Fiyat isqkrarı sağlanamazsa; 3

Transkript

1 Enflasyon 2 Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin sürekli ve hissedilir arişını ifade eder. Bu nedenle ulusal para değer kaybeder, tükeqcilerin sain alma gücü azalır. Birinci olarak tek bir fiyat ya da fiyat grubu değil, fiyatlar genel seviyesi gösterge alınmaktadır. İKT442 Türkiye Ekonomisi Ünite 10: Sermaye Piyasaları; Finansal Serbestleşme ve Büyüme Özgür TONUS Fiyatlardaki ariş bir kereye ya da birkaç defaya mahsus değil, süreklidir. (Fiyat isqkrarı) Fiyat isqkrarı: Fiyat isqkrarı sağlanamazsa; 3 4 Bir ekonomide ekonomik birimlerin yairım, tükeqm ve tasarruf kararlarını değişqrmeyecek orandaki enflasyon oranıdır. Amaç düşük enflasyon ve sürdürülebilirlik. Karar almak için belirsiz bir ortam oluşur. Piyasaların sağlıklı işlemesi için gerekli bilgiye ulaşılamaz. Mali piyasaların işleyişini olumsuz etkiler. Faiz + risk pirimi nedeniyle reel faizler yükselir. Ekonomi poliqkalarına olan güveni sarsar, Rekabet gücünü azalir, Maaş- ücretli kesim aleyhine gelir eşitsizliği artar. 1

2 Enflasyonu neler belirler? Enflasyonla mücadelede; 5 Döviz kurları İç talep, BeklenQler, Dış piyasalarda mal fiyatları (petrol, vb.) Kamu fiyatları ÇıkI açığı (ekonominin sahip olduğu üreqci kapasite ve teknoloji düzeyi ile üretebileceği potansiyel üreqm ile fiilen yapiğı üreqm arasındaki fark) 6 Arz- talep Ücret, isqhdam, birim işgücü maliyetleri, Kamu fiyatları, Kamu mali göstergeleri, Para arzı, krediler, Döviz kuru, dış denge, Dünya mal fiyatları, Bekleyişler ŞiddeQne göre enflasyon; Etkileri; 7 Hiper (aşırı): Parasal karakterli, tükeqmi arirır. Ilımlı : fiyat yükselişlerinin yavaş bir tempo izlemesidir. Bu çeşit enflasyonda, para kıymeqnin bir yıldan diğerine kaydeeği düşüklüğü çok defa faiz haddi telafi edebilir. Sürünen enflasyon, %3 - %8 gibi tek haneli enflasyon haddine denir. 8 Gelir dağılımı enflasyondan olumsuz etkilenir. Halkın bir kısmının geliri enflasyon hızından fazla, bir kısmının yavaş artar. Zengini daha zengin, fakiri daha fakir yapan bir durum hasıl olur. SaInalma gücünden zayıflamalar sosyal huzursuzluklara yol açar. SpekülaQf kazanç artar. Enflasyondan genellikle dar ve sabit gelirliler çok zarar görür. Çünkü gelirlerinin yükselen fiyat düzeyine inqbak etmesi zordur. Enflasyon ulusal para cinsinden tasarruf yapanlarla, alacaklıların aleyhine; borçluların lehinedir. Çünkü paranın değeri düştüğü için borçlarını daha kolaylıkla ödeyebilirler. Enflasyon devam eeği sürece herkes değeri günden güne düşmekte olan parayı elden çıkarıp mala veya gayrimenkule yairır. Bu yüzden her çeşit mala karşı talep artar. Böylece paranın dolaşım hızı artarak para değerinin düşmesine sebep olur. Enflasyon, dış ödemeler dengesini de sarsar. Enflasyon hızı diğer ülkelerden az ise ihracain Ikandığı ve ithal mallarına rağbeqn arlğı görülür. Turizm gelirlerinin gelişme temposu yavaşlar ve vatandaşların dış seyahatlerdeki harcamaları çoğalır. Ülke dışına sermaye transferi olur. Ulusal paradan kaçış başlar (dolarizasyon). 2

