KAMU HĐZMET ARZINDA VERĐMLĐLĐK AÇISINDAN E-VERGĐLENDĐRME UYGULAMALARI (TÜRKĐYE DE E-BEYANNAME SĐSTEMĐ ÜZERĐNE BĐR ĐNCELEME) Özet

Transkript

1 KAMU HĐZMET ARZINDA VERĐMLĐLĐK AÇISINDAN E-VERGĐLENDĐRME UYGULAMALARI (TÜRKĐYE DE E-BEYANNAME SĐSTEMĐ ÜZERĐNE BĐR ĐNCELEME) Özet Ferhat Başkan ÖZGEN Bu bildiride kamu hizmet arzında verimlilik açısından Türkiye de e-vergilendirme uygulamaları ve özellikle e- beyanname sistemi incelenmiştir. Bildirinin amacı, e-beyanname sistemini, hizmet arzında verimlilik açısından değerlendirmektir. Bu çalışmada e-vergileme, geleneksel vergi konularından elde edilen vergilerin IBT den yararlanılarak toplanması şeklinde tanımlanmış; e-vergi doldurma (e-beyanname) ve e-vergi ödeme olmak üzere iki aşamada incelenmiştir. Ardından e-beyanname sistemi, hizmet arzında verimlilik açısından, vergi yönetiminin modernizasyonu, vatandaşlarının vergi hizmetlerinden yararlanma kalitesinin arttırılması, vergi hizmetlerinin arzında özel sektör ve yerel yönetimlerle işbirliği başlıklarıyla değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sırasında meslek mensuplarıyla yapılan anket sonuçlarından da geniş ölçüde yararlanılmıştır. E- beyanname sisteminin verimliliğinin arttırılması için bildirideki başlıca öneriler, e-beyanname bilgisayar programına alternatif muhasebe tabanlı web uygulamalarının geliştirilmesi, teknolojik altyapı problemlerinin çözümü, vergi ödemede interaktif banka hesabı kullanımının özendirilmesi, e-kültürün özümsenmesine yönelik eğitim faaliyetlerinin yaygınlaştırılmasıdır. Anahtar Kelimeler : E-vergi, E-beyan, E-ödeme, E-vergi ödeme, E-vergi doldurma, E-beyanname ve verimlilik, Vergi ve toplam kalite, Vergi yönetiminin modernizasyonu. Applications of E-Taxation from the point of view of Effectiveness at the Public Service Supply (A Research on the E-Tax Filing System in Turkey) Abstract The paper is investigated that the applications of e-taxation, especially e-tax filing system (e-declaration), in Turkey from the point of view of effectiveness at the public service supply. The paper is aimed to examine the effectiveness of e-declaration system in Turkey. In this paper, e-taxation is defined as the collection of traditional tax revenues with the aid of internet and computer technologies (ICT), and took it apart as e-declaration and e- tax payment. Effectiveness of e-declaration system is assessed with the topics of the modernization of tax management, the increasing of the citizen benefits gaining tax services, and cooperation with private sector and local governments. Additionally, it has been widely used the survey results conducted by certified public accountants in the assessment. To growth the benefits of e-declaration, the suggestions of the paper are as follows: Development of account-based web applications, Solving of technological infra-structure problems, encouragement of uses of interactive bank accounts for tax payments, generalization of education activities for internalization of e-culture. Keywords : E-tax, E-filing, E-payment, E-tax payment, E-tax filing, E-declaration and productivity, Tax and total quality, Modernization of tax management. 1. Giriş Bu bildiride, e-vergilendirmenin vergi hizmeti arzında verimliliği nasıl arttırabileceği incelenmektedir. Türkiye de e-vergi uygulamalarının bir alt unsuru olan e-beyanname sistemi, hizmet arzında verimlilik açısından değerlendirilmektedir. Bildirinin amacı, Türkiye de e- beyanname sisteminin, vergi hizmetlerinde verimliliği arttırabilme yolunda nasıl daha iyi kullanılabileceğini, e-vergi uygulamalarının bu amaca nasıl daha iyi hizmet edebileceğini gösteren öneriler getirmektir. Türkiye nin e-vergilendirme sistemine dikkati çekmek ve bu sistemin geliştirilmesini sağlayabilecek çözümlere katkı yapmaktır. Yrd.Doç.Dr., Adnan Menderes Üniversitesi Nazilli Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü, fozgen@adu.edu.tr 1363

2 Dünyada kamu hizmetlerinde verimlilik ve etkinliği arttırmak, yurttaşın tercihlerine uygun kamu hizmetlerini en iyi şekilde sunmak, her devlet için önemlidir. E-vergi doldurma ve e- vergi ödeme sistemleri de, esas itibariyle vergi hizmetlerinde verimliliği ve etkinliği arttırmak, vergi kayıp ve kaçaklarını azaltacak altyapıyı kurmak için kullanılır. E-vergileme, günümüzde yeni gelişen e-ticaretten elde edilen gelir ve kazancın vergilendirilmesi ve geleneksel vergi konularından elde edilen vergilerin (gelir, kurumlar, gümrük vergileri vb.) internet ve bilgisayar teknolojilerinden (IBT) yararlanılarak toplanması olmak üzere iki alanda gelişim göstermektedir. IBT den yararlanarak beyanname alınmasına ve vergi toplanmasına, dar anlamda elektronik vergileme, bu şekilde toplanan vergilere de elektronik vergi (e-vergi, e-tax) adı verilebilir. Dar anlamda e-vergilendirme konusu, e-vergi doldurma ve e-vergi ödeme olmak üzere iki boyutta incelenebilir. Đnternet vergilemesi adı da verilen e-ticaretin vergilendirilmesi konusunda ise, dar anlamda e- vergilendirmeden çok farklı tartışma alanları vardır. Bu konudaki tartışma, esas itibariyle, a)internet aracılığıyla elde edilen gelir veya kazancın ve mükellefin tespiti; b)gelir ve kazancın vergilendirilmesi boyutlarında gerçekleşir. E-vergileme, ilk olarak ABD de ortaya çıkmış ve denenmiştir. Günümüzde söz konusu uygulama pek çok ülkeye yayılmıştır 1. Vergi sistemleri ülkeler arasında farklılık arz ettiğinden, verginin elektronik olarak doldurulması ve tahsil edilmesine ilişkin sistemlerin veya uygulamaların adları da farklı olabilmektedir. Örneğin Avustralya da e-vergi (e-tax), Avustralya Vergi Đdaresi (ATO-Australia Tax Office) tarafından uygulanan üç elektronik vergi ödeme modelinden biridir 2. Feige (2000) de otomatik ödeme işlem vergisi (APT-Tax) ve Goldberg (2005) te ise elektronik vergi (E-Tax), alım satım faaliyetleri üzerinden gelişmiş bilgisayar teknolojileri sayesinde alınan, özel bir işlem vergisi olarak tanımlanmaktadır. Bu bildiride, elektronik vergilendirme, verginin, internete bağlı bilgisayarlar, online haberleşme araçları veya vergi dairesine gitmeyi gerektirmeyen diğer iletişim aygıtları yardımıyla, tahakkuku ve tahsilini sağlayan bir e-devlet uygulaması ve kamu hizmeti sunuş şekli olarak, dar anlamıyla tanımlanmaktadır (Özgen, 2006: 8). E-vergi doldurma ve e-vergi ödeme sistemlerine ilişkin uluslararası literatür, yenidir ve hızla artmaktadır. Hansford, ve diğerleri (2006), Hung ve diğerleri (2006), Barnes ve Vidgen (2006), Chang ve diğerleri (2005) ve Turner ve Apelt (2004), konu ve alanla ilgili çalışmalar arasında sayılabilir. Heeks ve Bailur (2007), Yıldız (2007) ve Titah ve Barki (2005) te alanla ilgili en yeni literatür özetleri verilmektedir. Wang (2002) ve Fu ve diğerleri (2006), e- verginin benimsenmesini, TAM kullanarak test eden iki örnek çalışmadır. Horst ve diğerleri (2007) ise genel olarak e-devlet hizmetlerini, TAM kullanılarak yapısal denklik modeli çerçevesinde incelemektedir. E-vergilemeye, vergi hizmetlerinin etkinliği ve verimliliği açısından yaklaşan akademik çalışmalara rastlanmamıştır. Genel bir kural olarak, herhangi bir hizmetin etkinliğini ve verimliliğini sağlamanın yolu, o hizmeti, hizmetten yararlananların tercihlerine en uygun şekilde sunmaktır. Hizmetin, talep, 1 Verginin elektronik olarak doldurulması uygulamasına sahip olan başlıca ülkeler şunlardır: Avustralya, ABD, Kanada, Đngiltere, Đrlanda, Almanya, Fransa, Đtalya, Hollanda, Finlandiya, Đsveç, Đsviçre, Norveç, Singapur, Brezilya, Meksika, Şili, Hindistan, Çin, Singapur, Tayland, Tayvan, Malezya, ve Türkiye. 2 Diğer iki yöntem, Electronic Lodgement Service (ELS), TaxPackExpress dir. 1364

