TÜRKĠYE VE AMERĠKA BĠRLEġĠK DEVLETLERĠ EĞĠTĠM SĠSTEMLERĠNĠN KARġILAġTIRILMASI

Transkript

1 20 TÜRKĠYE VE AMERĠKA BĠRLEġĠK DEVLETLERĠ EĞĠTĠM SĠSTEMLERĠNĠN KARġILAġTIRILMASI *ArĢ. Gör. Ġsmail Hakan AKGÜN **Yrd. Doç. Dr. Nihat ġġmġek * Kilis 7 Aralık Üniversitesi, M.R. Eğitim Fakültesi, Ġlköğretim Bölümü, hakanakgun@kilis.edu.tr **Kilis 7 Aralık Üniversitesi, M.R. Eğitim Fakültesi, Ġlköğretim Bölümü, nihatsimsek@kilis.edu.tr Özet Bu çalıģmada Türkiye ile Amerika BirleĢik Devletleri (ABD) nin eğitim sistemleri karģılaģtırılarak incelenmiģtir. ÇalıĢmada Türkiye ve ABD eğitim sistemlerinin genel özellikleri üzerinde durulmuģ olup, her iki ülkenin eğitim sistemi; Amaç, Yapı ve Süreç boyutlarından karģılaģtırılarak incelenmiģtir. ÇalıĢma sonucunda Ģu sonuçlara varılmıģtır: Türk eğitim sistemi merkeziyetçi bir özelliğe sahiptir ve bu özelliğe göre yönetilmektedir. Eğitimde merkezi yönetim Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) dır. Türk eğitim sistemine dair tüm düzenlemeler bu bakanlık bünyesinde hazırlanır ve tüm ülkeye uygulanır. ABD eğitim sistemi ise büyük ölçüde yerinden yönetim sistemine dayalıdır. Merkeziyetçi bir eğitim yapısına sahip olmayan ABD eğitim sistemi eyaletlere ve yerel yönetim yerlerine göre farklılıklar göstermektedir. Eğitim sistemlerinin amaçları bakımından temel olarak iki ülkenin temel amacı; bilinçli, sosyal ve duygusal geliģimlerini tamalamıģ, sorumluluklarını bilen etkin vatandaģlar yetiģtirmektir, yapı bakımından ise Türk eğitim sistemi tüm yetkileri elinde toplamıģ merkeziyetçi bir yapıya sahipken, ABD eğitim sistemi yerinden yönetime dayalı bir özellik göstermektedir. Süreç boyutundan karģılaģtırılmalarında ise Türk eğitim sisteminde haftalık ders saati belirli iken ABD de eyaletlere göre farklılık göstermektedir, ayrıca okul öncesi eğitim her iki ülkede de zorunlu olmamasına rağmen okul öncesi eğitimde okullaģma oranı ABD de daha yüksektir. Anahtar Sözcükler: Eğitim Sistemi, Amerika BirleĢik Devletleri Eğitim Sistemi, Türk Eğitim Sistemi 1. GĠRĠġ Her ülke kendi siyasi, ekonomik, toplumsal ve kültürel yapısına uygun olan bir eğitim sistemi oluģturur. Toplumun tüm sistemleri gibi eğitim sistemi de gerek ulusal gerekse uluslar arası geliģmelerden etkilenir (Çelik, 2002:194). Eğitim toplumsal bir kurumdur ve tüm toplumsal kurumlar kendilerini belirli toplumsal birimler aracılığıyla gerçekleģtirirler. Toplumsal bir kurum olan eğitimin oluģturduğu toplumsal birime Eğitim Sistemi denir (Hesapçıoğlu, 1998). Toplumlar eğitim sistemlerini kendi toplumlarında kabul gören değerler doğrultusunda oluģturur ve iģletirler. Kimi toplumların eğitim sistemleri merkezi bir özellik taģırken kimi toplumların ki yerel yani yerinden yönetime dayalı bir özellik gösterir. Örneğin Almanya ve Amerika BirleĢik Devletleri eğitim sistemleri yerinden yönetime dayalı iken; Türkiye eğitim sistemi merkeziyetçi bir özelliğe sahiptir. Ülkemizde merkeziyetçi eğitim sisteminin baģı Milli Eğitim Bakanlığı dır. Eğitim sistemimizle ilgili tüm düzenlemeler bu bakanlıkça yapılır ve ülke genelinde yürütülür. Büyük ölçüde yerinden yönetime dayalı ABD eğitim sisteminde ise eğitim sistemi eyaletlerce hatta eyaletler içerisinde yer alan yerel yönetimlerce belirlenir ve kendi eğitim bölgelerine uygulanır. Bu nedenle eğitim sistemi ABD de eyaletlere ve eğitim bölgelerine göre farklılıklar gösterir. Eğitim merkezden mi yoksa yerinden mi yönetilmelidir sorusu sorula gelmiģtir. Merkeziyetçi ve yerinden yönetim anlayıģlarının yararları ve sakıncaları incelendiğinde her iki yönetim anlayıģının da yararları ve sakıncaları olduğu görülmektedir (Akçay, 2006:66). Bu noktada her iki yönetim anlayıģının yararları ya da sakıncaları tablo 1 de gösterilmiģtir (BaĢaran, 1996 aktaran Akçay, 2006:67,68).

