zmir Körfezi nden skenderun Körfezi ne Kadar Olan Sahil Boyunca Uzatma Alaryla Avcl Yaplan Karides Türleri

Transkript

1 Süleyman Demirel Üniversitesi Eirdir Su Ürünleri Fakültesi Dergisi Cilt I, Say! I, ( 2005) zmir Körfezi nden skenderun Körfezi ne Kadar Olan Sahil Boyunca Uzatma Alaryla Avcl Yaplan Karides Türleri Gürel Türkmen Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Bornova/ZMR ÖZET Çalma 27 Haziran- 3 Temmuz 2005 tarihleri arasnda zmir Körfezi nden skenderun Körfezi ne kadar olan sahil boyunca gerçekletirilmitir. Karides uzatma a'laryla avcl' yaplan be karides türü (Penaeus (Melicertus) kerathurus, Penaeus (Marsupenaeus) japonicus, Penaeus semisulcatus, Metapenaeus monoceros ve ) nün ticari öneme sahip oldu'u belirlenmitir. Uzatma a'lar ile karides avcl' 10 m ile 50 m ler arasnda ço'unlukla m derinliklerde yaplmaktadr. Aratrma sonuçlar, uzatma a'lar ile yaplan karides avcl'nn Akdeniz de yl boyunca yaplmasna karn Ege Denizi nde Nisan-Kasm aylarnda yapld'n göstermitir. Anahtar kelimeler: Ege Denizi, Akdeniz, karides, uzatma a' Shrimp Species Fishing By Shrimp Trammel Net Along The Coast of From zmir Bay to skenderun Bay ABSTRACT The study was carried out during 27 June-3 July 2005 along the coast from zmir Bay to skenderun Bay. It was determined that five shrimp species (Penaeus (Melicertus) kerathurus, Penaeus (Marsupenaeus) japonicus, Penaeus semisulcatus, Metapenaeus monoceros, and ) which fishing by shrimp trammel net have commercial value. Shrimp fishing with trammel nets is done between 10 m and 50 m, mostly m depth. The results showed that shrimp fishing with trammel net in Aegean Sea is done during April-November, while the operation in Mediterranean is done throughout the year. Key words: Aegean Sea, Mediterranean, shrimp, trammel net

2 GR2 Ülkemizde karides ile ilgili çalmalar di'er türler ile karlatrld'nda nispeten azdr. Mevcut çalmalarn ço'unlu'unu tür tayinleri ve yeni kaytlar oluturmaktadr. Buna ra'men son yllarda karideslerde tür baznda bölgesel ve biyolojik özelliklerine yönelik çalmalarn says her geçen gün artmaktadr (Kumlu ve ark., 1999; Bayhan ve ark., 2003; Bayhan ve ark., 2005; Ylmazyerli, 2005). Denizlerimizde karides avcl' algarna, trol ve uzatma a'lar kullanlarak yaplmaktadr Algarna ve trol ile yaplan avclkta snrlamalar olsa da uzatma a'lar ile yaplan karides avcl' yl boyunca serbesttir. Bu nedenle ky balkçl'nda uzatma a'lar kullanlarak yaplan karides avcl' ayr bir öneme sahiptir. Bu amaçla sadece karides avcl'nda kullanlan a'lar gelitirilmitir. Bugüne kadar Türkiye denizlerinde 62 karides türü saptanmtr (Kocata ve ark., 1991; Kumlu ve ark., 2002). Bu karidesler içerisinden Kocata ve ark., (1991) tarafndan ticari öneme sahip 7 tür; Penaeus (Melicertus) kerathurus (Forskål, 1775), Penaeus (Marsupenaeus) japonicus (Bate, 1888), Penaeus semisulcatus De Haan, 1884, Parapenaeus longirostris (Lucas, 1846), Metapenaeus monoceros (Fabricius, 1798), Metapenaeus stebbingi Nobili, 1904, Trachypenaeus (Trachysalambria) curvirostris (Stimpson, 1860) bildirilmitir. Daha sonra Süvey Kanal ndan geçip Akdeniz e dahil olan ve güney kylarmzda ekonomik olarak avcl' yaplan (Burkenroad, 1959) türü Kumlu ve ark., (2002) tarafndan ilk defa ülkemiz denizlerinde bildirilmitir. Ayrca Bayhan ve ark., (2003) son yllarda motor gücü ve boylar artan tekneler ile derin sularda avlanan Aristeomorpha foliacea (Risso, 1827) ve Plesionika heterocarpus (Costa, 1871) türleri ile birlikte ticari olarak de'erlendirilen karides türü saysnn 10 a yükseldi'ini belirtmilerdir. Ülkemizde zengin saylabilecek karides çeitlili'ine ra'men yakalanan türler, av dönemleri ve özellikleri bölgelere ve denizlerimize göre de'iebilmektedir. Ayrca ekonomik anlamda baz türler yine bölgelere göre farkllk gösterebilmektedir. Öztürk ve ark., (2002) skenderun Körfezi nde yaplan balkçlk hakknda kapsaml bilgiler verirlerken körfezdeki karides avcl'nn önemli bir yere sahip oldu'unu, ticari öneme sahip türlerin ise Penaeus kerathurus, Penaeus japonicus, Penaeus semisulcatus, ve Metapenaeus monoceros oldu'unu bildirmilerdir. Metin ve Gökçe (2004) ise zmir Körfezi nde karides uzatma a'lar ile yaplan avclk hakknda bilgi verirlerken ticari öneme sahip tek türün Penaeus kerathurus oldu'unu belirtmitir. Çalmada zmir Körfezi nden skenderun Körfezi ne kadar olan sahil boyunca 10 farkl yerde incelemeler yaplarak uzatma a'larla ekonomik anlamda avcl' yaplan karides türleri, av dönemleri ve av derinlikleri belirlenmeye çallmtr. Çalma, bu kapsamda orijinal olup, ad geçen kysal alanlarda ekonomik karides türü profilini ortaya koymas bakmndan yararl olaca' ve konu ile ilgili ileri çalmalara yardmc olaca' düünülmektedir. MATERYAL ve METOT Çalma, tarihleri arasnda gerçekletirilmitir. zmir Körfezinden skenderun Körfezi ne kadar olan sahil boyunca uzatma a'laryla karides avcl' yaplan Ege Denizi nde zmir, Karina Dalyan, Didim- Akbük, Güllük-Tuzla, Gökova-Azmak ve Dalyan-ztuzu olmak üzere 6 yer, Akdeniz de Antalya, Silifke, Adana ve skenderun olmak üzere 4 yer ve toplam 10 farkl yerde aratrma yürütülmütür (Jekil 1). Aratrmann yürütüldü'ü bu yerlerde karides avcl' yapan balkçlar ile bire bir görümeler yaplarak ksa bir anket düzenlenmitir. Bu ankette; - Hangi aylarda karides avcl' yapld', - Kaç metre derinliklere a' atld', - Hangi türlerin yakaland' aratrlmtr. Olas durumlarda, avlanan karideslerin tür tayinleri yaplmtr. Ayrca bölgede bulunan balk pazarlar incelenerek yörede uzatma a'lar ile avcl' yaplan karideslerin tür tayinleri yaplmtr. Tür tayinleri Holthuis, (1980) ve Kocata ve ark., (1991) göre yaplmtr. Terminolojide (nomenclature) Holthuis, (1980) ve European Register of Marine Species, Anonim (2005) kriterleri dikkate alnmtr. BULGULAR zmir Körfezi nden skenderun Körfezi ne kadar olan sahil boyunca belirlenen yerlerde ticari öneme sahip toplam 5 karides türünün uzatma a'lar