KAMU KURUMLARINDA BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ İLE İLGİLİ ŞARTNAME YAZILIRKEN TEKNOLOJİ ÖNGÖRÜSÜNÜN YAPILMASI

Transkript

1 T.C. KARA HARP OKULU SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TEKNOLOJİ YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI KAMU KURUMLARINDA BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ İLE İLGİLİ ŞARTNAME YAZILIRKEN TEKNOLOJİ ÖNGÖRÜSÜNÜN YAPILMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Mesut Karaca Tez Danışmanı Dr. Kemal Burak CODUR ANKARA

2

3 TEZİN TARİHİ : TEZ TANITIM FORMU TEZİN TİPİ : Yüksek Lisans Tezi TEZİN BAŞLIĞI : Kamu Kurumlarında Bilişim Teknolojileri ile İlgili Şartname Yazılırken Teknoloji Öngörüsünün Yapılması TEZİN YAPILDIĞI BİRİM : Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü Teknoloji Yönetimi Ana Bilim Dalı SPONSOR KURULUŞ : - DAĞITIM LİSTESİ : Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü Tez Hazırlama, Onay, Dağıtım ve Muhafaza Esasları Kılavuzunda Belirtilen Yerlere TEZİN ÖZETİ : Kamu kurum ve kuruluşları, ülke kaynaklarını kullanarak, ihtiyaçlarını gidermek üzere alımlar yapmaktadır. Bu alımlar, ilgili kurumların bütçelerinde ciddi bir paya sahiptir. Bunların arasında, teknolojinin hızlı bir şekilde değiştiği alanlarda yapılan alımlar, kamu kurum ve kuruluşları için teknoloji yönetimini önemli bir araç haline getirmektedir, Bu çalışmada, teknolojinin değişimi ile ilgili teknoloji yönetim araçlarının, kamu alımlarında kullanılan teknik şartnamelere nasıl uyarlanabileceği konusu, bilgisayar alımları örneğinde incelenmiştir. ANAHTAR KELİMELER : Kamu alımları ve ihaleleri, teknoloji değişimi, alım yöntemleri ve usulleri SAYFA SAYISI : 72 GİZLİLİK DERECESİ : Tasnif Dışı

4 T.C. KARA HARP OKULU SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TEKNOLOJİ YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI KAMU KURUMLARINDA BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ İLE İLGİLİ ŞARTNAME YAZILIRKEN TEKNOLOJİ ÖNGÖRÜSÜNÜN YAPILMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Mesut Karaca Tez Danışmanı Dr. Kemal Burak CODUR ANKARA

5 KARA HARP OKULU SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Başkan Üye Üye ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.... /... / 2013 (İmza ve Mühür)

6 T.C. KARA HARP OKULU SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TEKNOLOJİ YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI ANKARA 2013 KAMU KURUMLARINDA BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ İLE İLGİLİ ŞARTNAME YAZILIRKEN TEKNOLOJİ ÖNGÖRÜSÜNÜN YAPILMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ Mesut KARACA ÖZET Günümüzde teknoloji ve teknoloji ürünleri bilindiği üzere hızla değişmekte ve gelişmektedir. Gelişen ve değişen günümüz koşullarına kamu kurum ve kuruluşlar da alımlar yaparak ayak uydurmaya çalışmaktadır. Dünyada ve ülkemizde kamu alımlarının boyutları düşünüldüğünde, teknoloji içeren alımlar bu düzen içinde büyük öneme sahiptir. Kamu alımlarında şeffaflık ve verimlilik, zaten kısıtlı olan kaynakların kullanımında önem arz etmektedir. Bu bağlamda, teknoloji içeren projelerin şartname yazım sürecinde teknolojik öngörü yapabilmek önemlidir. Bu çalışmada, seçilen teknoloji alanı olan bilgisayar teknolojilerindeki değişimler incelenmiş, kamuda yürütülen projelerin süreleri veri olarak derlenmiş ve bu veriler kullanılarak analizler yapılmıştır. İlk bölümde kamu ihaleleri ve teknoloji değişimi hakkında bilgi verilmiştir. Ardından birçok projede kullanılan ortak bilgisayar bileşenlerinin teknolojilerinin değişimi incelenmiştir. Daha sonra ise kamudaki bazı anahtar kelimelerle seçilen örnek projeler üzerinden bilgisayar teknolojisi kullanan ürünlerinin tedarikini içeren projelerin ortalama tamamlanma süreleri hesaplanmıştır. Teknolojinin değişim hızı ile kamu projelerinin i

7 süresinin uyumsuz olduğu gösterilerek, teknoloji öngörüsü yapılarak bu projelerde güncel bilgisayar sistemlerini satın alınabilmesini sağlayan bir yöntem önerilmiştir. Anahtar Kelimeler : Kamu alımları ve ihaleleri, teknoloji değişimi, kamu kurumlarında teknoloji ürünlerinin alım yöntemleri ve usulleri Tez Yöneticisi : Dr. Kemal Burak CODUR Sayfa Sayısı : 71 ii

8 T.C. TURKISH MILITARY ACADEMY DEFENSE SCIENCE INSTITUTE DEPARTMENT OF TECHNOLOGY MANAGEMENT ANKARA 2013 MAKING TECHNOLOGICAL FORECAST WHILE WRITING INFORMATION TECHNOLOGY SPECIFICATIONS IN PUBLIC INSTITUTIONS MASTER THESIS MESUT KARACA ABSRACT Nowadays, as it is well-known, technology products are evolving and developing continuously. Public institutions are trying to keep up with this evolving and developing technology by tenders. When the size of public procurements in Turkey and around the world is considered, these technology intense tenders have a great value. Since resources are limited, transparency and efficiency are very significant issues in public procurement. In this sense, it is very important to make technology forecast when a specification involving technological matters is being formed. In this study, changes in some computer components technologies and the implemented projects durations in public institutions have been gathered and this data has been analyzed. In the first section, some information about the public procurements and technological change are presented. Then, the technological changes in selected computer components are examined. After that, sample projects that consist of computer technologies are selected and average project completion time is calculated. It is shown that the pace of technological change and duration of projects are incompatible. A method for iii

9 procurement of up-to-date computer systems in projects by employing technology forecast is proposed. Keywords : Public procurements and tenders, technological change, methods and procedures for purchase of technology products in public institutions Advisor : Dr. Kemal Burak CODUR Number of Pages : 72 iv

10 5

11 GİRİŞ Günümüzde teknolojinin hızlı bir tempoda değişerek evirilmesi, teknoloji yönetiminin önemini daha da arttırmıştır. Kamu kurum ve kuruluşlarında her yıl, toplam bütçesi kayda değer miktarlara ulaşan ihaleler yapılmaktadır. Gelişen teknoloji ve bu teknolojiye bağlı ihtiyaçlarla birlikte birçok ihalede teknolojik ürünler de önemli bir paya sahip olmaktadır. Bu ihalelerin kaynaklarının kamu kaynakları olduğu düşünüldüğünde, dikkatli bir harcama yapmanın önemi ortaya çıkmaktadır. Projelerin şartname yazım süreçleri, projelerin geleceğini belirleme açısından çok önemlidir. Bu yüzden şartname yazılırken dikkat edilmesi gereken birçok husus vardır. Bu hususlardan birisi de hızlı gelişen teknolojiyi konu alan şartnamelerin, teknoloji ile ilgili öngörüler yapılarak yazılmasıdır. Bu çalışmada öncelikle, teknolojik değişim irdelenerek, seçilen bir konu (masa üstü ve sunucu bilgisayarlar) ile ilgili teknolojik değişim olgusu ortaya konacaktır. Bu örnek alandaki teknoloji değişim hızı ile kamuda, bu teknolojileri içeren projelerin ortalama süreleri mukayese edilecektir. Bu ikisi arasındaki uyumsuzluğu ortadan kaldırmayı amaçlayan, teknoloji tahmini yapmaya yarayacak formül ve kurallar derlenecektir. Daha sonra, bu formül ve kuralların geçerliliğini sınamak için, bir senaryo çalışması gerçekleştirilecektir. Çalışmanın sonucunda, seçilen teknoloji alanda, kamu ihalelerinde kullanılabilecek bir teknoloji tahmini mekanizması önerilecektir.

12 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... v TABLOLAR... viii ŞEKİLLER... ix KISALTMALAR... xii İÇİNDEKİLER... v BİRİNCİ BÖLÜM LİTERATÜR ARAŞTIRMASI 1. TEKNOLOJİ VE TEKNOLOJİ DEĞİŞİMİ...1 a. Teknoloji Nedir?...1 b. Teknoloji Değişimi KAMU İHALELERİ...4 a. Kavramsal Boyut...4 b. Kamu Alımı...5 c. Kamu Alımlarının Ekonomik Boyutu...6 d. Kamu Alımları ve Sosyal Politikalar...9 e. Uluslararası Düzenlemelerde Kamu İhaleleri f. Türkiye de Kamu İhale Süreleri KULLANILAN VERİ KAYNAKLARI a. Teknoloji Değişimi Veri Seti b. Kamu da Ortalama Proje Sürelerinin Bulunması İçin Toplanan Veriler c. Geçmişe Yönelik Gerçek Piyasa Veri Seti v

13 d. Ağırlıklandırma Veri Seti DAHA ÖNCE YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR İKİNCİ BÖLÜM YÖNTEM VE KULLANILAN ARGÜMANLAR 1. YÖNTEM a. Yöntem b. Büyüme Yaşam Eğrisi ve S-Curve c. Excel Grafikleri ve Eğilim Çizgileri ÜÇÜNCÜ BÖLÜM VERİ TOPLAMA VE ANALİZ 1. TEKNOLOJİ DEĞİŞİMİ ANALİZİ İÇİN KULLANILAN VERİLER a. İşlemci Verileri b. Sabit Disk Verileri c. Bellek Verileri d. Flash Disk Verileri e. Kalkınma Bakanlığı Verileri f. Sonuç Çıkarımları BULUNAN FORMÜLLER vi

14 a. İşlemci Transistor Sayıları b. RAM c. Sabit Disk(HDD) d. İşlemci Hızı Veri Seti e. Ağırlıklandırma Veri Setleri ANALİZ DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SONUÇLARIN UYGULANMASI 1. UYGULAMA SERNARYOSU MAL ALIMLARINDA UYGULANABİLECEK YÖNERGELER BEŞİNCİ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER 1. SONUÇLAR ÖNERİLER GELECEK ÇALIŞMALARA ÖNERİLER KAYNAKÇA vii

