Atatürk Ü. İİBF Dergisi, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı,

Transkript

1 Atatürk Ü. İİBF Dergs, 0. Ekonometr ve İstatstk Sempozyumu Özel Sayısı, BÜYÜKBAŞ HAYVAN ÜRETİCİLERİNİN SUNİ TOHUMLAMA YAPTIRMA KARARLARINI BELİRLEYİCİLER ÜZERİNE BİR ANALİZ: DOĞU ANADOLU BÖLGESİ ÖRNEĞİ Adem AKSOY Fahr YAVUZ 2 Özet: Doğu Anadolu Bölges büyükbaş hayvan potansyel bakımından öneml br paya sahp olmasına rağmen hayvan başına süt ve et verm bakımından Türkye ortalamasının oldukça altındadır. Bölgede hayvan başına et ve süt vermnn düşük olmasının en öneml neden hayvan varlığı çersnde verml hayvan ırkı oranının düşük olmasıdır yıllarında uygulanan sun tohumlama ağırlıklı hayvancılık destekler, kültür ırkı ve melez hayvanların oranının artmasına öneml katkı sağlamıştır. Çalışmanın materyaln, Doğu Anadolu Bölgesn temsl edeblecek Erzurum, Ağrı, Van ve Elazığ llernde yapılan 40 denekl çftç anketnden elde edlen verler oluşturmaktadır. Verlern deskrptf analznde Cross-tabbng ekonometrk analznde se Sınırlı Bağımlı Değşken Model, Logt yöntemyle tahmn edlmştr. Üretclern sun tohumlama yaptırma kararlarında şletmenn lçe merkezne uzaklığı, hayvan başına verm ve şletmecnn dğer hayvancılık desteklernden faydalanma durumu öneml bulunmuştur. Yaş ve lçe merkezne uzaklık le sun tohumlama yaptırma arasında ters lşk olduğu tespt edlmştr. Anahtar kelmeler: Doğu Anadolu Bölges, sun tohumlama, sınırlı bağımlı değşken Abstract: Although East Anatola Regon has an mportant share n terms of cattle potental the meat and mlk productvty per anmal s Qute under the average of Turkey. The most mportant reason of ths low meat and mlk productvty per anmal s the low rate of more productve cattle races n cattle populaton. Artfcal nsemnaton based cattle breedng supports n has contrbuted a lot of to ncrease the rate of culture and cross breds. The materal of the study were obtaned by survey study wth 04 farmers n Erzurum, Ağrı, Van and Elazığ whch represents the East Anatola regon. In descrptve analyss of the data, Cross-tabng was used, n econometrc analyss, on other hand, Lmted Dependent Varable model was estmated by Logt metod. In decson of producers to use artfcon nsemnaton dstance of the farm to the center of counry, productvty per anmal and farmer s utlzaton from cattle supports are found sgnfcant. Between age, dstnce to the center of country and artfcal nsemnaton usage have negatve correlaton. Keywords: East Anatola Regon, artfcal nsemnaton, lmted dependent varable I. Grş Türkye de hayvancılığın yoğun şeklde yapıldığı bölgelern başında Doğu Anadolu Bölges gelmektedr. Bölge, Türkye dek sığır varlığının %22,5 ne sahp ken üretlen sığır et üretmnn %8, ne sahptr (Anonm, Arş. Gör.Atatürk Ünverstes Zraat Fakültes Tarım Ekonoms Bölümü 2 Prof. Dr. Atatürk Ünverstes Zraat Fakültes Tarım Ekonoms Bölümü

