa lam fl olmal d r. Çivi yaz l kaynaklarda, ilkbaharda do an n canlanmas n n kutland yeni y l bayram (Akitu) flenliklerinde ve sonbaharda hasat ve ölüler bayram na (Abu) iliflkin yas törenlerinde tanr lara ve ölü ruhlar na temiz 14 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER Gre Virike Kaz lar ndan Genel Bir Görünüm

17 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN kaynak suyu, yiyecek ve tütsü sunuldu undan söz edilmektedir. Gre Virike deki kurban çukurlar ile bazalt kanal n oluflturdu u kompleksin bereket kültü çerçevesinde, havuzlar n ya mur kültü, oda mezar komplekslerinin de ölü kültü çerçevesinde kullan lm fl olabilece i düflünülmektedir. Gre Virike nin Karkam fl Baraj Gölü dolum alan n n ortas nda yer almas, ça dafl höyüklere olan mesafesinin fazla olmamas (en uzun mesafe 17 km) ve çevresindeki küçük yerleflim birimlerinde yaflayan insanlar n en fazla birkaç saatlik yürüme mesafesinde olmas, buran n merkezi bir ritüel alan olarak kullan lm fl olabilece ini göstermektedir. Buradaki teras n ve ba lant l yap lar n inflaas nda kullan lan büyük miktardaki malzeme ile gereken ifl gücü, Gre Virike nin çevre halk için önemli bir merkez oldu u izlenimini b rakmaktad r. Kaynakça Ökse, A. T Gre Virike 1998 Araflt rmas Il su ve Karkam fl Baraj Gölleri Alt nda Kalacak Arkeolojik Kültür Varl klar n Kurtarma Projesi 1998 Y l Çal flmalar, Ankara: Gre Virike 1999 Kaz s Il su ve Karkam fl Baraj Gölleri Alt nda Kalacak Arkeolojik Kültür Varl klar n Kurtarma Projesi 1999 Y l Çal flmalar, Ankara: Gre Virike 2000 Kaz s Il su ve Karkam fl Baraj Gölleri Alt nda Kalacak Arkeolojik Kültür Varl klar n Kurtarma Projesi 2000 Y l Çal flmalar, Ankara: Gre Virike: F rat Kenar nda Bir MÖ. 3. Bin Kutsal Alan Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 19-2: Bask da Gre Virike 2001 Kaz s Il su ve Karkam fl Baraj Gölleri Alt nda Kalacak Arkeolojik Kültür Varl klar n Kurtarma Projesi 2001 Y l Çal flmalar. Ökse, A. T. E. Bucak 2001 Karkam fl Baraj - Gre Virike 1999 Kurtarma Kaz s 22. Kaz Sonuçlar Toplant s : Karkam fl Baraj - Gre Virike 2000 Kurtarma Kaz s 23. Kaz Sonuçlar Toplant s : Karkam fl Baraj - Gre Virike 2001 Kurtarma Kaz s 24. Kaz Sonuçlar Toplant s : Emar Kaz lar A. Tuba Ökse Ebla ve Mari belgelerinde ad na çok s k rastlanan ticaret flehri Emar, Halep le Raqqa aras ndaki karayolunun tam ortalar nda, F rat Nehri k y s nda yer al r. Dörtgene yak n bir alana yay lan flehir, lk Tunç Ça ndan ( TÇ) Eyyubiler Dönemi ne kadar yerleflme buluntular vermektedir. Emar daki ilk bilimsel kaz lar J.