15 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo-1: Kamu Ihale Kanununa Göre İhalelerin Yaklaşik Maliyeti Eşik Değeri Ve Süresi Tablo-2: Kalkınma Bakanlığı Yıllık Yatırım Programları Tablo-4: RAM Veri Seti Tablo-5: Ram İçin Tahminler ve Gerçekleşen Değerler Tablosu Tablo-6: Sabit Disk(HDD) İçin Tahmin ve Gerçek Değerler Tablo-7: İşlemci hızları İçin MHz cinsinden tahmini ve gerçekleşen değeler veri seti Tablo-8: MS Office İçin Minimum Kaynaklar Veri Seti Tablo-9: MS Windows İçin Minimum Kaynaklar Veri Seti Tablo-10: MS Office İçin Kaynaklarda Yıllık yüzde Artış Tablosu Tablo-11: MS Windows İçin Kaynaklarda Yıllık yüzde Artış Tablosu Tablo-12: Tahminler Tablosu Tablo-13: Gerçekleşen Değerler Tablosu Tablo-14: Beklenen ve Gerçekleşen Değerler Tek Tablo Tablo-15: Beklenen-İdeal Gerçekleşen Tablosu viii

16 ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa Şekil-1: Moore Yasası... 2 Şekil-2: Sabit Disk Kapasiteleri İle İlgili Çalışma Olan Kryder Kanunu... 3 Şekil-3: Dolar-Pixel İlişkisini Açıklayan Hendy Kodak Kanunu... 4 Şekil-4: 2012 Yılı İtibariyle Yarı İletkenler Alanında Faaliyet Gösteren Firmalar Ve Büyüklükleri Şekil-5: Moore s Law And The Semiconductor Industry: A Vintage Model* Adlı Makale Moore Yasasının Bulunması Şekil-6: Intel Web Sayfası Örnek Verileri Şekil-7: Nova Scotia Web Sayfası Örnek Verileri Şekil-8: John C. McCallum Web Sayfası Örnek Verileri: Bellek Fiyatları ( ) Şekil-9: Kalkınma Bakanlığı Örnek Verileri Şekil-10: Vatan Bilgisayar Web Sayfası Örnek Verileri Şekil-11: Örnek S-Curve Grafiği Şekil-12: Örnek Üstel Veri Grafiği Şekil-13: Intel İşlemcilerin Transistor Sayısı-Zaman Grafiği Şekil-14: Intel İşlemcilerin İşlemci Hızı(Mhz)-Zaman Grafiği Şekil-15: MIPS-Zaman Verileri Şekil-16: Intel Masaüstü Bilgisayar İşlemcileri İçin Transistör Sayısı Zaman Grafiği ( Log(10), ) ix

17 Şekil-17: Intel Masaüstü Bilgisayarlar İçin Transistör Sayısı Zaman Grafiği ( ) Şekil-18: Intel Masaüstü Bilgisayarlar İçin İşlemci Hızı(Mhz) Zaman Grafiği ( ) Şekil-19: Intel Masaüstü Bilgisayarlar İçin İşlemci Hızı(Mhz) Zaman Grafiği (Log(10), ) Şekil-20: Intel Masaüstü Bilgisayarlar İçin Transistör Sayısı Zaman Grafiği ( ) Şekil-21: Intel Masaüstü Bilgisayarlar İçin Transistör Sayısı(Mhz) Zaman Grafiği (Log(10), ) Şekil-22: Intel Notebook İşlemciler İçin İşlemci Hızları (Mhz) Zaman Grafiği (Log(10) olarak, ) Şekil-23: Intel Notebook İşlemciler İçin İşlemci Hızları (Mhz) Zaman Grafiği ( ) Şekil-24: Intel Server İşlemci Hızları (Mhz) Zaman Grafiği (Log(10), ) Şekil-25: Intel Server İşlemciler İçin İşlemci Hızları (Mhz) Zaman Grafiği ( ) Şekil-26: İşlemciler İçin MIPS(Million Instructions Per Second) - Zaman Grafiği (Log(10), , jcmit.com) Şekil-27: HDD ler İçin Mb/$-Zaman (Nova Scotia web sitesi) Şekil-28: HDD ler İçin Mb/$ - Zaman (jcmit.com web sitesi) Şekil-29: RAM İçin mb/$ - Zaman Grafiği (Log(10), ) Şekil-30: Flash Disk İçin mb/$ - Zaman Grafiği (Log(10), ) Şekil-31: Bütün Veriler Toplam Gösterimi (jcmit.com Web Sitesi) x

18 Şekil-32: Ram Boyutu(KB) - Zaman Değişim Grafiği ve Formülasyonu Şekil-33: HDD Kapasitesi(Mb) - Zaman Değişim Grafiği ve Formülasyonu Şekil-34: Intel İşlemciler İçin İşlemci Hızı(Mhz) - Zaman Grafiği Ve Formülasyonu Şekil-35: İşlemci Hızı(Mhz) Zaman Grafiği(Log(10), ) Şekil-36: Intel İşlemciler İşlemci Hızı - Zaman Grafiği( ) Şekil 37-: : Masaüstü Intel İşlemciler İçin İşlemci Hızı(Mhz) Zaman Grafiği ( ) Şekil-38: Bir Adet Sekme Açıldığında Kullanılan Bellek Miktarı Şekil-39: Kırk Adet Sekme Açıldığında Kullanılan Bellek Miktarı xi

19 KISALTMALAR LİSTESİ ABD AR-GE CPU DPT DTÖ GB GPA GSMH GSYİH HDD KİK KOBİ MB MIPS MS OECD TOKİ USB : Amerika Birleşik Devletleri : Araştırma Geliştirme : Central Processing Unit : Devlet Planlama Teşkilatı : Dünya Ticaret Örgütü : Gigabyte Government Procurement Agreement : Gayri Safi Milli Hasıla : Gayri Safi Yurt İçi Hasıla : Hard Disk Drive : Kamu İhale Kurumu / Kanunu : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler : Megabyte : Million Instructions Per Second : Microsoft : Organisation for Economic Co-operation and Development : Toplu Konut İdaresi : Universal Serial Bus xii

20 BİRİNCİ BÖLÜM LİTERATÜR ARAŞTIRMASI 1. TEKNOLOJİ VE TEKNOLOJİ DEĞİŞİMİ a. Teknoloji Nedir? Teknoloji: Bilimin endüstriyel ve ticari hedeflere ulaşmada kullanılmasını sağlayan metot ve malzemeler (American Heritage Dictionary), Bir organizasyonun emek, para, malzeme ve bilgisinin ürün ve hizmete dönüşmesini sağlayan süreç (Christensen ve Bower, 1996) ve Ürün ve hizmetleri geliştirme, üretim ve teslimde kullanılabilen teorik ve pratik bilgi ve yetenekler (Burgelman, Maidique ve Wheelwright, 2001) gibi anlamlara gelmektedir. b. Teknoloji Değişimi Teknolojik değişim aslında sırasıyla; teknoloji veya süreçlerin icadı, yenileşimi ve difüzyonu olarak kullanılabilecek bir terimdir. Bu terim genelde teknolojik gelişim, teknolojik ilerlemeler ve teknolojik başarılar ile eş anlamlı olarak da kullanılabilir. Özünde teknolojik değişim; bir sürecin veya teknolojinin icadı, daha sonra da yapılan inovasyonlarla bu teknoloji veya sürecin geliştirilip daha ucuz ve etkin hale getirilmesi ve bunun endüstri veya topluma yayılmasıyla vuku bulur. Kısacası, teknolojik değişim, genel anlamda daha iyi ve daha etkin teknoloji anlamına gelir. 1

21 Bu tanımlamalardan sonra çalışmada kullanılacak örnek uzayı olarak bilgisayar bileşenlerinin teknolojilerindeki değişimler ele alınacaktır. Bu çalışmada kullanılacak teknoloji değişim verileri; bilgisayarlarda genelde kullanılan merkezi işlem birimi (CPU), bellek (RAM), sabit disk sürücüsü(hdd) ve USB belleklerdir (Flash Disk). Genel anlamda yoğun teknoloji ve teknolojik değişim içeren bilişim dünyasında, bilgisayar bileşenleriyle ilgili en popüler çalışma 1965 yılında Gordon E. Moore tarafından yapılan ve daha sonra Moore yasası olarak adlandırılan; işlemcilerdeki teknolojik değişimi gösteren çalışmadır. Bu çalışmaya göre Moore, işlemcilerin transistörlerının her 24 ayda bir 2 katına çıktığını saptamıştır (Moore,1965). Moore yasasında elde edilen grafik örneği Şekil-1 deki gibidir. Şekil-1: Moore Yasası 2

22 Ayrıca yapılan diğer çalışmalarda da; Sabit Disk kapasitelerinin ve yoğunluğunun zamanla değişimini inceleyen Kryder s Law çalışması (Şekil-2), (Kryder s Law, 2000) Fiberoptik kablolardaki geçen veri yoğunluğunu inceleyen, ağ ve internet kapasiteleri ile ilgili çalışma (Robinson ve Gerald,2000) Kamera fiyatı ve piksel değişimi arasındaki ilişkiyi inceleyen Dolar- Pixel çalışması (Şekil-3), (Barry Hendy of Kodak Australia) Donanım hızlanırken yazılımın yavaşladığını açıklayan Wirth yasası (Wirth,1995) gibi konular ve araştırılmış ve teknolojik değişimler irdelenmiştir. Şekil-2: Sabit Disk Kapasiteleri İle İlgili Çalışma Olan Kryder Kanunu 3

23 Şekil-3: Dolar-Pixel İlişkisini Açıklayan Hendy Kodak Kanunu Yapılan bu tez çalışmasında ise benzer şekilde, bilgisayarların performansını belirleyen başlıca bilgisayar bileşenleri üzerinden teknoloji eğrileri bulunarak kıyaslamalar yapılacaktır. 2. KAMU İHALELERİ Kamu ihaleleri öncelikle kavramsal, ekonomik ve sosyal boyutta ele alınacak, sonra uluslararası uygulamalar hakkında bilgi verilecek ve sonunda ise Türk Kamu İhale Sistemi kısaca anlatılacaktır. a. Kavramsal Boyut Uluslararası literatürde çoğunlukla kullanılan public / government procurement kavramı, kamu alımları ya da kamu tedarikleri olarak dilimize aktarılabilir. Her ne kadar ülkemizdeki düzenlemelerde devlet ihaleleri ya da kamu ihaleleri ifadesi kullanılmakta ise de, bu kavramlar, kamu alımlarını da içerecek şekilde daha geniş bir anlama sahiptir. Ancak 4734 sayılı kanun ile birlikte, artık kamuya gelir getirici işlemlerle, harcamayı gerektiren işlemler 4