2 34 Adem AKSOY, Fahr YAVUZ 2007a). Bölgenn klm koşulları, coğrafk yapısı ve genş mera varlığı hayvancılığı dğer üretm alanlarına göre avantajlı hale getrmektedr (Yavuz, 2006:39-45). Doğu Anadolu Bölges gerek hayvan mevcudu gerekse mevcut meralar ve kaltel yem btkler üretm bakımından öneml br potansyele sahp olmasına rağmen yapısal problemlern en fazla yaşandığı bölgelern başında gelmektedr (Aksoy, 2008:4). Yapısal problemlern başında da şletmelern sahp oldukları hayvan çersnde verm düşük yerl ırk oranının oldukça yüksek olması, üretclern eğtm sevyesnn düşüklüğü, genç nüfusun büyük şehrlere göç etmş olması, barınakların oldukça kötü olması vb nedenler yer almaktadır. Avrupa Brlğ le sürdürülmekte olan uyum görüşmelernde Türkye y en çok zorlayacak konuların başında hayvancılıktak verm düşüklüğü sorunu gelmektedr. Türkye dek hayvan ırklarının AB ülkelerne göre düşük olan vermlernn AB ölçütler düzeyne yükseltlmes en azından kısa vadede hç de kolay olmayacaktır. Hayvanların düşük olan breysel vermlern artırmanın tek yolu ırk ıslahıdır. Kalıtsal verm gücünün yükseltlmes anlamına da gelen ırk ıslahının br üstün erkek kalıtsal yapısının, dğer de üstün dş kalıtsal yapısının yaygınlaştırılması olmak üzere k temel yöntem vardır. Üstün erkek ve dş kalıtsal yapılarının çok sayıdak hayvana etknlkle aktarılmaları sun tohumlama ve embryo transfer teknkler le mümkün olablmektedr (Gökçen, 2007:). Tarım ve Köyşler Bakanlığı hayvancılık sektörünün gelşmes konusunda son yıllarda öneml destekler vermektedr. Bakanlığının 2005 yılı destekleme bütçesndek hayvancılık destekleme mktarının öncek yıla göre k kat artması ve her yılda artarak devam etmes ve bölgede hayvan ıslahı le lgl öneml projelern uygulanması le üretcler öneml desteklerden faydalanmaya başladırlar. Verlen bu desteklerle üretcler brçok yenlklerle karşılaştılar. Büyükbaş hayvan yetştrclernn br kısmı kendler çn yen olan sun tohumlama gb yenlkler daha kolay benmserken büyük br çoğunluğu se kabullenmede sıkıntı çekmektedrler. Yetştrclern hang özellklernn gelştrlmes gerektğnn blnmes sun tohumlamanın yaygınlaştırılmasında büyük önem arz etmektedr. Çalışmanın temel amacı Doğu Anadolu Bölgesnde Büyükbaş hayvancılık şletmelernn öneml sosyo-ekonomk özellklern ortaya koymak ve yetştrclern sun tohumlama yaptırma eğlm le buna etk eden faktörler arasında br modeln olup olmadığını ortaya koymak ve bu bulgular doğrultusunda önerlerde bulunmaktır. II. Materyal ve Metot A. Materyal Çalışma materyaln, Doğu Anadolu Bölges ndek süt sığırcılık şletmelerndek mevcut durumu tespt etmek ve üretclern sun tohumlama

3 Atatürk Ü. İİBF Dergs, 0. Ekonometr ve İstatstk Sempozyumu Özel Sayısı, yaptırmalarında etkl olan sosyo-ekonomk yapıyı ortaya koymak amacıyla Erzurum, Ağrı, Van ve Elazığ llernde yapılan 40 anket oluşturmaktadır. B. Yöntem Ana ktlenn belrlenmesnde uygulanan yöntem Doğu Anadolu Bölges dört adet Düzey II alt bölgesne ayrılmıştır. Bu alt bölgeler çnde her br alt bölgeden br l seçlmştr. İllern seçmnde büyükbaş hayvan brm cnsnden hayvan sayısı dkkate alınmıştır (Tablo). Çalışmanın yapıldığı Doğu Anadolu yu temsl edeblecek Erzurum, Ağrı, Van ve Elazığ llerndek sığır + manda varlığına bakıldığında, Türkye toplam sığır + manda varlığının %2 snn bu llerde olduğu görülmektedr (Anonm, 2004). Bu rakamlar, söz konusu llern bölgey en y temsl edeblecek ller olduğunu göstermektedr. Tablo : Doğu Anadolu yu Kapsayan Düzey II Alt Bölgeler Ve Bu Bölgelere Dahl Olan İller TRA TRA2 TRB TRB2 Erzurum Erzncan Bayburt Ağrı Kars Iğdır Ardahan Malatya Elazığ Bngöl Tuncel Van Muş Btls Hakkar Kaynak: Anonm 2006a. Her br le at lçelern seçmnde l tarım master planlarında yer alan her le at alt agro-ekolojk bölgeler dkkate alınarak seçm yapılmıştır. Her br alt agro-ekolojk bölge klm, araz formu, toprak yapısı btk örtüsüne göre belrlenmştr. Her br l, kend çnde benzerlk gösteren lçelern olduğu değşk alt bölgelere ayrılmıştır. Her br l temsl edeblecek yeter kadar lçenn seçmnde her br agro-ekolojk bölgeden alt bölgey yansıtablecek br lçe seçlmştr. Bu lçelern seçmnde, Tarım l ve lçe müdürlükler ve Zraat Odaları Brlklerndek yetkllern görüşler alınarak seçm yapılmıştır. Bu şeklde dört l temsl edeblecek 4 lçe araştırma alanı olarak seçlmştr (Tablo 2). Alt bölgelerdek lçelern seçmnde lçelern hayvan varlığı, şletme başına düşen hayvan yoğunluğu ve coğrafk yapı dkkate alınarak seçm yapılmıştır. Tablo 2. Araştırma Alanını Oluşturan İlçelern İllere Ve Agro-Ekolojk Bölgelere Göre Dağılımı İller Agro-Ekolojk Alt Bölgeler I. Alt Bölge II. Alt Bölge III. Alt Bölge IV. Alt Bölge Erzurum İspr Hınıs Merkez Karayazı Ağrı Eleşkrt Tutak Taşlıçay Doğubeyazıt Van Merkez Gürpınar Çatak Elazığ Baskl Palu Karakoçan

4 36 Adem AKSOY, Fahr YAVUZ Araştırma alanını oluşturan lçelerdek lçe tarım müdürlüklernde bulunan teknk personeln görüşler alınarak lçelern hayvansal potansyeln yansıtacak, ulaşım bakımından sorun teşkl etmeyecek her lçeye at dört köy tespt edlmştr. Örnek hacmnn belrlenmesnde uygulanan yöntem Bu köylere at büyükbaş hayvan sayıları ve şletme sayıları lçe tarım müdürlüklernden alınmış, bu verlern sağlıklı olmasını sağlamak amacıyla aynı zamanda Erzurum Hayvan Sağlığı Şube Müdürlüğü yetkllernden bu köylere at büyükbaş hayvan sayıları veterner blg sstemnden alınan sayılarla da desteklenmştr. Elde edlen verlere göre, anket çalışması yapılacak şletme sayısı bast tesadüf örnekleme yöntemne göre aşağıdak formüle göre her br l çn ayrı ayrı hesaplanmıştır (Güneş ve Arıkan 988:54-56). Bu yöntemde, popülasyonda bulunan tüm brmlern örneğe grme şansı eşttr. Bu yönü le yöntem kısıtsız örnekleme dye de smlendrlmektedr. Örnek statstklernn hesaplanmasında her brmn ağırlığı eşt alınmaktadır. Popülasyonun büyük olmadığı ve örnekleme brmlerne ulaşmanın kolay ve ucuz olduğu durumlarda, bu yöntem uygun br yöntemdr (Ççek ve Erkan 996:4). Araştırma alanı çndek llere at hayvancılık şletmelerndek hayvan sayılarındak varyasyon brbrnden farklı olduğu çn her br lde yapılacak anket sayısı ayrı ayrı tespt