3 üretim, arz, maliyet koşullarını ve fiyatlandırma yöntemlerini, yararlanan tercihlerine göre düzenlemektir. E-Beyanname gibi, ardında yoğun şekilde internet ve bilgisayar teknolojileri kullanımı bulunan e-devlet uygulamalarının verimliliği ise, yukarıdaki genel kurallara ilave olarak, tek tek kurum odaklı hizmet sunumundan entegre devlet yapısına geçmekle sağlanabilir. Bu dönüşüm, (a) idarenin modernizasyonu, (b) hizmetten yararlanma kalitesinin arttırılması (toplam kalite) ve (c) özel sektör ve yerel yönetim işbirliği ile olabilir. Bu bildiride e-beyanname uygulaması verimlilik açısından yukarıdaki başlıklar altında incelenirken, e-beyanname uygulamasında anahtar rol üstlenen serbest muhasebeciler, serbest muhasebeci ve mali müşavirler ve yeminli mali müşavirlerle (meslek mensuplarıyla), Türkiye çapında yapılmış anket sonuçlarına da yer verilmiştir. Anket sonuçları, vergi dairelerine uygulanan mülakattan elde edilen bilgilerle desteklenmiştir. 2. Elektronik Vergilendirme ve Türkiye Uygulaması Bir e-devlet uygulaması ve kamu hizmeti sunuş şekli olarak e-vergilendirme, günümüzde pek çok ülkeye yayılmıştır 3. Vergi sistemleri ülkeler arasında farklılık arz ettiğinden, verginin elektronik olarak doldurulması ve tahsil edilmesine ilişkin sistemlerin veya uygulamaların adları da farklı olabilmektedir. Türkiye de e-vergilendirme uygulaması ise, esas itibariyle, vergi borcunun miktarını belirten vergi beyannamesinin, vergi idaresine elektronik olarak teslim edilmesi (e-beyanname-e-vergi doldurma) ve tahakkuk eden vergi borcunun vergi idaresine gitmeden yatırılması (e-vergi ödeme) olmak üzere iki aşamadan oluşur E-Beyanname E-vergi doldurma (e-tax filing) veya elektronik doldurma (e-filing) (Türkiye deki adıyla e- beyanname), bilgisayarlar kullanılarak vergi bilgilerinin dolaysız olarak gelir idaresine aktarılması olarak tanımlanmaktadır (Investor Dictionary, 2007). E-beyanname, vergi ödeyenlere, beyannamelerini vergi idaresine elektronik olarak arz etmeleri konusunda sağlanan bir imkan veya yöntemdir. Bu yöntemde, vergi ile ilgili her türlü bilgi, vergi beyannamesini hazırlayanlar veya vergiyi ödeyenler tarafından, vergi idaresine, kağıt kullanılmaksızın, bilgisayar ortamında aktarılır (Petersen ve Washington, 1993: 68). E-vergi doldurma sistemleri, online-web tabanlı sistemler olabileceği gibi, bilgisayar-program tabanlı sistemler de olabilir. Online-web tabanlı sistemler daha gelişmiş sistemlerdir. Bu konuda her ülkede çok farklı programlar kullanılmaktadır. Bazıları sadece beyanname hazırlama yeteneğine sahipken, bazıları hem hazırlama hem de gönderme, bazıları da sadece gönderme yeteneğine sahiptir 4. Ülkenin kendi tercihine göre ve e-devletin hangi aşamasında bulunduğuna 5 bağlı olarak, kurulacak sistem ve kullanılacak programlar değişmektedir. 3 Verginin elektronik olarak doldurulması uygulamasına sahip olan başlıca ülkeler şunlardır: Avustralya, ABD, Kanada, Đngiltere, Đrlanda, Almanya, Fransa, Đtalya, Hollanda, Finlandiya, Đsveç, Đsviçre,Norveç, Singapur, Brezilya, Meksika, Şili, Hindistan, Çin, Singapur, Tayland, Tayvan, Malezya, ve Türkiye. 4 ABD de sistemin kurulduğu ilk zamanlarda kullanılan EFS (electronic filing system) programları için Bkz: Harold C. Gellis, "How to Get Plugged into Electronic Tax Filing", Journal of Accountancy, June 1991, Ayrıca Bkz: George C. Paulsen, Is it Finally Time to Switch to Electronic Filing, Outlok, Winter 2000, Vol 67, Issue 4, p: E-Devlet in benimsenmesinin dört aşaması, ilk (presence) aşama, etkileşim (interaction) aşaması, dönüşüm (transaction) aşaması ve ileri dönüşüm (transformation) aşamasıdır. E-vergi doldurma ve ödeme uygulamaları, dönüşüm aşamasının karakteristiklerindendir. Bu konuda Bkz: Sun Microsystems, The Era of E-Government is Here, < ( ) p:

