Sorularla Kadına Yönelik Aile içi Şiddet ERAY KARINCA. Ankara Sekizinci Aile Mahkemesi Hakimi

Transkript

1 Sorularla Kadına Yönelik Aile içi Şiddet ERAY KARINCA Ankara Sekizinci Aile Mahkemesi Hakimi

2 ERAY KARINCA Halen Ankara Adliyesi'nde hakim olan Kar ınca, 1960 yıl ında doğmuş olup evli ve iki çocuk babas ıdır. Son y ıllarda kad ı- na yönelik şiddetin önlenmesi konusundaki, öncü ve örnek nitelikteki kararlar ıyla tanınmas ı yan ında, bilimsel ve edebi çal ışmalanyla da birçok ödül alm ıştır. Kannca'nın bilimsel çal ışmalarından öne ç ıkanlar şunlard ır: Şanlıurfa'dan Örneklerle Kan Davalar ı" (Av. Dr. Faruk Erem Armağan ı, Türkiye Barolar Birli ği Yay ın ı, Ankara 1999) adl ı ara ş- tırmas ı, 1986 y ıl ında Türk Sosyal Bilimler DerneğYnce düzenlenen yanşmada, Özendirme Ödülüne de ğer bulundu. Türkiye ve Ortadoğu Amnıe idaresi Enstitüsü, Kamu Yönetimi Uzmanl ık program ını bitirme tezi olan, Dernek Hak ve Özgürlüğ ü, (Adil Yay ınevi, Ankara, 1997) kitapla ştı. Kadına Yönelik Aile içi Şiddete İlişkin Hukuksal Durum ve Uygulama Ör ıııekleri (Aral ık 2008) adl ı kitab ı, Ba şbakanl ık Kad ının Statüsü Genel Müdürlüğü yay ınlan aras ında ç ıkt ı. Son olarak Milliyet Gazetesi 2009 y ıl ı Örsan Öymen anısına düzenlenen "Yılın İncelen ıe Ödülü"nü, Kad ına Yönelik Aile içi Şiddet adl ı çal ışmasıyla kazandı. Kar ınca'nın edebiyat alan ında da ödül alan ve kitaplaşan çat ışmalar ı vard ır: Çankaya Belediyesi ile Dan ıar Edebiyat Dergisi'nin düzenlediği yarışmada, Çökelez adl ı öykü dosyas ıyla (Çankaya Belediyesi Yay ınları, Ankara, 1997) birincilik ödülünü ald ı ve kitap olarak bas ıld ı. Bir Top San Işık (Ankara, 1998) adl ı kitabı, Halkevleri'nce yayınland ı. Ayd ın'da, arkada şlarıyla birlikte Ayd ınca adlı edebiyat dergisini ç ıkard ı. Yeti şkinler için son öykü kitab ı olan Erken Açan Papatyalar (Ankara, 2002) Bilgi Yay ınevi tarafından bas ıld ı. Çocuklar için yazd ığı, Hayvanat Balıçesi'nde Bir Gün (İ stanbul, 1997) ve Denizk ı z ı (İstanbul, 1997) Bu Yay ınevi, Perilerin Dans ı (2007), İki Ç ılg ın Otomobil (Şubat 2008) adl ı kitapları ise Bilgi Yay ınevi tarafından yay ınland ı. Keçi Adas ı (Ankara, 2005) adl ı çocuk roman ı da Tudem Yayınevi'nce bas ıld ı. [1

3 Sorularla Hukuk Dizisi 7 SORULARLA KADINA YÖNELİK AİLE İÇİ ŞİDDEF ERAY KARINCA ANKARA SEK İZİNC İ AILE MAHKEMESI HAK İM İ (t TÜRK İYE BAROLAR B İRL İÜİ

4 Türkiye Barolar Birli ği Yay ınlan: 179 Sorularla Hukuk Dizisi: 7 Sorularla Kadına Yönelik Aile içi Şiddet Eray Kar ınca ISBN: Türkiye Barolar Birli ğ i Birinci Bask ı: Haziran 2010 Sayfa Tasarımı, Düzelti ve Ofset Haz ırl ık Dü ş Atelyesi ( ) Baskı Şen Matbaa ( ) Özveren Sokağı, 25/ B Denürtepe - ANKARA Türkiye Barolar Birli ği Oğuzlar Mahallesi Banş Manço Caddesi, Sokak No: Balgat - ANKARA Tel: (0.312) (pbx) Faks: (0.312) web: e-posta: yayinbarobilik.org.tr Iv

5 Sevgili e şim, Berrin Karınca'ya Not: bu kitap yazarın, Milliyet Gazetesi'nin, Örsan Öymen an ısına düzenledi ği 2010 y ıl ı inceleme ve ara ştırma yarışmas ını kazanan, "Kad ına Yönelik Aile içi Şiddetin Önlenmesi" başl ıklı çalışmas ı ile Bilgi Yay ınevi taraf ından yay ına hazırlanan, "Kad ın ın Eş Şiddetinden Korunmas ı " adl ı çalışmalarından yararlamlarak haz ırlanmıştır. v

