28-29 Kasım 2012 Sakarya Üniversitesi Kongre ve Kültür Merkezi

Transkript

1 28-29 Kasım 2012 Sakarya Üniversitesi Kongre ve Kültür Merkezi

2 1

3 2 Kriz ve Kritik Konferansları III Sakarya Üniversitesi

4 3 Giriş Kriz ve Kritik, Türkiye deki akademik çevrelerde yaygın olarak görülen kritik yapma eksikliğinin akademik zenginlik ve tartışmaların önündeki en önemli engel olduğu fikrinden yola çıkarak doğdu. Bu temel fikirden hareketle Kriz ve Kritik Konferansları serisi, tartışmaların en yoğun yaşandığı ve dile getirme cesaretine en fazla ihtiyaç duyulan kriz alanlarına odaklanmayı tercih etmektedir. Bu nedenle meseleleri ele alma biçimi olarak kritik ve bu kritiğe zemin hazırlayan krizler, söz konusu serinin iki önemli ayağını oluşturmaktadır. Ağırlıklı olarak Türkiye odaklı bir seri olsa da, dünyadaki çeşitli krizler de Kriz ve Kritik Konferanslarının ilgi alanına girmektedir. Yılda iki kez düzenlenen Kriz ve Kritik Konferansları, söz konusu krizleri devlet/iktidar tekelinden almak ve bu krizlerin yeni iktidar biçimlerine nasıl yol açtığını ortaya çıkarmak üzere düzenlenmektedir. Hâkim dilin kendisini yeniden inşa etmesinden sonra yerini başka bir hâkim dile bırakmasına kadar birçok dinamiği içinde barındıran kriz alanlarına odaklanmak ve bunları kritiğe tabi tutmak entelektüel olmanın da bir gereğidir. Bu anlamda Kriz ve Kritik Konferansları, kritiğin adil ve eşit bir siyasallık oluşturulmasına içkin olduğuna inanmaktadır. Dolayısıyla Kriz ve Kritik Konferansları serisi, Türkiye akademisyenlerini ve düşünce insanlarını var olan ve olması muhtemel kriz alanlarına odaklanmaya ve bu krizlere eleştirel bir gözle bakmaya davet etmektedir. Bu bağlamda konferans serilerinde ortaya çıkan düşüncelerin krizlerin çözümüne ilişkin yeni yaklaşımlar getirmesi amaçlanmaktadır. KRİZ ve KRİTİK Konferansları

5 4 BİLİM KURULU Prof. Dr. Fatmagül Berktay (İstanbul Üniversitesi ) Prof. Dr. Dilek Cindoğlu (Mardin Artuklu Üniversitesi) Prof. Dr. Ömer Çaha (Yıldız Teknik Üniversitesi) Prof. Dr. Zeynep Direk (Galatasaray Üniversitesi) Prof. Dr. Yakın Ertürk (Ortadoğu Teknik Üniversitesi) Prof. Dr. Zehra F. Kabasakal (The State University of New York) Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı (Koç Üniversitesi) Prof. Dr. Deniz Kandiyoti (University of London) Prof. Dr. Rana Özen Kutanis (Sakarya Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Öztürk (Çukurova Üniversitesi) Prof. Dr. Solmaz Zelyut Hünler (Ege Üniversitesi) Doç. Dr. Şule Toktaş (Kadir Has Üniversitesi) Doç. Dr. Gonca Bayraktar Durgun (Gazi Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Fatma Fidan (Sakarya Üniversitesi) KONFERANS DÜZENLEME KURULU Yrd. Doç. Dr. Bünyamin Bezci Yrd. Doç. Dr. Tuncay Kardaş Yrd. Doç. Dr. Filiz Sever Cicioğlu Yrd. Doç. Dr. Ali Balcı Yrd. Doç. Dr. Yıldırım Turan Yrd. Doç. Dr. Murat Yeşiltaş Dr. Nebi Miş Arş. Gör. Abdullah Muhsin Yıldız Arş. Gör. Elif Madakbaş Arş. Gör. Şule Aydın Turan Arş. Gör. Esra Dil Arş. Gör. Pınar Memiş Arş. Gör. Ayşe Şentepe Arş. Gör. Kübra Cevherli Arş. Gör. Ensar Muslu Arş. Gör. Mustafa Caner Arş. Gör. Dilşad Türkmenoğlu Köse Arş. Gör. Fahriye Keskin Arş. Gör. Rıdvan Kalaycı Arş. Gör. Cüneyt Doğrusözlü Arş. Gör. Recep Tayyip Gürler

6 5 BİLDİRİ ÇAĞRISI Türkiye de KADIN konusunun hem kuramsal hem de deneyimsel boyutlarının eleştirel bir perspektifle irdelenmesi gerekliliği ortadadır. Bireyselleşme, demokratikleşme, insan hakları, liberalleşme, küreselleşme gibi olgular, birey olarak kadını, eylemlerini ve toplumsal ile olan ilişkisini de dönüştürmektedir. Bu durum kadının yüzleştiği krizleri çok boyutlu ve girift bir çalışma alanı olarak ortaya çıkarmaktadır. Krizlerin ortaya çıkışının ardında yatan örtük güç/iktidar ilişkilerinin kolayca anlaşılabilmesini engelleyen hâkim popüler söylem zemini de, sorunun akademik olarak incelenmesini güçleştirmektedir. Kapitalizm ve yerellik/geleneksellik ikilemi, işgücü piyasalarında ötekileştirilme, popüler kültür aracılığıyla metalaşma ve dayatılan medyatik estetik kalıpları, iktidar karşısında güçsüz leşme ve şiddet, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin ve krizin görünür olduğu durumlardan sadece birkaçıdır. Kadının karşı karşıya olduğu bu kriz durumunun eleştirel olarak, Türkiye özelinde çözümlenmesinin gerekliliği düşüncesi, Kriz ve Kritik Konferanslarının üçüncüsüne ilham kaynağı olmuştur. Birey olarak kadının iktidar, ekonomik yapı, toplumsal ile olan etkileşimini, onun eylemleri ve deneyimleri üzerinden tartışmaya açmak, eleştirel ve kuramsal bir katkı sağlayacaktır. Konferansta sunulacak bildirilerin, kriz, kritik ve muhtemel çözüm önerileri bağlamında hazırlanması beklenmektedir. Ele alınacak konu çerçevesinde, kriz alanlarının tanımlanması ve çözümlenmesi, krize neden olan arka planın sunulması ve etkin aktörlerin saptanması hedeflenmektedir. Bu yaklaşımla bildiri önerilerinin kadının karşılaştığı krizlerin kritiğini ve hakim söyleme karşı alternatif duruş önerilerini ortaya koymaları beklenmektedir. Sunumların aşağıdaki panel başlıkları kapsamında yapılması öngörülmektedir: Panel 1: Türkiye de Kadın Çalışmaları Disiplinler arası bir konum alan kadın çalışmaları, 1970 li yıllarda dünya genelinde, Türkiye de ise özellikle 1990 lı yıllarla birlikte yaygınlaşmaya başlamıştır. Kadın çalışmaları ve toplumsal cinsiyet çalışmaları lisansüstü düzeyde var olurken, kadın araştırma merkezleri de artık birçok üniversitede yer almaktadır. Bu artışla birlikte kadın çalışmalarının seyri, yapılanların ve eksik kalanların kritiği Türkiye de disiplinin geleceği açısından önemlidir. Bu bağlamda kadın çalışmalarının uluslararası literatüre katkısı, teorik tartışmaların niteliği, kuram-alan arasındaki ilişki gibi konular kriz alanlarından bir kaçıdır. Kadın sorununu ele almada akademisyen-feminist-aktivist etkileşimi de eleştirilmesi gereken başka bir konu olarak düşünülmelidir. Disiplininin Türkiye özelindeki kriz alanlarını tespit edip ve

