DEPREM BÖLGELERİNDE YAPILACAK BİNALAR HAKKINDA YÖNETMELİK 2007

Transkript

1

2 TMMOB NAAT İNŞAAT MÜHENDİSLERİ MÜHENDSLER ODASI ANKARA İZMİR ŞUBESİ UBES Bayındırlık ve İskan Bakanlığı DEPREM BÖLGELERİNDE YAPILACAK BİNALAR HAKKINDA YÖNETMELİK 2007 Bu yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte, tarihli mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Bu baskı, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik teki değişiklikleri de içermektedir. Basım Tarihi: Nisan 2009

3

4

5

6

7

8 EK DEPREM BÖLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDA ESASLAR BÖLÜM 1 GENEL HÜKÜMLER 1.1. KAPSAM Bu Yönetmelik hükümleri, deprem bölgelerinde yeni yaplacak binalar ile daha önce yaplm mevcut binalara uygulanr Kullanm amac ve/veya tayc sistemi deitirilecek, deprem öncesi veya sonrasnda performans deerlendirilecek ve güçlendirilecek olan mevcut binalar için uygulanacak hükümler Bölüm 7 de verilmitir Bu Yönetmelik hükümleri, betonarme (yerinde dökülmü ve öngerilmeli veya öngerilmesiz prefabrike), çelik ve yma binalar ile bina türü yaplar için geçerlidir Ahap bina ve bina türü yaplara uygulanacak minimum koul ve kurallar, ilgili yönetmelik hükümleri yürürlüe konuluncaya dek, Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan saptanacak ve projeleri bu esaslara göre düzenlenecektir Binalar ve bina türü yaplar dnda, tasarmnn bu yönetmelik hükümlerine göre yaplmasna izin verilen bina türü olmayan dier yaplar, Bölüm 2 de, 2.12 ile tanmlanan yaplarla snrldr. Bu balamda; köprüler, barajlar, ky ve liman yaplar, tüneller, boru hatlar, enerji nakil hatlar, nükleer santrallar, doal gaz depolama tesisleri gibi yaplar, tamam yer altnda bulunan yaplar ve binalardan farkl hesap ve güvenlik esaslarna göre projelendirilen dier yaplar bu Yönetmeliin kapsam dndadr Bina tayc sistemini deprem hareketinden yaltmak amac ile, bina tayc sistemi ile temelleri arasnda özel sistem ve gereçlerle donatlan veya dier aktif ve pasif kontrol sistemlerini içeren binalar, bu Yönetmeliin kapsam dndadr Bu Yönetmeliin kapsam dndaki yaplara uygulanacak koul ve kurallar, kendi özel yönetmelikleri yaplncaya dek, ilgili Bakanlklar tarafndan çada uluslararas standartlar gözönünde tutularak saptanacak ve projeleri bu esaslara göre düzenlenecektir GENEL LKELER Bu Yönetmelie göre yeni yaplacak binalarn depreme dayankl tasarmnn ana ilkesi; hafif iddetteki depremlerde binalardaki yapsal ve yapsal olmayan sistem elemanlarnn herhangi bir hasar görmemesi, orta iddetteki depremlerde yapsal ve yapsal olmayan elemanlarda oluabilecek hasarn snrl ve onarlabilir düzeyde kalmas, iddetli depremlerde ise can güvenliinin salanmas amac ile kalc yapsal hasar oluumunun snrlanmasdr. Mevcut binalarn deerlendirmesi ve güçlendirilmesinde esas alnan performans kriterleri Bölüm 7 de tanmlanmtr. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 1

9 1.2.2 Bu Yönetmelie göre yeni binalarn tasarmnda esas alnacak tasarm depremi, de tanmlanan iddetli depreme kar gelmektedir. Bölüm 2, Tablo 2.3 te tanmlanan Bina Önem Katsays I = 1 olan binalar için, tasarm depreminin 50 yllk bir süre içinde alma olasl %10 dur. Farkl alma olaslkl depremler, mevcut binalarn deerlendirmesi ve güçlendirilmesinde gözönüne alnmak üzere Bölüm 7 de tanmlanmtr Bu Yönetmelikte belirtilen deprem bölgeleri, Bayndrlk ve skan Bakanl nca hazrlanan ve 18/04/1996 tarihli ve 96/8109 sayl Bakanlar Kurulu karar ile yürürlüe konulan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritas ndaki birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgeleridir Bu Yönetmelie göre deprem bölgelerinde yaplacak binalar, malzeme ve içilik koullar bakmndan Türk Standartlar na ve Bayndrlk ve skan Bakanl Genel Teknik artnamesi kurallarna uygun olacaktr. 2 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

10 BÖLÜM 2 - DEPREME DAYANIKLI BNALAR ÇN HESAP KURALLARI 2.0. SMGELER A(T) = Spektral vme Katsays A o = Etkin Yer vmesi Katsays B a = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda tasarma esas iç kuvvet büyüklüü B ax = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda, x dorultusundaki depremden oluan iç kuvvet büyüklüü B ay = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda, x e dik y dorultusundaki depremden oluan iç kuvvet büyüklüü B b = Tayc sistem elemannn b asal ekseni dorultusunda tasarma esas iç kuvvet büyüklüü B bx = Tayc sistem elemannn b asal ekseni dorultusunda, x dorultusundaki depremden oluan iç kuvvet büyüklüü B by = Tayc sistem elemannn b asal ekseni dorultusunda, x e dik y dorultusundaki depremden oluan iç kuvvet büyüklüü B B = Mod Birletirme Yöntemi nde mod katklarnn birletirilmesi ile bulunan herhangi bir büyüklük B D = B B büyüklüüne ait büyütülmü deer D i = Edeer Deprem Yükü Yöntemi nde burulma düzensizlii olan binalar için i inci katta ± %5 ek dmerkezlie uygulanan büyütme katsays d fi = Binann i inci katnda F fi fiktif yüklerine göre hesaplanan yerdeitirme d i = Binann i inci katnda azaltlm deprem yüklerine göre hesaplanan yerdeitirme F fi = Birinci doal titreim periyodunun hesabnda i inci kata etkiyen fiktif yük F i = Edeer Deprem Yükü Yöntemi nde i inci kata etkiyen edeer deprem yükü f e = Yapsal çkntnn, mimari elemann, mekanik ve elektrik donanmn arlk merkezine etkiyen edeer deprem yükü g = Yerçekimi ivmesi (9.81 m/s 2 ) g i = Binann i inci katndaki toplam sabit yük H i = Binann i inci katnn temel üstünden itibaren ölçülen yükseklii (Bodrum katlarnda rijit çevre perdelerinin bulunduu binalarda i inci katn zemin kat döemesi üstünden itibaren ölçülen yükseklii) H N = Binann temel üstünden itibaren ölçülen toplam yükseklii (Bodrum katlarnda rijit çevre perdelerinin bulunduu binalarda zemin kat döemesi üstünden itibaren ölçülen toplam yükseklik) H w = Temel üstünden veya zemin kat döemesinden itibaren ölçülen toplam perde yükseklii h i = Binann i inci katnn kat yükseklii I = Bina Önem Katsays w = Perdenin veya ba kirili perde parçasnn plandaki uzunluu M n = n inci doal titreim moduna ait modal kütle M xn = Gözönüne alnan x deprem dorultusunda binann n inci doal titreim modundaki etkin kütle M yn = Gözönüne alnan y deprem dorultusunda binann n inci doal titreim modundaki etkin kütle m i = Binann i inci katnn kütlesi (m i = w i / g) m i = Kat döemelerinin rijit diyafram olarak çalmas durumunda, binann i inci katnn kaydrlmam kütle merkezinden geçen düey eksene göre kütle eylemsizlik momenti N = Binann temel üstünden itibaren toplam kat says (Bodrum katlarnda rijit çevre perdelerinin bulunduu binalarda zemin kat döemesi üstünden itibaren TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 3