6 İÇİNDEKİLER GİRİŞ XV 1. KADINA YÖNELIK AILE İÇ İ ŞİDDET DEYINCE NE ANLIYORUZ' F İZİKSEL ŞİDDET NED İR' CİNSEL ŞİDDET NEDIR? DUYGUSAL YA DA PSİKOLOJ İK ŞİDDET NEDİR EKONOM İK ŞİDDET NEDIR? SOSYAL ŞİDDET NEDIR? KADINA YÖNELIK ŞİDDETİN SEBEPLERİ NELERDİR DEVLET ŞİDDETE UĞRAYAN KADINA İLK ELDE HANG İ HİZMETLERİ SUNMAKTADIR' SİVİL KURULUŞLAR ŞİDDETE UĞRAYAN KADINA HANG İ HİZMETLERİ SUNMAKTADIR? KADINA YÖNELİK AILE İÇİ ŞİDDETİN ÖNLENMESİNİN ANAYASAL DAYANAĞI NEDİR' TÜRK CEZA KANUNU'NUN KADINA YÖNEL İK ŞİDDETE KARŞI YAKLAŞIMI NASILDIR NAMUS VE TÖRE C İNAYETLERİ AYIRIMININ SAKINCALARI NELERDIR? CEZA KANUNU'NA GÖRE, BEKARET KONTROLÜ SUÇ MUDUR?...31 y ı l

7 14. EVL İLİK tçi CİNSEL SALDIRI SUÇ MUDUR' TÜRK CEZA KANUNU'NDA KADINA YÖNEL İK ŞİDDET İ CEZALANiJIRAN DİĞER HÜKÜMLER HANG İLERİD İR' MEDENİ KANUN'DA EVLENME VE BOŞANMADA KADINI KORUYAN HÜKÜMLER HANG İLER İDİR' TÜRK MEDENI KANUNU'NUN ERKEN EVLILIĞE YAKLAŞIMI NASILDIR' MEDENİ KANUN'DA KADINI EKONOMİK AÇIDAN KORUYAN DÜZENLEMELER HANG İLERİDİR' MEDENİ KANUN'DA BOŞANMA NEDEN İYLE TAZMINAT İSTEME OLANAĞININ KAPSAMI NED İR' YEN! MAL REJİMİ SİSTEMİ KADINLARA NE G İBİ YARARLAR SAĞLAMIŞTIR' KADININ EVLEN İNCE KIZLIK SOYADINI TEK BAŞINA KULLANAB İLME YASAĞI, ANAYASA'YA AYKIRI MIDIR' AİLE MAHKEMELER İN İN KURULUŞ GÖREV VE YARGILAMA USULLER İNE DAİR 4787 SAYILI KANUNDA KADINA YÖNELİK AİLE İÇİ Şİ DDETİ ÖNLEMEK AÇISINDAN HANGI OLANAKLAR VARDIR' A İLENİN KORUNMASINA DAIR 4320 SAYILI KANUN İLE MEDENİ KANUN ARASINDAK İ NASIL B İR İLİŞKİ VARDIR' SAYILI KANUN UYARINCA KORUMA KARARI HANG İ HALLERDE VERİLİR'...67 y ı l ı

8 25. KORUMA KARARINDAN KIMLER YARARLANIR? YABANCILARIN 4320 SAYILI KANUN UYARINCA KORUMA KARARINDAN YARARLANMALARI OLANAKLI MIDIR' KORUMA KARARI ALMAK İÇİN NERELERE BAŞVURAB İLİNİR? ŞİDDETE VEYA KORKUYA YÖNEL İK DAVRANI ŞLARI YAPMAMA TEDB İR İ NE ANLAMA GELIR? KONIJUAN UZAKLAŞTIRMA TEDB İRİ NE ANLAMA GELIR? EŞYALARA ZARAR VERMEME TEDB İRİ NE ANLAMA GELİR' İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANARAK RAHATSIZ ETMEME TEDB İRİ NE ANLAMA GELIR? SİLAH VE BENZER! ARAÇLARIN KOLLUĞA TESLİMİ NE ANLAMA GEL İR' ORTAK KONUTFA SARHO Ş OLMANIN VE UYUŞTURUCU KULLANIMININ YASAKLANMASI NE ANLAMA GELIR BİR SAĞLIK KURULUŞUNA MUAYENE VEYA TEDAVI!ÇIN BAŞVURMA ZORUNLULUĞU NE ANLAMA GELİR' ARABULUCULUK VE DANIŞMANLLK TEDBİRLERİYLE ALINAB İLECEK DİĞER TEDBIRLER NELER OLAB İLİR' SAYILI KANUN'UN UYGULAMASINDA HANG İ MAHKEMELER GÖREVLİ VE YETKİLİDİR' Ix

9 37. TEDBİR KARARI VERİLMESİNDE Şİ DDETİ N GERÇEKLE ŞMESİ ARANMALI MIDIR? TEDB İRLERİN tjygulanmasinda SORUMLULUK K İM İND İR' TEDBIR KARARINDA NAFAKA TAKD İ R EDİLMESİ NEDEN ÖNEMLİDİR' KORUMA KARARLARI BELLI SÜRELER İÇIN M İ VER İLİR' KORUMA KARARLARINA KAR ŞI İTİRAZ YOLU YA DA TEMYIZ ETME OLANA ĞI VAR MIDIR' KORUMA KARARLARINA UYMAMANIN YAPTIRIMI NED İR' TÜRK HUKUKUNDAK İ A İLE KAVRAMI, 4320 SAYILI KANUN UYARINCA BOŞANMIŞ VEYA N İKAHSIZ B İRLİKtELİK YAŞAYAN KADININ KORUNMASINA ENGEL M İD İR' AİLE MAHKEMELER İNE GÖRE BOŞANMIŞ YA DA N İKAI-ISIZ B İRLİKTELİK YAŞAYAN KADINtN 4320 SAYILI KANUN UYARINCA KORUNMASI OLANAKLI MIDIR' KORUMA KARARININ RESM İ EVL İLİ KLE SINIRLI TUTULMASI GEREKTİĞİNE İLİŞKİN ÖĞRETİDEKİ GÖRÜŞLERIN DAYANAKLARI NEDIR? AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMES İ'N İN KADINA YÖNEL İK ŞIDDET VE AYRIMCILIK KONUSUNDA TÜRKİYE'YE İLİŞKİN KARARLARI NELERD İR' x