4 Tüm e-devlet uygulamaları gibi, e-vergi doldurmadan beklenen faydalar da e-devletten beklenen faydalarla örtüşür. Tüm e-devlet uygulamaları, kamu yönetiminde etkinlik, kamu hizmet kalitesini arttırma, politika etkisini güçlendirme, iktisadi politika amaçlarını gerçekleştirmeye yardımcı olma, kamu reformlarını kolaylaştırma ve yurttaş ilgisini ve güvenin arttırma gibi amaçlarla gerçekleştirilir (OECD, 2003a: 21-47). E-vergi uygulamaları ise spesifik olarak, vergi idaresinde açıklığı getirmede; vergi idaresinin maliyet etkinliğini, operasyonel etkiliğini ve yaptırım gücünü; vergi idaresine güveni arttırmada; vergi idaresinin gelişiminin önünü açmada etkili olabilir. Bu amaçlara ulaşmada, uygulamaların başlangıç aşamasında, bütçesel engeller, kurulum maliyetinin yüksekliği, teknolojik değişikliklerin zorluğu, yasal kurumsal altyapının hazırlanmasının ve düzenleyici önlemlerin zaman alması, toplumdaki dijital uçurumun geciktirici ve engelleyici etkisi gibi zorluklarla karşılaşılır (OECD, 2003a: 47-67). Đlerleyen aşamalarda ise, sunulan hizmete talep yetersizliği, sistemin tamamen kağıtsız işlememesi (Srinivasan ve Walter, 1995: 23), sosyal erişim ve teknolojik erişim güçlükleri, internet kullanımına ilgisizlik (Kuk, 2002: 355) gibi problemler ortaya çıkabilmektedir. Her e-devlet uygulamasında olduğu gibi, e-vergi doldurma ve ödeme uygulamalarında da gelir, eğitim ve yaş gibi demografik değişkenlerin kurulacak sistemin işleyişini etkileme potansiyelleri vardır. Her şeye rağmen her bir e-devlet uygulamasının ve kurulacak her sistemin, devlete ve yurttaşa büyük faydaları vardır (Öz, 2004: 12). E-vergi doldurma sistemleri, devlet açısından, vergi datasını elle girme ile ilgili işgücü maliyetlerini düşürür; data girişindeki ve depolamadaki insan hatalarını yok eder; vergi beyannamelerinin hazırlanmasında doldurulmasında harcanan zamanı azaltır; yanlış kayıt ve hatalı bilgilerden arınmış güvenilir bir vergi datası oluşmasını sağlar (Delucia, 2000: 12). Bilgi teknolojilerinin vergi idaresinde kullanılması, vergi idaresini güçlendirerek, vergi kaçakçılığının önlenmesinde altyapı oluşturulması anlamında büyük rol oynar (Slemrod, 1990: 175). Elektronik vergi doldurma hizmetini kullanan birey açısından, vergi dairesine gitme, sıra bekleme gibi aktivitelerini ortadan kaldırdığından, zaman maliyeti bakımından büyük tasarruf ve beyanname doldurmada bilgisayar programının sağladığı büyük kolaylık demektir. Beyanname vermek zorunda olan vergi mükellefleri veya vergi mükelleflerine beyanname doldurmada aracılık eden muhasebeciler, yasanın tayin ettiği son beyanname verme gününde, daha önce hatasız hazırladıkları e-beyannameleri, vergi dairesine gitmeden, sıra beklemeden internet yardımıyla gönderebilirler. Özellikle tüketim vergilerinde vergi iadesi mekanizması iyi çalışan ABD gibi ülkelerde, vergi mükellefleri, e-vergi doldurma sayesinde, vergi iadelerini daha erken alırlar (Gellis, 1991: 58). Sözü edilen tüm bu faydalar, e-vergi doldurmanın, e-vergi ödeme ile birlikte kullanılması durumunda daha da artar. Türkiye de verginin elektronik olarak beyanı uygulaması, zorunlu bir uygulamadır. E- beyanname, veraset ve intikal vergisi hariç, beyanname verilmesi gereken tüm vergilerde zorunlu olarak uygulanmaktadır (GIB, 2007a: 13-21) E-Vergi Ödeme E-vergi ödeme, devlet açısından, vergi kayıp ve kaçakları ile mücadele yoluyla vergi gelirlerini arttırmada fayda sağlar. Hizmetten yararlananlar açısından ise, zaman maliyetinde tasarruf ve vergi ödemede kolaylık anlamına gelir. Bankalar ise bu sistemi en fazla maliyet etkinliğini sağladığı için tercih ederler (Centeno, 2004: 300). E-vergi doldurma, diğer internet bankacılık hizmetleri ile birlikte yaygınlaştıkça, bankacılık sisteminin maliyet etkinliğini artırmasına katkı yapar. Kamuoyu, kamu hizmetlerinin ve altyapısının geliştiğini gördükçe, 1366

5 kamu politikası ve bu arada vergi politikası da kolaylaşır. Kamu hizmetlerinde verimliliğin ön şartları arasında, daha iyi, sistematik veri toplama, raporlama ve hesap verebilirlik yer alır. E- vergi ödeme bunları sağladığı, vergi sisteminin basitleştirilmesine zemin hazırladığı için önemlidir. Kamu hizmetlerinde bilgi sistemleri kullanımının kamu sektörünün hesap verebilirliğini etkileyen temel faktörlerden biri olduğu ispatlanmıştır (Heeks, 1998). 3. Verimlilik Açısından Türkiye de E-Vergi Doldurma (E-Beyanname) Sistemi Herhangi bir hizmetin arzında etkinliği ve verimliliği sağlamanın temel koşulu, o hizmeti, hizmetten yararlananların tercihlerine en uygun şekilde sunmaktır. Hizmetin, talep, üretim, arz, maliyet koşullarını ve fiyatlandırma yöntemlerini, yararlanan tercihlerine göre düzenlemektir. E-beyanname ve e-vergi ödeme uygulamalarının ardında, yoğun bir internet ve bilgisayar teknolojileri kullanımı söz konusudur. Yani e-vergi doldurma ve ödeme hizmetleri, dönüşümsel e-devlet hizmetleri arasında yer alır. Bu tür hizmetlerin verimli sunulması için, kullanıcı odaklı bir anlayışla, tek tek kurum odaklı hizmet sunumundan, entegre devlet yapısına geçmek, bunu özel sektörle ve yerel yönetimlerle işbirliği içinde başarmak gereklidir. Yani etkileşimli kamu hizmeti anlayışı (interactive e-service) yerini, dönüşümsel kamu hizmeti anlayışına (transactional e-service) bırakmalıdır. Vergi hizmetleri açısından bu değişim, (a) vergi yönetiminin modernizasyonu, (b) vatandaşlarının vergi hizmetlerinden yararlanma kalitesinin arttırılması, (c) vergi hizmetlerinin arzında özel sektör ve yerel yönetimlerle işbirliği ile sağlanabilir Vergi Yönetiminin Modernizasyonu Devlet, vergi yönetiminin modernizasyonu için, pek çok e-devlet projesini hayata geçirmiştir. Çoğu Vedop-1 ve Vedop-II ana projeleri ile bağlantılı olan bu projelerden birkaçı, Vdo, Ebtis, Gümbs, Vd-Intra ve Internet-VD olarak sayılabilir. Bu sayede vergi yönetimi e- vergilendirmenin işlemesine yetecek hale getirilmiştir. Fakat bu noktada e-vergilendirmeden ne kadar memnun olunduğu ve ne tür problemler olduğu sorusunun sorulması gereklidir. Aşağıda, e-beyannameyi yaygınlıkla kullanan meslek mensupların e-beyannameye ilişkin problemleri dile getirilmekte ve ayrıca e-beyannamenin verimliliğinin arttırılması amacıyla, vergi yönetiminin modernizasyonunun gerekli şartlarına değinilmektedir Hukuki Altyapı Yeterliliği 213 Sayılı Vergi Usül Kanunu ve bu Kanunda değişiklik yapan 5228 ve 5398 Sayılı Kanunlar ile uygulamaya ilişkin konuları düzenleyen 340, 346 ve 351 Sıra Nolu VUK Genel Tebliğleri, e-beyannamede hukuki altyapıyı oluşturur (Erdem, 2005: 92-93). Bu düzenlemelerle, internet ve diğer elektronik bilgi iletişim araç ve ortamında gönderilen beyanname ile kağıt ortamında gönderilen beyanname arasında hukuki sonuçları itibariyle hiçbir fark kalmamış ve e- beyanname sisteminin işlemesine yetecek bir hukuki altyapı oluşmuştur. Sistemi kullananlar açısından hukuki altyapıdan kaynaklanan genel bir sorun yoktur. Fakat hukuki altyapının daha da geliştirilmesine için aşağıdaki öneri uygun olabilir. Meslek mensupları bugünkü yapıda, muhasebe ücretlerini müşterilerinden tahsil etmektedirler. Beyanname elektronik olarak gönderildikten sonra, vergi borcunun ödenmesi yükümlülüğü hukuki olarak vergi mükellefinindir. Fakat uygulamada tahakkuk fişi kesildikten sonra, yasal olmasa da pek çok meslek mensubu, vergi ödemesine aracılık eder. Bu durumda, muhasebe ücretini geciktiren veya hiç ödemeyen müşteriler yüzünden, meslek mensuplarının zor durumda kalma olasılığı vardır. Gönderdikleri beyanname sayısı ile kendi gelirleri için vergi dairesine verdikleri stopaj listelerindeki sayı arasında daima fark olur. Bu problem, vergi ödemesi sırasında muhasebe ücretlerinin de vergi dairesince tahsil edilerek muhasebeciye vergi dairesi stopajını yaparak ödenmesini sağlayacak bir hukuki düzenleme ile 1367