11 toplam kat says) n = Hareketli Yük Katlm Katsays q i = Binann i inci katndaki toplam hareketli yük R = Tayc Sistem Davran Katsays R alt,r üst = Kolonlar üstten mafsall tek katl çerçevelerin, yerinde dökme betonarme, prefabrike veya çelik binalarn en üst (çat) kat olarak kullanlmas durumunda, sras ile, alttaki katlar ve en üst kat için tanmlanan R katsaylar R NÇ = Tablo 2.5 te deprem yüklerinin tamamnn süneklik düzeyi normal çerçeveler tarafndan tand durum için tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays R YP = Tablo 2.5 te deprem yüklerinin tamamnn süneklik düzeyi yüksek perdeler tarafndan tand durum için tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays R a (T) = Deprem Yükü Azaltma Katsays S(T) = Spektrum Katsays S ae (T) = Elastik spektral ivme [m /s 2 ] S ar (T r ) = r inci doal titreim modu için azaltlm spektral ivme [m /s 2 ] T = Bina doal titreim periyodu [s] T 1 = Binann birinci doal titreim periyodu [s] T A,T B = Spektrum Karakteristik Periyotlar [s] T m, T n = Binann m inci ve n inci doal titreim periyotlar [s] V i = Gözönüne alnan deprem dorultusunda binann i inci katna etki eden kat kesme kuvveti V t = Edeer Deprem Yükü Yöntemi nde gözönüne alnan deprem dorultusunda binaya etkiyen toplam edeer deprem yükü (taban kesme kuvveti) V tb = Mod Birletirme Yöntemi nde, gözönüne alnan deprem dorultusunda modlara ait katklarn birletirilmesi ile bulunan bina toplam deprem yükü (taban kesme kuvveti) W = Binann, hareketli yük katlm katsays kullanlarak bulunan toplam arl w e = Yapsal çkntnn, mimari elemann, mekanik veya elektrik donanmn arl w i = Binann i inci katnn, hareketli yük katlm katsays kullanlarak hesaplanan arl Y = Mod Birletirme Yöntemi nde hesaba katlan yeterli doal titreim modu says = Deprem derzi boluklarnn hesabnda kullanlan katsay S = Süneklik düzeyi yüksek perdelerin tabannda elde edilen kesme kuvvetleri toplamnn, binann tümü için tabanda meydana gelen toplam kesme kuvvetine oran = Mod Birletirme Yöntemi ile hesaplanan büyüklüklerin alt snrlarnn belirlenmesi için kullanlan katsay i = Binann i inci katndaki azaltlm göreli kat ötelemesi ( i ) ort = Binann i inci katndaki ortalama azaltlm göreli kat ötelemesi F N = Binann N inci katna (tepesine) etkiyen ek edeer deprem yükü i = Binann i inci katndaki etkin göreli kat ötelemesi ( i ) max = Binann i inci katndaki maksimum etkin göreli kat ötelemesi bi = i inci katta tanmlanan Burulma Düzensizlii Katsays ci = i inci katta tanmlanan Dayanm Düzensizlii Katsays ki = i inci katta tanmlanan Rijitlik Düzensizlii Katsays xin = Kat döemelerinin rijit diyafram olarak çalt binalarda, n inci mod eklinin i inci katta x ekseni dorultusundaki yatay bileeni yin = Kat döemelerinin rijit diyafram olarak çalt binalarda, n inci mod eklinin i inci katta y ekseni dorultusundaki yatay bileeni in = Kat döemelerinin rijit diyafram olarak çalt binalarda, n inci mod eklinin i inci katta düey eksen etrafndaki dönme bileeni = i inci katta tanmlanan kinci Mertebe Gösterge Deeri i 4 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

12 2.1. KAPSAM de tanmlanan deprem bölgelerinde yeni yaplacak tüm yerinde dökme ve prefabrike betonarme binalar ile çelik binalar ve bina türü yaplarn depreme dayankl olarak hesaplanmasnda esas alnacak deprem yükleri ve uygulanacak hesap kurallar bu bölümde tanmlanmtr. Yma binalara ilikin kurallar ise Bölüm 5 de verilmitir Bina temellerinin ve zemin dayanma (istinat) yaplarnn hesabna ilikin kurallar Bölüm 6 da verilmitir Bina türünde olmayan, ancak bu bölümde verilen kurallara göre hesaplanmasna izin verilen yaplar, 2.12 de belirtilenlerle snrldr Mevcut binalarn deprem performanslarnn deerlendirilmesi ve güçlendirilmesi için uygulanacak hesap kurallar Bölüm 7 de verilmitir GENEL LKE VE KURALLAR Bina Tayc Sistemlerine likin Genel lkeler Bir bütün olarak deprem yüklerini tayan bina tayc sisteminde ve ayn zamanda tayc sistemi oluturan elemanlarn her birinde, deprem yüklerinin temel zeminine kadar sürekli bir ekilde ve güvenli olarak aktarlmasn salayacak yeterlikte rijitlik, kararllk ve dayanm bulunmaldr Döeme sistemleri, deprem kuvvetlerinin tayc sistem elemanlar arasnda güvenle aktarlmasn salayacak düzeyde rijitlik ve dayanma sahip olmaldr. Yeterli olmayan durumlarda, döemelerde uygun aktarma elemanlar düzenlenmelidir Binaya aktarlan deprem enerjisinin önemli bir bölümünün tayc sistemin sünek davran ile tüketilmesi için, bu Yönetmelikte Bölüm 3 ve Bölüm 4 de belirtilen sünek tasarm ilkelerine titizlikle uyulmaldr de tanmlanan düzensiz binalarn tasarmndan ve yapmndan kaçnlmaldr. Tayc sistem planda simetrik veya simetrie yakn düzenlenmeli ve Tablo 2.1 de A1 bal ile tanmlanan burulma düzensizliine olabildiince yer verilmemelidir. Bu balamda, perde vb rijit tayc sistem elemanlarnn binann burulma rijitliini arttracak biçimde yerletirilmesine özen gösterilmelidir. Düey dorultuda ise özellikle Tablo 2.1 de B1 ve B2 balklar ile tanmlanan ve herhangi bir katta zayf kat veya yumuak kat durumu oluturan düzensizliklerden kaçnlmaldr Bölüm 6, Tablo 6.1 de tanmlanan (C) ve (D) gruplarna giren zeminlere oturan kolon ve özellikle perde temellerindeki dönmelerin tayc sistem hesabna etkileri, uygun idealletirme yöntemleri ile gözönüne alnmaldr Deprem Yüklerine likin Genel Kurallar Binalara etkiyen deprem yüklerinin belirlenmesi için, bu bölümde aksi belirtilmedikçe, 2.4 te tanmlanan Spektral vme Katsays ve 2.5 te tanmlanan Deprem Yükü Azaltma Katsays esas alnacaktr. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 5