10 47. YARGITAY'IN BOŞANMİŞ YA DA NİKAHSIZ B İRLİKTEL İK YAŞAYAN KADINLARIN E Ş Şİ DDETİNDEN KORUNMASINA YAKLA ŞIMI NASILDIR' SAYILI KANUN'DA YAPILAB İLECEK İYİLEŞTİRMELER NELER OLABİ LİR' KADINA YÖNELİK EŞ ŞİDDETİNİN ÖNLENMES İNE İLİŞKİN İÇ HUKUKTAKİ DİĞER DÜZENLEMELER NELERD İR B İRLEŞMİŞ M İLLETLER (BM) BELGELER İNDE AILE İÇİNDE KADINA KARŞI ŞİDDET İN ÖNLENMES İ KONUSU NASIL YER ALMI ŞTIR' BİRLEŞMİŞ M İLLETLER KADININ STATÜSÜ KOM İSYONU'NUN ETK İNLİKLERİ NELERD İR? BM KADINA YÖNEL İK HER TÜRLÜ AYRİMCILIĞIN TASF İYES İ SÖZLEŞMESİ (CEDAW)'NİN AYIRICI ÖZELLİĞİ ÇERÇEVESINDE KOM İTEYE HANG İ OLANAKLAR TANINMI ŞTIR' KADINA YÖNELİK ŞİDDETİN TASP İYES İ BİLD İRCESİ'NE NEDEN GEREKSINIM DUYULMUŞTUR' PEK İN DEKLERASYONU VE EYLEM PLATFORMLARININ HEDEFLER! NELERD İR' ULUSLARARASI NORMLAR İÇ HUKUKUN ÜSTÜNDE M İD İR' ULUSAL EYLEM PLANLARINDA KADINA YÖNELİ K Aİ LE İÇİ ŞİDDETİN ÖNLENMESİ HEDJLER İ NELERD İR' KADINA YÖNELIK AILE IÇI ŞIDDETIN Ör'aENME51 ÇABALARI NDAKİ TEMEL YANILGI NEDIR? xi

11 58. A İLENİN KORUMASINA DAIR 4320 SAYILI KANUN'DA UYGULAMADAN KAYNAKLANAN SORUNLAR NELERD İR? ANAYASA VE D İĞER YASALARDA KADINA YÖNELİK AYRIMCILIK VE ŞİDDETE GÖZ YUMAN DÜZENLEMELER HANGILERİDİR' KADINA YÖNELİK ŞİDDETİN ÖNLENMES İ İÇİN ERKEKLER NE YAPMALIDIR?...1M KARAR 1 ÖRNEK KARARLAR 4320 Say ıl ı Kanun Uyar ınca Tedbir İstemine Ili şkin, 4320 Say ıl ı Kanundaki Tedbirlerden Farkl ı Olarak Verilen Tedbirlere Ili şkin Karar Örneğ i KARAR Say ılı Kanun Uyar ınca, Resmi Evlilik D ışı Birlikteliklerde Korunma Istemine Ili şkin KararÖrneği KARAR Say ılı Kanun Uyar ınca Verilen Koruma Kararlarının Temyiz Edilemeyeceğine Ili şkin Yargıtay Hukuk Dairesi'nin Kararı KARAR 4 Bo şanmış Ya Da Resmi Nikah Olmaks ızın Birlikte Ya şayan Kad ın ın 4320 Say ılı Kanundaki Tedbirlerden Yararlarıamayaca ğına ili şkin Olarak Verilen Yarg ıtay Hukuk Dairesi'nin Karar ı X1l

12 KARAR 5 Bo şanmış Ya Da Resmi Nikah Olmaks ızın Birlikte Yaşayan Kad ının, 4320 Say ılı Kanun'daki Tedbirlerden Yararlanaca ğına ilişkin Olarak Verilen, Yarg ıtay Ceza Dairesi'nin Karan KARAR Say ılı Kanun Uyarınca, Aile Mahkemeleri Tarafından Verilen Koruma Kararlanna ili şkin Olarak Sulh Ceza Mahkemelerinin İçerik Denetim Yapamayaca ğına ili şkin Yargıtay Ceza Genel Kurulu'nun Kararı KARAR Say ıli Kanun Uyar ınca E şlerin Kar şılıkl ı Olarak Birbirlerine Şiddet Uygulamamalar ına ve Ayrıca Erkeğin Evden Uzakla ştınlmas ına ilişkin Karar Örneği KARAR Say ıl ı Kanun Uyarınca Kad ın Aleyhine ve E şlerin D ışmda Diğer Aile Bireyleri Hakk ında Verilen Koruma Karar ına ili şkin Karar Örneği KARAR Say ıl ı Kanun Uyarınca Verilen Bir Karar İle Bu Karar ın Yeniden İnceleme Istemi Sıras ında, Boşanma Davas ıyla Birle ştirilme Olana ğına ilişkin Karar Örnekleri KARAR Say ıl ı Kanun Uyarınca Kusurlu E şin Bir Sağlık Kurulu şunda Muayene Ve Tedavisirıin Sağlanmas ına İlişkin Karar Örneği xi ıı