7 6 bunların kritiğini yapan bildiriler beklenmektedir. Bu panelin olası alt başlıklarını şu şekilde sıralamak mümkündür: Türkiye de kadın çalışmalarının seyri ve çalışmaların uluslararası literatüre katkısı Tercih sorunu: Feminizm, toplumsal cinsiyet ve kadın çalışmaları Türkiye de kuram-alan ilişkisi ve akademisyen-feminist-aktivist ilişkileri Türkiye de kadın odaklı çalışmalarda kullanılan yöntem ve teknikler, sahadan notlar, araştırma günlükleri, karşılaşılan sorunlar Panel 2: Kadın versus Kadın Kadının erkekle ve ataerkil değer sistemiyle yaşadığı kriz çok konuşulmakla birlikte akıllarda şu temel soru kalmaktadır: kadının karşı karşıya olduğu kriz içerisinde kendisinin, başka kadınların ve Öteki kadının rolü var mıdır? Özellikle Türk modernleşme tecrübesi kadını, aile ilişkileri ve çalışma yaşamı ile ilgili çeşitli krizlerle karşı karşıya bırakmıştır. Çalışma hayatında yer alma nedeniyle dönüşen roller bağlamında, kadınların kendileriyle ve diğer kadınlarla (anne-büyükannekayınvalide-gelin vb.) yaşadıkları çatışmaların kriz yaratan sonuçları nelerdir? Öte yandan kadınların çalışırken aile yaşamlarını sürdürülebilmeleri için başka kadınların (gündelikçi, bakıcı vb.) desteğine muhtaç olmalarının kriz yaratan sonuçları olabilir mi? Kraliçe Arı Sendromu olarak bilinen ve kariyerinde zorlukla ilerlemiş kadınların, hemcinsleri ile rekabetinde yaşadığı durum bir başka kriz midir? Güzelliğin bir üstünlük aracı olarak kullanımı ve buna yönelik tüketim alışkanlıkları nasıl bir eleştiriye tabi tutulabilir? Ve son olarak, dönüşüm sürecinin farkında olup ona eleştiri getiren kadının hemcinslerince ötekileştirilmesi bir kriz olarak görülebilir mi? Çalışma hayatında kadın-kadın arasındaki kariyer ilişkileri ve farklı kadın rolleri Aile içi çekişme ve kuşak çatışmaları Kadın programları ve medyada kadın temsil(ci)leri Güçlü-güçsüz kadın imgesi ve kendi ötekini eleştiren kadın Panel 3:Kadın ve Din Kadın ve din konusu, Cumhuriyet Dönemi nde modernleşme, batılılaşma ve sekülerleşmenin etkisiyle yaşanan toplumsal dönüşümün en ayrıcalıklı ve hassas konularından biridir. Kadın ve din ilişkisi hakkındaki tartışmalar bir dizi ekonomik, siyasal, toplumsal ve kültürel değişimin etrafında yoğunlaşmaktadır. Ancak genelde hangi çerçevede ele alınırsa alınsın, kadın ve din problemli bir alan olarak kabul edilmektedir. Zaman içinde kadının dini algılayışının, yaşayışının ve toplumdaki yerinin değişmesi, dini metinlerin yeniden tartışılıp yorumlanmasına neden

8 7 olmuştur. Özellikle dindarlığın ne olduğu ve muhafazakârlaşıyor muyuz? gibi soruların gündemi meşgul ettiği şu günlerde, yine kadın konusunun tartışmaların merkezinde yer aldığını görmekteyiz. Kadın ve din konusundaki tartışmalar; muhafazakâr kadınların değişimi ve dönüşümü, tüketim kültürü ve tesettür modası, tesettürün algılanışı, kamusal alan, çalışma hayatı, İslam da kadının konumlanışının ataerkil değerlerle ilgisi, dinlerin kadına bakışı, dini araştırmalara feminist yaklaşımlar, kadın dindarlığı gibi meseleler etrafında yeniden kritiğe açılacaktır. Bu bağlamda panel şu başlıklar üzerinde yoğunlaşacaktır: Dinlerin Kadına Bakışı/ Feminist Teoloji İslam da Kadın Moda ve Tesettür Kadın, Kamusal Alan ve Başörtüsü Kadın Dindarlığı Kadın ve Cemaatler Panel 4: Kadın ve Şiddet Türkiye de Kadın ve şiddet, kadına şiddet, kadına yönelik şiddet şeklinde kullanımlarıyla birlikte şiddet konusu, 1987 de yapılan dayağa karşı dayanışma yürüyüşünden bugüne değin önemli bir kriz alanını oluşturmaktadır. Daha öncesinde de bir kriz alanı olan sorun böylece ilk kez kamusal alana taşınmıştır. Fiziksel, cinsel, ruhsal, ekonomik boyutları bulunan kadına yönelik şiddet konusundaki çözüm önerileri yüzeysel kalmış; konunun derinlemesine bir kritiği çoğu zaman gözden kaçırılmıştır. Günümüzde artan ve artık kamusal alana taşınan eski eş, eski sevgili gibi erkeklerin kadınların vücut bütünlüğü ve yaşam hakkına yönelik fiziksel şiddetin derin bir kritiğini içeren bildiriler yanında, şiddet kavramının diğer boyutlarını da en az fiziksel şiddet kadar önemli bir kriz alanı olarak gören bildiriler beklenmektedir. Türkiye de kadına yönelik şiddet ve çözüm önerilerinin kritiği Duygusal şiddet ve flört şiddeti Patriyarka ve şiddet Şiddetin dayanağı olarak hukuk Panel 5:Kadın, Beden, Kimlik Cinsiyet/toplumsal cinsiyet ayrımında biyolojik bir unsur olarak ele alınan beden, toplumsal ve kültürel olanı belirlemede ve onlar tarafından belirlenme noktasında çift yönlü bir etkileşimin durağı haline gelmiştir. Farklılık politikalarının temel alanları olan sınıf, din, ırk, cinsiyet gibi unsurlar kimlik tartışmalarında beden konusuyla yakından ilişkili olmaktadır. Bedeni anlamlandırma, beden denetimi,

9 8 biopolitik gibi kavramlarla birlikte beden konusu daha da görünür ve tartışılır bir hal almıştır. Günün meşru ve normal kalıplarına uyabilmek için beden üzerinden gerçekleşen politikalar şeyleş(tir)me, nesneleş(tir)me, metalaş(tır)ma süreçlerini gündeme getirmekte, bu kriz alanı yapı tarafından olduğu kadar kişinin kendisi tarafından da sürdürülmektedir. Popüler kültür ve tüketim alışkanları ile birlikte beden ve kimlik ilişkisi daha da karmaşıklaşmakta ve kritiğini bekleyen birçok kriz alanları yaratmaktadır. Sağlık sektörü, medya, reklam, sinema gibi alanlarda kadın bedeni temsilleri Türkiye de kadın bedeninin din, etnisite, cinsiyet ile ilişkisi Birey-devlet ilişkileri çerçevesinde kadın bedeni ve denetim Türkiye de kadın kimliği inşa süreçleri Panel 6:Kadın ve İktidar Türkiye de kadın örgütlerinin çeşitliliği dikkate alındığında, kadınların ajandalarında iktidar ile ilgili farklı kriz algılarının var olduğu anlaşılır. Buradaki kriz, kadınların iktidar yapılarıyla dışardan kurdukları ilişki kadar iktidar yapılarının bizatihi içindeyken kurdukları ilişkide aranmalıdır. Kadınların siyasal iktidarlarla ilişkisindeki konumları, bu konumlanmaların işaret ettiği kriz alanları ve söz konusu iktidar yapılarına hangi ölçüde ve boyutlarda eklemlendikleri tartışılması gereken, ancak çoğu zaman ihmal edilen konulardan biridir. Başörtülü milletvekilinin siyasete giriş örneği dikkate alındığında, siyasette kadının gerçek bir temsil alanı var mıdır? O halde mevcut siyasal sistemin içerisine girebilmiş olan kadınlar hangi değerleri temsil etmektedir? Bu kadınların Türk siyasal yaşamı ve güncel sorunları için ataerkil değer sistemine alternatif, özgün önerileri var mıdır? Bu bağlamda dikkat çekilmesi gereken diğer nokta, iktidar alanında erkek egemen yöne evrilen kadın aidiyetinin öz kimliklerine karşı çelişkili bir görüntü açığa çıkarmasıdır. Sadece siyasal iktidar değil, kamu, özel ve üçüncü sektör iktidar alanlarında (güç, otorite kullanma yetkisi) yer alan ve yükselme amacında olan kadınların erkekleşme probleminden bahsedilebilir mi? Daha temel olarak iktidarın görünür olduğu güç pozisyonlarında kadının yeri neresidir gibi soruların tartışılacağı bu panelde şu konu başlıkları bulunmaktadır: Kadının iktidar alanındaki temsiliyeti Kadının iktidar alanını yönetme yetkisi ve erkekleşme problemi İdeolojik pozisyonlar açısından siyasette kadının yeri Kadın örgütleri ve iktidar ile ilişkileri Panel 7: Türkiye de Kadın Deneyimleri Türkiye de kadının yaşadığı krizin farkında olma(sı)nın diğer bir yolu deneyim dir. Kadın deneyimleri yaklaşımı birçok eleştiri almakla birlikte, ikinci dalga feminizmin

