Linux'a Genel Bir Bak³

Transkript

1 Linux'a Genel Bir Bak³ Kaya O uz March 20, Ksaca Linux Linux, Unix 1 türevi bir i³letim sistemidir. Unix sistemleri yap ve i³leyi³ olarak DOS/Windows sistemlerinden farkl oldu u için, bu sistemlerle daha önce çal³mam³ kullanclar eski al³kanlklarn devam ettirmek isterler ve dolays ile zorlanrlar. Bu belge, Linux kullanrken okumanz gereken birçok belgeden sadece biridir. Linux i³letim sistemi yüksek oranda belgelendirilmi³tir ve genel olarak kar³la³t nz sorunlar bu belgeleri okuyarak veya arayarak giderilebilir. Bu mini belgenin ilk tavsiyesi, bol bol okumaktr. Linux ve Özgür Yazlmn tarihi ve geli³imi hakknda internet üzerinde birçok belge bulunmaktadr. Bu yüzden burada onlara de inilmeyecektir. 1.1 Kabuk Linux i³letim sisteminin temel kullanc arayüzü kabuktur. Herhangi bir Linux makineye uzaktan ba lanp, giri³ yapt nzda, seçti iniz (veya daha önceden sizin için seçilmi³) kabuk verdi iniz komutlar i³letim sistemi üzerinde çal³trmak için hazr olarak sizi bekler. Bu kabuk genelde sh veya bash kabu u olur. Di er komut satr ortamlarndan farkl olarak kabuklarn birçok özelli i kullancya yardmc olacak ³ekildedir. u anki yazlm zenginli i ile komut satrndan çal³an müzik çalarlardan, annda mesajla³ma programlarna, internet tarayclarna, dosya yöneticilerine kadar birçok i³lemi, graksel arayüze gerek olmadan yapabilirsiniz. Fakat, bu ba³lk altnda bu yazlmlardan çok kabu un kendisi ile ilgilenece iz. Last l o g i n : Mon Mar 2 09:57: from... Have a l o t of fun... kaya@koguz_310 ~ $ kaya@koguz_310 ~ $ pwd /home/ kaya 1 1

2 Yukarda görülen giri³ ekran sonras metinlerde kabuk bize gerekli bilgileri veriyor. Kullanc admz kaya, makine ad koguz_310, bulundu umuz dizin ise, ~ karakteri ile gösterilen, herkesin ev dizinine i³aret eden dizin. En sondaki $ i³areti ise kullanc türümüzün normal bir kullanc oldu unu gösteriyor. Unix türevi i³letim sistemlerinde sistem yöneticisi kullancsnn ad roottur ve sistem üzerinde bütün de i³iklikleri bu kullanc ile yaparz. Ama root, günlük kullanm için tavsiye edilmez. Bunun nedeni root'un sistem üzerindeki gücüdür, yanl³ bir i³lemle sistemi bozabiliriz. E er sisteme root ile girmi³ olsaydk, $ i³areti yerine # i³areti bizi bekliyor olacakt. Bu belge içinde ve genelde bütün linux belgelerinde e er komuttan önce # i³aretini görürseniz, bu komutu root olarak çal³trmanz gerekti ine bir i³arettir. Komut satrnda üst ok tu³unu kullanarak geçmi³ komutlarnz görebilir ve tekrar çal³trabilirsiniz. Bunun d³nda sekme tu³una bir kere basarak otomatik tamamlama yapabilirsiniz. Kabuk ile ilgili ayarlarnz ev dizininizde bulunan.bashrc dosyasnda tutulur. Herhangi bir linux oturumunu kapatmak için exit komutunu kullanabilirsiniz. 1.2 Path Komut satrnda çal³rken PATH'nzda hangi dizinlerin oldu unu bilmeniz iyi olacaktr. Bulundu unuz dizinde bir komut verdi inizde bu komut aslnda ba³ka bir dizinde olmasna ra men çal³trabilirsiniz. Bunun nedeni, baz dizinlerin sizin PATH'nzda (yolunuzda) olmasdr. Bu sayede, bu komutlar istedi iniz her yerden çal³trabilirsiniz. PATH'nza dahil olan dizinlerden biri de. (nokta) olabilir. Nokta, bulundu unuz dizini gösterir. ki nokta,.., bir üst dizini gösterir. cd komutu ile bir üst dizine çkmak için bu iki noktay kullanrz. Bulundu umuz bir dizinde bir dosyay çal³trmak için de./ kullanrz; örne in./komutadi. PATH'nzdaki dizinleri görmek için echo $PATH komutunu verebilirsiniz. Buradaki $PATH bir sistem de i³kenidir. E er bir dizini daha eklemek isterseniz export PATH=/dizinin/tam/adresi:$PATH ³eklinde bir komut verebilirsiniz. PATH'nzda olan herhangi bir komutun tam yolunu ö renmek isterseniz which komutunu kullanabilirsiniz. Örne in which ls komutu bana /bin/ls yolunu gösteriyor. 1.3 Temel Linux Komutlar Burada, kabukta kullanabilece iniz temel linux komutlarna bakaca z. Bunlarn bir ksm dosya i³lemleri için kullanlmaktadr. Herhangi bir komut hakknda daha fazla bilgi almak için el kitab (manual) sayfalarna bakabilirsiniz. Bunun için man komutunu kullanabilirsiniz. Örne in en sk kullanlan komutlardan biri olan ls komutunun belgelerine ula³mak için man ls komutunu verebilirsiniz. Bir di er yöntem de, komutun ksa kullanmn görmek 2

3 Komut ls cp mv mkdir rm less mc Açklama Dizindeki dosya ve dizinleri listeler. Bu komut düz hali ile gizli dosyalar göstermez. Linux'ta gizli dosyalar nokta (.) ile ba³lar. -a parametresi ile bütün dosyalar gösterir. Dosyalar kopyalamak için kullanlr. cp dosya1 dosya2 ifadesinde dosya1'i, dosya2 adyla kopyalar Ta³ma ve yeniden isim verme için kullanlr. mv dosya1 dosya2 ifadesinde dosya1'i dosya2 olarak ta³r (veya adn de i³tirmi³ olur) Bu komut ile bir dizin yaratabilirsiniz. Bu komut ile dosya ve dizinleri silebilirsiniz. Dizinleri silerken -r parametresini verebilirsiniz. less bir dosya görüntüleyicidir. Herhangi bir metin dosyasn less komutu ile görüntüleyip dosya içinde ok tu³lar ile gezebilirsiniz. / tu³una basarak arad nz ifadeyi yazarsanz less size dosya içinde arama yapar. E er sisteminizde yüklüyse, Midnight Commander (mc) bir dosya yöneticisidir. Bu program ile dosya kopyalama, ta³ma, düzenleme, görüntüleme i³lemlerini yapabilirsiniz. Tablo 1: Temel linux komutlar ve açklamalar için komut arkasndan help parametresini vermektir. Bu birçok komut için çal³r. Yine ls komutu için ls help olarak yazabilirsiniz. 1.4 Linux Dosya Sistemi Linux dosya sistemi, sabit disk ve DVD sürücülere verilen harf sisteminden farkldr. Bütün dosya sistemi kök dizin içine ba lanr. Kök dizin '/' ile gösterilir. kaya@koguz_310 ~ $ cd / kaya@koguz_310 / $ l s bin dev home media opt root sys usr boot etc l i b mnt proc sbin tmp var Yukarda da görüldü ü gibi kök dizin içinde birçok dizin vardr. Bunlarn önemli olanlarna ksaca de inelim. bin dizininde çal³trlabilir dosyalar olur. Örne in yukardaki ls komutu bu dizinde yer alr. home dizini kullanclarn ev dizinlerinin bulundu u dizindir. etc sistem ayar dosyalarnn bulundu u dizindir. mnt ve media sabit disk ve CD/DVD sürücülerin, USB Flash belleklerin ba land dizindir. Genelde bu dizin içinde aygtn ad altnda bir dizin olu³turulur ve aygt bu dizine ba lanr. Böylece dosya sisteminin bir parças 3

4 Okuma Yazma Çal³trma Kullanc Grup Di erleri Tablo 2: Dosya zin Tablosu olur. usr, Windows'taki Program Files gibi sistemi kurulu olan programlar, belgeleri ve dosyalar içerir. Linux'ta her dosyann bir sahibi vardr. Yine her dosyann okuma, yazma ve çal³trma izinleri vardr. Bütün bunlar bir araya gelince, bir dosyann sahibi, sahibinin dahil oldu u kullanc grubu ve geri kalanlar olmak üzere üç farkl kullanc tipi için üç farkl izin (okuma, yazma, çal³trma) haklar olur. Tablo 2'de bir dosya için örnek izinler gösterilmi³tir. Burada dosyann okuma izni herkes için vardr. Yazma izni ise sadece kullancya aittir. Çal³trma izni ise hiçbir kullanc için yoktur. Dosya izinlerini belirlemek için chmod komutunu kullanrz. Bu komut izinleri belirlemek için 3 basamakl bir say alr. Örne in chmod 644 dosya komutu ile yukardaki tablodaki sonucu elde edebiliriz. Buradaki rakamlardan ilki (6) kullancy göstermektedir, ikincisi (4) grubu, üçüncüsü de di erlerini. Bu de erleri elde etmek için okuma, yazma ve çal³trma izinleri için belirlenen saylar topluyoruz. Okuma izni için 4, yazma için 2, çal³trma içinse 1 kullanyoruz. Bu durumda, kullancnn izinleri olan okuma ve yazma için 4+2 i³lemi ile 6 elde ediyoruz. Grup ve di erlerinin sadece okuma izinleri oldu u için onlar sadece 4 de eri ile kalyorlar. E er hiçbir izin vermeyeceksek 0 kullanabiliriz; örne in 700 okuma, yazma ve çal³trma izinlerini sadece kullancya verir. Di er kullanclar bu dosyay okuyamazlar, de i³iklik yapamazlar ve de i³tiremezler. 1.5 root olmak Baz i³lemler için ister istemez root olmanz gerekecekir. Bu belgenin devamnda bunlara de inece iz. Bu i³lem için, her ³eyden önce root parolasn bilmeniz gerekmektedir. Kabukta i³lerinizi yaparken bir an için root olmanz gerekirse, kabuktan çkp tekrar root ile giri³ yapmak yerine o kabuk içinde su komutu ile root olabilirsiniz. su komutu sizden root parolasn isteyecek, arkasndan kabukta # i³areti belirecektir. Bu durumda verece iniz komutlarda çok dikkatli olmalsnz. ³iniz bitti inde exit komutu ile root olmaktan çkabilirsiniz. 4

5 1.6 Pipe Pipe i³lemi, i³areti ile bir komut çktsn ba³ka bir komuta yönlendirmeye (piping) denir. Örne in, ls komutu verdi inizde ekran çok fazla doluyor ve rahat görüntüleyemiyorsanz bunu dosya görüntüleyici less komutuna yönlendirebilirsiniz: ls less. Yönlendirdi iniz bu çkt içinde, less sayesinde, arama yapabilir, yukar ve a³a gezinebilirsiniz. E er çktda bir ³ey aryorsanz grep komutuna yönlendirebilirsiniz. Bu komut ile çktda arad nz ifadeyi içeren satrlar görebilirsiniz. Örne in, çal³an i³lemleri gösteren ps aux komutu çktsnda, arad mz programn adn yazarak ilgili satrlar görebiliriz; ps aux grep calisandosya. Arka arkaya yönlendirme yapabilirsiniz. Örne in grep komutu sonucu çkan satrlar da less'e yönlendirebilirsiniz; ps aux grep abc less. 1.7 Çkt aktarma > Herhangi bir komutun çktsn bir dosyaya > i³areti ile aktarabilirsiniz. Örne in, ls > dosyaadi derseniz, ls komutunun çkts dosyaadi denen dosyaya yazlr. 2 A Komutlar Son zamanlarda bir a a ba lanrken genelde ba lanlan a dan bir IP adresi ve di er bilgiler istenir. Ama bu i³lemleri elimizle yapmak istersek bu bölümün devamnda anlatlan kablolu ve kablosuz ba lant komutlarn inceleyebilirsiniz. Linuxta a aygtlar genelde eth ifadesi ile ba³lar. lk ethernet kart eth0, varsa di er ethernet kartlar eth1, eth2 ³eklinde devam eder. A kartlarnn durumunu görmek için ifcong komutunu verebilirsiniz. Normal kullanc olarak a kartlarnn ayarlar üzerinde de i³iklik yapamazsnz. Bu i³lem için root olmanz gerekmektedir. Herhangi bir a kartna otomatik IP atamak için dhcpcd komutunu kullanabilirsiniz. 2.1 Kablolu Ba lant Kablolu ethernet kartnzn eth0 oldu unu varsayarak ifcong eth netmask komutu ile ethernet belirtilen IP ve subnet adresini alabilirsiniz. Elbette, ayarlar el ile yapt nz için di er makinelerdeki IP'ler ile bu IP'nin kar³mamas sizin sorumlulu unuzdadr. 5

6 Bir ethernet kartn etkisiz hale getirmek için ifcong eth0 down, tekrar etkin hale getirmek için ifcong eth0 up komutunu verebilirsiniz. Bu i³lemler daha önceki ayarlarnz silebilir. E er ba³ka bir bilgisayar üzerinden internete çkacaksanz route komutu ile öntanml gateway ayarlayabilirsiniz. route tek ba³na yönlendirme tablosunu basar. Paketlerin yönlenmesini istedi iniz makinenin IP'sinin oldu unu dü³ünerek, route add default gw komutu ile paketlerin bu makine üzerinden gitmesini sa layabilirsiniz. Ayarlar yaptktan sonra sistemi test etmek için genelde ping komutu kullanlr. Bu komut belirtilen adrese küçük paketler gönderir ve ondan ayn ³ekilde cevap ister. Ba lantnn çal³t n, internet ba lantsnn kontrol edilmesi için kullanlr. Kullanm, test edilmek istenen IP adresi ile ping ³eklindedir. 2.2 Kablosuz Ba lant Kablosuz ba lant için üstteki komutlarn ço u geçerlidir. Örne in, ifcon- g komutu ile a aygtlarna göz atarken, kablosuz a kartlar da görünür. Bu kartlar bazen wlan0 ³eklinde de gözükebilir. Kablosuz kartnz görmek için iwcong komutunu kullanabilirsiniz. Kablosuz kartnzn adn buradan ö rendikten sonra, ortamdaki kablosuz a lar görebilmek için iwlist wlan0 scanning komutunu verebilirsiniz. Bu komut sayesinde ortamdaki kablosuz ba lant ID'lerini görebilirsiniz. Seçti iniz kablosuz a a ba lanmak için iwcong wlan0 essid IDADI komutunu verebilirsiniz. Bu noktadan sonra bu a daki ayarlarnz kablolu a daki gibi ifcong komutlar ile yapabilirsiniz. 2.3 Ayar Dosyalar Daha önce belirtti imiz /etc dizinindeki baz dosyalar a ile ilgili ayarlar tutar. Bunlardan ilki /etc/hosts dosyasdr. Burada IP adresini bildi imiz makinelere isim verebiliriz. Bu dosyada genelde localhost olarak hazr tanmldr. A daki di er bilgisayarlar buraya eklerseniz, IP adresleri yerine bu isimleri kullanabilirsiniz. Bir di er dosya ise /etc/resolv.conf dosyasdr. Bu dosyada da isim sunucular bulunur. sim sunucular, isimlerden IP adreslerinin bulunmasn sa lar. Örne in, ping ³eklinde bir komut verildi inde, isim sunucusuna google.com.tr'nin IP adresi sorulur. 2.4 SSH ile Ba lant SSH, uzaktaki bir makineye ba lanmanz sa lar. Linux üzerinde ssh istemcisi ile birlikte gelir. Ba lanmak için ssh l kullanici komutunu 6

7 verebilirsiniz. Buradaki IP adresi yerine ba lanaca nz adresin bir ad varsa (mesela ssh.google.com gibi) onu da yazabilirsiniz. -l parametresi giri³ için kullanaca nz kullanc adn belirlemenizi sa lar. Sisteme giri³ yaptktan sonra, kabuk i³lemlerini istedi iniz ³ekilde kullanabilirsiniz. 3 Yararl Komut ve Programlar Burada i³inize yarayabilecek bir iki komut satr programna de inildi. 3.1 vi, vim (vi improved) vi, (vi-ay, vay), Emacs ile birlikte Linux altndaki en ünlü dosya düzenleyicilerden biridir. Ne yazk ki bu belge bu düzenleyici tantmak için fazla küçüktür. Baz dosyalar düzenlemeniz gerekti inde sistemde sadece vi olabilir. Bu durumda belge içinde gezinip, düzenleme yapp, kaydedip çkma kadar i³inizi görecek bir anlatm olacak bu. vi'da iki tane durum vardr, biri düzenleme durumu, di eri de komut durumu. vi ilk ba³lad nda komut durumunda sizi bekleyecektir. Böylece açt nz dosyay düzenleyemeyebilirsiniz. Düzenleme durumuna geçmek için i (insert) ya da a (append) tu³larndan birine basabilirsiniz. Düzenlemeniz bitince, Esc tu³u ile komut durumuna geçebilirsiniz. Bu durumda iken :w yazp Enter'a basarsanz dosyanz kaydedilecektir. Kaydedip çkmak için :wq (write and quit), yapt nz de i³iklikleri kaydetmeden çkmak için :q! komutlarn verebilirsiniz. E er ba³langçta bir dosya ad vermediyseniz kaydetme i³lemini :w dosyaadi ³eklinde kullanabilirsiniz. Daha fazla bilgi ve bu düzenleyiciyi ö renmek için :help komutu verebilirsiniz. 3.2 pico, nano Bu iki düzenleyici de benzer olduklar için onlar tek bir ba³lk altna aldm. nano dosya düzenleme ve kaydetme i³lemlerini ekrann altndaki ksayollarla gösterir. Bu ksayollarda ^ i³areti Ctrl tu³unu gösterir. 3.3 Çe³itli Linux Komutlar Buradaki bütün komutlarn bir de man sayfalar okunmas tavsiye olunur passwd Parolanz de i³tirmek için passwd komutunu kullanabilirsiniz. E er root iseniz bu parolay di er kullanclarn parolalarn de i³tirmek için de kullanabilirsiniz. Bunun için passwd kullanici demeniz yeterli olacaktr. 7

8 3.3.2 pwd pwd, 'print working directory' anlamna gelir. çinde bulundu unuz dizini gösterir less, cat less, dosya içeri ini görüntüler, dosyada ileri ve geri gidebilmenizi, arama yapabilmenizi sa lar. cat ise dosya içeri ini veya standart girdiyi, standart çktya veya ba³ka bir dosyaya atar. cat ile dosya içeri ini ekrana yazdrabilirsiniz echo Ekrana bir satr metin basmaya yarar. echo merhaba dünya komutu ile ekran bu ifadeyi yazdrabilirsiniz who, whoami who komutu ile o anda sistemde bulunan di er kullanclar görebilirsiniz. whoami komutu ise kendi kullanc adnz gösterir alias alias ile baz komutlara ksayollar yaratabilir, yeni isimler verebilirsiniz. Bu komutu tek ba³na verdi inizde prolinizde kaytl olan alias'lar gösterir. Yenilerini ev dizininizde bulunan.bashrc dosyasn düzenleyerek ekleyebilirsiniz df, du, free df, disk free, du ise disk usage anlamna gelir. kisini de disk üzerinde kalan ve/veya kullanlan yerleri görebilmek için kullanabilirsiniz. kisi için de - h parametresi kalan yerleri daha rahat okunacak ³ekilde biçimlendirir. du komutu için içinde bulundu unuz dizini verebilirsiniz: du -h. free komutunu bellek durumunu görmek için kullanabilirsiniz tar Linux altnda dosyalar genelde tar.gz olarak sk³trlr. Bir tar.gz dosyasn açabilmek için tar -xzf dosya.tar.gz komutunu verebilirsiniz. Bir dizini sk³trmak için tar -czf dizin.tar.gz dizinadi/ komutunu verebilirsiniz. 8

9 3.3.9 kill, killall kill ve killall i³lemleri durdurmanza, son vermenize yardmc olur. kill kulland nzda i³lem id'sini, killall kulland nzda da i³lem adn vermeniz gereklidir. ³lem id'lerini görebilmek için ps aux komutunu kullanabilirsiniz. Örne in, 9932 numaral i³lemi öldürmek için kill -KILL 9932 verebilirsiniz. E er uygulama adn biliyorsanz killall -KILL uygulamaadi komutu i³inizi görecektir. Burada -KILL i³leme gönderilen bir sinyaldir. Di er sinyalleri kill -l parametresi ile görebilirsiniz ln ln ile ba lantlar kurabilirsiniz. Windows üzerindeki ksayollara benzese de aslnda çok farkldrlar. Örne in, /var/www/html gibi bir dizini, ev dizininizdeymi³ gibi kullanabilirsiniz. Tek yapmanz gereken o dizine bir ba ev dizininizde tutmak (yazma izinleri oldu unu varsayalm). Bunu yapmak için ln -s /var/www/html html komutunu vermek. Daha sonra ls -l komutu ile dizine bakt nzda html dizininin -> i³areti ile /var/www/html dizinine ba l oldu unu görürsünüz uname, uptime uname, sistem hakknda bilgi verir. uname -a olarak çal³trrsanz sistem hakknda bütün (all - a) bilgileri gösterir. uptime, sistemin ne kadar süredir açk oldu unu gösterir. 4 Daha fazla ö renmek için Linux, elbette burada bitmiyor. Daha fazlasn ö renmek ve daha çok kullanmak için internette ksa bir arama yapmanz yeterli olacaktr. A³a da baz ba³langç noktalar verilmi³tir