edlmştr. Anketlern br bölümünün gerçekler yansıtmayacağı ve popülasyonu temsl etmeyeceğ düşünülerek anket sayısı %5 arttırılmıştır. İllere göre anket sayısı sırasıyla Erzurum çn 8, ağrı çn 03, Van çn 7 ve Elazığ çn se 46 olmak üzere toplam 40 adettr. Verlern analznde zlenen yöntem Anket formlarında çftçlerle lgl mevcut durumun verlmesnde tanımlama analz yöntemlernden faydalanılmıştır. Anket çalışmasından elde edlen ham verler gerekl değerlendrmeler ve hesapları yapablmek amacıyla LİMDEP paket programına aktarılmış ve sonuçlar tablolar halne getrlmştr. Ekonometrk çalışmalarda, bağımlı değşkenn ntel olması durumunda sınırlı bağımlı değşken regresyon modeller kullanılır. İk durumu gösteren bağımlı değşken br olayın olma veya olmama durumunu fade etmektedr. Olayın olma durumunda bağımlı değşken br, olmama durumunda se sıfır değern almaktadır. Bağımlı değşken açıklayan brçok bağımsız değşken olablr (Gujarat 995:838; Yavuz 200:96). Bu tp modellern tahmnnde üç tp yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan brncs Doğrusal Olasılık Yöntem, İkncs Logt (Lojstk) Yöntem ve üçüncüsü Probt Yöntemdr. Çalışmada, üretclern sun tohumlama yaptırma kararları üzernde etkl olan faktörlern tespt çn sınırlı bağımlı değşken regresyon model ve Logt tahmn yöntem kullanılmıştır (Gujarat 995:838; Akkaya ve Pazarlıoğlu 998:59). Çalışmada, probt ya da logt modellernn her ks de benzer sonuçlar verdğ çn her ks de kullanılablr. Fakat ks arasındak seçm br kolaylık

5 Atatürk Ü. İİBF Dergs, 0. Ekonometr ve İstatstk Sempozyumu Özel Sayısı, ve eldek blgsayar yazılımı seçmdr. Bu bakımdan, logt model genellkle probt modelne terch edlr. Sun tohumlama yaptırıp yaptırmama durumunda kullanacak bağımlı değşken yaptıran ve yaptırmayan şeklnde k yanıt kategorsne ayrılmıştır. Bağımlı değşkenn 0 = yaptırmayan, = yaptıran olarak kodlanacağı logt model aşağıdak gb fade edlmektedr: P = E(Y= X ) = ( β +β 2 X ) + e () Göstermde kolaylık sağlamak amacıyla () şöyle yazalım: P = (2) e Z + Burada Z = β + β 2 X Eğer Sun tohumlama yaptırma htmal (2) eştlğnde P se, yaptırmama htmal (- P ) şu olur: - P = e Z (3) + Bu şöyle de yazılablr Z P + e Z = = e (4) Z P + e Bu durumda P /(-P ), sun tohumlama yaptırmanın bahs oranıdır. Yan sun tohumlama yaptırma olasılığının yaptırmama olasılığına oranıdır. (4) ün doğal logartmasını alırsak: P L = ln = Z P (5) = β + β 2 X (5) tek L ye logt denmektedr. Logt model adıda buradan gelmektedr. Logt Model nn Tahmn: Tahmn amacıyla (5) şu şeklde yazalım: P L = ln = + X + u P β β2 (6) Bu model tahmn edeblmek çn, X den başka logt L değern de blmek lazım. Burada bazı sorunlarla karşılaşılmaktadır. Sun tohumlama yaptırılıyorsa P =, yapılmıyorsa P =0 dır. Bu değerler doğrudan L de yerne koyarsak, L = ln(/0) yaptırılıyorsa L = ln(0/) yaptırılmıyorsa şeklnde bulunur. Bu sebepten verlern tek tek alındığı bast frekanssız serlerde logt modeln, en küçük kareler yöntem le tahmn mümkün değldr. Bu durumda en çok benzerlk yöntem kullanılarak tahmn yapılır. Buna mukabl N