-C. Margueron baflkanl nda yap lm flt r. Assad Baraj n n yap m dolay s yla bir kurtama kaz - s niteli inde olan bu kaz larda 1972 ve 1976 y llar aras nda Geç Tunç Ça na (GTÇ) tarihlenen yap kal nt lar ortaya ç kart lm flt r. Bu kaz larda yaklafl k 900 kadar, ço u Akkadca olan kil tabletler de bulunmufltur. Assad Baraj Gölü nün dolmas ndan sonra höyü ün üçte ikisi su alt nda kalm flt r. Bugün halen su üzerinde kalan bölüm flehrin en yüksek kesimi olup; bat ya do ru yükselen bir kayal k üzerine kurulmufltur. Bu ilk kaz lar ndan sonra koruma alt na al nmayan höyükte, kil tablet bulmak amac yla kaçak kaz lar bafllam flt r. Kaçak kaz lardan gelen bir çok kil tablet bugün Amerika, srail ve Japonya da özel kolleksionlarda bulunmaktad r ve 1995 y llar aras nda DGA (La Direction Générale des Antiquietés et des Musées de Syrie) ve Halep Üniversitesi taraf ndan kaz çal flmalar na Dr. Shawki Sha ath ve Dr. Farouk Ismael in bilimsel baflkanl alt nda tekrar bafllanm flt r. Bu kaz lar, 1996 y l ndan itibaren Almanya n n Tübingen Üniversitesi nden Dr. Uwe Finkbeiner ve DGA n n ortaklafla yapt kaz lar izlemektedir. 1996, 1998, 1999, 2001 ve 2002 y llar nda gerçeklefltirilen befl Alman-Suriye ortak kaz lar nda daha önce Frans z Arkeologlar taraf ndan gözlenen GTÇ kal nt lar n n yan s ra TÇ ve Orta Tunç Ça na (OTÇ) ait tabakalar da tesbit edilmifltir. Emar n TÇ yap kat, Kuzey Suriye nin TÇ IVb kat na tarihlenmektedir. Bu yap kat nda bir yamaca kurulmufl olan birbirine ba l odalar bulunmufltur. Bu odalardan in situ çanak çömlek ve küçük buluntular gelmektedir. Odalar bir çesit Pisé tekni inde yap lm fl duvarlara sahiplerdir. Büyük bir ihtimalle genifl bir komplekse ait olan odalar n güney k s mlar, daha geç dönemde yap lm fl olan bir glacis taraf ndan kesilmektedir. Yaklafl k dört metre kal nl ndaki OTÇ tabakalar bir derin açmada tespit edilmifltir, ama henüz genifl bir alanda kaz lmam flt r. Bu açman n yan s ra, yine OTÇ ye tarihlenen bir sur, flehrin güneyinde ve bat s nda saptanm flt r. Tafl temelli ve kerpiç duvarl olan sur yaklafl k 2,5 m geniflli inde olup, büyük bir ihtimalle belirli aralarla yap lm fl burçlara sahipti. Bat da tespit edilen surun iç k sm nda, sura bitiflik olarak yap lm fl ocak ve tand rlar, ayr ca yerlerdeki direk çukurlar, buran n, ev olarak kullan lmas ndan daha çok, aç k avlu biçimde kullan ld n düflündürmektedir. GTÇ ye ait olan yap lardan, flehrin en yüksek k sm olan bat ucundaki iki tap nak ve Oberstadt (Yukar fiehir) olarak adland r lan bölümde ortaya ç kar lan evler say labilir. Ba al ve A tarte ad na yap lm fl olan tap naklar, bu çevre için çok tipik olan Anta Tap na plan nda yap lm fllard r. lk olarak 1970 li y llarda tespit edilen bu tap naklar, kaçak kaz larca TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 15

18 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN oldukça tahrip edilmifllerdir. Alman-Suriye kaz lar nda tap naklar temizlenerek yeniden çizimleri yap lm fl ve girifl bölümlerinde kaz lara bafllanm flt r. Ba al Tap - na n n eski bir kat n n yan s ra bir terasa sahip oldu- u ve teras önünde yer alan merdivenlerle de tap naklar avlusuna inildi i tespit edilmifltir. A tarte Tap na- ndan da merdivenlerle avluya iniliyordu, fakat Ba al Tap na n n aksine buradaki merdivenler antalar aras nda bafllamaktayd. GTÇ evleri Emar Evi plan nda, yani bir ön avlu ve buradan girilebilen iki arka odaya sahip