24 ayrı ayrı düzenlemelere konu edilmiş ve kamu alımları özel olarak düzenlenmiştir.(uz, 2005) b. Kamu Alımı Kamu alımı ile devlet, anayasada belirtilen görevlerini yerine getirmek ve halka hizmet sunmak için gerek duyulan ihtiyaçları tedarik etmeyi amaçlar. Kamu alımları, kanunda belirtildiği üzere genel olarak üç ana başlığı; mal alımı, hizmet alımı ve yapım işleri ile ilgili kamu kaynaklarının sarf edilmesini içermektedir. İhale kavramı, iş, mal vb. ni birçok istekli arasından en uygun şartlarla kabul edene verme, eksiltme veya artırma anlamındadır (TDK [web], 2013). Kamu hukuku anlamında ihale, bir diğer deyimle kamu ihalesi, kamu hizmeti gören idarelerin piyasa aktörleriyle akdi ilişkiye girmesinde idarenin sözleşme iradesinin oluşma usulünü ifade eder. Bir başka deyimle, idarenin sözleşme yapmaya yönelik iradesinin kamusal usuller izlenerek oluşturulması anlamına gelir. Kısaca idarenin taraf olduğu sözleşmelerde akidin belirlenmesi usulüdür. Bir başka tanıma göre ihale, idarenin belli bir işi istekliler arasından seçeceği birisine yaptırmak üzere yürüttüğü süreci ifade etmektedir. İhale, idare sözleşmelerine ilişkin idari, yani idare hukukuna tabi bir usulü ifade etmektedir. Ayrıca, kamu alımlarının tabi kılındıkları bu özel idari usuller, söz konusu usulleri işletecek idarelerin ilgililere haksızlık etmemelerini sağlamak amacıyla alınmış önleyici tedbirler olarak da görülebilir (Canbazoğlu, 2008). Uluslararası literatüre bakıldığında ise kamu ihaleleri; kamu kurum ve kuruluşları tarafından bütçe kaynakları kullanılarak veya iki ya da çok taraflı yardım programları altında alınan paralarla mal ve hizmetlerin satın alınmasını kapsamaktadır. Diğer bir anlatımla kamu ihaleleri; finansal kiralama, kiralama ve taksitli satın alma da dâhil, her türlü sözleşme yoluyla yapılan alımları ifade etmektedir. Türk hukukuna bakılacak olursa; idarenin sözleşme yapması için işletilmesi gereken süreç, belli usul kurallarını içermektedir ki, buna genel olarak ihale denilmektedir. Yani genel olarak 5

25 ihale, idarenin sözleşme öncesi yapması gereken işlemlere ilişkin usul kurallarını ihtiva eder (Uz, 2005) sayılı kanunda ihale; kanunda yazılı usul ve şartlarla mal veya hizmet alımlarıyla yapım işlerinin istekliler arasından seçilecek birisi üzerine bırakıldığını gösteren ve ihale yetkilisinin onayını müteakip sözleşmenin imzalanması ile tamamlanan işlemler olarak tanımlanmıştır. Kamu alımı kavramını, kamu ihalesi kavramı ile karıştırmamak gereklidir. Yukarıda da değindiğimiz gibi, kamu ihalesi kamunun hem alımını hem de satımını içerdiğinden (2886 sayılı Devlet ihale Kanunu anlamında kamu ihaleleri; hem kamunun ihtiyaç duyduğu mal, hizmet ve bayındırlık işlerini ihale yoluyla tedarik etmesi hem de kamunun elinde bulunan taşınır ve taşınmaz malların satılması, kiraya verilmesi, trampa ve mülkiyetin gayrı hak tesisi gibi uygulamalara konu olması için de kullanılır.) kamu alımı kavramı ile bu tanımın ancak alıma ilişkin kısmı ifade edilmektedir. Fakat kamu ihaleleri kavramı genel olarak kamu alımları kavramı ile aynı anlamda kullanıldığından dolayı bu çalışmada kamu ihaleleri kavramı ile kamu alımları kavramı birlikte kullanılacaktır. c. Kamu Alımlarının Ekonomik Boyutu Kamu kurum ve kuruluşları, hemen hemen bütün ülkelerde en büyük alıcı konumundadırlar. Bu kuruluşların mal, hizmet ve yapım işlerindeki alımları konusunda kamu harcamalarının etkin bir biçimde gerçekleştirilmesi gerektiği, böylece saydamlığın ve verimliliğin kamu tasarruflarına olumlu katkıda bulunacağı, vergi mükelleflerinin parasının gerçek değerinde harcanarak ekonomiye uygun bir kaynak sağlanacağının bilinmesi gerekmektedir. Kamu alımlarına ilişkin kimi sayısal veriler kamu ihalelerinin ülkemiz ve dünya ekonomisine etkilerini anlamaya yardımcı olacaktır (Yazıcı, 2008). Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı nın (OECD) araştırmasına göre dünyada kamu alımlarının yıllık değeri 5.55 trilyon ABD dolarının 6

26 üzerindedir. Bu araştırmaya göre, OECD ülkelerinde toplam kamu ihalelerinin oranının Gayri Safi Yurtiçi Hâsılanın (GSYİH) %19.96 sı olduğu tahmin edilmektedir (Audet, 2002). Devlet ihaleleri tüm dünyada uygulanan bir yöntem olup, bilindiği üzere otoritenin halk adına mal ve servis alımlarını anlatır. Harvard Üniversitesi tarafından 2006 yılında yapılan araştırmalara göre dünyada ekonomisinde devlet alımları, gelişmiş ülkelerde %10 ila %15; gelişmekte olan ülkelerde ise %20 oranında ekonomiye katkı sağlamaktadır. Avrupa Birliği nde ise kamu ihaleleri 1997 yılında gayri safi milli hasılanın % 11 i olarak hesaplanmış olup bu rakam Almanya nın GSMH nin yarısına denk gelmektedir. Özellikle sahtekârlık, boşa harcama, yozlaşma, yolsuzluk ve korumacılığı engellemek amacıyla birçok ülke devlet ihalelerinde genelde benzer şekilde düzenlemeler yapmaktadır. Ayrıca Devlet ihaleleri de Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) himayesinde Devlet İhale Anlaşmasının (GPA), yani çok taraflı uluslararası anlaşmanın konusudur. Özellikle araştırma konusu olarak ele alınan ülkemizin ihale alımlarını dünyada Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleriyle kıyaslarsak, Avrupa birliğinde 2007 yılı itibariyle yapılan çalışmada gayrisafi milli hasılanın %13,5 kamu alımlarına ayrıldığı görülmektedir(bovis, H. Christopher, EU Public Procurement Law). Genelde Avrupa birliği ortak Pazar anlayışında yapılan ve özellikle şeffaflığı hedefleyen bir tasarıdır. Bugün Türkiye de kamu alımları Gayri Safi Milli Hasıla nın %10 una ulaşmıştır. Bu oran da milyar ABD Dolarına karşılık gelmektedir (TOKİ ihaleleri buna dâhil değildir. TOKİ Kanun kapsamında yer almakla beraber, Kanun un 68/c maddesine göre toplu konut projeleri önemli ölçüde İhale Kanunu uygulamalarından istisna edilmiştir). Kamu ihalelerine bu büyüklükte kamu kaynağının tahsis edilmesi, hükümetler için büyük bir öneme sahip olmaları sonucunu doğurmaktadır (Ateş, 2010). İhaleler, kolaylıkla takip edilebilmesi ve anlaşılabilmesi bakımından son zamanlarda sıklıkla başvurulan bir piyasa değerleme yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır. İhale yöntemi, ihaleye konu olan mal veya hizmetlerin tahsisinin alıcılar veya satıcılar arasındaki fiyat rekabetine 7

27 göre yapıldığı bir sistemi ifade etmesi anlamında en önemli fiyatlama modeli ve dağıtım mekanizmalarından biri olarak kabul edilebilir. Devletler, hazine bonosu satışı, maden işletmeciliği izni ve özelleştirme uygulamalarında fiyatlandırma mekanizması olarak genellikle ihale yöntemini tercih etmektedir. Özellikle altyapı sektörlerinde, frekans satışları, elektrik ve telekomünikasyon gibi piyasaların oluşturulması için verilen izinler ihale yoluyla sonuca bağlanmaktadır. Bunlara ek olarak, hemen hemen tüm ülkelerde kanunla düzenlenen ve maliye politikasının bir parçası olan kamu alımlarında (mal, hizmet ve yapım işleri); saydamlık, etkinlik gibi nedenlerden dolayı ihale yöntemi öne çıkmaktadır. Bu yöntemin uygulandığı piyasada rekabetin sağlanması, ihale piyasalarının genel ekonomi içindeki önemi düşünüldüğünde kamusal kaynakların kullanımını çok olumlu biçimde etkileyecektir. Kamu alımlarına ekonomi açısından bakıldığında iyi işleyen bir kamu alımları sistemi, ülkelere kaynaklarını en uygun şekilde kullanma fırsatı sunarken; özel sektörün de maliyetleri azaltmak, rekabet koşullarına ayak uydurmak için yatırım politikalarını yeniden gözden geçirmek ve yeniden yapılanmak suretiyle uluslararası rekabete hazır hale gelebilmesine yardımcı olabilecektir. Sistemin etkin olmaması ise, esaslı ekonomik kayıplara ve yolsuzluklara yol açmaktadır. Bu nedenle sistemin etkinliğini artırmak için, yasal, örgütsel ve profesyonelleşmiş iş gücü kaynaklarının belirlenmesi ve gözden geçirilmesi gereklidir. Kamu alımları, ekonomiyi doğrudan etkileyen kamu harcamaları içerisinde önemli bir paya sahip olması bakımından ekonomi ve ticaret politikaları üzerinde belirleyici bir etkiye sahiptir. Ekonomik gelişme, kamu alımlarının bir araç olarak kullanılageldiği alanlardan biridir. Gerçekten büyük bir mal ve hizmet alıcısı olarak idareler; ihaleler yoluyla bölgesel kalkınma, KOBİ lerin desteklenmesi, AR-GE çalışmalarına ayrılan kaynakların artırılması, teknoloji yoğun bir üretim tarzı, yatırım politikalarının kârının en üst düzeye çıkarılması için yeniden gözden geçirilmesi, belli sektörlere yönelik yatırımların desteklenmesi, işsizliğin önlenmesi ya da azaltılması, ödemeler dengesinin korunması, ihracat ve ithalat politikalarının düzeltilmesi gibi amaçlara ulaşmak için piyasaya yön 8