6 38 Adem AKSOY, Fahr YAVUZ frekanslı serlerde logt modeln en küçük kareler model le tahmn etmek mümkündür. Bu tahmn beş adımda yapılmaktadır.. Sun tohumlama yaptırma htmal P = n /N hesaplanır. 2. Her X çn logt hesaplanır. L = ln( P / -P ) 3. Değşken varyans sorununun çözmek çn (6) yı şöyle dönüştürülür: w L = β w + β2 w X + w u (7) Bunu da şöyle yazablrz: * * L = β w + β 2 X + v (8) * * Burada tartılar w = N P (-P ); L = dönüştürülmüş ya da tartılandırılmış L ; X = dönüştürülmüş yada tartılandırılmış X ; v = dönüştürülmüş hata termdr. Dönüştürülmüş hata term v nn sabt varyanslı olduğunu, σ 2 u = /[ N P (-P )] alarak spatlamak kolaydır. 4. (7) en küçük kareler yöntem le tahmn edlr. 5. En küçük kareler çerçeves çnde güven aralıkları belrlenp hpotez testler yapılablr. III. Araştırma Bulguları Günümüzde ale yapısına bakıldığında çekrdek ale yapısının hakm olduğu görülmektedr. Genş ale yapısı (%3,0) se daha çok kırsal kesmlerde görülmektedr (Anonm, 2007b). Anket çalışmasının yapıldığı bölgede nüfus sayısı 0 ve üzerndek aleler genelde anne baba ve evlenmş erkek çocukların brlkte yaşadığı genş ale grubunu oluşturmaktadır (Tablo3). Bu grubun oranı %23,4 dür. Türkye genel le karşılaştırıldığında genş ale yapısının bu bölgede daha yaygın olduğu görülmektedr. Bölgede alelerdek fert sayısı genelde 4-9 arasında yoğunlaşmaktadır. Bu grubun oranı %7, dr. -3 arası ferde sahp alelern oranı se %5,5 dr. Fert Sayısı Tablo 3. Ankete Katılan Üretclern Aledek Fert Sayıları Erzurum Ağrı Van Elazığ Toplam N % N % N % N % N % -3 3,6,0 2 2,8 8 5,5 22 5, , ,0 5,5 60 4, 38 34, , , , , , ,8 6 5,5 4 9,7 8 2,3 60 4,9 3->,2 4 3,6 7 23,9 2,4 34 8,5 Toplam 8 00, ,0 7 00, , ,0

7 Atatürk Ü. İİBF Dergs, 0. Ekonometr ve İstatstk Sempozyumu Özel Sayısı, Türkye de hayvancılık şletmelernn %24,8 nde büyükbaş yokken, AB nde se bu oran %0,4 tür (Tablo 4). Doğu Anadolu da 0 ve üzer hayvan bulunduran şletme sayısı %28,9 ken bu oran Türkye de yalnızca %7,4 tür. Tablo 4. İşletmelern Bulundurdukları Büyükbaş Hayvan Sayılarına Göre Sınıflandırılması (%) Hayvan Sayısı Doğu Anadolu* Türkye AB 0 6,5 24,8 0,4-5 37,9 46,0 27, ,7 2,8 20, ,7 5,8 8, ,0,5 7,8 50->,2 0, 5,3 Toplam Kaynak Benl 2007 ve Anonm 2006b. * Orjnal hesaplama Tablo 5. ncelendğnde araştırma bölgesndek şletmelern %57,9 unun yerl ırkla çalıştığı görülmektedr. Yalnızca %8,6 lık kesm kültür ırkı hayvanla çalışmaktadır. En fazla kültür ırkı hayvanın bulunduğu l %22,9 le Van ken, bu l %, le Elazığ zlemektedr. Türkye genelnde se yerl ırkın oranı %29,7, melez %40,5 ve kültür ırkı hayvanların oranı se %29,8 dr. Tablo 5. İşletmelern Sahp Oldukları Büyükbaş Hayvanların Irklara Göre Dağılımı Irklar Erzurum Ağrı Van Elazığ Toplam Türkye* Yerl 60,7 70, 33,9 45,5 57,9 29,7 Melez 3,2 26,0 43,2 43,4 33,5 40,5 Kültür 8, 3,9 22,9, 8,6 29,8 Toplam 00,0 00,0 00,0 00,0 00,0 00,0 * Anonm 2007a. Ankete katılan şletmelerde büyükbaş