bir biçiminde yap lm fllard r. Bu evlerden gelen küçük buluntular, Emar n kuzeyinde bulunan Munbaqa flehrinin Mittani Dönemi buluntular na benzemektedir. Hitit Ça na ait buluntular höyük yüzeyinden ele geçmektedir. En önemlileri aras nda Luwi Hiyeroglifli iki damga mühür say labilir. Helenistik, Roma ve Bizans Dönemlerinde Barbalissos ad yla tan nan flehir Araplarca, Balis olarak adland r lm fl ve 1261 tarihinde Mo ollar taraf ndan tahrip edilmifltir. Balis kaz lar yine 1970 li y llarda A. Raymond baflkanl nda yap lm flt. Baraj gölünün dolmas ndan sonra sadece iki savunma kulesi ve bu ikisi aras nda uzanan sur haricinde tamam yla baraj gölü alt nda kalan Balis teki yeni çal flmalar, Prof. Dr. Thomas Leisten n bilimsel baflkanl nda Amerika n n Princeton Üniversitesi taraf ndan gerçeklefltirildi. Baraj gölünün yol açt dalgalarca altlar oyulan yaklafl k 18 m yüksekli indeki kuleler, (Praetorium ve güneydo u kulesi) Dr. Uwe Finkbeiner baflkanl nda Alman D fliflleri Bakanl, Würth Vakf ve Tübingen Üniversitesi Dostlar Derne i nce verilen ba fllarla restore edilmifl ve çökmeleri engellenmifltir. Tunç Ça lar ndan sonra flehrin bat k sm, özellikle Geç Roma Ça nda mezarl k olarak kullan lm flt r. Mezarlar, kaçak kaz larca tahrip edilmifl olmalar na ra men, tahribat s ras nda gözden kaçan fibula veya cam flifleler gibi buluntularla, Geç Roma Dönemi hakk nda halen bilgiler vermektedirler. Alman Araflt rma Derne i nce (Deutsche Forschung Gemeinschaft) finanse edilen 1996 ve 2002 aras nda sürdürülen Alman-Suriye kaz lar, flu s ralarda yay na haz rlanmakta olup, stratigrafi ve mimarisi Dr. Uwe Finkbeiner ve Ferhan Sakal M.A., çanak çömle i Wendy Eixler M.A., küçük buluntular ve mezarl yine Ferhan Sakal M.A. taraf ndan yay nlanacakt r. Kaz hakk nda ayr nt l bilgi için; adresine baflvurulabilir. Ferhan Sakal Kaz - Araflt rma Akalan ve Yak n Çevresi Yüzey Araflt rmas Akalan ve Yak n Çevresi Yüzey Araflt rmalar 6-19 Eylül 2004 tarihleri aras nda iki aflamal olarak gerçeklefltirildi. Bu dönem çal flmalar na araflt rma heyeti üyesi olarak.ü. Edebiyat Fakültesi Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dal Yüksek Lisans ö rencisi Hüseyin Madenli, stajyer lisans ö rencisi Mehmet Sa r ile Mimar Ali Kamil Yalç n kat ld. Yüzey araflt rman n birinci aflamas n, 6-9 Eylül 2004 tarihleri aras nda 4 gün süreyle gerçeklefltirilen Zindankaya araflt rmalar oluflturdu. Zindankaya, Samsun ili Vezirköprü ilçesinin 15 km güneybat s nda yer almaktad r. Esenköy ile Boruk Köyü yolu üzerinde bulunan yerleflim Esenköy arazisi içindedir. Tavflan Da n n bat ete inde Esenler Deresi nin akt vadi üzerinde konumlanm fl olan Zindankaya yerleflmesi ad n ald, yaklafl k 20 m yüksekli inde ve 60 x 50 m boyutundaki bir kaya kütlesi etraf nda yer al r. Üzerinde ifllenerek oluflturulmufl çok say da basamak oldu u gözlenen kaya kütlesinin tepe k sm nda, 7 x 4 m boyutunda ve 5 m derinli inde tekne fleklinde oyulmufl bir bölüm bulunmaktad r. Kaya kütlesinin