10 9 radikal bir epistemolojik anlayışından beslenerek önemli bir kavram olmayı sürdürmektedir. Kadının duygularına ve konumuna dikkat çeken kadın deneyimleri, özcülüğe kaçma noktasında kritiğe tabi tutulurken, kadın yazınına ve özellikle alan araştırmalarına geniş bir kaynak oluşturmaktadır. Kadının ses vermesi ve bu sesin duyulması için bu deneyimlerin ele alınma şekli, daha sonra tercih yapabilme aşamasına ulaşmak için de kritik bir rol oynamaktadır. Genelleştirilebilir olana karşı deneyimlerin biricikliği vurgusu ve bu deneyimlerden çıkabilecek olan özgürleşim olanakları halen tartışılmaktadır. Deneyim, hem akademik çalışmaların birincil verisi olarak hem de ona alternatif bir ses oluşturarak kriz alanlarını çözümlemede önemli bir araç olmaktadır. Bu panel kadın konusunu çalışan araştırmacıların, kadın deneyimlerine yaklaşımı ve bunları ele alma noktasında kendi deneyimlerini yansıtan sunumlarını davet etmektedir. Araştırmanın nesnesi değil öznesi olarak kendi deneyimlerini paylaşmak isteyen kadınlar da panelin öznesidir. Araştırmacı deneyimleri Mağdur deneyimleri Aktivist deneyimleri

11 10 KRİZ VE KRİTİK KONFERANSLARI III KADIN, KRİZ, KRİTİK Sakarya Üniversitesi Kongre ve Kültür Merkezi Konferans Programı 28 Kasım Çarşamba 09: 00 Kayıt 09: 30 Açılış Kriz ve Kritik Konferansları Düzenleme Kurulu, Sakarya Üniversitesi Özlem Bozkurt Gevrek (Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürü) 10: 00 Açılış Konuşması Hayalden Hakikate: Osmanlı dan Cumhuriyet e Kadınların Özgürleşme Mücadelesi Fatmagül Berktay (Prof. Dr. İstanbul Üniversitesi) 11: 00 Açılış Oturumu Oturum Başkanı: Fatmagül Berktay (Prof. Dr. İstanbul Üniversitesi) Neoliberal Dönemin Cinsiyet Rejimi: Erkek Egemenliği Değişiyor mu? Aksu Bora (Doç. Dr. Hacettepe Üniversitesi) Müslüman Toplumlarda Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları Alev Erkilet (Yrd. Doç. Dr. Kırklareli Üniversitesi) 12: 45 Öğle Yemeği

12 11 14: 00 Panel 1: Türkiye de Kadın Deneyimleri Oturum Başkanı: Aksu Bora (Doç. Dr. Hacettepe Üniversitesi) Hatıradan Tarihe: İdeoloji, Otorite ve Birey Olarak Kadın Gonca Bayraktar Durgun, (Doç. Dr. Gazi Üniversitesi) Sivil Toplumda Aktivist Deneyimleri: Cesur ve Güzel Fatma Fidan, (Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi) Dilay Güvenç (Öğr. Gör. Kocaeli Üniversitesi) Kadın ve Göç Olgusunun Türk Medyasında Ele Alınması: Karşılaştırmalı Bir Bakış Baran Hanağası, (Doktora Öğrencisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi) İlke Acar (Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu Türkiye Temsilcisi) 15: 15 Kahve Arası 15: 30 Panel 2: Kadın ve Kimlik Oturum Başkanı: Kadınların Öznel Kimliklerini İnşa Etme Sürecinde Aile İçi Kültürel Söylemler: Genç Kızlar Üzerine Bir Araştırma Gül Aktaş (Öğr. Gör. Dr. Pamukkale Üniversitesi) Tezer Özlü nün Romanlarını Kadın, Beden ve Kimlik Bağlamında Okumak Evşen Çerkeşli (Öğr. Gör. İstanbul Kavram Meslek Yüksekokulu) Türkiye de Transseksüellere Karşı Toplumsal Tutumlar Burçak Cürül (Yüksek Lisans Öğrencisi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi) 16: 45 Kahve Arası

13 12 17: 00 Panel 3: Türkiye de Kadın Çalışmaları Oturum Başkanı: Şule Toktaş ( Doç. Dr. Kadir Has Üniversitesi) Proje Kadın Hatice Altunok (Dr. Gazi Üniversitesi) Mustafa Altunok (Yrd. Doç. Dr. Abant İzzet Baysal Üniversitesi) Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programları Ne Yapıyor?! Yasemin Yüce Tar (Öğr. Gör. Ondokuz Mayıs Üniversitesi) Türkiye de Kadın Haklarının Gelişimi Açısından Tanzimat ve Meşrutiyet in Önemi Gizem Çakmak (Dr. Yeditepe Üniversitesi) Gülsüm Kınıkoğlu Başer (Arş. Gör. Yeditepe Üniversitesi) Kadın Deneyimlerine Yönelik Eleştiriler ve Üçüncü Dalga Metodoloji Arayışları: Dalgaları Aşmak Mümkün mü? Elif Madakbaş (Arş. Gör. Sakarya Üniversitesi) 19: 00 Akşam Yemeği 29 Kasım Perşembe 09: 30 Panel 4: Kadın ve Din Oturum Başkanı: Necdet Subaşı (Dr. Diyanet İşleri Başkanlığı) Günümüz Halveti Uşşâkî Tarikatında Kadın Muammer Cengil (Doç. Dr. Hitit Üniversitesi) Kadın Sorunlarını Dinle Buluşturmak Hicret Kiraz Toprak (Diyanet İşleri Başkanlığı) Kadın Dindarlığı Bağlamında Kur ân-ı Kerîm deki Nüşûz Kavramının Değerlendirilmesi? Hayati Sakallıoğlu (Doktora Öğrencisi, Sakarya Üniversitesi) 10: 45 Kahve Arası

14 13 11: 00 Panel 5: Kadın ve Beden Oturum Başkanı: Rana Özen Kutanis (Prof. Dr. Sakarya Üniversitesi) Aile Planlaması Pratiklerine Erkeklerin Katılımı Üremeyi Kadın Hakkı Olarak Gören Yaklaşımda Bir Krize Yol Açabilir mi? Miki Suzuki Him (Yrd. Doç. Dr. Ondokuz Mayıs Üniversitesi) Kuaför ve Güzellik Merkezlerinde Mekânsal ve Sınıfsal Beğeni Farklılığı ile Toplumsal Cinsiyetin Yeniden Üretimi Ercan Geçgin (Arş. Gör. Ankara Üniversitesi) Kadın Bedeninin Denetimi Ataerkil Şebekenin Gözünden Kadınlar Edagül Türker (Master Öğrencisi, İstanbul Üniversitesi) Zelal Yalçın (Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı) 12: 15 Öğle Yemeği 13: 30 Panel 6: Kadın ve İktidar Oturum Başkanı: Ömer Çaha (Prof. Dr. Yıldız Teknik Üniversitesi) Yerel Siyasette Kadın Temsili: Kız Kardeşler İttifakı Selin Akyüz (Yrd. Doç. Dr. Zirve Üniversitesi) Türkiye de Kadına Yönelik Şiddetle Mücadelede Yerel Politikalar Çerçevesinde Kadın Belediye Başkanları Kilit Rol(ler) Üstlenebilirler mi?: 2009 Yerel Seçimler Örneği Berrin Koyuncu Lorosdağı (Doç. Dr. Hacettepe Üniversitesi) Ahu Sumbas (Dr. Mustafa Kemal Üniversitesi) Toplumsal Cinsiyet Bakış Açısıyla Türkiye de Kadının Siyasal Hayata Katılımı ve Temsili Sinem Yıldırımalp (Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi) Oğuz Han (Yüksek Lisans Öğrencisi, Sakarya Üniversitesi) Bora Yenihan (Arş. Gör. Sakarya Üniversitesi) Arası Kadın Romanlarında İdeal Kadın Tipi Olarak Erkekleşen Kadın Tuba Yılmaz (Master Öğrencisi, Fatih Üniversitesi) 14: 45 Kahve Arası