3 Nasıl ölçülür? TÜFE 9 Bir ekonomide bazı malların fiyatları artarken bazıları da düşmektedir. Önemli olan ortalama fiyatların seyridir. Ortalama fiyatların seyri, fiyat endeksleri ile ölçülmektedir. 10 TükeQci fiyatları endeksinin amacı, hane halkları taramndan belirli bir ihqyacı karşılamak amacıyla sain alınan mal ve hizmetlerin genel fiyat düzeyindeki değişimi ölçmekqr. Endeks sepeqnde yer alan mal ve hizmetlerin miktar ve kalite değişmeleri göz önüne alınarak her yılın Aralık ayında güncellenmekte, endeksin sadece fiyat hareketlerini yansıtması sağlanmaktadır. TÜFE talep enflasyonunun bir göstergesidir Yİ ÜFE TÜFE _ ÜFE Yurt İçi ÜreQci Fiyat Endeksi (Yİ ÜFE), belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üreqmi yapılan ve yurt içine saişa konu olan ürünlerin üreqci fiyatlarını zaman içinde karşılaşirarak fiyat değişimlerini ölçen fiyat endeksidir. Sektörel Kapsam: Madencilik ve Taşocakçılığı, İmalat, Elektrik ve Gaz, Su Temini. Hizmetler ÜFE kapsamında yer almaz. Fiyat kapsamı: ÜreQci fiyai, yurt içinde üreqmi yapılan ürünlerin, KDV ve benzeri vergiler hariç, peşin saiş fiyaidır. Maliyet ve yapısal enflasyon göstergesi olarak kullanılır. Aylık, Aralık ayına göre ve bir önceki yılın aynı ayına göre (yıllık değişim oranı) endeks yorumlanır May.04 Eyl.04 Oca.05 May.05 Eyl.05 Oca.06 May.06 Eyl.06 Oca.07 May.07 Eyl.07 Oca.08 May.08 Eyl.08 Oca.09 May.09 TÜFE Eyl.09 Oca.10 May.10 ÜFE Eyl.10 Oca.11 May.11 Eyl.11 Oca.12 May.12 Eyl.12 Oca.13 May.13 Eyl.13 Oca.14 3

4 Çekirdek enflasyon* TÜFE I ve H Endeksleri (Yıllık % değişim) 13 Enflasyonun geleceğine ilişkin tahmin edici gücü yüksek olan, enflasyonun eğilimini belirleyen ve para poli2kasının oluşturulmasına yardımcı olan bir göstergedir. Çekirdek enflasyon, fiyatlarda gözlenen tüm geçici etkilerin arındırılması sonucunda fiyatlar genel düzeyindeki ariş anlamına gelmektedir. Bu geçici etkilerin arındırılması için özel kapsamlı fiyat endeksleri ile hesaplanmaktadır. TÜİK taramndan 2005 yılı Ocak ayından iqbaren hesaplanıp yayımlanan Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri Türkiye için çekirdek enflasyon göstergeleridir May.04 Eyl.04 Oca.05 May.05 Eyl.05 Oca.06 May.06 Eyl.06 Oca.07 May.07 Eyl.07 Oca.08 May.08 Eyl.08 Oca.09 May.09 Eyl.09 Oca.10 May.10 Eyl.10 Oca.11 May.11 Eyl.11 Oca.12 May.12 Eyl.12 (D) ve alkollü içkiler, tütün ürünleri ile alin hariç (C), gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve alin hariç TÜFE Oca.13 May.13 Eyl.13 Oca.14 May.14 Eyl.14 Oca.15 Türkiye de enflasyon Enflasyonla mücadele; yılındaki yasal düzenleme ile TCMB nın temel görevi fiyat isrkrarını sağlamak olmuştur. MB para poliqkası, faiz oranları veya döviz kurlarını kullanarak enflasyonla mücadelede aracı seçme özgürlüğüne sahipqr. Sermaye hareketlerinin serbest olduğu bir ekonomide ya para poliqkası (faiz) ya da kur araç olarak seçilebilir: imkansız üçleme. 4

5 Enflasyon hedeflemesi* Hedeflenen- Gerçekleşen Enflasyon Fiyat isqkrarına ulaşılabilmesi amacıyla uygulanan bir para poliqkası stratejisidir. Enflasyon hedeflemesi rejimi uygulayan merkez bankaları, enflasyon hedeflerini rakamsal olarak açıklamakta, bu hedeflere ulaşmayı taahhüt etmekte ve açıklanan hedeflere ulaşılamaması durumunda kamuoyuna hesap vermekle yükümlü olmaktadırlar. Para poliqkası kararlarının ekonomiyi etkilemesi belli bir süre gerekqrdiğinden, merkez bankaları bugünkü enflasyonu değil gelecekteki enflasyonu kontrol edebilmekte, bu amaçla belirli zaman aralıklarıyla enflasyon tahminleri oluşturmakta ve bu tahminleri kamuoyu ile paylaşmaktadırlar TCMB 2006 yılından iqbaren açık enflasyon hedeflemesi poliqkasını uygulamaktadır. Bu rejimde temel poliqka enstrümanı kısa vadeli faiz oranlarıdır Hedef Gerçekleşme Faiz 19 Merkez Bankasının fiyat isqkrarı amacına yönelik olarak kullandığı temel poliqka aracı bir ha{a vadeli repo ihale faiz oranıdır. Merkez Bankası faiz oranında yapılan değişiklik enflasyon üzerindeki etkisini dört kanaldan göstermektedir: Diğer banka ve finans kurumlarının uyguladıkları faizler üzerinde, Bankalardan alınan kredi miktarının ve hisse senedi, döviz gibi varlıkların fiyatları üzerinde, Ülkeye gelen yabancı sermaye üzerinde, BeklenQler üzerinde etkili olur. 20 MB, enflasyonun artacağı endişesini taşıyorsa, poliqka faizini arirır. Ekonomide durgunluk tehlikesi görüyorsa, poliqka faizini düşürerek toplam talebi canlandırmaya çalışır. polirka faizi yaxrımlar toplam harcamalar toplam talep enflasyon 5