13 KADINA YÖNEL İK ŞİDDETİN ÖNLENMES İNE İ LİŞKİN OLARAK İÇ HUKUKTAK İ ÖZEL DÜZENLEMELER 1. A İLEN İN KORUNMASINA DAIR KANUN A İLE MAHKEMELER İNİN KURULUŞ, GÖREV VE YARGILAMA USULLER İNE DAİR KANUN AILENIN KORUNMASINA DA İ R KANUN'UN UYGULANMASI HAKKINDA YÖNETMEL İK ADALET BAKANLIĞI CEZA İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ'NÜN AILENIN KORUNMASINA DA İR KANUN'UN UYGULANMASINA İLİŞKİN TARİHLt GENELGES İ İÇİŞLERİ BAKANLIĞI'NIN A İLENİN KORUNMASINA DA İR KANUN'UN UYGULANMASINA YÖNELIK GENELCES İ BAŞBAKANLIK GENELGES İ (Başbakanl ık Genelgesi (2006/17): Çocuk ve Kad ınlara Yönelik Şiddet Hareketleriyle Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesi Için Al ınacak Tedbirler) İÇİŞLER İ BAKANLIĞI'NIN TÖRE VE NAMUS CİNAYETLERİNİN ÖNLENMESİNE YÖNEL İK TEDB İRLER İN KOORDINASYONU GENELGES İ KAYNAKLAR D İZ İN xiv

14 G İRİŞ Kad ına karşı olumsuz ayr ımc ıl ık ve onun aracı olan aile içi şiddet bir insan hakk ı ihlali olmas ına karşın çağlar boyunca, hatta modem dünyada bile uzunca bir süre fark edilmemiştir. Örneğin 1789 Frans ız İnsan Haklan Bildirgesi'nde kadına yönelik ayr ımcıl ıktan söz edilmemiştir. Kad ın ın cinsiyeti nedeniyle uğrad ığı e şitsizliğin ayırt edilmesi için Büyük Sanayi Devrimi'n ın gerçekleşmesi, yani kad ımn i ş gücüne gereksinim duyulmas ı gerekmiştir. I. ve Il. Dünya Sava şı'nda erkeklerin savaşta olmalar ı kad ının iş gücüne duyulan gereksinimi artırarak bu fark ındal ığı peki ştirmi ştir. Kad ınlar, Il. Dünya Sava şı'n ın ard ından olu şan göreceli barış ortamını iyi değerlendirmi şler; Birle şmiş Milletler bünyesinde kurulan komite aracıl ığıyla cinsiyet ayr ımc ıl ığın ın insan haklari bildirgelerine ve diğer uluslararas ı sözleşmelere girmesini ve tüm dünyada fark edilmesini sa ğlamışlard ır. "Soğuk Savaş " döneminde Komünist Blok'un ekonomik ve sosyal haklara verdi ği öneme kar şıl ık, Kapitalist Blok'un rekabet etme kaygısıyla, bunu kad ın haklarıyla dengeleme çabalan yan ında, kad ın örgütlerinin ve feminist ayd ınların bilinçli katkıları süreci çok h ızland ırmıştır. Buna karşın kad ına yönelik ay ırımc ılığın en etkili arac ı aile içi şiddet ise son yirmi y ıla dek hep gözden uzak kalm ış tır. Öyle ki kad ınlar ın insan haklar ı bildint

15 risi olarak da tan ımlanan CEDAW'da 1 da çoklukla ayr ımc ı- l ıktan söz edilmi ş, kad ına yönelik ayr ımc ılığın en önemli arac ı olarak kad ına yönelik aile içi şiddetin zihinlerde yer almas ı içinse, 1993 y ı l ında Kad ınlara Yönelik Şiddetin Tasfiyesine ilişkin Bildirge'nin kabulü gerekmi ştir. Ülkemizde de 4320 say ı l ı Ailenin Korunmas ına Dair Kanun'un2 kabulünden sonra Türk hukukunda aile içi şiddet özel ya da mahrem bir alan olmaktan ç ıkmış; ard ından Anayasa ve yenilenen Medeni Kanun ile Türk Ceza Kanunu'nda kad ına yönelik ayrımc ıl ığı ve şiddeti ho ş gören maddelerin birçoğu elenmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin, tarihli ve 853 sayılı Araştırma Komisyonu'nun3 önerileri değerlendirilerek ç ıkarılan, 2006/17 say ılı Ba şbakanl ık Genelgesi'yle4 de kad ı- na yönelik aile içi şiddetin önlenmesi bir devlet politikasına dönüştürülmü ştür. Bu amaçla, 4320 sayılı Kanun'un kapsam ı 2 Birleşmış Milletler Kad ına Yönelik Her Türlü Aynmc ılığın Tasfiyesi Sözle şmesi (Convention Jbr the Eliminiation of Al! For ııı s of Discrimimıtion Againts Women) k ısa ad ıyla CEDAW, 3 Eylül 1981 tarihinde yürürlüğe girmi ş, Türkiye tarafından yöntemine uygun şekilde onaylanarak, 19 Ocak 1986 tarihinde yürürlü ğe konmuştur say ılı Ailenin Korunmas ına Dair Kanun tarihli sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır. Töre ve Namus Cinayetleri ile Kad ınlara ve Çocuklara Yönelik Şiddetin Sebeplerinin Ara ştırtlarak Al ınmas ı Gereken Onlemlerin Belirlenmesi Amac ıyla Kurulan Ara ştırma Komisyonu çal ışmalar ın ı 11 Şubat 2006'da tamamlam ışhr. "Çocuk ve Kad ınlara Yönelik Şiddet Hareketleriyle Töre ve Namus Cinayetlerinin Onlenmesi Için Al ınacak Tedbirler" konulu Ba şbakanl ık Genelgesi'nin yürürlük tarihi 'd ır. XVI