13 Bu Yönetmelikte aksi belirtilmedikçe, deprem yüklerinin sadece yatay düzlemde ve birbirine dik iki eksen dorultusunda etkidikleri varsaylacaktr. Gözönüne alnan dorultulardaki depremlerin ortak etkisine ilikin hükümler te verilmitir Deprem yükleri ile dier yüklerin ortak etkisi altnda binann tayc sistem elemanlarnda oluacak tasarm iç kuvvetlerinin tama gücü ilkesine göre hesabnda kullanlacak yük katsaylar, bu Yönetmelikte aksi belirtilmedikçe, ilgili yap yönetmeliklerinden alnacaktr Deprem yükleri ile rüzgar yüklerinin binaya ayn zamanda etkimedii varsaylacak ve her bir yap elemannn boyutlandrlmasnda, deprem ya da rüzgar etkisi için hesaplanan büyüklüklerin elverisiz olan gözönüne alnacaktr. Ancak, rüzgardan oluan büyüklüklerin daha elverisiz olmas durumunda bile; elemanlarn boyutlandrlmas, detaylandrlmas ve birleim noktalarnn düzenlenmesinde, bu Yönetmelikte belirtilen koullara uyulmas zorunludur DÜZENSZ BNALAR Düzensiz Binalarn Tanm Depreme kar davranlarndaki olumsuzluklar nedeni ile tasarmndan ve yapmndan kaçnlmas gereken düzensiz binalar n tanmlanmas ile ilgili olarak, planda ve düey dorultuda düzensizlik meydana getiren durumlar Tablo 2.1 de, bunlarla ilgili koullar ise de verilmitir Düzensiz Binalara likin Koullar Tablo 2.1 de tanmlanan düzensizlik durumlarna ilikin koullar aada belirtilmitir: A1 ve B2 türü düzensizlikler, 2.6 da belirtildii üzere, deprem hesap yönteminin seçiminde etken olan düzensizliklerdir A2 ve A3 türü düzensizliklerin bulunduu binalarda, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, kat döemelerinin kendi düzlemleri içinde deprem kuvvetlerini düey tayc sistem elemanlar arasnda güvenle aktarabildii hesapla dorulanacaktr B1 türü düzensizliinin bulunduu binalarda, gözönüne alnan i inci kattaki dolgu duvar alanlarnn toplam bir üst kattakine göre fazla ise, ci nin hesabnda dolgu duvarlar gözönüne alnmayacaktr ( ci ) min < 0.80 aralnda Tablo 2.5 te verilen tayc sistem davran katsays, 1.25 ( ci ) min deeri ile çarplarak her iki deprem dorultusunda da binann tümüne uygulanacaktr. Ancak hiçbir zaman ci < 0.60 olmayacaktr. Aksi durumda, zayf katn dayanm ve rijitlii arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr B3 türü düzensizliin bulunduu binalara ilikin koullar, bütün deprem bölgelerinde uygulanmak üzere, aada belirtilmitir: (a) Kolonlarn binann herhangi bir katnda konsol kirilerin veya alttaki kolonlarda oluturulan guselerin üstüne veya ucuna oturtulmasna hiçbir zaman izin verilmez. 6 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

14 TABLO 2.1 DÜZENSZ BNALAR A PLANDA DÜZENSZLK DURUMLARI A1 Burulma Düzensizlii : Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri için, herhangi bir katta en büyük göreli kat ötelemesinin o katta ayn dorultudaki ortalama göreli ötelemeye orann ifade eden Burulma Düzensizlii Katsays bi nin 1.2 den büyük olmas durumu (ekil 2.1). [ bi = ( i ) max / ( i ) ort > 1.2] Göreli kat ötelemelerinin hesab, %5 ek dmerkezlik etkileri de gözönüne alnarak, 2.7 ye göre yaplacaktr. A2 Döeme Süreksizlikleri : Herhangi bir kattaki döemede (ekil 2.2); I Merdiven ve asansör boluklar dahil, boluk alanlar toplamnn kat brüt alannn 1/3 ünden fazla olmas durumu, II Deprem yüklerinin düey tayc sistem elemanlarna güvenle aktarlabilmesini güçletiren yerel döeme boluklarnn bulunmas durumu, III Döemenin düzlem içi rijitlik ve dayanmnda ani azalmalarn olmas durumu A3 Planda Çkntlar Bulunmas : Bina kat planlarnda çknt yapan ksmlarn birbirine dik iki dorultudaki boyutlarnn her ikisinin de, binann o katnn ayn dorultulardaki toplam plan boyutlarnn %20'sinden daha büyük olmas durumu (ekil 2.3). B DÜEY DORULTUDA DÜZENSZLK DURUMLARI B1 Komu Katlar Aras Dayanm Düzensizlii (Zayf Kat) : Betonarme binalarda, birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi birinde, herhangi bir kattaki etkili kesme alan nn, bir üst kattaki etkili kesme alan na oran olarak tanmlanan Dayanm Düzensizlii Katsays ci nin 0.80 den küçük olmas durumu. [ ci = (A e ) i / (A e ) i+1 < 0.80] Herhangi bir katta etkili kesme alannn tanm: A e = A w + A g A k (Simgeler için Bkz. 3.0) B2 Komu Katlar Aras Rijitlik Düzensizlii (Yumuak Kat) : Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri için, herhangi bir i inci kattaki ortalama göreli kat ötelemesi orannn bir üst veya bir alt kattaki ortalama göreli kat ötelemesi oranna bölünmesi ile tanmlanan Rijitlik Düzensizlii Katsays ki nin 2.0 den fazla olmas durumu. [ ki = ( i /h i ) ort / ( i+1 /h i+1 ) ort > 2.0 veya ki = ( i /h i ) ort / ( i1 /h i1 ) ort > 2.0] Göreli kat ötelemelerinin hesab, %5 ek dmerkezlik etkileri de gözönüne alnarak 2.7 ye göre yaplacaktr. B3 Tayc Sistemin Düey Elemanlarnn Süreksizlii : Tayc sistemin düey elemanlarnn (kolon veya perdelerin) baz katlarda kaldrlarak kirilerin veya guseli kolonlarn üstüne veya ucuna oturtulmas, ya da üst kattaki perdelerin altta kolonlara oturtulmas durumu (ekil 2.4). lgili Maddeler lgili Maddeler TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 7

15 8 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

16 a y L y L y L y a x a y a x a x a y a x a x a y L x L x A3 türü düzensizlik durumu: a x > 0.2 L x ve ayn zamanda a y > 0.2 L y ekil 2.3 L x Bkz (a) Bkz (b) Bkz (c) ekil 2.4 Bkz (d) (b) Kolonun iki ucundan mesnetli bir kirie oturmas durumunda, kiriin bütün kesitlerinde ve ayrca gözönüne alnan deprem dorultusunda bu kiriin baland düüm noktalarna birleen dier kiri ve kolonlarn bütün kesitlerinde, düey yükler ve depremin ortak etkisinden oluan tüm iç kuvvet deerleri %50 orannda arttrlacaktr. (c) Üst katlardaki perdenin altta kolonlara oturtulmasna hiçbir zaman izin verilmez. (d) Perdelerin binann herhangi bir katnda, kendi düzlemleri içinde kirilerin üstüne açklk ortasnda oturtulmasna hiçbir zaman izin verilmez. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 9

17 2.4. ELASTK DEPREM YÜKLERNN TANIMLANMASI : SPEKTRAL VME KATSAYISI Deprem yüklerinin belirlenmesi için esas alnacak olan Spektral vme Katsays, A(T), Denk.(2.1) ile verilmitir. %5 sönüm oran için tanmlanan Elastik vme Spektrumu nun ordinat olan Elastik Spektral vme, S ae (T), Spektral vme Katsays ile yerçekimi ivmesi g nin çarpmna kar gelmektedir. AT ( ) = Ao IST ( ) (2.1) S ( T) = A( T) g Etkin Yer vmesi Katsays ae Denk.(2.1) de yer alan Etkin Yer vmesi Katsays, A o, Tablo 2.2 de tanmlanmtr. TABLO 2.2 ETKN YER VMES KATSAYISI (A o ) Deprem Bölgesi A o Bina Önem Katsays Denk.(2.1) de yer alan Bina Önem Katsays, I, Tablo 2.3 te tanmlanmtr. TABLO 2.3 BNA ÖNEM KATSAYISI (I) Binann Kullanm Amac veya Türü 1. Deprem sonras kullanm gereken binalar ve tehlikeli madde içeren binalar a) Deprem sonrasnda hemen kullanlmas gerekli binalar (Hastaneler, dispanserler, salk ocaklar, itfaiye bina ve tesisleri, PTT ve dier haberleme tesisleri, ulam istasyonlar ve terminalleri, enerji üretim ve datm tesisleri; vilayet, kaymakamlk ve belediye yönetim binalar, ilk yardm ve afet planlama istasyonlar) b) Toksik, patlayc, parlayc, vb özellikleri olan maddelerin bulunduu veya depoland binalar 2. nsanlarn uzun süreli ve youn olarak bulunduu ve deerli eyann sakland binalar a) Okullar, dier eitim bina ve tesisleri, yurt ve yatakhaneler, askeri klalar, cezaevleri, vb. b) Müzeler 3. nsanlarn ksa süreli ve youn olarak bulunduu binalar Spor tesisleri, sinema, tiyatro ve konser salonlar, vb. 4. Dier binalar Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar (Konutlar, iyerleri, oteller, bina türü endüstri yaplar, vb) Bina Önem Katsays (I) TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