6 ÇıkI Açığı Döviz kuru - enflasyon ÇıkI açığının poziqf olduğu alanlarda, talep fazlalığı nedeniyle ekonominin kapasitenin üzerinde çalışiğı ve bunun talep yönlü enflasyonist baskıya neden olabileceği tahmin edilmektedir. Buna karşılık, çıki açığının negaqf olduğu alanlarda, ekonomideki zayıf talepten kaynaklanan arz fazlalığı veya ail kapasite olduğu ve bunun da enflasyonda düşüşe neden olabileceği tahmin edilmektedir. Döviz alım ihalesi Kısa vadeli sermaye girişleri Faiz koridorunun daralilması Zorunlu karşılık oranlarının arirılması Döviz saim ihalesi Sıcak para çıkışları Faiz koridorunun genişleqlmesi Zorunlu karşılık oranlarının düşürülmesi Döviz kurları ile faiz oranları ve enflasyon arasında yakın ilişki bulunmaktadır. Faiz oranları yurqçi varlık fiyatları ulusal para yabancı paralar karşısında değer kazanacakir. Nominal döviz kurunun fiyatlar üzerine yansıması geçiş etkisi (pass- through) kavramı ile ifade edilmektedir. Döviz kurundaki arişın nispi fiyatları etkileyerek, ithal malları ucuz hale geqrmesi doğrudan geçiş etkisidir. İthalaIn cazip hale gelmesi ise dış Qcaret dengesini olumsuz etkileyecekqr. İthal ürünlerin fiyaindaki ucuzlama enflasyon üzerinde azalicı etki yaratacakir. Kriz Reel sektör krizi Reel sektör krizi Ekonomik kriz Finansal kriz Mal ve hizmet piyasalarında çıkar. Enflasyon veya durgunluk şeklinde görülür. Faktör piyasasında ise işsizlik oranlarının yükselmesi ile kendini gösterir. Mal ve hizmet piyasasında Faktör piyasası krizleri Borç krizi Borsa krizi Para krizi Bankacılık krizi İkiz krizler 6

7 Finansal krizler Finans piyasasında ani spekülaqf ataklarla oluşur. Para, banka, borsa ve diğer finansal piyasalarda büyük çaplı dalgalanmalar oluşur. Borç, borsa, para piyasası, bankacılık ve ikiz krizler olarak kategorize edilebilir. Borç krizi: Kamu ve özel sektörün borçlarını çevirememe durumudur. İzlenen mali poliqkalar, faizler veya dış piyasalardaki gelişmeler teqkleyici olabilir. Borsa krizleri: Borsaya kote firmalardan kaynaklanabileceği gibi siyasi faktörler veya dünya mal piyasalarındaki dalgalanmalar neden olabilir. İsQkrar poliqkaları: 27 Para krizi: Ulusal paranın değerinde ani dalgalanmalar: Uygulanan kur rejimi, spekülaqf ataklar, siyasi dalgalanmalar, kısa vadeli ani sermaye çıkışları, dış Qcaret fiyatlarındaki değişim. Bankacılık krizi: Sisteme olan güvenin sarsılması. Ulusal- dış piyasalardaki makroekonomik dalgalanmalar, sektörün yapısından (deneqm, bankaların varlık- yükümlülük dengesinin bozulması, krediler, vb.) İkiz krizler: Para krizi ile bankacılık krizinin birlikte görülmesi. 28 Ortodoks: Sıkı para ve maliye poliqkaları + sabit kur rejimi Heteredoks poliqkalar: Ortodoks poliqkalara ilave olarak gelirler poliqkası izlenir. Ücret ve fiyat kontrolleri uygulanır. Yüksek enflasyonla mücadelede şok poliqkalar uygulanır. 7

8 IMF tercihi poliqkalar Kriz ve isqkrar poliqkaları Sıkı para poliqkası Faizlerin yükselqlmesi Devalüasyon Sıkı maliye poliqkası Sıkı gelirler poliqkası (ücretlerin baskılanması) Dış QcareQn serbestleşqrilmesi Fiyat kontrollerinin kaldırılması 4 Ağustos Ağustos Ocak Nisan GEGP Krizi Bankacılık sistemi; larda başlayan sıcak para girişlerine dayalı büyüme modeli sürdürülemez bir nitelik kazanmış ve kriz - 9,5 oranında bir büyümeyle sonlanmış. Bankacılık sisteminin işleyişi krizin temel nedeni olmuştur. 32 Döviz pozisyon açığı, DİBS lere yairım yapılması, AkQf- pasif arasındaki vade uyumsuzluğu Yasal düzenleme- deneqm yetersizliği Banka sermaye yeterliliğinin düşük olması Kamu bankalarının görev zararları Bankaların içinin boşalilması Kısa vadeli döviz kredilerinin miktar olarak artması 8