15 14 15: 00 Panel 7: Medya, Kadın, Temsil Oturum Başkanı: Gonca Bayraktar Durgun, (Doç. Dr. Gazi Üniversitesi) Like or Tweet Me! Halkla İlişkiler ve Tanıtımda Trend Topic Mecra: Sosyal Medya (Kadın Konulu STK lar Sosyal Medyanın Neresinde?) Filiz Cicioğlu (Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi) Zuhal Erol (Öğr. Gör. Sakarya Üniversitesi) Beden, Estetik ve İslamcı Kadın Kimliğinin Modernleşme Serüveni: Âlâ Dergisi Örneği Adem Sağır (Yrd. Doç. Dr. Karabük Üniversitesi) Sosyal Medyada Tesettür Esintisi Emre Yıldırım (Arş. Gör. Sakarya Üniversitesi) 16: 15 Kahve Arası 16: 30 Panel 8: Çalışma Hayatı ve Kadın Oturum Başkanı: Fatma Fidan (Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi) Kriz Olgusunun Kadına Yönelik Algı ve Kadın İşgücüne Etkisi Nuran H. Belet (Dr. Gazi Üniversitesi) Erkeklerin Çalışan Kadın Olgusuna Yönelik Algı ve Tutumları Semih Okutan (Arş. Gör. Sakarya Üniversitesi) Kazım Mert (Öğr. Gör. Sakarya Üniversitesi) Pınar Memiş (Arş. Gör. Sakarya Üniversitesi) Şule Aydın Turan (Arş. Gör. Sakarya Üniversitesi) Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme nin (TCDB) Önemi: Türkiye ve Çeşitli Ülke Uygulamaları Gonca Güngör (Arş. Gör. Sakarya Üniversitesi) Kadriye İzgi Şahpaz (Arş. Gör. Sakarya Üniversitesi) Kapanış: 17: 45 Akşam Yemeği: 18: 30

16 15 Türkiye de Kadın Deneyimleri Oturum Başkanı: Asku Bora (Doç. Dr. Hacettepe Üniversitesi) Hatıradan Tarihe: İdeoloji, Otorite ve Birey Olarak Kadın Gonca Bayraktar Durgun, (Doç. Dr. Gazi Üniversitesi) Sivil Toplumda Aktivist Deneyimleri: Cesur ve Güzel Fatma Fidan, (Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi) Dilay Güvenç (Öğr. Gör. Kocaeli Üniversitesi) Kadın ve Göç Olgusunun Türk Medyasında Ele Alınması: Karşılaştırmalı Bir Bakış Baran Hanağası, (Doktora Öğrencisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi) İlke Acar, (Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu Türkiye Temsilcisi)

17 16 Hatıradan Tarihe: İdeoloji, Otorite ve Birey Olarak Kadın Gonca Bayraktar Durgun (Doç. Dr. Gazi Üniversitesi) Siyaseti, toplumu, ekonomiyi ve tarihi makro seviyede incelemek oldukça yaygın, gelişmiş ve meşru iken; bir ülkenin siyasal tarihindeki tartışmalı bir dönemi sıradan bireylerin gündelik yaşam tecrübelerinden yola çıkarak anlamaya çalışmak daha az başvurulan, hala rüştünü ispat ile yükümlendirilmiş bir yaklaşımdır. Kişisel hayat tecrübelerinin sosyal bilimlerin araştırma alanına dahil edilmesi ve bunun tasvip edilebilir bulunması sosyal bilimlerde geçen yüzyılda başlayan ve klasik yaklaşımlara alternatif yeni yaklaşım ve yöntem arayışlarına karşılık gelir. Gerçekliği sözlü tarih yoluyla anlama ve yorumlama faaliyeti; tarihçinin, siyaset bilimcinin veya sosyologun önkabülleri, varsayımları, hipotezleri veya teorileri ile - bilinçli ya da değil- içinde yer aldığı inşa edilmiş ve edilmeye de devam edilen bilimsel hapishanelerde kendi anlamları, değerleri ve bakış açıları ile gerçekliği analiz iddiası yanında; sıradan insanın gündelik hayatının büyük anlatıların yanında var olabilmesine, duyurulmasına uzun süre devam eden nesnelliköznellik tartışmasına kendini hapsetmeden imkan vermektedir. Kurumsal olanların yanında bireysel değerlerin, kararların ve eylemlerin tarihin yaşanma biçimini nasıl biçimlendirdiğini anlamak ve yorumlamak için imkan sunmaktadır. Sözlü tarihin toplumlar açısından yaşayan bir bellek olduğu düşüncesinden hareketle bu çalışma, ülkemiz siyasal tarihi açısından tartışılan ve 28 Şubat Süreci olarak adlandırılan dönemin kadın-otorite, kadın-iktidar, kadın-ideoloji bağlamında kişisel tecrübenin yorumlanmasına bir öz-anlatım örneğidir. Bu anlatımın iki amacı mevcuttur: Birincisi, yaşanan tarihin tecrübe edildiği mikro seviyede sıradan birey için ne ifade ettiğinin doğrudan aktarımını sunmanın bir teşebbüsü olarak bunun ilgili tarihsel bağlam içine yerleştirilmesini, analiz edilmesini ve meta anlatılarla karşılaştırılmasını sağlayacak zemini hazırlamaktır. İkincisi, anlatan ve aktaran birlikteliği ni içinde barındırması nedeniyle (nesne ile özne ilişkisi ikinci kez üst üste gelmesi durumu) bu çalışma metodolojik olarak sözlü tarihin bir öz-tarih şeklinde çalışılması olasılıklarını, imkânlarını ve sınırlılıklarını tartışmaya açmaktır.

18 17 Kadın ve Göç Olgusunun Türk Medyasında Ele Alınması: Karşılaştırmalı Bir Bakış Baran Hanağası (Doktora Öğrencisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi) Göç üzerine olan literatür, otuz yıl öncesine kadar, göçmen erkeği konu edinip, kadını dışlardı. O günden bu yana, göçmen kadın üzerine birçok akademik çalışma yapıldı. Bugün, göçmen kadının durumu, yaşadıkları problem ve onlar üzerine şekillendirilen politikalar üzerine bir çok tartışma ve yorum sözkonusudur. Türkiye de de göç sosyal bir olgudur ve yazılı ve görsel medyanın bu olgu özelinde, göçmen kadın hikayelerini gündeme taşıması beklenir. Fakat, gözlenen, Türkiye de medyanın yerel göçmen kadın hikayelerini, yurtdışından gelen göçmen kadın hikayelerine tercih ettiğidir yılındaki çalışmalara göre Dünya daki 191 milyon uluslararası göçmenin, 95,5 milyonun kadındır. Özellikle, 1990 lardan bu yana kadın göçmen sayısında artışlar gözlenmiştir. Türkiye de kamuoyununun uluslararası göçmen kadınların durumunu yeterince ele almadğı bir vakadır. Oysa, ülkeye, çok farklı sebeplerden legal ya da kaçak bir şekilde göç eden kadın vardır. Çoğu yasadışı yaşayan ve çalışan bu kadınlar, tıpkı Ernest Ravenstein ve Everett Lee nin İt ve Çek Teorisi (Push and Pull Theory) nde belirttikleri gibi, ülkelerindeki iş olanağı azlığı, politik zorluklar, ekonomik ve çevresel sıkıntılar ve diğer etkenlerden dolayı Türkiye ye gelmektedirler. Kendilerini koruyabilecek yasaların elverişsizliğinden dolayıda birçok trajedinin gönülsüz kahramanları olmaktadırlar. Çalışmamda, Türk medyasının yurtdışından gelen göçmen kadın hikayelerini gündeme taşıma konusundaki eksikliklerini ve dolayısıyla kamuoyunu bilgilendirme görevlerini yapmayışını bir göçmen kadın trajedisi ile anlatıp, Lübnan ve Avustralya daki farklı iki göçmen kadın trajedisinin nasıl bu ülkelerdeki medya tarafından yoğun bir şekilde ele alınıp, kadınların şiddet ve sosyal dışlanma gibi sorunlarını tartışmaya açtıklarını göstereceğim. Türkiye deki hikaye, yasadışı yollarla Türkiye ye giriş yapan ve bir şantaj olayının kurbanı olan Narine Mıkırçyan ile ilgilidir. Narine in hikayesi ışığında Türkiye deki uluslararası kaçak göçmen kadınların durumuna ışık tutarak, medyanın bu grup ile ilgili gerekli duyarlılığı göstermediğini yansıtmaya çalışacağım. İkinci trajik göçmen kadın hikayesi ise Lübnan da kaçak olarak çalışmaya başlayan Ethopyalı Alem Dechasa ile ilgilidir. Lübnan da hep süregelen kadına şiddet ve onu ikinci sınıf görerek zulmetme gerçeği, bu göçmen kadının başına gelenlerle ilişkilendirilecek ve Dechasa nın trajik sonunun Lübnan medyasında yer almasının, ülkede kadın hakları ve göçmen hakları konularını nasıl tekrar gündeme sıcak bir şekilde taşıdığı üzerinde durulacaktır. Son göçmen kadın hikayesi Avustralya ya göç eden İrlandalı Jill Meagher in bir cinayet sonucu hayatını kaybetmesi ve sonuçları üzerinedir. Meagher cinayeti Avustralya ve İrlanda medyasını ayağa kaldırmış ve kadın ve göçmen hakları konularının yeniden tartışılmaları için bir zemin hazırlamıştır. Melbourne de cinayet sonrasında düzenlenen 30 bin kişinin katıldığı sessiz yürüyüşün etkileri medya tarafından kamuoyuna taşınmış ve Meagher olayı