18 Spektrum Katsays Denk.(2.1) de yer alan Spektrum Katsays, S(T), yerel zemin koullarna ve bina doal periyodu T ye bal olarak Denk.(2.2) ile hesaplanacaktr (ekil 2.5). T ST ( ) = (0 TT) A TA ( ) = 2.5 ( A B) 0.8 TB ( ) = 2.5 ( B ) ST T T T ST T T T (2.2) Denk.(2.2) deki Spektrum Karakteristik Periyotlar, T A ve T B, Bölüm 6 da Tablo 6.2 ile tanmlanan Yerel Zemin Snflar na bal olarak Tablo 2.4 te verilmitir. TABLO 2.4 SPEKTRUM KARAKTERSTK PERYOTLARI (T A, T B ) Tablo 6.2'ye göre Yerel Zemin Snf T A (saniye) T B (saniye) Z Z Z Z Bölüm 6 da ve te belirtilen koullarn yerine getirilmemesi durumunda, Tablo 2.4 te Z4 yerel zemin snf için tanmlanan spektrum karakteristik periyotlar kullanlacaktr Özel Tasarm vme Spektrumlar Gerekli durumlarda elastik tasarm ivme spektrumu, yerel deprem ve zemin koullar gözönüne alnarak yaplacak özel aratrmalarla da belirlenebilir. Ancak, bu ekilde belirlenecek ivme spektrumu ordinatlarna kar gelen spektral ivme katsaylar, tüm periyotlar için, Tablo 2.4 teki ilgili karakteristik periyotlar gözönüne alnarak Denk. (2.1) den bulunacak deerlerden hiçbir zaman daha küçük olmayacaktr. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 11

19 2.5. ELASTK DEPREM YÜKLERNN AZALTILMASI: DEPREM YÜKÜ AZALTMA KATSAYISI Depremde tayc sistemin kendine özgü dorusal elastik olmayan davrann gözönüne almak üzere, 2.4 te verilen spektral ivme katsaysna göre bulunacak elastik deprem yükleri, aada tanmlanan Deprem Yükü Azaltma Katsays na bölünecektir. Deprem Yükü Azaltma Katsays, çeitli tayc sistemler için Tablo 2.5 te tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays, R ye ve doal titreim periyodu, T ye bal olarak Denk.(2.3) ile belirlenecektir. T Ra( T) = ( R1.5) (0 T TA) T (2.3) A R ( T) = R ( T T) a Tayc Sistemlerin Süneklik Düzeylerine likin Genel Koullar Tayc Sistem Davran Katsaylar Tablo 2.5 te verilen süneklik düzeyi yüksek tayc sistemler ve süneklik düzeyi normal tayc sistemler e ilikin tanmlar ve uyulmas gerekli koullar, betonarme binalar için Bölüm 3 te, çelik binalar için ise Bölüm 4 te verilmitir Tablo 2.5 te süneklik düzeyi yüksek olarak gözönüne alnacak tayc sistemlerde, süneklik düzeyinin her iki yatay deprem dorultusunda da yüksek olmas zorunludur. Süneklik düzeyi bir deprem dorultusunda yüksek veya karma, buna dik dier deprem dorultusunda ise normal olan sistemler, her iki dorultuda da süneklik düzeyi normal sistemler olarak saylacaktr Süneklik düzeyleri her iki dorultuda ayn olan veya bir dorultuda yüksek, dier dorultuda karma olan sistemlerde, farkl dorultularda birbirinden farkl R katsaylar kullanlabilir Perde içermeyen kirisiz döemeli betonarme sistemler ile, kolon ve kirileri 3.3, 3.4 ve 3.5 te verilen koullardan herhangi birini salamayan dolgulu veya dolgusuz dili ve kaset döemeli betonarme sistemler, süneklik düzeyi normal sistemler olarak gözönüne alnacaktr Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde; (a) Aadaki (b) paragraf dnda, tayc sistemi sadece çerçevelerden oluan binalarda süneklik düzeyi yüksek tayc sistemler in kullanlmas zorunludur. (b) Tablo 2.3 e göre Bina Önem Katsays I = 1.2 ve I = 1.0 olan çelik binalarda, H N 16 m olmak koulu ile, sadece süneklik düzeyi normal çerçevelerden oluan tayc sistemler kullanlabilir. (c) Tablo 2.3 e göre Bina Önem Katsays I = 1.5 ve I = 1.4 olan tüm binalarda süneklik düzeyi yüksek tayc sistemler veya de tanmlanan süneklik düzeyi bakmndan karma tayc sistemler kullanlacaktr Perde içermeyen süneklik düzeyi normal tayc sistemler e, sadece üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde, aadaki koullarla izin verilebilir: (a) te tanmlanan betonarme binalar, H N 13 m olmak koulu ile yaplabilir. A 12 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

20 (b) te tanmlananlarn dnda, tayc sistemi sadece süneklik düzeyi normal çerçevelerden oluan betonarme ve çelik binalar, H N 25 m olmak koulu ile yaplabilir. TABLO 2.5 TAIYICI SSTEM DAVRANI KATSAYISI (R) BNA TAIYICI SSTEM (1) YERNDE DÖKME BETONARME BNALAR (1.1) Deprem yüklerinin tamamnn çerçevelerle tand binalar.... (1.2) Deprem yüklerinin tamamnn ba kirili (boluklu) perdelerle tand binalar..... (1.3) Deprem yüklerinin tamamnn boluksuz perdelerle tand binalar.... (1.4) Deprem yüklerinin çerçeveler ile boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) perdeler tarafndan birlikte tand binalar.. Süneklik Düzeyi Normal Sistemler Süneklik Düzeyi Yüksek Sistemler (2) PREFABRKE BETONARME BNALAR (2.1) Deprem yüklerinin tamamnn balantlar tersinir momentleri aktarabilen çerçevelerle tand binalar..... (2.2) Deprem yüklerinin tamamnn, üstteki balantlar mafsall olan kolonlar tarafndan tand tek katl binalar... (2.3) Deprem yüklerinin tamamnn prefabrike veya yerinde dökme boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) perdelerle tand, çerçeve balantlar mafsall olan prefabrike binalar.. (2.4) Deprem yüklerinin, balantlar tersinir momentleri aktarabilen prefabrike çerçeveler ile yerinde dökme boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) perdeler tarafndan birlikte tand binalar (3) ÇELK BNALAR (3.1) Deprem yüklerinin tamamnn çerçevelerle tand binalar.... (3.2) Deprem yüklerinin tamamnn, üstteki balantlar mafsall olan kolonlar tarafndan tand tek katl binalar... (3.3) Deprem yüklerinin tamamnn çaprazl perdeler veya yerinde dökme betonarme perdeler tarafndan tand binalar (a) Çaprazlarn merkezi olmas durumu... (b) Çaprazlarn dmerkez olmas durumu.... (c) Betonarme perdelerin kullanlmas durumu... (3.4) Deprem yüklerinin çerçeveler ile birlikte çaprazl çelik perdeler veya yerinde dökme betonarme perdeler tarafndan birlikte tand binalar (a) Çaprazlarn merkezi olmas durumu... (b) Çaprazlarn dmerkez olmas durumu... (c) Betonarme perdelerin kullanlmas durumu TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 13