2 21 Tablo 1. Merkezden ve Yerinden Yönetim KarĢılaĢtırması Merkezden Yönetim Eğitim programları, ülkenin bütününde standarttır. Ülkenin özellik ve gereksinimleri ön plandadır. Okulların eğitiminin nitelik olarak eģit olmasını ve böylece eğitimde fırsat eģitliğini sağlamak daha kolaydır. Eğitim toplumdaki egemen güçlerin baskısından kurtarılabilir. Eğitim ülke düzeyinde planlamak daha kolaydır. Eğitimde finansman ve insan kaynakları savurganlık engellenmiģ ve daha dengeli ve rasyonel kaynak dağılımı sağlanmıģ olur. Yerel insan kaynaklarından merkezde yararlanmak zordur. Eğitim iģgörenlerinin iģ güvencelerini sağlamak daha kolay görülmektedir. ĠĢgören ücret ve yükselmeleri daha dengeli olabilmektedir. Nitelikli personelin merkezde istihdam edilmesiyle taģrada nitelikli iģgören istihdamı gereksizleģir ve dolayısıyla personel giderleri azalır. Sorunlara dıģarıdan ve daha tarafsız, nesnel olarak bakmak mümkündür. Kimi can alıcı durumlarda merkez örgütü daha acil kararlar verebilir. Yerinden Yönetim Okulun eğitim programı, yerel gereksinim ve özelliklere uygun olarak geliģtirilebilir. Eğitim kurumları arasında gerek ülke bazında gerekse yerel birim bazında bir eģitlik yerine rekabet ve yarıģ vardır. Bu etkiler olumlu da olabilir. Bu da yerel birimde baģarıyı getirir. Planlama yerel düzeyde olmaktadır. Eğitimin finanse edilmesinde ve insan gücü gereksinimlerinin sağlanmasında yerel olanakların sağlanması daha kolaydır. Ancak ülke genelinde rasyonel dağılım oluģmayabilir. Yerel düzeyde nitelikli insan gücünden yararlanmada yerel olanakların sağlanması daha kolaydır. ĠĢ güvencesi, yarıģmacı özellik nedeniyle daha düģüktür. ĠĢgören ücretleri yerel özelliklere bağlıdır. Özellikle uzman düzeyinde eleman istihdamı, bunların temini zor olduğu için iģgören giderleri artar. Sorunlar yakından daha iyi tanınır, fakat tarafsızlık yakınlaģtıkça zorlaģır. Yerel yetki güçlerinden etkilenerek sorunların çözümü zorlaģabilir. Sorunların yerel örgütler ve yöneticilerle paylaģılmasını ve böylelikle çözümünü kolaylaģtırır. Yerel yönetimde ise kararlar daha fazla bilgiye dayanır. Merkezden kararlar genel olarak eksik bilgi ile verilir. Merkezci yönetimde bürokrasi daha fazladır. Yerel yönetim anlayıģı aģırı büyüyerek hantallaģan merkez yönetimin iģini kolaylaģtırır. Yapıyı dinamikleģtirir. Okul bina, araç-gereç ve donanımları Yerel özelliklere uygun bina ve donanım sağlama konularında standartlar geliģtirmek daha olasıdır. olanağı daha fazladır. Okul-aile iģbirliğini sağlamak daha zor Okul-aile iģbirliğini sağlamada daha yüksek olabilmektedir. baģarı elde edilebilmektedir. Okulun toplum tarafından benimsenmesi daha Yerel toplum okuluna daha fazla sahip çıkar. zordur. (Kaynak: Akçay, 2006:67,68). Yerel yönetim anlayıģının en önemli üstünlüğü, yerel özelliklere daha uygun eğitim programına sahip olması gibi görülmektedir. Ancak eğitim programlarının içeriği giderek daha fazla ulusal ve hatta evrensel standartlar doğrultusunda geliģmektedir. Yerel bu üstün yanına karģılık, merkezden yönetimin en önemli üstünlüğü de eğitim alanında standartlaģma ve fırsat eģitliğini sağlamak olarak görülmektedir (Akçay, 2006: 68).