19 18 birçok kadın hakları savunucusu sivil toplum örgütünün seslerini duyarabilmesi içinde önemli olmuştur. Türk medyasının göçmen kadınlarının sorunlarına eğilimi ve diğer ülke medyalarının konuyu ele alışları arasındaki frekans ve içerik farklılığının gerçekliği düşündürücüdür. Bu çalışmada konu olan hikayeler ve karşılaştırmaları bu gerçekliği sorgulamamızı sağlayacaktır. Önleyici Gazetecilik (Gate-Keeping Journalism) kavramı bu karşılaştırmalarda kullanacağım önemli bir kavram olacaktır.

20 19 İlke Acar, Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu Türkiye Temsilcisi Kadına yönelik şiddetin en üst seviyesi olan kadın cinayetlerine karşı, Münevver Karabulut cinayeti yaşandığı günden bugüne kurduğumuz Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu olarak mücadele ediyoruz. Yıllardır kadın mücadelesinde olan kadınlarla başlayan platform, bugün artık bu mücadeleyle yollarını yepyeni kesiştirmiş genç kadınlar, çalışan kadınlar, işsiz kadınlar, şiddet gören kadınların aileleriyle devam ediyor. Düzenleyeceğiniz Kriz Konferansları nda, sizlerle özellikle yaptığımız çalışmalarımızı paylaşmak istiyoruz. Konuşmamızın başlıklarını şu şekilde özetleyebiliriz: - Erkek egemenliğinin sonucu olan ve uzun yıllardır devam eden bir şiddet biçimi olarak kadın cinayetlerinin son yıllarda Türkiye de artma nedenleri, - Dünya genelinde kadın cinayetlerinin boyutu, - Kadın cinayetlerinin artmasına neden olan pek çok etkenden biri olarak hukuk sistemi hangi yollarla kadınlara karşı, - Ekonomik kriz, muhafazakarlık, toplumsal çatışmalar kadın cinayetlerini nasıl etkiliyor, - Takip ettiğimiz yaklaşık 20 kadın cinayeti davasındaki deneyimlerimiz, - Platformumuz ve derneğimizin kurucusu olan, kızları ya da yakınları öldürülmüş yaklaşık 20 aileyle birlikte mücadele deneyimlerimiz, - 8 Mart ta Meclis te kabul edilmiş olan 6284 nolu yasanın hazırlanmasına ilişkin deneyimlerimiz, - Aileler kadın cinayetlerine karşı mücadelede neyin peşindeler, - Verilerle kadın cinayetleri (başvuru yapmış olduğumuz hiçbir devlet kurumunda kadın cinayetlerine dair bir istatistik bulamamış olmanın sonucu olarak, kendi araştırmalarımızı yapıp yaşanan cinayetleri tarayarak kadın cinayetlerine dair son bir buçuk yılın verilerini içeren istatistiki rapor hazırladık.)

21 20 Kadın ve Kimlik Oturum Başkanı: Kadinların Öznel Kimliklerini İnşa Etme Sürecinde Aile İçi Kültürel Söylemler: Genç Kızlar Üzerine Bir Araştirma Gül Aktaş (Öğr. Gör. Dr. Pamukkale Üniversitesi) Tezer Özlü nün Romanlarını Kadın, Beden ve Kimlik Bağlamında Okumak Evşen Çerkeşli (Öğr. Gör. İstanbul Kavram Meslek Yüksekokulu) Türkiye de Transseksüellere Karşı Toplumsal Tutumlar Burçak Cürül (Yüksek Lisans Öğrencisi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi)

22 21 Kadınların Öznel Kimliklerini İnşa Etme Sürecinde Aile İçi Kültürel Söylemler: Genç Kızlar Üzerine Bir Araştırma Gül Aktaş (Öğr. Gör. Dr. Pamukkale Üniversitesi) Kadınların/genç kızların öznelliklerini gündelik yaşam içinde deneyimlemesi ve kadınlık rollerinin gerek ev içinde gerekse evin dışındaki sosyal yaşam alanında yeniden ve yeniden üretilerek kültürel söylemler aracılığıyla aktarılması önemli bir sosyal problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle aile ve toplumsal pratikler içinde kurulan cinsiyete ilişkin kimlik tanımlamaları kadın öznelliğinin oluşumunda merkezi bir öneme sahiptir. Dolayısıyla cinsiyet kimliklerinin ev içinden başlayarak sosyal yaşama doğru biçimlenişi kadınların/genç kızların gündelik deneyimlerini, sosyal statülerini, kendini ifade etme biçimini, sosyal ve kişisel beğenilerini şekillendiren bir süreçtir. Buradan yola çıktığımızda çalışma iki temel amaç üzerinde odaklanmaktadır. Bunlardan birincisi, yaş aralığındaki genç kızların öznel kimliklerinin belirlenmesinde etkili olan aile içi ilişkiler yoluyla üretilen rol beklentilerinin ne şekilde aktarıldığı sorunsalıdır. İkincisi ise aile içi kültürel söylemleri genç kızların nasıl yorumladıkları ve gündelik hayattaki kendilerine sunulan kadınlık tanımlamalarını hangi bağlamlar çerçevesinde yeniden inşa ettikleri konusunu onların bakış açısıyla ortaya koymaya çalışmaktır. Genç kızlar kişisel anlatılarında gündelik yaşamı nasıl deneyimlediklerini kendi bakış açılarıyla verirken kadınlık kimliğinin çekirdeğini oluşturan ev içi alanı nasıl dönüştürmek istedikleri de geleceğe bir çağrı niteliğini taşımaktadır. Bu amaç doğrultusunda çalışmada nitel araştırmada kullanılan derinlemesine görüşme tekniğinden yararlanılmıştır. Ankara nın alt ve üst sosyo-ekonomik ve kültürel özelliklere sahip aileleri araştırmanın katılımcı grubunu oluşturmaktadır. Bu iki grup farklı toplumsal sınıfları temsil etmesi açısından önem arz etmektedir. Çünkü toplumsal sınıflar cinsiyet kimliklerinin oluşmasında etken bir role sahiptir. Bu bağlamda genç kızların öznel kimliklerini inşa etme sürecinde içinde bulunulan toplumsal ilişkilerin kurulduğu dinamik yapı önemli bir çıkış noktasıdır. Dolayısıyla bireylerin anlam dünyası kadar o anlamın inşa edildiği yapıyı da tahlil etmek genç kızlara ilişkin bir referans çerçevesi sunacak ve bu iki farklı sınıfsal yapı genç kızların öznel kimliklerinin oluşmasında karşılaştırma imkanı sağlayacaktır. Bu çerçevede yapılan görüşmeler 4 ü alt sosyo-ekonomik ve kültürel özelliklere sahip aileler olmak üzere anne, baba ve genç kızdan oluşan 12 kişi ile diğer 4 ü üst sosyo-ekonomik ve kültürel özelliklere sahip ailelerle anne, baba ve genç kız olmak üzere 12 kişi ile toplam 24 katılımcıyla derinlemesine görüşmeler yapılarak gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler tek oturumda tamamlanırken ortalama 5-6 saat sürmüştür. Görüşmeler sohbet havasında katılımcıların kendilerini rahat bir şekilde ifade edebilecekleri bir ortam yaratılarak yapılmıştır. Yapılan görüşmeler katılımcıların izni alınarak ses kayıt cihazına kaydedilmiştir. Katılımcılara açık uçlu soruların yöneltildiği görüşme formu, onların sosyo-demografik ve sosyo-kültürel düzeyleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. Yapılan görüşmelerden yola çıkarak nitel araştırmaya paralel bir şekilde verileri organize edip yorumlamak için tematik bir çatı oluşturulmuş ve tematik kategoriler belli başlıklar altında analiz edilerek betimsel ve sistematik bir çözümleme yapılmıştır.