ile avcl'nn yapld' tespit edilmitir (Çizelge 1). Bu türler; Penaeus kerathurus, Penaeus japonicus, Penaeus semisulcatus, Metapenaeus monoceros ve dur. Ege Denizi nde avcl' yaplan ve ticari öneme sahip sadece Penaeus kerathurus türü belirlenirken Akdeniz de bu tür ile birlikte di'er türlerin hepsinin ticari öneme sahip oldu'u görülmütür. Sadece Silifke de Metapenaeus monoceros türüne rastlanmamtr. Avcl'n yapld' dönem bakmndan incelendi'inde genel olarak Ege Denizi nde en uzun dönem zmir de olmak üzere Nisan-Kasm aylarnda, Akdeniz de ise sadece Silifke de Mays-Ekim aylar arasnda olmak üzere Antalya, Adana ve skenderun da tüm yl boyunca avcl'n yapld' tespit edilmitir. En ksa av döneminin Nisan-Temmuz aylar arasnda olmak üzere Karina Dalyan, Didim-Akbük ve Gökova-Azmak ta oldu'u tespit edilmitir Karideslerin yakalandklar derinlikler genel olarak m arasnda de'imekle birlikte avclk yaplan yerlere ve av döneminde aylara göre de de'iti'i belirlenmitir. Deniz suyu scakl'nn nispeten daha scak oldu'u bahar ve yaz aylarnda genellikle m derinliklerde avclk yaplrken deniz suyunun daha so'uk oldu'u sonbahar ve k aylarnda derinlik 50 m ye kadar de'iebilmektedir. Uzatma a'lar ile karides avcl'nn di'er yerlere göre daha fazla yapld' zmir de avcl'n yo'un olarak yapld' derinli'in m arasnda, Antalya, Adana ve skenderun da ise m arasnda de'iti'i tespit edilmitir.

3 Jekil 1. Aratrmann yürütüldü'ü yerler (1: zmir, 2: Karina Dalyan, 3: Didim-Akbük, 4: Güllük-Tuzla, 5: Gökova-Azmak, 6: Dalyan-ztuzu, 7: Antalya, 8: Silifke, 9: Adana, 10: skenderun) Çizelge 1. zmir Körfezi nden skenderun Körfezi ne kadar olan sahil boyunca belirlenen yerlerde uzatma a'lar ile avlanan ekonomik karides türleri, av dönemleri ve derinlikleri. Yer Dönem (Ay) Derinlik (m) Tür zmir Nisan-Kasm (10 20) Penaeus kerathurus Karina Dalyan Nisan-Temmuz P. kerathurus Didim-Akbük Nisan-Temmuz P. kerathurus Güllük-Tuzla Mays-Kasm P. kerathurus Gökova-Azmak Nisan-Temmuz P. kerathurus Dalyan-ztuzu Mays-Ekim P. kerathurus Antalya Yl boyunca (20 30) P. kerathurus, P. japonicus, Silifke Mays-Ekim P. kerathurus, P. japonicus, P. semisulcatus, Metapenaeus monoceros Adana Yl boyunca (20 30) P. kerathurus, P. japonicus, skenderun Yl boyunca (20 30) P. kerathurus, P. japonicus,

4 TARTI2MA ve SONUÇ Aratrma sonunda, Penaeus kerathurus, Penaeus japonicus, Penaeus semisulcatus, Metapenaeus monoceros ve türlerinin zmir-skenderun sahil boyunca ticari öneme sahip türler oldu'u gözlenmitir. Ege Denizi nde sadece tek tür olarak P. kerathurus gözlenirken Akdeniz kylarnda çeitlili'in art' gözlenmitir. Buna karn P. kerathurus türünün aratrmann yapld' 10 farkl yerde de ticari öneme sahip oldu'u kaydedilmitir. Bu türün da'lm alan ile ilgili aratrma sonuçlarn do'rular bilgiler Geldiay ve Kocata (1968), Kocata ve ark., (1991), Bayhan ve ark., (2003) ve Kocata ve Katagan (2003) tarafndan sunulmutur. Çalma sonunda elde edilen sonuçlar içerisinde türünün