3 AMAÇ Bu çalıģmanın amacı, Türkiye ve Amerika BirleĢik Devletleri nin eğitim sistemlerini karģılaģtırmalı olarak analiz etmektir. 2. YÖNTEM Bu çalıģma betimsel modelde yapılmıģ bir çalıģmadır.çalıģmada incelenen kaynaklar; Türkiye ve Amerika BirleĢik Devletleri nin eğitim sistemlerine iliģkin yazılı Türkçe kaynaklardır. 3. GENEL OLARAK TÜRK EĞĠTĠM SĠSTEMĠ Türk Eğitim Sistemi, 14 Haziran 1973 tarihinde kabul edilen 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu na göre oluģturulmuģtur. Bu kanuna göre Türk Eğitim Sistemi örgün ve yaygın eğitim olmak üzere iki ana bölümden oluģmaktadır (Akpınar, 2009:125). Türk Eğitim Sistemi nin genel amaçları ve temel ilkeleri bu kanunla belirlenmiģtir. Bu kanuna göre, Türk Milli Eğitimi nin; Genellik ve EĢitlik, Ferdin ve Toplumun Ġhtiyaçları, Yöneltme, Eğitim Hakkı, Fırsat ve Ġmkan EĢitliği, Süreklilik, Atatürk Ġnkılap ve Ġlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği, Demokrasi Eğitimi, Laiklik, Bilimsellik, Planlılık, Karma Eğitim, Okul ile Aile ĠĢbirliği ve Her Yerde Eğitim olmak üzere toplam ondört ilkesi vardır. Milli Eğitim Temel Kanunu na göre Türk Milli Eğitim Sistemi, örgün ve yaygın eğitim olmak üzere iki ana bölümden kurulur. Örgün eğitim, okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarını kapsar. Yaygın eğitim ise örgün eğitimin yanında veya dıģında düzenlenen eğitim faaliyetlerinin tamamını kapsar (Fidan ve Erden, 1998: ). Eğitim toplumsal bir kurumdur ve toplumsal kurumlar, kendilerini belirli toplumsal kurumlar aracılığı ile gerçekleģtirirler. Toplumsal bir kurum olan eğitimin oluģturduğu toplumsal birime eğitim sistemi denir. Eğitimin toplumsal bir kurum olmasından dolayı her toplumun kendine özgü bir eğitim sistemi vardır. Bu sistem ait olduğu toplumun, milletin kültürel, sosyal, ekonomik özelliklerine ve değerlerine göre kurulur, Ģekillenir ve geliģir. Her eğitim sistemi ait olduğu toplumda geçerli olan değerleri yansıtır ve o toplum tarafından eğitimden beklenen görevleri yerine getirir. Bu bağlamda Türk Eğitim Sistemi de bir eğitim sistemidir. Türk eğitim sistemi 19. yüzyılın ortalarından itibaren kendini yenileyerek bugünkü durumuna ulaģmıģtır. Özellikle Cumhuriyet döneminde eğitim sistemimizde büyük değiģiklikler yapılmıģtır. Toplumda meydana gelen hızlı değiģmelere paralel olarak, eğitim sistemi de kendini yenileme gayreti içerisindedir. Ülkemizde eğitimi örgütleyip, yerine getirme ve yapma iģinden birinci derecede sorumlu olan kuruluģ Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) dır. MEB bu görevini merkez ve taģra örgütleri Ģeklinde yapılandırılmıģ birimlerince yerine getirir. Merkez örgütü üst seviyede karar verme ve yürütme örgütüdür. Eğitim politikalarının geliģtirilmesi ve eğitimin planlanmasına iliģkin tüm kararlar burada alınır. Merkez örgüt Milli eğitim Bakanı nın baģkanlığında, müsteģar, genel müdürlükler, daire baģkanlıkları, müdürlükler ve yardımcı personellerden oluģur. TaĢra örgütü ise valilerin yönetiminde Ġl Milli Eğitim Müdürlükleri, kaymakamların yönetiminde Ġlçe Milli Eğitim Müdürlükleri, okullar, öğretmenler ve yardımcı personellerden oluģur. Merkez örgütün baģı Bakandır. Milli Eğitim Bakanı anayasa ve yasalar sınırlarında, eğitimi kendi siyasal eğilimine göre yönetme hakkına sahiptir. Eğitim politikalarının ve planlarının oluģturulmasında, müsteģar, bakana bağlı kurullar, genel müdürlükler ve daire baģkanlıkları Bakan a yardım eder. Milli Eğitim Bakanlığı nın görevleri farklı genel müdürlükler ve daire baģkanlıkları arasında paylaģtırılmıģtır. Ayrıca Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı olarak danıģma ve denetim birimleri ile sürekli kurullar vardır. Bunlar aģağıda belirtilmiģtir (Hesapçıoğlu, 1998:40-42). DanıĢma ve Denetim Birimleri Talim ve Terbiye Kurulu BaĢkanlığı TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı AraĢtırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu BaĢkanlığı Hukuk MüĢavirliği Bakanlık MüĢavirleri Basın ve Halkla ĠliĢkiler MüĢavirliği