yaklafl k 300 m kuzeybat s nda Evkaya ad ile an lan üç sütunlu ve iki odal bir kaya mezar yer almaktad r. Odalar n n önünde bir galerisi bulunan kaya mezar, yaklafl k 25 m yüksekli inde ve 50 x 30 m boyutundaki bir kaya kütlesinin güney yüzüne oyulmufltur. Zindankaya yerleflmesinin ismini ald kaya kütlesinin yaklafl k 300 m kuzeyinde ise Ziraat Tepesi olarak adland r lan 20 m yüksekli inde ve 80 x 60 m boyutunda bir höyük bulunmaktad r. Evkaya ve Ziraat Tepesi ni içine alacak flekilde büyük olan yerleflme ilk saptamalar m za göre, 1200 x 500 m boyutundad r. Yerleflme kuzeyden güneye do ru e imli bir arazi üzerine kurulmufltur. Zindankaya yerleflmesinde gerçeklefltirdi imiz araflt rmalar sonucunda Geç Demir Ça ve Helenistik Ça a ait boya bezekli ve yal n çanak-çömlek parçalar n n yan s ra, Samsun ilinde Akalan ve Köyiçi Tepesi nden de bildi imiz piflmifl toprak mimari kaplama levha parçalar da ele geçti. lk gözlemlerimize göre Akalan ve Köyiçi Tepesi örneklerinden biraz farkl olan piflmifl toprak mimari kaplama levhalar, Zindankaya n n çok önemli bir Demir Ça yerleflmesi oldu- una iflaret etmektedir. Ayr ca yerleflmenin boyutu da bu durumu destekler niteliktedir. 16 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

19 KAZI - ARAfiTIRMA Yüzey araflt rmam z n ikinci aflamas Akalan da gerçeklefltirildi. Samsun il merkezinin 18 km güneybat s nda yer alan ve Büyükflehir e ba l lkad m lçesi, Çatmaoluk Köyü, Yeniköy Mahallesi nin 2 km güneyinde bulunan kale tipi bir yerleflme olan Akalan da, 2004 y l nda gelifltirdi imiz yüzey araflt rmalar, Eylül 2004 tarihleri aras nda toplam 10 gün süre ile gerçeklefltirildi. Orta Karadeniz Bölgesi nin bilinen tek Demir Ça kale tipi yerleflmesi olan Akalan da 2000 y l nda yapt m z ayr nt l bir yüzey araflt rmas sonucunda, daha öncekilere ilaveten büyük çapta tahribatlar oldu unu gözlemledik ve belgeledik. Söz konusu bu tahribatlar n daha fazla ilerlemesine engel olmak, gerekli önlemleri almak ve günümüze kadar ayakta kalm fl mimari kal nt lar ayr nt lar ile belgelemek için de 2001 y l nda topografik plan çal flmalar yapt k. Topografik plan çal flmalar n n tamamlanmas ndan sonra, Akalan da gelecek y llarda yapmay planlad m z restorasyon ve kaz gibi arkeolojik faaliyetler öncesi haz rl n en önemli aflamas olan jeofizik araflt rmalar na, Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisli i Bölümü ö retim üyelerinden, Yrd. Doç. Dr. Emin Ulugergerli nin sorumlulu unda 2002 y l nda bafllad k ve 2003 y l nda tamamlayarak olumlu sonuçlar elde ettik. Yukar da özetlenen sistematik, planl ve programl 4 dönemlik ( ) araflt rmalar m z sonucunda, Akalan da saptad m z tahribatlarla ilgili kayg verici durum bir ölçüde giderilmifl bulunmaktad r. Akalan da bu aflamadan sonra, özellikle tahribat n çok yo un oldu u savunma sisteminde, restorasyon çal flmalar yap lmas gerekti i düflüncesindeyiz. Bu nedenle 2004 döneminden itibaren güneydo u ve kuzeydo u girifllerde restorasyon haz rl k çal flmalar