Slnlrlandrrrlmasl ve Tiirkiye *

Transkript

1 Uluslararasr Hukuk ve Politika Cilt:1, No: I ss , 2005 O DoSu Akdeniz'de Deniz Alanlannln Slnlrlandrrrlmasl ve Tiirkiye * Yiicel ACER* * Girig Ozet Bi)lgeqe ve bi)lge devletlenne iliskin son diineyn gelismeler, Tl"trkiye'nin hlu Akdeniz'deki komsulan ile deniz alanlannt smrrlandrmat gerefiini her zaynankinden daha fazla dnemli hale getirrniptir. Tiirkiqe'nin bu i)lkelerle deniz smtrlarmr olusturmtsrna iliskin gdzilm qdnteminin ve gi)zilrniln ne olacafi bu I)lkelerle karplftlt olarak grirusrneler qolu ile gtizillebilecektir. Sorunlara giizi)m bulmanm bir baska alternatit'i surun- Iann ilgilncri bir tarat'a gdziirn igin havale edilrnesidir. Taraflar, srntrlandrrma rneselesinin gdziimilne iliskin hangi qdntemi benimserse benirnsesinler, gi)zilrniin hukuksal kurallar temelinde ara.nmas ihtimali her zaman kuvvetlidir. Bu gahsma, Doqu Akdeniz'de Tilrkiqe'nin komsulan ile deniz alanlartnm stntrlandtrtlynasmrn hangi hukuksal prensipler temelinde qaprlabilecelini ve sonuglarmr ortaqa koqrnaqa qdneliktir. QaltSrna slnu( olarak b\lqedeki deniz stnrrlanmn, ilqili hukuksal prensipler ternelinde esit uzakhk rnetodundan t'arkh smrrlandtrrna rnetotlart ile qapilmast gerektifrini ve buna iliskin hukuksal gerekgelen ortaqa koq maktadtr. Anahtar Kelimeler: Deniz alanlan, Doqu Akdeniz, stnrrlandtrrna prensipleri 2l.Yuzytl'rn ikinci yartstnda, devletlerin denizlerde sahip olduklal egemen haklarr briyuk oranda geniglettiklerine tantk olunmugtur Klasik deniz alanlan olan karasularr, bitigik bolge ve balrkgrlrk bolgesi gibi dar deniz alanlarrndan bagka, devletlere belirli konularda egemen haklar ve yetkiler tantyan krta sahanlrfr ve munhasrr ekonomik bolge (MEB) gibi nispeten gok daha genig deniz alanlarr uluslararasr hukuka yerlegmiglerdrr, *Bu galtgma, Deniz Kuvvetleri KomutanllEr tarafrndan l2l-22 Haziran 2004 tarihleri arasrnda Ankara'da dr-izenlenen "Deniz Hukuku sempozyumu" na sunulmugtur tlyrd Doq Dr.,QanakkaleonsekizMartUniversitesi,iktisadiveidari BilimlerFakriltesi,Uluslararasr iligkiler BolUmU 6[retim Uyesi acer]ucel@hotmail.com I Deniz Hukuku'nun geligimi ve bu gunku durumuna iligkin, bakrnrz, H. pazarcr, Uluslararasr Hukuk, (Ankara: Turhan Kitabevi, 2003), ss ; R.R. Churchill ve AV Lowe, The Lnw of the &a, third edition. (Manchester: Manchester University press, 1999); E D. Brown, The International Law ot'the &a, Vol. I, (Aldershot: Dartmouth, 1994) 83

2 Y.Acer B6lgeye ve b6lge devletlerine iligkin olarak son d6nemlerdeki geligmeler, Turkiye'nin Do[u Akdeniz'deki komgularr ile deniz alanlarrnr srnrrlandtrmasr meselesine her zamankinden daha fazlabir onem kazandrrmrgtrr. Bunlar arastnda srntrlandrrma meselesinin kargr taraflarrndan birisi olan Krbrrs Adasr Uzerindeki son siyasal geligmeler bagta gelmektedir. Son doneme kadar siyasal olarak buyuk bir belirsizlik igerisindeki Ada, yeni bir siyasal yaprlanmaya sahne olmanrn egi[ine gelmigtir. Bu da TUrkiye'nin kargrsrna siyasal statrisri kesinlik kazanmrg bir Krbrrs Adasr qrkarabilecek ve deniz alanlarr meselesinin qdzulmesi de gerekli ve mumkun hale gelebilecektir ikinci olarak, taraflardan bir di$eri olan Suriye, 6zellikle Hatay meselesinde bilinen "tantmama" tutumunu defigtirebilecefinin sinyalin i vermigti r Ote yandan yrl lardrr tartrgmalr bir bigimde uyguladrir 35 mil genigliiindeki karasularrnr l2 mile gektiiini ilan ederek, srntrlandrrmanrn onundeki temel bir sorunu daha ortadan kaldrrmrgtrr.' Siyasal ve hukuksal nitelikli bu geligmeler TUrkiye ve Suriye arasrndaki deniz yan srnrnnrn tespitini mumkun hale getirecektrr. Bunlara bazr hukuksal nitelikli geligmeleri de eklemek mumkundur. Krbns irum Ydnetimi ile Mrsrr'rn aralarrnda l7 $ubat 2003 tarihinde yururlu[e giren bir MEB srntrlandrrma antlagmasr yapmrg olmalan ve - ' antlagmanrn Turkiye'nin muhtemel deniz yetki alanlarr ile gakrgryor olmasr bu g,- nelerden birisidir Zira GI(RY, butun Krbrrs'r temsil ettifini varsayarak difer devlctle,,c srnrrlandrrma antlagmasl yapma e[ilimi tagrmaktadrr.' Bir di[er geligme ise, Yunanistan ile srnrrlandrrma meselelerinin Turkiye-Avrupa Birliei (AB) iligkileri gerefi bir q6zum surecine tabi olmasr dolaysr ile, Do[u Akdeniz'e biryonti bakan Girit, Rodos, Kerpe (Karapthos), eoban (Kasos) adalarr ile Akdeniz'deki Meis Adasr gibi Yunan adalarr ile TUrkiye arasrndaki deniz srnrrlarrnrn da belirlenmesi gere[i ortaya qrkmaktadrr. Taraflar, stntrlandrrma meselelerinin qdzumune iligkin hangi yontemi belirlerse belirlesinler, qozumun hukuksal kurallar temelinde olmasr ihtimali her zaman yuksektir. Qalrgmamrz, Do[u Akdeniz'deo Tr]rkiye'nin komgularr ile deniz alanlarrntn slntrlandtrtlmastnr hangi hukuksal prensipler temelinde yapabilece[ini ve sonuglarrntn, ya da stntrlartn ne olaca[rnr temel unsurlarr ile ortaya koymaya y6neliktir. Belirtilen qerqeve iqerisinde, Turkiye ile Suriye arasrnda karasularr ve yetki alanlartnt aytracak yan slnrrtn, Ktbns ile Turkiye arasrnda kargrlrklr deniz srnrrlannrn, ilgili Yunan adalarr ile Turkiye arasrndaki srnrrrn ve son olarak Mrsrr ile TUrkiye arastndaki kargrlrklr srnrrtn tespiti galrgmamrzrn konusunu olugturmaktadrr. Bunlardan, Turkiye-Suriye ve Turkiye-Meis Adasr arasrndaki srnrrlandrrma karasularrnr da igermekteyken, diferler alanlardaki srnrrlandrrma, krta sahanlr[r ve muhtemei MEB alanlartna iligkindir. Stntrlandtrmanrn, sadece krta sahanlrir ve MEB alanlarrnr ilgilendirdiii durumlarda, srnrnn agairda belirtilecek nedenlerden dolayr her iki bolge iqin tek srnrr olmasr gerekecefi belirtilmelidir. 2 Suriye l6a[ustos l98l tarih ve 37 sayrlr yasasr ile karasularrnrn 35 mil oldu[unu ilan etmi5ti Fakat, l9 Kasrm 2003 ve 28 no'lu yasa ile karasularrnr l2 mile qekmigtir 3 S Bageren,'Do[u Akdeniz Krta SahanlrIr Uyugmazlr[r Uzerine bir De[erlendirme'iginde A CUndiiz ve H Ozttirk (der), Eqe Kta Sahanl@ve iliskili &runlar gmpozgumu Bildiriler Kitabr (istanbul:tlirk DenizAraptrrmalarr Vakfr,2002), s Bu galrgmada'do[u Akdeniz'kavramr ile kastedilen bolge yaklasrkolarak 28 paralelin do$usunda kalan kesimdir. 84

3 hju Akdeniz'de hniz Alanlanrun Srurlandvilmasr ve Tilrkirte Do[u Akdeniz'de srnlrlandtrma meselesinin hukuksal prensipler temelinde ince, lenmesi guphesiz ki ilgili hukuksal prensiplerin ne oldufunun 6ncelikle ortaya konmaslnl gerektirmektedir. Qalrgmada.bu maksatla oncelikle uluslararasr deniz hukukunun deniz alanlartntn iki veya daha fazla devlet arasrnda srnrrlandrrrlmasrnr duzenleyen prensip ve kurallartn neler oldu[u genel olarak ortaya konacaktrr. A. Srnrrlandrrma Hukuku ilgili deniz alantntn dar olmasr, kryr gekilleri, bdlgede ada veya adactklarrn bulunmast ve benzeri nedenlerle iki veya daha fazla Ulkenin talep ettikleri deniz yetki alanlarr qakrgabilmektedir Bazt durumlarda, tarihi haklarrn varlrfr veya bu y6ndeki iddialar da qakrgmantn nedenleri olabilmektedir. Bu durumda ilgili ulkelerin deniz alanlarrnl aylracak bir deniz slnlnnrn belirlenmesini gerektirecektir. Belirtilen gekilde orta, ya qrkan bir deniz stntrlandtrma sorununun qozumrinri taraflar kendi aralarrnda diledikleri bir srnrrlandtrma metodunu uygulayarak gdzumleyebilirler Ancak, qozum uluslararasr hukukun ilgili kurallan temelinde olacaksa, agairdaki prensip ve kurallarrn uygu lanmasr gerekmektedir. I. Genel Smvlandffma" Prensipleri: Hahftaniget Prensipleri ve Hakga Qiziim 1969 Kuzeq Denizi Davalarr kararrnda, Hollanda ve Danimarka'nrn iddialarrnrn aksine Uluslararasr Adalet Divanr (UAD), incelemesinin baglarrnda egit uzaklrk prensibinin ya da metodunun, uygulanmasl zorunlu bir hukuk kuralr niteli[ine sahip olmadr[rnr belirtmigtir' Egit uzaklrk metodu ya da prensibinin zorunlu olmadrfr anlayrgr daha sonraki yrllarda verilen uluslararasr yargl ya da hakemlik kararlarrnda srkqa vurgulanmrgilr. ingiltere-fransa Davasr kararrnda taraflarrn olugturduklarr ad ftoc Hakemlik Mahkemesi, Cenevre Krta Sahalr[r Sdzlegmesi'nin 6. Maddesi ile teamul hukuku arastnda bir fark olmadr[rnt ve her iki hukukun da egit uzaklrk prensibtnin uygulan, masln I zorun Iu krlmadr[rnr vurgulamrgtrr.6 iki veya daha gok devlet arasrnda herhangi bir krta sahanlr[r srnrrlandrrmasrnr egit uzaklrk prensibi duzenlemedi[ine g6re, krta sahanlrfr srnrrlandrrmasrnr duzenleyen hukuk kuralr ya da kurallan neydi? Uluslararasr srnrrlandrrma hukukunun grinumuzde geldifi noktada hem yaprlagelig kurallarr hem de genig katrlrmlr uluslararast deniz hukuku s6zlegmeleri, iki veya daha fazla sayrda Ulke arasrndaki srnrrlandtrmantn "bdlgenin butun ilgili unsurlan dikkate alrnarak hakkaniyet prensipleri temelinde hakqa bir qozume ulagrlacak gekilde" yaprlmasr gerektifini dngdrmektedir' Btittin ilgili uluslararast yargl ya da hakemlik kararlarrnda benimsenen bu prensip do[rultusunda, l95b Sdzlegmesi'nin 6. Maddesi'ndeki '6zel gartlar' ibaresinin de sonuqta stntrlandtrmanln hakga bir sonuca ulagmak maksadrnl ifade ettifi kabul edilmigtir. S6zlegme'nin 6. Maddesindeki kuralrn bu yonde anlagrlmasrnrn temel bir 5 UAD, Uluslararast Hukuk Komisyonu'nun egit uzaklrk prensibini yaprlagelig deferi kazanmrg bir prensip olarak defierlendirmedi[ini vurgulamrgtn. Kuzeq Dnizi davalan, par ingiltere-fransa Davast Kararr, par 70. Ayrrca bakrnrz, Tunus-Libya Davasr Kararr, par z konusu 6 Madde, stntrlandtrmada egit uzaklrk metoduna oncelik vermekte ancak "ozel gartlar" bagkaca bir srnrrlandrrmayr gerektirmiyorsa ancak egit uzaklrk metodunun uygulanmasrnr ongormektedir. 7 UAD, Kuzey Dnizi Davast karartnda 'srnrrlandrrma.. btjttin ilgili gartrlar dikkate alrnarak hakkaniyet prensiplerine uygun bir bigimde bir antlagma ile yaprlrr' ifadesini kullanmr$trr, par l0l (C). 85