4 23 Sürekli Kurullar Milli Eğitim ġurası Müdürler Kurulu Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kurulu Öğrenci Disiplin Kurulları Özel Ġhtisas Komisyonları Milli Eğitim Bakanı eğitimle ilgili politik kararlar verirken özellikle, Milli Eğitim ġurası, Talim Terbiye Kurulu BaĢkanlığı ve TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı nın yardımlarına ihtiyaç duyartürk Eğitim Sistemi sürekli değiģen bir yapıya sahiptir yılında zorunlu eğitim sekiz yıla çıkarılmıģtır yılında da lise eğitimi dört yıla çıkarılmıģtır. Türkiye de örgün eğitimde yıllarında toplam 58,458 okul vardır ve bu okullarda 14,039,609 öğrenci eğitim görmekte, 589,004 öğretmen de görev yapmaktadır. (Erdem, 2009:26,27). 4. GENEL OLARAK ABD EĞĠTĠM SĠSTEMĠ ABD eğitim sistemi büyük ölçüde yerinden yönetime dayalıdır. ABD Anayasasına göre okul açma ve kapama yetkisi eyaletlere ve yerel hükümetlere verilmiģtir. Bu nedenle eğitim müfredatını belirleyen ve düzenleyen ulusal bir mevzuat olmadığı gibi, okul yapısını düzenleyen herhangi bir ulusal düzenleme de yoktur (Paige, Esposito ve Garcia, 2003 aktaran Harmancı, 2009:30). ABD Anayasasına göre eğitim politikalarının oluģturulması ve yönetilmesi konularında en büyük yetki, ülkeyi oluģturan 50 ülkeye bırakılmıģtır. Anayasayla verilen bu yetkiye göre her eyalet kendi eğitim amaçları, araçları ve diğer tüm politikalarını kendi belirlediği yöntem ve planlar çerçevesinde yerine getirmeye çalıģmaktadır. Hatta birçok eyalet bu yetkiyi büyük oranda yerel yönetimlere yani okul bölgelerine (school district) bırakmaktadır. Her eyalet kendi içinde okul bölgelerine ayrılmıģtır ve her okul bölgesi kendi içerisinde okul sistemini belirlemekte, kendi bölgesinde okulları yönetmektedir (Demirci, 2005:1). Eyalet düzeyinde eğitim ile ilgili çözülemeyen sorunlarla karģılaģılması durumunda, federal düzeyde arayıģlara baģvurulur. Bir baģka ifadeyle, federal hükümetlerin eğitimle ilgilenmeleri yasalarla belirlenmiģ değildir. Bu nedenle eğitim konusunda federal hükümetlerin formal bir iģlevinden söz edilememektedir (Erdoğan, 1997 aktaran ġahin, 2009:115). ABD eğitim sistemi üzerinde sınırlı da olsa devletin; eğitimde eģitliği sağlamak, eyalet ve yerel düzeyde eğitimi geliģtirici çabaları desteklemek, üniversite eğitimi için maddi destek vermek, ülkenin eğitim durumunu ayrıntılı olarak ortaya koyacak istatistiki bilgileri toplamak, eğitim sisteminin geliģtirilmesi için araģtırma yapmak ile eğitimi ülkenin ulusal öncelikleri arasına yerleģtirmek gibi önemli görevleri vardır ( Demirci, 2005:1,2). Amerika çoğulcu bir toplum yapısına sahiptir. Nitekim bugün ABD, dünyanın çok değiģik bölgelerinden gelen çeģitli ırkların oluģturduğu bir topluluktur. Bu toplum yapısı ABD eğitim sisteminin geliģim sürecini de etkilemiģ ve eğitimde değiģik grupların ihtiyaçlarına cevap verebilmek amacıyla çok kültürlü eğitim (multicultural education), çok kültürlü program (multicultural program) gibi uygulamalara gidilmiģtir (ġahin, 2009:116). ABD de eğitimde merkeziyetçi bir yapının olmayıģı, her eyalette eğitim sisteminin standartlardan müfredatlara, okutulan derslerden bunların kredi