16 geni5letilmi ş,5 hayli zengin içerikli bir yönetmelik6 ile İçişleri ve Adalet Bakanl ıkları'rıca8 genelgeler ç ıkarılmış, ilgili kamu görevlilerine de cinsiyet ayr ımcı l ığına karşı farkındalık ve bilgi eğitimi verilmi ştir. Bu çal ışmalar sonucu, "Kocandır döver de sever de." döneminin sars ıld ığın ı söylemek olanakl ıdır. Ne var ki Avrupa İnsan Haklar ı Mahkemesi'nin, kad ını aile içi şiddetten etkili koruyamad ığı için mahküm ettiği tek ülke Türkiye'dir.9 Oysa "İnsan loplulugu kad ı n ve erkek denilen iki cins insandan ınürekkeptir. Kabil midir ki, bn kütleutiu ı bir parças ını ileri eteluu, öteki ııi il/nınl edehn ı de k ıitie ınn bütünü i!erk'yebiisi ıı. M inkii ıı müdür ki, bir cismin yar ısı toprağa zincirlerle bağlı kahl ıkça Öteki k ı s ı>;, gök-lere yükselehilsin?" diyen büyük önder döneminde, kad ı n hakları alan ında çok önemli ad ımlar at ılnu ştı r. Bunlar ın ha şlıcaları, 1926 tarihli Medeni Kanunla dini nikah ve birden çok e şliliğin yasaklanmas ı; kad ınların erkeklerle e şit miras hakkına sahip k ıl ımnalar ı yanında, Avrupa ülkelerinden çok Ailenin Korunmas ına Dair Kanun'da günlü ve 5636 say ılı Kanun ile deği şiklik yap ılm ıştır. 6 Ba şbakanl ık Kadmm Statüsü Genel Müdürlü ğü'nce ç ıkar ılan Ailenin Korunmas ına Dair Kanun'un Uygulanmas ı Hakk ında Yönetmelik, 1 Mart 2008 tarihli, 2683 say ı l ı Resmi Gazete'de yay ınlarımıştır. Içi şleri Bakanhğı'nm Ailenin Korunmas ına Dair Kanun'un Uygulanmasma Yönelik, tarih ve 2005/123 Say ılı Genelgesi; Içi şleri Bakanl ığı'n ın 2007/8 Say ı l ı, Töre ve Namus Cinayetleri'nin ÖnlenmesineYönelikTedbirlerin Koordinasyonu Genelgesi. Adalet Bakanl ığı, Ceza i şleri Genel Müdürlüğü'nün Ailenin Korunmas ına Dair Kanun'un Uygulanmas ına Yönelik tarihli Genelgesi. Avrupa Insan Haklar ı Mahkemesi, Nahide Opuz/Türkiye Davas ı, 9 Haziran 2009 tarihli, Ba şvuru no: 33401/02. xvl ı

17 önce kad ınların seçme ve seçilme hakkına kavu şmu ş olmalarıdır. Ancak sonraki kuşaklarca bu olanakların içi doldurulamamış ve kad ınlar toplumda istenen seviyeye yükseltilememi ştir. Örneğin Türkiye'de ya şam ın ın herhangi bir döneminde aile içinde fiziksel şiddete uğrayan kad ınlann oran ı yüzde 39'dan fazlad ır.' Bu demektir ki kadınlar, sokakta ya da tan ımadıkları ki şilerden çok, kendileri için en güvenli alan olmas ı gereken ailede şiddetle karşılaşmaktad ır ve ayn ı ara ştırma sonuçlanna göre, şiddet gören kad ınların da ancak yüzde 6' sı kamu kurumlar ına ba şvurmu ştur. Üstelik ba şvuranlar ın hiçbiri verilen hizmetten memnun de ğildir. Oysa devlet yaptığı yasal düzenlemelerle aile içi şiddeti önleme konusundaki kararl ılığmı göstermi ştir. Öyleyse yap ılmas ı gereken yasalann uygulanmasım, şiddete u ğrayan kad ınlann ilgili kamu kurumlar ına başvurmas ını ve ba şvuranlar ın da verilen hizmetten yarar görmesini sa ğlamaktır. Çalışmamızın özünü olu şturan 4320 sayılı Ailenin Korunmas ı Hakk ındaki Kanun, kimi eksikliklerine karşın aile içinde kad ına yönelik şiddeti önleme konusunda devrim niteliğinde olup önemli bir gizil güç içermektedir. Bu çal ışma, kamuoyunca fazla bilinmeyen yasaya ili şkin olarak bilgilendirme ve uygulamada karşılaşılan sorunlara örneklerle yan ıt verme arzusundad ır. Jansen, H. / Üner, S., ve di ğerleri, Türkiye'de Kad ına Yönelik Aile içi Şiddet, Ankara, 2009, s. 89. TC Ba şbakanl ık Kad ının Statüsü Genel Müdürlü ğü'nün sorumlu ve yararlan ıcı kurum oldu ğu bu ara şt ırma, Avrupa Birliği'nin mali destekleriyle, ICON Instıtut Publ ıc Sector Gmbh, Hacettepe Üniversitesi, Nüfus Etütleri Enstitüsü, ve BNB Dan ışmanl ık Ltd Şirketi Konsorsiyumu'nca gerçekle ştirilmi ştir s. 46. XVIII