6 giderilebilir. Bu sayede, muhasebe ücretlerinin standardizasyonu ve vergilendirilmesi kolaylaşır, meslek mensuplarının stopaj listeleri vermesine gerek kalmaz. Bu düzenleme, vergi mükelleflerini, vergi borçlarını bankalara otomatik ödeme talimatı ile ödemeleri konusunda özendirici olur Bilgisayar Program Altyapı Yeterliliği E-beyanname uygulamasının işletilmesinde, günümüzde devlet tarafından üretilen ve ücretsiz sunulan e-beyanname adlı program yaygınlıkla kullanılmaktadır. Bu program ve programın işlediği teknolojik altyapı, meslek mensuplarınca en fazla şikayet edilen konular arasında birinci sırada yer almaktadır. Yazılım, program ve teknolojik altyapı problemleri, toplam içinde en büyük ilk üç unsur olmakta ve %43 e ulaşmaktadır. Program, muhasebe programları ile entegre çalışmaz. Muhasebe programıyla girilen ve vergi beyannameleri ile ilgili olan veriler, tekrar, elle e-beyannameye girilmek zorundadır. E- beyanname programının versiyon değişikliklerinde, eski beyanname çalışmalarında mevcut olan bilgilerin, yeni programda yeni beyannamelere aktarılabilme imkanı yoktur. Az da olsa bu veriler yeniden elle girilir. Bu sorunlar küçük revizyonlarla çözülebilir. Ayrıca, e- beyanname program arayüzü, daha basit ve sade hale getirilebilir ve kullanıcı dostu (userfriendly) çözümler arttırılabilir. Onaylanan beyanname bilgisi ve tahakkuk fişi, meslek mensubu bilgisayarına otomatik gönderilebilir. Şifreli güvenlik alanından dışarı çıkılmasına neden olan ve 10 dakika beklenmesine yol açan, internet tarayıcısının geri tuşu kullanımı kaldırılabilir. Süresi geçen beyannamelerde, gecikme cezası kesinleşmeden görülebilir, cezada bir yanlışlık varsa bu aşamada vergi dairelerince düzeltilmesi sağlanabilir; bu sayede mahkemelere dava açılmak zorunda kalınmaz. Düzeltme beyannameleri ile ilgili olarak, vergi dairelerinin düzeltme ve konusu hakkında elektronik bilgilendirilmesi için çözümler üretilebilir E-Beyanname Hizmetinin Üretim Koşulları ve Arz Yöntemleri Bilindiği gibi e-beyanname hizmeti, tamamıyla devlet tarafından üretilen ve arz edilen çok yeni bir kamusal hizmettir. Hizmetin hangi koşullarda hangi yöntemlerle üretileceğine ve sunulacağına, siyasal karar alma mekanizması içinde siyasetçiler ve gelir idaresi bürokratları, baskı gruplarının etkisi altında karar verir ve uygularlar. Bu mekanizmanın etkinsizlik ürettiği, kamu ekonomisince bilinmektedir. Güvenlik kaygılarını küçümsemeksizin, üretim koşulları ve arz yöntemleri, piyasa mekanizmasına yaklaştırılabilir. Hizmet, bilgisayar-internet altyapısı kullanılarak gelir idaresi tarafından üretilmekte, e- beyanname programı yardımıyla arz edilmektedir. E-beyannamede en büyük baskı grubu, Türkiye Muhasebeci Odaları Birliğidir. Hizmette verimlilik için, her şeyden önce, TÜRMOB un GĐB e e-beyanname hizmetini kullananların tercihleri hakkında çok iyi geri bildirim bilgisi aktarması gereklidir. TÜRMOB un bu konuda yetersiz kalabileceği varsayımından hareketle, ayrıca Gelir Đdaresi Başkanlığı nda, e-beyanname kullanıcı tercihlerinin karar alma mekanizmalarına daha fazla yansıtılmasını sağlayacak çözümler geliştirilmelidir. Hizmetin üretimi ve arzı aşamasında, özel sektörün mümkün her türlü katkısı alınmalıdır. E-beyanname programının geliştirilmesinde ve muhasebe programlarıyla entegrasyonunda; e-beyannameye benzer fonksiyon gören bilgisayar tabanlı daha ileri değişik ucuz programlar geliştirilmesinde; e-vergi doldurma konusunda eğitim, rehberlik, danışmanlık ve yardım hizmeti verilmesinde; e-vergi doldurmanın e-vergi ödeme ile entegrasyonunu sağlayan çok daha kapsamlı web tabanlı çözümler üretilmesinde vb, özel sektörün büyük katkıları olabilir. 1368

7 E-Beyanname Hizmetinin Üretiminde ve Arzında Maliyet Tasarrufları E-beyanname, vergi beyannamesi doldurma hizmetinde önemli maliyet tasarruflarına yol açmış olmalıdır. Hesaplamalara göre, vergi dairelerinde beyanname kabul ve tahakkuk işlemlerinin otomatik yapılması sonucunda, yılda kişi boyutunda bir personel gücü tasarrufu sağlanmış ve bu personelin, banko işlemleri yerine vergi denetimleri gibi ihtisas gerektiren işlemlerde kullanılması yoluna gidilmiştir. Bu işgücü tasarrufunun parasal boyutu, yılda 4.2 Milyon $ olarak hesaplanmaktadır. Ayrıca, e-beyanname sisteminin her yıl yaklaşık 6,000 ton kağıt tasarrufu sağlayabileceği düşünülmekte, bunun ekonomik değerinin yıllık 3 milyon $ olduğu hesaplanmaktadır (Yaranlı, 2002: ). E-beyanname hizmetinin maliyet tasarrufları, meslek mensuplarına da sorulmuştur. Ebeyanname ile e-vergi (elektronik olarak vergi ödeme) uygulamalarının birlikte yaygınlaşması, sizce aşağıdaki vergi ödemelerine ilişkin maliyet unsurlarından hangisi/hangilerinde tasarrufa yol açmış olabilir? (Birden fazla işaretleyebilirsiniz) sorusuna, meslek mensupları aşağıdaki gibi cevap vermişlerdir. E-beyannamenin maliyet tasarrufları, e- vergi doldurmanın e-vergi ödeme ile birlikte kullanımıyla daha da artacaktır. Grafik 1: E-Beyanname Hizmetinin Sağladığı Maliyet Tasarrufları Vergi tahsiline ilişkin diğer maliyetler 6% Vergi tahakkukuna ilişkin maliyetler 7% Vergi tebliğine ilişkin maliyetler 5% Vergi tarhına ilişkin maliyetler 5% Vergi dairesinde o iş için memur istihdam etme maliyeti 13% Yargı öncesinde vergi takibatına ilişkin maliyetler 2% Vergi dairesinde bekleme maliyeti 16% Vergi yargısı aşamasına ilişkin maliyetler 2% Bir vergi ödemesinde kullanılan kağıdın maliyeti 10% Bir vergi beyannamesini doldurtma maliyeti 8% Bir beyannameyi postalama maliyeti 11% Vergi dairesine gelme maliyeti 15% Kaynak: Meslek Mensuplarının E-Beyannameden Memnuniyet Düzeyi Anketi Meslek mensupları, vergi dairesine gelme, dairede bekleme ve o iş için memur istihdam etme maliyetlerini en fazla oranda önemsemişlerdir. E-beyanname hizmetinin maliyet etkinliğini ölçmek için, önceki uygulama ile karşılaştırmalı bir analize ihtiyaç vardır. Grafik 1, bu analizde kullanılacak sınıflandırma için bir fikir verebilir E-Beyanname Hizmetinin Fiyatlandırılması Verimlilik açısından hizmet fiyatlandırılması da büyük önem arz eder. Günümüzde e- beyanname hizmeti, genel bütçeden alınan ödeneklerle finanse edilmektedir. Buna karşılık, beyanname düzenleme programı, kullanıcılara ücretsiz sunulmaktadır. Kullanıcılar, sadece bilgisayar ve internet bağlantı giderlerini karşılamaktadırlar. Oysa, e-beyanname hizmetinin faydası bölünebilir niteliktedir. Hizmetin üretim koşulları ve arz yöntemleri konusunda piyasaya daha yakın çözümler geliştikçe, bu konuda daha uygun finansman yöntemlerine 1369