ve saatlerine kadar farklılaģmasına neden olmaktadır. Örneğin ABD de ilk ve orta okullara devam etmek zorunludur; ancak bunun yaģ sınırı kimi eyaletlerde 16. yaģa kimilerinde ise 18. yaģa kadar devam etmektedir. Okula baģlama yaģı da eyaletlere göre değiģmekte olup; 29 eyalette bu yaģ 7, 16 eyalette 6 ve 3 eyalette ise 5 tir (Demirci, 2005:1,2). ġuanda ABD de yürürlükte olan eğitim sistemi ve felsefesi, öğrencilere katı bir ders programı çerçevesinde tek kitaba bağlı kalma zorunluluğu getirilmesi ve öğrenciye öğretmenin diktesine dayalı bilgilerin ezberletilmesinin yerine, öğrencilere bağımsız olarak bilgi edinme yöntemlerinin öğretilmesine ve araģtırma alıģkanlıklarının kazandırılmasına ağırlık verilmektedir. Diğer taraftan öğrencilerin küçük yaģta sadece bir konuda uzmanlaģması yerine, mümkün olduğunca fazla ve farklı konularda dersler alarak ve araģtırma yaparak geniģ bir bilgi ve kültür birikimine sahip olmasına, geniģ ve hoģgörülü bir bakıģ açısı geliģtirilmesine önem verilmektedir. Bu amaca uygun bir programdan geçmiģ bireyin olayları

5 24 daha sağlıklı değerlendirebileceğine, değiģen koģullara daha kolay uyum sağlayabileceğine, ortaya çıkabilecek problemlere daha kolay ve doğru çözüm yolları bulabileceğine inanılmaktadır. Amerika da bir ders yılında öğrencilere verilen ders sayısı Türkiye de verilen ders sayısından daha azdır. Öğrencilerin bütün yönleri ile geliģmesi ve ders dıģı konulara da zaman ayırabilmesi arzulanmaktadır. Öğrencilerin spor, satranç, müzik, resim, bilimsel araģtırma vs. gibi faaliyetlerde bulunmaları özendirilmektedir. Uzmanlık gerektiren çok ayrıntılı bilgiler ise o konuya ilgi duyan öğrenciler ek derslerle verilmektedir. Ayrıca ayrıntıların, iģe girdikten sonra kısa sürede meslek içi kurs ve seminerlerle, iģ baģı eğitimi ile daha kolay öğrenilebileceği düģünülmektedir. ABD eğitim sisteminin amaçları incelendiğinde, öğrencilerin biyolojik ve duygusal geliģimlerinin sağlanmasının hedeflendiği görülmektedir. Ayrıca ülkenin demografik yapısından kaynaklanan çeģitli kültürlerle uygun geliģimlerin sağlanması da amaçlanmıģtır (ġahin, 2009:117). 5. ABD ve TÜRK EĞĠTĠM SĠSTEMLERĠNĠN KARġILAġTIRMASI Bu bölümde Türk ve ABD eğitim sistemleri amaç, yapı ve süreç boyutları açısından karģılaģtırılmaktadır (Harmancı, 2009:41-44). Tablo 1: Amerika BirleĢik Devletleri Eğitim Sistemi Ġle Türkiye Eğitim Sisteminin Amaç Boyutundan KarĢılaĢtırılması Türk Eğitim Sistemi Amerika BirleĢik Devletleri Eğitim Sistemi Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı: Türk milletini seven ve daima yüceltmeye çalıģan; insan haklarına ve Anayasanın baģlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti ne karģı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranıģ haline getirmiģ yurttaģlar olarak yetiģtirmek, ABD Eğitiminde vurgulanan baģlıca ilke, herkes için eğitimde fırsat eģitliği, ABD Eğitim Sistemi nde kanun ırk, din, cinsiyet, sosyo-ekonomik durum ve aile yapısına göre ayrım yapılmaması, Psikolojik iyilik hali ve biyolojik geliģmenin sağlanması, Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı Ģekilde geliģmiģ bir kiģiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düģünme gücüne, geniģ bir dünya görüģüne sahip, insan haklarına saygılı, kiģilik ve teģebbüse değer veren, topluma karģı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kiģiler olarak yetiģtirmek, Sosyal ve duygusal geliģmenin sağlanması, Her kültürden bireylerin kültürlerine uygun geliģmelerinin sağlanması, Her bireyde konuģma ve yazma yetisinin geliģtirilmesi, Ġlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliģtirerek gerekli bilgi, beceri, davranıģlar ve birlikte iģ görme alıģkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak, Günlük hayatta karģılaģılan problemlerin çözümüne iliģkin yöntem ve bilgilerin kazandırılması. Laik eğitim, 15 yaģa kadar zorunlu eğitim,