9 Yeniden yapılanma; Mali kesim Kasım 2005 tarihinde kabul edilen 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu ile yeniden yapılanma sağlanmışir. BDDK ve TMSF kurulmuştur. Sistemde bankaların sermaye yeterlilik oranları, kredi koşulları, ortaklık ilişkileri tanımlanmış mevduat sigortası oluşturulmuştur. 34 Fon arzı ile fon talebi arasında akışı sağlayan kuruluşlar ile bunları düzenleyen- denetleyen yasal ve idari sistemin tamamıdır. Etkin işleyen bir finansal kesim, tasarrufların yairımla buluşmasını sağlayacak, kaynak kullanımında etkinlik sağlayacakir. Mali Kesim TCMB 35 TCMB Mevduat Bankaları (Kamu, Özel, Yab. Ser., KaIlım Bank.) Mali Aracı Kuruluşlar (Menkul kıymet borsaları, bankerler) Para yaratma gücü olmayan diğer kuruluşlar (Sigorta Şirketleri, YaIrım Fonları, YaIrım Ortaklıkları) Sosyal Güvenlik Kuruluşları (SGK, İşKur) 36 Türkiye ekonomisinde banknot çıkartma yetkisi 1930 yılında faaliyete geçen Merkez Bankası A.Ş.'ye verilmişqr. Türkiye'de MB, emisyonu belirlemenin dışında para poliqkasını belirler ve uygular, bankalara kredi verir, para poliqkası araçlarını oluşturur, döviz kurlarının oluşumunu etkiler. DevleQn bankacısıdır. Bu niteliği ile devleqn hesabını tutar. Parasal ikqdar MB'dadır. 9

10 TCMB nın temel görevleri; TCMB nin yetkileri; Açık piyasa işlemleri yapmak, Hükümetle birlikte ulusal paranın iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak, Bankaların ve diğer mali kurumlara yönelik zorunlu karşılık oranları ve disponibilite oranları ile ilgili uygulamaları belirlemek, Reeskont ve avans işlemleri yapmak, Ülke alin ve döviz rezervlerini yönetmek, TL miktarı ve ödeme sistemini düzenlemek, Finansal sistemin isqkrarını sağlamak, Finansal piyasaları izlemek, Bankaların mevduat vade ve türlerini belirlemek. Banknot ihracı Para poliqkasının uygulanması TMSF ye kaynak aktarabilir Nihai kredi merciidir Bankalardan uygulayacağı faiz oranlarını isteyebilir Finansal piyasalardan bilgi ve veri toplayabilir. Hükümete danışmanlık yapar, YöneQmi; MB analiqk bilançosu: Genel kurul: Pay sahiplerinden oluşur. Banka Meclisi: Genel Kurul un seçqği 6 üyeden oluşur. TL nin değeri, reeskont ve faiz oranlarının belirlenmesinde yetki sahibidir. Başkan: Banka Meclisi nin önerisiyle 5 yıl için atanır. Para PoliQkası Kurulu: Başkan, 3 başkan yardımcısı, banka meclisinin 1 temsilcisi ve bir üyeden oluşur. MB'nın faaliyetleri ile ekonomiyi doğrudan etkiler. Buradaki gücünü anlayabilmek için Banka faaliyetlerinin gösterildiği bilançoya bakmak gerekmektedir. Bilançonun akqfi; varlıklar ve alacaklardan; Pasifi ise yükümlülüklerden oluşmaktadır. MB nın akqfi ne kadar güçlü ise parasal ikqdarı o ölçüde etkili olacakir. 10

11 TCMB analiqk bilançosu incelenirken; Kavramlar: 41 Toplam varlıklar/ Toplam döviz yükümlülükleri Dış varlıklar/ İç varlıklar Emisyon / Toplam bilanço MB Parası / Toplam bilanço Rezerv para / Toplam bilanço Döviz yükümlülükleri / Toplam bilanço olarak sıralanabilir. 42 Emisyon: (Dolaşımdaki Para: Emisyonun banka kasaları dışında kalan kısmıdır.) Açık Piyasa İşlemleri: MB nın dolaşımdaki para miktarını etkilemek için hazine bonosu, tahvil alıp satması, özel sektöre ait senetleri alıp satması, geri alım- saim anlaşmaları (repo) gibi işlemler yapar. MB, piyasaya hazine bonosu, devlet tahvili satarsa parasal taban daralır. Bunun yanında zorunlu karşılık ve disponibilite oranları ile para arzını etkiler. Doğrudan Alım- SaIm İşlemleri Repo ve Ters Repo İşlemleri Merkez bankaları piyasalarda likidite fazlası (yetersizliği) olması durumunda poröyündeki likiditeyi bankalara ve aracı kurumlara satmaktadır (sain almaktadır). Bir başka ifadeyle MB doğrudan saim yapiğında bankaların ve aracı kurumların rezervleri azalmaktadır. Repo işlemi, diğer adıyla geri saim vaadiyle alım işlemleri geçici likidite sıkışıklığının olduğu dönemlerde bankacılık sisteminin likiditesini arirmak amacıyla yapılır. MB repo sözleşmesiyle ileri bir tarihte geri satmak koşuluyla kıymet sain almaktadır. Geri saişın gerçekleşeceği fiyat alış işleminin valör tarihinde belirlenmektedir. Dolayısıyla vade biqminde piyasaya verilen likidite piyasadan çekilmektedir. 11