4 Y.ker sonucu olarak, kargrt kryllsr arasrndaki srnrrlandrrma qizgisinin go[unlukla egit uzaklrk qizgisi olmasr, hakkaniyeti saflayan metodun birgok durumda bu metod olmasrna dayanmaktadrr.n 1980'li ve 1990'lr yrllarda verilen yargr ya da hakemlik kararlannda, srnrrlandrrmaya iligkin genel prensip bir miktar vurgu defigtirmig ve hakkaniyet prensiplerinin yanl srra, 'hakqa g6zum' de on plana qrkarrlmrgtrr Hakqa q6zum rjzerine yaprlan bu vurgunun da ifade etti[i gey sonue olarak srnrrlandrrmanrn hakkaniyet prensipleri ve bolgenin cofirafi ve difer ozellikleri gerqevesinde bir hakga qozum olugturacak srnrrlandr rma metotlarr qerqevesi nde ya pr I masr gerekti{in i gdstermektedi r.' Deniz hukuku ttzerine en kapsamlr sozlegme olan l9b2 Deniz Hukuku Sdzlegmesi'nin ilgili 74. ve 83. Maddeleri, uluslararasr yargr ve hakemlikkararlanndaki anlayrgl aynen yansttmaktadrrlar. Bu maddeler, hem krta sahanlrfr hem de MEB srnrrlandtrmast iqin "kryrlan kargrt ya da bitigik olan devletler arasrnda krta sahanlrir slnlrlandtrmasr Uluslararasr Adalet Divanr StatiisU'ntin 38. Maddesinde belirildiii gekli ile uluslararast hukuk kurallanna dayanan bir antlagma ile ve hakqa qozum bulmak maksadr ile yaprlrr" prensibini kabul etmektedirler. Son elli yrl igerisindeki hukuksal evrimden sonra deniz alanlannrn iki veya daha fazla Ulke arasrnda srnrrlandrrrlmasrnr duzenleyen bu genel prensibin, karasularr, krta sahanlrfr, munhasrr ekonomik bdlge ve difer denrz alanlannrn hepsine uygulanacak tek bir srnrrlandrrma kuralr haline eeldigi de belirtilmelidir. Her ne kadar 1958 Cenevre Deniz Hukuku S6zlegmeleri ve 1982 Deniz Hukuku Sozlegmesi, bir yandan karasularr di{er yandan krta sahanlrfr ve munhasrr ekonomik b6lge alanlarrnrn srnlrlandrnlmalartnt farklr kurallara baflamrglarsa da, bu kurallann iqeriklerinin aynr oldu[u konusunda bu grin pek tereddtit bulunmamaktadrr Sozlegmelerde bulunan srntrlandtrmaya iligkin maddelerin igerifiinin aynr oldufu anlayrgr ilgili devletlerarasr uygulama 6rnekleri ile de teyit edilmektedir Ornefiin, karasularrnrn srnrrlandrnlmasrna egit uzaklrk metodu higbir zaman mutlak bir bigimde uygulanmaml$, bazr un' surlar dikkate alrnarak duzeltilmig ve o gekilde uygulanmrgtrr. Bu unsurlarrn, ulagrma iligkin unsurlar, baltkqrlrk, bir devletin ulagrm guvenliiine iligkin duzenlemeleri ve 6zellikle yan stntr olugturmada kryrlarrn genel do[rultusu gibi unsurlar oldufu uygulamadan anlagr lmaktadrr.'o Deniz alanlartnln srnrrlandrrrlmasrnda hakkaniyet prensiplerinin uygulanmastna iligkin bu genel kuralrn, somut durumlara uygulanamayacak kadar soyut bir nitetik gdsterdifi yukarrdaki analizden qrkan onemli bir sonuqtur. Bu genel srntrlandrrma prensibinin somut olaylara uygulanabilmesi, 'hakkaniyet prensipleri' ile 'hakga gd- 8 Kuzey DniziDavasr Karan, par 57. Aynca bakrnrz, par.50,51,83. 9MaineKiirfeziDavat kararr,par. ll2;libga-maltadavasr kararr, par 4S.Ayrrcabakrnrz, ingiltere-fransadavasr karan, par. ti3; Tunus-Libqa Davasr kararr, par.70; lan Mar4en Davasrkaran, par.54: Kanada-Fransa Davasr karan, par. 70 I0 Esit uzaklrk veya diizeltilmig egit uzaklrk ornekleri iqin, bakrnrz, L.J. Bouchez, 'The Fixing of Boundaries in International Boundary Rivers', International and Comparative L,aw Quarterly, Vol. 19, 1967, ss ; W S. Boggs, 'Delimitation of Seaward Areas Under National Jurisdiction'. American lournal of International Law,Yol.45, 1951, ss Uluslararasr yargr kararlarr 6rne[i igin bakrnrz, GrisbadarnaDavast karart, (1909), American lournalof International Law, Vol.4, 1910, s.232,233; &agle Kanh Davasr karan (1977), lnternational Legal Materials, Vol. 17, 1978, s

5 hgu.ttkdeniz'de Dniz Alanlannm Stntrlandnlmat ve Tirkige zum' kavramlannln ne ifade ettiiinin ve 'ilgili $artlar'ln neler olduiunun aqrklrga kavugturulmaslna ba[lr g6zukmektedir. Aga[rdaki incelemelerimiz bu 6nemli kavramlarr, ilgili uluslararasr yargr ya da hakemlik kararlan ile devletlerarasr uygulama drnekleri temelinde aqrkltfa kavrlgturmaya ydnelik olacaktrr. 2. ejrafganm Astiinliirtii Hensibi Hukuk kurallartnln sonuq do$urmak iqin kondufu prensibinin bir gere[i olarak, hakkaniyet kavramtnrn soyut iqrefinin hukuksal agrdan daha somut bir hale getirilmesi, sonuq dofurmast agtstndan elzemdir. Hakkaniyetin deniz alanlarrnrn srnrrlandtrtlmast gergevesinde ne ifade ettifi hem devletlerarasr uygulama hem de ilgili uluslararasl yargl ya da hakemlik kararlarrnda buyuk oranda aqrklr$a kavugturulmug gdzukmektedir. ilgili yargt ve hakemlik kararlanndan ortaya grkmaktadrr ki, herhangi bir srnrrlandtrma igleminde, aralartndan duruma uygun olan prensiplerin seqilebilece[i bir hakkaniyet prensipleri listesi mevcuttur." Yargr kararlannda 6n plana grkanlan prensip 'co[rafyanrn tisttinlu[u' prensibidir. Kuzeq Denizi Davalarr kararrnda bu prensip UAD taraftndan, "cofrafyanrn yeniden gekillendirilmesi s6z konusu olamaz" biqiminde ifade edilmigtir." ingiltere-fransa Davasr kararrnda bu prensip, "egit uzaklrk ya da bagka herhangi bir srnrrlandtrma metodunun uygunlufunu cofrafi gartlar belirler" biqiminde ifade edilmigtir." Tinus-Libqa Davat kararrnda "krta denize hakimdir" $eklinde ifade edilirken,'o Libga Malta Davasr karannda "taraflann kryrlarr baglama qizgisini olugturur" ifadesi kullanrlmrgtrr.'' Hem krta sahanlrir hem de MEB alanlarrnrn tek bir davada stntrlandtrrldrfr kararlarda da cofrafyanrn UsttinlU[U prensibi aynl gekilde 6n plana grkarrlmrgtrr.'u Cofrafya kavramtndan ise, iki ulke arasrnda srnrrlandrrmaya konu olan alandaki anakara cofrafyaslntn kastedildiei anlagrlmaktadrr. Bu baflamda en 6nemli cofrafi unsurlar, anakara kryrlarrnrn genel formasyonu yani kryr tizerindeki girintiler grkrnttlar, ve anakara kryrlartntn uzunlu[udur. Sonuqta bu cofrafi unsurlar bir srnrrlandrrma surecinde baglanglq ve daha sonra qok az de[igecek olan 'temel' srnrrlandrrma gizgisin i bel i rlemektedirler. ilgili co[rafi unsurlann oynadr[r temel rolu daha iyi anlayabilmek aqrsrndan, herhangi bir srntrlandtrma surecinin nasrl geligtifini ileili yargl ve hakemlik kararlan lgl- [tnda ortaya koymak gerekir. Srnrrlandrrma surecinde 6ncelikle uluslar arasr mahkemeler, stntrlandtrma iglemine baglarken iki anakara Ulke arasrnda, anakara Ulkelerinin cofrafi ozelliklerini yansrtan bir srntrlandrrma qizgisi belirlemektedirler gayet iki ulke kryr gekilleri birbirlerine benzer ve kryr uzunluklarr yaklagrk ise, srnrrlandrrma gizgisi baglangrg olarak egit uzaklrk gizgisi olmaktadrr. Kryr gekillerindeki 6nemli fark, ll Libya-Malta davasr, par.46; Maine R)rt'ezidavasr, par. gg; Eritre-yemendavasr, par Kuzey }-nizidavalarr karan, par.9l. l3 ingiltere-fransa Davasr kararr, par. 96. l4 Tunus-Libya Davasr kararr, par Libqa MaltaDavas karan, par.47. l6 Kanda-Fransa Davasr kararr, par.24. Ian Mauen Davasr kararr, par. 5l-53 Katar-fuhregnDavasr kararr, par I U5. 87