8 geçilecektir 6. Đlk fırsatta, kullanıcı, program kullanımında serbest bırakılmalı; özel sektör, alternatif beyanname düzenleme programlarını geliştirme konusuna yönlendirilmeli ve bu programlardan düşük bir pazarlama bedeli almasına izin verilmelidir. Böylelikle devlet, kullanıcılara e-vergi doldurma konusunda eğitim, rehberlik, danışmanlık ve yardım hizmeti verilmesi sorumluluğundan da kısmen kurtulmuş olur. Bu hizmeti özel sektör daha etkin verebilir Meslek Mensuplarının E-Beyanname Problemleri Meslek mensuplarının E-beyanname uygulamasının başarısını ve yaygınlaştırılmasını etkileyecek düzeyde olduğunu düşündüğünüz, ne tür problemleriniz var? (Bir den fazla işaretleyebilirsiniz) sorusuna verdikleri cevaplar Grafik 2 de gösterilmiştir. Meslek mensupları en fazla oranda, program ve teknolojik altyapı problemlerine dikkat çekmektedirler. Grafik 2: Meslek Mensuplarının E-Beyanname Problemleri SM YMM ve/veya SMMM işletmenizle Vergi Dairesi arasında iletişim problemleri 7% SM YMM ve/veya SMMM işletmenizle Gelir Đdaresi Başkanlığı (GĐB) arasında iletişim problemleri 6% SM YMM ve/veya SMMM işletmenizle mükellef arasında iletişim problemleri 5% Hukuki altyapı problemleri (Mevzuat eksikliği veya yanlışları) 6% Diğer teknolojik altyapı problemleri 13% SM, YMM, SMMM personelinin yeni duruma adaptasyonu ve eğitimi ile çözülebilecek nitelikte problemler 7% E-beyanname programının yeteneklerinin zayıf olmasından kaynaklanan problemler 12% Sistemi kullanmak zorunda olan SM- SMMM-YMM çalışanlarının adaptasyonu ve eğitimi ile çözülemeyecek nitelikte problemler 7% E-beyanname programının yazılımından kaynaklanan eksiklikler ve/veya problemler 18% TÜRMOB dan kaynaklanan veya TÜRMOB un organizatörlüğü liderliği yönlendirmesiyle çözülebilecek problemler 5% SM-SMMM veya YMM işletmeniz içinde bilgisayar sayısının ve/veya donanımının yetersiz olmasından kaynaklanan problemler 5% SM YMM ve/veya SMMM işletmenizin mevcut örgütsel yapısından kaynaklanan problemler 1% Teknoloji kültürünün (e-kültür) özümsenmesiyle ilgili problemler 8% Kaynak: Meslek Mensuplarının E-Beyannameden Memnuniyet Düzeyi Anketi 3.2. Vatandaşlarının Vergi Hizmetlerinden Yararlanma Kalitesinin Arttırılması E-beyannamenin, vergi hizmetlerinin verimliliğinin arttırılmasında daha iyi işlev görebilmesi için, toplam kalite anlayışı ile değerlendirilmesi yerinde olur. Toplam kalite yönetimi (TKY), önceleri özel sektörde kabul edilen ve geçerliliği kanıtlanan bir yönetim tekniği olup, günümüzde kamu sektöründe de kabul görmektedir (Sawyers ve Chen, 2001: 94). TKY nin, üst yönetimin liderliği, müşteri odaklılık/müşteri tatmini, tam katılım ve takım çalışması, çalışanların eğitimi, hata önleme/sıfır hata, sürekli geliştirme/iyileştirme gibi temel uygulama ilkeleri vardır (Karyağdı, 2001: 24-32). 6 ABD de gönderilen her beyannameden sabit bir ücret tahsil edilir. Yani e-vergi doldurma hizmeti ücretlidir. Fakat ABD de sistemin gönüllü olduğu da not edilmelidir. 1370

9 E-Beyannamede Kullanıcı Odaklı Yaklaşım Kamu hizmetlerinde her zaman arz yönü talep yönünden daha fazla incelenir. Oysa, kullanıcının tercihine uygun hizmeti sunmak, o hizmetten beklenen faydanın gerçekleşmesi açısından son derece önemlidir. Aynı mantıkla, vatandaşların vergi hizmetlerinden yararlanma kalitesinin arttırılması için, e-beyannamede kullanıcı odaklı bir yaklaşımın benimsenmesi gerektiği iddia edilebilir. E-beyanname sistemi, şu anki haliyle kullanıcı tercihlerine fazlaca dikkat eden bir sistem değildir. Sistem 2005 yılında zorunlu hale getirildikten sonra, en fazla dillendirilen görüşlerin başında meslek mensuplarının ücretsiz çalışan birer vergi dairesi memuru haline getirildiği, fakat e-beyanname sisteminin gelişiminde ve işleyişinde meslek mensuplarına çok az söz hakkı tanındığı görüşü gelmektedir. Bu görüş bir başka açıdan meslek mensuplarının ihtiyaç duydukları bilgilerin onlara sağlanmasında yeterli çaba gösterilmediği anlamını da taşımaktadır. E-beyanname web sitesinde, her zaman, hizmet sunumunda kullanıcı tercihlerini yoklayan anketler yer almalıdır. TÜRMOB, kullanıcı tercihlerini Gelir Đdaresi ne aktarmada daha etkin bir rol üstlenmelidir. E-beyanname hizmetinin üretiminde ve arzında özel sektör katkısının arttırılmasının, kullanıcı odaklı yaklaşımın benimsenmesinde ve e-beyanname süreçlerine meslek mensubu ve vergi mükellefi katılımını arttırmada çok büyük etkisi olacaktır E-Beyannameden Memnuniyet Düzeyi E-beyannameden kaynaklanan problemleriniz var mı? sorusuna ankete katılan meslek mensuplarının %68 i hayır, %32 si evet cevabını vermişlerdir. Hemen ardından gelen ebeyanname uygulamasından kaynaklanan problemlerinizi, genel olarak kısa sürede çözebiliyor musunuz? sorusuna ise, %45 çok kısa sürede çözüyorum, %45 kısa sürede çözüyorum, %6 uzun süre alıyor, %2 çok uzun süre alıyor, %2 hiçbir zaman çözemiyorum cevabı gelmiştir. Bu durumda meslek mensuplarının genel olarak e-beyanname uygulamasından memnun oldukları sonucu çıkarılabilir. Bu yargıyı, ankette sorulan diğer belli başlı sorular da desteklemektedir. Bunların bazıları Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1: Meslek Mensuplarının E-Beyannameden Memnuniyetlerine Đlişkin Sorulara Verdikleri Yanıtlar (%) Kesinlikle katılıyorum Katılıyorum Fikrim yok/ Değiştirmiyo Katılmıyoru r Kesinlikle m katılmıyoru m Devlet bizi e-beyannameyi kullanıp kullanmama konusunda serbest bıraksaydı, e-beyannameyi kullanmayı tercih ederdim E-beyanname, bana hiçbir fayda sağlamıyor E-beyannamenin benim için avantajları, dezavantajlarından daha çok E-beyannamenin kullanılması benim için kolay E-beyannamenin, gizlilik ve güvenlik kaygıları nedeniyle, genel olarak güvenli olmadığını düşünüyorum E-beyannameyi kullanmak benim için çok pahalı E-beyannamenin şu anki işleyişinden ben memnunum