12 Depo Alım- SaIm İşlemleri Zorunlu karşılık ve Disponibilite Oranları: TCMB döviz alım- saim ihaleleri sonucunda piyasadaki likiditeyi etkilemektedir. Bilindiği gibi eğer likidite düzeyini değişqrmek istemezse açık piyasa işlemleri yoluyla ortaya çıkan fazla likiditeyi veya açığı sterilize eder. Bu nedenle TCMB ortaya çıkan fazla likiditeyi sterilize etmek amacıyla Türk Lirası depo alım ihaleleri düzenlemektedir. Türkiye'de mevduat kabul eden bir banka bu paranın bir kısmını MB'da tutmak zorundadır. İhQyat olarak ayırması gereken bu parayı MB, zorunlu karşılık oranlarıyla belirler. Mevduat kabul eden bankanın elinde tutması gereken likit değeri yüksek değerler de disponibilite oranı ile belirlenir. Zorunlu karşılık oranları arirılırsa; Enflasyonla mücadele; Bankaların mevduat olarak topladıkları Türk Lirası ile dövizden daha azı kasalarında kalır. Bu durumda Bankaların topladıkları mevduain maliyeq yükselir. Bankaların kredi olarak kullandırabilecekleri paranın miktarı azalır. Böylece Merkez Bankası piyasadan Türk Lirası ve döviz çekmiş olur yılındaki yasal düzenleme ile TCMB nın temel görevi fiyat isrkrarını sağlamak olmuştur. MB para poliqkası, faiz oranları veya döviz kurlarını kullanarak enflasyonla mücadelede aracı seçme özgürlüğüne sahipqr. Sermaye hareketlerinin serbest olduğu bir ekonomide ya para poliqkası (faiz) ya da kur araç olarak seçilebilir: imkansız üçleme. 12

13 Enflasyon hedeflemesi Türkiye'de bankacılık sektörü, Fiyat isqkrarına ulaşılabilmesi amacıyla uygulanan bir para poliqkası stratejisidir. Enflasyon hedeflemesi rejimi uygulayan merkez bankaları, enflasyon hedeflerini rakamsal olarak açıklamakta, bu hedeflere ulaşmayı taahhüt etmekte ve açıklanan hedeflere ulaşılamaması durumunda kamuoyuna hesap vermekle yükümlü olmaktadırlar. Para poliqkası kararlarının ekonomiyi etkilemesi belli bir süre gerekqrdiğinden, merkez bankaları bugünkü enflasyonu değil gelecekteki enflasyonu kontrol edebilmekte, bu amaçla belirli zaman aralıklarıyla enflasyon tahminleri oluşturmakta ve bu tahminleri kamuoyu ile paylaşmaktadırlar TCMB 2006 yılından iqbaren açık enflasyon hedeflemesi poliqkasını uygulamaktadır. Bu rejimde temel poliqka enstrümanı kısa vadeli faiz oranlarıdır. Ziraat Bankası Osmanlı dan Cumhuriyet dönemine geçen bir kurumdur İş Bankası kurulmuştur TCMB faaliyete başlamışir. 50 li yıllarda özel banka sayısı artmışir. 70 li yıllarda ise holding bankacılığı yaygınlaşmışir. Ancak sektörde kamunun ağırlığı hep fazla olmuştur. 24 Ocak 1980 kararlarına kadar, yerli ve yabancı bankaların piyasaya girişine kapalı, faiz oranlarının idari kararlarla belirlendiği bir yapı göstermişqr sonrası yeni dönemde ise yerli ve yabancı bankaların giriş ve çıkışlarının kolaylaşirılması ve faizlerin serbestleşqrilmesi gibi liberal poliqkaların uygulamaya konulması bankacılık sektörüne canlılık geqrerek hızla büyümesine sebep olmuştur. Uygulanan liberal poliqkalar sayesinde sisteme yeni giren bankalar ile birlikte kamu sektörünün sistem içindeki ağırlığı da azalmışir. Şube ve personel sayısı giderek artmışir. Türkiye'de Bankacılık: İtibariyle Aktif Büyüklüklerine Göre Banka Sıralaması yılında kurulan İş Bankası ile özel bankacılık başlamış yılına gelindiğinde 43 olan banka sayısı 1990 yılında Günümüzde (Mart 2014) ise toplam 47 banka faaliyet göstermektedir. Bankaların 34 ü mevduat, 3 ü kamu, 11 i özel sermayelidir. Sistemde 19 yabancı sermayeli banka vardır. 52 Banka Kurulu ş Yılı Toplam AkRfler (Milyon TL) Toplam Krediler ve Toplam Toplam Ödenmiş Sermaye Net Dönem Bilanço Dışı Alacaklar* Mevduat Özkaynaklar (Milyon Kar/Zararı Hesaplar Şube (Milyon TL) (Milyon TL) (Milyon TL) TL) (Milyon TL) (Milyon TL) Sayısı Persone l Sayısı 1 Türkiye İş Bankası A.Ş TC Ziraat Bankası A.Ş Türkiye Garanti Bankası A.Ş Akbank T.A.Ş Yapı ve Kredi Bankası A.Ş Türkiye Halk Bankası A.Ş Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O Finans Bank A.Ş Türk Ekonomi Bankası A.Ş Denizbank A.Ş