6 Y.Acer lrlrklar veya klyl uzunluklan arasrndaki fark ise, srnrrrn egit uzaklrk drgrnda bir srnrr olmasrnr gerektiren unsurlar olarak kargrmrza qrkmaktadrr.'' Srnrrlandlrmanln ikinci agamasrnda ise mahkemeler, belirlenen bu srnrrrn diger'ilgili'cofrafi unsurlar dikkate alrndrirnda da hakqa sayrlrp sayllmayacairnr deferlendirmektedirler Bu difier cofrafi unsurlarrn bagrnda adalar gelmektedir ve adalara verilecek etkinin ne olmasr gerektifi bu agamada de[erlendirilmektedir. Adalara ne kadar etki verilece$ini de 6zellikle anakaralar arasrndaki cofirafi denge ve buyukltik, konum ve nufus gibi adalann sahip olduklan 6zellikler belirlemekte- I' orr Uluslararasr Hukuk adalara krta sahanlrfrna sahip olma hakkrnr aqrkqa tanrmrgsa da, bundan adalarrn srnrrlandrrma esnasrnda anakara ulkeleri ile aynr statude olduklarr sonucu grkmamaktadrr. Bir bagka deyigle srnrrlandrrmada adalar soz konusu olduiunda, sahip olma (entitlemenf ) ile srnrrlandrrma (delimitation) arasrnda kesin bir ayrlm mevcuttur. Sonuq olarak adalar bazr durumlarda, cofrafi konumlarr, ekonomik ve sosyal nitelikleri gibi 6zellikleri qerqevesinde srnrrlandrrma qizgisini ya hig etkilememekte, ya da srnrrlr bir biqimde etkilemektedirler. Kendi rilkesinin kryrlarrna daha yakrn adalarrn, kryr uzunluklarr belirgin bir bigimde farklt olmayan, kryr gekilleri benzer olan iki taraf arasrndaki srnrrlandrrmada srnrrr onemli bir oranda etkilemelerine izin verilmemektedir.'u Ozellikle de. soz konusu adalar kurak ve sosyal hayata elverigsiz ise ttimden ihmal edilmektedirler'n Kendi ulkesinin kryrlartnrn hemen yakrnrnda yerlegmig bu tur kryr adalan bazen sadece, deniz alanlarrnln olgumune esas tegkil eden kryr qizgisinin belirlenmesinde bir etki sahibi olmaktadrrlar Bu durumda bile etkileri srnrrlandrnlmaktadrr.'o Bagka bir ulkenin ktyrlartna yakrn adalarrnrn, srnlrlandrrmadaki rolu ise qok daha fazlaca krsrtlamaya tabi tutulmaktadrc. Zira bu gekilde konumlanml$ adalann, iki anakara arasrndaki srnrrlandrrmada, anakaralarrn gerektirdigi srnrrlandrrma gizgisi uzerindeki 'bozma' (distortion) etkisi qok daha fazladrr ve dolaysr ile bu gekilde konumlanmlg adalara qogu kez ya qok srnrrlr etki verilmekte ya da tumden ihmal edilmektedir.'' $ayet bu adalar sosyal olarak zayrf ve hacim olarak kuquk iseler, herhangi bir etki sahibi olmalarr qok daha zorlagmaktadrr. Bir bagka devletin kryrlanna yaktn olmayan, ama iki ana ktta arasrndaki egit uzaklrk qizgisi dikkate alrndr[rnda di[er ulkeye yakrn olan adalartn da benzeri bir bigimde 6nemli bir sosyal hayat barrndrrmadrkqa ihmal edildikleri gorulmektedir " l7 UAD, Libga'Malta, /an Mayen, Maine Kdrfezive Katar-hhreyndavalarrndaki kararlarrnda kryr cofrafyasrnr en iyi yansttan egit uzaklrk qizgisi ile srnrrlandlrmaya baglamrgtrr Sadece Eritre-Yemen Davasr kararrnda hakemlik mahkemesi egit uzaklrk gizgisi ile srnrrlandrrmaya baglamamrgtrr zira, tizerinde her iki tarafrn da anlagtr[r bir tarihi gizgi Mahkeme igin baglangrgta temel srnrrlandrrma gizgisi olarak kabul edilmistir. Eritre-Yemen Davasr kararr, par l8 Tunus-Ltbya Davasr kararr, par 128; Gine-cine Brssau Davasr kararr, par.244: Tunus,Libya Davasr karan, par Eritre-Yemem Davasr kararr, par lngiltere-fransa Davasr kararr. par.243 2l Ingiltere-Fransa Davasr kararr, par l83, 184, 187, Katar-fuhregnDavasr kararr, par 219. B8

7 hfru,4kdeniz'de Dniz Alan[annm Sntrlandnlmas ve Turkiue 3. Difier Fafttiirlerin Difthate Ahnmdstna llighin prensipler Srnrrlandrrmada hakqa qdzume ulagrlmasr igin, sadece cofrafi unsurlarrn degil difer butun ilgili unsurlarrn da dikkate alrnmasrnrn gerektifi srnrrlandrrma hukukunun ongdrdu[u bir gerekliliktir. Bu nedenle uluslararasr mahkemeler de, srnrrlandrrmantn bir sonraki agamaslnda co[rafya drgr ilgili unsurlarr dikkate alrp, cofrafi unsurlar temelinde ulagrlan qozumun kakqa olup olmadrfrnr de[erlendirmektedirler " UAD 1969 yrlrndaki Kuzeq hnizi Davalarr kararrnda, dikkate alrnacak unsurlara hukuksal bir srnrr olmadrfrnr belirtmig'o ancak, takip eden butun yargt kararlarrnda, dikkate alrnacak unsurlartn sadece krta sahanlrfr ve/veya munhasrr ekonomik bolge kavramlarr ile 'ilgili' olmasr gerektiii kabul edilmigtir " Yargr kararlarrna 96re, ilgili unsurlardan bagta geleni, srnrrlandrnlacak alanlardaki dofal kaynaklardrr. Krta sahanlr[r ve munhastr ekonomik bdlge kavramlannrn asrl varlrk sebebinin do[al kaynaklar Uzerinde kryr devletine munhasrr haklar saflamak oldu[u hatrrlanrrsa sonue gagtrttct olmamalrdrr Do[al kaynaklar faktoru, canlr turler olabilece[i gibi madenler ve difer mineral kaynaklar olabilmektedir. Munhasrr ekonomik bolge srnrrlandrrmast soz konusu oldufu zaman akrntrlar ve nizgar enerjisi gibi di[er do[al kaynaklar da bu faktorler araslnda yer almaktadrr Bdlgedeki varlrfr bilinen do[al kaynaklan orantrsrz paylagttran bir srnrrlandrrma qizgisi hakkaniyete uygun bir srnrr olarak kabul edilemeyecektir.'u B6lgedeki mevcut veya muhtemel srnrrlar da, iki devlet arasrndaki srnrrlandlrmayr etkileyen faktdrlerdendir. 86lgede uguncu devletlerle belirlenecek srnrrlar veya taraflarca daha onceden petrol arama ruhsatr alanlarr gibi nedenlerle belirledikleri srnrrlar da dikkate alrnmaktadrr," Stntr Uzerinde etkili olabilecek bir bagka faktdr deniz tabanrn ieoloiik ve leomorfololik ozellikleridir. Her ne kadar Kuzeq D,nizi Davalarr karannda UAD, "do[al uzantt" kavramrna slnrrlandrrmada buyuk bir onem vermigse de,'u sonraki yargr ya da hakemlik kararlannda dogal uzanil faktoruinun etkisinin mutlak de{il nispi olaca{r kabul edilmigtir.'" Ozellikle krta sahanlrir ve MEB alanlarrnln birlikte srnrrlandrnldrir durumlarda, sadece ktta sahanlrfr aqrsrndan 6nem tagryan ama munhastr ekonomik b6lge kavramt ile bir ilgisi olmayan ieoloiik dfeler srnrrlandrrma esnasrnda neredey, se tamamen etkisini yitirmektedirler.'o Deniz savunma ve gtivenlik unsurlannln, krta sahanlrfr ve munhasrr ekonomik bdlge kavramlarr ile ilgilerinin azlrfr nedeni ile srnrrlandrrmada, srnrr gizgisini onemli oranda defigtirecek bir etkiye sahip olmayacaklarr ancak destekleyen ya da guq- 23Orne[in, Tunus-Libtladavast,par 8l:Gine-Cine.Bissaadavasr,par ll2.ll Herman,'TheCourtCiveth and the Court Taketh Away: an Analysis of the Tunisia-Libya Continental Shelf Case', International and Comparative Lnw Quarterlq, Vol. 33, 1984, s Kuzeq Dnizi Davalan, par Ornefin, Libga-Malta Davasr, par Kanada-Fransa davasr, par. 84; /an Mayen Davasr, par. 73, 74; Eritire-Yemen Davasr, par. 62, 63, Tunus-Libya Davasr kararr, par.96, ll7 28 Kuzey DniziDavalarr kararr, par. l0l. 29 Kanada-Fransa Davastkararr, par 47. Tunus-Dbya Davasr kararr, par 98. Libga-Malta Davasrkararr, par 6l 30 Bakrnrz, Kanada-Fransa davasr. par.47; Gine-Gine Bssau davasr, par, ll6. 89

8 Y.,Acer lendiren unsurlar olacaklan kabul edilmektedir.'' Ote yandan, Ulkelerin birbirlerine g6re nispi ekonomik geligmiglik seviyeleri srnrrlandrrmada dikkate alrnan bir unsur defildir. Yargr ve hakemlik kararlarrnda bu gibi unsurlann zamanla defigken ve oldukqa goreceli kavramlar olduklan vurgulanmrgtrr.,, 4.'Oransalhft' ve'kapatmama' prensipleri $u ana kadar uzerinde durulan prensrpler, srnrrlandrrmanrn belirli bir hukuksal gerqeve iqerisinde yaprldrfilnt ve bu qerqeveye gore co[rafi unsurlarrn srnrrlandtrma qizgisini temel olarak belirledi[ini, difier ilgili fakt6rlerin ise, hakkaniyet saflanmasr agtstndan bu srntr uzerinde krsmi etkiler safladrklarrnr ortaya koymugtur. Ayrrca, cofrafya kavramtndan ozellikle anakara cofrafyasrnrn anlagrlmasr gerektifinin yargt kararlartnda agrkga ortaya kondufiu da belirtilmigtir. Ancak, ortaya qrkan hukuksal qereeve iqerisinde bazr faktdrlerin birbjrlerine oranla srnrrlandrrma rizerindeki etkilerinin ne olaca[], ve ayrlca hakkaniyeti bozmadan ne dereceye kadar etki sahibi olacaklan aqrk bir biqimde ortaya konmug degildir Yargr ve hakemlik kararlartnda ilgili faktorlerin birbirlerine 96re etkilerine iligkin de bazr prensipler ortaya konmugtur. Bu prensiplerden birincisi 'oransallrk prensibi' (proportionality) dir. Buna g6re, iki devletin kryr uzunluklarr arasrndaki oran ile srnrrlandrrma sonucunda bu r-ilkelere verilen krta sahanlrklarr ve/veya munhasrr ekonomik b6lge alanlarr arastndaki oranrn birbirlerine yakrn olmasr gerekir. Bir bagka ifade ile oransalltk, yukarrdaki gergeve ile sonuqlanan srnrrlandrrmanrn hakkaniyete uygunlufiunu test eden bir nihai kontrol prensibi iglevi gormektedir. Bu prensip do[- rultusunda, herhangi bir faktor, kryr uzunluklarr arasrndaki oranrn srnrrlandrrmaya yanslmastnl 6nemli dlqude defigtirecek bir etkiye sahip ise srnrrlandrrmada hakkaniyeti saflayan bir metot olarak de[erlendirilemeyecektir " Benzeri nitelikteki bir bagka prensip ise 'kapatmama'" prensibidir Ozellikle krta sahanlrfl genigli[inin tespitinde mesafe unsurunun kabul edilmesiyle birlikte, slntrlandtrma gizgisinin, her ulkeye, kryrlarrna yakrn alanlarr brrakmasrnl, yani kryrlalnrn onunu kapatmamastnl safilamasr gerekti[i kabul edilmigtir. yani bir ulkenin yakrnrndaki deniz alantnl bir bagka Ulkeye vermekle sonuqlanan bir srnrrlandrrma metodunun hakkaniyete aykrrr oldufu vurgulanmrgtrr.,, Fakat, yine de belirtmek gerekir ki, hem oransallrk hem de kapatmama prensipleri mutlak bir biqimde uygulanmamaktadrr. Zira, srnrrlandrrma gizgisi, sadece ana- 3l Kuzeq hnizi Davalart karart, par. l8tt Libga-Malta Davasr karan, par. 5l. Gine-Gine-Btssaa Davasr kararr, par' 124. ingiltere-fransa Davasr kararr, par. 188 Bu konuda birde[erlendirme iqin bakrnrz, D.A Colson, 'The United Kingdom-France ContinentalShelf Arbitration', Ameiican lournalof International law,yol.72, s Ornefin, ingiltere-fransa davasr, par lg2. 33 Tunus-LibyaDavast kararr, par. I06; Libga-Malta Davasr kararr, par 50; lan MagenDavasr kararr, par. rj0. 34 Ornefin, ingiltere-fransa Davast karan, par. 182 Devletlerarasr uygulama orneklerinden Fransa-ispanya (1974) ve Hollanda (Antilles)-VenezUella (1978) antlagmalanndi oransallrk rol oynarnr$rrr. 35 "Kapatmama" kavraml, yargl kararlarrnda kullanrlan "non-encroachment" kavramlnrn T6rkqe kargrlrfr olarak kullanrlmtgttr. Her ne kadar kapatmama kavramr non+ncroachment kavramrnrn ttirkge sozldk k"argrlr- [r degilse de, srnlrlandtrma hukuku gerqevesinde ifade ettifi mana aqrsrndan kapatmama kavramr uygun bir karsrlrk olarak kabul edilmelidir 90