ksa sürede ticari öneme sahip karides türleri içerisine girip pazarda yer almas kayda de'erdir. Galil (1999), bu türün Akdeniz için ilk kaydn 1997 ylnda srail kylarnda tespit ederek vermitir. Kumlu ve ark., (2002) bu tür ile Türkiye denizlerinde ilk kayd 2002 ylnda Yumurtalk Körfezi nde m derinlikten uzatma a'lar ile elde edilen bireylerle bildirirken ayn zamanda pazarda bu türün görülmeye balad'n kaydetmitir ylnda Adana da kaydedilen M. hathor türü 2004 ylnda Antalya-Ka kylarnda tespit edilmitir (Yokes ve Galil, 2004). Bu çalmada, Akdeniz de Silifke hariç skenderun, Adana ve Antalya da bu türün uzatma a'laryla avcl'nn yapld' ve her geçen gün avcl'nn artt' balkçlar tarafndan kaydedilmitir. Bu sonuçlara bakarak bu türün Akdeniz de hzl bir ekilde da'lm gösterdi'i söylenebilir. Buna ra'men M. hathor türü Silifke de gözlenememitir. Bayhan ve ark., (2003) Silifke-Yumurtalk arasnda yaptklar çalmada ticari öneme sahip türlerin Penaeus semisulcatus, Penaeus kerathurus, Penaeus japonicus, Metapenaeus monoceros, Metapenaeus stebbingi ve Parapenaeus longirostris oldu'unu bildirirken türünü bildirmemilerdir. Sonuçlar arasnda paralellik olmasna karn bölgede kapsaml bir çalmann yaplmas gerekmektedir. Çalma sonunda uzatma a'lar ile karides avcl'nn genel olarak m derinliklerde gerçekleti'i yo'un olarak ta m derinlikte avcl'n yapld' belirlenmitir. Ayrca sonbahar ve k aylarnda avcl'n daha derinlerde yapld' tespit edilmitir. Bu sonuçlara paralel olarak Kumlu ve ark., (1999) yaptklar çalmada Yumurtalk Körfezi nde P. semisulcatus türünün bahar ve yaz aylarnda en çok m derinliklerde bulundu'unu k aylarnda daha derinlerde da'lm gösterdiklerini kaydetmitir. Öztürk ve ark.,(2002) skenderun Körfezi nde Metapenaeus monoceros, P. semisulcatus, P. kerathurus, P. japonicus türlerinin Mart- Ekim aylar arasnda 20 m derinliklerde yo'un olarak avlandklarn kaydetmilerdir. Metin ve Gökçe (2004) zmir Körfezi nde uzatma a'lar ile P. kerathurus türünün Mays- Ekim aylar arasnda m derinliklerden Ylmazyerli (2005) zmir Körfezi nde ayn türün Nisan-Kasm aylar arasnda ço'unlukla m derinliklerde avcl'nn yapld'n bildirmilerdir. Buna ra'men Geldiay ve Kocata (1968) yaptklar çalmada skenderun Körfezi nde P. kerathurus örneklerini Ocak aynda m derinlikten aldklarn P. japonicus, P. semisulcatus, Metapenaeus monoceros türlerine ait örneklerin ise yine Ocak ay içerisinde Mersin Körfezi nden m derinliklerden aldklarn çalmada kaydetmilerdir. Sonuç olarak çalmann yapld' snrlar içerisinde uzatma a'lar ile daha çok büyük boy karideslerin yakaland', Ege Denizi nde sadece bir türün ticari öneme sahip oldu'u tespit edilmitir. Bu türlerin avcl'nn sürdürülebilirli'i açsndan öncelikle biyolojik özelliklerinin aratrlmas ve buna ba'l olarak avclk düzenlemelerinin su ürünleri avcl' ile ilgili aratrma yapan birimler ile belirlenmesi gereklidir. Ayrca öncelikle ekonomik türlerden balamak kayd ile tür baznda istatistiklerin tutulmasna