21 Süneklik Düzeyi Yüksek Betonarme Boluksuz Perdeli-Çerçeveli Sistemlere likin Koullar Deprem yüklerinin süneklik düzeyi yüksek boluksuz (ba kirisiz) betonarme perdeler ile süneklik düzeyi yüksek betonarme veya çelik çerçeveler tarafndan birlikte tand binalara ilikin koullar aada verilmitir: Bu tür sistemlerde, Tablo 2.5 te yerinde dökme betonarme ve çelik çerçeve durumu için verilen R = 7 nin veya prefabrike betonarme çerçeve durumu için verilen R = 6 nn kullanlabilmesi için, boluksuz perdelerin tabannda deprem yüklerinden meydana gelen kesme kuvvetlerinin toplam, binann tümü için tabanda meydana gelen toplam kesme kuvvetinin %75 inden daha fazla olmayacaktr ( S 0.75) deki koulun salanamamas durumunda, 0.75 < S 1.0 aralnda kullanlacak R katsays, yerinde dökme betonarme ve çelik çerçeve durumu için R = 10 4 S bants ile, prefabrike betonarme çerçeve durumu için ise R = 9 4 S bants ile belirlenecektir H w / w 2.0 olan perdelerde, yukarda tanmlanan R katsaylarna göre hesaplanan iç kuvvetler, [3 / (1 + H w / w )] katsays ile çarplarak büyültülecektir. Ancak bu katsay, 2 den büyük alnmayacaktr Süneklik Düzeyi Normal Baz Sistemlerde Perde Kullanm Zorunluluuna likin Koullar nn (a) ve (b) paragraflarnda tanmlanan süneklik düzeyi normal sistemler, bütün deprem bölgelerinde ve ayn paragraflarda tanmlanan yükseklik snrlarnn üzerinde de yaplabilir. Ancak bu durumda, betonarme binalarda tüm yükseklik boyunca devam eden ve aadaki koullar salayan süneklik düzeyi normal veya yüksek betonarme boluksuz ya da ba kirili (boluklu) perdelerin, çelik binalarda ise süneklik düzeyi normal veya yüksek merkezi veya dmerkez çaprazl perdelerin kullanlmas zorunludur Tayc sistemde süneklik düzeyi normal perdelerin kullanlmas durumunda, her bir deprem dorultusunda, deprem yüklerine göre perdelerin tabannda elde edilen kesme kuvvetlerinin toplam, binann tümü için tabanda meydana gelen toplam kesme kuvvetinin %75 inden daha fazla olacaktr Tayc sistemde süneklik düzeyi yüksek perdelerin kullanlmas durumunda, aada karma tayc sistemler için verilen uygulanacaktr Süneklik Düzeyi Bakmndan Karma Tayc Sistemlere likin Koullar nn (a) ve (b) paragraflarnda tanmlanan süneklik düzeyi normal sistemlerin, süneklik düzeyi yüksek perdelerle birarada kullanlmas mümkündür. Bu ekilde oluturulan süneklik düzeyi bakmndan karma sistemler de, aada belirtilen koullara uyulmak kayd ile, süneklik düzeyi yüksek boluksuz, ba kirili (boluklu) betonarme perdeler veya çelik binalar için merkezi veya dmerkez çaprazl çelik perdeler kullanlabilir. 14 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

22 (a) Bu tür karma sistemlerin deprem hesabnda çerçeveler ve perdeler birarada gözönüne alnacak, ancak her bir deprem dorultusunda mutlaka S 0.40 olacaktr. (b) Her iki deprem dorultusunda da S 2/3 olmas durumunda, Tablo 2.5 de deprem yüklerinin tamamnn süneklik düzeyi yüksek perde tarafndan tand durum için verilen R katsays (R = R YP ), tayc sistemin tümü için kullanlabilir. (c) 0.40 < S < 2/3 aralnda ise, her iki deprem dorultusunda da tayc sistemin tümü için R = R NÇ S (R YP R NÇ ) bants uygulanacaktr Binalarn bodrum katlarnn çevresinde kullanlan rijit betonarme perde duvarlar, Tablo 2.5 te yer alan perdeli veya perdeli-çerçeveli sistemlerin bir parças olarak gözönüne alnmayacaktr. Bu tür binalarn hesabnda izlenecek kurallar ve de verilmitir Kolonlar Üstten Mafsall Binalara likin Koullar Kolonlar üstten mafsall tek katl çerçevelerden oluan betonarme binalarda; (a) Yerinde dökme betonarme kolonlarn kullanlmas durumunda, prefabrike binalar için Tablo 2.5 te (2.2) de tanmlanan R katsays kullanlacaktr. (b) R katsaylar Tablo 2.5 te (2.2) ve (3.2) de verilen betonarme prefabrike ve çelik binalara ilikin koullar de verilmitir. Bu tür çerçevelerin, yerinde dökme betonarme, prefabrike veya çelik binalarda en üst kat (çat kat) olarak kullanlmas durumuna ilikin koullar ise de tanmlanmtr Bu tür tek katl binalarn içinde planda, binann oturma alannn %25 inden fazla olmamak kayd ile, ksmi tek bir ara kat yaplabilir. Deprem hesabnda ara katn tayc sistemi, ana tayc çerçevelerle birlikte gözönüne alnabilir. Bu durumda, ortak sistem betonarme prefabrike binalarda süneklik düzeyi yüksek sistem olarak düzenlenecektir. Ortak sistemde, Tablo 2.1 de tanmlanan burulma düzensizliinin bulunup bulunmad mutlaka kontrol edilecek ve varsa hesapta gözönüne alnacaktr. Ara katn ana tayc çerçevelere balantlar mafsall veya monolitik olabilir Kolonlar üstten mafsall tek katl çerçevelerin, yerinde dökme betonarme, prefabrike veya çelik binalarda en üst kat (çat kat) olarak kullanlmas durumunda, en üst kat için Tablo 2.5 te (2.2) veya (3.2) de tanmlanan R katsays (R üst ) ile alttaki katlar için farkl olarak tanmlanabilen R katsays (R alt ), aadaki koullara uyulmak kayd ile, birarada kullanlabilir. (a) Balangçta deprem hesab, binann tümü için R = R alt alnarak 2.7 veya 2.8 e göre yaplacaktr de tanmlanan azaltlm ve etkin göreli kat ötelemeleri, binann tümü için bu hesaptan elde edilecektir. (b) En üst katn iç kuvvetleri, (a) da hesaplanan iç kuvvetlerin (R alt / R üst ) oran ile çarpmndan elde edilecektir. (c) Alttaki katlarn iç kuvvetleri ise iki ksmn toplamndan oluacaktr. Birinci ksm, (a) da hesaplanan iç kuvvetlerdir. kinci ksm ise, (b) de en üst kat kolonlarnn mesnet reaksiyonlar olarak hesaplanan kuvvetlerin (1 R üst / R alt ) ile çarplarak alttaki katlarn tayc sistemine etki ettirilmesi ile ayrca hesaplanacaktr. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 15