10 E-beyanname yöntemini kullanmanın maliyeti, eski yönteme göre daha az E-beyanname, işletmemizin iş performansını arttırdı. Đşler daha hızlı yapılıyor E-beyanname, işletmemizin iş yükünü artırdı E-beyanname, işimle ilgili görevlerimi daha çabuk yapmamı sağlıyor Kaynak: Meslek Mensuplarının E-Beyannameden Memnuniyet Düzeyi Anketi E-Beyannamede Kalite Standardizasyonu Kalite standardizasyonu, güçlü bir liderlik, yerleşik sistem uygulaması, takım çalışması ve motivasyon gerektirir. Gelir idaresi personeli açısından, takım performansına dayalı performans standartları oluşturulması, e-beyanname uygulamasına ilişkin süreçlerin basitleştirilmesi ve standardize edilmesi gereklidir. Sadece GĐB içindeki iş süreçlerinin değil, GĐB, vergi daireleri ve e-beyanname kullanıcıları arasındaki tüm iş süreçlerinin gözden geçirilmesi buna bankaların da dahil edilmesi bir ihtiyaçtır. E-beyanname bilgisayar programı ve internet altyapısının yüksek düzeyde standardizasyonu da önemlidir. Ancak program standartlarının belirlenmesi durumunda, özel sektörün beyanname gönderme programlarını geliştirmek için çalışmaya başlayabileceği açıktır. Đnternet altyapısının yüksek düzeyde standardizasyonu, özellikle meslek mensuplarının sık sık kesilen çok yavaş internet hattı şikayetlerini çözecektir E-Beyannamede Sürekli Gelişme Anlayışı (Kaizen) ve Benchmarking Maliye Bakanlığı merkez ve taşra birimlerinin sürekli gelişmeyi amaç edinen birer kamu birimi olarak hizmet sunması için, 2001 yılından itibaren yedi pilot ilde belirlenen vergi dairelerinde çalışmalar başlatmıştır (Çelik, 2006: 173). Bu iller, Ankara, Đstanbul, Đzmir, Bursa, Adana, Tekirdağ, Kocaelidir (Gerçek, 2003: 30). Devam ettiği bilinen bu çalışmalarının hızlandırılması ve tüm yurda yayılması gerekir. Sürekli gelişme anlayışı (Kaizen), detaylı süreç analizlerini, güçlü liderliği, takım çalışmasını ve motivasyonu gerektirir. Kaizen için katılım yönetimi de önemlidir. Yani her seviyede yönetici, çalışanlar ve e-beyanname kullanıcıları arasında işbirliği ve iletişime önem veren bir bakış açışı olmadan Kaizen yaklaşımı e-beyannamede sürekli gelişmeyi sağlayamaz. E-beyannamede Kaizen in başarısını pekiştirecek benchmarking gibi yeni yönetim tekniklerinden de yararlanmak mümkündür. Benchmarking sayesinde, e-beyanname iş süreçleri, özel ve kamu sektöründeki en iyi uygulamalar ile karşılaştırılarak sürekli geliştirilebilir. GĐB ve vergi dairesi çalışanları ile e-beyanname kullanıcıları arasındaki iletişim arttırılarak, daha yoğun meslek içi eğitim programları düzenlenerek, iç ağ kapasitesini geliştirerek vb. e-beyanname hizmetinin verimliliği daha da arttırılabilir E-Beyannamenin Sosyal Sorumluluk ve Ahlaka Uygunluğu Tüm kamu hizmetlerinden olduğu gibi, e-beyanname hizmetinin de verimli sunulabilmesi için, yöneticilerin, çalışanların ve kullanıcıların, sosyal sorumluluk bilinci içinde hareket etmeleri gereklidir. Hizmet sunumunda idari-mali sorumluluk ve şeffaflık kriterlerine azami ölçüde uyulup uyulmadığı yetkililer tarafından incelenmelidir. Vergi idaresinin sosyal sorumluluğu, hizmetin güvenlik önlemelerinin, kullanıcıların endişe etmeyecekleri ve hizmeti güvenle kullanabilecekleri düzeye yükseltilmesini gerektirir. Güvenlik kadar, e-beyannameye ilişkin tüm süreçlerin ahlak kurallarına uygun işlemesine yönelik önlemlerin alınması da önemlidir. Yönetim ahlakı, organizasyon ahlakı, sistem ve 1372

11 insan ahlakı anlamında e-beyanname süreçleri incelenmelidir 7. Örneğin, YMM lerin beyanname gönderme zorunlulukları yeniden gözden geçirilmelidir. YMM lerin asıl görevleri denetim ve tasdiktir. Beyanname göndermek, YMM meslek ahlakı açısından çok uygun olmayabilir (Şanlı, 2005: 55-58). Sistemin ahlaka uygun düzenlenmesi, güvenliği de güçlendirecektir Vergi Hizmetlerinin Arzında Özel Sektör ve Yerel Yönetimlerle Đşbirliği Tüm vergi hizmetlerinin daha verimli sunulabilmesi için özel sektör ve yerel yönetimlerle işbirliği gereklidir. Bu işbirliği çok farklı şekillerde ele alınabilir. E-beyanname açısından konu altı alt başlık halinde incelenecektir. Đşbirliği, yeni kamu yönetimi anlayışının temelinde yer alan ve e-devlet uygulamalarının başarısını etkileyen önemli bir faktördür Bilgisayar Okuryazarlığının Arttırılması Bir ülkede bilgisayar okuryazarlığının arttırılmasında, bilgisayar sayısı ve internet abone sayısının arttırılmasının büyük katkısı olabilir. OECD verilerine göre Türkiye bu konuda oldukça geri durumdadır (OECD, 2005b: 137). Bu konudaki açık, e-beyanname uygulamasını çok fazla etkilemese de yine de özel sektör ve yerel yönetimlerle işbirliği içinde kapatılmalıdır. Ayrıca, meslek mensupları ve vergi daireleri ile yapılan mülakatlarda, e- kültürün özümsenmesinin, e-beyannamenin başarısını etkileyen önemli bir unsur olduğu sürekli vurgulanmıştır. Ankette dile getirilen e-kültürün özümsenmesiyle ilgili problemler, meslek mensuplarının e-beyanname ile ilgili problemleri arasında %8 ile küçümsenmeyecek bir paya sahiptir. E-kültürün özümsenmesi için, bilgisayar okuryazarı olma yönünde bir bilinç geliştirilmeli, bilgisayar kullanım eğitimi verilmelidir. Bu konuda özel sektör ve yerel yönetimlerle işbirliği halinde, topluma yönelik projeler geliştirilmesi ve aktiviteler sergilenmesi, e-vergi doldurma ve ödeme uygulamalarının başarısını önemli ölçüde etkileyebilir Kullanıcıların Bilgisizliğinin Giderilmesi Başta meslek mensupları olmak üzere, e-beyanname sistemini kullanan herkesin, sistemin işleyişine ilişkin her konuda ortaya çıkabilecek bilgi eksikliklerinin giderilmesi, sadece devletin üstesinden gelebileceği bir sorumluluk veya görev değildir. Özel sektör ve yerel yönetimlerin kullanıcı bilgisizliğinin giderilmesinde çok büyük katkıları olabilir. Belediyelerin, sivil toplum kuruluşlarının veya ticaret odalarının organizatörlüğünde, bilgilendirme toplantıları düzenlenebilir ve kullanıcı bilgisizliğinin giderilmesine katkı sağlanabilir Dijital Bölünmüşlüğün Azaltılması Dijital uçurum (digital divide) olarak da adlandırılan bu olgu, bilgisayar ve internet imkanına sahip olanlar ile olmayanlar arasındaki açık olarak tanımlanır (Jan, 2006: 221). Dijital bölünme, tüm e-devlet uygulamalarının tam olarak işlev görebilmesinin önünde en büyük engeldir. Bu sorunla mücadelede etkili politikalar geliştirilmediği takdirde, e-devlet uygulamalarından beklentiler gerçekleşmediği gibi, toplumdaki eşitsizlik daha da artacaktır. Türkiye de dijital bölünme, e-beyannameye doğrudan etki etmemektedir. Çünkü e- beyanname zorunlu bir uygulamadır. Günümüzde meslek mensuplarının tamamı bilgisayar ve internet sahibidirler. Fakat e-beyannamenin e-vergi ödeme ile entegrasyonunda dijital bölünmenin etkisi son derece önemli olabilir. 7 Toplam Ahlak konusunda ayrıntılı bilgi için Bkz: Coşkun Can Aktan, Toplam Ahlak Felsefesi ve Toplam Ahlak Yönetimi, < ( ). 1373