18 KADINA YÖNELİK AİLE IÇI ŞIDDET DEYİNCE NE ANLIYORUZ? Şiddet, özünde insan ın maddi ve manevi varl ığına zarar veren her türlü davran ıştır. Türk Dil Kurumu Terimler Sözlüğü'nde, "Karşıt görüşte olanlara, inand ırma veya uzlaş tırma yerine, kaba kuvvet kullanma."' olarak tanımlanmıştır. Kad ına yönelik şiddet ise, "İster kamusal alanda ister özel ya şamda meydana gelsin, kad ın ın fiziksel, ruhsal, sosyal, cinsel ve ekonomik aç ı- dan zarar görmesine, ac ı çekmesine neden olan, onurunu zedeleyen, temel hak ve özgü rlükl erini kullanmas ını engelleyerek, kad ına yönelik ayrımc ılığın sürmesine yol açan bir eylemdir." sayılı Ailenin Korunmas ı Hakkındaki Kanun'un gerekçesine göre, aile içi şiddet; "Aile içinde bir bireyin diğer bir bireye yönelik fiziki, sözel ve duygusal kötü davran ışlar ı "d ır. Kad ı- na yönelik şiddet ilk kez bir uluslararas ı belgede, 1993 tarihli Birle şmi ş Milletler Kadına Yönelik Şiddete Karşı Bildirge'de tanımlanmışt ır: "İster kamusal alanda ister özel ya şamda meydana gelsin, kad ına fiziksel, ruhsal, sosyal, cinsel ve ekonomik aç ıdan zarar görmesine, ac ı çekmesine neden olan, onurunu zedeleyen, teı www. tdk.gov.tr tarihli Birleşmi ş Milletler Kadma Yönelik Şiddete Karşı Bildirge, m. 1.

19 Sorularla Kad ına Yönelik Aile içi Şiddet İ niel hak ve özgürlük/erini kullanmas ın ı engelleyerek, kad ına yönelik ayr ı n ıc ılığın sünnesine yol açan bir eylen ıdir." (m. 1). Ara ştırma sonuçlarına göre ülkemizde fiziksel veya cinsel şiddet yaşamış kadınların yüzde 92'si, resmi kurum ve kurulu şlara başvurmad ıklannı belirmi5lerdir.3 Aile içi şiddete, fiziksel şiddet yan ında cinsel şiddet, duygusal (psikolojik) şiddet, ekonomik şiddet ve sosyal şiddet biçimlerinde de rastlamak olanakl ıdır. Jansen, H. / Üner, S., ve di ğerleri, s. 46.

20 FİZİKSEL ŞIDDET NEDIR? Şiddetin en çok bilinen çe şidi olmas ına ve suç olarak ceza yasas ında düzenlenmesine kar şın fiziksel şiddetin kanıksand ığı da söylenebilir. Öyle ki Türkiye'deki kadmlann yüzde on dördü, erkeğin baz ı durumlarda -kad ının yemeği zamanında yapmamas ı, çocuğa bakmamas ı gibi nedenlerle- eşini dövebilece ği görü şüne kahlmaktad ır.4 Fiziksel şiddetin öldürme, yumruk atma, tokat atma, tekme atma, kol bükme, bo ğaz sıkma, iple ba ğlama, saç çekme ya da sopa ve benzeri herhangi bir araç kullanarak kaba dayak atma, kesici veya delici bir aletle yaralama, zorla ırza geçme, vücutta sigara söndürme, kezzap veya kaynar suyla yakma, el ve ayaklarını ezme, sağlıks ız ko şullarda oturmaya zorlama, sağlık hizmetlerinden yararlanmayı önleme ve öldürmeye dek uzanan çok geni ş bir kapsama alan ı vard ır. Öldürme ve bedensel bütünlü ğe, sağlığa sald ırı oluşturan etkili eylemler, ceza yasam ız aç ısmdan suçtur. Aynı biçimde aynı konutta yaşanılan kişiyi aç b ırakmak, soğukta d ı- şanya atmak, terbiye ve e ğitim yetkisinin kötüye kullanıl- Jansen, H. / Üner, S., ve di ğerleri, s. 99.

21 Sorularla kadına Yönelik Aile içi Şiddet 2 mas ı da etkili eylem olmamakla birlikte fiziksel şiddet olup ceza yasas ı kapsam ında suçtur. Aile hukukundan kaynaklanan bakım, eğitim veya destek olma yükümlülüğünü yerine getirmeyen ki şi de şikayet üzerine cezaland ırıhr. Ancak yükümlülüğün kapsam ının Türk Medeni Kanunu uyarrnca belirlenmesi gereklidir.

22 CINSEL ŞIDDET NEDIR? Kim trafından gerçekle ştirilirse gerçekle ştirilsin, kad ına istemi d ışmda yöneltilen her türlü cinsel amaçl ı söz veya eylem cinsel şiddettir. Kad ının kocas ı veya ba şkas ı tarafmdan isteği d ışında veya istemediği biçimlerde cinsel ili şkiye zorlanmas ı cinsel şiddettir ve suçtur. Ancak bir ara ştırma sonucuna göre, ülkemizde her üç kad ından biri; "Kad ın istemese bile eşiyle cinsel ilişkiye girmek görevidir." 5 görü şündedir. Aynı ara ştırmaya göre ülke genelinde evlenmi ş kad ınlann yüzde 15'i, cinsel şiddet içeren davranışlardan en az birini ya5am ı5tır.6 Ba şkalanyla cinsel ilişkiye zorlama da cinsel şiddet niteliğinde olup cinsel organlara zarar verme, çocuk do ğurmaya veya doğurmamaya, kürtaja, yakın akrabalarla cinsel ili şkiye (taciz veya tecavüz), fuhşa zorlama, zorla evlendirme, telefon, mektup veya sözle cinsel içerikli rahats ızl ık verici davranışlar cinsel şiddet çeşitlerinden baz ılarıdır. Evlilik içi tecavüz yanında, ensest ili şki de çok rastlanan aile içi cinsel şid- Jansen, H. / Üner, 3., ve diğerleri, s Jansen, H. / Üner, 3., ve diğerleri, s 46.