14 Grup ve Sektör Bilgileri Banka Sayısı Şube Sayısı Personel Sayısı Sektör Toplamı Mevduat Bankaları Kamu Sermayeli Bankalar Özel Sermayeli Bankalar TMSF na Devredilen Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Kalkınma ve YaIrım Bankaları Türkiye'de en kârlı, teknolojiyi ve çağdaş yöneqm biçimlerini yakından takip eden sektör bankacılıkir. Ancak, son 20 yılda yaşanan malî krizlerde en önemli rol de bankacılık sektörüne aier. Türkiye'de bankacılık sektörü ekonomik kalkınmayı finanse etmek yerine devlete borç vermeyi kendine görev edinmişqr. BDDK KaIlım Bankacılığı: Bu nedenle Türkiye'de bankacılık sektörü bir yapısal arayış içindedir. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (!) kurulmuştur. Son beş yılda önemli yapısal sorunu bulunan 22 banka TMSF'na devredilmişqr. Türkiye'de de 1980'den sonra serbest bırakılan İslami bankacılığa göre mevduat sahiplerine faiz ödemesi yapılmaz. KaIlım bankaları, özel cari hesaplar veya kailım hesapları yoluyla fon toplama ve kredi verme faaliyetleri gösterir. 14

15 Sigortacılık TOPLAM ŞİRKET SAYISI 57 Türkiye'de 1990 yılından sonra o zamana kadar dondurulmuş olan yerli ve yabancı sigorta şirketlerinin piyasaya girişine izin verilmiş; hayat sigortaları, süresi bir yılı aşan sağlık sigortaları ve zorunlu sigortalar hariç tarife serbesqsi uygulanmaya başlanmışir. Bu da sektöre geçmiş yıllara oranla daha fazla canlılık geqrmiş ve hızlı bir büyüme sağlanmışir. KGMG arişı sigorta bilincinin de gelişmesini sağlamışir. Genelde bankacılık sisteminin bir uzanisı olmuştur. Ülkede sigorta teminai zorunlu ve ihqyarî olmak üzere iki türlü uygulanmaktadır. Zorunlu trafik sigortasından ayrı olarak, DASK, patlayıcı maddeler ihqva eden işyerleri ve çalışanları, otobüs yolcuları, kaynak atölyeleri, oto tamirhaneleri vb. işyerleri zorunlu sigorta uygulamasına tabidirler. Türkiye, KB prim üreqminde 105 $ ile 67. sıradadır. Son gözde bireysel emeklilik 58 - SİGORTA - HAYAT DIŞI - HAYAT - HAYAT/EMEKLİLİK - REASÜRANS Sermaye Piyasaları: Sermaye Piyasası; Mali piyasalar para ve sermaye piyasalarından oluşmaktadır. (Türkiye'de piyasa denilince de akla bu gelmektedir). Piyasalar, ekonomide sermaye birikiminin gerçekleşmesini, kaynakların rasyonel değerlendirilmesini ve fon akışında isqkrarı sağlamaktadır. Teorik olarak para piyasasında kısa vadeli fon arzı ve talebi karşılaşır, sermaye piyasasında ise uzun vadeli. Sermaye piyasası; yairımcılar, tasarruf sahipleri, aracı kurumlar, bankalar, yairım ortaklıklarından oluşan finansman sistemidir. Sistemin temel amacı tasarrufları teşvik ederek bunların yairıma dönüşmesini sağlamakir. Türkiye'de 1982 yılında SPK kurularak piyasanın deneqmi sağlanmış ardından 1986 yılında İMKB faaliyete geçmişqr. Bununla birlikte döviz, alin ve vadeli işlemlerle ilgili piyasalar oluşmuştur. 15