12 E-beyanname uygulamasının gerçek anlamda verimli olabilmesi için e-vergi ödeme ile tam entegrasyonunun sağlanması gereklidir. Başta bankalar olmak üzere, özel sektör ve yerel yönetimlerle işbirliği içinde dijital uçurumla mücadeleyi amaçlayan etkili politikalar geliştirilmeli ve uygulanmalıdır Muhasebe Sisteminin E-Vergilendirmeye Uyumlu Hale Getirilmesi E-beyanname uygulaması henüz, muhasebe programları ile uyumlu değildir. Bu uyumluluğun sağlanabilmesi için, muhasebe sisteminin e-beyannameye uygun hale getirilmesi gereklidir. Başta tekdüzen hesap planı olmak üzere, tüm muhasebe sisteminde, muhasebe programına girilen kayıtların doğrudan e-beyanname formuna transferini imkan verecek şekilde düzenlemeler yapılmalıdır. Bu konudaki hukuksal ve yapısal eksiklikler giderilmelidir. Ardından hem muhasebe programı özelliği hem de beyannamenin elektronik olarak gönderilmesi özelliği bulunan programlar geliştirilmelidir. Bu programlar web tabanlı olmalı ve böylece e-defter projesi de gerçekleşme imkanı bulmalıdır E-Vergilendirme Programlarının Geliştirilmesi E-beyanname uygulaması, sadece muhasebe altyapısı ile değil aynı zamanda e-vergi ödemeyle birlikte yaygın şekilde kullanıldığı takdirde, kendisinden beklenen verimliliği sağlayabilir. E-beyanname programının geliştirilmesinde ve muhasebe programlarıyla entegrasyonunda; e-beyannameye benzer fonksiyon gören bilgisayar tabanlı daha ileri ucuz programlar geliştirilmesinde; e-vergi doldurma konusunda eğitim, rehberlik, danışmanlık ve yardım hizmeti verilmesinde; e-vergi doldurmanın e-vergi ödeme ile entegrasyonunu sağlayan çok daha kapsamlı web tabanlı çözümler üretilmesinde vb, özel sektörün büyük katkıları olabilir E-Vergi Ödeme Araçlarının Yurt Çapında Yaygın Kullanımı E-vergi doldurma uygulamasından beklenen faydaları devlet ve kullanıcı açısından maksimize ettiğinden, e-vergi ödeme uygulamasına, özellikle e-vergi doldurma hizmeti veren ülkelerde rastlanmaktadır 8. Dünyada pek çok vergi ödeme metodu kullanılmaktadır 9. Vergi ödeyenler, vergi dairesine giderek, bankaya giderek, banka ATM sini veya kioskları kullanarak, elektronik fon transferi yoluyla interaktif banka hesabını kullanarak, telefon bankacılığı ile, kredi kartıyla, posta çekleri ile vb. yollarla vergilerini ödeyebilirler. Kredi kartı numarası, telefon bankacılığı kullanılarak, elektronik fon transferi yoluyla interaktif banka hesabı kullanılarak veya kiosklar yardımıyla vergi ödenmesi durumunda, geniş anlamda e-vergi ödemeden söz edilir. Türkiye de e-vergi ödemenin yaygınlık düzeyi hakkında, sistemin yeni olması dolayısıyla, ayrıntılı ikincil veri bulmak bugün için oldukça zordur. Bu konuda yapılmış bilimsel çalışmalara da rastlanamamıştır. Fakat Gelir Đdaresi Başkanlığı verilerinden yararlanarak, 2006 yılında, vergilerin %58 inin bankalara, %42 sinin vergi dairelerine yatırıldığı söylenebilmektedir (GIB, 2007b: 74). Hiçbir bankadan kendilerine yatırılan vergilerin ne kadarının elektronik ödeme araçları ile ödendiğine dair bilgi alınamamıştır. Bugün için bankalara yatırılan verginin büyük kısmının, vergi mükellefleri tarafından bankaya bizzat giderek ödendiği tahmin edilmektedir. Bu şartlarda e-vergi ödeme araçlarının yurt çapında teşviki, e-vergilendirmeden beklenen yararlar açısından özellikle gereklidir. Banka 8 Verginin elektronik olarak ödenmesi uygulamasına sahip başlıca ülkeler şunlardır: Avustralya, ABD, Kanada, Đngiltere, Đrlanda, Almanya, Fransa, Đtalya, Hollanda, Finlandiya, Đsveç, Đsviçre, Norveç, Singapur, Brezilya, Meksika, Şili, Hindistan, Singapur, Tayland, Tayvan, Malezya, ve Türkiye. 9 Örneğin Şili de banka hesabından ödeme, kredi kartı ile ödeme ve bankaya otomatik ödeme talimatı vererek vergi ödeme yolları vardır. Bkz: IRS, What is Internet Tax Payment, < pagar_impuestos_internet_ing.htm>, ( ). p:

13 hesaplarıyla uyumlu, otomatik ödeme talimatı verilebilen bir tahakkuk ve tahsilat sistemi, sadece e-beyannamenin verimliliğini değil tüm e-vergilendirme sisteminin verimliliğini çok arttıracaktır. E-vergi ödeme araçlarının bir kez kullanılması, sonraki seferlerde de kullanımı büyük ölçüde teşvik edecektir. Telefon bankacılığı, otomatik ödeme talimatı ve interaktif banka hesabı kullanımı yoluyla vergi ödeme işlemleri teşvik edilebilir. Bankalar, vergilerin bu yollarla ödenmesine yönelik kampanyalar düzenleyebilirler. Kiosklardan yerel vergilerin ödenmesi uygulaması da yerel yönetimlerimizce başlatılabilir. Devlet, ilk aşamada, e-vergi ödeme yaygınlaşıncaya kadar, vergi ödemesinin elektronik olarak yapılması şartıyla vergi mükellefine küçük bir vergi indirimi veya ikramiye sağlayabilir. Bu önemli bir teşvik unsuru olabilir. Sonuç ve Öneriler Bu bildiride kamu hizmet arzında verimlilik açısından Türkiye de e-vergilendirme uygulamaları ve özellikle e-beyanname sistemi incelenmiştir. Bildirinin amacı, e-beyanname sistemini, hizmet arzında verimlilik açısından değerlendirmektir. Bu çalışmada e-vergileme, geleneksel vergi konularından elde edilen vergilerin IBT den yararlanılarak toplanması şeklinde tanımlanmış; e-vergi doldurma (e-beyanname) ve e-vergi ödeme olmak üzere iki aşamada incelenmiştir. Ardından e-beyanname sistemi, hizmet arzında verimlilik açısından, vergi yönetiminin modernizasyonu, vatandaşlarının vergi hizmetlerinden yararlanma kalitesinin arttırılması, vergi hizmetlerinin arzında özel sektör ve yerel yönetimlerle işbirliği başlıklarıyla değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sırasında meslek mensuplarıyla yapılan anket sonuçlarından da geniş ölçüde yararlanılmıştır. Vergi yönetiminin modernizasyonu, hukuki ve teknolojik altyapı yetersizliklerinin giderilmesi, üretim koşulları ve arz yöntemlerinin geliştirilmesi, hizmeti üretiminde ve arzında maliyet tasarruflarının arttırılması, hizmet fiyatlamasının iyi yapılması, hizmetin işleyişindeki problemlerin çözülmesi ile sağlanabilir. Kullanıcıların e-beyannameden yararlanma kalitesinin arttırılması için, kullanıcı odaklı yaklaşımın benimsenmesi, hizmetten memnuniyet düzeyinin arttırılması, hizmet kalitesinde yüksek standardizasyon sağlanması, sürekli gelişme anlayışı ve benchmarking yoluyla hizmetin geliştirilmesi, tüm iş süreçlerinin sosyal sorumluluk ve ahlaka uygun işleyip işlemediğinin sürekli kontrol edilmesi gereklidir. E-beyanname hizmetinden beklenen yararların arttırılması amacıyla, özel sektör ve yerel yönetimlerle işbirliği içinde yapılabilecekler, altı başlık halinde incelenmiştir. Devlet ile özel sektör ve yerel yönetimler, e-beyanname hizmetinin geliştirilmesi için, bilgisayar okuryazarlığının arttırılması, kullanıcıların bilgisizliğinin giderilmesi, dijital bölünmüşlüğün azaltılması, muhasebe sisteminin e-vergilendirmeye uyumlu hale getirilmesi, e-vergilendirme programlarının geliştirilmesi, e-vergi ödeme araçlarının yurt çapında yaygın kullanımı alanlarında işbirliği yapabilirler. E-beyanname sisteminin verimliliğinin arttırılması için bildirideki başlıca öneriler, e- beyanname bilgisayar programına alternatif muhasebe tabanlı web uygulamalarının geliştirilmesi, teknolojik altyapı problemlerinin çözümü, vergi ödemede interaktif banka hesabı kullanımının özendirilmesi, e-kültürün özümsenmesine yönelik eğitim faaliyetlerinin yaygınlaştırılmasıdır. Kaynakça AKTAN, C.C. Toplam Ahlak Felsefesi ve Toplam Ahlak Yönetimi, < ( ). 1375

14 CENTENO, C. (2004). Adoption of Internet Services in the Acceding and Candidate Countries, Lessons from the Internet Banking Case, Telematics and Informatics, Vol 21, pp ÇELĐK, F. (2006). Türkiye de Gelir Đdaresinin Yeniden Yapılandırılması Çalışmaları ve Dünya Uygulamaları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi (Yönetim Bilimleri) Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara. DELUCIA, G. (2000). Electronic Tax Systems Ease Filing, American City & County, October, Vol 115, Issue: 14, p. 12. ERDEM, T. (2005). E-Beyanda Son Durum, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı 199, Nisan, ss FEIGE, E.L. (2000). Taxation for the 21st Century: The Automated Payment Trasaction (APT) Tax, Economic Policy, Volume 15, Issue 31, October, pp GELLIS, H.C. (1991). "How to Get Plugged into Electronic Tax Filing", Journal of Accountancy, June, pp GERÇEK, A. (2003). Çağdaş Eğilimler Çerçevesinde Türkiye'de Vergi Đdaresinin Modernizasyonuna Yönelik Çalışmaların Değerlendirilmesi, Đş, Güç Endüstri Đlişkileri ve Đnsan Kaynakları Dergisi, Cilt:5, Sayı:2, ss GIB, (2007a). Vergimi Kolayca Nasıl Öderim?, < vergimi_kolayca_nasil_oderim.pdf> ( ). GIB. (2007b) Yılı Gelir Đdaresi Başkanlığı Faaliyet Raporu, GĐB Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayını, Nisan GOLDBERG, D.S. (2005). E Tax: The Flat Tax as an Electronic Credit VAT, University of Maryland School of Law, Legal Studies Research Paper, No: , < ( ) pp HEEKS, R. (1998). Information Systems and Public Sector Accountability, Information Systems for Public Sector Management Working Paper Series, No:1, Institute for Development Policy and Management, University of Manchester, July, < ( ), pp INVESTOR DICTIONARY, < (30/9/2007). INTERNAL REVENUE SERVICE. (2005). What is Internet Tax Payment, < pagar_impuestos_internet_ing.htm>, ( ). JAN, AGM. Van Dijk, (2006). Digital Divide Research, Achievements and Shortcomings, Poetics, Vol 34, pp KARYAĞDI, N. (2001). Toplam Kalite Yönetimi ve Türk Vergi Đdaresi, Ankara, KUK, G. (2002). The Digital Divide and the Quality of Electronic Service Delivery in Local Government in the United Kingdom, Government Information Quarterly, Vol 20, pp OECD, (2003a). The E-Government Imperative, OECD E-Government Studies, OECD Publications. OECD. (2003b). Communication Outlook 2005, OECD Publications. 1376

15 OZGEN, F.B. (2006). Ekonomik Kalkınma Sürecinde Bilgisayar Đletişim Teknolojilerinin Önemi ve Yeni Vergi Ödeme Sistemi Uygulaması, Uluslararası Konferans: Ulusal Ekonomik Kalkınmada Azerbaycan Modeli, Azerbaycan Devlet Đktisat Üniversitesi, Mayıs 2006, Bakü-Azerbaycan. ÖZ, N.S. (2004). E-Devlet Uygulamaları Çerçevesinde Đnternetten Beyanname Alımı, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı 194, Kasım, ss PAULSEN, G.C. (2000). Is it Finally Time to Switch to Electronic Filing, Outlok, Winter, Vol 67, Issue 4, p. 24. PETERSEN, J.F., and WASHINGTON, K.A., (1993). Why Electronic Tax Filing is Hot, Journal of Accountancy, October, pp SAWYERS, R.B. and CHEN, A.S. (2001). Amerikan Gelir Đdaresi nde Toplam Kalite Yönetimi, (Çev. Özgür Saraç), Vergi Sorunları Dergisi, Sayı:157, Ekim, ss SLEMROD, J. (1990). Optimal Taxation and Optimal Tax Systems, The Journal of Economic Perspectives, Vol 4, Issue 1, Winter, pp SRINIVASAN, S., and WALTER, R.M, (1995). "Electronic Tax Filing: How is it Working?", National Public Accountant; April, Vol: 40, Issue 4, p SUN MICROSYSTEMS, The Era of E-Government is Here, < documents/articles/go_egovernment_aa.xml> ( ). ŞANLI, A. (2005). Yeminli Mali Müşavirlik Mesleğine Yüklenen Yeni Fonksiyonlar, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı 206, Kasım, ss YARANLI, Đ.O. E-Devlet e Doğru Ödüllü Bir Proje: VEDOP Internet Vergi Dairesi, VIII. Türkiye'de Internet Konferansı, Aralık 2002, Askeri Müze/Harbiye Kültür Sitesi, Đstanbul, < ( ) 1377