23 3 det Sorularla Kadına Yönelik Aile içi Şiddet türüdür. Ana babalarla çocuklar veya karde şler aras ındaki cinsel ili şki ensest olarak kabul edilir. Cinsel şiddete uğrayan kad ının emniyet ve savc ı l ık süreci ba şta olmak üzere, yarg ılama s ırasında cinsel şiddeti hak ettiği şeklinde önyargılarla karşılaşmas ı, resmi makamlara ba şvurmarnas ında en önemli etkendir. Örne ğin kad ın ın kısa etek giyerek, hava karard ıktan sonra ıss ız yerlerde dola şmış olması bu önyarg ılann en masumlar ındand ır. Kurbanda, failde ve eylemi cezaland ıracak otorite konumundaki ki şilerde var olan bu çeşit önyargılann varlığı, kad ının insan haklanndan yararlanmasm ın önündeki önemli engellerdendir.

24 DUYGUSAL YA DA PSİKOLOJİK ŞIDDET NEDIR? Tehdit, hakaret ve sövmenin yanında, kültürümüzde yaygın olarak görülen bir diğer aile içi psikolojik şiddet biçimi de özgürlükten yoksun b ırakmad ır. Kad ını eve ya da bir odaya kilitlemek, d ışarıya yalnız çıkmasına izin vermemek, pencereden d ışar ıya bakmas ına dahi izin vermemek, karanl ıkta b ırakmak yan ında, diğer insanlarla ileti şim kurmasmı engellemek, ba ğırmak, korkutmak, giyimini k ısıtlamak, ba ş- kalarmm yanında küçük dü şürmek, çocuklanyla görü ştürmemek, başka kad ınlarla k ıyaslamak biçiminde de olabilmektedir. Psikolojik şiddetin en yo ğun görünümü olan hakaret ve sövme, bir kişinin namus, şeref ve haysiyetine sald ındır. Tehdit ise mağduru, belli karar ve hareketlere zorlamak amac ıyla yapılır. Tehdidin suç olu şturması için korkutarak sonuç alması, zarar vermesi zorunlu değildir. Mağdurda etkili olmas ı yeterlidir. Maddi ve manevi olabilece ği gibi mağdurun yakmlar ına da yöneltilmiş olabilir.

25 EKONOMIK ŞİDDET NEDİR? Kad ının mallar ın ı ve diğer gelirlerini elinden almak, para vermemek, kıs ı tl ı para vermek, ailenin ekonomik birikimine ilişkin bilgi vermemek ve ekonomik konularda kadm ın düşüncesini almadan karar vermek, çalışmasma izin vermemek, istemediği işte zorla çal ıştırmak, iş hayatım sürdürmesine engel olacak k ısıtlamalar getirmek, ziynet e şyalann ı elinden almak, ki şisel zevk ya da beğenisi doğrultusunda gereksinimlerini karşılayacak paray ı vermemek veya belli ç ıkarlar doğrultusunda - şunu yaparsan, şöyle yaparsan- vermek, birer ekonomik şiddettir. Öyleyse, "Bireylerin çal ışmaları n ın ve gelir sağlamaları n ı n engellenmesi, çal ışmaya zorlanmala ıı, kişisel kazan çlar ına veya mal varl ıklar ına el koymak, bunlan yönetmelerine engel olmak, şeklinde ortaya ç ıkan davran ışlar" ekonomik şiddettir. 7 Bas ında da yer Erdem, Mehmet, Aile içi Şiddet ve 4320 Say ıl ı Ailenin Korunmas ına Dair Kanun, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Kas ım Aral ık 2007,s.56.

26 Sorularla kadına Yönelik Aile içi Şiddet ald ığı üzere,' mahkeme karar İannda da ekonomik şiddet, boşanma veya koruma kararlar ına gerekçe olu şturmaktad ır: Ekonomik şiddet, fiziksel şiddet gibi çoğunlukla görüldüğü üzere kendini ani ve öjke patlamalar ı biçiminde aç ığa vurmaz. Daha çok kişilik ve huylu ilgili olup siste ınatiktir ve süreklilik gösterir. Mağdurun bu tavr ı alg ılamas ı, tepki göstermesi çok daha zordur ve uzun zaman ister. Kald ı ki, somut olayda dayal ı erkek, ivai varl ığın ın yarı s ını davac ı kad ın ad ına kaydettirmi ştir. Yani görünü şte iyi niyetlidir. Ama ya şam ın s ırf tasarrufla geçmeyeceği, bu arada bir ömrün de tükenip gideceğini anlamak için somut olayda davac ı kad ın ın emekli olmas ı gerekmiştir. 0 halde Yargıtay' ın bozma karar ındaki, 'bir k ı s ım olaylardan sonra evlilik birli ğinin devam ettiği' yani örtülü af gerekçesi, ekonomik şiddetin yukar ıda belirtilen niteliği gereği yerinde değildir. Sonuç olarak davac ı ve dayal ı Adalet Bakanl ığı 'nda farkl ı birimlerde çal ışmışlardı r. Davac ı tan ıkları, davacı kad ın ın çal ışma arkada şland ır. Uzun y ıllar ayn ı birimde ayn ı odada çal ışan insanların, birbirlerinin özel yaşamlarına ilişki olarak gözlemde bulunmaları ve bilgi sahibi olmalar ı doğald ı r. Özellikle davac ı kad ının sürekli paras ızl ık çekmesinin, k ır ılan çay bardağın ın hesab ın ı yapmak zorunda kal ışının, çay paras ı ödemekte da/ii sak ın ıml ı davranmas ının yani uğradığı ekonomik şiddetin çal ışma arkada şları n ın gözünden kaçmnas ı dü şünülemez. Bunun, gerek davac ıdan gerekse k ısı tl ı da olsa görü ştükleri daval ıdan kaynak- "Ekonomik Şiddet Bo şanma Nedeni", Milliyet, 27 Temmuz 2009, man şet haber veya bu haber için bkz. ategoriid=5.szartic1eid= crdate= rb=ekono mik%20siddet%20bosanma% 2ünedeni; Ekonomik Şiddet Boşanma Nedenidir, Cimri Kocaya Mahkemeden Şok SfringMahkemeden ı zsearch_category_id1 Cimri E şe Mahkefrieden Şok Karar!,