23 22 Araştırmadan elde edilen veriler ışığında iki farklı toplumsal sınıftan katılımcıların kimliklerini inşa sürecinde deneyimledikleri yaşamsal pratikler açısından çok büyük farklarla karşımıza çıkmadığını görmekteyiz. Araştırma sonucunda alt sosyo-ekonomik ve kültürel özelliklere sahip ailelerde genç kızların özellikle geleneksel aile içinde kayda değer görülmeyen, itibar edilmeyen, önemsenmeyen, ikinci plana atılan kimlik tanımlamalarıyla daha çok yüzleştiği ortaya çıkmıştır. Buna karşılık üst sosyo-ekonomik ve kültürel özelliklere sahip ailelerdeki genç kızlardan her ne kadar geleneksel örüntülere ilişkin davranışlar beklense de kısmen daha özgür olduğu, öznel kimliklerini oluştururken aile ve sosyal çevresiyle daha az çatışmaya girdiği gözlenmiştir.

24 23 Tezer Özlü nün Romanlarını Kadın, Beden ve Kimlik Bağlamında Okumak 1 Evşen Çerkeşli (Öğr. Gör. İstanbul Kavram Meslek Yüksekokulu) Tezer Özlü, Türk edebiyatı içinde kadınlık deneyimlerini eserlerine büyük bir çıplaklıkla ve cesaretle aktarabilmiştir. Çocukluğun Soğuk Geceleri ve Yaşamın Ucuna Yolculuk romanlarının en temel ortaklık noktası, anlatıcı-karakterin kendi istekleriyle toplumun beklentileri arasında kalmaktan dolayı yaşadığı kimlik bunalımıdır. Anlatıcıkarakterin iki roman boyunca aktarılan büyüme hikâyesinin bir kadın olarak ataerkil toplumda var olma mücadelesi vermenin zorluklarını içerdiği tespit edildiğinden, anlatıcının büyüme ve bireysel olgunlaşma hikâyesine paralel olarak toplumla yaşadığı çatışmanın ve kimlik bunalımının ipuçlarına da ulaşmanın mümkün olduğu görülür. Anlatıcı-karakter iki roman boyunca öz-anlatımla çocukluktan orta yaşa kadarki yaşam hikâyesini bu dönemde etkili olan kişi ve kurumlar aracılığıyla aktarırken aslında sözü edilen bunalımın, sürekli çatışmanın ve arada kalmanın hikâyesini yansıtır. Anlatıcı çocukluğundan beri tanık olduğu ya da bizzat yaşadığı toplumsal dayatmalar yüzünden hayatının odağına kendini alır. Yani kendi başına ve kendi istediği gibi yaşayabilmek en büyük amacıdır. Bu nedenle hiçbir yere ait olmama ve sorumluluk isteyen her şeyden kaçma arzusunun temeli oluşur. Başta cinsellik söz konusu olduğunda protagonistin yalnızca toplumsal ve ahlaki kurallarla kuşatılmakla kalmadığı bir de kadın olarak erkek egemen toplumda cinselliği kendi seçimleriyle yaşamanın ve geleneksel rolleri ötelemenin zorluğunu da göğüslediği anlaşılır. Cinsiyetin sınırlarının asıl belirleyeni, toplumsal kodlardır. Özlü nün iki romanındaki anlatıcı-kadın karakterlerin cinsiyet kavramıyla olan sorunlu ilişkisi toplumsal rollerle kişisel tercihlerinin çatışmasından doğar. Çünkü kadının alanı evi, yani özel alandır. Fakat toplumsal cinsiyetin öngördüğü iyi bir anne ve sadık bir eş olma zorunluluğunu reddederek belirlenen kuralların dışına isteyerek çıkar. Anlatıcıkarakter toplumun beklentisinin aksine kendi doyumuna ulaşmak üzere cinselliğini yaşar. Devam niteliği taşıyan iki romanda protagonistin hikâye edilen süreç içinde toplumsal değerlerle barışamaması ve toplum tarafından kadına yüklenen görevlerle olan çekişmesi, anlatının temelini oluşturduğundan yani romanlar kadın bildungsromanı özelliği gösterdiklerinden yukarıda bahsedilen çatışma alanlarının yarattığı etkiyle anlatıcı-karakter hayatının farklı dönemlerinde farklı tepkiler geliştirir. Daha doğru bir ifadeyle kişisel kimlik krizi, bireysel seçimleri tayin edebilmenin ve 1 Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde 2009 yılında yapılan aynı adlı yüksek lisans tezi kaynak alınarak hazırlanmıştır.

25 24 kendini keşfetmenin merkezinde 1 bulunduğundan anlatıcı-karakterin yaşadığı çatışma sonrasındaki dönüm noktalarını incelemek Özlü nün romanlarının krizle bağlantı noktalarını anlamlandırır. Öyle ki ilk romanda intiharı dener. Ancak ölerek uzaklaşmasına izin verilmediği için kendi hayatı üzerinde söz sahibi olabilmek adına başka bir çözüm bulur. O noktada ikinci romanda kaçıp istediği yere, istediği kişiyle giderek ve geride bıraktıklarını düşünüp onlar için vicdan azabı duymayarak kendiyle ve hayatıyla ilgili en esaslı kararı vermiş olur. Sonuçta Tezer Özlü, bu iki roman aracılığıyla kadının bedenine dair tahakküm kurmak isteyenler karşısında alternatif bir duruş sergileyerek esas kimliğine ulaşmak için oldukça cesur ve eşine az rastlanır çözümler üretir. Son olarak da romanların Özlü nün otobiyografisi olarak ele alınabileceği düşünülürse onun Türk toplumu içindeki aykırı duruşu bir kat daha önem kazanır. 1 Amelie Oksenberg Rorty, Character, Persons, Selves, Individuals, Theory of the Novel: A Historical Approach içinde, der. Michael McKeon (Baltimore, London: The Johns Hopkins University Press, 2000), s