6 25 Parasız eğitim (Kaynak: Harmancı, 2009:41) Tablo 1 de görüldüğü üzere ABD eğitim sisteminde temel amaç, herkes için eğitimde fırsat eģitliğidir. ABD eğitim sisteminde kanun ırk, din, cinsiyet, sosyo-ekonomik durum ve aile yapısına göre ayrım yapılması yasaklanarak psikolojik iyilik hali ve biyolojik geliģimin sağlanması, sosyal ve duygusal geliģme, her kültürden bireylerin kültürlerine uygun olarak eğitim yapılması, tüm bireylerde yazma ve konuģma yetisinin geliģtirilmesi, günlük yaģamda karģılaģılan problemlerin çözümüne iliģkin yöntem ve bilgilerin kazandırılması hedeflenmektedir. Türk eğitim sisteminin temel amacı ise Türk vatandaģları ve toplumunun refah ve mutluluğunu artırarak, milli birlik ve bütünlük içinde, ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve Türk milletini çağdaģ uygarlığın seçkin bir ortağı haline getirmektir. Genel olarak iki ülkenin de eğitimde temel amacı; bilinçli, sosyal ve duygusal geliģimlerini tamamlamıģ vatandaģlar yetiģtirmektir (Harmancı, 2009:41,42). Tablo 2: Amerika BirleĢik Devletleri Eğitim Sistemi ile Türk Eğitim sistemlerinin Yapı Boyutundan KarĢılaĢtırılması Türk Eğitim Sistemi Amerika BirleĢik Devletleri Eğitim Sistemi Eğitim sistemi merkezidir. Eğitim sistemi yereldir. Bakanlıkta birçok genel müdürlük bulunmaktadır. Merkezde baģlı baģına bir eğitim bakanlığı yoktur. merkezi yönetimde eğitim iģlerini BaĢkanlık Genel Sekreterliğine bağlı Sağlık, Eğitim ve Sosyal Sorunlar Dairesi yürütmektedir. Ġl sistemi vardır. Eyalet sistemi vardır. Ġlin eğitim iģlerinden sorumlu Ġl Milli eğitim Müdürü dür. Eyaletin eğitim iģlerinin sorumlusu, Eyalet Eğitim Kurulu ve Eyalet Eğitim Müdürüdür. Okul müdürleri merkezi idareye bağlıdır. Okul müdürleri yerel yönetime bağlıdır. Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) bütün yetkiyi merkezde toplamıģtır. Merkezi bir yüksek öğretim kurumu yoktur, üniversiteler özerktir. Okul sistemi yapılanması (ilk ve ortaöğretim) 8+4 tür. Okul sistemi yapılanması (ilk ve ortaöğretim) 6+6, 6+3+3, ve 8+4 olmak üzere 4 ayrı Ģekildedir. 8 yıllık eğitim zorunludur. 12 yıllık eğitim zorunludur. (Kaynak: Harmancı, 2009:42) Tablo 2 de görüldüğü üzere, ABD eğitim sisteminin yönetiminde Federal Hükümet Eğitim Dairesi, Eyalet Eğitim Kurulu, Eyalet Eğitim Müdürü, Eyalet Eğitim Dairesi, Bölge Eğitim Müdürü ve Bölge Eğitim Kurulları görevlidir. Federal Hükümetin görevi eğitimde fırsat eģitliğine dair koordinasyonu sağlamak ve araģtırma geliģtirme hizmetlerini yürütmektir. Türk eğitim sisteminde ise Milli Eğitim Bakanlığı eğitime dair tüm yetkileri elinde toplamıģtır. Bu bilgilerden yola çıkarak ABD eğitim sisteminde yerinden yönetimin, Türk eğitim sisteminde ise merkezi yönetimin etkin oldu söylenebilir (Harmancı, 2009:42,43). Tablo 3: Amerika BirleĢik Devletleri Eğitim Sistemi ile Türk Eğitim sistemlerinin Süreç Boyutundan KarĢılaĢtırması Türk Eğitim Sistemi Amerika BirleĢik Devletleri Eğitim Sistemi Program ve yasal düzenlemeler merkezden yapılmaktadır. Program ve yasal düzenlemeler eyalet meclislerince yapılmaktadır. Ġlköğretimde haftalık ders sayısı 30 dur. Ġlköğretimde haftalık ders saati sayısı eyaletlere göre farklılık göstermektedir. Ġlköğretimde okullaģma oranı brüt %95,5, net %89,7 dir Ġlköğretimde okullaģma oranı %99 dur.