hayvanlarda laktasyon süres 89,8 gün olarak tespt edlmş ve bu süre dkkate alınarak ortalama süt vermnn 5,4 kg/gün olduğu belrlenmştr (Tablo 6). Hem laktasyon süresnn hem de süt vermnn en fazla olduğu l 7,76 kg/gün le Elazığ dır. Bu l sırasıyla Erzurum ve Van zlemektedr yılı verlerne göre neklerdek süt vermne bakıldığında AB nde 6,6 ton/yıl, Türkye de se 2,48 ton/yıl olduğu görülmektedr (Anonm 2005c ve Anonymous, 2006f). Oysa bölge ortalamasına bakıldığında,03 ton/yıl olduğu tespt edlmştr. Lteratürlerde kültür ırkı hayvanların ırklara göre

8 40 Adem AKSOY, Fahr YAVUZ değşmekle brlkte laktasyon süresnn gün arasında olduğu fade edlmektedr. Tablo 6. Büyükbaş Ve Küçükbaş Hayvanlarda Laktasyon Süres Ve Günlük Ortalama Süt Verm Erzurum Ağrı Van Elazığ Ort. İneklerde laktasyon süres (gün) 84,00 46,00 93,00 236,00 89,80 İnek süt verm (kg/gün) 5,30 3,40 5,9 7,76 5,4 Ankete katılan üretclern yaş ortalaması 47 ken hayvancılık dışında başka şlerle de uğraşanların oranı %8 dr. Üretcler ortalama,5 adet hayvancılık poltkalarından faydalanmaktadırlar. Tablo 7. Değşkenlern Tanımlanması Ve İstatstk Özetler Değşken ve kodu Değşken adı Ortalama Standart sapma Yaş (Sürekl değşken) Yaş 47,466 3,509 Ale resnn meleğ Çftç=, Çftç+başka meslek=0 Meslek 0,820 0,384 Eğtm (Eğtm görülen süre) Okur-yazar değl=, okur-yazar=2, lk okul=3, orta okul=4, lse=5, Ünverste=6 Eğtm 3,082 0,965 İlçe merkezne uzaklık (Sürekl değşken) Uzaklık,780 9,999 Süt verm kg/baş/gün (Sürekl değşken) Verm 5,362 3,029 Hayvancılık le lgl faydalanılan poltka sayısı (adet) Poltka,509 0,700 Bağımlı Değşken Üretclern sun tohumlama yaptırma durumu Evet= Hayır=0 Tohumlama 0,503 0,50 Büyükbaş hayvan bulunduran şletmelerle lgl lojstk regresyon analznde bağımlı değşken olarak üretclern sun tohumlama yaptırma durumu alınmıştır. Bu bağımlı değşken açıklamada altı adet bağımsız değşken le çalışılmıştır (Tablo 8). Tablo 8. Lojstk Regresyon Analz Sonuçları Değşkenler Katsayı Standart Hata P değer Mrj. etk Yaş -0,004 0,0 0,725-0,00 Ale resnn mesleğ 0,735 0,346 0,333 0,24 Eğtm durumu 0,399 0,56 0,0 0,076 İlçe merkezne uzaklık (km) -0,050 0,04 0,000-0,00 Verm 0,25 0,054 0,000 0,048 Hayvancılık poltkalarından faydalanma,725 0,242 0,000 0,329 Sabt -4,804 0,994 0,000-0,97 Log lkelhood: -90,727 McFadden R Square: 0,34 χ 2 (6): 74,428* * P<0,00

9 Atatürk Ü. İİBF Dergs, 0. Ekonometr ve İstatstk Sempozyumu Özel Sayısı, 20 4 Üretc yaşı ve lçeye uzaklık le sun tohumlama yaptırma durumu arasında negatf br lşk vardır. Eğtm durumu, verm ve hayvancılık poltkalarından faydalanma durumu arasında poztf br lşk mevcuttur. Yaşlı nsanların yenlkler benmsemes gençlere göre daha zordur. Analz sonucunda yaş artıkça sun tohumlama yaptırma eğlmnn azaldığı görülmektedr. Benzer şeklde de lçe merkeznden uzaklaştıkça sun tohumlama yaptırma azalmaktadır. İlçe merkezne uzaklık, verm ve hayvancılık poltkalarından faydalanma durumu % de öneml bulunmuştur. Marjnal etklere bakıldığında