na baflland. Mimar Ali Kamil Yalç n sorumlulu unda yürütülen restorasyon haz rl k çal flmalar nda sitadelin güneydo u ve kuzeydo u girifllerinde rölöve ve restorasyon projeleri için arazi çal flmalar gerçeklefltirildi. Söz konusu röleve ve restorasyon projelerinin çizim çal flmalar n n sa l kl bir flekilde yürütülebilmesi için, savunma duvarlar üzerinde yo un bir flekilde bulunan çal lar n büyük bir k sm kesilerek temizlendi. Ayr ca bu temizlik çal flmalar ile söz konusu çal lar n, sur duvarlar n oluflturan tafl örgüyü kökleri ile yerlerinden oynatarak tahrip etmesi engellenmifl oldu. Bütün bu çal flmalara ek olarak 2003 y l çal flmalar s ras nda haz rlanmaya bafllanan ve ancak Kas m ay nda bitirilebilen tan t m levhas ile aç klama levhalar n n ilgili yerlerine dikilme çal flmalar gerçeklefltirildi. Toplam 14 gün süren yüzey araflt rmalar m za manevi destek sa layan Kültür ve Turizm Bakanl Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlü ü,.ü. Edebiyat Fakültesi Dekanl, Samsun Müzesi Müdürlü ü ve Samsun Kültür ve Tabiat Varl klar n Koruma Müdürlü ü ile maddi katk da bulunan.ü. Bilimsel Araflt rma Projeleri Yürütücü Sekreterli i ne teflekkür ederiz. fievket Dönmez Allianoi Kurtarma Kaz s Pergamon un 18 km kuzeydo usunda yer alan Pafla Il cas Mevkii ndeki Allianoi daki kaz çal flmalar ancak tarihleri aras nda gerçekleflebilmifltir. Ço unlu u Trakya Üniversitesi nden olmak üzere 25 heyet üyesi, 50 iflçi görev alm flt r. Bu y l yo unlukla Il ca n n Kuzey Salonlar ve Decumanus ve güneyindeki mekânlar ve yeni saptanan sokakta çal fl lm flt r. Allianoi un dörtte birini kapsayan Il ca, 9000 m 2 bir alan üzerine kuruldu u anlafl lm flt r. Do u-bat do rultusunda 100 m kuzey güney do rultusunda 90 m boyutlar ndaki Il ca n n ortas ndan Ilya Çay geçmektedir. K z l Avlu da oldu u gibi yan yana iki tünel yap larak suyun alttan geçmesi sa lanm fl ve Il ca kompleksinin kuzey ve güneyi birbirine ba lanm flt r. Böylece tünellerin üzerinde palaestra olarak kullan labilecek bir platform elde edilmifltir y l nda iki ayr sektörden biri; Il ca n n kuzey k sm nda KI A1 ve A2 salonlar nda kaz ve tespit yap lm flt r. Kriptopotikus un güneyinde yer alan bu mekânlar n özellikle A1 ve A2 salonlar nda 7 m derinli e inilmifl mekânlar n içindeki sedimantasyon tamamen boflalt lm flt r. Apsisli A1 Salonu; kuzey-güney do rultulu x cm ölçülerinde olup de iflik form ve ölçülerde 7 nifl saptanm flt r. Bunlardan kuzeyde, ortada bulunan 1 nolu niflte 2000 y l kaz sezonunda Nymphe heykeli bulunmufltu (Bas nda da sürekli yer alan heykel, bu y l yay nlanm flt r; A. Yarafl, Allianoi Nymphesi, 60.Yafl nda Fahri Ifl k a Arma- an, Anadolu da Do du, Festschrift für Fahri Ifl k zum 60. Geburstag, stanbul, 2004; s ). Di er nifllerin içinin bofl oldu u görülmüfltür. Çünkü nifllerin içinde Çam Tepe den getirtilen so uk su, Kriptoportikus ve do udaki havuzun do usundaki depo arac l ile nifllere künklerle ulafl yordu. Bu nifllerde ise olas l kla su ile ilgili