9 hgu Akdeniz'de tuniz Alanlanrun Srurlandnlmast ve Tirkitte kara kryr uzunluklannl tam olarak yansrtan bir qizgi olsaydr, di[er ilgili faktorlere bir rol tanlnmamlg olacak ve hakkaniyet saflanamaml$ olacaktr. Ote yandan, bir anakaranln deniz qtkrgtnr ne pahastna olursa olsun kapatmamaya galrgmak, belki de bolgenin daha onemli bir faktorune hakkaniyet aqrsrndan gereken de[erin verilmemesine yol aqabilecektir. Bu nedenlerle, bu iki prensibr, adalar da dahil olmak Uzere, ilgili fakt6rlere ne dereceye kadar etki tanrnaca[rnr "genel olarak" belirleyen prensipler olarak deferlendirmek gerekir. B. Do{u Akdeniz'de Srnrlandrrma Yukarrda analiz edilen srnrrlandrrma prensipleri ve uygulamaya donuk daha somut stntrlandtrma kurallart ve metotlarr qerqevesinde, Turkiye'nin Do[u Akdeniz'de deniz alanlartntn komgu Ulkelerle stnrrlandrrrlmasrnda baglangrq srnrnnln cofrafi unsurla, rrn belirledi[i srnrr olmasr gerektiii agrktrr. Daha sonraki agamada ise, baglangle slnrrrnrn, di$er ilgili faktdrler temelinde defierlendirildi[inde hakkaniyete uygun olup olmadrir g6zden geqirilecek ve bu srnrr tizerinde belirli deeisiklikler yaprlmasrnrn gerekli olup olmadrfir anlagrlacaktrr. Srnrrlandrrmanln belirtilen temel agamalarr takip edilirken, cofrafi ozellikleri aqrstndan birbirlerinden oldukqa farklr olan bolgeler ayrr ayn ele alrnmalrdrr. Cofrafi agrdan farklr bolgelerin ayn ayn ele allnmasr, uluslararast yargl kararlarrnda kabul edilip uygulanmrg bir yontemdir. BOylelikle, 6zellikle cofrafi faktorlerin hakkaniyet agtstndan hak ettikleri de[eri g6rmeleri, bir bagka ifade ile her kesimin kendine has temel cofrafi ozelliklerinin daha uygun bir bigimde deferlendirilmeleri mumkun ol, maktadtr. Aga[rdaki incelememizde Turkiye'nin Do[u Akdeniz'deki deniz srnrrlarrnrn belirlenmesi her tllke ile ayn ayn ele alrnmayacak, Krbrrs Adasr merkez alrnarak srntrlandtrma bolgeleri belirlenecek ve bu bdlgeler ayn ayn ele alrnacakttr. I. Tltrhige-Ktbns Deniz Smvt Srntrlandtrmaya konu bdlgenin kimi kesimlerinin di[er kesimlerine gore cofrafi olarak onemli farklrlrklar gdstermesi, kendisini taraflann kryrlannrn birbirlerine g6re konumu, kryr gekillerindeki farkltlrklar, bolgede adalann bulunup bulunmamasr gibi unsurlar gergevesinde gdstermektedir. TUrkiye ile Krbrrs Adasr arasrndaki srnrrlandtrmaya konu bolgenin iki alt bolge olarak ele alrnmasrnl gerektiren unsur, taraflartn krytlartntn Ktbrts Adast'nrn kuzey kesiminde kargrlrklr konumda olmalarr, Krbrrs Adasr'ntn batlstnda ise yandag ya da yandaglrk benzeri bir konumda olmalaldrr. Ote yandan, incelememizde srnrrlandrrma aqlstndan, Kuzey Krbns TUrk Cumhuriyeti (KKTC) ve GUney Krbns Rum Y6netimi (GKYR) aynmr yaprlmasrna gerek olmayacaktrr. Zira, ada Uzerinde iki ayn siyasi olugumun bulunuyor olmast, sonuqta TUrkiye ile Krbrts Adast arasrndaki srnrrlandlrmaya uygulanacak genel ve oznel prensip ve kurallarda 6nemli bir farklrlrk yaratmayacaktrr. Cofrafi unsurlarrn temel unsurlar oldu[u hatrrlantnca, Ada uzerinde iki ya da tek bir devletin bulunmasr onemli bir fark do[urmamaktadrr. l.l. Kbns rn Kuzeq Ett)lgesinde Strurlanfurma a. Cofrafi Unsurlar Qerqevesinde Srnrrlandrrma Srnrrlandrrmaya taraf ulkelerin kryrlarrn kargrt olduiu durumlarda, kryr gekilleri 91

10 Y.Acer benzer ve kryl uzunluklan yakln ise, baglangrq agamaslnda slnlnn egit uzaklrk olmasr gerekti[ini belirtmigtik Bu noktadan hareketle, kuzey kesimde TUrkiye ile Krbrrs Adasr arastnda baglangrq slnrn egit uzaklrk qizgisi olarak belirlenebilir Egit uzaklrk stnlrtnln belirlenmesinde kargrlagrlacak tek sorun, egit uzaklrk gizgisinin hangi kryr qizgisi nden 6lqU lecefidi r Turkiye'nin ulkesini gevreleyen denizlerde ve bu arada Akdeniz'de duz esas hat ydntemi uygulayrp uygulamadr[r aqrklrfa kavugmug bir mesele defiildir l9b2 yrlrnda ytirurltikten kaldrnlan 1964 tarihlive 476 sayrlr Karasulan Kanunu'nun 4 maddesinin I frkrasr, normal esas hat y6nteminin uygulanacairnr belirtirken,2. frkrasr kryrlartn girintili qrkrntrlr olduiu veya yakrnrnda adalann bulundu[u yerlerde duz esas hat yonteminin uygulanacafrnr 6ngdrmektedir tarihli Kanun'un yerin alan ve gunumuzde yurtirlukte olan l982 tarih ve 2674 sayrlr Karasularr Kanunu, yetkiyi Bakanlar Kurulu'na verirken, Bakanlar Kurulu'nun 29 Mayrs 1982 tarihinde aldr- [r kararla"' dnceki durumun devam edecefi kararlagtrrrlmrgtrr. Ancak bazr yazarlar, Turkiye'nin 1970'li yrllann bagrndan beri duze esas hat ydntemini uygulamadr[rnr belirtmekteler ve gunumuzde de bu durumun devam ettifini 6ne surmektedirler." Cergekten de TUrkiye'nin duz esas hat ydntemini uygulandr- [rnr gdsteren bir resmi harita yaylnlamamrg olmasr konunun kesinlikten uzak oldu- [unu g6stermektedir'n Qalrgmamtztn maksadt agrsrndan, hem kryr uzunluklannrn 6lqumunde hem de egit uzaklrk qizgisinin belirlenmesinde Akdeniz kryrlarrnda ug noktalan birlegtiren bir kryt hattrnln esas alrnmasrnda bir sakrnca olmayacaktrr.'n TLirkiye kryrlarr Uzerinde Anamur Burnu, Krzrlliman Burnu ve Mersin K6rfezi'nin ig noktasrna kadar benzeri qrkrnttlart ve sonra da iskenderun KOrfezi afzrna kadar benzeri qrkrntrlarr birlegtiren qizgiler TUrkiye kryrlarr Uzerindeki duz esas hatlan olugturacaktrr. iskenderun K6rfe' zi'nin afztnr kapatan bir gizgi belirlenmesine de gerek olacaktrr. Korfez'in, l982 Deniz Hukuku S6zlegmesi'nin 10. maddesinde belirlenmig gartlara uydufu aqrktrr. Korfez apuntn bir duz esas gizgi ile kapatrlrp iki taraf arasrnda egit uzaklrk ya da bagka bir srntrlandtrma gizgisinin bu esasta belirlenmesi hem hukuksal hem de pratik nedenferle uygun bir yaklagrm olacaktrr Ancak,1982 Deniz Hukuku Sozlegmesi'nin lo maddesinde yer alan prensipler qerqevesinde qok genig bir afza sahip olan Mersin Kdrfezi ve Antalya K6rfezi'nin a[zr kapatrlamamaktadrr.oo 36 Orne[in, Gulf of MaineDavas karart, par.92,98; Kanada-FraLrsa Davasr kararr, par /4742 sayrlr karar Resmi Cazete, No: 17780, 29 Mayrs 19g2. 38 Y lnan ve S Bageren, 'The Troubled Situation of the Aegean, Territorial Waters', Hellenic Studies, Vol. 4, 1996, s.58; T Scovazzi,'Maritime Limitsand Boundaries intheaegean: Some Mapswith Legal Commentaries', iginde Taghan, S. (ed), Aegean lssues: Prlblems-bgal and hlitical Matix, Conference papers, Foreign Policy Institute, Ankara, 1995, s Dnz esas gizginin uygulandrfrnr gosteren bir harita Seyir Hidrografi ve Oginografi Dairesi (SHOD) taraftnda 1965yrllndayaytnlanmrgttrancakbuharitanrnresmi nitelikli olmadrir agrktrr Bakrnrz, Tirrktye Karasulan Esasve Dilz Hatlar Haritas, scale8003, l;1,100,000, ltmay 1965, iginde, C Francalanci, D. RomanoveT Scovazzi (eds ), Atlasof the Straight tuselines, Part I, (Milano: Ciuffre Editore, 1975), ss 130- l3l 40 Gine-Gine Bissau Davast kararrnda Mahkeme, taraflarrn belirledi[i ve tartrgmalr olan dtjz esas gizgiler meselesini dikkate almayarak kendisi bu konuda bir deferlendirme yapmtstlr, par 96 92