yalnızca çftçlkle uğraşanların sayısı br brm artması sun tohumlama yaptırma oranını %2 artırmaktadır. Yne hayvancılık poltkalarından br brm daha fazla faydalanma sun tohumlama yaptırma eğlmn %33 artırmaktadır. IV. Sonuç ve Tartışma İşletmelern bulundurdukları hayvan sayısının oldukça yüksek olduğu fakat hayvan varlığı çersnde halen yerl ırk oranının oldukça öneml br paya sahp olduğu görülmektedr. Yne yerl ırk oranının oldukça fazla olması hayvan başına vermnde düşük olmasına neden olmaktadır. Lojstk regresyon analz sonucunda da görüldüğü gb üretclern sun tohumlama yaptırma kararlarında etkl olan en öneml faktörlern başında şletmelern l yada lçe merkezne uzaklığı, verm ve hayvancılık poltkalarından faydalanma düzey gelmektedr. İşletmelern l yada lçe merkezne olan uzaklığı artıkça sun tohumlama hzmet veren veternerden yeter kadar faydalanamamasına neden olmaktadır. Yne hayvancılık poltkalarından daha fazla faydalanablen üretcler sun tohumlama yaptırmayı daha çok benmsemektedrler. Bölgede sun tohumlamanın yaygınlaşması ve dolayısıyla yüksek verml hayvanların oranını artırmanın temelnde; eğtm sevyesnn yükseltlmes, genç üretclern teşvk edlmes, hayvan başına vermllğn artırılması yan hayvancılığın karlı yapılması ve tüm bunların gerçekleşmes çn çftçlern blnçlendrlmes yatmaktadır. Kaynakça AKKAYA, Ş. ve PAZARLIOĞLU, M. V., (998), Ekonometr II, Erkam Matbaacılık, 59s, İstanbul. AKSOY, A., (2008), Doğu Anadolu Hayvancılığının Avrupa Brlğne Uyumu ve Rekabet Edeblrlğnn Analz, Atatürk Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü, (Doktora Tez), Erzurum. ANONİM, (2004), Tarımsal Yapı ve Üretm, T.C. Başbakanlık Devlet İstatstk Ensttüsü, Yayın No: 3032, Ankara. ANONİM, (2006a), T. C. Başbakanlık Türkye İstatstk Kurumu İnternet Stes, ( ).

10 42 Adem AKSOY, Fahr YAVUZ ANONİM, (2006b), Eurostat Home Page, ( ). ANONİM, (2007a), Tarımsal Yapı Üretm, Fyat ve değer. T.C. Başbakanlık Devlet İstatstk Ensttüsü, Yayın No: 3202, ISSN: , Ankara. ANONİM, (2007b), Türkye İstatstk Kurumu İnternet sayfası. ( ). BENLİ, E., (2007), Globalleşen Dünya da Türkye Et ve Süt Sanay, TMMOB Zraat Mühendsler Odası İnternet Stes, 4.pdf ( ). ÇİÇEK, A. ve ERKAN, O. (996), Tarım Ekonomsnde Araştırma ve Örnekleme Yöntemler, Gazosmanpaşa Ünverstes Zraat Fakültes Yayınları No: 2, Ders Notları Sers No: 6, 4s, Tokat. GÖKÇEN, H., (2007), AB Uyum Sürecnde Ülkemzde Sun Tohumlama ve Embryo Transfer Çalışmalarının Geçmş ve Geleceğ, AB Veterner Hekm Platformu Raporu, Raporno: 2007/4. GUJARATİ, D. N., (995), Basc Econometrcs. Thrd Edton, Mc Graw-Hll, 838p, USA. GÜNEŞ, T. ve ARIKAN, R., (988), Tarım Ekonoms İstatstğ, AÜZF Yayın No:049, Ders Ktabı:305,54-56s, Ankara. YAVUZ, F., (200), Ekonometr Teor ve Uygulama, Atatürk Ünverstes Zraat Fakültes Ders Notları, Yayın No:85, 96s, Erzurum. YAVUZ, F., (2006), Hayvancılık destekler, Pazarlama ve Örgütlenme, Erzurum İl Büyükbaş Hayvan Islahı Projes, Çftç El Ktabı, s:39-45, Erzurum.