7 26 Tablo 3 ün Devamı Eğitim dili Türkçedir. Eğitim dili Ġngilizcedir. Bununla birlikte öğrencilerin çoğunun anadilinin Ġngilizce olmadığı sınıflar veya kurslarda öğrenciler yeterli düzeyde Ġngilizceyi öğrenene kadar yabancı dilde eğitim yapılabilmektedir. Özel okullar öğretmenlerin ücretlerini kendileri öderler. Özel okullara merkezi hükümetin ve yerel hükümetlerin destekleri vardır. Yüksek öğretime geçiģte merkezi bir sınav vardır. Yükseköğretime geçiģi özerk üniversiteler kendileri belirlemektedir. (Kaynak: Harmancı, 2009:43) Tablo 3 te görüldüğü üzere ABD nin tüm eyaletlerinde okul öncesi eğitim zorunlu olmamasına rağmen, okullaģma oranı oldukça yüksektir. Türkiye de de okul öncesi eğitim zorunlu değildir; fakat okullaģma oranı düģüktür (Harmancı, 2009:43). ABD de ilk ve ortaöğretimde kullanılan ders programları eyaletler tarafından belirlenirken Türkiye de Milli Eğitim tarafından belirlenmektedir ve ders programları ile ilgili esneklik yoktur. ABD eğitim sisteminde zorunlu eğitim 9,10,11 yıl olarak uygulanmakta olup ülkede zorunlu eğitime devam oranı %100 e ulaģmaktadır. Türkiye de ise 1997 yılında 8 yıllık zorunlu eğitime geçilmiģtir. Türkiye de öğrenciler üniversiteye girmek için sınav kaygısı yaģamaktadır bu nedenle özel dershaneler eğitimde önemli bir yere sahiptir. ABD de ise üniversitelere giriģ üniversitelere göre değiģmektedir. Birçok üniversite merkezi bir sınav yapmaksızın kendi ölçütlerine göre öğrenci almaktadır. Öğretmen atamaları ise Türkiye de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yapılırken ABD de eyaletler tarafından yapılmaktadır (Harmancı, 2009:44). 6. SONUÇ Her ülkenin kendine özgü bir eğitim sistemi vardır. Bu sistem ait olduğu toplumun çok yönlü özelliklerine ve evrensel geliģmelere göre oluģur, geliģir ve toplumun eğitimden beklentilerini yerine getirir. KarĢılaĢtırma yapılan Türkiye ve Amerika BirleĢik Devletleri eğitim sistemleri birbirinden oldukça faklı özellikler taģır. Ülkemizde uygulanan eğitim sistemi merkeziyetçi bir yapıya sahiptir ve bu özelliğine uygun olarak yönetilmektedir. Ülkemizde eğitimin düzenlenmesi ve yürütülmesi iģinden sorumlu olan kurum Milli Eğitim Bakanlığı dır. MEB eğitim hizmetlerini merkez ve taģra örgütleriyle yerine getirmektedir. Ancak merkez örgüt en üst seviyede yürütme birimidir. ABD eğitim sistemi ise büyük ölçüde yerinden yönetim sistemine dayalıdır. Eğitim sistemi eyaletlerce belirlenmekte, merkez teģkilat ise eyalet örgütlerine finansal destek sağlama ve içinden çıkılamaz durumlarla karģılaģılması halinde devreye girmektedir. Eğitim sistemlerinin Amaç, Yapı ve Süreç boyutlarından karģılaģtırması yapılan Türk ve ABD eğitim sistemlerinin amaçları boyutundan her iki ülke büyük benzerlik göstermektedir. Her iki ülkenin eğitimde temel amacı; bilinçli, sorumluluklarını bilen, etkin vatandaģlar yetiģtirmektir. Yapı boyutundan karģılaģtırıldıklarında Türk eğitim sistemi tüm yetkileri elinde toplamıģ merkeziyetçi bir yapıya sahipken, ABD eğitim sistemi yerel bir özellik taģımaktır. Süreç boyutundan