11 hju Akdeniz'de Dniz Alanlanrun Strurlandmlmast ve Tirkiue Krbrts tarafrnda ise, Krbrrs Rum Kesimi, butun Krbrrs adasrntn etrafrnda duz esas hat ydntemini uygulamrg ve bunu 1996 ytlrnda bir harita ile Birlegmig Milletler'e sunmugtur. Haritaya g6re, Arnauti (Akamas) Burnu ile Erenkoy agrklarrnr, oradan Lefke aqtklarrnl, daha sonra Korugam Burnu'nu ve oradan da Zafer Burnu'na kadar gegitli qtktntrlarr birlegtiren dtiz esas qizgiler, esas alrnacak Krbns kryrlannr olugturacakttr. Qalrgmamtz aqtstndan bir bagka dnemli nokta ise Gtizelyurt Korfezi'nin a[zrnrn bu uygulama qerqevesinde kapatrlmamrg olmasrdrr. Egit uzaklrk gizgisinin baglangrg olarak srnrr kabul edilmesi durumunda, belirtilen bu kryr hatlartndan olqulen egit uzaklrk gizgisi srnrr olacaktrr. Krbns kryrlan ile Turkiye kryrlarr arastndaki mesafe bdlgelere g6re 6nemli farklrlrklar gostermekte ve 68 km'den km'ye kadar qrkmaktadrr.o' iskenderun Kdrfezi civarrnda ise srnrr, K6rfez'in alztm n bir qizgi ile kapatrldr$r dugunulerek olugturulmalrdrr ve iskenderun Kdrfezi'nin a$zr ile Zafer Burnu arasrndaki egit uzaklrk noktasrndan geeerek, agafrda inceleyecefimiz TUrkiye-Suriye deniz yan slnrnna kadar devam etmelidir. TUrkiye ve Ktbrts Adasr arasrndaki srnrrlandrrmada, yukanda belirledi[imiz bag- Iangrq yani egit uzaklrk slntnnln, 6ncelikle bdlgenin difer co[rafi unsurlar qerqevesinde deferlendirildifinde hakqa sayrlrp sayrlamayacafr, srnrrlandrrma surecinin ikinci 6nemli agamaslnt olugturmaltdrr. Egit uzaklrk qizgisi her ne kadar kryrlarrn genel formasyonunu yansttmaktaysa da yine de bu srnrrlandrrma gizgisinin hakga bir srnrrlandlrma olmadrfrnrn 6nemli bir gdstergesi taraflann, srnrrlandrrmaya konu b6lgeye bakan kryrlannln uzunluklarr arastnda belirgin bir farkrn bulunuyor olmasrdrr. Genel olarak ifade edildiginde, Krbrrs'rn kuzey kesiminde TUrk,iye'ye bakan kryrlarrnrn uzunlu[u yaklagrk234,5 km dir. Bu rakamrnyaklagrk km kadan, KKTC krytlartnrn Turkiye'ye bakan kesimi tarafrnda olugturulmaktadrr Krbns Rum Kesimi'nin Turkiye'ye bakan, yani kuzey kryrlarrnrn uzunlufu ise yaklagrk 42 km dir n' Turkiye'nin Krbrts'tn kuzey kryrlarrna bakan kryr uzunlufunun hesaplanmasrnda, Ktbrrs Adast'ntn kuzey kryrlarrnrn en batr noktasrnrn yani Arnauti (Akamas) Burnu'nun tam kargtsrndaki noktadan iskenderun Korfezi'nin a[zrnr kapatan qizginin Suriye tarafrndaki ucu olan Akrncr Burnu'na kadar olqume esas tegkil etmesinin, srntrlandtrma prensipleri aqstndan do[ru olaca[r belirtilmelidir. Deniz alanlannln slntrlandtrtlmastna iligkin prensiplerin uluslararasr yargr organlarrnca uygulanmaslna bakrldr[rnda, kryr uzunluklarrnrn hesaplanmasrnda oncelikle "ilgili kryrlar" rn tespit edilmesi gerektifi gorulmektedir. ilgili kryrlar, srnrrlandrrmaya taraf devletlerin butun klyrlarrnr de$il, stnlrlandrrmaya konu bolgeye bakan ya da birbirlerinin denize do[ru yanstmalartnr (proleksiyonlarrnr) g6ren kryrlarr igermektedir.o'ancak, srnrrlan- 4l Bunlarrn tarihi korfez olduklan gergefi ile a[rzlannrn kapatrlabilecefi dugunulebilir Bu srnrrlandrrma gizgisi Uzerinde 6nemli etkiler dofuracak bir durum olacakken, burada amaq 6zellikle uygulanacak prensipleri ortaya koymak oldufundan bu gekilde de[erlendirmek qalrgmamz aqrsrndan onemli bir sorun yaratmayacaktrr 42 SHOD taraftndan yazara sa[lanan dlqiimlere gdre, GKRY Uzerindeki Arnauti (Akamas) Burnu ile Ttjrkiye anakarast arastndaki mesafe km, difer ugta ise KKTC i.izerindekizafer Burnu ile Ttirkiye anakarast arastndaki mesafe yaklagrk ll6 5 km dir En dar kesimde, KKTC tjzerindeki Koruqam Burnu ile Ttirkiye'de Anamur Burnu arasrndaki mesafe yaklagrk 6g km,dir. 43 Bu rakamlar ve galrgmada kullanrlan difer rakamlar I :1,102,000 olcekli SHOD'un iskenderun-derna haritasr iizerinde yaprlan hesaplamalar sonucu elde edilmigtir. 93

12 Y.Acer drrmaya konu bolgeye ya da di$er tarafrn kryrlarrna bakan kryrlarrn mutlaka bolgeyi ya da di[er kryrlan dik g6rmesi gerekmemekte, 'qapraz bir gekilde gormesi de yeterli olmaktadrr.nn Ote yandan, kryr uzunluklarrnrn hesaplanmasrnda, duz esas gizgi Uzerinden hesaplama yeterli olacak, yani kryrlar Uzerindeki her girinti ve grkrntrntn olgillmesine gerek olmayacaktrr.o'ancak bu uygulama, kryr bdlgesi uzerinde tek bir duz hat gizerek bu hattrn olqulmesi degil, duze esas hatlann ya da buna benzer bir biqimde grkrntrlarr birlegtiren qizgilerden olugan kryr hatlarrnrn 6lgtilmesi gerekmektedir "' Bu deferlendirmeler rgrfrnda, l(rbns Adasr'nrn kuzeyinde Turkiye ve Krbrrs Adasr arastndaki srnrrlandrrmada olgume esas tegkil edecek Turk kryrlarr, Antalya Cazipaga agrklartndan itibaren dofuya dofru Akrncr Burnu'na kadar olan kryr gerididir Bu kryr geridi uzerinde, olugturulan ve yukarrda definilen duz esas hat temelinde olgum sonucu TUrkiye kryr uzunlufunun yaklagrk 354 km oldufu saptanmrgtrr n' Belirtilen olqtimler sonucunda, kuzey kesimindeki srnrrlandrrmada kryr uzunluklarr arasrndaki farkrn yaklagrk 119,5 km oldufu gdrulmektedlr. Bu farkrn, baglangrq olarak belirlenmig egit uzaklrk slnrnnln Uzerinde degisiklik yaprlmasrnr gerektirecek kadar 6nemli bir fark olduiunu dtigunmek gerekir.on Trirkiye kryrlarr ile Krbrrs kryrlan arasrndaki orana bakrldr[rnda, TUrkiye kryrlarr,rrn l 5 oranrnda daha uzun olduiu ortaya grkmaktadrr Bu oran gerefi egit uzaklrk qizgisi olarak belirlenen baglangrq srnrnnrn, 1.5 oranrnda Krbrrs Adasr'na dofru kaydrrrlmasr gerekmektedir. Ancak, uluslararasl yargr ve hakemlik kararlarrnda srklrkla dile getirildiii gibi srnrrlandrrma, ilgili deniz alanlarrnrn, taraflar arasrnda kryr uzunluklarrna gore tahsis edilmesi iglemi de[ildir Kryr uzunluklarrnrn dikkate alrnrgr sadece genel bir hakkaniyet testi olarak kargrmrza qrkmaktadrr ama bu asla srnrrlandrrmanrn birebir kryr uzuniuklarr baflamrnda yaprlaca[r manasrna gelmemektedir.ou Hakkaniyetin saflanmasr, daha bagka co[rafi unsurlarrn da dikkate alrnmasrnr gerektirmektedir. Bu baflamda etkisi deferlendirilmesi gereken unsur klyr gekilleri, yani kryrlarrn yaptrit girinti ve qrkrntrlardrr. Kryr gekilleri aqsrndan srnrrlandrrmada dikkate alrnacak unsur temel olarak ilgili kryrlarrn genel do[rultusudur.'o Kryrlarrn her bir girinti 44 Bakrnrz, Libqa-Tunus Davasr karan, par 75; Libya-Malta Davasr kararr, par.67; Kanada-Fransa Davasr karan, par 29, Kanada-Fransa Davast karartnda, Hakemlik Mahkemesi, kryrlann birbirlerinin projeksiyonunu dikya da Qapraz gdrmeleri durumunda bu kryrlarrn ilgili kryrlar olacafrnr belirtmistir. Bu kararda Mahkeme, Kanada'ntn bazt kryrlarrnr, srnrrlandrrma bolgesine hic bakmadrklarr igin hesaplamalarrn drgrnda brrakmrgtrr. Baklnrz, par 29,30 46 Libya-Malta davasr kararr, pa, o7 47 Bakrnn, Gulf ot' Maine Davag karan, par Yukarrda belirtildifigibi bu hesaplama, iskenderun Korfezi'nin afzrnrn, uzunlufu yaklasrk 44 km olan bir dtjz qizgi ile kapatrlmasr ile yaprlmaktadrr Trirkiye'nin butun Akdeniz kryr uzunlu[unun, Kadrrga Burnu'ndan Ttirkiye-Suriye kara srnrnna kadar I,665,321 km oldufiu hesaplanmaktadrr. 49 Orne[in, Gulf ol MaineDavag karartnda UAD, ABD'nin ilgili kryr uzunlufunun 284 mil oldu[unu ve Kanada kryrlartntn ise 206 mil uzunlu[unda oldufunu tespit etmigtir. Aradaki 78 millik farkrn ABD kryrlanntn, Kanada ktytlarrna oranla I 38 daha fazla oldufiunu ve bunun da srnrrlandrrma gizgisi ijzerine yansrtrlmasr gerektiiini kararlagtrr5nrgtrr. Bakrnrz, par 221, Bakrnrz, inqiltere-fransa Davasr karan, par 201,250, Gulf of Maine Davasr karan, par. 185; Libya-Maltadavasr kararr, par 59, Gine-Gine Bissau Davasr kararr, par

13 hju Akdentz'de Dniz Alanlanrun Strurlandrtlmast ve Tirkiye ve erklntlsl slnlrlandtrmada dikkate alrnan unsurlar de[ildir. Kuzeq hnizi Davalan karartnda agrkqa belirtildigi gibi, dikkate alrnacak cofrafi gekiller, bolgenin coprafi yaplsl qereevesinde onemsiz sayrlmayacak unsurlar olmalrdrr.'' Klbns Adasr ve Trirkiye arastnda kargrlrklr slnlnn belirlenmesinde etkisi srnrrlanacak veya egit uzaklrk ya da bagkaca bir srnrrlandtrma qizgisinden saprlarak aynca etki verilmesi gerekecek bir co[rafi unsur goze garpmamaktadrr. llk bakrgta etkisi krsrtlanmasr gereken bir kryr unsurunun KKTC'nin Krrpaga Yanmadasr oldu[u, yani Krbns'rn Karpaz'a kadar uzanan ince burnu oldufu dugunulebilir Bu yanmadanrn ince uzun biryaplya sahip olmasl, yani ktyrlarrnrn gerisinde briyrikge bir kara kitlesinin olmamasr bunu dugrinmemize neden olabilir. Krrpaga Yarrmadasl'nln bu temelde etkisinin srnrrlandrrrlmasr hukuksal olarak pek sa$lam bir iddia olamazken," bu yarrmadanrn bdlgenin genel co$rafi yaplsl iqerisinde '6nemsiz' bir unsur oldu[unu iddia etmek de pek mumkt]n 96ztikmemektedir Daha 6nce belirtti[imiz gibi, srnrrlandrrma tizerinde etkili olacak, yani dikkate altnmast gereken bir bagka co$rafi unsur bdlgedeki ada ya da adacrklar olmaktadlr. Ancak, her ne kadar hem Trirkiye kryrlannda hem de Krbrrs kryrlarrndabazr adacrklar mevcutsa da bunlar belirlenen srnrrlandrrma qizgisi Uzerinde etki sahibi olmasr kabul edilebilecek bir konumda ve buytiklukte defillerdir." Bu adacrklar ancak, kryrlar rizerinde olugturulan duz esas qizgilerin 6lqtildugu birer esas nokta olarak kullanrlabilirler ki bu da stntrtn konumu Uzerinde 6nemli bir etki varatmavacaktrr b. Cofrafya Drgr Unsurlann Etkileri Srnlrlandrrmanln hakkaniyet prensipleri temelinde ve hakqa bir qozum bulmak maksadr ile yaprlmaslnrn bir gerefi olarak, cofrafya drgr ilgili fakt6rlerin de dikkate altnmast gerekmektedir. Turkiye ve Krbns Adasr arasrndaki srnrrlandrrmada dikkate altnmast gereken co[rafya drgr bir unsur Krbrrs'rn bir bagka Ulkeye baflr bir ada olmaktan ziyade, Uzerinde KKTC ve GKRY'nin bulundufu bir ada devleti olmasr olabi- I ir. Krbrts Adasr'nln bu niteli[i dikkate alrndr[rnda sorulmasr gereken soru Krbns Adast'ntn deniz yetki alanlartntn TUrkiye kargrsrnda 1.5 oranrnda srnrrlanmast hakqa bir qozum olup olmayacafrdrr? Tipik bir ornek Libya ile Malta arasrndaki srnrrlandrrma davasr olabilir. Malta, Libya kargrsrnda nispeten kuquk bir ada olmasrnrn, birqok srnrrlandrrma orne[inde adalara stntrlr etki verilmesinden dolayr kendisine de srnrrlr etki verilmesinin hukuken dofru olmayacaflnr iddia etmigtir. Malta'ya gore bagka bir Ulkeye baglr ada ile bir ada devleti arastnda stntrlandtrma acrsrnda bir fark vardrr Libya ise, bu ikisi arasrnda bir fark olmadrfrnr ve Malta'nrn MEB alanrnrn krsrtlanmasr gerektifini iddia etmigtir 5l Gullof Maine Davasr kararr, par. 201; ingiltere-fralrsa Davasr kararr, par Kuzeg hnizidavalart karart, par.57,98; ingiltere-fransa Davasr karal, par.99-l0l; Gine-Gine BissauDavast karart, par.98, ll8, 120 Katar-tuhreqn Davasr kararrnda UAD, iki uikenin kuzey kryrlarrnrn uzunlukve gekil agrsrndan benzer oldufunu belirtmig ve sadece Bahreyn kryrsrnda Fasht al larim'in denize dofru bir grkrntr oldu[unu ama bunun da bilgenin cofrafi qergevede onemsiz bir unsur oldu{undan ihmal edi l mesi gerektifi n i bel i rtm i gtir. Katar - tuhreyn Davasr kara rr, par Bu ttirden bir iddia Libga-Malta Davasr'nda Libya tarafrndan gundeme getirilerek, Malta'nrn buyuk bir ktta kutlesi olmamastndan dolayt etkisinin srnrrlandrrrlmasr istenmigtir. Ancak, UAD, literatorde"theory ot'landmass" olarak bilinen bu iddiayr kabul etmemigtir. Libga-Malta Davasr kararr, par