28 verdiği gibi, alım güçlerini uluslararası ticarete yönelik fırsatların oluşması için de kullanabilmektedir (Uz, 2005). d. Kamu Alımları ve Sosyal Politikalar Kamu alımları; ülkeler tarafından işsizliğin azaltılması, belli ırk ve etnik gruba mensup olanların desteklenmesi, kadınların gerek iş kurma gerek işçi olarak çalışmasının teşvik edilmesi, engellilerin desteklenmesi gibi sosyal amaçların gerçekleştirilmesinde çok güçlü bir araç olarak kullanılabilmektedir. Uygulamalara bakıldığında, kamu alımlarının sosyal politika aracı olarak kullanıldığı öncelikli alanın işsizliğin azaltılması olduğu söylenebilir. Genel olarak, olumlu eylem (affirmative action) ya da uyumlu ihale (contract compliance) şeklinde tanımlanan bu uygulamalar, az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde daha sık görülmekte; gelişmiş ülkelerde de bu tür uygulamalara rastlanılmaktadır. Böylece belli ırk, cinsiyet, din ya da etnik gruba mensup olanlara yönelik piyasadaki eşitsizliklerin kamu alımları politikası ile düzeltilmesine çalışılmaktadır. Güney Afrika daki belli hedefleri içeren kamu alımları politikası (Targeted Procurement Policy) bu çerçevede değerlendirilebilir. Söz konusu politikaya göre, zencilere ait bir firma olması ve zenci işçi çalıştırılması, ihaleye katılım için gereklidir. Bu yaklaşımla Güney Afrika daki yapım işleri ihalelerinde, zencilerin sahibi olduğu firmaların payı 1995 te %2,5 iken 2000 yılında %30 un üzerine çıkmıştır (Manchidi ve Harmond, 2002). AB Komisyonu ise, 15 Ekim 2001 de, Toplulukta geçerli mevcut hukuku yorumlayan amu ihalelerine uygulanan Topluluk hukukuna ve kamu ihalelerine sosyal kaygıların entegre edilmesi ihtimaline ilişkin yorumlayıcı öneriyi (interpretive communication) yayımlamıştır. Öneri, kamu ihale süreçlerindeki farklı aşamaları ayrıntılı olarak incelemekte ve tanım, teknik şartnameler, seçim, dışta bırakma, teknik kapasitenin doğrulanması ve ihalenin verilmesi gibi her bir aşamada sosyal kaygıların nasıl göz önüne alınabileceğini açıklamaktadır. Öneride kullanılan sosyal kaygılar ifadesi, 9

29 çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu ifade, engellilerin ve işsizlerin yeniden bütünleştirilmesi, işsizlikle mücadele ve sosyal dışlanmışlıkla mücadele için pozitif eylemler ya da pozitif ayrımcılık gibi tercihli hükümleri de kapsamaktadır. Bu öneri, bazı yönlerden oldukça anlamlıdır. Burada dikkat çeken en önemli nokta, Komisyon un kamu ihalelerine geleneksel yaklaşımını tanımlayan ekonomik ve rasyonel yaklaşımdan çarpıcı bir biçimde uzaklaşmasıdır. Şöyle ki 1998 yılında hazırlanan raporda devletlerin kamu ihalelerini sosyal politika aracı olarak kullanmaması gerektiği yönünde görüş bildirilirken, 2001 yılında hazırlanan bu raporda kamu ihalelerinin içine sosyal kaygıların da dâhil edilmesi yönünde görüş bildirilmiştir. Oysa daha önce böyle bir ihtimal, iç pazar politikasının önemli amaçlarına bir tehdit olarak kabul edilerek reddedilmekteydi. Komisyonun sosyal kaygılara ilişkin yaklaşımındaki değişikliğin bir yansımasını, 31 Ocak 2006 itibariyle üye devletlerin uygulamak zorunda oldukları 2004/18 sayılı konsolide kamu ihale direktifinde de görmek mümkündür. 2004/18 sayılı direktifin Özel Düzenlemeler üst başlığı kapsamında yer alan rezerve edilmiş ihaleler başlığı altındaki 19 uncu maddesine göre; üye devletler, kamu ihalelerine katılma hakkını, korunma bakımından özel durumu olan işyerlerine ayırabilir ya da bu tür ihalelerin, çalışanların çoğunluğunu engelliliklerinin ciddiyetinden dolayı normal koşullar altında meslek icra etmesi mümkün olmayan engellilerin oluşturduğu; bir başka ifade ile korunması gerekenlerin istihdam edildikleri programlar çerçevesinde yürütülmesini öngörebilir. İhale ilanında bu koşula yer verilmesi zorunludur (Varanka, 2010). Kamu alımları yoluyla sosyal yararlar elde etme süreci, daha en baştan, alım veya iş yaptırma kararının verildiği tarihten başlamaktadır. Tedarikçi kamu kurumu, işin daha başında, yaptırdığı işin gerçek bir kamu ihtiyacı olup olmadığını layıkıyla değerlendirmeli, yersiz veya gereğinden pahalı yatırımlara girişilmemelidir. Bu gibi işler hem zaman ve emek hem de 10

30 kamu parasının israfına yol açmakta, bu esnada giderilebilecek başka ve belki daha ciddi bir ihtiyaç da giderilememiş olmaktadır. Kamu alımının yerindeliği çok önemlidir. Yukarıda belirtildiği gibi, Avrupa Birliği Komisyonu, hazırladığı resmi dokümanlarda, yeni istihdam yaratılmasından, eşitsizliklerin giderilmesine varıncaya kadar değişik alanlarda mevcut ihale uygulamaları içinde fırsatlar yaratılabileceği konusuna dikkatleri çekmektedir. Türkiye de de şartnamede zorunluluk olarak yer almasa dahi, en iyi teklif in belirlenmesi aşamasında, sosyal yararı olacak ek açılımlar ciddi bir şekilde hesaba katılmalıdır. Kuşkusuz, bu tasarruf objektif ölçütlere dayanmalı, ayrımcı veya yolsuz uygulamalara yol açmamalıdır. Kamu alımları ile bazı sosyal hedeflere ulaşılması amaçlandığında, önceliklerin iyi tespit edilmesi gerekmektedir. Burada asıl amacın ne olduğu unutulmadan hareket edilmeli ve kaynakların kullanımında etkinlik ölçütünden uzaklaşılmamalıdır. Ayrıca sosyal amaç gibi net olmayan ifadelerle idarelerin takdir alanının genişletilmesi de kayırmacılık ve dolayısıyla yolsuzluğun önünü açacaktır. Bu amaçla yapılacak düzenlemeler çok sıkı kurallara bağlanmalı ve takdir hakkı olabildiğince sınırlanmalıdır (Yazıcı, 2008). Kamu ihaleleri çoğu zaman uluslararası bir nitelik göstermektedir. Bu nedenle uluslararası örgütler de kamu ihaleleri konusunda ortak düzenlemeler yapmaya çalışmaktadırlar. Yapılan bu ortak düzenlemeler üye devletlerin iç hukuku haline getirilmektedir ve uluslararası örgütlerin bu düzenlemelerinden etkilenen ülkelerden bir tanesi de Türkiye dir sayılı Kamu İhale Kanunu, bu örgütlerin talepleri doğrultusunda hazırlanmıştır. Bu nedenle, kamu alımları konusunda uluslararası alandaki düzenlemeleri incelemek, Kamu İhale Kanunu nu anlamak açısından gereklidir. 11

31 e. Uluslararası Düzenlemelerde Kamu İhaleleri Dünyada ve AB de kamu alımlarına ilişkin çalışmalar ve getirilen ilkeler ile uygulamaların ortak özelliği, kamu alımlarının, mal ve hizmet ticareti alanında olduğu gibi serbestleştirilmesi amacına yönelik olarak gerçekleştirilmesidir. DTÖ gibi uluslararası örgütler, kamu alımlarının serbestleştirilmesini dünya genelinde başarmayı hedeflerken; AB, Avrupa ortak pazarında piyasaya girişlerin önündeki engelleri kaldırmak ve tek pazarı oluşturmak amacıyla hareket etmektedir. Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlar da, kamu alımları pazarına yönelik ilkeler ve uygulamaları yaygınlaştırmaya çalışmaktadır. Günümüzde kamu alımlarına ilişkin çağdaş düzenlemelerin temel ilkeleri; rekabet, saydamlık ve eşit muameledir. Bu ilkeleri hayata geçirmek amacıyla tasarlanan kamu alımları uygulamaları, hem ulusal düzeydeki rekabet dolayısıyla etkinliği sağlayacak hem de karşılıklılık ilkesi ve uluslararası bağlayıcı anlaşmalar çerçevesinde uluslararası rekabete açık ihaleler vasıtasıyla ulusal pazara yabancı firmaların girişinin önündeki engelleri kaldıracak veya en azından azaltacaktır. Dünyada kamu alımları alanında güncelliğini koruyan ve yeni açılımlara imkân verecek bazı gelişmeler ise; elektronik ihale, çevreci alımlar, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin kamu alımlarına daha fazla katılımını ve yüksek pay almasını sağlayacak düzenlemeler ve kamu-özel sektör ortaklığı uygulamaları şeklinde sayılabilir. (DPT, 2007) Kamu ihalelerinin ülke ve dünya ekonomisindeki öneminden dolayı bu alanın oldukça korumacı bir zihniyetle yönetilmek istenmesi ve yerli isteklilerin korunmaya çalışılması daha fazla anlam kazanmaktadır. Fakat böyle bir uygulamanın uluslararası ticareti olumsuz etkilemesi muhtemeldir. Bu amaçla uluslararası ve bölgesel örgütlerin üyeleri üzerinde etkili olmak amacıyla bazı düzenlemeler yaptıkları görülmektedir. 12

32 Özellikle sahtekârlık, boşa harcama, yozlaşma, yolsuzluk ve korumacılığı engellemek amacıyla bir çok ülke devlet ihalelerinde genelde benzer şekilde düzenlemeler yapmaktadır. Ayrıca Devlet ihaleleri de DTÖ himayesinde Devlet İhale Anlaşmasının (GPA), yani çok taraflı uluslararası anlaşmanın konusudur. Özellikle araştırma konusu olarak ele alınan ülkemizin ihale alımlarını dünyada Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleriyle kıyaslarsak; Avrupa Birliği nde 2007 yılı itibariyle yapılan çalışmada gayrisafi milli hasılanın %13,5 kamu alımlarına ayrıldığı görülmektedir(christopher H. Bovis, 2007). Genelde Avrupa birliği ortak Pazar anlayışında yapılan ve özellikle şeffaflığı hedefleyen bir tasarıdır. Amerika Birleşik Devletlerinde ise çok daha farklı kanuni bir süreç izlemekte olup; Federal Property and Administrative Services Act Armed Services Procurement Act Federal Acquisition Reform Act Federal Acquisitions Streamlining Act Anti-Deficiency Act Federal Acquisition Regulation Adları altında toplanan kanunlara göre işlemler yapılmaktadır (Tiefer ve Shook, 2003). Alım süreçleri de yapılan işin niteliğine ve uygulanan kanunlara göre değişiklik göstermektedir. f. Türkiye de Kamu İhale Süreleri Bir projenin şartname yazım süreci ile projeye başlangıcı arasında ihale süreçleri bulunmaktadır. Herhangi bir zeyilname ya da itiraz süreci olmazsa, Kamu İhale Kurumu web sitesinden alınan bilgilere göre süreler Tablo-1 deki gibidir (Mal ve Hizmet TL/ TL) veya bu değerleri aşan ihaleler için süreler (kik[web], 2013) ). 13