23 2.6. HESAP YÖNTEMNN SEÇLMES Hesap Yöntemleri Binalarn ve bina türü yaplarn deprem hesabnda kullanlacak yöntemler; 2.7 de verilen Edeer Deprem Yükü Yöntemi, 2.8 de verilen Mod Birletirme Yöntemi ve 2.9 da verilen Zaman Tanm Alannda Hesap Yöntemleri dir. 2.8 ve 2.9 da verilen yöntemler, tüm binalarn ve bina türü yaplarn deprem hesabnda kullanlabilir Edeer Deprem Yükü Yönteminin Uygulama Snrlar 2.7 de verilen Edeer Deprem Yükü Yöntemi nin uygulanabilecei binalar Tablo 2.6 da özetlenmitir. Tablo 2.6 nn kapsamna girmeyen binalarn deprem hesabnda, 2.8 veya 2.9 da verilen yöntemler kullanlacaktr. Deprem Bölgesi TABLO 2.6 EDEER DEPREM YÜKÜ YÖNTEM NN UYGULANABLECE BNALAR Bina Türü Toplam Yükseklik Snr 1, 2 Her bir katta burulma düzensizlii katsaysnn bi 2.0 koulunu salad binalar H N 25 m 1, 2 Her bir katta burulma düzensizlii katsaysnn bi 2.0 koulunu salad ve ayrca B2 türü H N 40 m düzensizliinin olmad binalar 3, 4 Tüm binalar H N 40 m 2.7. EDEER DEPREM YÜKÜ YÖNTEM Toplam Edeer Deprem Yükünün Belirlenmesi Gözönüne alnan deprem dorultusunda, binann tümüne etkiyen Toplam Edeer Deprem Yükü (taban kesme kuvveti), V t, Denk.(2.4) ile belirlenecektir. V WA( T ) 1 t = 0.10 Ra( T1) A I W (2.4) Binann birinci doal titreim periyodu T 1, e göre hesaplanacaktr Denk.(2.4) te yer alan ve binann deprem yüklerinin hesaplanmasnda kullanlacak toplam arl, W, Denk.(2.5) ile belirlenecektir. N i=1 i o W = w (2.5) Denk.(2.5) deki w i kat arlklar ise Denk.(2.6) ile hesaplanacaktr. w i = g i + n q i (2.6) Denk.(2.6) da yer alan Hareketli Yük Katlm Katsays, n, Tablo 2.7 de verilmitir. Endüstri binalarnda sabit ekipman arlklar için n = 1 alnacak, ancak vinç kaldrma yükleri kat arlklarnn hesabnda gözönüne alnmayacaktr. Deprem yüklerinin belirlenmesinde kullanlacak çat kat arlnn hesabnda kar yüklerinin %30 u gözönüne alnacaktr. 16 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

24 TABLO 2.7 HAREKETL YÜK KATILIM KATSAYISI (n) Binann Kullanm Amac n Depo, antrepo, vb Okul, örenci yurdu, spor tesisi, sinema, tiyatro, konser salonu, garaj, lokanta, maaza, vb Konut, iyeri, otel, hastane, vb Katlara Etkiyen Edeer Deprem Yüklerinin Belirlenmesi Denk.(2.4) ile hesaplanan toplam edeer deprem yükü, bina katlarna etkiyen edeer deprem yüklerinin toplam olarak Denk.(2.7) ile ifade edilir (ekil 2.6a): N t = N+ i i=1 V F F (2.7) Binann N inci katna (tepesine) etkiyen ek edeer deprem yükü F N in deeri Denk.(2.8) ile belirlenecektir. F = N V (2.8) N Toplam edeer deprem yükünün F N dnda geri kalan ksm, N inci kat dahil olmak üzere, bina katlarna Denk.(2.9) ile datlacaktr. F = ( V F ) i t N N j=1 i j t wh i wh j (2.9) Bodrum katlarnda rijitlii üst katlara oranla çok büyük olan betonarme çevre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat döemelerinin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalt binalarda, bodrum katlarna ve üstteki katlara etkiyen edeer deprem yükleri, aada belirtildii üzere, ayr ayr hesaplanacaktr. Bu yükler, üst ve alt katlarn birleiminden oluan tayc sisteme birlikte uygulanacaktr. (a) Üstteki katlara etkiyen toplam edeer deprem yükünün ve edeer kat deprem yüklerinin , ve e göre belirlenmesinde, bodrumdaki rijit çevre perdeleri gözönüne alnmakszn Tablo 2.5 ten seçilen R katsays kullanlacak ve sadece üstteki katlarn arlklar hesaba katlacaktr. Bu durumda ilgili bütün tanm ve bantlarda temel üst kotu yerine zemin katn kotu gözönüne alnacaktr e göre birinci doal titreim periyodunun hesabnda da, fiktif yüklerin belirlenmesi için sadece üstteki katlarn arlklar kullanlacaktr (ekil 2.6b). (b) Rijit bodrum katlarna etkiyen edeer deprem yüklerinin hesabnda, sadece bodrum kat arlklar gözönüne alnacak ve Spektrum Katsays olarak S(T) = 1 alnacaktr. Her bir bodrum katna etkiyen edeer deprem yükünün hesabnda, Denk.(2.1) den bulunan spektral ivme deeri ile bu katn arl dorudan çarplacak ve elde edilen elastik yükler, R a (T) = 1.5 katsaysna bölünerek azaltlacaktr (ekil 2.6c). (c) Üstteki katlardan bodrum katlarna geçite yer alan ve çok rijit bodrum perdeleri ile çevrelenen zemin kat döeme sisteminin kendi düzlemi içindeki dayanm, bu hesapta elde edilen iç kuvvetlere göre kontrol edilecektir. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 17

25 Gözönüne Alnacak Yerdeitirme Bileenleri ve Deprem Yüklerinin Etkime Noktalar Döemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalt binalarda, her katta iki yatay yerdeitirme bileeni ile düey eksen etrafndaki dönme, bamsz yerdeitirme bileenleri olarak gözönüne alnacaktr. Her katta ye göre belirlenen edeer deprem yükleri, ek dmerkezlik etkisi nin hesaba katlabilmesi amac ile, gözönüne alnan deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5 i ve %5 i kadar kaydrlmas ile belirlenen noktalara ve ayrca kat kütle merkezine uygulanacaktr (ekil 2.7) Tablo 2.1 de tanmlanan A2 türü düzensizliin bulunduu ve döemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalmad binalarda, döemelerin yatay düzlemdeki ekildeitirmelerinin gözönüne alnmasn salayacak yeterlikte bamsz statik yerdeitirme bileeni hesapta gözönüne alnacaktr. Ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi için, her katta çeitli noktalarda dal bulunan tekil kütlelere etkiyen edeer deprem yüklerinin her biri, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5 i ve %5 i kadar kaydrlacaktr (ekil 2.8) Binann herhangi bir i inci katnda Tablo 2.1 de tanmlanan A1 türü düzensizliin bulunmas durumunda, 1.2 < bi 2.0 olmak koulu ile, ve/veya ye göre bu katta uygulanan %5 ek dmerkezlik, her iki deprem dorultusu için Denk.(2.10) da verilen D i katsays ile çarplarak büyütülecektir. bi D = i (2.10) 18 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

26 Binann Birinci Doal Titreim Periyodunun Belirlenmesi Edeer Deprem Yükü Yöntemi nin uygulanmas durumunda, binann deprem dorultusundaki hakim doal periyodu, Denk.(2.11) ile hesaplanan deerden daha büyük alnmayacaktr. N i i=1 1 = 2 N fi i=1 T md F d 2 fi fi 1/ 2 (2.11) i inci kata etkiyen fiktif yükü gösteren F fi, Denk.(2.9) da (V t F N ) yerine herhangi bir deer (örnein birim deer) konularak elde edilecektir (ekil 2.9) Denk.(2.11) ile hesaplanan deerden bamsz olarak, bodrum kat(lar) hariç kat says N > 13 olan binalarda doal periyod, 0.1N den daha büyük alnmayacaktr. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 19