16 BİST Sermaye Piyasası Kurumları: Aralık 2012 tarihli 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanun un 138. maddesi uyarınca Borsa İstanbul A.Ş. (BİAŞ), borsacılık faaliyetleri yapmak üzere kurulmuş ve 3 Nisan 2013 tarihinde faaliyete geçmişqr. Aracı kurumlar: İkinci el piyasa (türev) ve halka arz faaliyetleri, yairım danışmanlığı, poröy yöneqmi YaXrım Ortaklıkları: Borsada veya dışında alin ve kıymetli maden poröylerini işleqrler. YaIrım ortaklıklarının temel fonksiyonu, küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir havuzda toplayarak, değişik menkul kıymetlerden oluşacak bir poröye yairmak ve bu yolla elde eekleri kazancı, kar payı olarak, ortaklarına payları oranında dağıtmakir. YaIrım ortaklıklarının diğer ortaklıklardan farkı, faaliyet alanlarının sadece sermaye piyasası araçları i l e a l t ı n ve diğer kıymetli madenlerden oluşan bir poröyün işleqlmesi şeklinde sınırlandırılmış bulunmasıdır. YaXrım Fonları: Çeşitli varlıklardan oluşan poröyleri tasarruf sahiplerinden topladıkları (hisse senedi, hazine bonosu, devlet tahvili, repo) plase ederek işleqrler. A veya B Qpi fonlar. Sermaye Piyasası Araçları: 32 SAYILI KARAR VE FİNANSAL DERİNLEŞME 63 Menkul kıymetler: Ortaklık ve alacak hakkı sağlayan kıymetli evrak, Hisse senedi: Anonim ortaklıklar taramndan çıkarilan ve ortaklık sermayesine kailma payını temsil eden kıymetli evrak, Tahvil: Özel sektör ve kamu kurumları taramndan sermaye piyasasına sunulan borçlanma senetleridir. Gelir ortaklığı Senedi: Köprü, baraj, demiryolu gibi kamu varlıklarının gelirlerine ortaklık sağlayan senetlerdir. 64 Türkiye ekonomisinin dünya pazarlarına açılması dönüşümü ile başlamış, da da tamamlanmışir. Bu süreçte, döviz kuru, yüksek bir devalüasyonu takiben esnekleşqrilmiş ve dolaylı teşviklerle birleşqrilerek sanayi sektörlerinin ihracata yönlendirilmesinde temel bir araç görevi görmüştür. Ulusal mali piyasaların serbestleşqrilmesiyle birlikte Türkiye ekonomisi 1990 lı yıllara tamamıyla dışa açık bir ekonomi konumunda girmişqr. 16

17 Yeni model; Finansal serbestliğin tamamlanması: 65 YurQçi talebe dönük ve dış Qcare e koruma rantları ile beslenen ulusal sanayinin öngördüğü ikqsadi arik biçimlerinin nitelik değişqrmesine yol açmış ve giderek, devleqn düzenleyici olarak rol aldığı, daha dolaylı bir transfer ve kaynak aktarımı mekanizmasının devreye sokulduğu yeni bir büyüme ve birikim modelini gelişqrmişqr. Devlet aygıi da gerek ikqsadi işlevleri, gerekse idari etkinliği ve yükümlülükleri açısından yeniden düzenlenmişqr. 66 Bu dönemde ücretli emek gelirlerinin daralilmasına dayalı klasik birikim sürecinin gerek ikqsadi, gerekse poliqk olarak sınırlarına gelinmiş, bunun yerine yeni tür kaynak aktarımı ve rant transferi mekanizmaları devreye sokulmuştur. Finansal serbestleşqrmenin geqrdiği yeni tür mali araçlar bu mekanizmaların yürütülmesinde en önemli unsurları oluşturmuş, devlet bir yanda toplumsal gelir dağılımının düzenlenmesi işlevini yerine geqrirken, bir yandan da kamu sektörü mali dengeleri bu sürecin tüm maliyeqni üstlenmişqr lerin sonunda oluşmaya başlayan kamu finansman krizi, ulusal ekonomide gelirlerin yeniden dağıilmasına yönelik tarihsel bir işlev görmüştür. Yüksek oranlı teşvikler, sermaye vergilerinin tahakkuk bazında düşürülmesi, KİT ürünleri fiyatlarının baskı alinda tutularak özel sermayeye ucuz girdi sağlanması gibi unsurlar Devlet, vergi sistemi ve KİT açıklarını bu dönüşümün araçları olarak kullanmış ve büyüyen kamu açığı ancak yüksek enflasyon ve yurt dışından gelen sermaye girişlerine dayalı borçlanma sayesinde finanse edilebilmişqr. 32 Sayılı Karar: 32 Sayılı Karar: tarihli Türk Parasının KıymeQni Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar Liberal bir döviz rejimi izlenmeye başlanmışir KonverQbiliteye geçişin hukukî zeminini oluşturmaktadır. 68 Türkiye de yerleşik kişiler, bankalar ve özel finans kurumlarından hiçbir sınırlama olmaksızın döviz alabilirler ve döviz bulundurmak için herhangi bir kısıtlamaya tâbi değildirler. Türkiye de yerleşik kişiler, Türkiye de yerleşik olmayan kişilere verdikleri her türlü hizmet karşılığında aldıkları dövizi ülkeye geqrebilirler. Yurtdışında yerleşik kişilerin İMKB de kota edilmiş ve Sermaye Piyasası Kurulu izniyle çıkarılmış her türlü menkul kıymeq alma ve satmaları serbeser. 17