karģılaģtırıldıklarında ise, eğitimde yasal düzenlemeler Türk eğitim sisteminde merkezden yapılırken, ABD eğitim sisteminde eyalet meclislerinde yapılmaktadır. Yine Türk eğitim sisteminde ilköğretimde haftalık ders süresi belirli ve tüm ülkeye aynı saat uygulanırken (30 saat), ABD de eyaletlere göre farklılık göstermektedir. Ayrıca her iki ülkede de okul öncesi eğitim zorunlu olmamasına karģın, okul öncesi eğitimde ABD de okullaģma oranı daha yüksektir. Sonuç olarak eğitimde yerinden yönetim ve merkezden yönetim anlayıģlarının çeģitli yararları ve sakıncaları vardır. Merkezi yönetim anlayıģının; eğitimde standartlaģma, fırsat eģitliği, karģılaģılan sorunlara daha nesnel yaklaģabilme, karar alma sürecinde ivedilik, rasyonel kaynak dağılımı gibi avantajları görülürken, daha fazla bürokrasi, kararlarda siyasi düģüncenin ön plana çıkabilmesi, yerel insani kaynaklarından daha fazla faydalanma konularında sıkıntılar, bölgelerin ekonomik ve beģeri

8 27 durumlarının farklı olmasından dolayı eğitim sistemlerinden maksimum verim almada bölgeler arası farklılıkların ortaya çıkması gibi dezavantajları görülmektedir. Yerinden yönetim anlayıģının ise okul programlarının yerel özelliklere göre oluģturulması, eğitime dair sorunların daha yakından tanınması, yerel özelliklere uygun donanım ve eğitim ortamlarının sağlanması gibi avantajları vardır, bunların yanında rasyonel kayak dağılımında zorluklar, olaylara tarafsız kalamama, eğitimde standartlaģmanın olmaması ve fırsat eģitliğinin tam olarak sağlanamaması gibi dezavantajları görülmektedir. Son söz olarak eğitim sisteminden istenilen sonucu alabilmek için, bir eğitim sistemi ne tamamen merkezi ne de tamamen yerel yönetim anlayıģında olmalıdır. Eğitim sistemi oluģturulurken ülkenin sosyal, ekonomik, kültürel, coğrafi, demografik yapı ve toplumun eğitimden beklentileri gibi birçok etken göz önünde bulundurulmalı, yerel yönetimlere eğitim sisteminin oluģturulması noktasında daha fazla yer verilmeli, ancak denetleme, eğitimde standartlaģma ve fırsat eģitliği gibi önemli konularda merkezi anlayıģ hakim olmalıdır. 7. KAYNAKLAR AKPINAR, B. (2009), Eğitim ve Program, Elazığ: Data Yayınları. ÇELĠK, V. (2002), Türk Eğitim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yapısı (Ed. TAġPINAR, M.), Öğretmenlik Mesleği, Elazığ: Üniversite Kitabevi. DEMĠRCĠ, A. (2005), ABD de Eğitim Sistemi ve Coğrafya Öğretimi, Ġstanbul: Aktif Yayınları ERDEM, M. (2009), Türk Eğitim Sistemi, (Ed. BALCI, A.), KarĢılaĢtırmalı Eğitim Sistemleri, Ankara: Pegem Akademi Yayınları FĠDAN, N. ve ERDEN, M. (1998), Eğitime GiriĢ, Ġstanbul: Alkım Yayınevi. HARMANCI, M. F. (2009), Amerika BirleĢik Devletleri Eğitim Sistemi, (Ed. BALCI, A.), KarĢılaĢtırmalı Eğitim Sistemleri, Ankara: Pegem Akademi Yayınları HESAPÇIOĞLU, M. (1998), Öğretim Ġlke ve Yöntemleri, Ġstanbul: Beta Yayın ve Dağıtım. ġahġn, S. (2009), Amerika BirleĢik Devletleri Eğitim Sistemi, (Ed. ADA, S. ve BAYSAL, Z. N.), Eğitim Yapıları ve Yönetimleri Açısından ÇeĢitli Ülkelere Bir BakıĢ, Ankara: Pegem Akademi Yayınları.