33 Tablo-1: Kamu Ihale Kanununa Göre İhalelerin Yaklaşik Maliyeti Eşik Değeri Ve Süresi İHALE USULLERİ AÇIK İHALE BELLİ İSTEKLİLER PAZARLIK Yaklaşık maliyeti eşik değerlere eşit (Mal ve Hizmet TL/ TL), (Yapım ) Veya bu değerleri aşan ihaleler İhale tarihinden en az 40 Gün önce * KİB *Uygulama da; 1-28 gün veya 33 gün, Ön yeterlilik ilanları son başvuru tarihinden en az 14 gün önce KİB İhale tarihinden en az 25 gün önce KİB (13/a kapsamında) 2- Ön İlanlı süreç; 24 gün Literatür taramasında bulunan sonuçlara göre ortalama proje bütçeleri Tablo-2 de gösterilmiş olup, bu eşik değerlere göre incelenen proje süreleri yazılmıştır. Bu duruma göre açık ihale seçilmesinde bile en fazla ilan süresi 40 gün olup, itiraz süresi hariç ortalama proje sürelerini, kamu ihale süreçleri çok fazla etkilememektedir. 3. KULLANILAN VERİ KAYNAKLARI Tez verileri oluşturulurken çeşitli kaynaklardan yararlanılmıştır. Bu kaynakları konularına göre ikiye ayırmak gerekirse; a. Teknoloji Değişimi Veri Seti b. Kamuda Proje Süresi Veri Seti c. Geçmişe Yönelik Gerçek Piyasa Veri Seti d. Ağırlıklandırma Veri Seti şeklindedir. 14

34 a. Teknoloji Değişimi Veri Seti Teknoloji değişimi verileri genel olarak dört ana bilgisayar bileşeni olan; işlemci, sabit disk, bellek ve USB flash disk ile ilgili verileri kapsamaktadır. Veri kaynağı olarak internet araştırmalarında belirlenen bazı web sayfalarından yararlanılmıştır. (1) INTEL Web Sayfası Firma hakkında kısaca bilgi vermek gerekirse; Intel, ABD merkezli, dünyanın en büyük yarı iletken üreticisidir. Şirket, 1968 yılında kurulmuştur. Firma, ilk mikroişlemciyi 1971 yılında, Intel 4004 modeli ile piyasaya çıkarmıştır. Günümüzde, bilgisayarların büyük kısmında Intel işlemcileri kullanılmaktadır. Şirketin piyasa değeri 150 milyar dolar civarındadır. Ayrıca yarı iletkenler alanında derlenen Fortune 500 listesine göre; Mayıs 2012 itibariyle Intel bu alandaki en büyük firma konumundadır (Şekil-4). Şekil-4: 2012 Yılı İtibariyle Yarı İletkenler Alanında Faaliyet Gösteren Firmalar Ve Büyüklükleri 15

35 Veri kaynağı olarak Intel firmasının web sayfasından yararlanılmıştır. Bu veri sayfasının çok çeşitli makalelerde de kullanıldığı görülmektedir. Örneğin Ana Aizcorbe ve Samuel Kortum Moore s Law and the Semiconductor Industry: A Vintage Model adlı makalelerinde Şekil-5 te teknoloji değişimini bulurken Intel firmasının bu web sayfasından yararlanmıştır. Şekil-5: Moore s Law And The Semiconductor Industry: A Vintage Model* Adlı Makale Moore Yasasının Bulunması Bu web sayfasında veriler, ham halleri ile Şekil-6 daki gibi olup, yapılan çalışmalar neticesinde veriler, öncelikle MS Excel ortamına aktarılmıştır. Daha sonra yapılan formatlamalarla (sütunlardaki değerlerin aynı birimden olacak şekilde dönüştürülmesi ve sütunların sayısal değer haline getirilmesi gibi) ve değişikliklerle veriler kategorize edilmiş ve analiz edilebilir duruma getirilmiştir. 16

36 Şekil-6: Intel Web Sayfası Örnek Verileri (2) Ns1758.ca Web Sayfası Bu web sayfasında kullanılan veriler özellikle sabit disk kategorisi ile ilgili analizlerde kullanılmıştır. Sayfada veriler öncelikle Mb başına maliyet (Cost per Mb) şeklinde ilerlerken daha sonra 1 cent ile ne kadar veri alanı alınabilir (Mb for 1 ) şeklinde değişim göstermiştir.(şekil-7) Şekil-7: Nova Scotia Web Sayfası Örnek Verileri Bu web sitesinden, diğer akademik çalışmalarda da yararlanılmıştır. Örneğin bu sayfadaki veriler, John Villasenor tarafından Recording Everything: Digital Storage as an Enabler of Authoritarian Governments adlı makalede kaynak olarak kullanılmıştır. Burada yazar, otoriter hükümetlerin her şeyi kaydetmesinin mümkün olup olmadığını ve teknoloji değişiminin ve ucuzlamasının buna izin verip vermediğini anlatmaktadır. 17

37 Yine bu kaynaktan toplanan veriler de gerekli değişimler yapıldıktan sonra işlenebilir hale getirilmiş ve analizleri yapılmıştır. (3) Jcmit.com Web Sayfası Burada John C. McCallum isimli akademisyenin kendi kişisel sitesinde çalışmaları için topladığı verilerden faydalanılmıştır. Bu sayfadaki veriler Şekil-8 de gösterildiği gibidir. Bu sayfada dört veri kaynağından yararlanılmıştır. Bunlar işlemci verileri, sabit disk verileri, bellek verileri ve flash disk verileridir. Şekil-8: John C. McCallum Web Sayfası Örnek Verileri: Bellek Fiyatları ( ) Google Scholar da yapılan araştırmalarda, bu sayfadaki verilerin, teknoloji değişimini inceleyen çeşitli akademik çalışmalarda da kullanıldığı görülmüştür: 2010 yılındaki Avrupa Fiberoptik İletişimi Konferansında yayımlanan Network Traffic and System Capacity: Scaling For the Future, 2013 yılında University of Phoenix de yayımlanan A Shallow Dive into the Deep End of Memory Management gibi. b. Kamu da Ortalama Proje Sürelerinin Bulunması İçin Toplanan Veriler Bu alanda toplanan veriler genelde eski DPT Müsteşarlığı, şimdiki Kalkınma Bakanlığı nın yıllık yatırım programlarıdır. Bu dokümanlarda her sene hangi projeye ne kadar kaynak ayrılacağı, ne kadar sürmesinin planlandığı, konusu gibi özellikler yer almaktadır. Alanında otorite olan bu 18

38 kurum tarafından hazırlanan veriler sayesinde kamuda proje ve bütçe planlamaları yapılabilmektedir. Veriler Şekil-9 da gösterildiği gibidir. Projeler seçilirken özellikle yazılım ve donanım anahtar kelimeleri kullanılmış olup, bu anahtar kelimeleri içeren projelerin sürelerinin analizleri yapılmıştır. 19

39 Şekil-9: Kalkınma Bakanlığı Örnek Verileri 21

40 c. Geçmişe Yönelik Gerçek Piyasa Veri Seti Geçmişe yönelik gerçek piyasa veri setinde, senaryo çalışmasında kullanılmak üzere geçmişe yönelik kişisel bilgisayarların verileri toplanmıştır. Burada amaç, belirlenen zaman diliminde piyasada satılmakta olan en ucuz, en pahalı ve ortalama bir fiyata sahip bilgisayar konfigürasyonlarının bulunmasıdır. Öncelikle seçilen belirli dergilerin geçmişe yönelik arşivlerinde araştırma yapılmasına karar verilmiştir. Bu kapsamda alanında öncü olan CHIP ve PC.NET dergilerinin internetten indirilen, BYTE dergisinin ise Milli Kütüphaneden bulunan yılları arasındaki arşivlerinde bu dergilerin reklam bölümlerinde yapılan incelemeler sonucunda, geçmişe yönelik olarak bilgisayarların fiyat-konfigürasyon verisi olarak kullanılabilecek, uygun bilgiye erişilememiştir. Sonra yapılan araştırmalar neticesinde, Türkiye de piyasada en büyük tedarikçilerden birisi konumunda olan Arena Bilgisayar ın eskiye yönelik ürün kataloglarından fiyat bilgisinin elde edilmesi kararlaştırılmıştır. Ancak Arena Bilgisayar ile yapılan görüşmelerde hâlihazırda ellerinde bu şekilde bir arşiv bulunmadığı bilgisi alındıktan sonra Milli Kütüphane de süreli yayınlar bölümünde yapılan araştırmalarda da herhangi bir netice alınamamıştır. Daha sonra bu çalışmanın, web sitelerinin geçmişe ait anlık görüntülerini alan ve arşivleyen Internet Archieve-Wayback Machine adlı ve adresli siteden veriler elde edilerek yapılmasına karar verilmiştir. İlk etapta Arena Bilgisayar ın web sitesinden verilerin kullanılması düşünülmüş ancak Arena Bilgisayar ın 2004 yılından sonra web sitesinden fiyat bilgisi yayınlamasından vazgeçmesinden dolayı başka bir veri kaynağına arayışlarına başlanmıştır. Bu noktada özellikle fiyat verilerinin çok değişken olması nedeniyle yıllardır bu pazarda satış yapan ve güvenilir bir 22

41 yere sahip olan bir tedarikçi olan Vatan Bilgisayar ın web sayfasının eski verilerinden yararlanılmıştır. Veri kaynağının bulunmasından sonra fiyatlandırma verilerinin nasıl seçilmesi gerektiğine konusu gündeme gelmiştir. Geçmişe yönelik bu tedarikçi sayfasında, bazı marka masaüstü bilgisayarların yılları arasındaki belirli tarihlerdeki en ucuz, orta ve en pahalı fiyatı bilgisayarların konfigürasyonlarının toplanmasına karar verilmiştir. Örnek bir veri seti çıktısı Şekil-10 da görülmektedir. Bu veri kaynağının bir handikapı ise Internet Archieve-Wayback Machine sitesinin kendi belirlediği düzensiz zamanlarda web sayfasını hafızasına almasından dolayı, tam olarak istenilen tarihe ait verilerin elde edilememe durumudur. Örnek vermek gerekirse, daki bir web sayfası görüntüsü lazımsa, bu web sayfası görüntüsü yerine size birkaç ay önce ya da sonrasındaki görüntüsünü bulmak mümkün olabilmektedir. Bu durum her ne kadar olumsuz gibi gözükse de ileriki bölümlerde görüleceği üzere formül ve kurallar istenilen tarihe uygulanabileceğinden ve birkaç ay içinde teknolojinin değişemeyeceği öngörüldüğünden, bu çalışmadaki sonuçları çok fazla etkilemeyeceği değerlendirilmektedir. 23