27 w N F fi = N j=1 wh i i wh j j F fi w i d fi H i ekil Eleman Asal Eksen Dorultularndaki ç Kuvvetler Tayc sisteme ayr ayr etki ettirilen x ve y dorultularndaki depremlerin ortak etkisi altnda, tayc sistem elemanlarnn a ve b asal eksen dorultularndaki iç kuvvetler, en elverisiz sonucu verecek ekilde Denk.(2.12) ile elde edilecektir (ekil 2.10). Ba = ± Bax ± 0.30 Bay veya Ba = ± 0.30 Bax ± Bay (2.12) B = ± B ± 0.30 B veya B = ± 0.30 B ± B b bx by b bx by x deprem dorultusu y x y deprem dorultusu ekil MOD BRLETRME YÖNTEM Bu yöntemde maksimum iç kuvvetler ve yerdeitirmeler, binada yeterli sayda doal titreim modunun her biri için hesaplanan maksimum katklarn istatistiksel olarak birletirilmesi ile elde edilir vme Spektrumu Herhangi bir n inci titreim modunda gözönüne alnacak azaltlm ivme spektrumu ordinat Denk.(2.13) ile belirlenecektir. 20 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

28 S ar Sae( Tn ) ( Tn ) = R ( T ) a n (2.13) Elastik tasarm ivme spektrumunun e göre özel olarak belirlenmesi durumunda, Denk.(2.13) te S ae (T n ) yerine, ilgili özel spektrum ordinat gözönüne alnacaktr Gözönüne Alnacak Dinamik Serbestlik Dereceleri Döemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalt binalarda, her bir katta, birbirine dik dorultularda iki yatay serbestlik derecesi ile kütle merkezinden geçen düey eksen etrafndaki dönme serbestlik derecesi gözönüne alnacaktr. Her katta modal deprem yükleri bu serbestlik dereceleri için hesaplanacak, ancak ek dmerkezlik etkisi nin hesaba katlabilmesi amac ile, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5 i ve %5 i kadar kaydrlmas ile belirlenen noktalara ve ek bir yükleme olarak kat kütle merkezine uygulanacaktr (ekil 2.7) Tablo 2.1 de A2 bal altnda tanmlanan döeme süreksizliinin bulunduu ve döemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalmad binalarda, döemelerin kendi düzlemleri içindeki ekildeitirmelerinin gözönüne alnmasn salayacak yeterlikte dinamik serbestlik derecesi gözönüne alnacaktr. Ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi için, her katta çeitli noktalarda dal bulunan tekil kütlelere etkiyen modal deprem yüklerinin her biri, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5 i ve %5 i kadar kaydrlacaktr (ekil 2.8). Bu tür binalarda, sadece ek dmerkezlik etkilerinden oluan iç kuvvet ve yerdeitirme büyüklükleri 2.7 ye göre de hesaplanabilir. Bu büyüklükler, ek dmerkezlik etkisi gözönüne alnmakszn her bir titreim modu için hesaplanarak e göre birletirilen büyüklüklere dorudan eklenecektir Hesaba Katlacak Yeterli Titreim Modu Says Hesaba katlmas gereken yeterli titreim modu says, Y, gözönüne alnan birbirine dik x ve y yatay deprem dorultularnn her birinde, her bir mod için hesaplanan etkin kütle lerin toplamnn hiçbir zaman bina toplam kütlesinin %90 ndan daha az olmamas kuralna göre belirlenecektir: Y Y 2 L N xn Mxn = 0.90 n=1 n=1 M n i=1 2 Y Y Lyn N Myn = 0.90 n=1 n=1 M n i=1 m m i i (2.14) Denk.(2.14) te yer alan L xn ve L yn ile modal kütle M n nin ifadeleri, kat döemelerinin rijit diyafram olarak çalt binalar için aada verilmitir: N L = m ; L = m xn i xin yn i yin i=1 i=1 N n i xin i yin i in i=1 M = ( m + m + m ) N (2.15) TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 21

29 Bodrum katlarnda rijitlii üst katlara oranla çok büyük olan betonarme çevre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat döemelerinin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalt binalarn hesabnda, sadece bodrum katlarn üstündeki katlarda etkin olan titreim modlarnn gözönüne alnmas ile yetinilebilir. Bu durumda, Edeer Deprem Yükü Yöntemi için verilen ün (a) paragrafnn karl olarak Mod Birletirme Yöntemi ile yaplacak hesapta, bodrumdaki rijit çevre perdeleri gözönüne alnmakszn Tablo 2.5 ten seçilen R katsays kullanlacak ve sadece üstteki katlarn kütleleri gözönüne alnacaktr ün (b) ve (c) paragraflar ise aynen uygulanacaktr Mod Katklarnn Birletirilmesi Binaya etkiyen toplam deprem yükü, kat kesme kuvveti, iç kuvvet bileenleri, yerdeitirme ve göreli kat ötelemesi gibi büyüklüklerin her biri için ayr ayr uygulanmak üzere, her titreim modu için hesaplanan ve ezamanl olmayan maksimum katklarn istatistiksel olarak birletirilmesi için uygulanacak kurallar aada verilmitir: T m < T n olmak üzere, gözönüne alnan herhangi iki titreim moduna ait doal periyotlarn daima T m / T n < 0.80 koulunu salamas durumunda, maksimum mod katklarnn birletirilmesi için Karelerin Toplamnn Kare Kökü Kural uygulanabilir Yukarda belirtilen koulun salanamamas durumunda, maksimum mod katklarnn birletirilmesi için Tam Karesel Birletirme (CQC) Kural uygulanacaktr. Bu kuraln uygulanmasnda kullanlacak çapraz korelasyon katsaylar nn hesabnda, modal sönüm oranlar bütün titreim modlar için %5 olarak alnacaktr Hesaplanan Büyüklüklere likin Altsnr Deerleri Gözönüne alnan deprem dorultusunda, e göre birletirilerek elde edilen bina toplam deprem yükü V tb nin, Edeer Deprem Yükü Yöntemi nde Denk.2.4 ten hesaplanan bina toplam deprem yükü V t ye orannn aada tanmlanan deerinden küçük olmas durumunda (V tb < V t ), Mod Birletirme Yöntemi ne göre bulunan tüm iç kuvvet ve yerdeitirme büyüklükleri, Denk.(2.16) ya göre büyütülecektir. B D = Vt B V tb B (2.16) Tablo 2.1 de tanmlanan A1, B2 veya B3 türü düzensizliklerden en az birinin binada bulunmas durumunda Denk.(2.16) da =0.90, bu düzensizliklerden hiçbirinin bulunmamas durumunda ise =0.80 alnacaktr Eleman Asal Eksen Dorultularndaki ç Kuvvetler Tayc sisteme ayr ayr etki ettirilen x ve y dorultularndaki depremlerin ortak etkisi altnda, tayc sistem elemanlarnn a ve b asal eksen dorultularnda e göre birletirilerek elde edilen iç kuvvetler için te verilen birletirme kural ayrca uygulanacaktr (ekil 2.10). 22 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