26 25 Türkiye de Transseksüellere Karşı Toplumsal Tutumlar Burçak Cürül (Yüksek Lisans Öğrencisi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi) Bu çalışma, Türkiye de kimlik politikalarına son yıllarda dahil edilen; transseksüel bireylerin, farklı kimlik taleplerine bağlı olarak devlet ve toplumla olan ilişkilerine, yapılan derinlemesine görüşmelerden i örnekler vererek odaklanmaktadır. Bu doğrultuda toplumsal yaşamdan dışlanan transseksüel kadınların; toplumsal kimliklerini ve bedenlerini inşa ederken karşılaştıkları sorunları gündeme getirmeyi amaçlamaktadır. Yazı buna ek olarak, transseksüel bireylerin yoğun ve sistematik bir şekilde maruz kaldıkları hak ihlallerine vurgu yaparken ataerkil yapıdan etkilenenin yalnızca orta sınıf beyaz kadın olmadığı; aynı zamanda erilden dişile transseksüel bireylerin de yaşam haklarının ihlal edildiğini iddia etmektedir. Ayrıca toplumsal cinsiyet tartışmaları ve transseksüel kadınların toplumsal cinsiyet tartışmalarında nasıl değerlendirildiği ve transseksüel kadınların cinsiyet kimliklerini inşa ederken, heteroseksist ataerkil yapıyı nasıl tehdit ettikleri ve hangi noktalarda dönüştürdüklerine ilişkin yeni bir tartışma alanı açmaktadır. Bu bağlamda toplumsal cinsiyet ilişkilerinde ötekileştirilen, kimlik politikalarına dahil edilmeyen, görünmezlik kıskacında bırakılan transseksüel kimlikleri görünür kılmaya çalışılmaktadır. Tüm bunlarla birlikte; Türkiye de yaşayan transseksüel yurttaşların günlük hayatta karşılaştıkları zorluklara ve ayrımcılıklara, aile ve sosyal çevreyle ilişkilerine, politikaya ve medyaya yaklaşımlarına, yaşamlarını kazanma şekillerine, birey olarak kamusal alanda yaşadıkları problemlere değinirken, Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin transseksüel kadınların haklarına erişim noktasında hiçbir yasal ve fiili tedbirler almaması sonucunda yaşanan hak ihlallerinin yoğunluğunu arttırdığı vurgulanmaktadır. Bu hususta yapılan görüşmelerden hareketle Türkiye de yaşayan transseksüel yurttaşların mevcut anayasal haklara ulaşmakta güçlük çektiği, engellerle karşılaştığı ve devletin söz konusu hakları sağlamada etkin bir şekilde yükümlülüklerini yerine getir(e)mediği ve çoğu zaman devletin; kurum ve kuruluşların da uyguladığı politikalar ile transseksüel bireylere yönelik hak ihlallerinin uygulayıcısı veya teşvik edicisi olduğu gözler önüne serilmektedir. Büyük bir heyecanla başlayan görüşmeler, genel olarak görüşmecilerin evlerinde, diğer hallerde derneklerde gerçekleştirildi. Görüşmelerin en kısası yarım saat, en uzunu ise bir buçuk saat sürdü. Bu süre, görüşmecilerin soruların cevaplarına verdiği uzunluğa göre değişti. Görüşmeler esnasında, görüşmecilerin isteklerine bağlı olarak kendi seçtikleri isimlerle çalışmada yer aldılar. Her görüşme öncesinde görüşmeciye; kendimden kısaca bahsederek, görüşmeciyi; çalışmanın kapsamına, soruların içeriğine, görüşmelerin nerelerde kullanılacağına ilişkin olarak bilgilendirdim. Görüşmecilerin hepsi ses kayıt cihazının kullanılmasına müsaade etti. Çoğu zaman ses kayıt cihazının varlığı unutularak görüşmeler sohbet havasında gerçekleşti. Bu doğrultuda veriler yarıyapılandırılmış derinlemesine görüşmelerle elde edildi. Ayrıca verilere; görüşülen

27 26 transseksüel kadınların sosyal çevreyle ilişkilerini ve davranışlarını bulundukları doğal ortamda betimleyerek etnografik gözlem yoluyla ulaşıldı. Topladığım verileri ise çalışmanın teorik kısmına eklemleyerek, yorumlamaya çalıştım. 1 Transseksüellik, toplum tarafından bir hastalık, sapıklık olarak algılanmıştır. Bazıları tarafından üst sınıfların seksüel fantezisi olarak görülse de toplum bu durumu iğrenç, ahlaksızlık ve sapkınlık olarak görmüş, cinsel kimlik olarak kabul etmemiştir. Nihai olarak bu çalışma; toplum içinde transseksüellere karşı hızla yayılan önyargı ve nefretin temelde neye dayandığını, hangi aracı kurumlardan beslendiğini tespit ederek, transseksüel bireylerin temel hak ve özgürlükleri başta olmak üzere Anayasal haklarına erişebilme noktasında toplum ve devletin, transseksüel bireylerle uzlaşması ümidi ile yazılmıştır. i Görüşmeler yılı içerisinde; Ankara, İstanbul ve İzmir de dokuz transseksüel kadın ile gerçekleştirilmiştir.

28 27 Türkiye de Kadın Çalışmaları Oturum Başkanı: Şule Toktaş (Doç. Dr. Kadir Has Üniversitesi) Proje Kadın Hatice Altunok (Dr. Gazi Üniversitesi) Mustafa Altunok (Yrd. Doç. Dr. Abant İzzet Baysal Üniversitesi) Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programları Ne Yapıyor?! Yasemin Yüce Tar (Öğr. Gör. Ondokuz Mayıs Üniversitesi) Türkiye de Kadın Haklarının Gelişimi Açısından Tanzimat ve Meşrutiyet in Önemi Gizem Çakmak (Dr. Yeditepe Üniversitesi) Gülsüm Kınıkoğlu Başer (Arş. Gör. Yeditepe Üniversitesi) Kadın Deneyimlerine Yönelik Eleştiriler ve Üçüncü Dalga Metodoloji Arayışları: Dalgaları Aşmak Mümkün mü? Elif Madakbaş (Arş. Gör. Sakarya Üniversitesi)

29 28 Proje Kadın Hatice Altunok (Dr. Gazi Üniversitesi) Mustafa Altunok (Yrd. Doç. Dr. Abant İzzet Baysal Üniversitesi) Son çeyrek asrın sosyal bilim yazınında ilgi çeken veya öne çıkan çalışma alanlarından biri cinsiyet konusunu merkeze almaktadır. Genelde kimlik ve cinsiyet, özelde ise kadın tematiğine ilişkin yerli ve yabancı literatür incelendiğinde hatırı sayılır bir birikim olduğu söylenebilir. Bu birikim kitap ve dergi yayınları; kongre ve sempozyumlar; lisansüstü düzeyde yürütülen eğitim programları gibi bilimsel faaliyetler sonucunda oluşmaktadır. Özellikle üniversiteler, sivil toplum örgütleri, siyasi partiler konu ile ilgili olarak farklı boyutlarıyla çalışmalarını arttırmaktadır. Bu çalışmalar kurumsal düzeyde çeşitli birimlerin oluşturulmasıyla daha somut hale gelmektedir. Örneğin üniversiteler, üniversite bünyesinde kadın araştırma merkezi; siyasi partiler kadın kolları aracılığıyla bu bağlamda çeşitli faaliyetler yürütmektedir. Merkezi örgütlenmemiz içerisinde ise, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı doğrudan kadın konusuna ilişkin çalışmaların yürütücüsü konumundadır. Bahsedilen kurumlar kadın a ilişkin incelemeler yapmak, veri toplamak, öneriler sunmak için pek çok araç kullanabilmektedirler. Bu araçlarından birini de bilimsel proje ler oluşturmaktadır. Son yıllarda kadın ve cinsiyet temalı bilimsel proje sayısının gittikçe arttığı görülmektedir. Yapılan projelerde öne çıkan boyutların, tespit edilen sorunların ve sunulan çözüm önerilerin neler olduğu kadar bir proje kadın figürünün varlığı da incelemeye değer görünmektedir. Bu çalışmada tüm bu boyutlar itibariyle TÜBİTAK, UNDP ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı nın kadın konusu üzerine destekledikleri araştırma projelerinde kadın olgusu incelenecektir.