42 Şekil-10: Vatan Bilgisayar Web Sayfası Örnek Verileri d. Ağırlıklandırma Veri Seti Ağırlıklandırma için kullanılacak veri setleri İnternet ten toplanmış olup bazı programların ihtiyacı olan minimum bilgisayar kaynaklarının yıllar içindeki değişimini temel almaktadır. Bu programların seçilmesinde verilere kolay erişilebilir olması ve kullanım yaygınlığı kriterleri rol oynamış ve Microsoft ürünleri seçilmiştir. Başka bir arayış içerisinde ise internet tarayıcılar düşünülmüş ancak tarayıcılarla ilgili verilerin karmaşık ve zor bulunabilir olmasından dolayı bu veri setinden vazgeçilmiştir. Microsoft un en çok yaygın olan 2 ürününden; Microsoft Windows İşletim Sistemleri ve Microsoft Office Paketleri seçilmiştir. olarak; Bu veri setinde Microsoft Windows masaüstü işletim sistemleri Windows 98 Windows Me Windows XP 24

43 Windows Vista Windows 7 Microsoft Office Programları olarak ise; MS Office 97 MS Office 2000 MS Office xp MS Office 2003 MS Office 2007 MS Office 2010 MS Office 2013 ile ilgili veriler toplanmıştır. 3. DAHA ÖNCE YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR Yapılan internet ve tez araştırmaları neticesinde bu konuda çok fazla kaynağa rastlanılmamıştır. Genelde konu olarak mevcuttaki 4734 ve 4735 sayılı Kamu İhale ve Sözleşmeleri Kanunlarının eleştirileri ve yorumlarına rastlanmıştır. 25

44 İKİNCİ BÖLÜM YÖNTEM VE KULLANILAN ARGÜMANLAR 1. YÖNTEM a. Yöntem Bu çalışmada kullanılan yöntem, ana hatları ile şöyle açıklanabilir: İncelenen teknoloji ile ilgili niceliksel büyüklükleri ve bunların gerçekleştiği tarih bilgisini içeren veriler, kaynaklardan toplanmıştır. Bu kaynakların bulunmasında internet araştırmaları kullanılmıştır. Kaynaklar belirlendikten sonra bunlardan edinilen veriler, MS Excel programı kullanılarak, ham veri tablolara aktarılmıştır. Daha sonra teknoloji değişiminin bulunması için kullanılacak bu verilerde hangi alanların değişken olarak alınacağına karar verilmiştir. Şartnamelerde genelde karşılaşılan performans kriterleri, bu kararları vermede etken olmuştur. Excel tablolarında elde edilen grafiklerden, geleceğe yönelik tahminlerde kullanılmak üzere formüller türetilmiş, ardından bulunan değerlerin gerçek dünya ile karşılaştırılması amacıyla bir senaryo çalışması yapılmıştır. Bu senaryo çalışmasında, belirlenen bir web sitesinden masaüstü bilgisayarlar ile ilgili geçmişe yönelik veriler bulunmuş ve senaryolar oluşturulmuştur. Bahsedilen çalışmalar kapsamında: Intel işlemci verileri için işlemci hızı ve transistor sayısının zamana bağlı değişim grafiklerin çizilmesine Jcmit.com sitesinden elde edilen işlemci verileri için MIPS - zaman grafiğinin çizilmesine Ns1758.ca ve Jcmit.com sitesinden elde edilen sabit disk verileri için Mb/$ - zaman grafiklerinin çizilmesine 26

45 Jcmit.com sitesinden elde edilen bellek verileri için Mb/$ - zaman grafiğinin çizilmesine Jcmit.com sitesinden elde edilen flash disk verileri için Mb/$ - zaman grafiğinin çizilmesine karar verilmiştir. Seçilen parametreler üzerinde verilerin ortak bir biçimde ve işlenebilir şekle getirilmesi sağlanarak, tüm veriler grafiklerde kullanılabilir şekilde işlenmiştir. Veri setinde, veri tipi tekleştirilmesi de yapılmıştır. Örneğin ns1758.ca sitesinden alınan sabit disk verileri, belirli bir tarihe kadar 1 Mb sabit disk alanı için harcanması gereken miktarı dolar cinsinden verirken (Cost per megabyte), belirli bir tarihten sonra 1 Gb için benzer bir çıkarım yapmıştır (Cost per gigabyte). Daha sonra ise 1 cent harcanarak ne kadar sabit disk alanı alınabileceğini, değişim parametresi olarak belirlemiştir (Mby For 1 ). Veri tek tipleştirilmesinin sağlanması amacıyla tüm alanlar 1 Mb alan için harcanacak dolar cinsine çevrilmiştir (cost per mb / $). Benzer şekilde Intel web sayfasından kullanılan veriler için de bazı modifikasyonlar yapılmıştır. Intel web sayfasından alınan verilerde tüm işlemci tipleri aynı tabloda sunulmuş olup herhangi bir sınıflandırma yapılmamıştır. Alınan veriler genel olarak kullanım alanlarına göre; masaüstü (desktop), dizüstü (notebook) ve sunucu (server) kategorize edilmiş, sonra da bu kategorilerdeki aynı yıl içinde çıkan ve Intel piyasa stratejisiyle ilgili olarak ucuz ve daha az güçlü işlemcilerden bazıları (örneğin Celeron işlemcilerden bazıları) bu alanlardan çıkarılmış ve her bir kategori için ayrı ayrı grafikler çizdirilmiştir. Bu grafiklerden çıkan sonuçlar da ayrı ayrı incelenmiş olup ilgili bölümlerde bu sonuçlara yer verilmiştir. Grafik türü olarak dağılım grafik türü kullanılmıştır. Dağılım grafikleri genelde bilimsel, istatistiksel veriler veya mühendislik verileri gibi sayısal değerleri görüntülemek ve karşılaştırmak için kullanılır. Bu grafikler çeşitli veri dizilerindeki sayısal değerler arasında var olan ilişkiyi göstermek için yararlıdır ve iki sayı grubunu bir x-y koordinatları dizisi olarak çizebilir. 27

46 Grafiklerin optimizasyonu ve çok uçta bulunan verilerin birbirine yaklaştırılıp daha rahat izlenebilmesi amacıyla bazı grafiklerde log(10) a göre dönüşüm yapılmıştır. Yine bu log(10) a göre çizdirilen grafikler de analiz bölümlerine eklenmiştir. Bu çalışmada teknoloji öngörü ve izleme metotlarından olan kanıya ve nümerik veriye dayalı yöntemlerden bazıları kullanılmıştır. Kanıya dayalı yöntemlerden özellikle izleme yöntemi kullanılmıştır. Burada nümerik verilerden temel beklenti ise grafiklerin genel görünüşü itibari ile: Büyüme yaşam eğrilerinden olan S-Curve olarak çıkması, Doğrusal veya doğrusal olmayan bir şekilde azalması ya da artması Genel olarak artış ya da azalama göstermeyen, belirli bir eğilime sahip olmayan grafiklerin ortaya çıkmasıdır. İlk 2 durumda ortaya çıkacak grafikler, özel bir yorumlamaya gerek kalmadan kullanılabilir nitelikte olacak, üçüncü durumda ise teknolojinin değişimi, alt zaman aralıklarında incelenecektir. Geleceğe yönelik tahminler yapılabilmesi için oluşturulacak formüller için ise; Excel de bulunan eğilim çizgilerinden üstel eğilim çizgileri kullanılmış olup bu eğilim çizgilerine ait olan denklemlerin görüntülenmesi ve düzenlenmesi yöntemi uygulanmıştır. Bu durumlarda ortaya çıkacak denklemlerde yapılan düzenlemelerle son formüller bulunmuş olup bu formüllerle tahminler yapılmıştır. Örneğin 2004 yılında başlayan ve tahmini olarak 2008 yılında bitmesi planlanan bir proje için 2004 yılına kadar olan verilerle bulunan formüllerle 2008 yılı için tahminler yapılmış ve bu veriler 2008 deki reel verilerle karşılaştırılmıştır. Ağırlıklandırma verilerinde ise seçilen belirli programların minimum teknik isterleri belirlenmiş olup zaman içerisinde en çok artışın hangi kaynakta olduğu bulunmuştur. 28

47 b. Büyüme Yaşam Eğrisi ve S-Curve Teknolojik gelişmelerin kullanıma alınması, S seklindeki biyolojik yaşam eğrisini takip eder. Keşif fazı ile başlayan eğri, yaygınlaştırma ve büyüme fazı ile gelişir ve olgunluk fazı ile sonlanır. Teknoloji öngörüsü bu fazların zaman bilgisinin tahmininde kullanılır (Baktır,2010). Şekil-11: Örnek S-Curve Grafiği c. Excel Grafikleri ve Eğilim Çizgileri Eğilim çizgileri, verilerdeki eğilimleri grafik olarak göstermek ve tahmin sorunlarını çözümlemek için kullanılır. Bu çözümlemeye regresyon çözümlemesi adı da verilir. Regresyon çözümlemesini kullanarak, grafikteki bir eğilim çizgisini gelecekteki değerleri tahmin etmek üzere gerçek verinin ötesine uzatabilmek mümkündür. Bu eğilimlerin türleri ihtiyaçlarımıza göre değişebilmektedir. Aşağıda Excel eğilim ve tahmin çizgilerinin türleri verilmiştir; Doğrusal eğilim çizgileri Logaritmik eğilim çizgileri Polinom eğilim çizgileri 29

48 Üssel eğilim çizgileri Üstel eğilim çizgileri Hareketli ortalama eğilim çizgileri Bu çalışmada formüller hesaplanırken üstel eğilim çizgileri kullanılmıştır. Üstel eğilim çizgisi, özel bir oranda artan ölçüleri karşılaştıran veri kümeleriyle kullanılan kıvrımlı çizgidir (örneğin, yarış arabasının 1 saniyedeki ivmesi gibi). Şekil-12 de ivme verileri, mesafe saniye/metre olarak çizilerek gösterilmiştir. Üs eğilim çizgisi, yükselen ivmeyi açıkça göstermektedir. R-kare değerinin 0,986 olduğu, başka bir deyişle, çizginin verilere neredeyse tümüyle uyduğu görülmektedir. Şekil-12: Örnek Üstel Veri Grafiği 30

49 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM VERİ TOPLAMA VE ANALİZ Bu bölümde toplanan verilerle ve yapılan analizlerle ilgili bilgiler verilecektir. Bu verilerin sayısal olarak durumları ve hangi bileşenlerin neden seçildiği hakkında verilen bilgiler neticesinde analizin daha iyi kavranması amaçlanmaktadır. 1. TEKNOLOJİ DEĞİŞİMİ ANALİZİ İÇİN KULLANILAN VERİLER Teknoloji değişim sürelerini bulmak için faydalanılan veriler genel olarak bilgisayar bileşenlerinden oluşmaktadır. Bilgisayar bileşenlerinin seçilmesinde Bilgisayarın projelerde en hızlı değişim gösteren bileşenler arasında olması, Bilgisayarla ilgili verilere diğer alanlardan daha kolay ulaşılabilir olması, Teknoloji projelerinin hemen her durumunda bilgisayar ve türevlerinin veya bileşenlerinin olması ve Daha önce bu konularda yapılan çalışmalarla ispatlanabilir olması gibi faktörler rol oynamıştır. Teknoloji değişim eğrisinin bulunmasıyla ilgili olarak yapılan çalışmada ilk olarak incelenecek bilgisayar bileşenleri belirlenmiştir. Bilgisayarların yetenekleri ve kapasiteleri ile ilgili belirleyici ana bileşenler olarak : İşlemci Sabit disk Bellek 31