14 Y.Acer UAD'na gore, slnlrlandlrma aqlslndan bir 'ada devleti' statusu yoktur ancak, gayet Malta bagka bir ulkeye ait bir ada olsa idi, taraflar arastndaki cofrafi iligki daha farklr olacaktr. Yani, Malta'nrn, bolgedeki devletlerden birisinin adast deeil de bir ada devleti olmug olmasr srnrrlandrrma qerqevesinde taraflar arastndaki cofrafi iligkiyi deeigtirmektedir Srnrrlandrrmada, bagka bir ulkeye baflr adaya gdre ada devleti aqrsrndan fark yaratan unsur da budur. Aslrnda Mahkeme'nin ima ettifi geyin, far' kr yaratan asrl unsurun ada devleti olma defil, bu adanrn bolgedeki bir bagka devlete ait olmasr durumunda srnrrlandrrmaya konu olacak bagka bdlgelerin de igin igi' ne girmesidir.'n Her ne kadar Krbrrs, Malta'ya nispeten daha buyuk bir ada olsa da Krbns iqin de durum oldukqa benzerdir, gayet Krbrrs Suriye'ye veya Mtstr'a ait bir ada olsa idi, srnrrlandrrmada Mrsrr veya Suriye kryrlarr da dikkate alrnacaktr ve bu da 'hakkaniyetin' qerqevesini de[igtirecektir. Bu farazi durumda Krbns adasrna oldukea srntrlr etki verilmesi hakkaniyete aykrn sayrlmayabilecekti. Ancak, Krbns'rn bir ada devleti olmasr onun, bir bagka devletin adasr olmasr durumundaki kadar etkisinin stntrlandtnlmamaslnr gerektiren cofrafya drgt bir unsur olmalrdrr. Krbrrs Adasr'nrn sahip oldu[u bu ozelli[i nedeni ile, yukanda onerilen l 5 oranrndaki klsrtlamanrn azaltrlmasr dugunulse bile, yine de bu onemli bir azaltma olmamalrdrr. Turkiye'ye kuzey kesimde l 5 orantnda daha fazla deniz alanl veriliyor olmaslnln, bolgenin genel coerafi gartlarr qerqevesinde dugunuldu[unde hakkaniyeti buyuk oranda bozan bir durum oldu[unu kabul etmek zordur. Sonuq olarak, egit uzaklrk qizgisi ile 1.5 oranrnda Krbrrs'a do[ru kaydrnlmtg slnlr arastndaki alanr egit bdlen gizginin, muhtemel srnrr olmasr gerektifi, uluslararasl yargl kararlart temelinde 6ne sunilebilir." Bu da, egit uzaklrk qizgisinin I(rbrrs Adasr'na 1.25 oranrnda kaydrrrlmrg geklinin TUrkiye ve Krbns Adasr arasrndaki srnrrt olugturaca[r manastna gelmektedir. Cofrafi faktdrler drgrnda dikkate alrnmasr gereken faktorlerden birisinin de b6lgede varlrfr bilinen dofal kaynaklar oldu[unu daha 6nce belirtmigtik. Canlr dofal kaynaklar aqrsrndan Akdeniz'in genel olarak zengin bir deniz olmadr[r ortaya glkmaktadrr. TUrkiye'nin etrafrnr gevreleyen denizlerden, TUrk balrkgtlartntn yrllrk toplam balrk Uretim miktan 465,180 tondur. Bunun 342,763 tonu Karadeniz'den,68,327 tonu Marmara Denizi'nden,42,996 tonu Ege Denizi'nden ve 11,094 tonu Akdeniz'den elde edilmektedir.'n Mineral do[al kaynaklar ve 6zellikle petrol ve gaz rezervleri agtsrndan deferlendirildi[inde ise ortada somut veriler yoktur. Her ne kadar basrnda Krbrrs Adasr etrafrnda petrol ve gaz yataklannrn oldufuna dair iddialar yer almrg ise de, hem bu iddialar kesinlik kazanmrg de[ildir hem de olumlu veriler daha gok Krbrrs Adasr'nrn gtineyine iligkindir." Yukarrda 6nerilen slnrnn dofal kaynaklar aqrsrndan de[erlendirildi[inde, her iki taraf aqrsrndan da onemli zarara yol agan (catastrophic) bir srnrrlandrrma olmadr[r be- :+ Ornefin, SHOD'un ortaya koydufu verilere gdre CKRY kryrlarrnda en briytifti km2 olan dort adet ada vardrr. 55 Libya-Malta Davasr karan, par.53, Benzeri bir uygulama iqin, bakrntz lan Magen Davast karart, par 7l 57 Su Urtinleri istatistikleri Devlet istatistik EnstittisLi, s 6 96

15 hju Ndeniz'de Dniz Alanlanrun Sntrlandmlmat ve Tiirktqe lirtilebilir.'o gayet bolge do[al kaynaklar aerslndan zengin olsa idi ve onerdifimiz srnlrlandlrma gizgisi taraflardan birisinin do[al kaynaklara ulagrmrnr 6nemli oranda krsrtlamrg olsaydr, hakkaniyete aykrrr bir durumdan bahsedilebilirdi Ancak onerilen srnrrlandrrma sonucu ortaya qrkacak durum bu nitelikte olmayacaktrr. Krbrrs Uzerinde yagayan nr-ifus miktarr dikkate alrndr[rnda da, Krbns'a tahsis edilen bu deniz alanlarrnrn Ttirkiye'ye oranla azlr[rnrn hakga olmayan bir durum yarattrfrnr soylemek pek mumkun gozukmemektedir Bu gun Krbrrs Uzerinde yagayan toplam nufusun ancak I milyon civarrnda oldu[u ve Trirkiye'nin ilgili kryrlan Uzerinde yagayan ntifusun gok daha fazla oldufu hatrrlanlnca g6zumun bu aqrdan da hakqa oldufu kabul edilmelidir. ilgili bolgenin deniz tabanrna iligkin leoloiik ve jeomorfolojik 6zelliklerin bu srnrrlandrrmada "ilgili faktdrler" arasrnda yer almama ihtimalinin guqlu oldufu belirtilebilir. Daha once belirtti$imiz gibi, hukuksal olarak, krta sahanlrfr ve MEB alanlarr iqin tek stntr olugturulacak gekilde bir srnrrlandrrma yaprlmasr durumunda, sadece tek bir bolgeye has unsurlann dikkate alrnmamasl gerektifi yargl kararlannda ifade edilmigtir. Jeoloiik ve ieomorfolojik unsurlar sadece krta sahanlrfr ile ilgili faktorlerdir Kbns tn futsmda Srurlandtrma: Tiifiziue, Kbns Adav, Yunanistan ve Mrstr a. Cofrafi Unsurlarrn RolU Daha once belirtildifi gibi, srnrrlandrrma alanlannln, temel co[rafi 6zelliklerindeki farklrlrklar nedeni ile alt b6lgelere ayrrlmasr srnrrlandrrma hukuku uygulamala' rrnda srkqa gdrulen bir durumdur. Do[u Akdeniz'de, Krbns'rn batr kesiminde, bir bagka deyimle Krbrrs kryrsr tizerindeki Arnauti (Akamas) Burnu'nun batrsrnda kalan kesimde srnrrlandrrma oldukga farklr co[rafi faktorlerin etkisi altrndadrr. Oncelikle, bdlgedeki stntrlandrrmanrn taraflarr sadece TUrkiye ve Krbns Adasr de[il, bdlgedeki adalarr nedeni ile Yunanistan ve kargr kryr olarak da Mrsrr drr. Yunanistan, Meis Adast ve etraftndaki adacrklarla, Rodos, Kerpe (Karpathos), Qoban (Kasos) ve Girit adalartndan dolayr bolgedeki deniz alanlan srnrrlandrrmasrna taraf durumdadrr. Mrstr ise, anakarastnrn TUrkiye'nin Akdeniz kryrlarr ile tam kargrt olmasr ve aradaki mesafenin iki Ulkenin teorik olarak toplam krta sahanh[r vetueya MEB geniglifi olan 400 milden daha dugtik olmast nedeni ile bdlgedeki slnrrlandrrmaya taraf durumdadrr.'o Bdlgenin cofrafi niteliklerine iligkin ikinci 6zellik, TUrkiye ile Krbns Adasr'nrn kryrlartntn iligkisidir. Herhangi iki Ulkenin kryrlannrn genel olarak birbirleri ile co[rafi iligkileri 'kargrt' ya da 'yandag' olmaktadrr. Ancak, kryr iligkisinin tam olarak kargttlrk ya da yandaglrk oldufunu sdylemenin zor oldufu durumlar da mevcuttur Kastedilen kryt iligkisi durumu, taraflartn kryrlannrn birbirlerine qapraz konumlandrklan durumlardtr ve buna literattirde 'yandaghk bezeri konum' (quasiadjacencq) da denmektedir. frbns ile Turkiye'nin, Krbrrs'rn batrsrndaki kryr iligkisi bu niteliktedir Ote yandan Yunanistan ile olan cofrafi iligki ise nispeten kuquk bir bdlge harig yine qaprazbir nitelik gdstermektedir. Mrsrr ile olan co$rafi iligki ise agrk bir biqimde kargrt konumdur. 58 S. Bageren, 'Do[u Akdeniz.. ", s lan MaAen Davasr karannda ve Gulf of Maine Davasr kararrnda Mahkeme, srnrnn dofal kaynaklaragrsrndan "catastrophic" etkisi olmadrkga adil sayrlmasr gerekti[ini belirtmigtir. Ian Mauen Davast karart, par. 75: Gulf of Maine Davasr kararr, par.237; Kanada-Fransa Davasr karart, par 84 97