27 Sorularta Kad ına Yönelik Aile içi Şiddet 5 lan ıp kaynaklanmadığına ilişkin gözlem yapn ıalan ve bilgi edin meleri de kaç ın ılınazd ır. Süreklilik taşıyan bu olguya davac ı kad ı n ın uzun y ıllar katlanm ış olmas ı, hiç olmazsa emeklilik döneminde bir parça olsun parasal rahatl ık istemesine engel say ılmamal ıdır."9 Ankara 8. Aile Mahkemesi'nin E: 2008/678, K: 2008/898 say ı- ir ve günlü direnme karar ı; Yarg ıtay Hukuk Genel Kurulu'nun E: 2008/2-695, K: 2008/710 say ı l ı ve güıı- 1(1 karar ıyla onanmıştır. (Mahkemenin karar kartonundan al ınm ıştır.) 10

28 SOSYAL ŞİDDET NEDİR? Yurt d ışına gelin olarak götürülüp yabanc ı kentte evden d ışar ıya çıkmas ına izin verilmeyen genç k ızlarımizın bu konumlar ını, duygusal ya da psikolojik şiddet olarak adland ırmak yetersizdir. Her türlü sosyal hak ve etkinlikten yoksun b ırakılan, ya şad ıkları ülkeyle bağ kurabilmesi için gerekli olan dili öğrenmesine fırsat verilmeyen bu kızlar, deyim yerindeyse köle ya şam ı sürmektedir. Onlardan beklenen ailenin di ğer bireyleri sabah i şe gittikten sonra ev işlerini ve yemekleri yapmalar ıdır. Kısa zamanda daha çok para biriktirme dü şüncesiyle genellikle geni ş aile içinde, yani kay ınpeder, kay ınvalide ve diğer kardeşler birlikte aynı ortamda ya şanmakta, onlardan bu ili şki ve ya şama biçimine ko şulsuz itaat etmeleri istenmektedir. Konu bir mahkeme kararmda şu şekilde dile getirilmi ştir: "Tan ık anlatımlarından, dava!, kocan ın evlilikten k ısa bir süre sonra eşine ilgisini yitirdiği, SOrUmSUZ davranarak evlilik birliğinin gerektirdiği sorumluluk ve yükümlülüklerini yerine getirmediği, eşine karşı bask ı ve şiddet uygulad ığı, ayr ı ev açmay ıp ailesi ile birlikte yaşamaya zorladığı, daval ı n ın yabanc ı ülkeye uyum sağlamas ı için katk ıda bulunmad ığı, hatta onu eve kapat ıp sadece ev i şle- 11

29 Sorulada Kad ı na Yönelik Aile içi Şiddet 6 nni yapmas ın ı beklediği an/ü şı/makla, evlilik birliğinin tenielinden sars ıldığı, bunda dava/t kocan ın ağır kusurlu olduğu an/ü şddığı n- dini taraflar ın boşanma/anna, karar verilmiştir. Öte yandan, davaaya fiziki şiddet uyguland ığı yolunda kan ıtlar bulunduğu gibi evden ç ıkmas ı k ısı tlanarak ve kendisini geli ştirip, içinde ya şadığı yabanc ı ülketıe uyun ı sağla ıııas ı için gerekli ortan ı sağlanmadığı ve destek olu ıı nıadığı için uğradığı sosyal şiddet de değerlendirilerek TMK'n ın maddesi uyar ı nca manevi tazminat takdir edilmi ş- tir" Özetlenen somut olaylardaki tipiklik nedeniyle, bunun duygusal ya da psikolojik şiddet terminolojisi içinde de ğerlendirilmesinin yetersizliği gözetilerek, sosyal şiddet ad ı önerilmi ş ve bu terminoloji ilk kez bir mahkeme kararında gerekçelendirilip adland ırılm ış," yaz ıl ı ve görsel bas ında da yer bulmu ştur. ' 1 Asl ında ayn ı süreç daha yumu şak olsa da, ülkemizde giderek artan geleneksel ve tutucu yap ı nedeniyle büyük şehirlerimizde de ya şanmaya ba şlanm ıştır. Çoğunlukla, esnaf olan baba (mobilyac ı vb.), oğlunu köyünden bir k ızla evlendirip kentin k ıyı mahallelerinde yaptırd ığı birkaç katlı konutun bir dairesine yerle ştirmekte, oğlunu da kendi i şin- Ankara 8. Aile Mahkemesi'nin, E: 2007/898, K: 2009/605 say ı- l ı ve günlii karar ı; (Mahkemenin karar kartonundan al ınm ıştır.) ' "Hakim Kar ınca'dan Bir Karar Daha: Eşe Sosyal Şiddete 30 Bin TL Ceza" ceza.; "Sosyal Şiddet Nedeniyle Bo şanma ve Manevi Tazminat Karar ı", ; "Sosyal Şiddet Cezas ı Emsal Olacak", "Yarg ıdan E şini Eve Kapatan Kocaya 'Sosyal Şiddet' Cezas ı", px?atype=radikaldetaykarticleid=941129idate k CategorylD=77; "Eve Kapatma 'Sosyal Şiddet", kenthaber.com/haber/polisadlive/norma ı/evekapatma sosyal-siddet-/dcs7el f3-ee c74-4d783dc99e ı 6. 12