30 2.9. ZAMAN TANIM ALANINDA HESAP YÖNTEMLER Bina ve bina türü yaplarn zaman tanm alannda dorusal elastik ya da dorusal elastik olmayan deprem hesab için, yapay yollarla üretilen, daha önce kaydedilmi veya benzetirilmi deprem yer hareketleri kullanlabilir Yapay Deprem Yer Hareketleri Yapay yer hareketlerinin kullanlmas durumunda, aadaki özellikleri tayan en az üç deprem yer hareketi üretilecektir. (a) Kuvvetli yer hareketi ksmnn süresi, binann birinci doal titreim periyodunun 5 katndan ve 15 saniyeden daha ksa olmayacaktr. (b) Üretilen deprem yer hareketinin sfr periyoda kar gelen spektral ivme deerlerinin ortalamas A o g den daha küçük olmayacaktr. (c) Yapay olarak üretilen her bir ivme kaydna göre %5 sönüm oran için yeniden bulunacak spektral ivme deerlerinin ortalamas, gözönüne alnan deprem dorultusundaki birinci (hakim) periyod T 1 e göre 0.2T 1 ile 2T 1 arasndaki periyodlar için, 2.4 te tanmlanan S ae (T) elastik spektral ivmelerinin %90 ndan daha az olmayacaktr. Zaman tanm alannda dorusal elastik analiz yaplmas durumunda, azaltlm deprem yer hareketinin elde edilmesi için esas alnacak spektral ivme deerleri Denk.(2.13) ile hesaplanacaktr Kaydedilmi veya Benzetirilmi Deprem Yer Hareketleri Zaman tanm alannda yaplacak deprem hesab için kaydedilmi depremler veya kaynak ve dalga yaylm özellikleri fiziksel olarak benzetirilmi yer hareketleri kullanlabilir. Bu tür yer hareketleri üretilirken yerel zemin koullar da uygun biçimde gözönüne alnmaldr. Kaydedilmi veya benzetirilmi yer hareketlerinin kullanlmas durumunda en az üç deprem yer hareketi üretilecek ve bunlar de verilen tüm koullar salayacaktr Zaman Tanm Alannda Hesap Zaman tanm alannda dorusal elastik olmayan hesap yaplmas durumunda, tayc sistem elemanlarnn tekrarl yükler altndaki dinamik davrann temsil eden iç kuvvet- ekildeitirme bantlar, teorik ve deneysel geçerlilikleri kantlanm olmak kayd ile, ilgili literatürden yararlanlarak tanmlanacaktr. Dorusal veya dorusal olmayan hesapta, üç yer hareketi kullanlmas durumunda sonuçlarn maksimumu, en az yedi yer hareketi kullanlmas durumunda ise sonuçlarn ortalamas tasarm için esas alnacaktr GÖREL KAT ÖTELEMELERNN SINIRLANDIRILMASI, KNC MERTEBE ETKLER VE DEPREM DERZLER Etkin Göreli Kat Ötelemelerinin Hesaplanmas ve Snrlandrlmas Herhangi bir kolon veya perde için, ardk iki kat arasndaki yerdeitirme farkn ifade eden azaltlm göreli kat ötelemesi, i, Denk.(2.17) ile elde edilecektir. i = di di 1 (2.17) TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 23

31 Denk.(2.17) de d i ve d i1, her bir deprem dorultusu için binann i inci ve (i 1) inci katlarnda herhangi bir kolon veya perdenin uçlarnda azaltlm deprem yüklerine göre hesaplanan yatay yerdeitirmeleri göstermektedir. Ancak deki koul ve ayrca Denk.(2.4) te tanmlanan minimum edeer deprem yükü koulu d i nin ve i nin hesabnda gözönüne alnmayabilir Her bir deprem dorultusu için, binann i inci katndaki kolon veya perdeler için etkin göreli kat ötelemesi, i, Denk.(2.18) ile elde edilecektir. = R (2.18) i Her bir deprem dorultusu için, binann herhangi bir i inci katndaki kolon veya perdelerde, Denk.(2.18) ile hesaplanan i etkin göreli kat ötelemelerinin kat içindeki en büyük deeri ( i ) max, Denk.(2.19) da verilen koulu salayacaktr: ( i) max (2.19) h i Deprem yüklerinin tamamnn balantlar tersinir momentleri aktarabilen çelik çerçevelerle tand tek katl binalarda bu snr en çok %50 arttrlabilir Denk.(2.19) de verilen koulun binann herhani bir katnda salanamamas durumunda, tayc sistemin rijitlii arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. Ancak verilen koul salansa bile, yapsal olmayan gevrek elemanlarn (cephe elemanlar vb) etkin göreli kat ötelemeleri altnda kullanlabilirlii hesapla dorulanacaktr kinci Mertebe Etkileri Tayc sistem elemanlarnn dorusal elastik olmayan davrann esas alan daha kesin bir hesap yaplmadkça, ikinci mertebe etkileri yaklak olarak aadaki ekilde gözönüne alnabilir: Gözönüne alnan deprem dorultusunda her bir katta, kinci Mertebe Gösterge Deeri, i nin Denk.(2.20) ile verilen koulu salamas durumunda, ikinci mertebe etkileri yürürlükteki betonarme ve çelik yap yönetmeliklerine göre deerlendirilecektir. N i ort j=i i i i ( ) wj i = 0.12 (2.20) Vh Burada ( i ) ort, i inci kattaki kolon ve perdelerde hesaplanan azaltlm göreli kat ötelemelerinin kat içindeki ortalama deeri olarak e göre bulunacaktr Denk.(2.20) deki koulun herhangi bir katta salanamamas durumunda, tayc sistemin rijitlii yeterli ölçüde arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr Deprem Derzleri Farkl zemin oturmalarna bal temel öteleme ve dönmeleri ile scaklk deimelerinin etkisi dnda, bina bloklar veya mevcut eski binalarla yeni yaplacak binalar arasnda, sadece deprem etkisi için braklacak derz boluklarna ilikin koullar aada belirtilmitir: 24 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

32 ye göre daha elverisiz bir sonuç elde edilmedikçe derz boluklar, her bir kat için komu blok veya binalarda elde edilen yerdeitirmelerin karelerinin toplamnn karekökü ile aada tanmlanan katsaysnn çarpm sonucunda bulunan deerden az olmayacaktr. Gözönüne alnacak kat yerdeitirmeleri, kolon veya perdelerin baland düüm noktalarnda hesaplanan azaltlm d i yerdeitirmelerinin kat içindeki ortalamalar olacaktr. Mevcut eski bina için hesap yaplmasnn mümkün olmamas durumunda eski binann yerdeitirmeleri, yeni bina için ayn katlarda hesaplanan deerlerden daha küçük alnmayacaktr. (a) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat döemelerinin bütün katlarda ayn seviyede olmalar durumunda = R / 4 alnacaktr. (b) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat döemelerinin, baz katlarda olsa bile, farkl seviyelerde olmalar durumunda, tüm bina için = R / 2 alnacaktr Braklacak minimum derz boluu, 6 m yükseklie kadar en az 30 mm olacak ve bu deere 6 m den sonraki her 3 m lik yükseklik için en az 10 mm eklenecektir Bina bloklar arasndaki derzler, depremde bloklarn bütün dorultularda birbirlerinden bamsz olarak çalmasna olanak verecek ekilde düzenlenecektir YAPISAL ÇIKINTILARA, MMAR ELEMANLARA, MEKANK VE ELEKTRK DONANIMA ETKYEN DEPREM YÜKLER Binalarda balkon, parapet, baca, vb konsol olarak binann tayc sistemine bal, ancak bamsz çalan yapsal çkntlar ile cephe, ara bölme panolar, vb yapsal olmayan tüm mimari elemanlara uygulanacak; mekanik ve elektrik donanmlar ile bunlarn bina tayc sistem elemanlarna balantlarnn hesabnda kullanlacak edeer deprem yükleri Denk.(2.21) ile verilmitir. f = 0.5 A I w H H e o e i N (2.21) Hesaplanan deprem yükü, yatay dorultuda en elverisiz iç kuvvetleri verecek yönde ilgili elemann arlk merkezine etki ettirilecektir. Düey konumda olmayan elemanlara, Denk.(2.21) ile hesaplanan edeer deprem yükünün yars düey dorultuda etki ettirilecektir Denk.(2.21) de w e ile gösterilen mekanik veya elektrik donanm arlklarnn binann herhangi bir i inci katndaki toplamnn 0.2w i den büyük olmas durumunda, donanmlarn arlklarnn ve binaya balantlarnn rijitlik özellikleri, bina tayc sisteminin deprem hesabnda gözönüne alnacaktr Mekanik veya elektrik donanmn bulunduu kattaki en büyük ivmeyi tanmlayan kat ivme spektrumu nun uygun yöntemlerle belirlenmesi durumunda, Denk.(2.21) uygulanmayabilir Yangn söndürme sistemleri ve acil yedek elektrik sistemleri ile dolgu duvarlarna balanan donanmlar ve bunlarn balantlarnda Denk.(2.21) ile hesaplanan veya e göre elde edilen deprem yükünün iki kat alnacaktr. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 25