16 Y.Acer Krbrts Adaslntn batl kesiminde olan srnrrlandrrmaya da kuzey kesimdeki srnrrlan, dtrmaya hakim olan hakkaniyet prensipleri hakim olmalrdrr. Turkiye kryrlarr Uzerinde Antalya Korfezi'nin a[zrnln dtiz esas gizgi ile kapatrlmadrfr varsayrldr[rnda, iki taraftn ktyrlarlnln genel netlikleri qergevesinde baglangrg olarak slnlln egit uzaklrk olmasl gerektigi iddia edilebilir. Zira, egit uzaklrk qizgisini hakkaniyete aykrrr krlacak bir kryr formasyonu goze qarpmamaktadrr. Ancak, bu egit uzaklrk qizgisinin, yunanistan'tn bolgedeki adalarrnrn etkisi hesaba katrlmadan olugturulmasr gerektifi ifade edilmelidir. Agafrda incelenece{i gibi, soz konusu adalara 6nerilebilecek deniz alanlart qevreleme metodu ile olabilir ve eevreleme yontemi egit uzaklrk srnrrr drgrnda de[erlendirilmesi gereken bir durumdur, iki tarafrn kryr iligkilerinin eapraz bir nitelikgostermesi, yine de egit uzaklrk slnl'- ntn nastl bir gekil alacaflna iligkin bir tereddut yaratmaktadrr Srnrln, kuzey kesiminde dnerdi[imiz slnlrtn bir devamt olmasr gerekti[i agrktrr Bu kesimde de, baglangrq slnlrl olarak belirlenecek stntr egit uzaklrk gizgisini takip edecektir. Srnrrrn yonti ise, kuzeyde belirledi$imiz stntrtn bittigi noktadan baglayarak batrya do[ru devam edecek ancak, bolgedeki TUrk kryrlanntn etkisi ile ydnunu kuzey-batr istikametine gevirerek Turkiye-Mlslr araslnda belirlenecek deniz srnrnna kadar devam edecektir. Belirtilen slnlrln hakkaniyete uygun olmayaca[rnr gosteren cofrafi unsur, yine bu bolgede de kryr uzunluklan arasrndaki belirgin farktrr. Farkrn ne kadaroldu{unun hesaplanmastnda yaganacak bir sorun yine ilgili kryrnln ne oldufunun saptanmasrdrr. Ancak, ilgili kryrlann belirlenmesi ve kryr uzunluklarrnrn hesaplanmaslna iligkin yaklagrmrn ne olmasr gerektifini kuzey kesimi ele aldrfrmrz yukandaki incelemede belirtmigtik. ilgili klyrlart seqerken, ilgili tilke aynmrndan ziyade, Ulkenin kryrlarrnrn stntrlandlrmaya konu bolgeyi ve di[er tarafrn kryrlarrnrn deniz uzantrlarrnr gapraz da olsa gdrmesi esas alrnmalrdtr. Ktbrrs Adasr'nrn batr kesimindeki srnrrlandrrmada, kargr taraf hangi ulke olursa olsun Turkiye'nin srnrrlandrrma b6lgesini goren ilgili kryllan Antalya-Gazipaga aqrklanndan Dalaman Qayr afzrna kadarki kryr gerididir. yine kryr uzerinde gizilen dtiz esas hatlar uzerinden yaprlan bir hesaplama ile, TUrkiye,nin bu bolgedeki kryr uzunlu$unun yaklagrk olarak +io km oldufu sonucuna ulagrlmaktadrr. Ote yandan, Ktbrts Adast'ntn ise, bu bdlgedeki srnrrlandrrma alanrna bakan kryt uzunlufunun ise oldukqa kuquk oldu[u gorulmektedir. Bu b6lgede Krbls Adasl'nln kryr uzunlu$u yaklagrk 4g km dir. Olgumlerin ifade etti[i gey, iki tarafrn srnrrlandrrmaya konu b6lgeye bakan kryrlartntn uzunluklarl arastndaki farkrn 362 km oldufu ve Turkiye'nin b6lgedeki kryrlairnln Ktbrrs Adasl'nln ktyrlanndan 8.5 oranrnda daha uzun oldu[udur. Genel olarak ifade edildiiinde ktyr uzunluklart arasrndaki oran, baglangrg kabul edilen egit uzak- Itk stntrtnln 8.5 orantnda GKRY'ne do[ru kaydrnlmasrnr gerektirmektedir. Stntrtn konumu egit uzaklrk ya da bagka bir konum da olsa, srnrnn b6lgenin guney batr kesiminde hangi noktaya kadar gidecefi meselesi temelde TUrkiye ve Mrsrr arastndaki srnrrlandlrmanln sonucu ile ilgili olacaktrr. Bu noktada, Krb's Rum Kesimi ile MIstr'tn l7 $ubat 2OO3 tarihli MEB srnrrlandrrma antlagmasr 6nem arz etmektedir' Antlagma, iki taraf arastndaki srnrn 'egit uzaklrk prensibi' temelinde olugturmugtur. Sdz konusu Antlagma ile olugturulan ve koordinatlan Antlagma'da verilmig olan stnlnn 6zellikle batr kesimi potansiyel olarak Trirkiye'ye ait olabilecek deniz alanlarrnt da kapsadlfrndan Ttlrkiye bu Antlagma'ya resmen itirazetmigtir. 98

17 hgu Akdeniz'de kniz Alanlarmm Snriandmlmax ve Tilrkiqe Oncelikle, GKYR ve Mrsrr arasrndaki bu antlagmanrn 'egit uzaklrk' metodunu uygulayarak slnrn belirlemig olmasr, Krbrrs ve TUrkiye arasrndaki srnrrrn da egit uzaklrk metodu ile belirlenmesini gerektirmez Yukanda, ilgili krsrmda belirttifimiz gibi taraflar srnrrlandrrmayr aralarrndaki bir antlagma ile diledikleri metodu uygulayarak yapabilirler. Devletlerarasr uygulamada devletler qogu kez iyi komguluk munasebetlerini geligtirmek iqin, ilgili uluslararasr hukuk kurallarrnrn kendrsine tanrdrir bazr haklarrn daha azrnl veren q6zum y6ntemlerini kabul etmektedirler."" Ancak bu tur munferit gozumler bagka devletlerle olan meselelerin g6zumunde de aynen uygulanacak bir orne[i olugturmayacaktrr Ustelik sdz konusu Antlagma, her iki Ulkenin de MEB alanlartna uzanan bir dofal kaynak tespit edilmesi durumunda, kaynaklarrn ortak igletilece[ini belirterek, daha adil bir srnrrlandrrmaya aqrk kapr brrakmlgtrr o' ikinci olarak, bolgenin cofrafi gartlarr dikkate alrndrfrnda TUrkiye ile Mrsrr arasrndaki srnrrlandtrma qizgisinin egit uzaklrk srnrn drgrnda bir srnrr olmasrnr gerektiren bir unsur bulunmamaktadrr. Kargrlrklr kryrlar arasrnda kryr gekillerinin benzer ve kryr uzunluklartntn yakrn oldu[u bir durumda, bu cofrafi unsurlar temelinde hakga srnrrlandrrma egit uzaklrk metodunun uygulanmasr ile olacaktlr."'ote yandan, iki ulkenin srnrrlandrrmaya konu bolgeye iligkin kryrlarrnrn da bu agamada dikkate alrnmasr gerekmektedir. Mtstr'tn, konumuzu olugturan bdlgeye bakan kryrlannrn uzunlufunun ise, toplam uzunluiuna 96re daha srnrrlr kaldrir soylenebilir. Zira, Mrsrr'rn kryrlarrnrn tamamt, genel olarak do[u-batr istikametinde yatay bir bigimde uzantrken, sadece Hekma Burnu ile Port Said arasrndaki kesim TUrkiye ile ilgili srnrrlandtrma bolgesine veya Ttirkiye'nin kryrlarrnrn proleksiyonuna bakmaktadrr. Di[er kesimler, bagka srnrrlandrrma alanlannr g6rmektedir ve bu srnrrlandrrmanrn taraflar da bagka Ulkelerdir. Sonug olarak, il<i taraf kryrlannda da dikkate alrnacak konum ve bilyuklukte adalar da mevcut olmadrfrndan, TUrkiye ile Mrsrr arasrda deniz yetki alanlarrnr ayrran srnrrrn iki taraf arastnda egit uzaklrk srnrrrndan farklr bir srnrr olmasrna gerektiren co[- rafi unsurlar mevcut defildir. Bolgede, cofrafi faktorler temelinde olugturulup de[erlendirilmesi gereken bir bagka stntrlandtrma Yunanistan'rn bdlgedeki adalan ile ilgili olanrdrr. Yukarrda, adalartn stntrlandrrmadaki rollerinin nasrl deferlendirildi$ini ve bu qerqevede co[rafi konumlartntn, buyukltiklerinin ve sosyo-ekonomik niteliklerinin belirleyici olduiunu belirtmigtik. Yunanistan'rn bolgeye proleksiyonu olan Girit, Rodos, Kerpe (Karpathos), Qoban (Kasos) ve Meis adalarrnrn cofrafi konumlarrnrn "yanlrg taraftaki adalar" olarak nitelendirilmesi gerekmektedir. Bu durumun, onlarin elde edecefi deniz alanlartntn aleyhine igleyen bir unsur oldufunu belirtmigtik Zira, aslrnda bu bdlgedeki stntrlandtrma da TUrkiye ile bu adalar arasrnda de[il, Turkiye ile Yunanistan araslndadrr. Bu gerqevede, stntn asrl belirleyecekolan gey iki Ulkenin anakara co[rafyasrdrr Anakaralartn gerektirdifi deniz stnln igerisinde, yanlrg tarafta konumlanmrg bu adalara belirli bir deniz alanr verilecekse dahi uygulanacak metodun "qevreleme metodu" olmast gerekir. Yani, anakaralar dikkate alrnarak olugturulan srnrrdan ba[rm' 60 ikitaraf arasrndaki mesafe, en uzun oldu[u noktada yaklagrk 551 km (yaklasrk 324 mil) dir. 6f B.H Oxman, 'Political, Strategic, and Historic Considerations' iqinde Charney ve Alexander, International... ss Bakrnrz, Madde 2. 99

18 Y.Acer slz olarak, bu adalara etraflannda bir miktar deniz alanr verilebilir ya da tilmden ihmal edilebilir. Bu alantn genigli[inin ne olacafr ise, adalann buyuklu[ri ve sosyoekonomik 6zellikleri ile ilgilidir. Hakkaniyet prensipleri gerqevesinde dtigunuldtifunde, Dogu Akdeniz'de, Krbrrs Adast'ntn battstndaki b6lgede belirtilen Yunan adalara 6nemli miktarda bir deniz alant verilmemesi gerekir. Her ne kadar bu adalarda Girit ve Rodos nispeten buyuk adalar sayrlabilirse de, ozellikle Girit Adasr'nrn asrl projeksiyonu Mrsrr ve Libya y6nundedir ve sadece 33.5 km uzunlu[unda bir kryrsr konumuzu olugturan bolgeye bakmaktadtr. Rodos Adast'ntn, guneydo[uya do[ru, TUrkiye'nin guneye dofru uzanacak deniz alanlannr kapatmayacak derecede srnrrlr bir etki sahibi olmasr hakqa sayrlabilir. Meis Adast'ntn ise, hem konumu hem hacim olarak oldukga kuquk olmasl"' nedenleri ile deniz yetki alanlann srnrrlandrnlmasrnda tumden ihmal edilmesi gerekirken, bu ada ile Ttirkiye kryrlan arasrndaki karasulan srnrrlandrrmasrnln 4 ocak 1932 tarihinde italya ile yaprlan Antlagmann ile belirlendiiini hatrrlamak gerekir Bu Antlagma'ntn 5. Maddesi Meis Adasr ve etrafrndaki adalarla Turkive krvrlarr arasrnda karasu lan srntrlandrrmaslnl duzenlemigtir. b. Cofrafya Dlgr Unsurlarrn RolU Ktbrts'tn batrsrnda stntrlandrrma qizgisinin kryl uzunluklarr arasrndaki fark temelinde 8.5 orantnda CKYR'ye do{ru kaydrrrlmasr hakga bir srnrrlandrrma olacak mrdrr? Bu soru, 6ncelikle Krbns'rn bir bagka Ulkenin adasr deeil de Uzerinde devlet olan bir ada olmastndan kaynaklanmaktadrr. Yukarrda belirttifimiz gibi UAD, srnrrlandrrma agtslndan bir "ada devleti" statusu olmadr[rnr belirtmigtir. Ancak, Krbns'rn bolgede, ki devletlerden birisinin adasr de[il de bir ada devleti olmug olmasr srnrrlandrrma gergevesi nde ta ra f lar a rasr ndaki cofiraf i i I i gkiyi de[i gt i rmekted i r Krbrts Adast'ntn bagka bir Ulkeye baflr ada olmamaslnrn sonucu olarak, egit uzaklrk gizgisi ile, bu gizginin 8.5 oranrnda GKYR'ye do[ru kaydrnlmrg konumu ara, slndaki deniz alanlnt iki egit parqaya bolen gizgi olmasr hakkaniyete uygun bir stnrrlandtrma olacaktrr. Zira, hem lan Mayen Davasr karannda hem de Libqa-Malta Davasr karartnda UAD, iki tarafrn, ilgili hukuk kurallan temelinde isteyebilecekleri maksimum alanlar arastnda bir denge kurma yolunu seqmig gozukmektedir."' Bu da Krbrts Adast'nln batt kesiminde iki taraf arasrndaki egit uzaklrk gizgisinin yaklagrk l'e 4 orantnda GKYR'ye kaydrrrlmasr anlamrna gelmektedir. Bir bagka deyigle TUrkiye, bu bolgede GKYR'den 4 kat daha fazla deniz yetki alanrna sahip olabilecektir. Genel olarak deferlendirildi[inde, cofrafi unsurlar ve Krbrrs Adasr'nrn siyasi statusti gergevesinde 6nerilen stnrrrn bolgenin canlr ve canslz do[al kaynaklan, nufusu, tarihi haklann bulunup bulunmadr[r ve leoloiik ve ieomorfolojik ozellikleri temelinde de hakga bir srntrlandtrmayr ifade ettifii soylenebilir. Bir bagka deyigle onerilen slntr, bu nitelikler aqtstndan taraflarrn qrkarlan Uzerinde yrkrcr sonuqlar do[urmamaktadrr. Bir bagka deyigle Krbrrs'rn kuzey kesimindeki srnrrlandrrma qergevesinde 63 Kuzey Dnizi Davalan kararr, par. 57, Meis Adast'ntn yuzdlqumu sadece 9 km2, bttun kryr uzunlufu is 20 km civanndadtr. Dolaysr ile konumuzu olugturan bdlgeye bakan kryr uzunlufiu oldukga kuqriktur. 65 Agreement between ltaly and Turkey of 4 January LNTS, (1933), ss.24t-249. Antlasma Milletler Cemiyeti'ne 24 Mayrs 1973ve 3l9l kayrt numarasr ile kaydedilmigtir. 100