30 29 Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programları Ne Yapıyor?! Yasemin Yüce Tar (Öğr. Gör. Ondokuz Mayıs Üniversitesi) Üniversitelerin toplumsal sorunlarla ilişkisi, toplumsal sorunların çözümü konusundaki yaklaşım ve katkılarının nasıl olacağı konusu, çok boyutlu bir tartışmayı da beraberinde getirmektedir. Tartışmanın genel çerçevesi; üniversite ve toplumsal yaşam, bilim üretme ve bilimin üretim sürecinin gündelik yaşam ile ilişkisi, üretilen bilginin neye yaradığı, bu ilişkinin hiyerarşik yapısı gibi hususlar etrafında sürüp gitmektedir. Bilimsel çalışmalar ne kadar toplumsal yaşamın içinden çıkar?, Bilimsel çalışmalar toplumsal yaşamın sorunlarını çözmekle yükümlü müdür?, Sosyal bilimler toplumsal yaşamın dinamiklerini anlamakta ne kadar muktedir? gibi sorular bahsi geçen tartışmanın önemli mihenk taşlarını oluşturmaktadır. Genelde sosyal bilimler özelde ise kadın çalışmaları alanında bu soruların sorulması, Akademi-feminizm-saha arasındaki ilişkiyi görmek ve tartışmaya açmak açısından önemli bir başlangıç sağlayabilecektir. Sunulan çalışma, yukarda zikredilen soruları Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama merkezlerine bağlı yürütülen Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı yüksek lisans programları bünyesinde tamamlanmış olan yüksek lisans tezlerine sormaktadır. İlgili alanın Yüksek Öğrenim Kurumu (YÖK) tez merkezinde mevcut olan yüksek lisans tezleri; konularına, yıllara, kimler tarafından hazırlandığına, konuların çalışılma sıklığına göre gruplandırılarak değerlendirilmiştir. Çalışma ile kadın sorunları ve uygulama programlarının ürettikleri akademik bilginin nereden beslenmekte olduğu, hangi konuları öncelediği ve hangi sonuçlara ulaşıldığı anlaşılmak istenmiştir. Türkiye üniversitelerindeki kadın merkezlerinin varlıkları özelde de yüksek lisans programlarının içerikleri, konu başlıkları üzerinden yapılacak tartışma, kadın çalışmalarının akademik boyutunu, bilgi üretme yöntem ve biçimleri ile kaynaklarını tartışmaya açmayı hedeflemektedir. Türkiye de 2011 yılı itibariyle Toplamda 165 üniversite olup bunun 103 ü devlet üniversitesi, 62 si vakıf üniversitesidir. (YÖK internet sayfası) Bunlardan yalnızca 19 üniversitede Kadın Sorunları Araştırma Merkezleri bulunmaktadır. Bu merkezlerden Kadın Çalışmaları Yüksek Lisans programı olan üniversiteler; İstanbul Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, ODTÜ, Ege Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi ( öğretim yılında öğrenci almış), 19 Mayıs Üniversitesi ( öğretim yılında öğrenci almış) Mersin Üniversitesi (henüz öğrenci almamış) gibi 7 üniversitedir. İncelenecek tezler 4 üniversitede (İstanbul, Ankara, ODTÜ, Ege) yapılmış tezlerdir. YÖK Tez Merkezinde Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı altında 143 tez bulunmaktadır. Bu tezler yılları arasında yapılmış tezlerdir. Bu tezlerden 80 kadarı sistem üzerinden incelemeye ve okunmaya açıktır. Açık olmayan tezler konu başlıkları ve kısa içeriği üzerinden değerlendirilmiştir.

31 30 Çalışma kadın çalışmaları alanındaki bilgi birikimini mevcut tezlerle sınırlı görmemekte ancak akademik olarak yapılanların temsilini sağladığını düşünmektedir. Akademi-feminizm-saha üçlemesinde akademi boyutunun fotoğrafını çekmenin var olanı değerlendirmek için önemli bir kaynak sunmakta olduğu iddia edilmektedir.

32 31 Türkiye de Kadın Haklarının Gelişimi Açısından Tanzimat ve Meşrutiyet in Önemi Gizem Çakmak (Dr. Yeditepe Üniversitesi) Gülsüm Kınıkoğlu Başer (Arş. Gör. Yeditepe Üniversitesi) Osmanlı İmparatorluğu nda 18.Yüzyılın sonlarında başlayan ve 19.Yüzyılda Tanzimat Fermanı nın ilanıyla devam eden, II. Meşrutiyet in ardından hız kazanan batılılaşma/modernleşme çabaları, kadın hakları açısından da olumlu gelişmeleri beraberinde getirmiştir. Bu olumlu gelişmeler, İmparatorluk ve Cumhuriyet arasındaki sürekliliği de gözler önüne sermektedir. Cumhuriyet, İmparatorluk tebaasını vatandaşlara dönüştürerek radikal bir kopuş ortaya koysa da, bu dönüşümü gerçekleştirecek olan toplumsal ve siyasal düzen, Tanzimat ve ardından Meşrutiyet ile birlikte yeşermeye başlamış, Cumhuriyet e bu değişikliği gerçekleştirecek yapısal bir düzen miras bırakmıştır. Tanzimat dönemi kadınlara resmi eğitim sürecinin başladığı dönem olmuştur. İlk kız Rüşdiyelerinin 1859 yılında açılmasının ardından, orta öğretimde ders verecek kadın hocalar yetiştirmek amacıyla ilk Darülmuallimat açılmış, bu okulları kadınlara meslek eğitimi veren sanayi mektepleri takip etmiştir. 1 Meşrutiyet in 1876 da ilanının ardından kadınlarda eşitlik talepleri artmış, Fransız Devrimi nin sloganları olan özgürlük, eşitlik, kardeşlik sloganlarını benimseyen kadınlar, kadın-erkek eşitsizliğini ve aile içindeki rollerini sorgulamaya başlamışlardır. 2 I.Meşrutiyet in uzun ömürlü olmaması kadın hareketi açısından hayal kırıklığı yaratmış olsa da, 1908 yılında ilan edilen II. Meşrutiyet in hemen ardından, kadınlar tarafından kurulan derneklerin sayısındaki artış ve kadınlara hitap eden dergi ve gazetelerin yoğunluğu, kadın hareketinin bastırılamadığını aksine daha da güçlendiğinin habercisi olmuştur. II. Meşrutiyet döneminde kadınların eğitim hayatına katılmalarına önem verilmiştir. Ancak kadınların eğitimi kamusal hayata katılmalarından ziyade, iyi birer eş ve anne olarak erkek-yurttaşların eğitimleri için önem taşımaktaydı. 3 Bu amaç doğrultusunda kadınların ev işleri ve çocuk bakımı konularında bilgi sahibi olmaları amacıyla gece kursları açılmış, bu kursları 1913 de açılan hastabakıcı kursları takip etmiştir. Kurslarla birlikte 1911 yılında ilk kız lisesi açılırken, bazı kadınların kız sanat okullarında sekreter olarak meslek edindikleri görülmüştür. Yavaş yavaş iş hayatına 1 Uğurcan, Sema, Tanzimat Devrinde Kadının Statüsü, 150.Yılında Tanzimat, yay. Hazırlayan. Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, Ateş Yurtsever, Nevin, Yeni Harflerle Kadın Yolu/Türk Kadın Yolu , Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı 20. Yıl Özel Yayını. 3 Üstel, Füsun, Makbul Vatandaşın Peşinde, II. Meşrutiyet ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.

33 32 dâhil olan kadınlar, Birinci Dünya Savaşı nda dikiş, dokuma ve tütün atölyelerinde çalışarak, kamusal yaşama daha yoğun bir biçimde katılma imkânına sahip olacaklardır. 1 İkinci Meşrutiyet in ilanının ardından kadınların toplumsal hayata katılma taleplerini daha yüksek sesle duyurmaya başlamalarıyla, kadın ve aile konusu batılılaşma/modernleşme taraftarı kesim ile İslamcı/muhafazakâr kesim arasında önemli bir çatışma malzemesi olmuştur. İslamcı, Batıcı ve Türkçü yazarlar kendi yayınlarında kadınların toplumsal rollerini olmasını istedikleri biçimde resmetmişler, birbirlerini eleştirirken de yine kadın konusuna sıkça başvurmuşlardır. Örneğin, bir kesim dönem boyunca kadının peçe ve çarşaf giymesine cephe alırken diğer bir kesim bazı kadınların sokakta karşılaştıkları erkeklere peçelerini kaldırarak selam vermelerini ağır bir biçimde eleştirmiştir. 2 Bu çalışmada bir taraftan Tanzimat ve Meşrutiyet dönemleri incelenerek kadın haklarında meydana gelen gelişmeler ortaya konurken diğer yandan bahsedilen dönemlerde kadının konumunu modernlik ve geleneksellik açısından bir çatışma unsuru haline getiren erkek egemen söyleme yer verilecektir. Çalışma, kadın hakları açısından Tanzimat- Meşrutiyet dönemleri ile Cumhuriyet arasında radikal bir kopuştan ziyade süreklilik olduğu tezini savunacaktır. 1 Berkes, Niyazi, Türkiye de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Ocak Berkes, Niyazi, Türkiye de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Ocak 2008.