18 32 Sayılı Karar: Türkiye de yerleşik kişilerin; bu tedbirler, 69 bankalar ve özel finans kurumları vasıtasıyla yabancı borsalarda kote edilmiş menkul kıymetleri, Merkez Bankası taramndan alım- saimı yapılan yabancı para birimleri cinsinden hazine bonosu ve devlet tahvili sain alıp satmaları ve bu kıymetlerin bedellerini yurt dışına transfer etmeleri serbeser. yurtdışında menkul kıymet çıkarmaları, piyasaya sürmeleri ve satmaları serbeser. yurtdışından menkul kıymet geqrmeleri ve yanlarında yurtdışına çıkarmaları serbeser. Yurtdışından döviz kredisi almak serbeser. Türkiye de yerleşik olmayan kişilerin Türk lirası hesap açirmaları ve bu hesaplara ilişkin ana para ve faizleri Türk lirası veya döviz olarak transfer etmeleri serbeser. Türkiye de yerleşik olmayan kişilerin döviz almaları ve transfer eermeleri ve yurtdışına Türk lirası göndermeleri serbeser. 70 Dönemin koşularında gelişmiş ekonomilerde dahi aşırı serbestlik anlamına gelen bir finansal sistem yaratmaya yönelikq. Türkiye gibi finansal sistemi yeterince olgunlaşmamış ve yasal mevzuai tamamlanmamış bir ülkede bu tür poliqkaların birden bire devreye girmesi, ekonomisinin yapısal dengelerini sarsacak ve reel ekonomi ile finansal ekonomiyi birbirinden kopartarak, Türkiye yi bir spekülasyon cenneqne çevirecekqr. Türkiye Ekonomisi nde Finansal Derinlik Bu dönemde Türkiye finansal sisteminin gelişimini belirleyen üç ana süreç vardır: 71 Finans piyasalarında uygulanan bu reformlar sonucu Türk mali piyasaları 1990 larda derinlik sürecinde görece ilerleme kaydetmiş gözükmektedir. McKinnon- Shaw tezi: Bu yaklaşıma göre, finansal serbestlik tasarruf ve yairım davranışlarını uyaracak, dolayısıyla kalkınma temposunu hızlandıracakir. Ancak, finansal serbestlik deneyimi ulusal ekonominin dışa bağımlılığı artmış, reel üreqm yapısı dalgalanmaya iqlmiş ve ranqyer Qpi davranışlar beslenerek gelir dağılımının bozulması sonucunu doğurmuştur. 72 Finansal serbestleşme çerçevesinde gelişqrilen araçların çoğunluğunu, kamu kesimi açığının finanse edilmesi için yarailan menkul değerlerin oluşturması; TL nin yabancı para birimleri ile ikamesinin doğurduğu tehdit (dolarizasyon); SpekülaQf kısa vadeli sermaye hareketlerinin ulusal finans piyasalarında ve giderek reel ekonomide neden olduğu isqkrarsızlıkir. 18

19 DİBS ne dayalı finansal serbestleşqrmenin finansal piyasalarda etkisi Finansal SerbestleşQrme Sürecinden BeklenQler ve 1990 lar Türkiye si 73 Kamunun maliye poliqkası, merkez bankasının para poliqkalarını ikame ederek, kamuya sınırsız bir kredi hacmi sunmuştur, Bu süreç Hazine ye finansal piyasalarda bir tekel konumu yaratmışir, Kamu DİBS lerinin düzensiz aralıklarla ve büyük boyutlarda piyasaya giriyor olması sonucu, para çarpanı dalgalanmaya ve belirsizliğe iqlmişqr. 74 Yurt içi ve yurt dışı tasarruflar mali sisteme aktarılacak, dolayısıyla kredi hacmi genişleyecekqr. Ulusal mali piyasalarda belirlenen yurt içi faiz haddi düşecek (sermayenin maliyeq azalacak) ve uluslararası faiz oranına yaklaşacakir. Ucuzlayan sermaye maliyeq ve genişleyen kredi hacmi sayesinde sabit sermaye yairım harcamaları artacak ve ekonominin büyüme hızı yükselecekqr (McKinnon- Shaw tezi) Oysa, Türk ekonomisinin seyri yukarıda özetlenen neoliberal beklenqlerin tam tersi sonuçlar doğurduğunu belgelemektedir lar boyunca mali piyasalarda derinleşme sağlanmasına - mali tasarrufların artmasına- karşın, toplanan tasarrufların kredi hacminin genişlemesine hizmet etmediği ve üretken sektörlere yönelik sabit sermaye yairımlarını arlrmak yerine, finansal spekülaqf faaliyetler arasında çarçur edildiği görülmektedir. BeklenQlerin tersine reel faiz oranlarında herhangi bir düşme yaşanmamış, reel faiz yükünün giderek arlğı gözlenmişqr. İç borç tuzağına sıkışan kamu sektörü de her yıl net yeni iç borçlanmasının üstünde bir iç borç faiz harcama yükü ile karşı karşıya kalmışir. Ulusal ekonominin uluslararası spekülaqf sermaye hareketlerine açılmasının Merkez Bankası açısından da yeni bir dönüşüm içerdiği bilinmektedir. Nitekim, dışa açık bir sermaye rejimi alinda Merkez Bankaları hızla edilgen bir konuma sürüklenerek, bağımsız para ve isqkrar poliqkası izleme olanaklarını yiqrmektedir. 19