heykelt rafll k eserleri olmal yd. A1 Salonu nda üç piscina bulunmufltur. Piscinalara göre salonunun en az iki yap evresi oldu u anlafl lm flt r. Mekân n üstü iki aflamal beflik tonozla kapal yd. A1 in güneydeki A2 Salonu ise, do u bat do rultusunda 23 x m ölçülerindedir. Taban farkl geometrik bezemelerden oluflan oldukça sa lam kalabilmifl mozaikle kapl d r. Salon ortas nda, iki s ra halinde 472 cm uzunlu unda Kozak granitinden in situ ve TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 17

20 KAZI - ARAfiTIRMA monolit 8 sütun saptanm flt r. Mekân içinde, antik ça ya fl rejimini ortaya koyan sedimantasyon dolgusu içinde çok say da sütun bafll k parças ele geçmifltir. Kuzeydo udaki iki sütun üstünde ise in situ durumda kompozit bafll k bulunmufltur. Bafll klar, tipolojik aç - dan oldukça unik örnekleri olufltururlar. Ayr ca 2000 y l nda Il ca n n kuzeyindeki A11 salonunda ortaya ç kart lan antea bafll klar ile bezeme aç s ndan büyük benzerlik gösterir. Bafll klar, ornamentlerinden dolay M.Ö. II. yy n ilk 60 y l na tarihlendirilir. Bafll k dekorasyonu Aphrodisias ekolü ile ilintili olabilir. Salonun tavan 15 çapraz tonozla kapat lm flt. Tonozun alt nda ise kaburga k s mlar nda akanth yapraklar daha plastik ifllenmifltir. Sar, yeflil ve mavi renklere a rl k verilerek daha gösteriflli yap l rken di er düz hatlar n daha sade ifllendi i sedimantasyon içinde ele geçen sütüko ve fresklerden anlafl lm flt r. Yass k yg n tafl ndan yap lm fl tonozlar ise, daha geç bir dönemde sedimantasyonun üstüne çökmüfltür. Salonun kuzeyindeki A1 salonu ile aras ndaki tonozlu girifl ve bat s nda A3 mekân na geçifli sa layan k s m, 2005 kaz sezonunda aç lmas planlanmaktad r. Salonun güneyinde tonozlu 5 an tsal girifl tespit edilmifltir. Do usunda peristylli avludan bu mekânlara geçifli sa layan çift kanatl kap ve 8 basamakl genifl bir merdiven bulunmaktad r. Il ca n n kuzeybat s ndaki bu iki salonun do usunda ard arda s rlanm fl mekânlar n s n rlar 2004 y l nda tespit edilmifl ancak tümüyle tamamlanamam flt r. kinci kaz sektörü, decumanusun üzerinde ve güneyinde yap lan çal flmalard r. Bu alanda elde edilen sonuca göre, temennos duvar n aflan güneye ba lanan, 3 m geniflli inde bir yol oldu u ortaya ç kart lm flt r. Klasik ça larda yerleflim oldu unu daha önceki y llarda saptad m z Paflaköy ile Allianoi a ba lant sa lan yor olmal yd. Ayn yol güzergâh ndan Apdal Tepe den su getiren birkaç evreli kanallarda da ortaya ç km flt r. Dolay s yla, Allianoi un güneyini boydan boya kapatan, cm kal nl ndaki temennos duvar nda gösteriflsiz bir giriflin varl tespit edildi. Decumanusun andezit güney bordürleri üzerindeki tekerlek izleri, bir yolun varl n kuflku b rakmaz. Sonuç olarak, 2004 y l Allianoi kurtarma kaz s nda; Il ca n n kuzeyinde en az iki yap evresi oldu u anlafl ld. Bu evreler, M.