19 hju Ndeniz'de funiz Alanlannm Stwrlandmlmat ve Turkiqe yaptrflmlz deferlendirmeler bu bdlge iqin de gegerlidir. Zira her geyden once bu bdlgede de canlr dofal kaynaklar nispeten fakirdir ve mineral kaynaklarln varllgl ve konumu uzerine de kesin veriler yoktur. Son olarak, bolgedeki Yunan adalartntn sosyo,ekonomik durumlarrnrn da, kendilerine tantnmasr onerilen stntrlt deniz yetki alanlalnrn hakqa olmadrfrnr gdsterir 6zellikler tagrmadr[t da vurgulanmalldlr."" 2. Tilrhiye-Surige Deniz Yan Smvt Ttirkiye ile Suriye arasrndaki deniz yan srnlnnrn belirlenmesi sadece krta sahanlrfr ve MEB alanlarrnrn defil aynl zamanda karasulartntn da stntrlandtrrlmastnt konu almaktadrr. Ancak, belirtilen deniz alanlarrnrn srnrrlandrrrlmastna da uygulanan genel hukuk prensiplerinin aynr prensipler, yani hakkaniyet prensipleri oldufunu yukartdaki incelememizde belirtmigtik. Herhangi bir deniz alanlan srnrrlandrrma surecinde oldufu gibi hem karasulart hem de deniz yetki alanlannr ayrracak srnrrln 6ncelikle cofrafi unsurlar temelinde bir defierlendirilmesi yaprlacaktrr. Daha sonra, kryr gekiller ve ktyr uzunluklan temelinde slnlnn konumu genel olarak olugturulduktan sonra difer faktorler temelinde de bu srnrrrn hakkaniyet prensipleri temelinde hakga bir q6zum olup olmadr$r belirlenecektir. 2 l. Cofrrafi Unsurlar ve Tltrkiqe-Surirtre Dniz Yan Srun Cofrafi unsurlar temelinde deferlendirildi[inde, kryr gekilleri benzer ve kryr uzunluklan yaklagrk iki devlet arasrndaki stntrtn egit uzakltk stnlrlnln cofrafi unsurlar temelinde hakqa slnlr olacafr aqtktrr. HenUz di[er faktorlerin etkileri incelenmeden once bunun baglangrq olarak hakkaniyete uygun stntr oldu[u dugunulmelidir. Genel olarak, hakkaniyet gerefi, bdlgede dikkate alrnacak bagkaca onemli cofrafi unsur bulunmuyorsa, karasulan ),an slnln, kryrnrn genel dofrultusuna dik (perpendicular) yani egit uzaklrk slnrn olmaltdtr.u' Kryr genel dofrultusuna dik srnrnn tespitinde kryrlar tizerindeki nispeten kuguk (yninor) cofirafi unsurlann ihmal edilmesi gerekmektedir. Kuzeq Denizi Davalart kararrnda aqrkqa belirtildiei eibi, dikkate alrnacak cofrafi gekiller, bdlgenin cofrafi yaprsr qereevesinde 6nemsiz sayrlmayacak unsurlar olmalldtr.uo Trirkiye ile Suriye arasrndaki deniz yan slnrnnrn kryr esas qizgisinden itibaren tespitinde, kryrlarrn genel olarak kuzey-gr-iney istikametinde uzandrfr gergefinden hareketle slnlnn kuzey-guney dofrultusuna dik bir gekilde olugturulmast gerektifi dugtinulebilir. Ustelik, kryr uzunluklarr deferlendirildifinde, TUrkiye'nin Mersin aqrklanna kadarki kryr geridinin ileili boleeye proleksiyonu olan, yani stntrlandrrmada dik- 66lanMayenDavasr kararr,par Tl.Karannrndefierlendirilmesi iqin,bakrntz,j.l Charney,'MaritimeDelimitation in thearea Between Creenlandand Jan Mayen', Ameican lournalof International L,aw,Yol 88, 1994, ss ; M.D. Evans,'Case Concerning Maritime Delimitation in the Area between Creenland and Jan Mayen (Denmarku Norway)', lnternationaland Comparative Law Quarterlq, Vol.43, 1994, ss Ege adalannrn srnrrlandrrmadaki rolune iligkin aynntrlr bir inceleme igin, Y Acer, The fuqean Maritime Dsputes and International Law, (Aldershot: Ashgate, 2003), s Devletlei'arasr uygulama orneklerinde de kryrlarrn yandag oldufu durumlarda, Sayet kryr uzunluklarr yaktn ve gekiller benzerse egit uzaklrkveya kryrnrn geneldofrultusuna dik(perpendicular)bir gizginin srnrr kabul edilmesi yaygrndrr Brezilya-Uruguay (1972), Kanada-Danimarka (Creenland) (1973), Japonya-GUney Kore (1974), Kolombiya'Dominik Cumhuriyeti (1978), Ttirkiye-sovyetler Birlifi (1978, 1987), Brezilya-Fransa (FransrzCuyanasr) (1981)veKostaRika-Panama(1980)antlagmalanbirgokornektenbaztlarrdrr Yargtkararlarr ornekleri ise Kanada-ABD, par. 205; Gine-Gine Bssau, par I I 2; Tunus-Ltbua, par. I 09 kararlartdtr. 101

20 Y.,ker kate altnmasl gereken kryr geridi oldu[u kabul edilmelidir.n" Bu qerqevede de[erlendirildifinde taraflartn kryr uzunluklannrn birbirlerine yaklagrk oldufu gorulmektedir. Ancak, slnlrln kuzey-guney do[rultusuna dik bir qizgi ile drtrigmesinin hakga olmayacafrnt gdsteren bazt cofrafi unsurlarrn bulundufunu kabul etmek gerekmektedir iskenderun l(6rfezi'nden baglamak uzere, Akdeniz'in do[u kryrlannrn genel do[- rultusu kuzey-guney do[rultusudur. Ancak, bu do[rultu dikkate alrndr[rnda Turkiye kryrlarr Uzerinde denize do[ru bir kara qtkrntrsr mevcuttur. Bu qrkrntr, Turk krytlarr Uzerinde, TUrkiye-Suriye kara srnrnnrn denizle birlegtifi noktadan kuzeye dofru Akrncr (Hlnztr) Burnu'na kadar uzanan kara parqasrdrr. Bolgenin genel co[rafi eerqe, vesi dikkate alrndrfrnda bu unsurun onemsiz sayrlacak derecede ktiqrik bir formasyon oldufu s6ylenemez. Zira, Turkiye-suriye kara srnlnnrn denizle birlegtifi noktadan kuzeye dofru Aklncr Burnu'na kadar olan bolgede kryr do[rultusu surekli denize do$ru bir girinti yapmaktadrr ki bu deniz yan slnln Uzerinde 6nemli bir etki varatacak bir projeksiyon Uretmektedir.?0 Suriye ktyrst uzerinde ise nispeten oldukga kuquk bir qrkrntrnrn (Basit Burnu)oldufu da bir gergektir. Basit Burnu'ndan guneyine dofru ise, Suriye kryrlan bir miktar denize do[ru girinti yapmaktadrr. Ancak bu TUrkiye kryrlan Uzerindeki formasyonla kargrlagtrrrldr[rnda stntrlt kalmaktadrr Ozellikle de Basit Burnu, genel cofrafi qereevede 6nemli bir formasyon olarak gdzrikmemekteyse de tamamen ihmal edilecek ka, dar da onemsiz bir unsur oldufu dugtinulemez. Basit Burnu ve onun guney kesimindeki qrkrntlntn stntrlandrrmada belirli bir oranda dikkate alrnmasr uygun olacaktrr '' BUtt-in bu veriler bir arada degerlendirildiiinde, l2 mil uzunluiunda olacak karasulart yan slnlnntn ktyrya dik olmasr kabul edilebilir Yukarrda belirtilen kryr formasyonlartntn bu krsltlr stntr tizerinde etkili olmasrnrn beklenemeyecefinden hareketle stntr ktyt genel dofrultusuna dik olarak saptanabilir. Ancak,6zellikle TUrkiye krylsr Uzerindeki cofrafi formasyon dikkate alrndrfrnda aynr gey krta sahanlr[r ve MEB yan slnlrl iqin sdylenemez. l2 mil uzunluiundaki karasulal srntlntn bittigi noktadan itibaren slnlrln bir miktar guney-batr do[rultusunda, yani Turkiye'ye bir miktar daha fazf a deniz alant brrakacak gekilde konumlanmasr uygun olacaktrr.', Bunun tam olarak ne kadar bir kayma gerektirdi[i ise bagka gartlarrn da dikkate 69 Kuzey Dntzi Davalan karan. par. 57, 9g 70 Ornefin, lan Mayen Davast karartnda UAD, Danimarka'nrn Cronland Adasr'nrn ilgili kryrlarrnr tespit ederken sadece kargl taraf olan izlanda'nrn Jan Mayen Adasr'na bakan kryrsrnr defil, srnrrlandrrma alanrnr goren bljttin kryrlarrnr hesaba katmrgtrr 7l Devletlerarast uygulama orneklerinde kryrlarrn yandag oldufu durumlarda gayet kryrlann gekilleri birbirlerinden farklr ise sonuqegit uzaklrktan farklrolabilmektedir pederalalm"anya-hollandi(1971), Danimarka-Demokratik Almanya (1988), Kolombiya-Panama ( 976) ve Fransa-isp.ny" (1g74) antlagmalart bazr ornekleri olusturmaktadr Gutf of MatnilKanada-ABD) Davasr kararrda yargr kararlanndan bir 6rnek olarak verilebilir. Bakrntz, par..r74, lg4. 72 Devletlerarast uygulamada bu ttirden unsurlarrn, asrrretkilerini srnrrlamak igin ihmaledildiiiveya krsmi etki tanrndrfr ornekler mevcuttur Gambiya-Senegal Antlagmasr (1975) Atlantik okyanusu,nda yan stntr belirlenmesini konu almrgtrr ve soz konusu deniz alanr oldukga genig olmasrna ragmen srnrr Senegal'in Vert Burnu ve Manvel Burnu'nun etkilerini neredeyse tamamen ihmal etmistir. Bu alanda 6zellikle Manvel Burnu genel cofrafi gorunilm iqerisinde onemsiz bir konum ve buytililtife sahip 96- zukmektedir Yine aynt deniz alanrna iligkin olan Cape Verde-Senegal Antlagmasrnda (rsqit, uduturdan olugan Cape Verde kargtstnda Senegal'in Vert Burnu'nun etkisi srnrrlandrrrlmrgtrr. Ayrrca, bakrnrz, Kuzeg hnizi Davalarr kararr, par 57,