50 Flash Disk belirlenmiş ve bu 4 ana kategoride teknolojinin değişim hızının ortaya çıkartılmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır. a. İşlemci Verileri Yapılan araştırmaları sonucunda işlemcileri için iki kaynaktan alınan veriler incelenmiştir. Bunlardan ilkinde sektörün öncü temsilcilerinden olan INTEL firmasının internet sayfasındaki verilerinden elde edilen işlemci tarihlerinin kronolojik sıralaması, MS Excel programında tablolar halinde düzenlenmiştir. Bu verilerde birçok veri alanı bulunmasına rağmen özellikle bu çalışmada ve diğer makalelerde de kullanılan (Bkz Moore yasası) transistor sayısı ve işlemci hızı öne çıkmaktadır. Transistor sayısı ve işlemci hızı genelde doğru orantılı artmasına rağmen, günümüzdeki teknoloji ve malzeme bilimi, tek çekirdek üzerindeki maksimum transistor sayısı ve hız değerine ulaşmıştır. İşte bu yüzden işlemci hızı belirli bir periyot için ölçüt olabilirken, transistor sayıları genel değişimi verebilir. Mikro ölçekte işlemci hızı parametre olarak alınabilirken, makro ölçekte transistor sayısı veya MIPS gibi parametreleri almak daha doğru sonuçlar elde edilmesine yardımcı olabilir. İlk olarak işlemcilerde yapılan araştırmalarda, bu alanın öncü teknoloji firması olan Intel deki gelişim eğrileri incelenmiştir. (2013) sitesinde INTEL firmasının ürettiği işlemciler ve bu işlemcilerin özellikleri verilmiştir. Burada toplanan veriler ve analizler sonucunda Şekil-13, Şekil-14, Şekil-16, Şekil-17, Şekil-18, Şekil-19, Şekil-20, Şekil-21, Şekil-22, Şekil-23, Şekil-24, Şekil-25 te ki grafikler elde edilmiştir. İşlemci teknolojisinin değişiminde kullanılan ikinci veri kaynağı ise sitesinde yayınlanan ve John C. McCallum isimli bilgi teknolojileri akademisyeninin topladığı verilerdir. Burada toplanan veriler en son 2002 yılına aittir. Bu veriler daha genel kapsamlı olup teknoloji değişim inceleme için veri birimi olarak MIPS (Million Instructions Per Second) yani 32

51 işlemcinin birim saniyede yapabileceği işlem sayısı kullanılmış olup Şekil-15 ve Şekil-26 da ki grafikler elde edilmiştir. Şekil-13: Intel İşlemcilerin Transistor Sayısı-Zaman Grafiği Şekil-14: Intel İşlemcilerin İşlemci Hızı(Mhz)-Zaman Grafiği Masaüstü bilgisayarlarda transistorlar ve işlemci hızları için Şekil-13 ve Şekil-14 de elde edilen grafiklere göre yapılan hesaplamalarda, Moore yasasına benzer sonuçlar çıkmıştır. Ayrıca başka bir kaynaktan( verilerde de yılları arasında üretilen işlemcilerin MIPS (Million Instructions Per Second) endekslerine bakılarak toplanan verilerde ve araştırmalarda sonuç olarak Şekil-15 gibi bir grafik elde edilmiştir. Elde edilen diğer grafikler ve sonuçlar da devam eden şekillerde verilmiştir. 33

52 Şekil-15: MIPS-Zaman Verileri Şekil-16: Intel Masaüstü Bilgisayar İşlemcileri İçin Transistör Sayısı Zaman Grafiği ( Log(10), ) Şekil-17: Intel Masaüstü Bilgisayarlar İçin Transistör Sayısı Zaman Grafiği ( ) 34

53 Şekil-18: Intel Masaüstü Bilgisayarlar İçin İşlemci Hızı(Mhz) Zaman Grafiği ( ) Şekil-19: Intel Masaüstü Bilgisayarlar İçin İşlemci Hızı(Mhz) Zaman Grafiği (Log(10), ) 35

54 Şekil-20: Intel Masaüstü Bilgisayarlar İçin Transistör Sayısı Zaman Grafiği ( ) Şekil-21: Intel Masaüstü Bilgisayarlar İçin Transistör Sayısı(Mhz) Zaman Grafiği (Log(10), ) 36

55 Şekil-22: Intel Notebook İşlemciler İçin İşlemci Hızları (Mhz) Zaman Grafiği (Log(10) olarak, ) Şekil-23: Intel Notebook İşlemciler İçin İşlemci Hızları (Mhz) Zaman Grafiği ( ) Şekil-24: Intel Server İşlemci Hızları (Mhz) Zaman Grafiği (Log(10), ) 37

56 Şekil-25: Intel Server İşlemciler İçin İşlemci Hızları (Mhz) Zaman Grafiği ( ) Şekil-26: İşlemciler İçin MIPS(Million Instructions Per Second) - Zaman Grafiği (Log(10), , jcmit.com) b. Sabit Disk Verileri sitesinden alınan veriler kullanılarak çizilen, Winchester türü sabit disklerin zaman ve mb/$ orantısında çıkan grafik Şekil-27 de görüldüğü gibidir. 38

57 Şekil-27: HDD ler İçin Mb/$-Zaman (Nova Scotia web sitesi) Ayrıca yine sitesinden alınan veriler neticesinde yine zaman ve MB/$ grafiği çizildiğinde benzer sonuçları vermektedir (Şekil-28). Şekil-28: HDD ler İçin Mb/$ - Zaman (jcmit.com web sitesi) c. Bellek Verileri Bellek için kullanılan veriler genel olarak jcmit.com sitesinden toplanmıştır. Bu veriler incelendiğinde, çok çeşitli kaynaklardan derlenen veriler olduğu göze çarpmaktadır. Seçilen parametrelerle Mb/$-zaman grafiği çizilmiştir (Şekil-29). 39

58 Şekil-29: RAM İçin mb/$ - Zaman Grafiği (Log(10), ) d. Flash Disk Verileri Flash Disk için kullanılan veriler de jcmit.com sitesinden toplanmıştır. Bu veriler incelendiğinde çok çeşitli kaynaktan derlenmiş olup 2003 yılı sonrasındaki Flash Disk verilerini içermektedir (Şekil-30). Şekil-30: Flash Disk İçin mb/$ - Zaman Grafiği (Log(10), ) 40

59 e. Kalkınma Bakanlığı Verileri Projeler ve proje süreleri ile ilgili olarak Kalkınma Bakanlığı verileri incelenmiştir. Bilindiği üzere Kalkınma Bakanlığı 641 sayılı kuruluş KHK da kendisine verilen görevle yıllık yatırım programlar hazırlamaktadır. Bu yıllık yatırım programları projelerin maliyet ve zamanlarının kontrol edilmesinde önemli rol oynamaktadır. Bu çalışmada yazılım, donanım anahtar kelimeleri kullanılarak seçilen projelerle bir veri seti oluşturulmuştur. Kalkınma Bakanlığı nın her yılbaşında yayımladığı Yıllık Kalkınma Programları verilerinde özellikle yazılım ve donanım anahtar kelimeleriyle yapılan araştırmalar sonucunda son 3 yıllık proje süreleri ve tutarları elde edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda; 2013 yılı için 89 proje ele alınmış olup bu projelerin ortalama tamamlanma süreleri yaklaşık 4 yıl ve maliyetleri ortalama 56 milyon TL olarak hesaplanmıştır yılı için 69 proje ele alınmış olup bu projelerin ortalama tamamlanma süreleri yaklaşık 4 yıl ve maliyetleri ortalama 43 milyon TL olarak hesaplanmıştır yılı için 61 proje ele alınmış olup bu projelerin ortalama tamamlanma süreleri yaklaşık 5 yıl ve maliyetleri ortalama 23 milyon TL olarak hesaplanmıştır. Kurumların 1 yıllık yazılım/donanım ihtiyacı için yazılan sarf malzemesi niteliğinde olan harcamalar bu konu kapsamı dışında olduğu için yazılmamıştır. 41

60 Tablo-2: Kalkınma Bakanlığı Yıllık Yatırım Programları Veri Adı Proje Kaynağı Ortalama Bitirme Süresi İncelenen Proje Sayısı 2013 Proje (Kalkınma Bakanlığı) 2012 Proje (Kalkınma Bakanlığı) 2011 Proje (Kalkınma Bakanlığı) , , , f. Sonuç Çıkarımları Önceki bölümlerde örneklerde bulunan verilerde ve grafiklerde toplamda Şekil-31 e benzer bir görüntü elde etmekteyiz, bu çıkarımların ve hesaplamaların sonucu olarak görüldüğü üzere ortalama teknoloji değişim hızı; İşlemci transistor sayısında her 24 ayda 2 kat artış İşlemci MIPS değerlerinde her 24 ayda 2 kat artış İşlemci hızında arasında transistor grafikleriyle benzer artış, ancak 2006 yılından sonra duraksama Sabit disklerde ortalama her 12 ayda fiyatın yarılanması Belleklerde her 12 ayda fiyatın yarılanması şeklinde elde edilmiştir. 42

61 Şekil-31: Bütün Veriler Toplam Gösterimi (jcmit.com Web Sitesi) Kamuda ise proje sürelerinin yaklaşık ortalama 4,5 yıl olduğu saptanmıştır. Elde edilen veriler sonucunda teknoloji değişim hızının ve kamuda teknoloji projelerinin yapılma sürelerinin ne kadar farklı olduğu anlaşılmaktadır. Burada Kamu İhale Kanunu süreçlerinden veya proje yönetiminden kaynaklanan bir sorun bulunmaktadır. 2. BULUNAN FORMÜLLER Teknoloji değişiminin ve bu değişime orantılı olarak geleceğe yönelik teknolojinin ulaşabileceği noktanın bulunması amacıyla yapılan hesaplamalar sonucunda aşağıdaki formüller bulunmuş; yaklaşık değerler ve gerçekleşen değerler tablolar şeklinde gösterilmiştir. Bu kısımda, önceki bölümlerimizde teknoloji eğilimlerini bulduğumuz ve bir bilgisayarın 3 ana bileşeni olan İşlemci (CPU), Bellek (RAM) ve Sabit Disk (HDD) ile ilgili formüller mevcuttur. 43

62 a. İşlemci Transistor Sayıları İşlemci transistor sayısında her 24 ayda 2 kat artış gözlemlenmiştir. Bu durumda hazırlanan tahmini transistor sayısının yıllara göre değişimini gösteren Tablo-3 gibi bir sonuç elde edebiliriz, ayrıca Tablo-3 ile beraber karşılaştırma yapabilmek amacıyla gerçek dünyadan örnekler de yan sütunlarda verilmiştir; 44

63 Tablo-3: İşlemci Transistorleri İçin Tahminler Ve Gerçekleşen Değerler Örnek Veri Seti Tahmini İlk Çıkış Tarihi Tahmini Transistor Sayısı Gerçek İşlemci Çıkış Tarihi Gerçek İşlemci Transistor Sayısı

64 Tablo 3 te 2008 yılında yaklaşık transistor sayısı 904 milyon civarında olması beklenmektedir. İşte böyle bir durumda şartname yazarken bu sayılar da göz önüne alındığında geleceğe yönelik çözümlerle optimum sayı yazılabilir. b. RAM Önceki bölümlerimizdeki elde ettiğimiz veri setlerimizi bir tablo haline getirirsek Tablo-4 gibi bir veri seti oluşmaktadır. Elimizdeki Tablo-4 e göre RAM Boyutundan gidersek; Tablo-4: RAM Veri Seti İlk Çıkış Tarihi RAM Boyutu (Kb)

65 Şekil-32: Ram Boyutu(KB) - Zaman Değişim Grafiği ve Formülasyonu Bu durumda eğriden çıkan formül sonucunda Şekil-32 de görüldüğü üzere tahmin eğrimiz; y = 7E-15e 0,0012x R² = 0,969 şeklindedir. Bu durumda y ekseni Excel de bize Kb cinsinden RAM Boyutunu verirken (ayrıca gelecek tahminimizde de kullanılacaktır), x ekseni Excel de sayıya çevrilmiş zamanı ifade etmektedir. Çevrilmiş zaman Excel de her zamanın belirli bir sayısal karşılığı olduğu anlamındadır. Örneğin tarihi sayısal olarak e denk gelmektedir. Formülü açıklamak gerekirse; 47

66 RAM Boyutu = 0, X (exponansiyel US (0,0012*(sayısal çevrilmiş zaman))) olarak eğrinin geleceğe yönelik tahmini tutumu yani verilen bir tarihte olması beklenen RAM boyutu bulunabilir. Bu çerçevede yukarıdaki formülü işletirsek tahmini verileri bularak, gerçekleşen RAM boyutu ve tahmini (olması beklenen) Ram Boyutu verileriyle ilgili Tablo-5 gibi bir durum elde ederiz. Tablo-5: Ram İçin Tahminler ve Gerçekleşen Değerler Tablosu İlk Çıkış Tarihi Gerçek Değer RAM Boyutu (KB) Formüle Göre Tahmini RAM Boyutu (KB)

67 c. Sabit Disk(HDD) Ram için yapılan çalışmalar benzer şekilde HDD için de yapılırsa Tablo-6 da gösterilen Sabit Diskler için oluşturulan bir tablo elde edebiliriz; Tablo-6: Sabit Disk(HDD) İçin Tahmin ve Gerçek Değerler İlk Çıkış Tarihi Gerçek Değer HDD Boyutu (MB) Formüle Göre Tahmini HDD Boyutu (MB)

68 Şekil-33: HDD Kapasitesi(Mb) - Zaman Değişim Grafiği ve Formülasyonu sonucunda Tablo-6 ve Şekil-32 elde edilir. Bu durumda formülasyon HDD Boyutu = 0, X (exponansiyel US (0,0007*(sayısal çevrilmiş zaman))) elde edilir. d. İşlemci Hızı Veri Seti İşlemci Hızı olarak bulunacak değerler için ise aşağıdaki gibi bir Şekil-34 gibi bir durum çıkarabiliriz; 50

69 Şekil-34: Intel İşlemciler İçin İşlemci Hızı(Mhz) - Zaman Grafiği Ve Formülasyonu Bu durumda formül olarak: y = 4E-08e 0,0007x kullanılabilir. Bu durumda Tablo 7 gibi bir sonuç elde ederiz: 51

70 Tablo-7: Işlemci Hizlari Için Mhz Cinsinden Tahmini Ve Gerçekleşen Değerler Veri Seti İlk Çıkış Tarihi Gerçek Değer Formüle Göre Tahmini İşlemci Hızı(Mhz) Değer(Mhz) , ,

71 e. Ağırlıklandırma Veri Setleri Bu bölüm için topladığımız veriler, seçilen belirli yazılımların minimum teknik isterlerinden oluşmaktadır. Bu kapsamda, MS Office için yapılan çalışma Tablo-8, MS Windows için yapılan çalışma Tablo-9 da yer almaktadır. Tablo-8: MS Office İçin Minimum Kaynaklar Veri Seti Versiyon İşletim Sistemi CPU(MHZ) RAM(MB) HDD(MB) Çıkış Tarihi Ms office 97 win 95/ Ms office 2000 win 95/ Ms office xp win 98/ME Ms office 2003 win Ms office 2007 win xp Ms office 2010 win xp Ms office 2013 win Tablo-9: MS Windows İçin Minimum Kaynaklar Veri Seti Versiyon CPU(MHZ) RAM(MB) HDD(MB) RELEASE DATE Win Win me Win xp Win vista Win Bu veri setleri ile elde edilen yıllık yüzde artışlar ise Tablo - 10 ve Tablo-11 de verilmiştir. 53

72 Tablo-10: MS Office İçin Kaynaklarda Yıllık yüzde Artış Tablosu %CPU(Mhz) %RAM(Mb) %HDD(Mb) MS Office 97'den MS Office 2000'e Geçerken MS Office 2000'den MS Office xp' ye Geçerken MS Office xp'den MS Office 2003' e Geçerken MS Office 2003'den MS Office 2007' ye Geçerken MS Office 2007'den MS Office 2010' a Geçerken MS Office 2010'dan MS Office 2013' a Geçerken Tablo-11: MS Windows İçin Kaynaklarda Yıllık yüzde Artış Tablosu %CPU(Mhz) %RAM(Mb) %HDD(Mb) Win 98'den Win Me'ye geçerken Win Me'den Win XP'ye geçerken Win XP'den Win Vista ' ya geçerken Win Vista'dan Win 7'ye geçerken ANALİZ Yapılan analizler sonucunda bazı bulgulara ulaşılabilir. Bu bulgulardan en temeli, sonuçlardan da görülebileceği gibi kamuda teknoloji ile ilgili projelerin sürelerinin ve dünyadaki teknoloji gelişiminin uyumsuzluğudur. Bu uyumsuzluğu örneklemek gerekirse; kamu kurum veya kuruluşunda teknoloji içeren bir proje yapmaya karar verildiği andan itibaren geçen süre içinde, o proje için gerekli görülen teknolojik donanımlar proje bitiminde, artık eskimeye başlamış, hatta bazı durumlarda işlevselliğini yitirmiş olmaktadır. Bu durum da hem kullanıcıların hem de hizmet alanların verimini düşürmektedir. Ayrıca diğer bir açıdan bakıldığında ise bu projeler neticesinde alınan cihazların eskiliği yüzünden amortisman maliyetleri artmakta ve yedek 54

73 parça bulunması sorunu, bakım onarım gibi gereklilikleri daha zorlaşmakta ve gittikçe yük olmaktadır. Böyle bir durumun sonucunda ise daha cihazlar tam kullanıma geçemeden ve ekonomik anlamda fayda sağlayamadan ömürlerini doldurmakta ve yenilenmesi gündeme gelmektedir ki bu da tekrar alım yapılmasına ve doğal olarak kamu kaynaklarının israfına neden olmaktadır. İşte böyle bir durumda ihale yöneticilerinin ve uygulayıcıların öngörüleri önemli bir hal almaktadır. Örnek vermek gerekirse aşağıdaki Şekil- 36 da görüldüğü üzere işlemcilerin hızları 2006 dan sonra artışa gitmemiş olup duraksama görülmektedir. Zaten Intel firması da 2005 yılından itibaren piyasaya sürmeye başladığı çift çekirdek mimarisiyle bu alana girmiş olup teknoloji ve mimarisini 2006 yılından sonra değiştirmeye başlamıştır. Yine bu grafiklerden anlaşılacağı üzere 2006 yılına kadar işlemci hızı diğer işlemci ölçüm parametreleriyle paralel artmasına rağmen 2006 yılından sonra Intel firması tarafından üretilen işlemcilerde işlemci hızı artık tek başına yeterli belirleyiciliğini tamamen kaybetmiştir. Grafikler dikkatli incelendiğinde belirgin bir şekilde S-Curve görülmektedir. Bilindiği üzere S-Curve ler teknoloji değişiminde Teknoloji Hayat Döngüsü (Technology LifeCycle) için kullanılmakta olup böyle bir alımda da yol gösterici olabileceği düşünülmektedir. Bu nokta da, bu zaman diliminde ihale şartnamesi hazırlayan ve proje gerçekleştirmeyi planlayan yetkililerin bu teknoloji kırılımını iyi gözlemlemeleri ve bu duruma uygun şartname yazmaları çok daha isabetli olacaktır. Çünkü yazılan birçok şartnamede işlemci hızı tek başına belirleyici rol oynamaktadır. Şekil-35, Şekil-36 ve Şekil-37 de görüldüğü üzere işlemci hızları özellikle 2006 dan itibaren sabit bir görünüme kavuşmuştur. 55

74 Şekil-35: İşlemci Hızı(Mhz) Zaman Grafiği(Log(10), ) Şekil-36: Intel İşlemciler İşlemci Hızı - Zaman Grafiği( ) Şekil 37-: : Masaüstü Intel İşlemciler İçin İşlemci Hızı(Mhz) Zaman Grafiği ( ) Bellek ve sabit diskler de işlemci örneğine benzer şekilde düşünülmelidir. Her yıl fiyatlar yarıya düştüğü gibi gitgide alan ve/veya bellek 56

75 ihtiyaçları artmaktadır. Örneğin internet tarayıcıları bundan birkaç sene önce çok daha az bellek ve işlemci tüketirken, şu anda gelişen teknoloji ve yazılımlardan dolayı (resimler, flash uygulamaları, videolar, kodlar vb.) geçmişteki sadece internet tarayıcı özelliğinden daha geniş bir kullanım alanına sahip olmuş ve doğal olarak ihtiyaç duyduğu kaynak miktarı da buna paralel olarak artmıştır. Şekil-38 ve Şekil-39 de alanında başarılı bir kaynak olan sitesinden alınan verilerde günümüzde internet tarayıcılarının ihtiyacı olan bellek miktarları gösterilmiştir. Şekil-38: Bir Adet Sekme Açıldığında Kullanılan Bellek Miktarı 57

76 Şekil-39: Kırk Adet Sekme Açıldığında Kullanılan Bellek Miktarı İşte böyle hızlı gelişen ve değişen teknoloji dünyasında alımların daha öngörülü ve dikkatli ve yapılması kaynakların verimli kullanılıp, israf edilmemesi bakımından önemlidir. 58