balanmas durumunda denizlerimizdeki karides türlerinin yllara göre verimlilikleri takip edilebilir. Bir baka dikkat çekici sonuç, türünün denizlerimize dahil olduktan sonra çok ksa bir sürede da'lm gösterdi'i ve pazarda yer alm olmasdr. Bu tür ile ilgili kapsaml bir çalma yaplmal ve di'er karides türleri ile etkileimi aratrlmaldr. KAYNAKLAR Bayhan, K., Ünlüer, T., Özdöl, M., Kuzeydo'u Akdeniz de ekonomik de'eri olan penaeid karideslerin üreme dönemlerinin belirlenmesi üzerine bir aratrma. XII. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 2 5 Eylül 2003 Elaz', Bayhan, Y.K., Ünlüer, T., Akkaya, M., Some biological aspects of Parapenaeus longirostris (Lucas, 1846) (Crustacea, Decapoda) nhabiting the sea of Marmara. Turk. J. Vet. Anim Sci., 29: Anonim, ERMS (European Register of Marine Species) Decapoda: brief checlist. [ Decapoda.shtml]. Galil, B.S., (Burkenroad, 1959) a red sea penaeid prawn new to the Mediterranean. Crustaceana, 72(9): Geldiay, R., Kocata, A., Türkiye nin Akdeniz sahillerinden tespit edilen Penaeidae familyas türleri hakknda. E.Ü. Fen Fakültesi lmi Raporlar Serisi No: 58, 15s. Holthuis, L. B., FAO species catalogue. Vol. 1 Shrimps and prawns of the world. An annotated catalogue of species of interest to fisheries. FAO Fish. Synop. No. 125, Vol. 1, 271p. Kocata, A., Katagan, T., The decapod crustacean fauna of the Turkish seas. Zoology in the Middle East, 29: Kocata, A., Kata'an, T., Uçal, O., Benli, H.A., Türkiye karidesleri ve karides yetitiricili'i. Tarm Orman

5 ve Köyileri Bakanl', Su Ürünleri Aratrma Enstitüsü Müdürlü'ü, Seri A, Yayn No. 4, 143s. Kumlu, M., Avar, D., Eroldo'an, T., Some biological aspects of penaeid shrimps nhabiting Yumurtalk Bight in skenderun Bay (North-Eastern Mediterranean). Tr. J. of Zoology, 23: Kumlu, M., Eroldo'an, O. T., Akta, M., Göçer, M., A new shrimp record for the Turkish Seas: Melicertus hathor (Burkenroad, 1959) (Penaeidae: Crustacea). Israel J. Zool, 48: Metin, C., Gökçe, G., zmir körfezi nde karides balkçl'nda kullanlan uzatma a'larnn av kompozisyonu. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 21(3 4): Öztürk, B., Öztürk, A.A., Karakulak, S., Yardmc, C.H., BTC Project resetlement action plan Turkey. Final report, Annex 6.3: Impact Assessment On Fishing Activities At Ceyhan Marine Terminal Area Adana. Turkish Marine Research Foundation, stanbul, 68p. Ylmazyerli, H., zmir Körfezi nde da'lm gösteren oluklu karides (Penaeus kerathurus FORSKAL, 1775) in baz biyolojik özelliklerinin aratrlmas. Yüksek Lisans Tezi, E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Su Ürünleri Yetitiricilik Anabilim Dal, Bornova, 59s. Yokes, B., Galil, B.S., New records of alien decapods from the southwestern coast of Turkey. In Report du 37 Congres de la Commission Internationals pour I Exploration Scientifigus de la Mediterranee, CIESM Congress Proceedings, J. Masscle et al. (eds). Monaco: CIESM Publishers, 556p.