Ö. II. yy n ilk çeyre i ile en geç III. yy n bafl aras nda yaflanm fl olmal d r. Daha sonra gelen do al afetler, A1 ve A2 salonlar n hatta kuzey Il ca y tekrar kullan lamaz hale getirmifltir. Decumanusun güneyinde ortaya ç kart lan yol ise, Allianoi un do u ve bat girifllerine ek olarak, güneyden de bir girifli oldu u ve bu giriflin ba l oldu u yolun olas l kla Paflaköy deki antik yerleflime kadar gidebilece ini göstermifltir. Çok say da Roma ve Bizans kerami i, cam, kemik ve bronz eser ve 375 bronz, gümüfl ve alt n sikke, küçük buluntu olarak müzeye envanterlenerek teslim edilmifltir kaz sezonunda kuzeydeki salonlar n aç lmas ve decumanusun güneyinde ortaya ç kart lan yolun devam n n tespiti yap lmas planlanmaktad r. Ahmet Yarafl Alt ntepe Urartu Kalesi Kaz ve Onar m Çal flmalar Erzincan li, Üzümlü lçesi s n rlar içinde kalan Alt ntepe Kale Kaz s n n 2004 y l çal flmalar 09 A ustos-10 Eylül 2004 tarihlerinde gerçeklefltirilmifltir. Kültür ve Turizm Bakanl -DÖS M ve Atatürk Üniversitesi Araflt rma Fonunca desteklenen kaz lar n bu y lki program nda geçen y l bafllat lan Tap nak ve Kilise alanlar n n d fl nda Apadana ve çevresi de çal flma kapsam na al nm flt r. 1) Tap nak Çal flmalar : Tap na n onar m çal flmalar na 2003 sezonunda bafllan lm fl olup, öncelikle sella k sm n n temizlenerek zeminin düzlefltirilmesi ve iç duvarlar tafllar n n dizilmesi gerçeklefltirilmiflti. Bunun d fl nda, tap nak duvarlar n n d fl kenar ve köflelerinde, temel seviyesine kadar inilerek temel-duvar ba lant lar incelendi. Tap na n dört köflesinde yer alan temel tafllar n n üzerinde aç lm fl, dairesel oyuklar tespit edilmiflti. Bu oyuklar içinde bulunan ve çaplar yaklafl k 8 cm olan bronz döküm madalyonlar (temel plakalar ), örneklerini daha önceden Toprakkale Tap na ve Van Kalesi Saray Yap s nda gördü ümüz, önemli buluntulard. Ayr ca, 2003 sezonunda toplam 3 s ra olmas gereken ve ço u etrafa da lm fl, özellikle güney ön cephe ve k smen yan cephelere ait, Urartu nun karakteristik tafl iflçili inin en güzel örneklerinden olan düzgün bazalt bloklar n ilk s ras ve tap nak giriflindeki eflik ve basamak tafllar yerlerine yerlefltirilmiflti döneminde, Atatürk Üniversitesi Araflt rma Fonunca sat n al nan hidrolikli calaska sayesinde, 2. ve 3. s raya ait bloklar n yerlefltirilifli de büyük ölçüde tamamlanm flt r. Tap nak tafllar defineciler taraf ndan y k l p da t ld için çal flmalar, Prof. Dr. Tahsin Özgüç ün Alt ntepe-i kitab ndaki foto raflar dikkate al narak sürdürülmüfltür. Defineci tahribatlar n n yan s ra, bölgede s k s k yaflanan büyük depremlerin etkisi, özellikle tap na n kuzey arka cephesinde net biçimde izlenmekteydi. Yer yer cm kadar d fla do ru kayan bu tafllar da bu y lki çal flmalarda onar lm flt r. Ancak tap na a ait baz tafllar n baflka yerlere tafl nd - bu onar m ve ölçümler s ras nda anlafl lm flt r. Yap - n n do u yan cephesine ait ilk s ra tafllardan baz lar n n orijinal olmad saptanm fl, hatta bu tafllar n do rudan temel tafllar na oturmad tespit edilmifltir. Tap na n di er köflelerindeki rizalitler 4.30 m oldu u 18 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER