Relion 650 serisi. Trafo koruması RET650 Uygulama Kılavuzu

Transkript

1 Relion 650 serisi Trafo koruması RET650

2

3 Belge No: 1MRK UTR Yayın tarihi: Nisan 2014 Revizyon: - Ürün sürümü: 1.2 Copyright 2014 ABB. Tüm hakları saklıdır

4 Telif Hakkı Bu belge ve bölümleri ABB'nin yazılı izni olmaksızın çoğaltılamaz veya kopyalanamaz ve bu belgenin içeriği üçüncü taraflara açıklanamaz veya yetkisiz bir şekilde kullanılamaz. Bu belgede açıklamaları verilen yazılım veya donanım, lisans sözleşmesi ile verilmiş olup yalnız bu lisans sözleşmesine uygun olarak kullanılabilir veya içeriği ifşa edilebilir. Ticari Markalar ABB ve Relion ABB Grubu nun tescilli ticari markalarıdır. Bu belgede adı geçen diğer tüm marka ve ürün adlarına ait tescilli ticari markalar kendi sahiplerine aittir. Garanti Garanti koşulları hakkında bilgi almak için lütfen size en yakın ABB yetkilisine başvurun. ABB AB Trafo Otomasyon Ürünleri SE Västerås İsveç Telefon: +46 (0) Faks: +46 (0) ABB Elektrik Sanayi A.Ş. Substation Automation Products Esentepe Mah. Milangaz Cad. No: Kartal - İstanbul Türkiye Telefon: Faks:

5 Feragatname Bu kılavuzda verilmiş olan veriler, örnekler ve şemalar yalnız belirli kavramları veya ürünleri açıklamakta yardımcı olmak üzere verilmiş olup belirtilen özelliklerin garanti beyanı olarak kabul edilemez. Bu kılavuzda anılan donanımın uygulamasından sorumlu tüm personel, her uygulamanın amaçlarına uygun olduğundan ve kabul edilebilir olduğundan, ayrıca tüm gerekli güvenlik ve operasyona yönelik taleplerin sağlanmış olduğundan emin olmalıdır. Sistem arızasının ve/veya ürün arızasının özellikle insan hayatına veya maddi hasara (kişisel yaralanma veya ölüm de dahil olmak üzere fakat bunlarla sınırlı kalmayarak) zarar verme riski olduğu uygulamalarda, sorumluluk yalnızca ekipmanı uygulamakta olan özel veya tüzel kişidedir. Sorumlu olan bu kişilerden tümünün bu tür riskleri asgariye indirecek gerekli bütün önlemleri almaları talep edilmektedir. Bu belge ABB tarafından dikkatle kontrol edilmiş olmakla birlikte yanlışlıkların bulunabileceği tamamen olasılık dışı bırakılamaz. Hataların bulunması durumunda okuyuculardan üreticiyi haberdar etmeleri rica olunur. Sözleşmelerle üstlenilen yükümlülükler haricinde, bu kılavuzun kullanımından veya ekipmanın uygulamaya alınmasından kaynaklanan kayıp veya hasardan ABB hiçbir şekilde sorumlu tutulmayacaktır.

6 Uygunluk Bu ürün, elektromanyetik uyumluluk (EMC Directive 2004/108/EC) ile ilgili ve elektrikli ekipmanların belirtilen gerilim limitleri arasında kullanılması (Lowvoltage directive 2006/95/EC) ile ilişkin Üye Ülkelerin mevzuatlarını yakınlaştırma alanındaki Avrupa Birliği Konseyi direktiflerine uygundur. Bu uygunluk ABB tarafından, EMC direktifi için EN ve EN ürün standartları ile uyumlu olarak ve alçak gerilim direktifi için EN ve EN ürün standartlarında yapılan testlerle gerçekleştirilmiştir. Ürün, IEC serisinin uluslararası standartları ile uyumlu bir şekilde tasarlanmıştır.

7 İçindekiler İçindekiler Bölüm 1 Bölüm 2 Bölüm 3 Giriş...13 Bu kılavuz hakkında...13 Hedef kitle...13 Ürün dokümantasyonu...14 Ürün dokümantasyon seti...14 Belge güncelleme geçmişi...15 İlgili belgeler...15 Sembol ve kurallar...16 Semboller...16 Belge kuralları...17 Uygulama...19 RET650 uygulaması...19 Mevcut fonksiyonlar...24 Ana koruma fonksiyonları...24 Artçı koruma fonksiyonları...24 Kontrol ve izleme fonksiyonları...25 Haberleşme...28 Temel IED fonksiyonları...29 RET650 uygulama örnekleri...30 Farklı uygulamalara adaptasyon...30 İki sargılı YG/MV, Y/Δ-trafo...30 İki sargılı YG/OG, Y/Y-trafo...31 İşlevsellik tablosu...32 Üç sargılı YG/OG1/OG2, Y/Y/Δ-trafo...34 Üç sargılı YG/OG1/OG2, Y/Y/Δ-trafo...35 İşlevsellik tablosu...35 RET650 ayar örnekleri...39 İki sargılı YG/OG trafo, Y/Δ-trafo için ayar örneği...39 Analog girişler 8I 2U için genel ayarların hesaplanması...40 Genel temel değerler GBASVAL için ayarların hesaplanması...41 Trafo diferansiyel koruması T2WPDIF için ayarların hesaplanması...42 Sınırlı toprak arıza koruması REFPDIF için ayarların hesaplanması...46 Ani faz aşırı akım koruması, YG-tarafı, PHPIOC için ayarların hesaplanması

8 İçindekiler Dört kademe faz aşırı akım koruma 3-faz çıkış, YG tarafı OC4PTOC için ayarların hesaplanması...48 Genel ayarların hesaplanması...48 Kademe 1 için ayarların hesaplanması...48 Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3-faz çıkış, LV-tarafı OC4PTOC için ayarların hesaplanması...51 Genel ayarların hesaplanması...52 Kademe 1 için ayarların hesaplanması...52 Kademe 4 için ayarlarının hesaplanması...53 Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönlü YG-tarafı EF4PTOC için ayarların hesaplanması...55 Genel ayarların hesaplanması...56 Kademe 1 için ayarların hesaplanması...56 Kademe 2 için ayarların hesaplanması...58 Kademe 4 için ayarların hesaplanması...59 İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruması AG-tarafı için ayarların hesaplanması, ROV2PTOV...60 YG tarafı kesici arızası koruma için ayarların hesaplanması, CCRBRF...61 Ag tarafı kesici arızası koruma için ayarların hesaplanması, CCRBRF...62 Bölüm 4 Analog girişler...65 Giriş...65 Ayarlama kuralları...65 Faz referans kanalının ayarlanması...65 Akım kanalları ayarı...66 Örnek Örnek En sık kullanılan akım trafosu bağlantıları için akım trafosu girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler...68 Yıldız bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek...69 Delta bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek...71 Tek-faz akım trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek...74 Gerilim kanalları ayarı...76 Örnek...76 En sık kullanılan VT bağlantıları için VT girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler...76 Üç faz toprak bağlı VT'nin IED'ye bağlanması için örnekler

9 İçindekiler Faz-faz bağlı gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek...78 Düşük empedans topraklı veya doğrudan topraklı güç sistemleri için açık delta gerilim trafosunu IED'ye bağlanmasını gösteren örnek...80 Nötr nokta gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek...82 Bölüm 5 Bölüm 6 Yerel insan-makine arayüzü...85 Yerel HMI...85 Ekran...85 LED'ler...87 Tuş Takımı...87 Yerel HMI işlevselliği...88 Koruma ve alarm göstergesi...88 Parametre yönetimi...90 Ön iletişim...90 Diferansiyel koruma...93 Trafo diferansiyel koruma T2WPDIF ve T3WPDIF...93 Tanımlama...93 Uygulama...93 Ayarlama kuralları...94 Ani yığılma tutma yöntemleri...94 Aşırı uyarma tutma yöntemi...94 Fazlar arasındaki çapraz kilit...94 Tutuculu ve tutucusuz diferansiyel koruma...95 Sıfır dizi akımlarının yok edilmesi...96 İç/Dış arıza ayırt edici...97 Diferansiyel akım alarmı...99 Arıza üzerine kapama koruma özelliği...99 Ayar örneği...99 Akım Trafosu Bağlantıları...99 Kısıtlamalı toprak arıza koruması, düşük empedans REFPDIF Tanımlama Uygulama Uygulama örnekleri Ayarlama kuralları Ayar ve yapılandırma Ayarlar Ph Yüksek empedans diferansiyel koruma HZPDIF Tanımlama Uygulama Yüksek empedans prensibinin temelleri

10 İçindekiler Yüksek empedans diferansiyel koruma için bağlantı örnekleri Ph sınırlı topraklama arızası ve yüksek empedans diferansiyel koruma için bağlantılar Ayarlama kuralları Yapılandırma Koruma fonksiyonu ayarları Sınırlı toprak arıza koruma uygulaması REFPDIF Alarm düzeyi işletimi Bölüm 7 Akım koruma Ani faz aşırı akım koruma 3-fazlı çıkış PHPIOC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Paralel hatsız gözlü şebeke Paralel hatlı gözlü şebeke Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3 fazlı çıkış OC4PTOC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Kademe 1 ila 4 için ayarlar harmonik bastırma Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır, negatif dizi yönü EF4PTOC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Kademe 1 ve 4 için ayarlar Tüm kademeler için ortak ayarlar harmonik bastırma Trafo uygulama örneği Termik aşırı yük koruma, iki zaman sabiti TRPTTR Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Kesici arıza koruması 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları

11 İçindekiler Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Yönlü aşırı/düşük güç koruma GOPPDOP/GUPPDUP Uygulama Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP Tanımlama Ayarlama kuralları Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP Tanımlama Ayarlama kuralları Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu DNSPTOC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Bölüm 8 Gerilim koruma İki kademeli düşük gerilim koruma UV2PTUV Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Motor ve jeneratörler için ekipman koruma Devre dışı ekipman tespiti Güç kaynağı kalitesi Gerilim kararsızlığının azaltılması Güç sistemi arızalarının artçı koruması İki kademe düşük gerilim koruma için ayarlar İki kademeli aşırı gerilim koruma OV2PTOV Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Motor, jeneratör, reaktör ve trafolar için ekipman koruma Güç kaynağı kalitesi Yüksek empedans topraklı sistemler Doğrudan topraklanmış sistem İki kademeli rezidüel aşırı akım koruma için ayarlar Aşırı uyarma koruma OEXPVPH Tanımlama

12 İçindekiler Uygulama Ayarlama kuralları Giriş ve çıkış sinyalleri için öneriler Ayarlar Bölüm 9 Bölüm 10 Bölüm 11 Frekans koruma Düşük frekans koruma SAPTUF Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Aşırı frekans koruma SAPTOF Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Frekans değişim oranı koruma SAPFRC Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Sekonder sistem denetimi Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR Tanımlama Uygulama Kontrol Aygıt kontrolü Tanımlama Uygulama Modüller arası Ayarlama kuralları Bölme kontrolü (QCBAY) Gerilim denetimi Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları TR8ATCC genel ayarları TR8ATCC Ayar grubu TCMYLTC genel ayarları Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için mantık rotasyon anahtarı SLGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Selektör mini anahtar VSGGIO

13 İçindekiler Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları DPGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Tek nokta genel kontrolü 8 sinyal SPC8GGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Otomasyon bitleri AUTOBITS Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Bölüm 12 Mantık Açma mantığı, ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC Tanımlama Uygulama Üç faz açma Kilitleme Fonksiyon bloğunun engellenmesi Ayarlama kuralları Açma matris mantığı TMAGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Yapılandırılabilir mantık blokları Tanımlama Uygulama Yapılandırma Sabit sinyaller FXDSIGN Tanımlama Uygulama Boolean 16 tam sayı dönüşümü B16I Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Boolean 16 tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile B16IFCVI Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları

14 İçindekiler Tam sayı boolean 16 dönüşümü IB16A Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Tam sayı - boolean 16 dönüşümü, mantık düğüm temsili ile IB16FCVB Tanımlama Uygulama Ayarlar Bölüm 13 İzleme IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları SPGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları 16 giriş SP16GGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları MVGGIO Tanımlama Uygulamaya Ayarlama kuralları Ölçümler Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Ayar örnekleri kv OHL için ölçüm fonksiyonu uygulaması Güç trafosu için ölçüm fonksiyonu uygulaması Olay sayacı CNTGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Bozulma raporu Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları İkili giriş sinyalleri Analog giriş sinyalleri Alt fonksiyon parametreleri Değerlendirme Ölçülen değer genişletme bloğu MVEXP Tanımlama

15 İçindekiler Uygulama Ayarlama kuralları Trafo merkezi batarya denetimi SPVNZBAT Tanımlama Uygulama Yalıtım gazı izleme fonksiyonu SSIMG Tanımlama Uygulama Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSIML Tanımlama Uygulama Devre kesici durum izleme SSCBR Tanımlama Uygulama Bölüm 14 Bölüm 15 Bölüm 16 Ölçümleme Darbe sayacı PCGGIO Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Enerji hesaplama ve talep yönetimi EPTMMTR Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları İstasyon iletişimi IEC haberleşme protokolü Tanımlama Uygulama GOOSE üzerinden yatay iletişim Ayarlama kuralları DNP3 protokolü IEC iletişim protokolü Temel IED fonksiyonları İç olay listeli kendi kendine denetim Tanımlama Uygulama Zaman senkronizasyonu Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Parametre ayar grubu kullanma Tanımlama

16 İçindekiler Uygulama Ayarlama kuralları Test modu işlevselliği TESTMODE Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Kilit değiştir CHNGLCK Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları IED tanımlayıcılar TERMINALID Tanımlama Uygulama Müşteriye özel ayarlar Ürün bilgisi PRODINF Tanımlama Uygulama Fabrika tanımlı ayarlar Primer sistem değerleri PRIMVAL Tanımlama Uygulama Analog girişler için sinyal matrisi SMAI Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Toplama bloğu 3 faz 3PHSUM Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Genel temel değerler GBASVAL Tanımlama Uygulama Ayarlama kuralları Yetki denetimi ATHCHCK Tanımlama Uygulama IED de yetkilendirme işlemleri Yetki durumu ATHSTAT Tanımlama Uygulama Hizmeti engelleme Tanımlama Uygulama

17 İçindekiler Ayarlama kuralları Bölüm 17 Bölüm 18 Gereksinimler Akım trafosu gereksinimleri Akım trafosu sınıflandırma Koşullar Arıza akımı Sekonder tel direnci ve ek yük Genel akım trafosu gereksinimleri Anma eşdeğer sekonder e.m.f. gereksinimleri Trafo diferansiyel koruma Ph yüksek empedans diferansiyel koruma Kesici arıza koruması Yönsüz ani ve sabit zaman, faz ve rezidüel aşırı akım koruması Yönsüz ters zaman gecikmeli faz ve rezidüel aşırı akım koruması Yönlü faz ve rezidüel aşırı akım koruma Diğer standartlara göre akım trafoları için akım trafosu gereksinimleri IEC , sınıf P, PR ile uyumlu akım trafoları IEC , sınıf PX, IEC , sınıf TPS (ve eski İngiliz Standardı, sınıf X) ile uyumlu akım transformatörleri ANSI/IEEE'ye göre akım trafoları Gerilim trafo gereklilikleri SNTP sunucu gereksinimleri SNTP sunucu gereksinimleri Sözlükçe

18 12

19 1MRK UTR - Bölüm 1 Giriş Bölüm 1 Giriş 1.1 Bu kılavuz hakkında Bu uygulama kılavuzu, fonksiyonlara göre sıralanmış uygulama tanımları ve ayarlama kuralları içerir. Kılavuz, koruma fonksiyonlarının ne zaman ve hangi amaçla kullanılacağını öğrenmek için kullanılabilir. Kılavuz ayrıca cihazın ayarlarını hesaplamak amacıyla da kullanılabilir. 1.2 Hedef kitle Bu kılavuz planlama, ön mühendislik ve mühendislik işlemlerinden sorumlu koruma ve kontrol mühendislerinin ihtiyaçlarına cevap verir. Koruma ve kontrol mühendisi, elektrik enerjisi mühendisliği alanında deneyimli olmalıdır ve iletişim ve protokoller gibi ilgili yan teknolojiler hakkında bilgi sahibi olmalıdır. 13

20 Bölüm 1 1MRK UTR - Giriş 1.3 Ürün dokümantasyonu Ürün dokümantasyon seti Planning & purchase Engineering Installing Commissioning Operation Maintenance Planlama ve satın alma Mühendislik Kurulum Devreye alma İşletim Bakım Devreden çıkarma, sökme ve atma Decommissioning deinstalling & disposal Engineering Mühendislik kılavuzu manual Installation manual Kurulum kılavuzu Commissioning manual Devreye alma kılavuzu Operation manual İşletim kılavuzu Service manual Servis kılavuzu Application manual Uygulama kılavuzu Technical manual Teknik kılavuz Communication protocol manual en vsd IEC V1 TR Şekil 1: Kılavuzların farklı iş süreci döngülerinde kullanılması. Mühendislik kılavuzu, IED lerin mühendisliğinin PCM600 içindeki araçlar kullanılarak yapılabilmesi için talimatlar içerir. Bu kılavuz bir PCM600 projesinin nasıl oluşturulacağı ve IED lerin proje yapısı içerisine nasıl yerleştirileceği konusundaki talimatları içerir. Bu kılavuz ayrıca koruma ve kontrol fonksiyonlarının, LHMI fonksiyonlarının ve ayrıca IEC , IEC ve DNP3 için iletişim mühendisliği işlemlerinde bir sıralama önerisinde bulunur. Kurulum kılavuzu IED nin kurulumuyla ilgili yönergeler içerir. Kılavuzda mekanik ve elektrik kurulumlar için prosedürler bulunur. Bölümler IED nin kurulumu için atılacak adımlara göre kronolojik sırada düzenlenmiştir. Devreye alma kılavuzu IED nin devreye alınmasıyla ilgili yönergeler içerir. Bu kılavuz ayrıca test aşamasında sistem mühendislerine ve bakım personeline yardımcı olmak için kullanılabilir. Kılavuzda harici devrelerin kontrol prosedürleri 14

21 1MRK UTR - Bölüm 1 Giriş ve IED nin enerjilendirilmesi, parametre ayarları ve yapılandırma ve ayrıca sekonder enjeksiyonu ayarlarının doğrulanması bulunur. Bu kılavuz hizmet dışı bir trafo merkezindeki IED nin test işlemlerini açıklar. Bölümler IED nin işletmeye alınma adımlarına göre kronolojik sırada düzenlenmiştir. İşletim kılavuzu IED nin işletmeye alındıktan sonra nasıl çalıştırılacağı konusunda yönergeler içerir. Bu kılavuz IED nin izlenmesi, kontrolü ve ayarlanması için talimatlar içerir. Kılavuz ayrıca bozulmaların tespit edilmesi ve arıza tespiti amacıyla hesaplanan ve ölçülen şebeke verilerinin nasıl görüntülenmesi gerektiğini anlatmaktadır. Servis kılavuzu IED nin servis ve bakımı ile ilgili talimatlar içerir. Bu kılavuzda ayrıca IED nin enerjisinin kesilmesi ve işletme dışı bırakılması için de prosedürler bulunur. Bu uygulama kılavuzu, fonksiyonlara göre sıralanmış uygulama tanımları ve ayarlama kuralları içerir. Kılavuz, koruma fonksiyonlarının ne zaman ve hangi amaçla kullanılacağını öğrenmek için kullanılabilir. Kılavuz ayrıca cihazın ayarlarını hesaplamak amacıyla da kullanılabilir. Teknik kılavuz uygulamalar ve işlevsellik açıklamaları içerir ve fonksiyon blokları, mantık şemaları, giriş ve çıkış sinyalleri, ayar parametreleri ve fonksiyona göre sıralanmış teknik verileri listeler. Bu kılavuz, mühendislik aşamasında, kurulum ve işletmeye alma aşamasında ve normal servis sırasında teknik referans olarak kullanılabilir. İletişim protokolü kılavuzu, IED tarafından desteklenen iletişim protokolünü açıklar. Kılavuz satıcı firmaların özel uygulamaları üzerine odaklanır. Nokta listesi kılavuzu, IED'ye özel veri noktalarına genel bakışı ve bunların özelliklerini açıklar. Bu kılavuz, ilgili iletişim protokolü kılavuzu ile birlikte kullanılmalıdır Belge güncelleme geçmişi Belge güncelleme/tarih -/Haziran 2012 Geçmiş İlk sürüm İlgili belgeler RET650 ile ilgili belgeler Uygulama kılavuzu Teknik kılavuz Devreye alma kılavuzu Ürün Rehberi, yapılandırılmış Tip test sertifikası Devre Kesici Kontrolü için uygulama notları Kimlik numarası 1MRK UTR 1MRK UTR 1MRK UTR 1MRK BEN 1MRK TEN 1MRG

22 Bölüm 1 1MRK UTR - Giriş 650 serisi kılavuzlar Kimlik numarası İletişim protokol kılavuzu, DNP3 1MRK UEN İletişim protokol kılavuzu, IEC MRK UEN İletişim protokol kılavuzu, IEC MRK UEN Siber Güvenlik dağıtım yönergeleri 1MRK UEN Nokta liste kılavuzu, DNP3 1MRK UEN Mühendislik kılavuzu 1MRK UEN İşletim kılavuzu 1MRK UTR Kurulum kılavuzu 1MRK UTR 1.4 Sembol ve kurallar Semboller Elektrik uyarı simgesi elektrik çarpması ile sonuçlanabilecek bir tehlike varlığına işaret eder. Elektrik uyarı simgesi fiziksel yaralanma ile sonuçlanabilecek bir tehlike varlığına işaret eder. Önlem simgesi metinde üzerinde durulan kavram ile ilgili olarak önemli bilgilere veya uyarıya işaret eder. Yazılımın bozulmasına veya ekipman veya mülk hasarına sebep olabilecek bir tehlike varlığına işaret edebilir. Bilgi simgesi önemli konular ve koşullar hakkında okuyucunun dikkatini çeker. İpucu simgesi, projenizin nasıl tasarlanacağı veya belirli bir fonksiyonun nasıl kullanılacağı hakkında tavsiyede bulunur. Tehlike uyarıları kişisel yaralanmalarla ilgili olsa da şu anlaşılmalıdır ki, belirli çalışma koşullarında arızalı teçhizatın çalışması, yaralanmalara ve ölüme götürecek bozuk süreç performansına sebep olur. Bu yüzden, tüm uyarı ve önlem bildirimlerine tam olarak uyun. 16

23 1MRK UTR - Bölüm 1 Giriş Belge kuralları Bu kılavuzda belirli bir kılavuz hazırlama standardı kullanılmamıştır. Kısaltmaların ve akronimlerin (kelime baş harflerinden türetilen kısaltmalar) açık hali kılavuzun sonundaki sözlükçede verilmiştir. Sözlükçede ayrıca önemli terimlerin açıklamaları da bulunmaktadır. LHMI menü düzenindeki düğmelerle gezinme yöntemi düğme simgeleriyle belirtilmiştir. Seçenekler arasında gezinmek için, ve kullanın. HMI menü yolları kalın harflerle belirtilmiştir. Ana menü/ayarlar'ı seçin. LHMI mesajları Courier yazı tipi ile belirtilmiştir. Kalıcı bellekte yapılan değişiklikleri kaydetmek için Evet'i seçin ve üzerine basın. Parametre adları italik olarak belirtilmiştir. Bu fonksiyon Çalışma ayarı ile etkinleştirilebilir veya etkisiz hale getirilebilir. Bir fonksiyon için verilen fonksiyon kilidi içindeki bir giriş veya çıkış sinyalinin önünde bulunan ^ karakteri, kullanıcının PCM600 de sinyale kendi belirlediği adı verebileceğini gösterir. Bir fonksiyon için verilen fonksiyon kilidi içindeki bir giriş veya çıkış sinyalinden sonra görülen * karakteri, sinyalin bir uygulamayı geçerli şekilde yapılandırabilmesini sağlamak için, uygulamanın yapılandırma içinde başka bir fonksiyon kilidine bağlanması gerektiğini gösterir. 17

24 18

25 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Bölüm 2 Uygulama 2.1 RET650 uygulaması RET650, iki ve üç sargılı trafolar, oto trafolar, jeneratör trafo üniteleri, ve şönt reaktörleri için hızlı ve seçici koruma, izleme ve kontrol sağlar. Trafo IED arıza ve jeneratör çalıştırma ve kapatma işlemleri boyunca, güç sistem frekans değişikliklerine uyum sağlamak için, geniş bir frekans aralığında doğru bir şekilde çalışmak için tasarlanmıştır. Otomatik akım trafosu oran eşleme ve vektör grup kompanzasyonu ile birlikte çok hızlı bir diferansiyel koruma en zorlu uygulamalarda bile bu IED'yi ideal bir çözüm haline getirmektedir. RET650 ana akım trafoları üzerinde çok az gereksinime sahip olduğundan, herhangi bir ara akım trafoları gerekmez.diferansiyel koruma fonksiyonu, mıknatıslama ani yığılma akımının açılmasını engellemek için 2. harmonik ve dalga bloğu sınırlama özelliği ve aşırı uyarma için açmayı engellemek için 5. harmonik sınırlama ile birlikte sağlanmaktadır. Diferansiyel fonksiyon düşük düzeyli dahili arızalar için yüksek hassasiyet sunmaktadır. RET650 eşsiz ve yenilikçi hassas diferansiyel koruma özelliği sayesinde simetrik bileşenlerin teorisine dayanarak sargı dahili sarımdan sarıma arızalar için mümkün olan en iyi kapsamı sunar. Düşük empedans sınırlamalı toprak arıza koruma fonksiyonu sargı toprak arızalarına karşı karşılıksız hassas ve hızlı bir koruma olarak kullanılabilir. Bu işlev, ek güvenlik için yönlü sıfır sekans akım kriteri içermektedir. Binary girişler, dc sistem kapasitif boşalma veya DC topraklama arızaları gibi durumlarda yanlış işlemleri engellemek için arızalara karşı çok yüksek düzeyde dengelenmiştir. Basınç tahliye/buchholz ve sıcaklık cihazlarından gelen açma işlemi açma sinyali koşulunun gerçekleştirilebileceği trafo IED aracılığıyla yapılabilir (darbeli, kilitleme, ek mantıklar, vb). Binary girişler, DC sistem kapasitif boşalma veya DC topraklama arızaları gibi durumlarda yanlış işlemleri engellemek için arızalara karşı çok yüksek düzeyde dengelenmiştir. Yönlü yapılabilecek çok yönlü faz, toprak, negatif ve sıfır sekans aşırı akım fonksiyonları başka alternatif yedek korumalar sağlar. İki süre sabiti, hertz başına volt, aşırı/düşük gerilim ve aşırı/düşük gerilim koruma fonksiyonları ile birlikte ısıl aşırı yük de mevcuttur. Yerleşik bozulma ve olay kaydedici, arıza sonrası arıza analizi için kullanıcıya durum ve çalışma hakkında değerli veriler sağlar. 19

26 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama Her trafo kesici için kesici arıza korumasıçevredeki kesicilerin hızlı bir şekilde artçı açılmasını sağlar. Aşağıdaki uygulamalar için üç paket tanımlanmıştır: Tek kesici düzeninde iki sargı trafosu (A01) Tek kesici düzeninde üç sargı trafosu (A05) Kademe değiştirici kontrolü (A07) Bu paketler yapılandırılmıştır ve doğrudan kullanılmak üzere hazırdır. Analog ve açma IO temel kullanım için önceden tanımlanmıştır. Farklı uygulamaların gerektirdiği şekilde diğer sinyaller de uygulanabilir. Grafiksel yapılandırma aracı test ve işletmeye alma işlemlerinin basit ve hızlı yapılmasını sağlar. 20

27 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama 110 kv Bara RET650 A01-2 Sargi Trafo koruma 10AI (8I+2U) 200/1 50BF 3I> BF CC RBRF 50/51 3I> OC4 PTOC 52PD PD CC RPLD 49 Ith TR PTTR 50 3I>> PH PIOC MVA 110±11*%1,5 / 21 kv 105 / 550 A YNd5 W1 W2 200/1 TCM YLTC 51N IN> EF4 PTOC 87N IdN/I REF PDIF 87T 3Id/I T2W PDIF 600/1 20kV/100V 50BF 3I> BF CC RBRF 50/51 3I> OC4 PTOC 52PD PD CC RPLD 49 Ith TR PTTR Y Y ø 59N 3U0> ROV2 PTOV 600/1 51N/67N IN> EF4 PTOC 87N IdN/I REF PDIF 20 kv Bara 90 U TR8 ATCC 27 U< UV2 PTUV 59 U> OV2 PTOV Sayaç. V MMXU Sayaç. C MSQI Sayaç. C MMXU Sayaç. CV MMXN Diger yapilandirilan fonksiyonlar Kosl TCS SCBR Ayarlarda Fonksiyon Etkin Ayarlarda Fonksiyon Devre Disi Kosl TCS SCBR Kosl SPVN ZBAT Mont. DRP RDRE ANSI IEC IEC61850 ANSI IEC IEC61850 =IEC =4=tr=Original.vsd IEC V4 TR Şekil 2: Tek kesicili düzenlemede iki sargı trafosu için tipik bir koruma uygulaması 21

28 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama 110 kv Bara RET650 A05-3 Sargi Trafo koruma 20AI 2*(6I+4U) 110kV/100V Sayaç. CV MMXN 300/1 50BF 3I> BF 50/51 3I> 52PD PD 49 Ith 50 3I>> 1000/1 1000/1 W1 W3 W2 300/1 CC RBRF 84 TCM YLTC OC4 PTOC 51N IN> EF4 PTOC 51N/67N IN> CC RPLD TR PTTR PH PIOC 87N IdN/I REF PDIF 87N IdN/I 87T 3Id/I T3W PDIF EF4 PTOC REF PDIF 50BF 3I> BF 51/67 3I> 52PD PD 49 Ith 10kV/100V CC RBRF OC4 PTOC CC RPLD TR PTTR 10 kv Bara 800/1 35kV/100V 50BF 3I> BF CC RBRF 51/67 3I> OC4 PTOC 52PD PD CC RPLD 49 Ith TR PTTR 24 U/f> OEX PVPH Y Y ø 59N 3UO> ROV2 PTOV 800/1 51N/67N IN> EF4 PTOC 87N IdN/I REF PDIF 35 kv Bara Sayaç. V MSQI Sayaç. V MMXU Sayaç. C MSQI Sayaç. C MMXU Sayaç. CV MMXN Trafo Verileri: 40/40/15 MVA 110±11*%1,5 / 36,75 / 10,5 kv 210/628/825 A YNyn0d5 90 U TR8 ATCC Sayaç. V MSQI 27 U< UV2 PTUV Sayaç. V MMXU 59 U> OV2 PTOV Sayaç. C MSQI Sayaç. C MMXU Sayaç. CV MMXN Diger yapilandirilan fonksiyonlar Kosl TCS SCBR Kosl TCS SCBR Kosl TCS SCBR Kosl SPVN ZBAT Mont. DRP RDRE Ayarlarda Fonksiyon Açik ANSI IEC IEC61850 Ayarlarda Fonksiyon Kapali ANSI IEC IEC61850 IEC en.vsd IEC V3 TR Şekil 3: Tek kesicili düzenlemede üç sargı trafosu için tipik bir koruma uygulaması 22

29 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama T1 Verileri: 20 MVA 110±11*%1,5 / 21 kv 105 / 550 A YNd5 XT=% 11 T2 Verileri: 20 MVA 110±11*%1,5 / 21 kv 105 / 550 A YNd5 XT=% 11 RET650 A07 OLTC 1 veya 2 Trafolari için Kontrol 10AI (6I+4U) T1 W2 T1 84 TCM YLTC Sayaç. ETP MMTR 600/1 50/51 3I> OC4 PTOC 49 Ith TR PTTR 51N/67N IN> EF4 PTOC Sayaç. CV MMXN 20kV/100V Y Y ø 27 U< UV2 PTUV 59 U> OV2 PTOV 59N 3U0> 90 U TRx ATCC W2 T2 ROV PTOV T2 Sayaç. ETP MMTR 84 50/51 3I> OC4 PTOC 49 Ith TR PTTR 51N/67N IN> EF4 PTOC Sayaç. CV MMXN TCM YLTC 600/1 27 U< UV2 PTUV 59 U> OV2 PTOV 59N 3Uo> 90 U TR8 ATCC 20kV/100V Y Y ø ROV2 PTOV 20 kv Bara #1 20 kv Bara #2 Diger yapilandirilan fonksiyonlar Kosl TCS SCBR Ayarlarda Fonksiyon Etkin Ayarlarda Fonksiyon Devre Disi Kosl TCS SCBR Kosl SPVN ZBAT Mont. DRP RDRE ANSI IEC IEC61850 ANSI IEC IEC61850 =IEC =4=tr=Original.vsd IEC V4 TR Şekil 4: Bir veya iki trafo için tipik bir kademe değiştirici kontrol uygulaması 23

30 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama 2.2 Mevcut fonksiyonlar Ana koruma fonksiyonları IEC 61850/ Fonksiyon blok adı ANSI Fonksiyon tanımı Trafo RET650 RET650 (A01) 2W/1CB RET650 (A05) 3W/1CB RET650 (A07) OLTC Diferansiyel koruma T2WPDIF 87T Trafo diferansiyel koruma, iki sargı T3WPDIF 87T Trafo diferansiyel koruma, üç sargı REFPDIF 87N Sınırlı toprak arıza koruması, düşük empedans HZPDIF 87 1Ph Yüksek empedans diferansiyel koruma Artçı koruma fonksiyonları IEC 61850/ Fonksiyon blok adı Akım koruma ANSI Fonksiyon tanımı Trafo RET650 RET650 (A01) 2W/1CB RET650 (A05) 3W/1CB RET650 (A07) OLTC PHPIOC 50 Ani faz aşırı akım koruma, 3 fazlı çıkış OC4PTOC 51 Dört kademeli faz aşırı akım koruma, 3 fazlı çıkış 2 2 OC4PTOC 51/67 Dört kademeli yönlü faz koruma, 3 fazlı çıkış EFPIOC 50N Ani rezidüel aşırı akım koruma EF4PTOC 51N/67N Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır/ negatif dizi yönü TRPTTR 49 Isıl aşırı yük koruma, iki zaman sabiti CCRBRF 50BF Kesici arıza koruma, 3 faz aktivasyonu ve çıkışı CCRPLD 52PD Kutup uyuşmazlığı koruma GUPPDUP 37 Yönlü düşük güç koruması GOPPDOP 32 Yönlü aşırı güç koruma DNSPTOC 46 Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu Gerilim koruma UV2PTUV 27 İki kademe düşük gerilim koruma OV2PTOV 59 İki kademe aşırı gerilim koruma ROV2PTOV 59N İki kademe rezidüel aşırı gerilim koruma Tablonun devamı sonraki sayfada 24

31 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama IEC 61850/ Fonksiyon blok adı ANSI Fonksiyon tanımı Trafo RET650 RET650 (A01) 2W/1CB RET650 (A05) 3W/1CB RET650 (A07) OLTC OEXPVPH 24 Aşırı uyarma koruması Frekans koruma SAPTUF 81 Düşük frekans fonksiyonu SAPTOF 81 Aşırı frekans fonksiyonu SAPFRC 81 Frekans değişim hızı koruma Kontrol ve izleme fonksiyonları IEC 61850/Fonksiyon blok adı Kontrol ANSI Fonksiyon tanımı Trafo RET650 RET650 (A01) 2W/1CB RET650 (A05) 3W/1CB RET650 (A07) OLTC QCBAY Fider bölmesi kontrolü LOCREM LR-anahtar pozisyonlarını kullanma LOCREMCTRL (PSTO)'yu çalıştırmak için izinli kaynağın LHMI kontrolü CBC2 2CB için devre kesici CBC3 3CB için devre kesici CBC4 4CB için devre kesici TR8ATCC 90 Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü, paralel kontrol TCMYLTC 84 Kademe değiştirici kontrol ve denetim, 6 ikili giriş SLGGIO Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için Mantık Rotasyon Anahtarı VSGGIO Selektör mini anahtar uzantısı DPGGIO IEC genel haberleşme I/O fonksiyonları çift nokta SPC8GGIO 8 sinyalin tek nokta genel kontrolü AUTOBITS Otomasyon bitleri, DNP3.0 için komut fonksiyonu I103CMD IEC için fonksiyon komutları I103IEDCMD IEC için IED komutları I103USRCMD IEC için kullanıcı tanımlı fonksiyon komutları Tablonun devamı sonraki sayfada 25

32 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama IEC 61850/Fonksiyon blok adı ANSI Fonksiyon tanımı Trafo RET650 RET650 (A01) 2W/1CB RET650 (A05) 3W/1CB RET650 (A07) OLTC I103GENCMD IEC için genel fonksiyon komutları I103POSCMD IEC için konumlu ve seçimli IED komutları Sekonder sistem denetimi TCSSCBR Kesici kapama/açma devresi izleme Mantık SMPPTRC 94 Açma mantığı, ortak 3 faz çıkışı TMAGGIO Açma matris mantığı OR Yapılandırılabilir mantık blokları, OR geçidi INVERTER Yapılandırılabilir mantık blokları, INVERTER geçidi PULSETIMER Yapılandırılabilir mantık blokları, Darbe zamanlayıcısı GATE Yapılandırılabilir mantık blokları, Kontrol edilebilir kapı XOR Yapılandırılabilir mantık blokları, özel OR geçidi LOOPDELAY Yapılandırılabilir mantık blokları, döngü gecikmesi TIMERSET Yapılandırılabilir mantık blokları, zamanlayıcı fonksiyon bloğu AND Yapılandırılabilir mantık blokları, AND geçidi SRMEMORY Yapılandırılabilir mantık blokları, bellek ayarla-resetle iki durumlu geçit RSMEMORY Yapılandırılabilir mantık blokları, bellek resetle-ayarla iki durumlu geçit FXDSIGN Sabit sinyal fonksiyon bloğu B16I Boolean 16 - Tam sayı dönüşümü B16IFCVI Boolean 16 - tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile IB16A Tam sayı - Boolean 16 dönüşümü IB16FCVB Tam sayı - Boolean 16 dönüşümü, mantık düğüm temsili ile İzleme CVMMXN Ölçümler CMMXU Faz akım ölçümü VMMXU Faz-faz gerilim ölçümü CMSQI Akım dizisi bileşen ölçümü VMSQI Gerilim dizisi ölçümü Tablonun devamı sonraki sayfada 26

33 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama IEC 61850/Fonksiyon blok adı ANSI Fonksiyon tanımı Trafo RET650 RET650 (A01) 2W/1CB RET650 (A05) 3W/1CB RET650 (A07) OLTC VNMMXU Faz-nötr gerilim ölçümü AISVBAS Analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu TM_P_P2 600TRM primer analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu AM_P_P4 600AIM primer analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu TM_S_P2 600TRM sekonder analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu AM_S_P4 600AIM sekonder analog girişlerin servis değerleri sunumu için fonksiyon bloğu CNTGGIO Olay sayacı DRPRDRE Bozulma raporu AxRADR Analog giriş sinyalleri BxRBDR İkili giriş sinyalleri SPGGIO IEC genel haberleşme I/O fonksiyonları SP16GGIO IEC genel haberleşme I/O fonksiyonları 16 giriş MVGGIO IEC genel haberleşme I/O fonksiyonları MVEXP Ölçülen değer genişletme bloğu SPVNZBAT Trafo batarya denetimi SSIMG 63 Yalıtım gazı izleme fonksiyonu SSIML 71 Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSCBR Devre kesici durum izleme I103MEAS IEC için ölçülen büyüklük I103MEASUSR IEC için kullanıcı tanımlı sinyallerin ölçülen büyüklüğü I103AR IEC için fonksiyon durumu otomatik tekrar kapatıcı I103EF IEC için fonksiyon durumu topraklama arızası I103FLTPROT IEC için fonksiyon durumu arıza koruma I103IED IEC için IED durumu I103SUPERV IEC için denetim durumu I103USRDEF IEC için kullanıcı tanımlı sinyaller için durum Tablonun devamı sonraki sayfada 27

34 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama IEC 61850/Fonksiyon blok adı Ölçümleme ANSI Fonksiyon tanımı Trafo RET650 RET650 (A01) 2W/1CB RET650 (A05) 3W/1CB RET650 (A07) OLTC PCGGIO Darbe sayacı mantığı ETPMMTR Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu Haberleşme IEC 61850/Fonksiyon blok adı İstasyon haberleşme ANSI Fonksiyon tanımı Trafo RET650 RET650 (A01) 2W/1CB RET650 (A05) 3W/1CB RET650 (A07) OLTC IEC IEC haberleşme protokolü DNPGEN TCP/IP haberleşme protokolü için DNP RS485DNP EIA-485 haberleşme protokolü için DNP CH1TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP CH2TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP CH3TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP CH4TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP OPTICALDNP Optik seri haberleşme için DNP MSTSERIAL Seri haberleşme protokolü için DNP MST1TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP MST2TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP MST3TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP MST4TCP TCP/IP haberleşme protokolü için DNP RS485GEN RS OPTICALPROT Optik seri için çalışma seçimi RS485PROT RS485 için çalışma seçimi DNPFREC TCP/IP haberleşme protokolü için DNP3.0 arıza kayıtları OPTICAL103 IEC Optik seri haberleşme RS RS485 için IEC seri haberleşme GOOSEINTLKRCV Kilitleme tertibi için GOOSE üzerinden yatay haberleşme GOOSEBINRCV GOOSE ikili alıcı Tablonun devamı sonraki sayfada 28

35 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama IEC 61850/Fonksiyon blok adı ANSI Fonksiyon tanımı Trafo RET650 RET650 (A01) 2W/1CB RET650 (A05) 3W/1CB RET650 (A07) OLTC GOOSEVCTRCONF Gönderme ve alma için GOOSE VCTR yapılandırma VCTRSEND GOOSE için engelleme gönderen gerilim denetimi GOOSEVCTRRCV GOOSE için engelleme alan gerilim denetimi ETHFRNT ETHLAN1 GATEWAY Ön port, LAN1 portu ve ağ geçidi için ethernet yapılandırma GOOSEDPRCV Bir çift nokta değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu GOOSEINTRCV Bir tam sayı değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu GOOSEMVRCV Bir ölçülen büyüklük değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu GOOSESPRCV Bir tek nokta değeri almak için GOOSE fonksiyon bloğu Temel IED fonksiyonları IEC 61850/Fonksiyon blok adı Fonksiyon tanımı Tüm ürünlerde mevcut temel fonksiyonlar INTERRSIG İç olay listeli kendi kendine denetim 1 SELFSUPEVLST İç olay listeli kendi kendine denetim 1 TIMESYNCHGEN Zaman senkronizasyonu 1 SNTP Zaman senkronizasyonu 1 DTSBEGIN, DTSEND, TIMEZONE Zaman senkronizasyonu, gün ışığından koruma 1 IRIG-B Zaman senkronizasyonu 1 SETGRPS Ayar grubu düzenleme 1 ACTVGRP Parametre ayar grupları 1 TESTMODE Test modu işlevselliği 1 CHNGLCK Kilit fonksiyonunu değiştir 1 TERMINALID IED tanımlayıcılar 1 PRODINF Ürün bilgisi 1 SYSTEMTIME Sistem zamanı 1 RUNTIME IED çalışma zamanı 1 PRIMVAL Primer sistem değerleri 1 Tablonun devamı sonraki sayfada 29

36 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama IEC 61850/Fonksiyon blok adı SMAI_20_1 - SMAI_20_12 Fonksiyon tanımı Analog girişler için sinyal matrisi 2 3PHSUM Toplama bloğu 3 faz 12 GBASVAL Ayarlar için genel temel değerler 6 ATHSTAT Yetki durumu 1 ATHCHCK Yetki denetimi 1 SPACOMMMAP SPA iletişim haritası 1 FTPACCS Şifre ile FTP girişi 1 DOSFRNT Hizmeti engelleme, ön port için çerçeve oran kontrolü 1 DOSLAN1 Hizmeti engelleme, LAN1 için çerçeve oran kontrolü 1 DOSSCKT Hizmeti engelleme, soket akış kontrolü 1 SAFEFILECOPY Düzenli dosya kopyalama fonksiyonu 1 SPATD SPA protokolü üzerinden gün ve zaman 1 BCSCONF Temel iletişim sistemi RET650 uygulama örnekleri Farklı uygulamalara adaptasyon IED'nin önceden tanımlanmış bir yapılandırması olup, çok farklı uygulamalarda kullanılabilmektedir. Bu ise IED içerisindeki kapsamlı fonksiyon kitaplığından işlevsellik seçimleri ile yapılabilir. IED çok geniş bir uygulama yelpazesi için kullanılabilir. Kullanılacak olan uygulama, IED içerisindeki kapsamlı fonksiyon kitaplığından seçilebilir. En sık kullanılan uygulamalardan bazıları aşağıda verilmiştir. Uygulama 1: İki sargılı YG/OG, Y/Y-trafo; YG:doğrudan topraklanmış, OG:yüksek empedans topraklanmış Uygulama 2: İki sargılı YG/OG, Y/Y-trafo; YG:doğrudan topraklanmış, YG:yüksek empedans topraklanmış Uygulama 3: Üç sargılı YG/OG1/OG2, Y/Y/Δ-trafo; YG:doğrudan topraklanmış, OG1:doğrudan topraklanmış, OG2:Delta topraklanmış Uygulama 4: Üç sargılı YG/OG1/OG2, Y/Y/Δ-trafo; YG:doğrudan topraklanmış, OG1:doğrudan topraklanmış, OG2:doğrudan topraklanmış İki sargılı YG/MV, Y/Δ-trafo Aşağıdaki uygulama örneği, aşağıdaki özelliklere sahip iki sargılı YG/MV, Y/Δtrafoları ile ilgilidir: 30

37 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Yüksek gerilim doğrudan topraklanmış Orta gerilim yüksek empedans topraklanmış RET650 Ph-Ph IEC en.vsd IEC V1 EN Şekil 5: İki sargılı YG/MV, Y/Δ-trafo; YG:doğrudan topraklanmış, MV:yüksek empedans topraklanmış Tablo 1: Trafo uygulaması için tipik veri Kalem Yüksek gerilim tarafı gerilim (UN,HV) Orta gerilim tarafı gerilim (UN,HV) Trafo anma gücü (SN) Hatta kademe değiştirici YG tarafında kısa devre güç seviyesi iç besleme OG tarafında kısa devre güç seviyesi iç besleme Veri kv kv MVA YG tarafında sargı MVA MVA İki sargılı YG/OG, Y/Y-trafo Aşağıdaki uygulama örneği, aşağıdaki özelliklere sahip iki sargılı YG/OG, Y/Ytrafoları ile ilgilidir: Yüksek gerilim doğrudan topraklanmış Orta gerilim yüksek empedans topraklanmış 31

38 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama RET650 Ph-Ph IEC en.vsd IEC V1 EN Şekil 6: İki sargılı YG/OG, Y/Y-trafo; HV:doğrudan topraklanmış, MV:yüksek empedans topraklanmış Tablo 2: Trafo uygulaması için tipik veri Kalem Yüksek gerilim tarafı gerilim (UN,HV) Orta gerilim tarafı gerilim (UN,HV) Trafo anma gücü (SN) Hatta kademe değiştirici YG tarafında kısa devre güç seviyesi iç besleme OG tarafında kısa devre güç seviyesi iç besleme Veri kv kv MVA YG tarafında sargı MVA MVA İşlevsellik tablosu Tablo 3, farklı uygulama durumlarında kullanılabilecek işlevsellik seçimi için önerileri göstermektedir. Tabloda, önerilerin aşağıdaki anlamları vardır: Açık: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada etkin hale getirilmesi önerilir Kapalı: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada devre dışı bırakılması önerilir Uygulamaya bağlı: Fonksiyonun etkin veya etkisiz olma kararının her duruma göre özel olarak belirlenmesi gerektiğini ifade eder Tablo 3 Uygulama 1 ve Uygulama 2'yi göstermektedir, bu uygulamalar önceki bölümlerde verilen uygulama örneklerini temel alır. 32

39 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Tablo 3: Farklı uygulamalarda fonksiyonların seçimi Fonksiyon Uygulama 1 Uygulama 2 Trafo diferansiyel koruma, iki sargı T2WPDIF Sınırlı toprak arıza koruma REFPDIF (durum 1) Sınırlı toprak arıza koruma REFPDIF (durum 2) Ani faz aşırı akım koruma PHPIOC (YG tarafında durum 1) Anlık faz aşırı akım koruma PHPIOC (MV tarafında durum 2) Dört kademe faz aşırı akım koruma OC4PTOC (YG tarafında durum 1) Dört kademe faz aşırı akım koruma OC4PTOC (MV tarafında durum 2) Anlık rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC (YG tarafında nötr nokta durum 1) Anlık rezidüel aşırı akım korumaefpioc (MV tarafında nötr nokta durum 2) Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma koruma EF4PTOC (YG tarafında durum 1) Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma EF4PTOC (MV tarafında durum 2) Isıl aşırı yük koruma TRPTTR (YG tarafında durum 1) Termal aşırı yük koruması, iki zaman sabiti TRPTTR (MV tarafında durum 2) Kesici arıza koruması CCRBRF (YG tarafında durum 1) Kesici arıza koruması CCRBRF (MV tarafında durum 2) Açık Açık Uygulamaya bağlı Açık Kapalı Açık Açık Açık Kapalı Açık Uygulamaya bağlı Açık Uygulamaya bağlı Açık Açık Açık Açık Uygulamaya bağlı Açık Kapalı Açık Açık Açık Kapalı Açık Uygulamaya bağlı Açık Uygulamaya bağlı Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Negatif dizi temelli aşırı akım koruma DNSPTOC İki kademeli düşük gerilim koruma UV2PTUV Açık Uygulamaya bağlı Açık Açık Açık Uygulamaya bağlı İki kademeli aşırı gerilim koruma OV2PTOV Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV Açık Aşırı uyarma koruma OEXPVPH Kapalı Kapalı Düşük frekans koruma SAPTUF Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Aşırı frekans koruma SAPTOF Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Tablonun devamı sonraki sayfada Açık 33

40 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama Fonksiyon Uygulama 1 Uygulama 2 Frekans değişim oranı koruma SAPFRC Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü, tek kontrol TR1ATCC Açık Açık Açık Açık Üç sargılı YG/OG1/OG2, Y/Y/Δ-trafo Aşağıdaki uygulama örneği, aşağıdaki özelliklere sahip üç sargılı YG/OG1/OG2, Y/ Y/Δ-trafoları ile ilgilidir: Yüksek gerilim doğrudan topraklanmış Orta gerilim 1 doğrudan topraklanmış Orta gerilim 2 Delta RET IEC en.vsd IEC V2 EN Şekil 7: Üç sargılı YG/OG1/OG2, Y/Y/Δ-trafo; YG:doğrudan topraklanmış, OG1:doğrudan topraklanmış, OG2: Üçgen Tablo 4: Trafo uygulaması için tipik veri Kalem Yüksek gerilim tarafı gerilim (UN,HV) Orta gerilim tarafı1 sistem gerilimi (UN,HV) Orta gerilim tarafı2 sistem gerilimi (UN,HV) Trafo anma gücü (SN) Hatta kademe değiştirici YG tarafında kısa devre güç seviyesi iç besleme OG1-tarafında kısa devre güç seviyesi iç besleme OG2-tarafında kısa devre güç seviyesi iç besleme Veri kv kv kv MVA YG tarafında sargı MVA MVA MVA 34

41 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Üç sargılı YG/OG1/OG2, Y/Y/Δ-trafo Aşağıdaki uygulama örneği, aşağıdaki özelliklere sahip üç sargılı YG/OG1/OG2, Y/ Y/Δ-trafoları ile ilgilidir: Yüksek gerilim doğrudan topraklanmış Orta gerilim 1 doğrudan topraklanmış Orta gerilim 2 Delta RET IEC en.vsd IEC V2 EN Şekil 8: Üç sargılı YG/OG1/OG2, Y/Y/Δ-trafo; YG:doğrudan topraklanmış, OG1:doğrudan topraklanmış, OG2:Delta Tablo 5: Trafo uygulaması için tipik veri Kalem Yüksek gerilim tarafı sistem gerilimi (UN,HV): Orta gerilim tarafı1 sistem gerilimi (UN,HV) Orta gerilim tarafı2 sistem gerilimi (UN,HV) Trafo anma gücü (SN) Hatta kademe değiştirici YG tarafında kısa devre güç seviyesi iç besleme OG1-tarafında kısa devre güç seviyesi iç besleme OG2-tarafında kısa devre güç seviyesi iç besleme Veri kv kv kv MVA YG tarafında sargı MVA MVA MVA İşlevsellik tablosu Tablo 6, farklı uygulama durumlarında kullanılabilecek işlevsellik seçimi için önerileri göstermektedir. Tabloda, önerilerin aşağıdaki anlamları vardır: 35

42 Bölüm 2 1MRK UTR - Uygulama Açık: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada etkin hale getirilmesi önerilir Kapalı: Bu fonksiyonun seçilen uygulamada devre dışı bırakılması önerilir Uygulamaya bağlı: Fonksiyonun etkin veya devre dışı olma kararının her duruma göre özel olarak belirlenmesi gerektiğini ifade eder. Tablo 6 Uygulama 3 ve Uygulama 4'ü göstermektedir, bu uygulamalar önceki bölümlerde verilen uygulama örneklerini temel alır. Tablo 6: Farklı uygulamalarda fonksiyonların seçimi Fonksiyon Uygulama 3 Uygulama 4 Trafo diferansiyel koruma, üç sargı T3WPDIF Açık Açık Sınırlı toprak arıza koruma REFPDIF (YG tarafında durum 1) Açık Açık Sınırlı toprak arıza koruma REFPDIF (OG1-tarafında durum 2) Açık Uygulamaya bağlı Sınırlı toprak arıza koruma REFPDIF (MV2-tarafında durum 3) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Ani faz aşırı akım koruma PHPIOC (YG tarafında durum 1) Açık Açık Anlık faz aşırı akım koruma PHPIOC (OG1-tarafında durum 2) Kapalı Kapalı Anlık faz aşırı akım koruma PHPIOC (OG2-tarafında durum 3) Kapalı Kapalı Dört kademe faz aşırı akım koruma OC4PTOC (YG tarafında durum 1) Açık Açık Dört kademe faz aşırı akım koruma OC4PTOC (OG1-tarafında durum 2) Açık Açık Dört kademe faz aşırı akım koruma OC4PTOC (OG2-tarafında durum 3) Açık Açık Anlık rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC (YG tarafında durum 1) Açık Açık Anlık rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC (OG1-tarafında durum 2) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Anlık rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC (OG2-tarafında durum 3) Kapalı Uygulamaya bağlı Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma EF4PTOC (YG tarafında nötr nokta) Açık Açık Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma EF4PTOC (OG1 tarafında nötr nokta) Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma EF4PTOC (OG2 tarafında nötr nokta) Açık Uygulamaya bağlı Termik aşırı yük koruma, iki zaman sabiti TRPTTR (YG tarafında durum 1) Açık Açık Termal aşırı yük koruması, iki zaman sabiti TRPTTR (OG1-tarafında durum 2) Termal aşırı yük koruması, iki zaman sabiti TRPTTR (OG2-tarafında durum 3) Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Kesici arıza koruması CCRBRF (YG tarafında durum 1) Açık Açık Kesici arıza koruması CCRBRF (OG1-tarafında durum 2) Açık Açık Kesici arıza koruması CCRBRF (OG2-tarafında durum 3) Açık Açık Açık Açık Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı İki kademeli düşük gerilim koruma UV2PTUV Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı İki kademeli aşırı gerilim koruma OV2PTOV Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Tablonun devamı sonraki sayfada 36

43 1MRK UTR - Bölüm 2 Uygulama Fonksiyon Uygulama 3 Uygulama 4 İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV Açık Açık Aşırı uyarma koruma OEXPVPH Açık Açık Düşük frekans koruma SAPTUF Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Aşırı frekans koruma SAPTOF Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Frekans değişim hızı koruma SAPFRC Uygulamaya bağlı Uygulamaya bağlı Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR Açık Açık Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü, tek kontrol TR1ATCC Açık Açık 37

44 38

45 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri 3.1 İki sargılı YG/OG trafo, Y/Δ-trafo için ayar örneği Uygulama örneğinin, şekil 9 çiziminde gösterildiği gibi 145/22 kv'luk bir trafosu vardır. 145 kv RET kv Ph-Ph IEC en.vsd IEC V1 EN Şekil 9: İki sargılı YG/OG trafo, Y/Δ-trafo Tablo 7: Trafo uygulaması için tipik veri Aşağıdaki veriler ön kabullerdir: Kalem Trafo anma gücü SN Trafo yüksek gerilim tarafı anma gerilimi UN1 Trafo düşük gerilim tarafı anma gerilimi UN2 Trafo vektör grubu Kademe değiştirici orta noktasında trafo empedans gerilimi: ek İzin verilen maksimum sürekli aşırı yük Veri 60 MVA 145 kv ±9 % 1.67 (yükte kademe değiştiricili) 22 kv YNd11 % 12 1,30 SN 145 kv seviyesinde faz akım trafosu oranı 300/1 A 145 kv'luk topraklama noktası 300/1 A 22 kv seviyesinde faz akım trafosu oranı 2 000/1 A 22 kv gerilim trafosu oranı 22 3 / / kv 3 3 YG tarafında yüksek pozitif dizi kaynak empedansı YG tarafında düşük pozitif dizi kaynak empedansı Tablonun devamı sonraki sayfada j10 Ω (yaklaşık MVA) j3.2 Ω (yaklaşık MVA) 39

46 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri Kalem YG tarafında yüksek sıfır dizi kaynak empedansı YG tarafında düşük sıfır dizi kaynak empedansı AG tarafında pozitif dizi kaynak empedansı Veri j20 Ω j15 Ω (22 kv'luk şebekede üretim yok) Açıklamalar, sadece özel uygulamalar nedeniyle farklı ayarlanması gereken değişiklikleri kapsar. Açıklaması verilmeyen ayarların varsayılan değerlerinin değiştirilmemesi önerilir. Her bir koruma ve kontrol fonksiyonunun ayarlar tablosu için Teknik kılavuza başvurunuz. Ayar örneklerinde verilmeyen fonksiyon ayarlarının nasıl yapılması gerektiğini öğrenmek için Uygulama kılavuzunda bulunan ayarlar genel bilgileri bölümüne başvurun. PCM600 de bulunan parametre ayar aracını kullanarak IED yi uygulamaya özel hesaplamalarla ayarlayın Analog girişler 8I 2U için genel ayarların hesaplanması Analog girişinin 8 akım girişi (1 A) ve 2 gerilim girişi kapasitesi vardır. 145 kv'luk akım trafoları (üç fazlı akım trafosu grubu), 1 3 (L1, L2, L3) girişlerine bağlıdır. 22 kv'luk akım trafoları (üç fazlı akım trafosu grubu), 4 6 (L1, L2, L3) girişlerine bağlıdır. 145 kv'luk nötr nokta akım trafosu, giriş 7'ye (IN) bağlıdır. Giriş 8 kullanılmamaktadır. Giriş, alçak gerilim tarafı akım trafosunun bağlantısı için kullanılır (bu uygulamada değil) 22 kv faz-faz (L1 L2) gerilim trafosu, giriş 9'a bağlıdır. Gerilim trafosuna (rezidüel gerilim) bağlı 22 kv açık delta, giriş 10'a bağlıdır kv'luk akım trafosu giriş 1'i ayarlayın CTYıldızNokta1'i şöyle ayarlayın Nesneye (Akım trafosu sekonder korunmuş trafoya doğru topraklanmıştır) 1.2. CTSek1'i şöyle ayarlayın 1 A 40

47 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri (Akım trafosu sekonder anma akımı) 1.3. CTPrim1'i şöyle ayarlayın 300 A (Akım trafosu primer anma akımı) 2. Akım girişleri 2 ve 3'ü, akım girişi 1'deki değerlere ayarlayın kv'luk akım trafosu giriş 4'i ayarlayın CTYıldızNokta4'ü şöyle ayarlayın Nesneye (Akım trafosu sekonder korunmuş trafoya doğru topraklanmıştır) 3.2. CTSek4'ü şöyle ayarlayın 1 A (Akım trafosu sekonder anma akımı) 3.3. CTPrim4'ü şöyle ayarlayın 2000 A (Akım trafosu primer anma akımı) 4. Akım girişleri 5 ve 6'ü, akım girişi 4'deki değerlere ayarlayın kv'luk nötr nokta akım trafosu giriş 7'yi ayarlayın CTYıldızNokta7'yi şöyle ayarlayın Nesneye (Akım trafosu sekonder korunmuş hatta doğru topraklanmıştır) 5.2. CTSek7'yi şöyle ayarlayın 1 A (Akım trafosu sekonder anma akımı) 5.3. CTPrim7'yi şöyle ayarlayın 300 A (Akım trafosu primer anma akımı) Akım girişi 8, bir alçak gerilim tarafındaki akım trafosu nötr noktabağlantısı içindir. Bu uygulamada giriş kullanılmaz. 6. Gerilim trafo girişleri 9 ve 10'u ayarlayın VTSek9'u şöyle ayarlayın 110 V (Gerilim trafosu sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) 6.2. VTPrim9'u şöyle ayarlayın 22 kv (Gerilim trafosu sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) 6.3. VTSek10'u şöyle ayarlayın 110 V/ 3 (Gerilim trafosu sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) 6.4. VTPrim10'u şöyle ayarlayın 22 kv (Gerilim trafosu sekonder anma gerilimi, faz-faz gerilim olarak verilmiştir) Genel temel değerler GBASVAL için ayarların hesaplanması Her fonksiyon referans ayarları için primer temel değerleri kullanır. Temel değerler, GBASVAL fonksiyonu için Genel temel değerlerde tanımlanmıştır. GBASVAL fonksiyonlarını içermek mümkündür. Bu uygulamada, GBASVAL 41

48 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri durumu 1, 145 kv girişleri için ve GBASVAL durumu 2, 22 kv girişleri için temel öğeyi tanımlamak için kullanılır. Trafo koruması için temel parametrelerin, güç trafosu primer anma değerlerine göre ayarlanması önerilir: 1. Genel Temel 1'i ayarlayın 1.1. ITemel'i şöyle ayarlayın 239 A 1.2. UTemel'i şöyle ayarlayın 145 kv 1.3. STemel'i şöyle ayarlayın 60 MVA (STemel= 3 UTemel ITemel) 2. Genel Temel 2'yi ayarlayın 2.1. ITemel'i şöyle ayarlayın 1575 A 2.2. UTemel'i şöyle ayarlayın 22 kv 2.3. STemel'i şöyle ayarlayın 60 MVA (SBase= 3 UTemel ITemel) Genel temel değer GBASVAL fonksiyonu için altı durum vardır, her bir durum üç parametre içerir: ITemel, UTemel, STemel. Farklı IED'lerde bulunabilen GenelTemelSel ayarı, GBASVAL fonksiyonunun özel bir durumuna kaynaklık eder Trafo diferansiyel koruması T2WPDIF için ayarların hesaplanması 1. GenelTemelSelW1'i şöyle ayarlayın 1 (YG) 2. GenelTemelSelW2'yi şöyle ayarlayın 2 (AG) Fonksiyon ayarlarını trafonun anma değeri ile ilişkilendirmek için iki sargının GenelTemelSelW1 ve GenelTemelSelW2 1 (YG-tarafı) ve 2 (AG-tarafı) ile ilişkilendirilmesi gerekir. 3. Trafonun vektör grubunu ayarlayın 3.1. BağlanmaTipiW1'i şöyle ayarlayın Yıldız (Y) 3.2. BağlanmaTipiW2'yi şöyle ayarlayın Üçgen (D) 3.3. SaatSayısıW2'yi şöyle ayarlayın 11 [30 der. gecikme] 4. Sistem rezidüel akım gidermeyi ayarlayın 4.1. ZSCurrSubtrW1'i şöyle ayarlayın Açık 4.2. ZSCurrSubtrW2'yi şöyle ayarlayın Kapalı Trafo 145 kv tarafında doğrudan topraklanmıştır. 145 kv sisteminde bir topraklama arızasının olması durumunda sistem rezidüel akımı trafodan geçer. Bu rezidüel akım, bir diferansiyel akım olarak bilinir. Dış topraklama arızasında istenmeyen açmayı engellemek için sıfır dizi akımı, ölçülen trafo akımından giderilmelidir. Sıfır dizi akımı bir üçgen sargıdan geçemediğinden bu giderme sadece direk topraklanmışy sargısı için gereklidir. 42

49 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri 5. I2/I1Oranı'nı şöyle ayarlayın %15 (varsayılan) Trafoya enerji verildiğinde, bir ani akım ortaya çıkar. Bu akım diferansiyel akım olarak bilinir. İkinci harmonik tutucu ve dalga şekli tutucu yöntemlerinin kombinasyonu ile, yüksek güvenliğe ve kararlılığa sahip ani akımlara karşı koruma elde etmek ve aynı zamanda akım trafoları doygun olsa bile ağır iç arızalar olduğunda yüksek performansı sağlamak mümkündür. Bu her iki tutucu yöntemi de kullanılır. Şu parametrenin kullanılması önerilir, I2/I1Oranı = %15 Varsayılan değer yeterli olduğundan başka bir değer seçmek için bir neden yoktur. 6. I5/I1Oranı'nı şöyle ayarlayın %25 (varsayılan) Yüksek gerilim ve/veya alçak şebeke frekansı nedeniyle trafonun aşırı uyarma olması durumunda, uyarma akımı ciddi bir biçimde artar. Bu akım diferansiyel akım olarak bilinir. Diferansiyel koruma fonksiyonu, güç trafosunun aşırı uyarma durumu sırasında korumanın çalışmasını engellemek için beşinci bir harmonik tutucu ile birlikte sağlanır. Şu parametrenin kullanılması önerilir, I5/I1Oranı = %25 Varsayılan değer yeterli olduğundan başka bir değer seçmek için bir neden yoktur. 7. ÇaprazBlokEn'i şöyle ayarlayın Açık Yukarıda bahsi geçen tutucu fonksiyonlarından herhangi biri (dalga şekli tutucu, ikinci harmonik tutucu veya beşinci harmonik tutucu) bir fazda etkinleştirilmiş ise, çapraz kilit ayrıca diferansiyel korumanın diğer fazlarda da çalışmasını engellemek için kullanılabilir. Çapraz kilidin açık olarak ayarlanması önerilir. 8. Tutucu karakteristiklerini ayarlayın 8.1. BitişBölümü1'i şöyle ayarlayın 1,25 ITemel 8.2. BitişBölümü2'yi şöyle ayarlayın 3 ITemel 8.3. EğimBölümü2'yi şöyle ayarlayın % EğimBölümü3'ü şöyle ayarlayın % 80 Tutuculu ve tutucusuz diferansiyel korumanın karakteristikleri şekil 10 çiziminde gösterilmektedir. Korumanın çalıştırılması için diferansiyel akım limiti, tutucu akımının fonksiyonu olarak gösterilir. Tutucu akımı, en yüksek trafo faz akımına eşittir. Tutucu karakteristikleri, şu parametrelere göre tanımlanır: IdMin, BitişBölümü1, BitişBölümü2, EğimBölümü2 ve EğimBölümü3. BitişBölümü1, BitişBölümü2, EğimBölümü2 ve EğimBölümü3 ayarları gelişmiş parametreler olarak tanımlanır ve varsayılan değerler önerilir. 43

50 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri çalistirma akimi [ zaman I1r ] 5 Çalistir kosulsuz olarak 4 TutucusuzLimit 3 Çalistir kosullu olarak 2 Bölüm 1 Bölüm 2 Bölüm 3 IdMin 1 0 EgimBölümü3 EgimBölümü2 Bastirma GUID-F6F9E16D-A A9E1-A4B2A962821B V1 TR BitisBölümü 1 BitisBölümü 2 tutucu akimi [ zaman I1r ] =GUID- F6F9E16D-A A9E1- A4B2A962821B= 1=tr=Original.vsd Şekil 10: Trafo diferansiyel koruma çalıştırma karakteristiği 9. IdMin'i şöyle ayarlayın 0,3 ITemel Normal çalışma sırasında, aşağıdaki sebepler nedeniyle koruma tarafından ölçülen yanlış bir diferansiyel akım vardır: Nominal trafo oranı ile karşılaştırıldığında, kademe değiştirici sapması Akım trafosu hatasında farklılık Uç konumlarda kademe değiştirici konumuyla ölçülen diferansiyel akım şu şekilde hesaplanır: Kademe konumunda, en düşük LV gerilimini veren trafo oranı 166,8/22 kv'tur. Anma gücünün 1,25 katında (BitişBölümü1), 145 kv akımı şöyledir: IHV = = ka GUID-5461E726-C83D-4B02-B2A6-E3F V1 EN (Denklem 1) Bu ise, anma akımının 1,088 katına karşılık gelir. Alçak gerilim taraf akımı, anma akımının 1,25 katı olur ve böylece diferansiyel akım anma trafo akımının 0,16 katı olmaktadır. 44

51 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri Kademe konumunda, en yüksek AG gerilimini veren trafo oranı 123,2/22 kv'tur. Anma gücünün 1,25 katında (BitişBölümü1), 145 kv akımı şöyledir: IHV = = ka GUID-6C914C3F-86A8-450C-9CCF-16BCA07A48E2 V1 EN (Denklem 2) Bu ise, anma akımının 1,471 katına karşılık gelir. Alçak gerilim taraf akımı, anma akımının 1,25 katı olur ve böylece diferansiyel akım anma trafo akımının 0,22 katı olmaktadır. Akım trafo sınıfı, yaklaşık % 1'lik bir maksimum genlik hatası veren 5P'dir. Yük akımının istenmeyen çalışmaya sebep olmaması için IED doğruluğu nominal değerlerde yaklaşık %5 olarak verilir, IdMin anma trafo akımının 0,30 katı olarak ayarlanır. 10. IdUnre'yi şöyle ayarlayın 10,0 ITemel Bastırılmamış diferansiyel koruma fonksiyonu, herhangi bir stabilizasyon olmaksızın çalışmaktadır. Ayar prensibi, tutucusuz fonksiyonu sadece iç arızaları tespit edebilecek şekildedir. Bunun anlamı, dış arızalarda akım ayarının trafo boyunca en büyük akımdan daha büyük olmasıdır. Bu akımı tahmin etmenin basit bir yöntemi şöyledir: 1 1 IdUnre ³ IBase = IBase = 8.33 IBase e 0.12 k GUID-D44EC374-13ED-4E91-A420-F9C7460F71C2 V2 EN (Denklem 3) Besleme akımı dikkate alındığında ve trafonun alçak gerilim tarafındaki üç fazlı arıza hesaplandığında akım, trafo boyunca şöyle bir sonuç verir (145 kv seviyesi): I = = = ka 2 3 ( Znet + Z T ) ( ) 60 GUID-D49C58EF-F9FD-4BAD-943A-55C186968C2F V2 EN (Denklem 4) Bu ise, trafo anma akımının 7,6 katına karşılık gelir. Doygunluğu %80 olarak kabul edersek diferansiyel akım yaklaşık olarak 0,8 * 1,83kA = 1,464kA olur. Ek güvenlik payı olarak 1,2 seçilir. IdUnr ayarı, yapılan hesaplara bağlı olarak takip eden formül ile uyumlu olmalıdır: 1.83kA IdUnr >= = 7.4 IBase 239 IECEQUATION2412 V1 TR (Denklem 5) 11. NegSeqDiffEn, IMinNegSeq ve NegSeqROA'yı ayarlayın NegSekDifEn'i şöyle ayarlayın Açık (varsayılan) IMinNegSek'u şöyle ayarlayın >0,04 ITemel (varsayılan) NegSekROA'i şöyle ayarlayın 60º (varsayılan) Trafo diferansiyel korumanın negatif dizi akımına dayanan dış/iç arıza diskriminatörü vardır. NegSekDifEn, IMinNegSek ve NegSekROA ayarları gelişmiş olarak tanımlanır ve varsayılan değerler önerilmektedir. 45

52 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri Sınırlı toprak arıza koruması REFPDIF için ayarların hesaplanması Kısıtlamalı toprak arıza koruma, şekil 11 çiziminde gösterildiği gibi doğrudan topraklanmış145 kv sargıya uygulanır. Sinirli toprak ariza korumasi IEC V1 TR IEC en.vsd Şekil 11: Kısıtlamalı toprak arıza koruma uygulaması 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 1. (YG) sargı verisi Genel temel 1 ile ilgili olmalıdır 2. IdMin'i şöyle ayarlayın % 30 / ITemel 46

53 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri pu cinsinden çalisma akimi 5 4 çalisma Temel Hassasiyet Idmin ************************************* Aralik : anma akiminin %4 ila % 100'ü Kademe : trafo anma akiminin % 1'i 3 2 bölge 1 bölge 2 ikinci egim minimum temel hassasiyet % 100 varsayilan temel hassasiyet % 30 maksimum temel hassasiyet % 5 1 birinci egim blok pu ünite basina ön akim IEC en.vsd IEC V4 TR Şekil 12: Kısıtlamalı toprak arıza koruma açma karakteristiği Çalışma karakteristiği şekil 12 çiziminde gösterilmiştir. Yapılacak tek ayar IdMin'e ayarlanmıştır. Varsayılan değer ITemel'in % 30'udur. Bu ayar önerilmektedir Ani faz aşırı akım koruması, YG-tarafı, PHPIOC için ayarların hesaplanması 1. GenelTemelSel'i 1 olarak ayarlayın (YG) sargı verileri Genel temel 1 ile ilgili olmalıdır. 2. IP>>'yi parametresini şöyle ayarlayın % 1000 ITemel Yüksek gerilim tarafındaki bu anlık faz aşırı akım koruma, birçok iç arıza esnasında hızlı açma vızıltısı için kullanılır. Koruma, giden 22 kv'luk besleyicilerin korunmasına bağlı olarak seçici olmalıdır. Bu yüzden, trafonun 22 kv tarafındaki bir üç faz kısa devre anında maksimum 145 kv akımı şöyle hesaplanır: I = = = 1.83 ka 3 ( Z ) 2 net + ZT ( ) 60 GUID-662F8080-2FA3-47D9-B030-CDB4D502DB53 V2 EN (Denklem 6) DC-bileşeni arıza akım nedeniyle dinamik menzil aşımı ayarlarda dikkate alınır. Bu bileşen, % 5'ten daha azdır. Bu ayar, 1.2'lik bir emniyet payı ile seçilmiştir: 47

54 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri I ayar 1,2 1, = A IP>> = % 1000 ITemel Dört kademe faz aşırı akım koruma 3-faz çıkış, YG tarafı OC4PTOC için ayarların hesaplanması Kısa devre akımının arıza türünün yanı sıra enerji sistemindeki anahtarlama durumuna da yüksek derecede bağımlı olması nedeniyle, faz aşırı akım koruma ayarlarının yapılması daha zordur. Seçici arıza gidermeyi sağlayacak ayarların yapılabilmesi için sistemdeki farklı arıza noktalarında, farklı anahtarlama durumlarında ve farklı arıza tiplerinde çok sayıda hesaplamanın yapılması gerekir. 145 kv faz aşırı akım koruma aşağıdaki amaçları hedefler: Trafo üzerindeki kısa devreler için artçı koruma 22 kv bara üzerindeki kısa devreler için artçı koruma Giden 22 kv besleyiciler üzerindeki kısa devreler için yedek koruma (eğer mümkünse) Farklı arızalar için hesaplama manuel olarak da yapılabilir, ancak bilgisayar tabanlı arıza hesaplama kullanılması önerilir. Faz aşırı akım koruma için aşağıdaki prensip önerilir: Sadece bir adım (adım 1) kullanılır. Zaman gecikme prensibi, şebeke uygulamalarına göre seçilir, bu durumda IEC Normal ters zaman karakteristiklerini kullanır Genel ayarların hesaplanması 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 1 (YG) sargı için veriler Genel temel 1 ile ilgili olmalıdır 2. DirMode1'i şöyle ayarlayın Yönsüz Fonksiyon yönsüz olacaktır 3. Karakterist1'i şöyle ayarlayın IEC Norm.ters Zaman gecikme karakteristikleri seçimi için, IEC Normal ters bu şebekede kullanılır Kademe 1 için ayarların hesaplanması 1. I1> şöyle ayarlayın % 140 / ITemel (334 A primer akım) 48

55 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri Buradaki ilk gereksinim, faz aşırı akım korumanın aşırı yüksek yük durumlarında yük akımı için hiç açmamasıdır. Trafonun, sınırlı süre boyunca anma gücünün % 130'una kadar çalıştığı varsayımı vardır. Korumanın resetleme oranı iyi düşünülmelidir. Resetleme oranı 0,95'tir. Minimum ayar, aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: I pu ³ 1. 3 = 327 A GUID-23DBA3B9-4E B-3CB4B8B2BC38 V1 EN (Denklem 7) Sonraki gereksinim, korumanın tanımlanmış korunmuş bölgedeki tüm kısa devreleri tespit edebilmesidir. Bu durumda eğer mümkünse, şekil 13 çiziminde gösterildiği gibi koruma, giden besleyicilerin en uzak noktasında fazfaza kısa devresini tespit etmesine gereksinim vardır. I> 145 kv RET kv Ph-Ph IEC _1_en.vsd IEC V1 EN Şekil 13: Faz aşırı akım koruma ayarı için arıza hesaplama Bir faz-faz-topraklama kısa devresi uygulanır. Bu hesaplamada, beslemenin kısa devre gücü minimum düzeye getirilir (kaynak empedansı maksimum seviyeye getirilir). En uzun 22 kv besleyicisinin Z = 3 + j10 Ω'luk bir empedansı vardır. Dış şebekenin maksimum bir kaynak empedansı vardır Zsc = j10 Ω (145 kv seviyesi). Bu empedans 22 kv seviyesine dönüştürülür: 2 æ 22 ö Zsc,22 = ç j10 = j0.23 W è 145 ø GUID-FA8FA533-48E3-45FA-A22A-584CD0F754BF V1 EN (Denklem 8) 22 kv seviyesi olarak bilinen trafo empedansı şöyledir: 2 22 ZT,22 = j 0.12 = j0.97 W 60 GUID-78CEC42F-9A02-411B-B6D B V1 EN (Denklem 9) Arıza akımı aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: Isc2 ph = = 948 A 2 j j j10 GUID-2C4DC073-E49B-45BB B455CC57A1 V1 EN (Denklem 10) Bu arıza akımı, 145 kv seviyesine yeniden hesaplanır: 49

56 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri I sc2 ph, = 948 = 144 A 145 GUID-2E36019B B BBD7BDB V1 EN (Denklem 11) Bu akım, büyük yük akımında istenmeyen açmayı engellemek için, gerekli minimum ayardan küçüktür. Bunun anlamı, 145 kv faz aşırı akım korumanın, 22 kv besleyicisi için eksiksiz artçı koruma olarak hizmet verememesidir. 2. k1'i şöyle ayarlayın 0,15 Saat ayarı, seçiciliği temin etmek için besleyici korumaları ile koordineli olmalıdır. Yüksek gerilim tarafı faz aşırı akım koruma ve alçak gerilim tarafı faz aşırı akım koruma arasındaki seçicilik için herhangi bir ihtiyaç olmadığı belirtilebilir. Besleyici kısa devre korumalarının aşağıdaki ayarları vardır: I>: 300 A, 145 kv seviyesinde 45 A'e karşılık gelmektedir. I>: A, 145 kv seviyesinde 910 A'e karşılık gelmektedir. Karakterist: IEC Normal Ters (IEC Norm. ters) k-çarpanı = 0,25'tir 145 kv faz aşırı akım koruma için k-çarpanı ayarı, ters zaman eğrilerinin grafik çalışmasından türetilmiştir. Ters zaman eğrileri arasındaki en küçük zaman farkının 0,4 sn olması gerekir. Şekil 14 çiziminde gösterildiği gibi k1= 0,15 ayarı ile karakteristikler arasındaki zaman toleransı yaklaşık 0,4 sn'dir. 50

57 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri IEC V1 EN Şekil 14: Seçicilik için ters zaman çalıştırma karakteristiği Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3-faz çıkış, LV-tarafı OC4PTOC için ayarların hesaplanması 22 kv faz aşırı akım koruma aşağıdaki amaçları hedefler: 22 kv bara üzerindeki kısa devreler için ana koruma Giden 22 kv besleyiciler üzerindeki kısa devreler için yedek koruma (eğer mümkünse) Rezidüel aşırı akım hat korumanın menzili, işletim durumuna ve arıza türüne bağlıdır. Bu nedenle ayar, farklı arızalar için yapılan arıza hesaplarını, arıza noktalarını ve şebekedeki anahtarlama durumlarını temel almalıdır. Farklı arızalar için hesaplama manuel olarak da yapılabilir, ancak bilgisayar tabanlı arıza hesaplama kullanılması önerilir. 51

58 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri Faz aşırı akım koruma için aşağıdaki prensip önerilir: Kademe 1, 22 kv bara için ana koruma olarak hizmet vermektedir. Bu kademenin kısa bir gecikmesi olup, 22 kv besleyicilerin faz aşırı akım korumasından gelen blokaj girişi vardır. 22 kv bara kısa devrelerinin hızlı açılmasını sağlamak için imkan vardır, seçicilik, besleyici korumalarından blokaj ile gerçekleştirilir. Kademe 4, mümkün olduğu kadar 22 kv besleyiciler için artçı kısa devre koruma olarak kullanılır. Zaman gecikme prensibi, şebeke uygulamalarına göre seçilir, bu durumda IEC Normal ters zaman karakteristiklerini kullanır. Kademe ters zaman karakteristiğine sahip olduğunda, kademe 4 fonksiyonu kullanılır. Bir ters zaman karakteristiği kademe 2 ve 3 için mevcut değildir Genel ayarların hesaplanması 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 2 Ayarlar primer değerler üzerinde yapılır. Bu değerler Genel temel 2'deki temel ayarlarda verilmiştir. 2. Yönlü modu ayarlayın 2.1. DirMode1'i şöyle ayarlayın Yönsüz 2.2. DirMode4 şöyle ayarlayın Yönsüz Fonksiyon yönsüz olacaktır. 3. Karakterist1'i şöyle ayarlayın IEC Sabit Zaman Kademe 1'in belirli zaman gecikmesi olacaktır 4. Karakterist4'ü şöyle ayarlayın IEC Norm.inv Kademe 4: Zaman gecikme karakteristikleri seçimi için, IEC Normal invers bu şebekede kullanılır Kademe 1 için ayarların hesaplanması 1. I1> şöyle ayarlayın % 500 / ITemel Buradaki gereksinim, kademe 1'in 22 kv bara üzerindeki tüm kısa devreleri tespit etmesidir. Dış şebekenin maksimum bir kaynak empedansı vardır Z sc = j10 Ω (145 kv seviyesi). Bu empedans 22 kv seviyesine dönüştürülür: 2 æ 22 ö Zsc,22 = ç j10 = j0.23 W è 145 ø GUID-A4805F4D-20EC-4B39-A39D FA5 V1 EN (Denklem 12) 22 kv seviyesi olarak bilinen trafo empedansı şöyledir: 52

59 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri 2 22 ZT,22 = j 0.12 = j0.97 W 60 GUID-CB0D94B6-5BFA-42EB-AE4A-B0EE898A0D78 V1 EN (Denklem 13) Bu barada faz-faz kısa devrenin hesaplanması: / 3 Isc2 ph = A j j0.97 = GUID-846C7A33-F976-45DF-95E D6A24D2 V1 EN (Denklem 14) Ayar 5 ITemel olarak seçilmiş ve bu da A primer akıma karşılık gelmektedir. 2. t1'i şöyle ayarlayın 0,1 sn Zaman gecikmesi seçilmeli, böylece engelleme sinyali, besleyici kısa devresinde istenmeyen çalışmayı engelleyebilecektir. 0.1 sn yeterli olacaktır Kademe 4 için ayarlarının hesaplanması Buradaki ilk gereksinim, faz aşırı akım korumanın aşırı yüksek yük durumlarında yük akımı için hiç açmamasıdır. Trafonun, sınırlı süre boyunca anma gücünün % 130'una kadar çalıştığı varsayımı vardır. Koruma resetleme oranı 0,95 olarak düşünülmelidir. Minimum ayar, aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: I pu ³ 1.3 = 2155 A GUID-4D6B62EC-32DC-433E-B1C8-D23E8D06D017 V1 EN (Denklem 15) Sonraki gereksinim, korumanın tanımlanmış korunmuş bölgedeki tüm kısa devreleri tespit edebilmesidir. Bu durumda eğer mümkünse, şekil 15 çiziminde gösterildiği gibi koruma, giden besleyicilerin en uzak noktasında faz-faza kısa devresini tespit etmesine gereksinim vardır. I> 145kV RET650 22kV Ph-Ph IEC en.vsd IEC V1 EN Şekil 15: Faz aşırı akım koruma için arıza hesaplama Bir faz-faz-topraklama kısa devresi uygulanır. Bu hesaplamada, beslemenin kısa devre gücü minimum düzeye getirilir (kaynak empedansı maksimum seviyeye getirilir). 53

60 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri 1. I2>'yi şöyle ayarlayın % 140ITemel 2205 A primer akım. En uzun 22 kv besleyicisinin Z = 3 + j10 Ω'luk bir empedansı vardır. Dış şebekenin maksimum bir kaynak empedansı vardır Zsc = j10 Ω (145 kv seviyesi). Bu empedans 22 kv seviyesine dönüştürülür: 2 æ 22 ö Zsc,22 = ç j10 = j0.23 W è 145 ø GUID-BA67F1FC-2DCE-4E04-BBB3-FABB86FDEA3A V1 EN (Denklem 16) 22 kv seviyesi olarak bilinen trafo empedansı şöyledir: Faz-faz arıza akımı aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: / 3 Isc2 ph = A j j j10 = GUID-BAA8989B-EF8F B2B-EBBCA35ED7C2 V1 EN (Denklem 17) Bu akım, büyük yük akımında istenmeyen açmayı engellemek için, gerekli minimum ayardan küçüktür. Bunun anlamı, 22 kv faz aşırı akım korumanın giden 22 kv besleyicisi için eksiksiz artçı koruma olarak hizmet veremeyecek olmasıdır. 2. k4'ü şöyle ayarlayın 0,15 Besleyici kısa devre korumalarının aşağıdaki ayarları vardır: I>: 300 A. I>>: A. Karakteristik: k-çarpanlı IEC Normal Ters = 0,25 22 kv faz aşırı akım koruma için k-çarpanı ayarı, ters zaman eğrilerinin grafik çalışmasından türetilmiştir. Ters zaman eğrileri arasındaki en küçük zaman farkının 0,4 sn olması gerekir. Şekil 16 çiziminde gösterildiği gibi k4= 0,15 ayarı ile karakteristikler arasındaki zaman toleransı yaklaşık 0,4 sn'dir. 54

61 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri IEC V1 EN Şekil 16: Seçicilik için ters zaman çalıştırma karakteristiği Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönlü YG-tarafı EF4PTOC için ayarların hesaplanması Koruma, akım trafosunun 145 kv nötr noktasından beslenir. Topraklama arıza akımının güç sistemindeki şebeke yapılandırmasına yüksek derecede bağımlı olması nedeniyle, rezidüel aşırı akım koruma ayarlarının yapılması daha zordur. Seçici arıza gidermeyi sağlayacak ayarların yapılabilmesi için farklı arıza türleri için sistemdeki farklı arıza noktalarında, farklı anahtarlama durumlarında ve farklı topraklama arıza tiplerinde çok sayıda hesaplamanın yapılması gerekir. Doğrudan topraklanmış örgü sistemindeki bir hattın rezidüel aşırı akım koruma ayarlarına bir örnek aşağıda verilmiştir. 55

62 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri Jeneratörün düşük gerilim tarafında herhangi bir üretim olmaz ise, arızalı olmayan hatlardan herhangi biri çalıştığı sürece, trafo ancak topraklama arızası akımlarını besleyebilir. Trafonun alt gerilim tarafına bağlı bir üretim varsa, trafo sadece 145 kv topraklama arızasını besleyebilir. Rezidüel aşırı akım koruma aşağıdaki amaçları hedefler: 145 kv'luk bara üzerinde topraklama arızalarına karşı hızlı ve hassas koruma 145 kv'luk trafo sargısında topraklama arızaları için artçı koruma 145 kv'luk giden hatlarda topraklama arızaları için artçı koruma 145 kv'luk şebekede yüksek dirençli topraklama arızalarını ve seri arızaları hassas şekilde tespit etme Rezidüel aşırı akım hat korumanın menzili, işletim durumuna ve arıza türüne bağlıdır. Bu nedenle ayar, farklı arızalar için yapılan arıza hesaplarını, arıza noktalarını ve şebekedeki anahtarlama durumlarını temel almalıdır. Farklı arızalar için hesaplama manuel olarak da yapılabilir, ancak bilgisayar tabanlı arıza hesaplama kullanılması önerilir. Rezidüel aşırı akım koruma için aşağıdaki prensip önerilir: Kademe 1 (IN1>), yüksek akım ayarı ve kısa bir gecikme ile birlikte (yaklaşık 0.4 sn). Kademe 1 yönsüz bir fonksiyondur. Bu kademe, bara topraklama arızaları ve hatlardaki bazı topraklama arızaları için hızlı bir açma verir. Kademe 2 (IN2>) eğer varsa akım ayarı ile birlikte, trafo merkezinden 145 kv'luk hat üzerinde topraklama arızalarının tespit edilmesini etkinleştirir. Kademe 2 yönsüz bir fonksiyondur. Bu fonksiyon, hat korumalarına bağlı seçiciliği etkinleştiren bir gecikmeye sahiptir. Kademe 4 (IN4>) akım ayarı ile birlikte şebekede yüksek dirençli topraklama arızalarını ve seri arızaları tespit eder. Kademe 3 yönsüz bir fonksiyondur. Bu fonksiyonda seçiciliğe olanak tanımak için daha uzun bir gecikme vardır Genel ayarların hesaplanması (YG) sargı verileri Genel temel 1 ile ilgili olmalıdır. 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 1, ITemel = 240 A 2. DirMode1, DirMode2 ve DirMode4'ü şöyle ayarlayın Yönsüz 3. DirMode3'ü şöyle ayarlayın Kapalı Kademe 1 için ayarların hesaplanması Çalışma rezidüel akım düzeyini ve zaman gecikmesini ayarlayın 1. I1>'i şöyle ayarlayın %689 / ITemel, 1650 A'e uygun olarak 56

63 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri Şekil 17 çiziminde gösterildiği gibi arızalar 145 kv barasına uygulanır. IN> 145kV RET650 22kV Ph-Ph IEC en.vsd IEC V1 EN Şekil 17: 145 kv rezidüel aşırı akım koruma ayarı için arıza hesaplama Uygulanan arıza tipleri: faz-faz topraklama kısa devre ve faz-topraklama arızası. 145 kv seviyesinde kaynak empedansı (hem pozitif hem de sıfır dizi), bir faz topraklama bara arızası esnasında trafodan, aşağıdaki rezidüel akımı sağlar (akım elle hesaplanır, fakat normalde bilgisayarda hesaplanır). Sıfır dizi trafo empedansı, pozitif dizi kısa devre empedansına eşit olarak kabul edilir: 2 2 U N 145 Z0T = j ek = j 0.12 = j42 W SN 60 GUID-50CCC0F7-742D-45C4-84BC C69 V1 EN (Denklem 18) Bir tek faz topraklama arızası sırasında ve maksimum kısa devre gücü ile trafodan gelen rezidüel akım: Z0, net 3 U j I0T = = = 3.7 ka Z0, 0 0, net 0T net + Z Z Z j j T j + j 2 Z1, net + 2 j Z j15 j42 0, net + Z + 0T GUID-CC2E A491-FCCC0AE0F939 V1 EN (Denklem 19) Bir tek faz topraklama arızası sırasında ve minimum kısa devre gücü ile trafodan gelen rezidüel akım: Z0, net 3 U j I0T = = = 2.4 ka Z0, 0 0, net 0T net + Z Z Z j j T j + j 2 Z1, net + 2 j 10 + Z j20 j42 0, net + Z + 0T GUID-991D27BC A9B-BF49-F C73 V1 EN (Denklem 20) Bir tek faz-faz topraklama arızası sırasında ve maksimum kısa devre gücü ile trafodan gelen rezidüel akım: Z0, net 3 U j I0T = = = 2.6 ka Z0, 0 0, net 0T net + Z Z Z j j T j + j Z , net + 2 j + Z j15 j42 0, net + Z + 0T GUID-CA17A1A5-E141-4F0B-B7C F9F9AD1 V1 EN (Denklem 21) 57

64 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri Bir tek faz-faz topraklama arızası sırasında ve minimum kısa devre gücü ile trafodan gelen rezidüel akım: Z0, net 3 U j I0T = = = 2.2 ka Z0, 0 0, net 0T net + Z Z Z j j T j + j Z , net + 2 j + Z j20 j42 0, net + Z + 0T GUID-933BE756-31CD-45BA-B3EB-5DC00CA25DC0 V1 EN (Denklem 22) Korumanın 145 kv bara üzerindeki tüm topraklama arızalarını tespit etmesini temin etmek için, koruma şöyle ayarlanmalıdır: IN1> 0,75 2,2 = 1,65 ka = % 687 IBase IN> 85% 145kV RET650 22kV Ph-Ph IEC en.vsd IEC V1 EN Şekil 18: 145 kv rezidüel aşırı akım koruma seçiciliği için arıza hesaplama Hesaplamalar trafolardan gelen en büyük rezidüel akımı şu değerde göstermektedir = 1,2 ka. Seçiciliği sağlamak için yapılan ayar aşağıdaki durumu karşılamalıdır: I yüksek,ayar 1,2 k 3I 0 mak bu da yaklaşık A değerini verir; burada k, aşırı akım fonksiyonunun geçici menzil aşımıdır (DC bileşeni arıza akımı nedeniyle). Dört kademeli rezidüel aşırı akım fonksiyonu için; k = 1, t1'i şöyle ayarlayın 0,4 sn Karakterist1: ANSI Sab. Zaman Korumanın 0,4 sn'lik bir gecikme için ayarlanması gerektiğinden, hat koruma için seçiciliğinin temin edilmesi gerekir. Bu yüzden, hatlar üzerindeki arıza noktalarının bölge 1'de olduğunda (hat üzerinde yaklaşık % 85 dışında) topraklama arızalarının hesaplanması gerekir Kademe 2 için ayarların hesaplanması 1. IN2> şöyle ayarlanır %400 ITemel 'in, 956 A'ya karşılık Kademe 2'nin giden hatlar üzerindeki tüm topraklama arızalarını tespit etmesini garanti etmek için topraklama arızalarının hesaplamaları, tek faz- 58

65 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri arıza ve fazdan faza topraklama arızalarının bitişikteki baralara uygulandığı yerlerde yapılır. IN> 145kV RET650 22kV Ph-Ph IEC en.vsd IEC V1 EN Şekil 19: 145 kv'luk rezidüel aşırı akım korumanın yeterli menzil için arıza hesaplaması Çalışmaları tespit etmek için minimum rezidüel akım 3I 0AB,min = 1.0 ka'dir. 2. t2'yi şöyle ayarlayın 0,8 sn Karakteristik2: ANSI Sab. Zaman Gecikme IN2> koruma bölgesi 2'den daha uzun ayarlanmalıdır (normalde 0,4 sn). 0,8 sn önerilmektedir Kademe 4 için ayarların hesaplanması 1. IN4> şöyle ayarlayın %42 / ITemel, 100 A'ya karşılık Kademe 4 akım ayarı şebekedeki standart prosedüre uyularak seçilmelidir. Deneyimlerden bu değerin yaklaşık 100 A olarak ayarlanabileceği sonucuna varılabilir. Ancak bu ayar, hat konfigürasyonuna, özellikle de hattın transpoze olup olmadığına bağlıdır. IN4> gecikmesi, hatların hassas rezidüel akım koruma gecikmesinden daha büyük olarak ayarlanmalıdır. 2. k4'ü şöyle ayarlayın 0,3 Karakterist4: RD türü 3. t4min şöyle ayarlayın 1,2 s 4. RD tipinin ters zaman gecikmesi şöyle ayarlanır logaritmik Eğer sabit zaman gecikmesi kullanılırsa, yüksek dirençli topraklama arızalarında veya seri arızalarda seçici olmayan açma riski vardır. Eğer bağımlı bir ters zaman kullanılırsa, bir dereceye kadar seçicilik elde edilebilir. Burada RD tipinin herhangi bir ters zaman gecikmesi seçilir: logaritmik 59

66 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruması AG-tarafı için ayarların hesaplanması, ROV2PTOV Rezidüel aşırı gerilim koruması, trafonun 22 kv tarafında açık delta bağlı gerilim trafosundan beslenir. Rezidüel aşırı gerilim koruma aşağıdaki amaçları hedefler: Trafo merkezinden 22 kv'luk besleyicilerde topraklama arızaları için artçı koruma. 22 kv'luk bara üzerinde topraklama arızalarına için ana koruma 22 kv'luk trafo sargısında topraklama arızaları için ana koruma Rezidüel gerilim korumasının iki kademesi vardır. Bu uygulamada, kademe 1'in 22 kv devre kesiciyi açması gerekir ve topraklama-arızasının trafo 22 kv sargısında veya trafo ve 22 kv kesici arasında bulunması durumunda, 145 kv kesici kademe 2'den açılır. Korumanın gerilim ayarı, gerekli hassasiyete ve sistem topraklamasına bağlıdır. 22 kv sistemin, (ayrı bir topraklama trafosu üzerinden sisteme bağlı olan) Petersen bobini ve paralel nötr nokta direnci ile topraklaması vardır. Petersen bobini, 22 KV sisteminde, kapasitif topraklama arıza akımı için kompanse etmek üzere ayarlanır. Bir sıfır direnç topraklama arızası sırasında nötr nokta direnci, 10 A'lık bir topraklama arıza akımı verir. Bu da, direncin şöyle olduğunu göstermektedir / 3 RN = = 1270 W 10 GUID-4ECDF824-B17E-436D-A668-ACA06BB375F7 V2 EN (Denklem 23) 22 kv sisteminin toplam sıfır dizi empedansı şöyledir: Z 0 = 3R N // j3x N // jx C Ω / faz Petersen bobini ayarlandığında, sıfır dizi empedansı: Z 0 = 3R N Ω / faz 22 kv sistemdeki bir direnç topraklama arızası sırasında rezidüel gerilim: U o UPhase U0 1 = or = 3 R f U 3 R 1+ phase 1+ Z Z 0 0 f GUID-AD49C138-F37B E37-BA2BAD678A17 V1 EN (Denklem 24) Bizim durumumuzda topraklama arızası Ω dirence kadar tespit yapmalıdır. Bu aşağıdaki denklemi verir: 60

67 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri U0 1 = = U phase GUID-42D376ED-052F-4E9B-B4D9-8D679127BC0C V1 EN (Denklem 25) Kademe 1 ve kademe 2 aynı gerilim ayarını verir, fakat kademe 2 daha uzun zaman gecikmesine sahiptir. Rezidüel topraklama arızasının bir sabit zaman gecikmesi olmalıdır. Zaman ayarı, maksimum 2 sn. gecikmeye sahip giden besleyicilerin topraklama arıza korumasına ait zaman gecikmesinden daha uzun ayarlanır. Kademe 1 için zaman gecikmesi 3 sn olarak ayarlanır ve kademe 2 için zaman gecikmesi 4 sn olarak ayarlanır. 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 2 (AG) sargı verileri Global baz 2 ile ilgili olmalıdır. 2. Karakterist1'i şöyle ayarlayın Sabit zamanlı 3. U1> şöyle ayarlayın % 20 / UBase 4. t1'i şöyle ayarlayın 3,0 sn 5. U2>'yi şöyle ayarlayın % 20 / UBase 6. t2'yi şöyle ayarlayın 4,0 sn YG tarafı kesici arızası koruma için ayarların hesaplanması, CCRBRF Kesici arıza koruma, kesicinin konum göstergesini kullanabilir veya doğru kesicinin işleyişini tespit etmek için akım trafosundan geçen akımı ölçebilir. Trafo koruma için en uygunu devre kesici arıza kontrol olarak akım ölçmeyi kullanmaktır. 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 1 (YG) sargı verileri Genel temel 1 ile ilgili olmalıdır. 2. FonksiyonModu'nu şöyle ayarlayın Akım 3. BuAçmaModu'nu şöyle ayarlayın 1 / 4 Akım ölçüm fonksiyonu, akım trafosu hattındaki üç fazlı akımı ve ölçülü bir kaçak akım veya hesaplanan 3I0 dan birini kullanır. Bu analog verilere dayanarak kesici arızaları tespit etmek için aşağıdaki kurallardan biri seçilebilir: 1 / 3: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az bir tanesi ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır 1 / 4: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az bir tanesi ve rezidüel akım ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır 2 / 4: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az iki tanesi ve rezidüel akım ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır. Rezidüel akım koruma kesici arıza korumayı başlatacak koruma işlevlerinden bir tanesi olduğundan 1 / 4 seçilir. 4. IP> parametresini şöyle ayarlayın: % 20 / ITemel 61

68 Bölüm 3 1MRK UTR - RET650 ayar örnekleri IP> diferansiyel koruma tarafından tespit edilecek en küçük akımdan - ki bu %30'udur - daha aşağısına ayarlanmalıdır ITemel. 5. IN>'i şöyle ayarlayın: % 20 / ITemel IN>, rezidüel aşırı akım korumanın en hassas kademesi tarafından tespit edilecek en küçük akımdan daha düşük olarak ayarlanmalıdır, bu da 100 A'dır. 6. Tekrar açma zaman gecikmesi t1'i şöyle ayarlayın 0 7. t2'yi şöyle ayarlayın 0,17 sn Kesici arıza korumanın (BuAçma) gecikme süresi, 20 şekline göre seçilir. Devre kesicinin maksimum açık kalma süresi 100 msn olarak kabul edilir. Kesici arıza koruması BFP maksimum resetleme süresi 15 msn'dir. 2 çevrimlik bir pay seçilmelidir. Bu, yaklaşık 155ms ile yedek tipleme gecikme t2'nin en düşük ayarını verir. Koruma çalışma süresi Normal t cbaç Arıza ortaya çıkar Yen. aç. gec t1 t cbaç yen. aç. son. t BFPreset Pay Minimum artçı açma gecikmesi t2 Stabilite için kritik arıza giderme süresi Zaman Açma ve Başlama BFP =EN =1=tr=Original.vsd EN V1 TR Şekil 20: Aşırı uyarma koruma karakteristikleri Ag tarafı kesici arızası koruma için ayarların hesaplanması, CCRBRF Kesici arıza koruma, kesicinin konum göstergesini kullanabilir veya doğru kesicinin işleyişini tespit etmek için akım trafosundan geçen akımı ölçebilir. Trafo koruma için en uygunu devre kesici arıza kontrol olarak akım ölçmeyi kullanmaktır. 1. GenelTemelSel'i şöyle ayarlayın 2 (AG) sargı verileri Global baz 2 ile ilgili olmalıdır. 2. FonksiyonModu'nu şöyle ayarlayın Akım 3. BuAçmaModu'nu şöyle ayarlayın 1 / 3 62

69 1MRK UTR - Bölüm 3 RET650 ayar örnekleri Akım ölçüm fonksiyonu, akım trafosu hattındaki üç fazlı akımı ve ölçülü bir kaçak akım veya hesaplanan 3I0 dan birini kullanır. Bu analog verilere dayanarak kesici arızaları tespit etmek için aşağıdaki kurallardan biri seçilebilir: 1 / 3: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az bir tanesi ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır 1 / 4: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az bir tanesi ve rezidüel akım ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır 2 / 4: kesilmeyi gerektiren arıza tespiti için, üç fazlı akımın en az iki tanesi ve rezidüel akım ayarlanan seviyenin üzerinde olmalıdır. Trafonun 22 kv tarafında herhangi bir rezidüel akım ölçüm koruması yoktur. Dolayısıyla 1 / 3 seçilir. 4. IP> parametresini şöyle ayarlayın: IBase in % 20 sine IP> diferansiyel koruma tarafından tespit edilecek en küçük akımdan - ki bu % 25'idir - daha aşağısına ayarlanmalıdır ITemel. 5. Tekrar açma zaman gecikmesi t1'i şöyle ayarlayın 0 sn 6. t2'yi şöyle ayarlayın 0,17 sn Kesici arıza korumanın (BuAçma) gecikme süresi, 20 şekline göre seçilir. Devre kesicinin maksimum açık kalma süresi 100 ms olarak kabul edilir. BFP maksimum resetleme süresi 15 ms'dir. 2 çevrimlik bir pay seçilmelidir. Bu, yaklaşık 155ms ile yedek tipleme gecikme t2'nin en düşük ayarını verir. Koruma çalışma süresi Normal t cbaç Arıza ortaya çıkar Yen. aç. gec t1 t cbaç yen. aç. son. t BFPreset Pay Minimum artçı açma gecikmesi t2 Stabilite için kritik arıza giderme süresi Zaman Açma ve Başlama BFP =EN =1=tr=Original.vsd EN V1 TR Şekil 21: Kesici arıza koruma ayarı için süre dizisi 63

70 64

71 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Bölüm 4 Analog girişler 4.1 Giriş Analog giriş kanalları IED içerisinde daha önceden yapılandırılmıştır. Bununla birlikte, doğru ölçüm sonuçları elde etmek ve doğru koruma işletimi sağlamak için IED doğru bir biçimde ayarlanmalıdır. Güç ölçümü ve tüm yönlü ve diferansiyel fonksiyonlar için giriş akımlarının yönleri doğru bir biçimde tanımlanmalıdır. IED'de ölçüm ve koruma algoritmaları primer sistem niceliklerini kullanın. Ayar değerleri de primer niceliklerle yapılır ve bağlı akım ve gerilim trafolarıyla ilgili verileri doğru ayarlamak da önemlidir. Akım trafosu ve gerilim trafosu girişlerinin uygunluğu ve ayrıca ayar parametreleri sipariş verilen IED'ye bağlıdır. BirPhaseAngleRef referansı servis değerlerini okumayı kolaylaştırmak için tanımlanmalıdır. Bu analog kanallar faz açısı hep sıfır dereceye sabitlenecektir ve tüm diğer açı bilgisi bu analog girişe göre gösterilecektir. IED'nin test edilmesi ve devreye alınması sırasında referans kanalı test işlemlerini ve servis değerlerini okumayı kolaylaştırmak için değiştirilebilir. 4.2 Ayarlama kuralları Faz referans kanalının ayarlanması Tüm faz açıları, tanımlanmış bir referansa göre hesaplanır. Uygun bir analog giriş kanalı seçilir ve faz referansı olarak kullanılır. PhaseAngleRef parametresi faz açısı referansı olarak kullanılacak analog kanalı tanımlar. İlk defa bağlı faz-toprak gerilimi genellikle PhaseAngleRef olarak seçilir. Bir fazfaz gerilimi de teoride kullanılabilir, fakat akım ve gerilim arasında 30 derecelik faz kayması bu durumda dikkate alınır. Herhangi bir uygun gerilim kullanılmıyorsa, ilk defa bağlı akım kanalı kullanılabilir. Farklı fazlar arasında faz açısı farkı sabit olmakla birlikte, ölçüm fonksiyonları dikkate alındığında tüm sistemin döndüğü gözlenmektedir. Akım kanalı kullanılamıyorsa, faz referansı çalışmaz. Örneğin, devre kesici açıktır ve akım geçmez. Farklı fazlar arasında faz açısı 65

72 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler farkı sabit olmakla birlikte, ölçüm fonksiyonları dikkate alındığında tüm sistemin döndüğü gözlenir Akım kanalları ayarı Akımın yönü akım trafosu bağlantısına bağlıdır. Farklı bir şekilde belirtilmedikçe, ana akım trafoları yıldız bağlı olmalıdır. IED, topraklama noktasından nesneye doğru veya nesnenin dışına doğru bağlanabilir. Bu bilgi IED'de CTStarPoint parametresi ile ayarlanabilir ve bu da FromObject ve ToObject arasında değiştirilebilir. Dahili olarak, IED algoritmalarında ve IED fonksiyonlarında, yönlülük kuralı aşağıdaki şekilde tanımlanır: Akım, güç ve benzeri pozitif (ileri) değer, miktarın nesneye doğru yönü olduğu anlamına gelir. - Akım, güç ve benzeri negatif (geri) değer, nesnenin aksi istikametinde yön olduğu anlamına gelir. Bkz. şekil 22. Definition Yönlü fonksiyonlar of direction for directional için yön tanımı functions Reverse Geri Forward İleri e.g. P, Q, I Measured Ölçülen quantity miktar is positive nesneye when doğru flowing akış towards var iken the pozitiftir object Set CtYıldızNokta parameter parametre CTStarPoint Doğru Correct Ayarını «Nesneye» Setting is "ToObject" olarak ayarla Protected Korumalı Nesne Object Line, Hat, transformer, trafo, vb. etc Definition Yönlü fonksiyonlar of direction for directional için yön tanımı functions Forward Geri Reverse İleri e.g. P, Q, I Measured Ölçülen quantity miktar is positive nesneye when doğru flowing akış towards var iken the pozitiftir object Set CtYıldızNokta parameter parametre CTStarPoint Doğru Ayarını Correct «Nesneden» Setting is "FromObject" olarak ayarla en vsd IEC V1 TR Şekil 22: IED'deki yönlülük dahili kuralı Primer akım trafosu yönünün doğru ayarlanmasıyla, CTStarPointCT_WyePoint öğesi FromObject veya ToObject olarak ayarlanır, her zaman korunan nesneye doğru akan pozitif miktar ve İleri olarak tanımlanan yön her zaman korunan nesneye doğru bakar. Aşağıdaki örnekler kuralı göstermektedir Örnek 1 İki nesnenin korunması için kullanılan iki IED. 66

73 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Hat Trafo Ip Ip Ip Hat Geri Ileri Yönlü fonksiyonlar için yön tanimi Is Trafo koruma Is Hat korumasi IED IED Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" IEC V2 TR Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Hat ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" =IEC =2=tr=Origi nal.vsd Şekil 23: IED'de CTYıldızNokta parametrelerinin ayarlanmasına örnek Şekil 23 nesnelerin kendi akım trafolarına sahip oldukları en genel durumları göstermektedir. Trafo koruması için, korunan nesne trafodur. Bu nedenle, her iki CTStarPoint yönü ToObjectolarak ayarlanmalıdır. Hat koruması için, korunan nesne hattır. Hat akım trafosu baraya doğru topraklanır, bu nedenle CTStarPoint şu şekilde ayarlanmalıdır: FromObject Örnek 2 İki nesnenin korunması için kullanılan ve bir akım trafosunu paylaşan iki IED. 67

74 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler Trafo Hat Geri Ileri Yönlü fonksiyonlar için yön tanimi Trafo koruma IED Hat korumasi IED Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Trafo ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "FromObject" Akim girisi ayari: CTStarPoint parametresini Hat ile birlikte referans nesne olarak ayarla. Dogru ayar "ToObject" IEC _1_en.vsd IEC V2 TR Şekil 24: IED'de CTYıldızNokta parametrelerinin ayarlanmasına örnek Bu örnek 1. örneğe benzerdir, fakat güç trafosu sadece bir hattı besler; hem hat koruma IED ve trafo koruma IED aynı akım trafosunu kullanır. İki IED'yi besleyen akımın aynı akım trafosundan gelen aynı akım olmasına rağmen, trafo yönü iki IED için farklı referans nesneleriyle ayarlanmıştır. Bu ayarlar ile, hat korumasının yönlü fonksiyonları, hatta doğru bakacak şekilde İleri olarak ayarlanmalıdır En sık kullanılan akım trafosu bağlantıları için akım trafosu girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler Şekil 25 dünya genelinde yaygın olarak kullanılan akım trafosu bağlantı ucu işaretlemelerini göstermektedir: SMAI fonksiyon bloğunda, SMAI bloğunun akım veya gerilimi ölçtüğünü ayarlamanız gerekir. Bu ise şu parametre ile yapılır: AnalogInputType: Akım/gerilim. ConnectionType: faz-faz/ faztoprak ve GlobalBaseSel. 68

75 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler IPri I Sec P1 (H1) P2 (H2) x S1 (X1) S2 (X2) x S2 (X2) S1 (X1) P2 (H2) P1 (H1) IEC V1 TR a) b) c) en vsd Şekil 25: Akım trafosu bağlantı uçlarında yaygın kullanılan işaretlemeler: Burada: a) bu belgede kullanılan sembol ve bağlantı ucu işaretlemesidir. Nokta ile işaretlenen bağlantı uçları, aynı (yani pozitif) kutuplu primer ve sekonder sargı bağlantı uçlarını gösterir b) ve c) CT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer semboller ve bağlantı ucu işaretlemeleridir. Bu iki durum için akım trafosu kutup işaretinin doğru olduğunu gözden kaçırmayın! Ulusal standartlara ve hizmet kuruluşu pratiklerine bağlı olarak akım trafosunun sekonder anma akımının tipik olarak aşağıdaki değerlerden birine sahip olduğu dikkate alınmalıdır: 1A 5A Ancak bazı durumlarda, aşağıdaki sekonder anma akımları da kullanılır: 2A 10A IED bu sekonder anma değerlerinin tümünü destekler Yıldız bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek Şekil 26yıldız bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED kablo bağlantısı ile ilgili bir örnek sunmaktadır. Bu ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü mümkün kılmak için yapılması gereken eylemleri de özetlemektedir. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. 69

76 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler L1 L2 L3 IED IL1 IL2 IL3 IL SMAI_20 CT 600/5 Yıldız Bağlı IL2 IL3 Korunan Nesne IEC en.vsd IEC V2 TR Şekil 26: Yıldız noktası korunan nesneye doğru olan yıldız bağlı üç faz akım trafosu dizisi Burada: 1) Bu çizim üç ayrı faz akımının yıldız bağlı üç faz akım trafosu dizisinden IED'deki üç akım trafosu girişine nasıl bağlandığını gösterir. 2) bu akım girişlerinin bulunduğu yerdeki TRM veya AIM'dir. Tüm bu akım girişleri için aşağıdaki ayar değerlerinin girilmesi gerektiği unutulmamalıdır. CTprim=600A CTsec=5A CTStarPoint=ToObject IED içerisinde, sadece ilk iki parametrenin oranı kullanılır. Bu örnekte ayarlandığı gibi, üçüncü parametrenin ölçülen akımlar üzerinde herhangi bir etkisi olmaz (yani, akımlar korunan nesneye doğru zaten ölçülmektedir). 3) bunlar bu üç akım girişini, ön işleme fonksiyon bloğu 4)'ün üç giriş kanalına bağlayan üç bağlantıdır. Bu akım bilgisini gerektiren fonksiyonların türüne bağlı olarak, birden fazla ön işleme bloğu bu üç fiziksel akım trafosu girişine paralel olarak bağlanabilir. 4) Ön işleme bloğu olup, bağlı analog girişleri dijital olarak filtreleme ve aşağıdakileri hesap etme görevi vardır: dört giriş kanalının hepsi için temel frekans fazörü dört giriş kanalının hepsi için harmonik içerik ilk üç giriş kanalı için temel frekans fazörlerini kullanarak pozitif, negatif ve sıfır dizi miktarlarını (sekans miktarları için kanal bir referans olarak alınır) Hesaplanan bu değerler bu durumda, bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir. Eğer frekans izleme ve kompanzasyon gerekirse (bu ayar tipik olarak sadece elektrik santrallerinde kurulan IED'ler için gereklidir) DFTReference ayar parametreleri buna göre ayarlanmalıdır. 70

77 IL1 IL2 IL3 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Diğer bir seçenek de üç faz akım trafosu dizisinin yıldız noktasını 27 şeklinde gösterildiği gibi ayarlamaktır: L1 L2 L3 IED SMAI_20 IL3 IL2 CT 800/1 Yildiz Bagli IL1 Korunan Nesne =IEC =1=tr=Original. vsd IEC V1 TR Şekil 27: Yıldız noktası korunan nesnenin aksi istikametinde olan yıldız bağlı üç faz akım trafosu dizisi Bu durumda her şey yukarıda anlatılan örnekte anılan yönteme benzer şekilde yapılır. Tek fark şudur ki, TRM üzerinde kullanılan tüm akım girişleri için, 27 şekil örneğinde gösterildiği şekilde aşağıdaki parametreler girilmelidir: CTprim=600A CTsec=5A CTStarPoint=FromObject IED içerisinde, sadece ilk iki parametrenin oranı kullanılır. Akımların IED'de korunan nesneye doğru ölçüldüğünden emin olmak için, bu örnekte olduğu gibi üçüncü parametre ölçülen akımları etkisiz duruma getirir Delta bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek Şekil 28 delta bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinin IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren bir örnek sunmaktadır. Ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü kullanılabilir kılmak için kullanıcı tarafından yapılması gerekenleri de özetlemektedir. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. 71

78 CT 600/5 Delta DAB Bagli IL1 IL2 IL3 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler L1 L2 L3 IED 4 2 IL1-IL2 1 3 SMAI_20 IL2-IL3 IL3-IL1 Korunan Nesne =IEC =1=tr=Original.vs d IEC V1 TR Şekil 28: Delta DAB bağlantılı üç-faz akım trafosu dizisi 72

79 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Burada: 1) üç ayrı faz akımının delta bağlantılı üç faz akım trafosu dizisinden IED'deki üç akım trafosu girişine nasıl bağlandığını gösterir. 2) bu akım girişlerinin bulunduğu yerdeki TRM veya AIM'dir. Tüm bu akım girişleri için aşağıdaki ayar değerlerinin girilmesi gerektiği unutulmamalıdır. 600 CTprim = = 346A 3 CT sec = 5A IECEQUATION2413 V1 TR (Denklem 26) CTYıldızNokta=Nesneye 3) bunlar, üç bağlantıdır. Bu bağlantılar bu üç akım girişini, ön işleme fonksiyon bloğu 4) öğesinin üç giriş kanalına bağlar. Bu akım bilgisini gerektiren fonksiyonların türüne bağlı olarak, birden fazla ön işleme fonksiyon bloğu bu üç CT girişine paralel olarak bağlanabilir. 4) Ön işleme bloğu olup, bağlı analog girişleri dijital olarak filtreleme ve aşağıdakileri hesap etme görevi vardır: üç giriş kanalının hepsi için temel frekans fazörü üç giriş kanalının hepsi için harmonik içerik ilk üç giriş kanalı için temel frekans fazörlerini kullanarak pozitif, negatif ve sıfır dizi miktarlarını (sekans miktarları için kanal bir referans olarak alınır) Hesaplanan bu değerler bu durumda, bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir. Eğer frekans izleme ve kompanzasyon gerekirse (bu ayar tipik olarak sadece elektrik santrallerinde kurulan IED'ler için gereklidir) DFTReference ayar parametreleri buna göre ayarlanmalıdır. Diğer bir seçenek de delta bağlantılı CT dizisini 29 şeklinde gösterildiği gibi ayarlamaktır. 73

80 CT 800/1 Delta DCA Bagli IL1 IL2 IL3 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler L1 L2 L3 IED SMAI_20 IL1-IL3 IL2-IL1 IL3-IL2 Korunan Nesne =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 29: Delta DAC bağlantılı üç faz CT dizisi Bu durumda her şey yukarıda anlatılan örnekte anılan yönteme benzer şekilde yapılır. Tek fark şudur ki, TRM üzerinde kullanılan tüm akım girişleri için, aşağıdaki parametreler girilmelidir: CTprim CT sec 800 = = 462A 3 = 1A IECEQUATION2414 V1 TR (Denklem 27) CTYıldızNokta=Nesneye Tek-faz akım trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek Şekil 30 tek faz akım trafosununu IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren bir örnek sunmaktadır. Ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü kullanılabilir kılmak için kullanıcı tarafından yapılması gerekenleri de özetlemektedir. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. 74

81 INP CT 1000/1 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Korunan Nesne IED 2 L1 L2 L3 4 SMAI_20 (+) 1 a) INS (-) (+) b) INS (+) (-) (-) 3 =IEC =2=tr=Origina l.vsd IEC V2 TR Şekil 30: Tek faz akım trafosu girişi bağlantıları Burada: 1) tek faz akım trafosu girişinin IED'ye nasıl bağlanacağını gösterir. 2) bu akım girişlerinin bulunduğu yerdeki TRM veya AIM'dir. Tüm bu akım girişleri için, aşağıdaki ayar değerleri girilecektir: 30 şeklinde gösterilen bağlantı (a) için: CTprim CT sec = 600A = 5A IECEQUATION2415 V1 TR (Denklem 28) CTYıldızNokta=Nesneye 30 şeklinde gösterilen bağlantı (b) için: CTprim CT sec = 600A = 5A IECEQUATION2415 V1 TR (Denklem 29) CTYıldızNokta=Nesneden 3) bu CT girişini, ön işleme fonksiyon bloğu 4)'in dördüncü giriş kanalına bağlayan SMT aracında yapılan bağlantıyı gösterir. 4) Ön işleme bloğu olup, bağlı analog girişleri dijital olarak filtreleme ve aşağıdakileri hesap etme görevi vardır: Hesaplanan bu değerler bu durumda, bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Eğer frekans izleme ve kompanzasyon gerekirse (bu ayar tipik olarak sadece elektrik santrallerinde kurulan IED'ler için gereklidir) DFTReference ayar parametreleri buna göre ayarlanmalıdır. 75

82 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler Gerilim kanalları ayarı IED, primer sistem miktarları kullandığından ana VT oranları IED tarafından bilinmelidir. Bu ise her gerilim kanalı için VTsec ve VTprim parametreleri ayarlanarak yapılır. Faz-faza değeri, her kanalın VT'den gelen faz-toprak gerilimine bağlı olsa bile kullanılabilir Örnek Aşağıdaki verilere sahip bir VT'yi göz önüne alın: 132kV 110V 3 3 EQUATION2016 V1 EN (Denklem 30) Aşağıdaki ayar kullanılmalıdır: VTprim=132 (kv cinsinden değer) VTsec=110 (V cinsinden değer) En sık kullanılan VT bağlantıları için VT girişlerinin bağlanmasını, yapılandırılmasını ve ayarlanmasını gösteren örnekler Şekil 31 dünya genelinde yaygın olarak kullanılan gerilim trafosu bağlantı ucu işaretlemelerini göstermektedir: U Pri + + U Sec A (H1) a (X1) A (H1) da (X1) A (H1) a (X1) a) N (H2) n N b) (X2) (H2) c) dn (X2) B (H2) d) b (X2) en vsd IEC V1 TR Şekil 31: VT bağlantı uçlarının yaygın kullanılan işaretlemeleri Burada: a) bu belgede kullanılan sembol ve bağlantı ucu işaretlemesidir. Noktalarla işaretlenen bağlantı uçları, aynı (pozitif) kutuplu primer ve sekonder sargı bağlantı uçlarını gösterir b) fazdan toprağa bağlantılı VT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer sembol ve bağlantı ucudur c) açık delta bağlantılı VT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer sembol ve bağlantı ucudur d) faz-faz bağlantılı VT'ler için IEC (ANSI) standardı tarafından kullanılan eşdeğer sembol ve bağlantı ucudur 76

83 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Ulusal standartlara ve hizmet kuruluşu pratiklerine bağlı olarak VT nin sekonder anma geriliminin tipik olarak aşağıdaki değerlerden birine sahip olduğu dikkate alınmalıdır. 100 V 110 V 115 V 120 V 230 V IED bu değerlerin hepsini desteklemektedir ve bunların çoğu aşağıdaki örneklerde gösterilecektir Üç faz toprak bağlı VT'nin IED'ye bağlanması için örnekler Şekil 32üç faz toprak bağlı VT'nin IED kablo şeması hakkında bir örnek göstermektedir. Ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü kullanılabilir kılmak amacıyla yapılması gerekenleri de özetlemektedir. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. L1 L2 L3 IED kV V 1 3 SMAI_ kV V 3 66kV V 3 IEC en.vsd IEC V2 TR Şekil 32: Üç faz-toprak bağlı VT 77

84 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler Burada: 1) üç sekonder faz-toprak gerilimlerinin IED üzerinde üç VT girişine nasıl bağlanacağı gösterilmektedir 2) TRM veya AIM seçenekleridir ve burada bu üç gerilim girişi yer alır. Bu üç gerilim girişi için, aşağıdaki ayar değerlerinin girilmesi gerektiği unutulmamalıdır: VTprim =66 kv VTsec = 110 V Girilen değerlerin oranının her bir bağımsız VT'nin orana karşılık geldiği dikkate alınmalıdır = EQUATION1903 V1 EN (Denklem 31) 3) bunlar, Sinyal Matris Aracında (SMT) yapılan üç bağlantıdır. Bu bağlantılar bu üç gerilim girişini, ön işleme fonksiyon bloğu 4)'in ilk üç giriş kanalına bağlar. Fonksiyonların türüne bağlı olarak (ki bu gerilim bilgisini gerektirir) birden fazla ön işleme fonksiyon bloğu bu üç VT girişine paralel olarak bağlanabilir. 4) Ön işleme bloğu olup, bağlı analog girişleri dijital olarak filtreleme ve aşağıdakileri hesap etme görevi vardır: dört giriş kanalının hepsi için temel frekans fazörü dört giriş kanalının hepsi için harmonik içerik ilk üç giriş kanalı için temel frekans fazörlerini kullanarak pozitif, negatif ve sıfır dizi miktarlarını (sekans miktarları için kanal bir referans olarak alınır) Hesaplanan bu değerler bu durumda, yapılandırma aracındaki bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir Faz-faz bağlı gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek Şekil 33 faz-faz bağlı gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağının bir örneğini göstermektedir. Ayrıca, IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü kullanılabilir kılmak için kullanıcı tarafından yapılması gerekenleri de özetlemektedir. Bu gerilim trafosu bağlantısının sadece daha düşük gerilim seviyelerinde (yani 40 kv'nin altındaki primer anma gerilimlerinde) kullanıldığı dikkate alınmalıdır. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. 78

85 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler L1 L2 13.8kV 120V L3 IED SMAI_20 =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 33: Faz-faz bağlı gerilim trafosu Burada: 1) faz-faz gerilim trafosunun sekonder tarafının IED'deki gerilim trafosu girişine nasıl bağlanacağını gösterir. 2) bu gerilim girişlerinin bulunduğu TRM veya AIM'dir. Aşağıdaki ayar değerleri girilmelidir: VTprim=13,8 kv VTsec=120 V 3) bunlar, üç bağlantıdır. Bu bağlantılar bu üç gerilim girişini, ön işleme fonksiyon bloğunun üç giriş kanalına bağlar 4). Fonksiyonların türüne bağlı olarak (ki bu gerilim bilgisini gerektirir) birden fazla ön işleme fonksiyon bloğu bu üç VT girişine paralel olarak bağlanabilir. 4) Ön işleme bloğunun, bağlı analog girişlerini dijital olarak filtreleme ve aşağıdaki öğeleri hesaplama görevi vardır: dört giriş kanalının hepsi için temel frekans fazörü dört giriş kanalının hepsi için harmonik içerik ilk üç giriş kanalı için temel frekans fazörlerini kullanarak pozitif, negatif ve sıfır dizi miktarlarını (sekans miktarları için kanal bir referans olarak alınır) Hesaplanan bu değerler bu durumda, bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir. Ancak, aşağıdaki ayarlar burada gösterildiği gibi ayarlanmalıdır: BağlantıTürü=Ph-Ph UBase=13,8 kv Eğer frekans izleme ve kompanzasyon gerekirse (bu ayar tipik olarak sadece elektrik santrallerinde kurulan IED'ler için gereklidir) DFTReferans ayar parametreleri buna göre ayarlanmalıdır. 79

86 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler Düşük empedans topraklı veya doğrudan topraklı güç sistemleri için açık delta gerilim trafosunu IED'ye bağlanmasını gösteren örnek Şekil 34 düşük empedans topraklı veya doğrudan topraklı güç sistemleri için açık delta gerilim trafosunun IED'ye bağlanmasını gösteren bir örnek sunmaktadır. Bu tür gerilim trafosu bağlantısının 3U 0 ile orantılı sekonder gerilimini IED'ye sunduğu dikkate alınmalıdır. Gerilim trafosu konumuna yakın doğrudan bir toprak arızası durumunda 3Uo'nun primer değeri şuna eşit olacaktır: U Ph - Ph 3Uo = = U 3 Ph - E EQUATION1926 V1 EN (Denklem 32) Bu tür bir gerilim trafosunun primer anma gerilimi her zaman UPh-E'ye eşittir. Bu nedenle, üç seri bağlı gerilim trafosu sekonder sargıları, tek bağımsız gerilim trafosu sekonder sargı gücüne eşit sekonder gerilimi verecektir. Bu yüzden, bu tür açık delta gerilim trafolarının sekonder sargıları çoğu zaman faz-faza gerilim trafosu sekonder anma gerilimine yakın bir sekonder anma gerilimine sahiptir (bu örnekte olduğu şekliyle 115V veya 115/ 3V gibi). Şekil 34 IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için bu ölçümü kullanılabilir kılmak amacıyla kullanıcının yapması gerekenleri de özetlemektedir. Doğru bağlantılar için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. 80

87 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler L1 L2 IED L kV V 3 4 SMAI_20 138kV V Uo 3 138kV V 3 =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 34: Düşük empedanslı veya doğrudan topraklı güç sisteminde açık delta bağlı gerilim trafosu 81

88 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler Burada: 1) açık delta akım trafosunun sekonder tarafının IED'deki bir gerilim trafosu girişine nasıl bağlanacağını gösterir. +3Uo, IED'ye bağlanacaktır. 2) bu gerilim girişlerinin bulunduğu TRM veya AIM'dir. Bu gerilim girişi için aşağıdaki ayar değerlerinin girilmesi gerektiği dikkate alınmalıdır: 138 VTprim = 3 = 138kV 3 EQUATION1928 V1 EN (Denklem 33) 115 VT sec = 3 = 115V 3 EQUATION1929 V1 EN (Denklem 34) IED içerisinde, sadece bu iki parametrenin oranı kullanılır. Girilen değerlerin oranının her bir açık delta gerilim trafosu oranına tam olarak karşılık geldiği dikkate alınmalıdır = EQUATION1930 V1 EN (Denklem 35) 3) bu gerilim girişini, ön işleme fonksiyon bloğu 4)'ün giriş kanalına bağlayan bağlantıyı gösterir. 4) ön işleme bloğunun bağlı analog girişlerini dijital olarak filtreleme ve aşağıdakileri hesaplama görevi vardır: dört giriş kanalının hepsi için temel frekans fazörü dört giriş kanalının hepsi için harmonik içerik ilk üç giriş kanalı için temel frekans fazörlerini kullanarak pozitif, negatif ve sıfır dizi miktarlarını (sekans miktarları için kanal bir referans olarak alınır) Hesaplanan bu değerler bu durumda, bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir. Eğer frekans izleme ve kompanzasyon gerekirse (bu ayar tipik olarak sadece elektrik santrallerinde kurulan IED'ler için gereklidir) DFTReference ayar parametreleri buna göre ayarlanmalıdır Nötr nokta gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağını gösteren örnek Şekil 35 nötr nokta gerilim trafosunun IED'ye nasıl bağlanacağının bir örneğini göstermektedir. Bu tip bir gerilim trafosu bağlantısı IED için U 0 ile orantılı ikincil gerilim sunmaktadır. 82

89 1MRK UTR - Bölüm 4 Analog girişler Yüksek empedans topraklı veya topraksız sitemlerde doğrudan bir toprak arızası durumunda, Uo geriliminin primer değeri şuna eşit olacaktır: UPh - Ph U 0 = = U 3 Ph - E EQUATION1931 V2 EN (Denklem 36) Şekil 35 IED'nin yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonlarında da bu ölçümü kullanılabilir kılmak için kullanıcı tarafından yapılması gerekenleri de özetlemektedir. Doğru terminal adlandırma için, teslim edilen IED için bağlantı şemalarına bakın. Korunan Nesne IED 2 4 L1 L2 L3 SMAI_20 1 R Uo 3 =IEC =1=tr=O riginal.vsd 6.6kV IEC V1 TR Şekil 35: V Nötr nokta bağlantılı gerilim trafosu 83

90 Bölüm 4 1MRK UTR - Analog girişler Burada: 1) nötr nokta gerilim trafosu sekonder tarafının IED'deki bir gerilim trafosu girişine nasıl bağlanacağını gösterir. U 0 IED'ye bağlanacaktır. 2) bu gerilim girişlerinin bulunduğu TRM veya AIM'dir. Bu gerilim girişi için, aşağıdaki ayar değerleri girilmelidir: 6.6 VTprim = = 3.81kV 3 EQUATION1933 V1 EN (Denklem 37) VT sec = 100V EQUATION1934 V1 EN (Denklem 38) 3) bu gerilim girişini, ön işleme fonksiyon bloğu 4)'ün dördüncü giriş kanalına bağlayan bağlantıyı gösterir. 4) ön işleme bloğu olup, bağlı analog girişleri dijital olarak filtreleme ve aşağıdakileri hesaplama görevi vardır: Hesaplanan bu değerler bu durumda, bu ön işleme fonksiyon bloğuna bağlı olan, IED'nin bütün yerleşik koruma ve kontrol fonksiyonları için kullanılabilir. Bu uygulama için, ön işleme ayarlarının çoğu varsayılan değerler olarak bırakılabilir. Eğer frekans izleme ve kompanzasyon gerekirse (bu ayar tipik olarak sadece elektrik santrallerinde kurulan IED'ler için gereklidir) DFTReference ayar parametreleri buna göre ayarlanmalıdır. 84

91 1MRK UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü 5.1 Yerel HMI IEC V1 TR Şekil 36: Yerel insan-makine arayüzü IED nin LHMI ı aşağıdaki elemanlardan oluşur: Ekran (LCD) Düğmeler LED göstergeleri Haberleşme portu Ekran LHMI, ayar yapmak, izlemek ve 'yi kontrol etmek için kullanılır. LHMI 320 x 240 piksel çözünürlükte bir grafik monokrom ekrana sahiptir. Karakter boyutu değişebilir. Ekranda görüntülenebilen karakterlerin ve satırların miktarı, seçilen görünüm özelliklerine ve karakter boyutuna bağlıdır. Ekran dört temel alana bölünmüştür. 85

92 Bölüm 5 1MRK UTR - Yerel insan-makine arayüzü GUID-97DA85DD-DB01-449B-AD1F-EEC75A955D25 V3 TR Şekil 37: Ekran yerleşimi 1 Yol 2 İçerik 3 Durum 4 Kaydırma çubuğu (gerektiğinde görülür) Fonksiyon düğmesi paneli hangi eylemlerin, hangi fonksiyon düğmeleriyle yapılabileceğini gösterir. Her fonksiyon düğmesinin bir LED göstergesi vardır ve bunlar düğmenin kontrol ettiği eylem için bir gösterge sinyali işlevi görür. LED gösterge ilgili sinyale PCM600 ile bağlıdır. IEC V1 TR Şekil 38: Fonksiyon düğme paneli Alarm LED paneli, alarm LED lerinin metin etiketlerini istek üzerine gösterir. 86

93 1MRK UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü GUID-D20BB1F1-FDF7-49AD-9980-F91A38B2107D V1 TR Şekil 39: Alarm LED paneli LED'ler Tuş Takımı Fonksiyon düğmeleri ve alarm LED panelleri aynı anda görüntülenemez. Her panel, Çoklu sayfa düğmesine veya fonksiyon düğmelerinden birine basılarak görüntülenir. ESC düğmesine basıldığında panel ekrandan kaldırılır. Her panelin genişliği dinamiktir ve bu genişlik panelde gösterilecek etiket dizisinin uzunluğuna bağlıdır. LHMI ekranının üzerinde üç koruma LED'i vardır: Hazır, Başlat ve Açma. LHMI nin önünde 15 adet programlanabilen alarm LED'i bulunur. Her LED üç farklı durumu yeşil, sarı ve kırmızı renklerde gösterir. Her üç renkli LED ile ilgili alarm metinleri üç sayfaya ayrılır. Uygun LED'lerin bulunduğu 3 ayrı sayfa vardır. Bir LED grubundaki 15 adet üç renkli LED, 45 farklı sinyale işaret edebilir. Üç LED grubu bulunduğu dikkate alındığında toplam olarak 135 adet sinyal verilebilir. LED ler PCM600 ile yapılandırılabilir ve işletim modu LHMI veya PCM600 üzerinden seçilebilir. LHMI tuş takımı üzerinde, farklı görünümler veya menüler arasında hareket etmekte kullanılan basma düğmeleri vardır. Basma düğmeleri ayrıca alarmları kabul etmek, göstergeleri resetlemek, yardım sunmak ve yerel ile uzak kontrol modları arasında geçiş yapmak için de kullanılır. Tuş takımı üzerinde ayrıca, menü kısa yolu veya kontrol düğmesi olarak programlanabilecek basma düğmeleri de vardır. 87

94 Bölüm 5 1MRK UTR - Yerel insan-makine arayüzü IEC V1 TR Şekil 40: Nesne kontrolü, gezinme ve komut basma düğmeleri ve RJ-45 iletişim portuna sahip LHMI tuş takımı Fonksiyon düğmesi 6 Kapat 7 Açık 8 Çıkış 9 Sol 10 Aşağı 11 Yukarı 12 Sağ 13 Tuş 14 Enter 15 Uzak/Yerel 16 Kanal Yolu LED 17 Kullanımda değil 18 Çoklu sayfa 19 Menü 20 Sıfırla 21 Yardım 22 İletişim portu Yerel HMI işlevselliği Koruma ve alarm göstergesi Koruma göstergeleri Koruma gösterge LED leri Hazır, Başlat ve Açma'dır. Başlat ve açma LED'leri bozulum kaydedici aracılığıyla yapılandırılır. 88

95 1MRK UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü Tablo 8: LED durumu Kapalı Açık Yanıp sönüyor Hazır LED (yeşil) Açıklama Yardımcı gerilim besleme bağlantısı kesik. Normal çalışma. İç arıza oluştu. Tablo 9: LED durumu Kapalı Açık Başlatma LED'i (sarı) Açıklama Normal çalışma. Koruma fonksiyonu başladı ve gösterge mesajı görüntülendi. Başlangıç göstergesi mandallanıyor ve iletişim üzerinden veya üzerine basarak resetlenmeli. Yanıp sönüyor Yanıp sönen sarı LED sürekli yanan sarı LED e göre yüksek önceliklidir. LED test modundadır ve koruma fonksiyonları kilitlenmiştir. IED test modunu bitirdiğinde gösterge kaybolur ve kilitleme açılır. Tablo 10: LED durumu Kapalı Açık Açma LED'i (kırmızı) Açıklama Normal çalışma. Koruma fonksiyonu açıldı ve gösterge mesajı görüntülendi. Başlangıç göstergesi mandallanıyor ve iletişim üzerinden veya üzerine basarak resetlenmeli. Alarm göstergeleri Programlanabilen 15 adet üç renkli LED, alarm göstergesi olarak kullanılır. LED kilitlerinden herhangi birine bağlanmış olan bir alarm/durum sinyali, yapılandırma sırasında üç LED renginden birine atanabilir. 89

96 Bölüm 5 1MRK UTR - Yerel insan-makine arayüzü Tablo 11: Alarm göstergeleri LED durumu Kapalı Açıklama Normal çalışma. Tüm aktifleştirme sinyalleri kapalı. Açık Follow-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık. LatchedColl-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. LatchedAck-F-S dizisi: Gösterge onaylandı ancak aktifleştirme sinyali hala açık. LatchedAck-S-F dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. LatchedReset-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. Yanıp sönüyor Follow-F dizisi: Aktifleştirme sinyali açık. LatchedAck-F-S dizisi: Aktifleştirme sinyali açık veya kapalı, ancak gösterge onaylanmadı. LatchedAck-S-F dizisi: Gösterge onaylandı ancak aktifleştirme sinyali hala açık Parametre yönetimi LHMI ifadesi IED parametrelerine erişim amacıyla kullanılır. Üç tip parametre okunabilir ve yazılabilir. Sayısal değerler Dizi değerleri Numaralandırılmış değerler Sayısal değerler tam sayı veya ondalık formatta sunulur ve minimum ve maksimum değerleri vardır. Karakter dizilerinde her bir karakter ayrı ayrı değiştirilebilir. Numaralı değerlerin önceden tanımlanmış seçilebilir değerleri vardır Ön iletişim LHMI de bulunan RJ-45 portu ön iletişimi etkin kılar. Kablonun porta bağlantısı başarılıysa soldaki yeşil sistem bağlantısı LED i yanar. 90

97 1MRK UTR - Bölüm 5 Yerel insan-makine arayüzü GUID-D71BA06D ACB-8A32-5D02EA V1 TR Şekil 41: RJ-45 iletişim portu ve yeşil gösterge LED'i 1 RJ-45 konnektörü 2 Yeşil gösterge LED'i Bilgisayar modemsiz bir kablo ile IED nin önündeki porta bağlandığında IED nin DHCP sunucusu ön arayüz için bilgisayara bir IP adresi atar, eğer DHCPSunucusu = Açık. Önde bulunan portun varsayılan IP adresi 'tür. IED nin ön portunu bir LAN a bağlamayın. Ön porta yalnız üzerinde PCM600 kurulu tek bir yerel PC bağlayın. 91

98 92

99 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma Bölüm 6 Diferansiyel koruma 6.1 Trafo diferansiyel koruma T2WPDIF ve T3WPDIF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Trafo diferansiyel koruma, iki sargılı T2WPDIF IEC tanımlama 3Id/I ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 87T SYMBOL-BB V1 TR Trafo diferansiyel koruma, üç sargılı T3WPDIF 87T 3Id/I SYMBOL-BB V1 TR Uygulama Trafo diferansiyel koruması bir ünite korumasıdır. Sargı arızası durumunda, trafonun ana koruması olarak görev görür. Diferansiyel korumanın koruyucu bölgesi bağlı akım trafoları arasındaki her şeyi içerir. Buna trafo dahildir ve bara ya da kabloları içerebilir. Bir trafo diferansiyel koruması, trafoya akan akım ile trafodan ayrılan akımı karşılaştırır. Diferansiyel koruma tarafından arıza koşullarının doğru bir analizi, korunmuş trafo nedeniyle ortaya çıkan gerilim, akım ve faz açı dönüşümü nedeniyle görülen değişiklikleri dikkate almalıdır. Geleneksel trafo diferansiyel koruma fonksiyonları, faz kayması ve dönüşüm oranının düzeltilmesi için yardımcı servis trafosunun olmasını gerektirir. IED'de uygulandığı şekilde numerik mikroişlemci tabanlı diferansiyel algoritma, yazılımda hem dönüş oranlarını ve faz kaymasını dengeler. Yardımcı akım trafosuna gerek yoktur. Dönüş oranı ve faz kayması doğru bir şekilde kompanse edildiğinde, normal yük veya harici arıza sırasında diferansiyel akım teorik olarak sıfır olmalıdır. Bununla birlikte, istenmeyen ve hatalı diferansiyel akımlarına sebep olacak dahili arızalar dışında çeşitli olgular vardır. İstenmeyen diferansiyel akımlar için temel sebepler şunlardır: değişken kademe değiştirici konumları nedeniyle uyumsuzluk akım trafosunun farklı karakteristikleri, yük ve çalıştırma koşulları güç trafosunun sadece bir tarafında akan sıfır dizi akımları 93

100 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma normal mıknatıslama akımları mıknatıslama ani akımları aşırı eksitasyon mıknatıslama akımları Ayarlama kuralları Trafo diferansiyel koruma fonksiyonunun parametreleri yerel HMI üzerinden veya Koruma ve Kontrol IED Yöneticisi (PCM600) üzerinden yapılır. Belirli bir bobin için primer akım (ITemel ayarı), primer gerilim (UTemel ayarı) ve primer güç (STemel ayarı) için IED değerleri, genel temel değer GBASVAL olarak ayarlanır. Diferansiyel koruma fonksiyonundaki GenelTemelSelW1, GenelTemelSelW2 ve GenelTemelSelW3 ayarları ilgili GBASVAL fonksiyonunu referans olarak seçmek için kullanılır Ani yığılma tutma yöntemleri İkinci harmonik bastırma ve dalga biçimi tutuculuğu yöntemlerinin birleşimi ile, yüksek güvenlik ve kararlılık ile ani akımlara karşı koruma oluşturmak ve aynı zamanda akım trafoları doygun olsa bile ağır harici arızalar olduğunda yüksek performans sağlamak mümkündür. İkinci harmonik tutma fonksiyonunun ayarlanabilir bir düzeyi vardır. Diferansiyel akımda ikinci harmoniğin temel harmonik içeriğe oranı ayarlanabilir limitin üzerinde ise, diferansiyel korumanın çalıştırılması bastırılır. Başka bir değeri seçmek için özel bir neden yoksa, I2/ I1Oranı = %15 parametresinin varsayılan olarak ayarlanması önerilir Aşırı uyarma tutma yöntemi Aşırı uyarma akımı tek harmonikleri içerir. Çünkü dalga formu zaman ekseni üzerinde simetriktir. Üçüncü harmonik akımları bir üçgen sargıya doğru akamadığından, beşinci harmonik en düşük harmonik olup, aşırı uyarma için kriter olarak sunulmaktadır. Diferansiyel koruma fonksiyonu, güç trafosunun aşırı uyarma durumu sırasında korumanın çalışmasını engellemek için beşinci bir harmonik bastırma ile birlikte sağlanır. Diferansiyel akımda beşinci harmoniğin temel harmoniğe oranı ayarlanabilir limitin üzerinde ise, işlem bastırılır. Başka bir ayarı seçmek için özel bir sebep olmaması durumunda, I5/I1Oran = % 25 parametresinin varsayılan olarak kullanılması önerilir. Aşırı gerilim veya düşük frekans durumlarına maruz kalma ihtimali olan trafolar (yani, enerji santrallerinde jeneratör yükseltici trafoları), temel termal limite ulaşılmadan önce, açmayı sağlamak için, V/Hz'e dayalı aşırı uyarma koruması ile birlikte sağlanmalıdır Fazlar arasındaki çapraz kilit Çapraz kilidin temel tanımı şöyledir: üç fazdan birisi, ilgili fazdaki diferansiyel akımın harmonik kirlenmesi (2. ve 5. harmonik içerik) veya dalga biçimi özelliği nedeniyle diğer iki fazın çalışmasını engelleyebilir (yani açabilir). Kullanıcı fazlar arasındaki çapraz kilidi ayar parametresi ÇaprazKilitEn ile kontrol edebilir. 94

101 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma ÇaprazKilitEn parametresi Açıkolarak ayarlandığında, fazlar arasındaki çapraz kilit başlatılır. Tutucu karakteristik ayarı üzerindeki işletim noktası ile birlikte faz, daha önce açıklanmış bastırılmış kriter ile kendiliğinden engellenmiş ise, diğer iki faza çapraz kilit uygulayabilecektir. Bu faz için işletim noktası tutucu karakteristik ayarının altında oldukça, bu fazdan çapraz kilit önlenir. Bu parametre için varsayılan (önerilen) ayar değeri şudur: Açık. Parametre ÇaprazKilitEnKapalıolarak ayarlandığında, fazlar arasındaki çapraz kilit devre dışı kalır Tutuculu ve tutucusuz diferansiyel koruma Tutucu karakteristiğin ilk bölümü en yüksek hassasiyeti verir ve korunan bölgede küçük veya yüksek empedans arızasını belirlemek için kullanılır. Tutucu karakteristiğin ikinci bölümü trafo ağır yükü ve dış arıza akımları sırasında ek güç trafosu nedeniyle artan diferansiyel akımla mücadele edebilmek için artan bir eğime sahiptir. Tutucu karakteristiğin üçüncü bölümü, ağır dış arızalar sırasında akım trafosu doyması ve trafo kayıpları ile mücadele edebilmek için tutuculu diferansiyel fonksiyon hassasiyetini azaltır. IdMin = 0,3 * IBase ile birlikte çalışma karakteristiği için varsayılan ayar normal uygulamalarda önerilir. Koşullar daha ayrıntılı bir şekilde biliniyorsa, daha yüksek veya düşük hassasiyet seçilebilir. Uygun karakteristiklerin seçimi, bu tip durumlarda akım trafolarının sınıf bilgisine, kademe değiştirici konumu üzerindeki bilginin mevcudiyetine, sistemin kısa devre gücüne vb. dayanmalıdır. Bastırılmamış çalıştırma düzeyi, IdUnre = 10pu varsayılan değerine sahip olup, bu tipik olarak standart trafo uygulamalarının çoğu için kabul edilebilir düzeydedir. Aşağıdaki durumlarda, bu ayarların buna göre değiştirilmesi gerekir: YG şönt reaktörleri üzerindeki diferansiyel uygulamalar için, herhangi bir ağır dış arıza durumu olmaması nedeniyle, tutucusuz diferansiyel çalıştırma ek güvenlik içinidunre = 1,75pu'ya ayarlanabilir Trafo diferansiyel korumasının genel çalışma karakteristiği şekil 42 çiziminde gösterilmektedir. 95

102 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma çalışma akımı [ zaman ITemel] 5 Çalışma koşulsuz olarak 4 TutucusuzLimit 3 Çalışma koşullu olarak 2 Bölüm 1 Bölüm 2 Bölüm 3 IdMin 1 0 EğimBölümü3 EğimBölümü2 Bastırma BitişBölümü 1 BitişBölümü 2 tutucu akımı [ zaman ITemel] =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 42: Tutuculu ve tutucusuz çalışma karakteristikleri temsili slope = DIoperate 100% D Irestrain EQUATION1246 V1 TR (Denklem 39) ve tutuculu karakteristiğin ayarlar ile tanımlandığı yer: 1. IdMin 2. BitişBölümü1 3. BitişBölümü2 4. EğimBölümü2 5. EğimBölümü Sıfır dizi akımlarının yok edilmesi Bir diferansiyel koruma, sıfır dizi akımının güç trafosunun sadece bir tarafında akabildiği ve fakat diğer tarafında akamadığı yerlerde, harici toprak arızaları nedeniyle Bu, sıfır dizi akımının güç trafosunun diğer tarafına doğru bir şekilde taşınamadığı durumdur. Yd veya Dy türü güç trafosu bağlantısı sıfır dizi akımı 96

103 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma dönüştüremez. Bir güç trafosunun delta sargısı, diferansiyel koruma ile korunmuş bölge içerisinde bir topraklama trafosu ile topraklanmış ise, harici bir toprak arızasının olması durumunda, istenmeyen diferansiyel akım olacaktır. Aynı durum topraklı yıldız sargı için geçerlidir. Her iki yıldız ve üçgen sargı topraklanmış olsa bile, sıfır dizi genellikle güç trafosunun üçgen tarafında topraklama trafosu tarafından sınırlanır, bu da diferansiyel akım ile sonuçlanabilir. Bu durumlarda, genel diferansiyel korumayı harici toprak arızalarına karşı hassas olmayacak hale getirmek için, sıfır dizi akımlarının topraklı sargılardaki güç trafosu IED akımlarından çıkarılmalı, böylece diferansiyel akım olarak görünmeyecektir. Sıfır dizi akımın ortadan kaldırılması sayısal olarak ZSAkımÇıkarWx=Kapalı veya Açık olarak ayarlanarak yapılabilir ve herhangi bir yardımcı servis trafosu veya sıfır dizi kapanı gerekmez İç/Dış arıza ayırt edici İç/dış arıza ayırt edici çalıştırma, W1 ve W2 negatif dizi akım katkılarını temsil eden iki fazörün (iki sargılı trafo olması durumunda) nispi konumuna dayanmaktadır. Bu iki fazör arasında olarak doğrusal bir karşılaştırma imkanı sunar. İki fazörün doğrusal karşılaştırma işlemini gerçekleştirmek için, büyüklükleri yeterince yüksek olmalı, böylece bunun arıza sebebiyle ortaya çıktığından emin olunabilir. Diğer taraftan, iç/dış arıza ayırt edicinin iyi bir hassasiyete sahip olmasını temin etmek için, bu minimum limitin değeri çok yüksek olmamalıdır. Bu yüzden, IMinNegSeq olarak bilinen bu limit değeri ilgili sargı akımının % 1'i ila % 20'si aralığında ayarlanabilir. Varsayılan değer % 4'tür. Her iki negatif dizi akım katkılarının büyüklükleri ayarlanan limitin üzerinde olduğunda, bu iki fazör arasındaki bağıl konum kontrol edilir. negatif dizi akım katkılarından birisi çok küçük ise (IMinNegSeq için ayarlanmış değerden daha az ise), yanlış bir karar verme ihtimalinden kaçınmak için, herhangi bir doğrusal karşılaştırma yapılmaz. Bu büyüklük kontrolü güç trafosuna enerji verildiğinde stabiliteyi garanti altına alır, çünkü güç trafosunun düşük gerilim tarafında herhangi bir akım ölçülmez. Korunan trafonun AG tarafına bağlı yük ile enerjilendirilmesi durumunda (örn.ag tarafında doğrudan bağlı yardımcı servis trafosuna sahip güç istasyonundaki yükseltici transformatör) bu ayar için değer en az %12 oranında arttırılmalıdır. Bu ise, trafo enerjilendirme sırasında AG tarafı nedeniyle istenmeyen çalışmayı önlemek için gereklidir. NegDizROA ayarı Röle Çalıştırma Açısını temsil eder, bu ise iç ve dış arıza bölgeleri arasındaki sınırı belirler. 30 dereceden 90 dereceye kadar, 1 derecelik kademeler ile seçilebilir. Varsayılan değer 60 derecedir. Varsayılan değer olan 60 derece, güvenilirlik ile karşılaştırıldığında emniyeti desteklemektedir. Kullanıcının diğer başka bir değer için iyi temellendirilmiş bir sebebi yoksa, 60 derece uygulanacaktır. Büyüklükler ile ilgili yukarıdaki koşullar yerine getirilirse, iç/dış arıza ayırt edici aşağıdaki iki kuralı kullanarak güç trafosunun YG tarafı ve AG tarafından negatif sekans akım katkıları arasında bağıl faz açısını karşılaştırır: (her iki akım trafosunun topraklama noktasının nesneye doğru bağlı olduğunu kabul ederek): 97

104 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma YG ve AG tarafındaki negatif dizi akım katkıları fazda ise veya en azından iç arıza bölgesinde ise, arıza içte demektir. YG ve AG tarafındaki negatif dizi akım katkıları, fazın 180 derece dışında ise veya en azından harici arıza bölgesinde ise, arıza dışta demektir. Dış arıza koşullarında ve akım trafosu doyması olmaksızın, bağıl açı teorik olarak 180 dereceye eşit olur. İç arıza sırasında ve herhangi bir akım trafo satürasyonu olmaksızın, açı ideal olarak 0 derece olacak, fakat güç trafosunun YG ve AG tarafında farklı negatif dizi kaynak empedans açılarının olasılığı nedeniyle, ideal sıfır değerinden bir miktar farklılık gösterebilir. İç/dış arıza ayırt edicinin çok güvenilir olduğu kanıtlanmıştır. Bir arızanın tespit edilmesi durumunda, tarafından ayarlanması ve aynı zamanda iç/dış arıza ayırt edicinin bu arızayı iç olarak karakterize etmesi durumunda, harmonik veya dalga şekli bastırma tarafından üretilen sonraki engelleme sinyalleri görmezden gelinir. Ön akımın IBase'in %110'undan daha fazla ise, negatif dizi eşiği (IMinNegDiz) lineer olarak artarak dış arızalar ve akım trafosu doyması sırasında iç/dış arıza ayırt ediciyi duyarsızlaştırır; bu da yanlış negatif dizi akımlarını oluşturur. Bu da, tüm daha ciddi iç arızalar için (50 Hz sistemi için 20 ms altında) güç sistem döngülerinin altında, diferansiyel korumayı temin eder. Ciddi düzeyde doygun akım trafoları ile birlikte ağır iç arızalarda bile, iç/dış arıza ayırt edici diferansiyel koruma bir döngünün altında çalışabilir; çünkü diferansiyel akımlardaki harmonik bozunum diferansiyel koruma işlemini yavaşlatmaz. Hızın istenmeyen açma işlemlerine karşı stabilite kadar gerekli olmadığı durumlarda küçük iç arızaları tespit eden hassas negatif dizi tabanlı diferansiyel koruma, ön akım değerinin IBase'in %150'sinden daha fazla olduğunda tutulur. Yeniden aktif hale getirilecek hassas negatif dizi koruma için, ön akım IBase'in %110'undan aşağı düşmelidir. Hassas negatif dizi koruması her zaman harmonik bastırma tarafından tutulur. Güç trafoları bahis konusu olduğunda, dış arızalar iç arızalara göre on ila yüz kat daha sık gerçekleşmektedir. Bir bozulma tespit edildiğinde ve iç/dış arıza ayırt edici bu arızayı dış arıza olarak karakterize ederse, geleneksel ek kriter (2 harmonik, 5 harmonik dalga biçimi bloğu) açma işlemine izin verilmeden önce diferansiyel algoritma üzerinde ortaya çıkar. Bu ise, dış arızalar boyunca yüksek stabilitesini sağlar. Bununla birlikte, aynı zamanda diferansiyel fonksiyon gelişen arızaları hızlıca açma pingi yeteneğine sahiptir. İç/dış arıza ayırt edici prensibi, üç sargıya sahip güç trafolarına ve oto trafolarına kadar genişletilebilir. Üç sargının hepsinin ilgili şebekelere bağlanması halinde, bu durumda üç yönlü karşılaştırma yapılabilir; fakat korunmuş bölge ile ilgili olarak, arızanın konumunu pozitif olarak belirlemek için iki karşılaştırma gereklidir. yönlü karşılaştırma şöyledir: W1 - (W2 + W3); W2 - (W1 + W3); W3 - (W1 + W2). Üç sargılı güç trafosu olması durumunda, iç/dış arıza ayırt edici ile uygulanan kural şöyledir: 98

105 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma Tüm karşılaştırmalar bir iç arızaya işaret ediyorsa, bu durumda iç bir arıza vardır. Herhangi bir karşılaştırma bir dış arızaya işaret ediyorsa, bu durumda dış bir arıza vardır. Sargılardan biri bağlı değilse, algoritma otomatik olarak iki sargılı hale iner. Bununla birlikte, bağlı olmayan sargı dahil olmak üzere, tüm güç trafosu korunur Diferansiyel akım alarmı Diferansiyel koruma sürekli olarak temel frekans akımlarının düzeyini izler ve önceden ayarlanmış değer eş zamanlı olarak tüm fazlarda aşılmış ise bir alarm verir. talarmgecikmesi parametresi ile tanımlanmış zaman gecikmesini yükte kademe değiştirici mekanik çalıştırma süresinin iki katı uzun olarak ayarlayın (Örneğin, tipik ayar değeri 10sn) Arıza üzerine kapama koruma özelliği Ayar örneği IED'de Trafo diferansiyel (iki sargı için TW2PDIF ve üç sargı için TW3PDIF) fonksiyonunun yerleşik ve gelişmiş arıza üzerine kapama koruma özelliği vardır. Bu özellik SOTFModu ayar parametresi ile etkinleştirilebilir veya devre dışı bırakılabilir. SOTFModu = Açık olduğunda, bu özellik etkinleştirilir. Bununla birlikte, bu özellik etkinleştirildiğinde, bir akımı üzerine gelen ikinci bir harmonik ile enjekte ederek, 2. harmonik engelleme özelliğini test etmek mümkün değildir. Bu durumda, arıza özelliği üzerindeki anahtar çalışacak ve diferansiyel koruma açılacaktır. Bununla birlikte, gerçek bir ani durumda, diferansiyel koruma fonksiyonunun doğru bir şekilde çalışması engellenir. Arıza üzerine kapama koruma özelliği hakkında daha fazla bilgi almak için, "Teknik Kılavuzu" okuyun Akım Trafosu Bağlantıları IED tüm ana akım trafolarının yıldız bağlı ön kabulü ile tasarlanmıştır. IED'ler, ana akım trafoları delta bağlı olduğu uygulamalarda kullanılabilir. Bu tip uygulamalar için, aşağıdaki hususların dikkate alınması gerekir: 1. Delta bağlı akım trafoları için oran mevcut bağımsız faz akım trafosu oranından (3)=1,732 kat daha küçük olarak ayarlanır. 2. Güç trafosu vektör grubu tipik olarak Yy0 olarak ayarlanır. Çünkü mevcut faz kayması için kompanzasyon harici bir delta akım trafosu bağlantısı ile birlikte sağlanır. 3. Sıfır dizi akımı ana akım trafosu delta bağlantısı ile ortadan kaldırılır. Böylece, akım trafolarının delta olarak bağlandığı kısımlarda, sıfır dizi akım ortadan kaldırma işlemi IED'de Kapalı olarak ayarlanacaktır. 99

106 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma Aşağıdaki tablo, dünya genelinde en sık kullanılan yıldız-delta vektör grubunu özetlemekte ve korunan trafoların yıldız taraflarında ana akım trafosu delta bağlantısının gerekli tipleri hakkında bilgi verir. IEC vektör grubu YNd1 Pozitif dizi yüksüz gerilim fazör şeması Y IED'de korumalı güç ve dahili vektör grup ayarı yıldız tarafında gerekli akım trafosu bağlantı türü Yy0 Dyn1 IEC V1 EN Y Yy0 YNd11 IEC V1 EN Y Yy0 Dyn11 IEC V1 EN Y Yy0 YNd5 IEC V1 EN Y Yy6 Dyn5 IEC V1 EN Yy6 IEC V1 EN Y 100

107 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma 6.2 Kısıtlamalı toprak arıza koruması, düşük empedans REFPDIF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Kısıtlamalı toprak arıza koruması, düşük empedans REFPDIF IEC tanımlama IdN/I ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 87N SYMBOL-AA V1 TR Uygulama Bir trafo sargısı ve çekirdek veya tank arasındaki yalıtımın arızalanması, büyük bir arıza akımına sebep olur, bu da sargılara ve trafo çekirdeğinde ciddi hasara sebep olur. Yüksek bir gaz basıncı ortaya çıkabilir, bu ise trafo tankına zarar verir. Bir güç trafosunda toprak arızasının hızlı ve hassas bir şekilde tespit edilmesi, kısıtlanmış toprak arızası koruması ile, doğrudan topraklanmış veya düşük empedans topraklı şebekelerde temin edilebilir.. Buradaki tek gereksinim güç trafosunun yıldız noktada toprak bağlı olmasıdır (yıldız bağlı sargılar olması halinde) veya ayrı bir toprak trafosuna bağlı olmasıdır (üçgen bağlı sargı olması halinde). Düşük empedans sınırlı toprak arıza koruması REFPDIF bir sargı koruma fonksiyonudur. Güç trafo sargısını, toprak ile ilgili arızalara karşı korur. Tek faz toprak arızalarının trafolarda en sık karşılaşılan arıza türleri olduğuna dikkat edin. Hassas bir toprak arıza koruması bu nedenle istenilen bir durumdur. Sınırlı toprak arızası koruması, bir güç trafosu sargısının sahip olabileceği en hassas koruma olup, arızaları şu şekilde tespit eder: şebekenin bir empedans ile topraklandığı yerlerde, trafo sargısında toprak arızaları arıza noktası sargı yıldız noktasına yakın olduğunda, doğrudan topraklı şebekede trafo sargısında toprak arızaları. Aşağıdaki güç trafosu ile ilgili olgular ile birlikte, sınırlandırılmış toprak arızası koruması diferansiyel koruma gibi etkilenmez: 101

108 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma mıknatıslama ani akımları aşırı eksitasyon mıknatıslama akımları yükte kademe değiştirici toprağı içermeyen harici ve dahili faz arızaları simetrik aşırı yük koşulları Özellikleri nedeniyle, REFPDIF topraklamayı içeren tüm arızalar için, genellikle trafo sargısının ana koruması olarak kullanılır Uygulama örnekleri Doğrudan topraklanmış trafo sargısı En sık karşılaşılan uygulama, doğrudan topraklı trafo sargısı üzerinedir. Bağlantı şekil 43 çiziminde gösterilmiştir. REFDIF I3PW1CT1 IdN/I I3P Korumalı sargı IEC EN V1 TR =IEC EN=1=tr=Original.vsd Şekil 43: Doğrudan topraklı trafo sargısı için düşük empedans Sınırlı toprak arıza fonksiyonu REFPDIF bağlantısı Zig-zag topraklama trafosu ile topraklanan trafo sargısı Topraklamanın ayrı zig-zagtopraklama trafosu boyunca olduğunda, düşük reaktans topraklı trafo içindir. Arıza akımı, daha sonra her bir trafo için genellikle 800 ila 2000 A ile sınırlıdır. Bu uygulama için bağlantı örneği şekil 44 örneğinde gösterilmektedir. 102

109 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma REFDIF -1 I3PW1CT1 IdN/I I3P Korumalı sargı W1 REFDIF -2 IdN/I I3PW2CT1 Korumalı sargı W2 I3P Topraklama trafosu =IEC EN=1=tr=Original.vsd IEC EN V1 TR Şekil 44: Zig-zag topraklama trafosu için düşük empedans Sınırlı toprak arıza fonksiyonu REFPDIF bağlantısı Doğrudan topraklanmış oto trafo sargısı Oto trafolar düşük empedans sınırlı toprak arıza koruma fonksiyonu REFPDIF ile korunabilir. Tüm trafo, daha sonra YG tarafı, nötr bağlantı ve AG tarafı dahil olmak üzere bağlanır. Bu uygulama için REFPDIF bağlantısı şekil 45 örneğinde gösterilmektedir. 103

110 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma IEC en.vsd IEC V3 EN Şekil 45: Doğrudan topraklı ototrafo için sınırlı toprak arıza fonksiyonu REFPDIF bağlantısı Doğrudan topraklanmış reaktör sargısı Reaktörler düşük empedans sınırlamalı toprak arıza koruma fonksiyonu REFPDIF ile korunabilir. Bu uygulama için REFPDIF bağlantı örneği şekil 46 örneğinde gösterilmektedir. 104

111 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma IEC en.vsd IEC V3 EN Şekil 46: Doğrudan topraklı reaktör için düşük empedans sınırlı toprak arıza koruması fonksiyonu REFPDIF Ayarlama kuralları Ayar ve yapılandırma Akım trafosu topraklama yönü Ayrıcadüşük empedans sınırlı toprak arıza koruması fonksiyona dönüştürmek için REFPDIF fonksiyonunu çalıştırabilmek için, ana akım trafosu her zaman yıldız bağlı olmalıdır. Ana akım trafosu nötr (yıldız) oluşumu şu iki yolla konumlandırılabilir, Nesneye veya Nesneden. Analog giriş sinyalleri I3P: Nötr nokta akımı. I3PW1CT1: Sargı 1 için faz akımları. I3PW2CT1: Sargı 2 için faz akımları. Sadece oto trafolar için kullanıldı. 105

112 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma İkili giriş sinyalleri için ENGELLE: Giriş, fonksiyonun çalışmasını engelleyecektir. Özel servis koşulları boyunca sınırlı bir süre için çalışmayı engellemek için kullanılabilir. sinyalleri için öneriler BAŞLATMA: Başlatma çıkışı, Idiff'in özelliklerin çalıştırma bölgesinde olduğunu belirtir. Bozulum kaydedicisini başlatmak için kullanılabilir. AÇMA: Açma çıkışı, tüm çalıştırma kriterleri yerine getirildiğinde etkinleştirilir. DIROK: Yönlü kriter yerine getirildiğinde, çıkış etkinleştirilir. Çıkış, test sırasında normalde bilgi vermek amacıyla kullanılabilir. Hata ayıklama aracından kontrol edilebilir veya bozulum kaydediciye bir sinyal olarak bağlanabilir. Bu bilgi ayruca yerel HMI'da kullanılabilir. BLK2H: Çok yüksek ikinci harmonik düzey nedeniyle fonksiyon engellendiğinde, çıkış etkinleştirilir. Çıkış, test sırasında normalde bilgi vermek amacıyla kullanılabilir. Hata ayıklama aracından kontrol edilebilir veya bozulum kaydediciye bir sinyal olarak bağlanabilir. Bu bilgi ayruca yerel HMI'da kullanılabilir Ayarlar Düşük empedanslı sınırlı toprak arıza koruma fonksiyonu REFPDIF parametreleri yerel HMI üzerinden veya Koruma ve Kontrol Yöneticisi (PCM600) üzerinden yapılır. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: REFPDIF çalışması şöyle ayarlanabilir: Açık/Kapalı. IdMin: Ayarlar, minimum çalışma değerini verir. Ayar, IBase değerinin yüzdesi olarak yer alır. Nötr akım (I3P) her zaman için bu değerin yarısından büyük olmalıdır. Normal ayar, doğrudan topraklı sargı için, sargıya göre %30 güç trafosu anma akımıdır Ph Yüksek empedans diferansiyel koruma HZPDIF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 1Ph Yüksek empedans diferansiyel koruma HZPDIF Id 87 SYMBOL-CC V2 TR 106

113 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma Uygulama 1Ph Yüksek empedans diferansiyel koruma fonksiyonu HZPDIFsınırlı toprak arıza koruması olarak kullanılabilir. Id IEC V2 TR IEC en.vsd Şekil 47: 1Ph Yüksek empedans diferansiyel koruma HZPDIF fonksiyonunun uygulaması Yüksek empedans prensibinin temelleri Yüksek empedans diferansiyel koruma prensibi yıllardır kullanılmakta olup iyi bir biçimde belgelendirilmiştir. Çalışma karakteristiği yüksek hassasiyet ve yüksek hızda işleyiş sağlamaktadır. Prensibin temel faydalarından biri, yoğun akım trafosu satürasyonu halinde bile harici arızalar için tam kararlılık (yani çalışmama) sağlamasıdır. Prensip, normalde yüzlerce ohm aralığında ve bazen Kiloohm düzeyinin üstünde olan yüksek empedansı nedeniyle IED aracılığıyla olmayıp ilgili akım trafoları arasındaki akım trafosu akım sirkülasyonuna dayanır. Dahili bir arıza meydana geldiğinde, akım dolaşımını sürdüremez ve diferansiyel devreden geçmeye zorlanır bu da devrenin çalışmasına yol açar. 107

114 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma R Id Metrosil IEC en.vsd IEC V3 TR Şekil 48: Yüksek empedans sınırlı toprak arıza koruma uygulaması için örnek Diğer akım trafoları akımı beslemeye devam ederken, bir dış arıza için bir akım trafosu doygun hale gelebilir. Böyle bir durumda dengeleyici dirençte bir gerilim oluşacaktır. Hesaplamalar olabilecek en kötü durumlar göz önüne alınarak yapılır ve minimum bir işletme gerilimi U R denkleme göre hesaplanır. 40 ( ) UR > IF max Rct + Rl EQUATION1531 V1 EN (Denklem 40) burada: IFmax Rct Rl akım trafosunun sekonder tarafındaki maksimum dış arıza akımıdır, akım trafosu sekonder direncidir ve herhangi bir akım trafosunda devrenin maksimum döngü direncidir. 108

115 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma Maksimum işletme gerilimi hesaplanmalıdır (tüm döngüler) ve fonksiyonu ulaşılan en yüksek değerden daha yükseğe ayarlanır (ayar U>Trip). Döngü direnci her akım trafosunun bağlantı noktasına ait değer olduğu için, mümkün olan en kısa döngüyü elde etmek için tüm akım trafosu çekirdek toplamlarını anahtarlama donanımında yapmak tavsiye edilebilir. Böylece daha düşük ayar değerleri ve daha dengeli bir düzen verecektir. Kontrol bölümüne bağlantı bu durumda en merkezi fider bölmesinden sağlanabilir. İç bir arıza için, yüksek empedans nedeniyle sirkülasyon mümkün değildir. Akım trafosu boyutuna bağlı olarak, seri dirençler boyunca nispeten yüksek gerilimler gelişecektir. Çok yüksek pik gerilimler ortaya çıkabileceğine dikkat edilmelidir. Devredeki ani alevlenme tehlikesini önlemek için bir gerilim sınırlayıcı devreye dâhil edilmelidir. Gerilim sınırlayıcı gerilime bağlı çalışan bir dirençtir (Metrosil). Dengeleyici dirence sahip harici ünite, gereken değere ayarlamayı mümkün kılmak için bir kısa devre mafsalı ile (sipariş edilen seçeneğe göre) 6800 veya 1800 ohm'luk bir değere sahiptir. Hesap edilen UR gerilimine göre uygun değerde bir direnç seçin. Yüksek direnç değeri yüksek hassasiyet, düşük direnç değeri ise düşük hassasiyet sağlayacaktır. Fonksiyonun 1 A girişler için 40 ma ila 1,0A ve 5A girişler için de 200 ma ila 5A arasında bir çalışma akımı aralığına sahiptir. Seçilen ve ayarlanan değerle birlikte bu, U>Trip ve SeriesResitorserisi değerlerinde akımın gerekli değerini hesaplamak için kullanılır. 1Ph Yüksek empedans diferansiyel koruma HZPDIF fonksiyonu için kullanılacak akım trafosu girişleri 1:1 oranına sahip olacak şekilde ayarlanmalıdır. Buna göre TRM ve/veya AIM ilgili kanalı x'in CT secx ve CT primx parametreleri PCM600'de PST tarafından 1 A'e eşit olacak şekilde ayarlanmalıdır; CTStarPointx parametresi ToObject olarak ayarlanabilir. Aşağıdaki 12, 13 tabloları işletme geriliminin ve seçili dirençlerin farklı ayarları için çalışma akımlarını göstermektedir. 12, 13 tablolarına göre veya uygulama için gerekli aralıktaki değerlere ayarlayın. Minimum ohm'ların ayarlanması toplam değere kıyasla küçük değerlerinden dolayı zor olabilir. Direncin daha yüksek bir değere ayarlanması şartıyla, normalde gerilim toplam çalışma değerlerindeki küçük bir değişiklikle, hesap edilen minimum U>Trip değerinden daha yüksek değerlere çıkartılabilir. Referans olması için aşağıdaki hassasiyet hesaplamasına bakınız. 109

116 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma Tablo 12: 1 A kanalları: 20 ma'e kadar minimum çalışmaya sahip giriş Çalışma Dengeleyici gerilimiu>trip direnç R ohm'ları Çalışma akımı düzeyi 1 A Dengeleyici direnç R ohm'ları Çalışma akımı düzeyi 1 A Dengeleyici direnç R ohm'ları 20 V ,020 A V ,020 A ,040 A Çalışma akımı düzeyi 1 A 60 V ,020 A ,040 A 600 0,100 A 80 V ,020 A ,040 A 800 0,100 A 100 V ,020 A ,040 A ,100 A 150 V ,020 A ,040 A ,100 A 200 V ,029 A ,040 A ,100 A Tablo 13: 5 A kanalları: 100 ma'e kadar minimum çalışmaya sahip giriş Çalışma Dengeleyici gerilimiu>trip direnç R1 ohm'ları Çalışma akımı düzeyi 5 A Dengeleyici direnç R1 ohm'ları Çalışma akımı düzeyi 5 A Dengeleyici direnç R1 ohm'ları 20 V 200 0,100 A 100 0,200 A Çalışma akımı düzeyi 5 A 40 V 400 0,100 A 200 0,200 A 100 0, V 600 0,100 A 300 0,200 A 150 0,400 A 80 V 800 0,100 A 400 0,200 A 200 0,400 A 100 V ,100 A 500 0,200 A 250 0,400 A 150 V ,100 A 750 0,200 A 375 0,400 A 200 V ,100 A ,200 A 500 0,400 A Akım trafosu doyma gerilimi, yeterince işletim toleransına sahip olması için en az 2 U>Trip olmalıdır. Bunun U>Trip hesaplamasından sonra kontrol edilmesi gerekir. R değeri seçildiğinde veu>trip değeri ayarlandığında IP düzeninin hassasiyeti hesaplanabilir. hassasiyeti denklem 41 çizimine göre devredeki toplam akım ile belirlenir. IP = n ( IR + Ires + å lmag) EQUATION1747 V1 EN (Denklem 41) burada: n IP IR Ires ΣImag CT oranıdır IED hızlanmada primer akımdır, IED hızlanma akımıdır lineer olmayan dirençten geçen akımdır ve devredeki tüm akım trafolarından gelen mıknatıslama akımlarının toplamıdır (örneğin, sınırlı toprak arıza koruması için 4, reaktör diferansiyel koruması için 2 akım trafosu, oto trafo diferansiyel koruması için 3-5 akım trafosu, bara diferansiyel koruması için bara kuplajları için fider sayısı). 110

117 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma Akımların vektöryel toplamının kullanılması gerektiği unutulmamalıdır (IED'ler, Metrosil ve direnç akımları dirençlidirler). Yukarıdaki hesaplamalardaki arıza akımının yalnız AC bileşenlerinin kullanımını sağlamak için, akım ölçümü arıza akımındaki DC bileşenine karşı duyarsızdır. Gerilime bağlı çalışan direncin (Metrosil) karakteristiği 52 şeklinde gösterilmiştir. Fonksiyonun hassasiyetini düşürmek için şönt paralel olarak lineer olmayan dirence eklenebilir. Seri direnç ısıl kapasitesi Seri direnç 200 W için boyutlandırılmıştır. Tercihen U>Açma 2 /SerisiDirenç test sırasında sürekli aktivasyonun sürmesini sağlamak için her zaman 200 W'tan daha düşük olmalıdır. Eğer bu değer aşılırsa, test geçici arızalarla birlikte yapılmalıdır. Seri direnç 200 W'a göre boyutlandırılmıştır. Koşul: U>Açma 2 /SeriDirenç yerine getirilmelidir. Bu koşulda, test sırasında sürekli enjeksiyona izin verilir. 111

118 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma Rl Rl Rct I> R UR Rres Rct Korunan Nesne UR a) Bastan uca yük durumu UR b) Bastan uca ariza durumu UR c) Iç arizalar =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 49: İki akım trafosu girişine sahip bir faz için yüksek empedans prensibi 112

119 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma Yüksek empedans diferansiyel koruma için bağlantı örnekleri UYARI! ÇOK DİKKATLİ OLUN! Bu ekipmanda, özellikle dirençlerin bulunduğu plaka üzerinde, tehlikeli derecede yüksek gerilim bulunabilir. Bakımı, ANCAK bu donanımın koruduğu primer nesnenin enerjisi kesilmiş ise yapın. Eğer ulusal bir yasa veya standart gerektiriyorsa, dirençlerin bulunduğu plakayı koruyucu bir kapakla veya ayrı bir kutu içine alarak muhafaza edin Ph sınırlı topraklama arızası ve yüksek empedans diferansiyel koruma için bağlantılar Sınırlı topraklama arıza koruması REF, 1Ph Yüksek empedans diferansiyel koruma HZPDIFiçin tipik bir uygulamadır. REF koruma düzenine dayalı yüksek empedans için tipik akım trafosu bağlantıları şekil 50 çiziminde gösterilmiştir. L1 (A) L2 (B) L3 (C) 7 9 CT 1500/5 Yıldız/Wye Bağlı AI01 (I) AI02 (I) BLOCK SMAI2 AI3P Korunmuş Nesne Protected Object AI03 (I) AI04 (I) AI05 (I) AI06 (I) 8 ^GRP2L1 ^GRP2L2 ^GRP2L3 ^GRP2N TYPE AI1 AI2 AI3 AI4 AIN L1 (A) L2 (B) L3 (C) N 1 N 4 CT 1500/5 2 X R1 U 2 R Faz Plaka, Metrosil ve Direnç IEC _2_en.vsd IEC V2 TR Şekil 50: Sınırlı topraklama arıza koruması için akım trafosu bağlantıları Pos Açıklama 1 Düzen topraklama noktası Bu tür bir düzende sadece bir topraklama noktasının bulunmasının son derece önemli olduğunu unutmayın. 113

120 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma 2 Ayar direncinin ve metrosilin bulunduğu tek-faz plaka. 3 Metrosil için gerekli bağlantı. Gösterilen bağlantılar tek-faz plakanın her iki türüne de uygulanabilir. 4 Yüksek empedans diferansiyel IED'ye sekonder enjeksiyon için isteğe bağlı test şalterinin konumu. 5 Dengeleyici direnç için gerekli bağlantı. Gösterilen bağlantılar tek-faz plakanın her iki türüne de uygulanabilir. 6 REFPDIF yüksek empedans düzeninin IED'deki bir akım trafosu girişine bağlanmasını gösterir. 7 Bu akım girişinin bulunduğu, trafo giriş modülüdür. Yüksek empedans diferansiyel koruma uygulaması için akım trafosu oranının bir olarak ayarlanması gerektiğini unutmayın. 1A sekonder güçlü ana akım trafoları için aşağıdaki ayar değerleri girilmelidir: CTprim = 1A ve CTsek = 1A 5A sekonder güçlü ana akım trafoları için aşağıdaki ayar değerleri girilmelidir: CTprim = 5A ve CTsek = 5A CTYıldızNokta parametresi her zaman varsayılan değer olarak bırakılmalıdır Nesneye 8 Bağlantı, bu akım girişini ön işleme fonksiyon bloğunun (9) ilk giriş kanalına bağlayan Sinyal Matris aracında yapılır. Yüksek empedans diferansiyel koruma için 3msn görev zamanlı ön işleme fonksiyon bloğu kullanılacaktır. 9 Bağlı bulunan analog girişleri dijital olarak filtreleme görevi olan ön işleme bloğu. Ön işleme blok çıkışı AI1, 1Ph yüksek empedans diferansiyel koruma ZPDIF fonksiyonunun bir durumuna bağlanmalıdır (örneğin yapılandırma aracındaki HZPDIF'nin durum 1'ine) Ayarlama kuralları Ayar hesaplamaları her uygulama için ayrı ayrı yapılır. Aşağıdaki farklı uygulama tanımlarına bakınız Yapılandırma Yapılandırma Uygulama Yapılandırma aracında yapılır. Örneğin, harici kontrol kriterinden gelen sinyaller uygulama tarafından talep edildiği şekilde girişlere bağlanır. ENGELLE girişi, harici denetim kriterleri ile örneğin fonksiyonu engellemek için kullanılır. BLKTR girişi, harici denetim kriterleri ile örneğin fonksiyonun devre açmasını engellemek için kullanılır. Alarm düzeyi çalışır durumda olacaktır Koruma fonksiyonu ayarları Çalışma: Yüksek empedans diferansiyel fonksiyonun işleyişi aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Açık veya Kapalı. 114

121 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma U>Alarm: Alarm düzeyini ayarlayın. Hassasiyet, diferansiyel düzeyin hesaplanmış hassasiyetinin bir böleni olarak kabaca hesaplanabilir. Tipik bir ayar U>Açma'nın %10'udur. Düzen denetim aşaması olarak kullanılabilir. talarm: Alarm zamanını ayarlayın. Tipik bir ayar 2-3 saniyedir. U>Açma: Her uygulama örneği için örneklerdeki hesaplamalara göre devre açma düzeyini ayarlayın. Bu düzey kararlılığa ulaşmak için hesaplanan gerekli gerilime toleranslı olarak seçilir. Değerler uygulamaya bağlı olarak V aralığında olabilir. SeriDirenç: Dengeleyici seri direncin değerini ayarlayın. Değeri her uygulama için verilen örneklere göre hesaplayın. Direnci hesaplanan örneğe mümkün olduğu kadar yakın ayarlayın. Ulaşılan değeri ölçün ve burada bu değeri ayarlayın. Değer daima yüksek empedans olmalıdır. Bu, örneğin 1A devreler için 400 ohm (400 VA)'dan büyük olmalıdır ve 5 A devreler için 100 ohm (2500 VA)'dan büyük olmalıdır. Bu, dış arızalarda akımın diferansiyel devreden geçmeyip dolaşımını sürdürmesini sağlayacaktır Sınırlı toprak arıza koruma uygulaması REFPDIF Doğrudan topraklı sistemlerde, Sınırlı toprak arıza koruması REF genellikle normal trafo diferansiyel IED'sini tamamlayıcı olarak sunulur. Sınırlı toprak arızası IED'lerin avantajı yüksek hassasiyete sahip olmalarıdır. %2-8 hassasiyete ulaşılabilirken, normal diferansiyel IED %20-40 hassasiyete sahip olacaktır. Yüksek empedans sınırlı toprak arıza fonksiyonu düzeyi akım trafosu mıknatıslama akımlarına bağlıdır. Basit ölçüm prensibi ve sadece bir sargının ölçümü nedeniyle, sınırlı toprak arızası IED'leri de çok hızlıdır. Sınırlı toprak arızası IED bağlantısı şekil 51 çiziminde gösterilmektedir. Şekil 51 çiziminde, her birine doğrudan veya düşük ohmik topraklı trafo sargısı boyunca bağlıdır. Aynı devrede yer alan sınırlı toprak arızası IED'yi trafo diferansiyel IED ile aynı akım devresinde bağlamak sık karşılaşılan bir uygulamadır. Bunun sebebi, diferansiyel IED'leri için ölçüm prensibindeki farklılıkların toprak arızalarını tespit etme olasılığını sınırlamasıdır. Bu tür arızalar ayrıca REF fonksiyonu tarafından tespit edilebilmektedir. 1Ph Yüksek empedans diferansiyel koruma HZPDIF fonksiyonunu kullanan karışık bağlantıdan kaçınılmalı ve düşük empedans düzeni bunun yerine kullanılmalıdır. 115

122 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma Id IEC V2 TR IEC en.vsd Şekil 51: YNd trafosu için sınırlı toprak arıza IED olarak HZPDIF fonksiyonu uygulaması Ayar örneği Yüksek empedans korumanın kullanıldığı her durumda kesinlikle akım trafosunun en yüksek kademesinin kullanılması kesinlikle tavsiye edilir. Bu maksimum akım trafosu kapasitesinin kullanılmasına, akımın en aza düşürülmesine ve dolayısıyla denge gerilim sınırını düşürmeye yardım eder. Bir diğer faktör de şudur ki, dahili arızalar esnasında, seçilen kademede oluşan gerilim lineer olmayan direnç tarafından sınırlanır, ancak kullanılmayan kademelerde oto trafo aktivitesinden dolayı tasarım sınırlarından daha yüksek gerilimler indüklenebilir. Temel veriler: YG sargısı üzerinde trafo anma akımı: Akım trafosu oranı: Akım Trafosu Sınıfı: Kablo döngü direnci: Maks. arıza akımı: 250 A 300/1 A (Not: Tüm konumlarda aynı olmalıdır) 10 VA 5P20 <50 m 2,5mm 2 (tek yön), 75 C'de 2 0,4 ohm verir Maksimum dış arıza akımı trafo reaktansı ile sınırlanır, trafonun 15 anma akımını kullanın 116

123 1MRK UTR - Bölüm 6 Diferansiyel koruma Hesaplama: 250 UR > 15 ( ) = 18.25V 300 EQUATION1219 V1 EN (Denklem 42) U>Açma=20 V ayarını seçin. %5 hata ile akım trafosu doyma gerilimi anma değerlerinden kabaca hesaplanabilir. ( ) E5P > = 213.2V EQUATION1220 V1 EN (Denklem 43) sonuç, 2 U>Açma'dan daha büyüktür. Seçili dirençlerin tablosundan kullanılacak gerekli seri dengeleyici direnç değerini bulunuz. Bu uygulamanın çok hassas olması gerektiğinden, 20 ma'lik bir akım veren SeriDirenç=1000 ohm'u seçiniz. İşletme gerilimindeki hassasiyeti hesaplamak için kabul edilebilir bir değer veren denklem 44 örneğine bakın; çünkü minimum işletme geriliminin yaklaşık %10'unu verir. 300 IP = ( ) approx.25.5a 1 EQUATION1221 V1 EN (Denklem 44) Mıknatıslama akımı, mevcut olması gereken akım trafosu çekirdekleri için mıknatıslama eğrisinden alınır. U> değeri alınır. Gerilime bağlı çalışan direnç akımı için, gerilim üst değeri 20 2 kullanılır ve en yüksek akım kullanılır. Daha sonra, 2 'ye bölünerek RMS akımı hesaplanır. Eğrinin en yüksek değerini kullanın Alarm düzeyi işletimi 1Ph Yüksek empedans diferansiyel koruma HZPDIF fonksiyonunun, ilgili bir akım trafosu devresinin problemleri için alarm vermekte kullanılabilecek ayrı bir alarm düzeyi vardır. Ayar düzeyi normalde, işletim gerilimi U>AçmaAçmaHızlama'nın %10'u civarında olacak şekilde seçilir. U> Alarm düzeyi dengeleyici direnç ve minimum akım hassasiyeti değeri ile ilgilidir. Ayar örneği U> Alarm ayar değeri prosedürü hesaplamasını gösterir. Yukarıdaki ayar örneklerinde de görüldüğü gibi, HZPDIF fonksiyonunun hassasiyeti normalde yüksektir. Bu demektir ki, fonksiyon bir çok durumda kısa devre veya açık akım trafosu sekonder devreleri için de çalışacaktır. Ancak dengeleyici direnç normal yük akımından daha yüksek bir hassasiyet sağlayacak şekilde seçilebilir ve/veya çalışmaya ayrı kriterler, bir denetim bölgesi eklenebilir. 117

124 Bölüm 6 1MRK UTR - Diferansiyel koruma Bu, aynı HZPDIF fonksiyonuna sahip başka bir IED olabilir veya toprak aşırı akım fonksiyonu veya nötr nokta gerilim fonksiyonu tarafından gerçekleştirilen arıza koşulu hakkında bir kontrol olabilir. Çalışmanın beklenmediği normal hizmet sırasındaki bu tür durumlar için, alarm çıkışı, devrede sürekli yüksek gerilim olmasını önlemek amacıyla diferansiyel devreye harici bir kısa devre yaptırmak için kullanılmalıdır. Kısa devre yaptırmadan önce bir kaç saniyelik bir zaman gecikmesi kullanılır ve alarm aktifleştirilir. Yüksek gerilimlere dayanabilen kontaklara sahip yardımcı röleler, RXMVB türleri gibi kullanılabilir. Yüksek gerilimlere dayanabilen kontaklara sahip yardımcı röleler (örn. RXMVB türleri) kullanın DC veya Tepe Gerilimi (Volt) 1000 Uygulanan AC Voltu ma~ Sonuçta Oluşan Akım ma rms Eşdeğeri DC veya Tepe Akımı (Amp) xx jpg IEC V1 TR Şekil 52: V aralığında lineer olmayan dirençler için akım gerilim karakteristiğinde, ortalama akım aralığı şöyle olur: 0,01 10 ma 118

125 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma Bölüm 7 Akım koruma 7.1 Ani faz aşırı akım koruma 3-fazlı çıkış PHPIOC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Ani faz aşırı akım koruma, 3-fazlı çıkış PHPIOC IEC tanımlama 3I>> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50 SYMBOL-Z V1 TR Uygulama Uzun mesafe nakil hatları büyük miktarlarda elektrik enerjisini üretildikleri yerlerden tüketilecekleri bölgelere kadar taşır. Nakil hattının her iki ucundaki üretilen ve tüketilen elektrik enerjisi arasındaki dengesizlik çok büyüktür. Bu da hat üzerindeki bir arızanın tüm sistemin kararlılığını tehlikeye atabileceğine işaret eder. Bir güç sisteminin geçici kararlılığı çoğunlukla üç parametreye bağlıdır (sabit miktarda elektrik enerjisi iletildiğinde): Arıza türü. Üç fazlı arızalar en tehlikeli olanlardır, çünkü arıza koşulları altında arızalı noktadan enerji iletilmesi mümkün değildir. Arıza akımının büyüklüğü. Arıza akımının yüksek olması, iletilen enerjideki düşüşün yüksek olduğuna işaret eder. Toplam arıza giderme süresi. Eğer toplam arıza giderme süresi çok uzunsa (bu süre korumanın çalışma süresi ve kesicinin açılma süresinden oluşur), iletim hattının her iki tarafında bulunan jeneratörlerin EMF leri arasındaki faz açısı, stabilite limitlerinin ötesine geçecek şekilde artabilir. Uzun iletim hatlarındaki arıza akımı genellikle arızanın konumuna bağlıdır ve üretim noktası ile arasındaki mesafe uzadıkça azalır. Bu nedenle koruma, üretim (ve röle) noktasına çok yakın arızalarda çok hızlı çalışmalıdır. Bu arızaların karakteristik özelliği çok yüksek arıza akımı bulunmasıdır. Ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı PHPIOC çok yüksek akımlarla karakterize edilen arızalarda 10 msn içinde çalışabilir. 119

126 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Ayarlama kuralları Ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı PHPIOC parametresi yerel HMI üzerinden veya PCM600 üzerinden yapılır. Bu koruma fonksiyonu yalnız seçici olarak çalışmalıdır. Bu nedenle istenmedik şekilde çalışmayı önlemek için tüm sistem ve geçici koşulları kontrol edin. Hat üzerinde beklenebilecek olası en yüksek arıza akımının hangi çalışma koşullarında gerçekleşeceği yalnız detaylı şebeke incelemeleri sonucunda belirlenebilir. Çoğu durumlarda bu akım üç fazlı arıza koşullarında oluşur. Ancak, tek fazdan toprağa ve iki fazdan toprağa koşullar da incelenmelidir. Ayrıca, hat akımında kısa süreli yüksek bir artışa neden olabilecek geçici durumları da inceleyin. Tipik bir örnekte: Uzak ucunda bir güç trafosu bulunan bir iletim hattı, şebekeye bağlandığında yüksek bir ani akıma neden olabilir ve bunun sonucunda bütünleşik, ani aşırı akım korumasının çalışmasına neden olabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. IP>>: Çalışma akımını ITemel 'in % si olarak ayarlayın Paralel hatsız gözlü şebeke Aşağıdaki arıza hesapları üç-faz-, tek-faz-topraklama ve iki-faz--topraklama arızaları için yapılmalıdır. Şekil 53 çiziminde gösterildiği gibi, B de bir arıza uygulayın ve ardından dış arıza faz akımı I fb akımını hesaplayın. A dan B ye baştan uca maksimum arıza akımının hesaplanması, Z A için minimum kaynak empedans değerleri, Z B için maksimum kaynak empedans değerleri alınarak yapılmalıdır. Z A A I fb Z L B Z B IED Arıza =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 53: A dan B ye dış arıza akımı: I fb 120

127 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma Bu durumda, A'daki bir arıza uygulanmalı ve dış arıza akımı I fa hesaplanmalıdır, şekil 54. Maksimum dış arıza akımını almak için maksimum Z B minimum değeri ve Z A maksimum değeri dikkate alınmalıdır. Z A A I fa Z L B Z B Röle Arıza vsd IEC V1 TR Şekil 54: B den A ya dış arıza akımı: I fa IED bu iki baştan uca arıza akımından hiçbiri için açmamalıdır. Böylece minimum akım ayarı (Imin) teorik olarak şöyle olacaktır: Imin ³ MAX( I fa, I fb ) EQUATION78 V1 EN (Denklem 45) Maksimum koruma statik sapma için %5 güvenlik toleransı ve maksimum olası geçici menzil aşımı için %5 güvenlik toleransı uygulanmalıdır. Ölçüm trafolarının geçici koşullardaki sapmaları ve sistem verilerindeki sapmalar nedeniyle ilaveten %20 önerilir. Böylece ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı için minimum primer ayar (Is) aşağıdaki gibidir: I s ³ 1.3.Im in EQUATION79 V2 EN (Denklem 46) Koruma fonksiyonu, bu spesifik uygulama için sadece bu ayarın değeri IED nin gidermesi gereken maksimum arıza akımına eşit veya daha düşük olduğunda kullanılabilir, şekil 55 örneğindeki (I F ). 121

128 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma I F Z A A Z L B Z B IED Arıza =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 55: Arıza akımı: I F Is IP >>= 100 IBase EQUATION1147 V3 EN (Denklem 47) Paralel hatlı gözlü şebeke Hatların paralel olması durumunda, paralel hattan indükte olan akımın korumalı hat üzerindeki etkisi dikkate alınmalıdır. İki hattın aynı baraya bağlandığı bir örnek şekil 56 çiziminde verilmiştir. Bu durumda arızalı hattan (hat 1) sağlıklı hatta (hat 2) indükte olan arıza akımının etkisi daha önce bahsedilen iki dış arıza akımı I fa ve I fb ile birlikte hesaba katılır. Şekil 56 çiziminde gösterilen IED için paralel hattan gelecek maksimum etki, C kesicisi açık olarak C noktasında bir arıza olacaktır. C'de bir arıza uygulanmalıdır, ardından sağlıklı hat üzerindeki IED'den (I M ) görülen maksimum akım (bu, tek-faz-topraklama ve iki-faz-topraklama arızaları için uygulanır) hesaplanabilir. 122

129 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma A C Z L1 Hat 1 B Z A Arıza M Z B Z L2 I M IED Hat 2 =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 56: İki paralel hat. Paralel hattın dış arıza akımı üzerindeki etkisi: I M Aşırı akım koruma fonksiyonu (Imin) için teorik olarak minimum akım ayarı şöyle olmalıdır: Imin ³ MAX( I fa, I fb, I M ) EQUATION82 V1 EN (Denklem 48) Burada I fa ve I fb önceki paragrafta açıklanmıştır. Daha önce bahsedilen güvenlik toleransları dikkate alındığında, ani faz aşırı akım koruma 3-faz çıkışı için minimum ayar (Is) aşağıdaki gibidir: Is ³1.3 Imin EQUATION83 V2 EN (Denklem 49) Ayarın değeri IED nin gidermesi gereken maksimum faz arıza akımına eşit veya daha düşük olduğunda koruma fonksiyonu bu özel uygulama için kullanılabilir. IED ayar değeri IP>> primer akım değeri IBase'in yüzdesi olarak verilir. IP>> için bu değer bu formülde verilmiştir: Is IP >>= 100 IBase EQUATION1147 V3 EN (Denklem 50) 7.2 Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3 fazlı çıkış OC4PTOC 123

130 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Dört kademeli faz aşırı akım koruma, 3 fazlı çıkış OC4PTOC IEC tanımlama 4 4 3I> alt ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 51/67 TOC-REVA V1 TR Uygulama Dört kademe faz aşırı akım koruma 3 faz çıkışı OC4PTOC güç sistemde farklı uygulamalarda kullanılır. Bazı uygulama örnekleri şunlardır: Dağıtım ve alt iletim sistemlerinde fiderlerin kısa devreye karşı korunması. Normalde bu fiderler radyal yapıdadır. İletim hatlarının artçıl kısa devre koruması. Güç trafolarının artçıl kısa devre koruması. Güç sistemine bağlı bulunan farklı donanımların kısa devre korunması; örn. şönt kapasitör bankları, şönt reaktörleri, motorlar ve diğer donanımlar. Güç jeneratörlerinin artçıl kısa devre koruması. Gerilim trafosu girişleri mevcut veya bağlı değilse, ayar parametresi DirModex (x = kademe 1, 2, 3 veya 4) varsayılan değerde bırakılacaktır, Yönsüzveya şöyle ayarlanır: Kapalı. Pek çok uygulamada, farklı akım hızlanma seviyeleri ve gecikme süreleri içeren kademelere gerek duyulabilir. OC4PTOC dört farklı, birbirinden ayrı olarak ayarlanabilen adım içerebilir. OC4PTOC'nin her kademesi yüksek seviyede esnekliğe sahiptir. Aşağıdaki seçenekler mümkündür: Yönsüz / Yönlü fonksiyon: Çoğu uygulamada fonksiyon yönsüz olarak kullanılır. Bu çoğunlukla korunan nesnenin kendisinin hiç arıza akımı beslemediği durumlar için geçerlidir. Selektivite ve hızlı arıza giderme elde edebilmek için, yönlü fonksiyon gerekli olabilir. Gecikme zamanı karakteristik seçenekleri: Sabit zamanlı gecikme ve farklı türlerde ters zaman gecikme karakteristikleri gibi çeşitli gecikme zamanı karakteristiği türleri vardır. Farklı aşırı akım korumaları arasındaki seçicilik, normal olarak farklı korumaların fonksiyon zaman gecikmeleri arasındaki koordinasyonla gerçekleşir. Tüm aşırı akım korumaları arasındaki ideal koordinasyonu sağlamak için, bunların aynı zaman gecikmesi karakteristiğine sahip olması gerekir. Bu nedenle, standartlaştırılmış çok geniş bir ters zaman karakteristik yelpazesi mevcuttur: IEC ve ANSI. 124

131 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma Ayarlama kuralları Kademe 1 ve 4 için zaman karakteristikleri, mutlak gecikme süresi veya ters zaman karakteristiği olarak seçilebilir. Kademe 2 ve 3 her zaman sabit zaman gecikmelidir ve sistemde IDTM'ye gerek olmadığında kullanılır. Güç trafoları enerjilendirilirken büyük miktarda ani akımlara maruz kalabilir. Bu olgunun nedeni süre bölümlerinde trafo manyetik çekirdeğinin doymasıdır. Ani yığılma akımının, faz aşırı akım korumanın hızlanma akımının üzerine çıkma riski vardır. Ani yığılma akımının büyük bir 2. harmonik içeriği vardır. Bu da korumanın istenmeyen şekilde çalışmasını önlemekte kullanılabilir. Sonuç olarak, OC4PTOC fonksiyonunun, eğer bu harmonik akımın seviyesi temel akımın ayarlanmış olan belirli bir yüzdesinin üzerine çıkarsa, 2. harmonik bastırma olasılığı vardır. Dört kademeli faz aşırı akım koruma 3 faz çıkışı OC4PTOC için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. OC4PTOCiçin aşağıdaki ayarlar yapılabilir.. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. ÖlçTürü: Ayrık Fourier filtreli seçimi (DFT) veya gerçek RMS filtreli (RMS) sinyalleri. RMS şönt kapasitörlü uygulamalarda RMS harmonik içerik kullanılması düşünülebilir. Çalışma: Koruma aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Kapalı veya Açık 2ndHarmStab: Temel akımın %'si olarak ayarlanmış 2. harmonik akım bastırmanın çalışma seviyesi. Ayar aralığı 5-100%1'lik kademelerde %. Varsayılan ayar %20 dir. 125

132 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma 3 U ref I dir IEC _1_vsd IEC V1 TR Şekil 57: Yönlü fonksiyon karakteristiği 1. RCA = Röle karakteristik açısı ROA = Röle karakteristik açısı Geri 4. İleri Kademe 1 ila 4 için ayarlar n kademe 1 ve 4 anlamına gelir. x kademe 1, 2, 3 ve 4 anlamına gelir. DirModex: x kademesinin yönlü modudur. Olası ayarlar: Kapalı/Yönsüz/İleri/Geri. Karakteristn: kademesi için zaman karakteristiğinin seçimi. Sabit zaman gecikmesi ve farklı ters zaman karakteristikleri tablo 14 örneğine göre kullanılabilir. Adım 2 ve 3 her zaman mutlak gecikme zamanıdır. 126

133 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma Tablo 14: Ters zaman karakteristikleri Eğri adı ANSI İleri Derece Ters ANSI Çok Ters ANSI Normal Ters ANSI Orta Düzeyde Ters ANSI/IEEE Sabit Zamanlı ANSI Uzun Süre İleri Derece Ters ANSI Uzun Süre Çok Ters ANSI Uzun Süre Ters IEC Normal Ters IEC Çok Ters IEC Ters IEC İleri Derece Ters IEC Kısa Süre Ters IEC Uzun Süre Ters IEC Sabit Zamanlı ASEA RI RXIDG (logaritmik) Farklı karakteristikler Teknik Kılavuzda (TM) yapılmıştır. Ix>: Kademe x için IBase in %'si olarak verilen çalışma faz akım düzeyi. tx: Kademe x için sabit zamanlı gecikme. Sabit zamanlı karakteristik seçilirse kullanılır. kn: Kademe nx için ters zaman gecikmesi zaman çarpanı. IMinn: Kademe nx için minimum çalışma akımı, ITemel in % si olarak. Standarda göre ANSI resetleme karakteristiğine erişmek için Ix>'in altında IMinn'i ayarlayın. Eğer IMinn parametresi herhangi bir kademe için Ix>'in üstünde ayarlanır ise akım IMinn'in altına düştüğünde ANSI resetleme akım sıfırmış gibi çalışır. tnmin: Tüm ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma zamanı. Yüksek akımlarda ters zaman karakteristiği çalışma zamanını çok kısa verebilir. Bu parametre ayarlanarak kademenin çalışma zamanının asla ayarlanan değerden kısa olmaması sağlanabilir. Ayar aralığı: 0,001s'lik kademelerle 0,000-60,000s. 127

134 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Çalışma zamanı IMinn tnmin Akım =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 58: Ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma akımı ve çalışma zamanı Eğrinin tanımına tamamen uygun olabilmesi için parametre tnmin ayarı, ayarlı olan akım yakalama değerinin yirmi katı olarak ölçülen akımın seçili ters eğrisinin çalışma zamanına eşit bir değere ayarlanmalıdır. Çalışma zamanı değerinin, zaman çarpanı için seçilmiş olan ayar değerine bağımlı olduğunu unutmayın. kn. HarmRestrainx: Kademe engellemesini, harmonik bastırma fonksiyonu (2. harmonik) üzerinden etkinleştir. Güç trafosu ani akımlarının istenmeyen açmalara sebep olma ihtimali varsa, bu fonksiyonun kullanılması gerekir. Olabilecek ayarlar Kapalı/Açık harmonik bastırma Güç trafosu enerjilendirildiğinde, bu sürenin bir bölümünde trafo çekirdeğinin doygunlaşma riski vardır. Bu da trafo ani akımıyla sonuçlanabilir. Bu da, ani yığılma akımının fazlar arasında sapıyor olması nedeniyle, şebekede azalan rezidüel akımla sonuçlanır. Faz aşırı akım fonksiyonunun istenmeyen açma vermesi riski vardır. Ani akımda 2. harmonik bileşen oranı nispeten büyüktür. Bu bileşen, bu istenmeyen fonksiyonu engellemek için bastırma sinyali oluşturmakta kullanılabilir. 2. harmonik bastırma için ayarlar aşağıda verilmektedir. 128

135 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma 2ndHarmStab: Belirlenen kademeyi engellemek için 2. harmonik bastırma sinyalinin aktivasyonu için ikinci harmonik akım içeriğinin oranı. Burada ayar temel frekans rezidüel akımın % si olarak verilmiştir. Ayar aralığı 5-100%1'lik kademelerde %. Varsayılan ayar %20'dir ve herhangi bir değer gerekli olmadığını gösteren daha derin bir soruşturma olması halinde kullanılabilir. HarmRestrainx: Bu parametre aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Kapalı/Açık, böylece 2. harmonik bastırma devre dışı bırakılıp etkinleştirilebilir. Dört kademe faz aşırı akım koruma, 3 faz çıkışı korumanın kullanıldığı uygulamaya bağlı olarak farklı şekillerde kullanılabilir. Genel açıklama aşağıda verilmiştir. Çalışma akımı ayarı ters zaman koruması veya en düşük akım kademeli sabit ters zaman koruması, olabilecek en yüksek yük akımının koruma işlemine neden olmayacak şekilde bir akım ayarı vermelidir. Burada koruma resetleme akımı da dikkate alınmalıdır, bunun nedeni kısa bir aşırı akım pikinin, aşırı akım bittikten sonra da korumayı çalıştırmasına engel olmaktır. Bu olgu şekil 59 çiziminde açıklanmıştır. Akim I Hat faz akimi Çalisma akimi Reset akimi IED resetlenmez Zaman t IEC V3 TR IEC en-2.vsd Şekil 59: Aşırı akım koruma için çalışma ve resetleme akımı En düşük ayar değeri denklem 51 örneğinde gösterildiği şekilde yazılabilir. 129

136 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Imax Ipu ³ 1.2 k EQUATION1262 V2 EN (Denklem 51) burada: 1,2 emniyet payıdır, k Imax korumanın resetleme oranıdır maksimum yük akımıdır. Hat üzerindeki maksimum yük akımı tahmin edilmelidir. Ayrıca, korumanın kapsayacağı bölge içindeki tüm arızaların, faz aşırı akım koruma tarafından tespit edilmesi talep edilmektedir. Koruma tarafından tespit edilecek minimum arıza akımı Iscmin hesaplanmalıdır. Bu değer temel alındığında, en yüksek yakalama akım değeri ayarı 52 denkleminde görüldüğü şekilde yazılabilir. Ipu 0.7 Isc min EQUATION1263 V2 EN (Denklem 52) burada: 0,7 emniyet payıdır Iscmin aşırı akım koruma tarafından tespit edilecek en küçük arıza akımıdır. Özet olarak, çalışma akımı denklem 53 gösterilen aralık içerisinde seçilmelidir. Imax 1.2 Ipu 0.7 Isc min k EQUATION1264 V2 EN (Denklem 53) Aşırı akım korumanın yüksek akım fonksiyonu (ki bu işlemi kısa bir süre durdurur) korumanın güç sistemindeki diğer korumalara seçici olacağı şekilde yapılmalıdır. Koruma tarafından korunacak olan güç sisteminin olabildiğince geniş bir bölümünde (primer korumalı bölge), arızaların hızlı açma yapması istenilen bir özelliktir. Arıza akım hesabı, primer korumalı bölgenin en uzak kısmındaki arıza akımlarının en büyüğünü, Iscmax değerini verir. Kısa devre akımının olası bir DC bileşeni nedeniyle, geçici aşırı menzil riski dikkate alınmalıdır. Faz aşırı akım korumanın en hızlı aşaması aşağıdaki formüle göre yazılabilir 130

137 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma I ³ k I high 1.2 t scmax EQUATION1265 V1 EN (Denklem 54) burada: 1,2 emniyet payıdır, k t Iscmax arıza akımının DC bileşenine göre geçici aşırı menzili koruyan bir faktördür ve 1,1 daha düşük olarak düşünülebilir primer koruma bölgesinin en uzak noktasındaki bir arızanın en büyük arıza akımıdır Faz aşırı akım korumanın çalışma zamanları, arıza zamanı çok kısa olacak şekilde seçilmelidir böylece seçicilik sağlanırken korunan teçhizat, termal aşırı yük nedeniyle hasar görmeyecektir. Radyal besleme şebekelerindeki aşırı akım korumada, süre ayarlaması grafik olarak seçilebilir. Bu en fazla ters zamanlı aşırı akım korumada kullanılır. Şekil 60 çiziminde zaman karşı akım eğrileri şema üzerinde göstermektedir. Zaman ayarı, seçiciliği koruyarak en kısa arıza süresini elde etmek üzere seçilmiştir. Eğriler arasındaki süre farkı, kritik süre farkından daha büyükse, seçicilik sağlanabilir. 10 Zaman-akım eğrileri Açma süresi tfunc1 n tfunc2 n Str n Arıza Akımı tr ai IEC V1 TR Şekil 60: Seçicilik sağlanarak arıza süresi 131

138 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Farklı korumalar arasında seçiciliği sağlayabilmek için, radyal şebekede iki korumanın gecikme süreleri arasında minimum bir süre farkı Dt bulunmalıdır. Minimum süre farkı çeşitli durumlar için belirlenebilir. Mümkün olan en kısa zaman farkını belirleyebilmek için korumaların çalışma zamanı, kesici açma zamanı ve koruma resetleme zamanı bilinmelidir. Bu gecikme süreleri koruma ekipmanları arasında önemli farklılıklar gösterebilir. Aşağıdaki zaman gecikmeleri yaklaşık olarak düşünülebilir: Koruma çalışma zamanı: Koruma resetleme zamanı: Kesici açma zamanı: msn msn msn Zaman koordinasyonu için örnek İki trafo merkezi A ve B'nin, aşağıdaki 61 şeklindeki çizimde gösterildiği gibi bir hat üzerinden birbirlerine doğrudan bağlandığını kabul edin. B istasyonundan başka bir konumda yer alan bir arıza olduğunu kabul edin. IED B1'in aşırı akım koruması arıza akımının bir büyüklüğü vardır. Böylece korumanın ani bir fonksiyonu olacaktır. IED A1 aşırı akım korumasının gecikme fonksiyonu olmalıdır. Arıza sırasında meydana gelen olaylar dizisi zaman ekseni kullanılarak açıklanabilir, bkz. şekil

139 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma A1 B1 Fider I> I> Zaman ekseni t=0 Ariza ortaya çikar t=t 1 Koruma B1 açilir t=t 2 B1'deki kesici açilir t=t 3 Koruma A1 resetlenir =IEC =1=tr= Original.vsd IEC V1 TR Şekil 61: Arıza sırasında olayların dizisi burada: t=0 arızanın oluştuğu zamandır, t=t 1 t=t 2 t=t 3 IED B1 aşırı akım korumadan devre kesiciye açma sinyali gönderildiği zamandır. Bu korumanın çalışma zamanı t 1 dir, IED B1 deki devre kesicinin açıldığı zamandır. Devre kesicinin açma zamanı t 2 - t 1 'dir ve IED A1 de aşırı akım korumanın resetlediği zamandır. Koruma resetleme zamanı t 3 - t 2 'dir. IED A1'deki aşırı akım korumasının IED B1'deki aşırı akım korumaya karşı seçici olmasını sağlamak için minimum süre farkı t 3 ten daha fazla olmalıdır. Koruma çalışma zamanı, kesici açma zamanı ve koruma resetleme zamanı değerlerinde belirsizlikler vardır. Bu nedenle emniyet payı bırakılmalıdır. Gereken süre farkı normal değerlerle, 55 denkleminde gösterildiği şekilde hesaplanabilir. D t ³ 40ms + 100ms + 40ms + 40ms = 220ms EQUATION1266 V1 EN (Denklem 55) burada aşağıdaki kabuller geçerlidir: aşırı akım koruma B1 çalışma zamanı kesici açma zamanı koruma A1 resetleme süresi ek pay 40 ms dir 100 ms dir 40 ms dir ve 40 ms dir 133

140 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma 7.3 Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC IEC tanımlama IN>> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50N IEF V1 TR Uygulama Pek çok uygulamada, arıza akımı nesne empedansı ile tanımlanmış bir değer ile sınırlı olduğunda, ani toprak arıza koruma hızlı ve seçivi açma sağlayabilir. Çok yüksek akımlarla karakterize edilen arızalarda 15 ms'de çalışabilen (50 Hz nominal sistem frekansı) anlık rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC, IED içerisine dahil edilmiştir Ayarlama kuralları Ani rezidüel aşırı akım koruma EFPIOC için parametreler, yerel HMI üzerinden veya PCM600 üzerinden yapılır. EFPIOC için ayar parametrelerinin seçimi için bazı kurallar verilmiştir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Fonksiyonun ayarı, rezidüel akım korumanın çalışmasıyla sınırlıdır (IN>>). Temel koşul selektivitenin sağlanmasıdır. Başka bir deyişle EFPIOC fonksiyonunun, korunan nesne (hat) dışındaki diğer nesneler için çalışmasına izin verilmemelidir. Gözlü sistemdeki normal bir hat için tek fazdan toprağa arızalar ve fazdan faza toprağa arızalar şekil 62 ve şekil 63 örneğinde gösterildiği şekilde hesaplanır. Koruma için rezidüel akımlar (3I 0 ) hesaplanır. Uzak hat ucundaki arıza için bu arıza akımı I fb dir. Bu hesaplamada, alçak kaynak empedanslı Z A ve yüksek kaynak empedanslı çalışma durumu Z B kullanılmalıdır. Merkez baradaki arıza için arıza akımı I fa dır. Bu hesaplamada, alçak kaynak empedanslı Z A ve yüksek kaynak empedanslı çalışma durumu Z B kullanılmalıdır. 134

141 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma Z A A I fb Z L B Z B IED Arıza =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 62: A dan B ye dış arıza akımı: I fb Z A A I fa Z L B Z B Röle Arıza vsd IEC V1 TR Şekil 63: B den A ya dış arıza akımı: I fa Bu fonksiyon, koruma için hesaplanan hiçbir akımda çalışmaz. Minimum akım ayarı (Imin) teorik olarak şöyle olacaktır: Imin ³ MAX( I fa, I fa ) EQUATION284 V1 EN (Denklem 56) Maksimum statik hassasiyetsizliği için %5 güvenlik payı ve maksimum olası geçici aşırı menzil için %5 güvenlik payı bırakılmalıdır. Cihazlardaki trafoların geçici koşullarda hassasiyetsizliği ve sistem verilerindeki hassasiyetsizlik nedeniyle ilaveten %20 önerilir. Minimum primer akım ayarı (Is) aşağıdaki gibidir: I s ³ 1.3.Im in EQUATION285 V2 EN (Denklem 57) Sıfır dizi ortak kuplajlı paralel hatların durumunda, paralel hat üzerindeki arıza, şekil 64 çiziminde gösterildiği gibi hesaplanmalıdır. 135

142 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma A C Z L1 Hat 1 B Z A Arıza M Z B Z L2 I M IED Hat 2 =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 64: İki paralel hat. Paralel hattın dış arıza akımı üzerindeki etkisi: I M Minimum akım ayarı (Imin), bu durumda teorik olarak şöyle olacaktır: I m in ³ M A X( I fa, I fb, I M ) EQUATION287 V1 EN (Denklem 58) Burada: I fa ve I fb tek hatlı durum için açıklanmıştır. Daha önce bahsedilen emniyet payı dikkate alındığında, minimum ayar (Is) şöyle olacaktır: I s ³ 1.3.Im in EQUATION288 V2 EN (Denklem 59) Trafo ani yığılma akımı dikkate alınmalıdır. Koruma ayarı temel akımın (IBase) yüzdesi olarak ayarlanmalıdır. Çalışma: korumayı şu şekilde ayarlayın Açık veya Kapalı. IN>>: Çalışma akımını ITemel 'in % si olarak ayarlayın. Itemel, IED de bulunan fonksiyonların tümü için geçerli genel bir parametredir. 7.4 Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır, negatif dizi yönü EF4PTOC 136

143 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Dört kademe rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönü EF4PTOC IEC tanımlama 2 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 51N/67N IEC V1 TR Uygulama Dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönü EF4PTOC güç sisteminde çeşitli uygulamalarda kullanılır. Bazı uygulama örnekleri şunlardır: Doğrudan topraklanmış dağıtım ve alt iletim sistemlerinde, fiderlerin toprak arızalarına karşı korunması. Normalde bu fiderler radyal yapıdadır. Alt iletim ve iletim hatlarının artçı toprakarıza koruması. İletim hatlarının hassas toprak arıza koruması. EF4PTOC mesafe koruma ile karşılaştırıldığında, dirençli fazdan toprağa arızaları daha yüksek hassasiyetle tespit eder. Güç trafolarının artçı toprak arıza koruması, trafo merkezinde toprak kaynağı ile. Güç sistemine bağlı bulunan farklı donanımların toprak arıza koruması; örn. şönt kapasitör bankları, şönt reaktörleri ve diğerleri. Fidererin negatif dizi yönlü toprak arıza koruması, PT'ler Açık Üçgen bağlı bir şekilde, Sıfır dizi gerilimi elde etmek mümkün değildir. Önemli ortak bağlaşıma sahip çift devreli orta veya uzun aktarım hattının negatif dizi yönlü toprak arıza koruması. Pek çok uygulamada, farklı çalışma düzeyleri ve zaman gecikmeleri içeren kademelere gerek duyulabilir. EF4PTOC'de dört farklı, birbirinden ayrı olarak ayarlanabilen kademe olabilir. EF4PTOC fonksiyonunun her kademesi yüksek seviyede esneklik içerir. Aşağıdaki seçenekler mümkündür: Yönsüz/Yönlü fonksiyon: Bazı uygulamalarda fonksiyon yönsüz olarak kullanılır. Bu çoğunlukla korunan nesnenin kendisinin hiç arıza akımı beslemediği durumlar için geçerlidir. Selektivite ve hızlı arıza giderme elde edebilmek için, yönlü fonksiyon gerekli olabilir. Bu durum, gözlü ve efektif topraklı iletim sistemlerinin simetrik olmayan toprak arıza koruması için geçerli olabilir. Yönlü rezidüel aşırı akım koruma, iletim hatlarındaki toprak arızalarının hızla giderilmesini sağlayan telekoruma iletişim düzenlerinde de etkili şekilde çalışabilir. Yönlü fonksiyon, ayar ile belirlenen polarizasyon miktarını kullanır. Gerilim polarizasyonu (3U 0 veya U 2 ) çoğunlukla kullanılır, fakat alternatif olarak akım polarizasyonu (3I 0 veya I 2 ) nötr (sıfır dizi) kaynağı (ZN) sunan trafo nötrlerindeki akımlar kullanılarak (IPol ZN) fonksiyon polarize edilir. Ayrıca, gerilim ve akım bileşenlerinin her ikisinin toplamının polarizasyonuna izin verildiği çifte polarizasyon da mümkündür. 137

144 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Zaman karakteristiği seçenekleri: Birkaç farklı zaman karakteristik türü vardır; örneğin sabit zamanlı gecikme ve farklı türde ters zaman karakteristikleri. Farklı aşırı akım korumaları arasındaki seçicilik, normal olarak farklı korumaların çalışma zamanları arasındaki koordinasyonla etkinleştirilir. Optimal koordinasyonu elde etmek için tüm aşırı akım korumalarının, aynı zaman karakteristiğine sahip olacak şekilde birbirleriyle koordine edilmesi gerekir. Bu nedenle, standartlaştırılmış çok geniş bir ters zaman karakteristik yelpazesi mevcuttur: IEC ve ANSI. Kademe 1 ve 4 için zaman karakteristikleri, mutlak gecikme süresi veya ters zaman karakteristiği olarak seçilebilir. Kademe 2 ve 3 her zaman sabit zaman gecikmelidir ve sistemde IDTM'ye gerek olmadığında kullanılır. Tablo 15: Zaman karakteristiği Eğri adı ANSI İleri Derece Ters ANSI Çok Ters ANSI Normal Ters ANSI Orta Düzeyde Ters ANSI/IEEE Sabit Zamanlı ANSI Uzun Süre İleri Derece Ters ANSI Uzun Süre Çok Ters ANSI Uzun Süre Ters IEC Normal Ters IEC Çok Ters IEC Ters IEC İleri Derece Ters IEC Kısa Süre Ters IEC Uzun Süre Ters IEC Sabit Zamanlı ASEA RI RXIDG (logaritmik) Güç trafoları enerjilendirilirken büyük miktarda ani akımlara maruz kalabilir. Ani akımın rezidüel akım bileşenleri bulunabilir. Bu olgunun nedeni trafonun manyetik çekirdeğinin çevrim bölümleri sırasında satürasyonudur. Ani akımın, rezidüel aşırı akım korumanın çalışma akımının üzerinde bir rezidüel akım seviyesine çıkma riski vardır. Ani akımın büyük bir sekonder harmonik içeriği vardır. Bu da korumanın istenmeyen şekilde çalışmasını önlemekte kullanılabilir. Sonuç olarak EF4PTOC fonksiyonunun, eğer bu harmonik akımın düzeyi temel akımın ayarlanmış olan belirli bir yüzdesinin üzerine çıkarsa, ikinci bir harmonik bastırma 2ndHarmStab olanağı vardır. 138

145 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma Ayarlama kuralları Dört kademeli rezidüel aşırı akım koruma, sıfır veya negatif dizi yönü EF4PTOC için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Dört kademeli aşırı rezidüel akım koruma için aşağıdaki ayarlar yapılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Korumayı şu şekilde ayarlar Açık veya Kapalı. EnaDir: Her kademede yönlü mod seçimine ek olarak yönlü hesaplamayı etkinleştirir Kademe 1 ve 4 için ayarlar n kademe 1 ve 4 anlamına gelir. x kademe 1, 2, 3 ve 4 anlamına gelir. DirModex: x kademesinin yönlü modudur. Olası ayarlar: Kapalı/Yönsüz/İleri/Geri. Karakteristx: x kademesi için zaman karakteristiğinin seçimi. Sabit zamanlı gecikme ve farklı türde ters zaman karakteristikleri kullanılabilir. Ters zaman karakteristiği, yüksek akım arızalarının hızlı giderilmesini sağlar ve aynı zamanda diğer ters zaman faz aşırı akım korumalarına seçicilik sağlar. Bu ise genellikle radyal şeklinde beslenen şebekelerde kullanılmakla birlikte gözlü şebekelerde de kullanılabilir. Gözlü şebekelerde, ayarlar şebeke arıza hesaplarını baz almalıdır. Farklı korumalar arasında seçiciliği sağlayabilmek için, radyal şebekede iki korumanın gecikme süreleri arasında minimum bir süre farkı Dt bulunmalıdır. Minimum süre farkı çeşitli durumlar için belirlenebilir. Mümkün olan en kısa zaman farkını belirleyebilmek için korumaların çalışma zamanı, kesici açma zamanı ve koruma resetleme zamanı bilinmelidir. Bu gecikme süreleri koruma ekipmanları arasında önemli farklılıklar gösterebilir. Aşağıdaki zaman gecikmeleri yaklaşık olarak düşünülebilir: Koruma çalışma zamanı: Koruma resetleme zamanı: Kesici açma zamanı: msn msn msn Farklı karakteristiklerin açıklaması Teknik Kılavuzda (TM) yapılmıştır. INx>: Kademe x için çalışma rezidüel akım düzeyi, IBase in %'si olarak verilmiştir. kn: Kademe için bağımlı (ters) karakteristik için zaman çarpanı. 139

146 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma IMinn: Kademe nx için minimum çalışma akımı, ITemel in % si olarak. Standarda göre ANSI resetleme karakteristiği elde etmek için INx> altındaki IMinn parametrelerini ayarlayın. Eğer IMinn parametresi herhangi bir kademe için INx'in üstünde ayarlanır ise akım IMinn'in altına düştüğünde ANSI resetleme akım sıfırmış gibi çalışır. tnmin: Ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma zamanı. Yüksek akımlarda ters zaman karakteristiği çalışma zamanını çok kısa verebilir. Bu parametre ayarlanarak kademe kademe nçalışma süresinin ayarlanan değerden asla kısa olmaması sağlanabilir. Çalışma zamanı IMinn tnmin Akım =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 65: Ters zaman karakteristikleri için minimum çalışma akımı ve çalışma zamanı. Eğri tanımına tam olarak uymak için, ayar parametresi txmin, ayarlı olan akım yakalama değerinin yirmi katı olarak ölçülen akımın seçili ters eğrisinin çalışma zamanına eşit bir değere ayarlanmalıdır. Çalışma zamanı değerinin kn zaman çarpanı için seçilmiş olan ayar değerine bağımlı olduğunu unutmayın Tüm kademeler için ortak ayarlar tx: Kademe x için sabit zamanlı gecikme. Sabit zamanlı karakteristik seçilirse kullanılır. 140

147 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma AçıRCA: Derece olarak verilen röle karakteristik açısı. Bu açı, şekil 66 örneğinde gösterildiği gibi tanımlanmıştır. Rezidüel akım referans gerilimin gerisinde olduğunda açı pozitif olarak tanımlanır (Upol = 3U 0 veya U 2 ) RCA Upol = 3U 0 veya U 2 I>Dir Çalışma en nsi.vsd IEC V4 TR Şekil 66: Derece olarak röle karakteristik açısı Normal bir iletim şebekesinde RCA normal değeri yaklaşık 65 'dir. Ayar aralığı -180 ila +180 arasındadır. polyöntemi: Eğer yönlü polarizasyon şöyle ise tanımlar: Gerilim (3U 0 veya U 2 ) Akım (3I 0 ZNpol veya 3I 2 ZNpol burada ZNpol ifadesi RNpol + jxnpol) veya her iki akım ve gerilim, Çift (çift polarlama, (3U 0 + 3I 0 ZNpol) veya (U 2 + I 2 ZNpol)). Normalde dahili olarak hesaplanmış rezidüel toplamdan veya harici açık deltadan alınan gerilim polarizasyonu kullanılır. Akım polarizasyonu, yerel kaynak güçlü olduğunda ve yüksek hassasiyet gerektiğinde faydalıdır. Bu tip durumlarda, polarizasyon gerilimi (3U 0 ) %1 değerinin altında olabilir ve akım polarizasyonu veya çift polarlama kullanılması gerekli olabilir. Ayarlanmış gerekli akımı (primer) minimum empedans (ZNpol) ile çarpın ve doğrulamak amacıyla fazdan toprağa gerilim yüzdesinin kesinlikle %1 den yüksek olduğunu kontrol edin (minimum 3U 0 >UPolMin ayarı). RNPol, XNPol: Akım polarizasyonuna temel olarak, sıfır dizi kaynak primer ohm cinsinden ayarlanır. Ardından polarizasyon gerilimi 3I 0 ZNpol olarak elde edilir. 141

148 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Znpol, (ZS 1 -ZS 0 )/3 olarak tanımlanabilir, bu da korumanın arkasındaki kaynağın toprak geri dönüş empedansıdır. Yerel kaynaktaki maksimum toprak arıza akımı ZN değerini U/( 3 3I 0 ) olarak hesaplamak için kullanılabilir. Tipik olarak, minimum ZNPol (3 sıfır dizi kaynağı) ayarlanır. Ayar primer ohm cinsinden yapılır. Çift polarlama yöntemi kullanıldığında, ürüninx> ZNpol öğesinin 3U 0 'dan büyük olmaması önemlidir. Büyük olursa ters yöndeki arızalarda hatalı çalışma riski doğar. IPolMin: yönlü değerlendirme için kabul edilen minimum toprak arıza akımıdır. Bu değerden daha küçük akımlar için çalışma engellenir. Tipik ayar IBase in %5-10 udur. UPolMin: UBase'in %'si olarak verilen yönlü fonksiyon için minimum polarizasyon (referans) rezidüel gerilim./ 3. I>Dir: Yönlü karşılaştırma düzeni için, IBase in % si olarak çalışma rezidüel akım salma düzeyi. Bu ayar IBase'in %'si olarak verilir ve en düşük INx> ayarının altında ayarlanmalı ve yönlü ölçümler için ayarlanmalıdır. Çıkış sinyalleri STFW ve STRV bir telekoruma düzeninde kullanılabilir. Uygun sinyal iletişim düzeni bloğuna yapılandırılmalıdır harmonik bastırma Güç trafosu enerjilendirildiğinde, bu sürenin bir bölümünde akım trafo çekirdeğinin doyma riski vardır. Bu da trafo ani yığılma akımıyla sonuçlanabilir. Bu da, ani yığılma akımının fazlar arasında sapıyor olması nedeniyle, şebekede azalan rezidüel akımla sonuçlanır. Rezidüel aşırı akım fonksiyonunun istenmeyen açma verme riski vardır. Ani yığılma akımında 2. harmonik bileşen oranı nispeten büyüktür. Bu bileşen, bu istenmeyen fonksiyonu engellemek için bastırma sinyali oluşturmakta kullanılabilir. Akım trafosu doyması sırasında, koruma tarafından yalancı rezidüel akım ölçümü yapabilir. Ayrıca burada 2. harmonik bastırma istenmeyen şekilde çalışmayı önleyebilir. 2ndHarmStab: 2. harmonik bastırma sinyalinin aktivasyonu için 2. harmonik akım içeriğinin oranı. Burada ayar temel frekans rezidüel akımın % si olarak verilmiştir. HarmRestrainx: Kademe x engellemesini, harmonik bastırma fonksiyonundan etkinleştir Trafo uygulama örneği Rezidüel aşırı akım koruma güç trafosu için kullanıldığında, yani rezidüel akımın korunmuş trafo sargısından beslenip beslenemeyeceği ile ilgili iki ana durum vardır. Korunmuş sargı, bağlı güç sisteminde toprak arızası (rezidüel) akımını toprak arızalarına besler. Harici fazdan toprağa arızalarda trafodan beslenen rezidüel akım, toplam pozitif ve sıfır dizi kaynak empedansına ve ayrıca şebeke sıfır dizi 142

149 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma empedansı ve trafo sıfır dizi empedansı arasındaki rezidüel akım dağıtımına yüksek düzeyde bağlıdır. Bu uygulamanın bir örneği şekil 67 örneğinde gösterilmektedir. Üç fazli CT toplanmis YN/D ve YN/Y trafosu alt IN> Tek CT =IEC =1=tr=Ori ginal.vsd IEC V1 TR Şekil 67: Doğrudan topraklı trafo sargısı üzerinde rezidüel aşırı akım koruma uygulaması Bu durumda, korumanın iki farklı görevi vardır: Korumanın bağlı olduğu trafo sargısı üzerinde, toprak arızasının tespiti. Koruma sargısının bağlı olduğu güç sisteminde toprak arızasının tespiti. En az iki kademe ile rezidüel aşırı akım korumasının kullanılması uygun olabilir. Kademe 1, trafo sargısında veya trafoya yakın güç sisteminde yüksek akım toprak arızalarını tespit edip temizlemek amacıyla, kısa sabit zaman gecikmesi ve nispeten yüksek akım ayarına sahip olacaktır. Kademe 2'nin daha uzun bir zaman gecikmesi (sabit veya ters gecikme zamanı) ve daha düşük akım çalıştırma seviyesi vardır. Kademe 2, küçük toprak arıza akımına sahip trafo sargı toprak arızalarını yani trafo sargı nötr noktasına yakın arızaları tespit edip temizleyecektir. Kademe 1 ve kademe 2 arasındaki akım ayar boşluğu büyük ise, başka bir kademe tarif edilen bu iki kademe arasında akım ve süre gecikme ayarı ile birlikte sunulabilir. Trafo ani akımının daha büyük bir rezidüel akım bileşeni olacaktır. İstenmeyen toprak arıza aşırı akım korumasını engellemek için, 2. harmonik bastırma engellemesinin en azından hassas kademe 2 için kullanılması gerekir. Korunmuş sargının, bağlı güç sisteminde toprak arızası (rezidüel) akımını toprak arızasına beslememesi durumunda, uygulama 68 şeklinde gösterildiği gibi olur. 143

150 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Üç fazli CT toplanmis Y/Y, Y/D veya D/Y trafo IN> IEC V1 TR =IEC =1=tr=Original.vsd Şekil 68: Yalıtılmış trafo sargısı üzerinde rezidüel aşırı akım koruma uygulaması Korumaya beslenen arıza akımının hesaplanmasında, farklı toprak arızalarında, bunlar pozitif ve sıfır dizi kaynak empedanslarına ve ayrıca şebekede rezidüel akımın bölünmesine yüksek düzeyde bağlıdır. Toprak arıza akımı hesaplamaları ayarlama için gereklidir. Kademe 1'in ayarlaması Trafo sargısının bağlı olduğu yerlerde, baralarda toprak arızasının tespit edilmesi gerekmektedir. Bu yüzden, 69 şeklinde gösterildiği gibi bir arıza hesaplaması yapılmıştır. 144

151 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma Üç fazli CT toplanmis YN/D veya YN/Y trafo 3I0 alt Tek fazdan topraga ariza IN> Tek CT IEC en-2.vsd IEC V2 TR Şekil 69: Kademe 1 arıza hesaplama 1 Bu hesaplama korumaya beslenen akımı vermektedir: 3I 0fault1. Bu kademe 1, şebekede diğer toprak arıza korumalarında selektiviteyi temin etmek için, kısa bir gecikme seçilir. Normalde, 0,3 0,4 sn aralığında bir gecikme uygundur. Hat arızalarına selektiviteyi temin etmek için, yaklaşık 0,5 sn'lik bir gecikme (tipik olarak mesafe koruma kademesi 2)'den sonra açıldığında, akım ayarı çok yüksek ayarlanmalı, böylece bu arızalar istenmeyen kademe 1 açmasına sebep olmayacaktır. Bu yüzden, 70 şeklinde gösterildiği gibi bir arıza hesaplaması yapılmıştır. 145

152 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Üç fazli CT toplanmis YN/D veya YN/Y trafo 3I0 alt IN> Tek CT Tek fazdan topraga ariza IEC en-2.vsd IEC V2 TR Şekil 70: Kademe 1 arıza hesaplama 1 Arıza, hat korumasının ani ve gecikmeli çalıştırması arasındaki sınırda (Mesafe koruma veya rezidüel aşırı akım koruma gibi) yer almaktadır. Bu hesaplama korumaya beslenen akımı vermektedir: 3I 0fault2 Kademe 1'in ayarı, 60 denkleminde gösterilen aralıkta seçilebilir. 3I0fault 2 lowmar < Istep1 < 3I0fault1 highmar EQUATION1455 V2 EN (Denklem 60) Burada: lowmar selektiviteyi (tipik olarak 1.2) temin etmek için toleranstır ve highmar bara arızalarının hızlı arıza gidermesini temin etmek için bir toleranstır (tipik olarak 1.2). Kademe 2'in ayarlaması Hassas kademe 2'nin ayarı seçili zaman gecikmesine bağlıdır. Genellikle, nispeten uzun bir sabit zaman gecikmesi veya ters zaman gecikmesi seçilir. Akım ayarı çok düşük olarak seçilebilir. Nötr noktaya yakın trafo sargılarında toprak arızalarını tespit etmek gerektiğinden, minimum ayar imkanına yakın değerler seçilebilir. Bununla birlikte, güç sisteminin normal çalışması sırasında ortaya çıkabilecek sıfır dizi akımlarının dikkate alınması gerekir. Bu tip akımlar transpoze olmayan hatlar nedeniyle olabilir. Harici toprak arızalarında rezidüel akımı beslemeyen trafo sargılarının korunması durumunda, hızlı bir alçak akım kademesi kabul edilebilir. 146

153 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma 7.5 Termik aşırı yük koruma, iki zaman sabiti TRPTTR Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Isıl aşırı yük koruma, iki zaman sabiti TRPTTR IEC tanımlama ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 49 SYMBOL-A V1 TR Uygulama Bir güç sistemindeki trafolar, belirli maksimum yük akım (güç) düzeyleri için tasarlanmıştır. Akım bu belirlenen düzeyi aşarsa, kayıpların seviyesi beklenenin üzerine çıkacaktır. Bunun sonucunda trafoların sıcaklığı artacaktır. Trafoların sıcaklıkları çok yüksek değerlere çıkarsa, teçhizatta hasar meydana gelebilir: Trafodaki izolasyonunzorlanmış eskimesi olacaktır. Bunun bir sonucu olarak, dahili fazdan faza veya fazdan toprağa arıza riski artacaktır. Trafoda sıcak noktalar olabilir; bu da kağıt izolasyonuna zarar verecektir. Ayrıca trafo yağında kabarcıklanmaya da sebep olabilir. Güç sisteminde baskılı durumlarda, trafolara sınırlı bir süre için aşırı yükleme yapılması gerekebilir. Bu işlem yukarıda bahsi geçen riskler olmadan yapılabilmelidir. Isıl aşırı yük koruması bilgi sağlar ve trafoların geçici aşırı yüklemesini mümkün kılar. Bir güç trafosunun izin verilen yük düzeyi, çoğunlukla trafonun soğutma sistemine bağlıdır. İki ana prensip bulunmaktadır: OA: Hava doğal yoldan soğutuculara fan olmaksızın devridaim olur ve yağ doğal yoldan pompalar olmaksızın devridaim olur. FOA: Soğutucuların soğutmak için havayı zorlayacak fanları ve trafo yağının sirkülasyonunu zorlayacak pompaları vardır. Korumanın iki grup parametresi vardır, bunlardan birisi zorlanmamış soğutma ve diğeri ise zorlanmış soğutma içindir. Hem izin verilen kararlı durum yükleme düzeyi hem de termal zaman sabiti, trafonun soğutma sisteminden etkilenir. İki parametre grubu ikili giriş sinyali SOĞUTMA ile etkinleştirilebilir. Bu ise, fan veya pompa arızalarında zorlanmış soğutmanın işlem dışına alınabildiği yerlerde, trafolar için kullanılabilir. 147

154 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Ayarlama kuralları Termal aşırı yük koruması, trafonun dahili ısı içeriğini (sıcaklık) sürekli olarak tahmin eder. Bu tahmin yapılırken akım ölçümü baz alınarak elde edilen trafonun ısıl modeli üzerinden yapılır. Korumalı trafonun ısı içeriği ayarlanmış bir alarm seviyesine ulaştığında, operatöre sinyal verilebilir. İki alarm seviyesi vardır. Bu da, sıcaklık seviyeleri tehlikeli bir hal almadan önce güç sisteminde tedbir alınmasına olanak tanır. Sıcaklık yükselmeye devam eder ve açma değerine yaklaşırsa, koruma korumalı trafoyu açar. Isıl aşırı yük koruma ile açma sonrasında, trafo zaman içerisinde soğuyacaktır. Isı içeriğinin (sıcaklığın) trafonun tekrar kullanıma alınabilmesini sağlayacak düzeye ulaşmasına kadar bir zaman aralığı olacaktır. Bu yüzden, fonksiyon ayarlanmış bir soğutma zaman sabitesini kullanarak ısı içeriğini tahmin etmeye devam eder. Trafoya enerji verilmesi, ısı içeriğinin ayarlanmış bir seviyeye varmasına kadar engellenebilir. Isıl aşırı yük koruma, iki süre sabiti (TRPTTR) parametreleri yerel HMI üzerinden veya Koruma ve Kontrol Yöneticisi (PCM600) üzerinden ayarlanır. Isıl aşırı yük koruma için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir: GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Çalışma modunu ayarlar. Kapalı tüm fonksiyonu kapatır. IRef: Akımın referans düzeyi, ITemel'in %'si olarak verilir. Akım IRef'e eşit olduğunda, son (sürekli rejim) ısı içeriği 1'e eşit olur. Trafo sargısının anma akımına karşılık gelen bir ayar verilmesi önerilir. Trafo anma akımı/ ITemel* 100%. ITemel1: Ayar için baz akımdır, ITemel'in yüzdesi olarak verilir. Bu ayar, etkinleştirilmiş SOĞUTMA girişinin olduğu durum ile ilgilidir. Doğal soğutma ile trafonun anma akımına karşılık gelen bir ayar verilmesi önerilir (OA). ITemel2: Ayar için baz akımdır, ITemel'in yüzdesi olarak verilir. Bu ayar, etkinleştirilmiş SOĞUTMA girişinin olduğu durum ile ilgilidir. Zorlanmış soğutma (FOA) ile trafonun anma akımına karşılık gelen bir ayar verilmesi önerilir. Trafonun zorlanmış soğutması yoksa ITemel2 parametresi ITemel1'e eşit olarak ayarlanabilir. Tau1: Korunmuş trafonun ısıl süre sabiti, dakika cinsinden verilen ITemel1 (soğutma yok) ile ilgili. Tau2: Korunmuş trafonun ısıl süre sabiti, dakika cinsinden verilen ITemel2 (soğutma ile) ile ilgili. Termal zaman sabitinin trafo imalatçısının kılavuzundan öğrenilmelidir. Isıl zaman sabiti, soğutmaya ve yağ miktarına bağlıdır. Orta ve büyük trafolar için normal süre 148

155 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma sabiti (IEC 'ye göre) doğal bir biçimde soğutulmuş trafolar için 2,5 saat ve zorlanmış bir şekilde soğutulmuş trafolar için 1,5 saattir. Zaman sabiti, bir soğutma dizisi boyunca yağ sıcaklığından gelen ölçümlerden tahmin edilebilir (bu durum IEC 'de tarif edilmiştir). Trafonun sabit bir yağ sıcaklığı ile belirli bir yük seviyesinde (kararlı durum çalışması) çalıştırıldığı varsayılır. Ortam sıcaklığının üzerindeki yağ sıcaklığı DQ o0 olarak temsil edilir. Bu durumda, trafonun şebeke ile bağlantısı kesilir (yük yok). En az 30 dakikalık bir t süresinden sonra, yağın sıcaklığı tekrar ölçülür. Artık ortam sıcaklığının üzerindeki yağ sıcaklığı DQ ot olarak temsil edilir. Isıl zaman sabiti bu aşamada şu şekilde tahmin edilebilir: t t = ln DQ - ln DQ o0 ot EQUATION1180 V1 EN (Denklem 61) Trafoya zorlanmış soğutma (FOA) uygulandığında, ölçümün Tau2 ve Tau1 verilerek zorlanmış soğutma devrede iken ve devrede olmaksızın verilmelidir. Akım ayarlanmış bir değerden yüksek veya ayarlanmış bir değerden daha az ise zaman sabitleri değiştirilebilir. Akım yüksek ise, alçak akımda devre dışı bırakılırken, zorlanmış soğutmanın etkinleştirildiği kabul edilir. Aşağıdaki parametrelerin ayarlanması zaman sabitesinin otomatik ayarlanmasını etkinleştirir. Tau1Yüksek: Zaman sabitesini ayarlamak için çarpma katsayısı Tau1 akım ayarlanmış değer IYüksTau1'den daha yüksek ise. IYüksTau1 parametresi ITemel1'in %'si olarak ayarlanır. Tau1Düşük: Zaman sabitesini ayarlamak için çarpma katsayısı Tau1 akım ayarlanmış değer IDüşükTau1'den daha yüksek ise. IDüşükTau1 parametresi ITemel1'in %'si olarak ayarlanır. Tau2Yüksek: Zaman sabitesini ayarlamak için çarpma katsayısı Tau2 akım ayarlanmış değer IYüksTau2'den daha yüksek ise. IYüksTau2 parametresi ITemel2'nin %'si olarak ayarlanır. Tau2Düşük: Zaman sabitesini ayarlamak için çarpma katsayısı Tau2 akım ayarlanmış değer IDüşükTau2'den daha yüksek ise. IDüşükTau2 parametresi ITemel2'nin %'si olarak ayarlanır. Temel olarak akım değeri ile birlikte zaman sabitesini değiştirme olanağı farklı uygulamalarda faydalı olabilir. Aşağıda bazı örnekler verilmiştir: Korunmuş trafonun toplam kesintisi (alçak akım) durumunda, tüm soğutma olasılıkları devre dışı hale gelir. Bu da, zaman sabitesi değerinin değişmesi ile sonuçlanır. Diğer başka bileşenlerin (motorlar) ısıl korumada yer alması durumunda, çok yüksek bir akım olması durumunda, bu ekipmanın aşırı ısınma riski vardır. Isıl zaman sabiti, trafoyla kıyaslandığında bir motor için genellikle daha küçüktür. 149

156 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma IAçma: Trafonun dayanabileceği sürekli rejim akımı. Bu ayar ITemel1 veya ITemel2'nin % si olarak verilir. Alarm1: ALARM1 sinyalinin etkinleştirilmesi için ısı içerik düzeyi. ALARM1, açma ısı içeriği düzeyinin %'sinde ayarlanır. Alarm2: ALARM2 çıkış sinyalinin etkinleştirilmesi için ısı içerik düzeyi. ALARM2, açma ısı içerik düzeyinin %'si olarak ayarlanır. ResLo: Kilitleme sinyalini serbest bırakmak için, ısı içeriğinin kilitleme serbest bırakma düzeyi. Termal aşırı yük koruma açıldığında, kilitleme sinyali aktifleştirilir. Bu sinyalin amacı, trafo sıcaklığı yüksek olduğu sürece korumalı devre trafosundaki anahtarı kilitlemektir. Tahmin edilen ısı ayarlanan değerin altına indiğinde sinyal serbest bırakılır. Bu sıcaklık değeri alarm sıcaklığının altında seçilmelidir. ResLo açma ısı içerik düzeyinin %'si olarak ayarlanır. Uyarı: Faktörü açmak için hesaplanan süre Uyarı ayarının altında ise, bir uyarı sinyali etkinleştirilir. Bu ayar dakika cinsinden verilir. 7.6 Kesici arıza koruması 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Kesici arıza koruma, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı CCRBRF IEC tanımlama 3I>BF ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 50BF SYMBOL-U V1 TR Uygulama Arıza giderme sisteminin tasarımında N-1 kriteri sıklıkla kullanılır. Bunun anlamı, arıza giderme sistemi içerisindeki bileşenlerden birinin çalışmaması durumunda dahi arızanın giderilmesi gerektiğidir. Arıza giderme sisteminde gerekli bileşenlerden birisi devre kesicidir. Pratik ve ekonomik nedenlerden, korunan bileşen için iki devre kesicinin olması uygun değildir. Bunun yerine kesici arıza koruma kullanılır. Korumalı bileşenin normal devre kesicisinde bir açma arızasının meydana gelmesi durumunda, kesici arızası koruma, 3-faz aktivasyonu ve çıkışı (CCRBRF) fonksiyonu komşu devre kesicilere yedek açma komutu gönderir. Kesicinin akımı kesemediğinin tespit edilmesi, akım ölçümü yöntemiyle veya geride kalan açma sinyalinin tespitiyle yapılır (koşulsuz). 150

157 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma CCRBRF ayrıca tekrar açma da verebilir. Bunun anlamı korumalı devre kesiciye ikinci bir açma sinyalinin gönderilmesidir. Tekrar açma fonksiyonu kesicinin çalışma ihtimalini artırmak içindir. Ayrıca röle bakım ve test çalışmaları sırasında diğer kesicilerin yedek açma vermemesi için de kullanılabilir Ayarlama kuralları Kesici arıza koruma 3 faz aktivasyonu ve CCRBRF çıkışı için parametreler, yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Kesici arızası koruma için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/Açık FonksiyonModu Bu parametre aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: Akım veya İletişim. Bu kesici arızasının tespit edileceği yöntemi belirtir. Akım modunda arıza tespiti için akım ölçümü kullanılır. Modda İletişim kesici pozisyon sinyalinin uzun sürmesi, kesicinin arıza yaptığının göstergesi olarak kullanılır. Mod Akım&Kontak her iki tespit yönteminin de aktif olduğunu gösterir. İletişim modu, devre kesiciden geçen arızalı akımın küçük olduğu uygulamalarda kullanılabilir. Bu da bazı jeneratör koruma uygulamaları (örneği tersine güç koruma) veya hattın zayıf uç beslemeyle sonlandığı durumlardır. TkrrAçmaModu: Bu ayar tekrar açma fonksiyonunun çalışmasını belirler. TekrarAçma Kapalı tekrar açmanın kapalı olduğunu gösterir. Devre Kesici Konum Kontrol (devre kesici konum kontrolü) ve Akım tekrar açma yapabilmek için faz akımı çalışma düzeyinden yüksek olmalıdır. Devre Kesici Konum Kontrol (devre kesici konum kontrolü) ve İletişim çalıştırma için yedek açma devre kesici kapalı olduğunda yapılır (kesici pozisyonu kullanılır). CBPoz Kontrolü Yok kesici pozisyon kontrol edilmeden yeniden açma yapıldığı anlamına gelir. Tablo 16: TkrrAçmaModu ve FonksiyonModu parametreleri arasındaki bağımlılık TekrarAçmaModu FonksiyonModu Açıklama TekrarAçma Kapalı Kullanılmıyor tekrar açma fonksiyonu aktif değil Devre Kesici Konum Kontrol Akım tekrar açma yapabilmek için faz akımı çalışma düzeyinden yüksek olmalıdır Tablonun devamı sonraki sayfada İletişim Akım&Kontak tekrar açma zamanı son bulduğunda, kesici konumu kesicinin hala kapalı olduğunu gösterdiğinde, tekrar açma yapılır her iki yöntem de kullanılır 151

158 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma TekrarAçmaModu FonksiyonModu Açıklama CBPoz Kontrolü Yok Akım tekrar açma kesici konumu kontrol edilmeden yapılır İletişim Akım&Kontak tekrar açma kesici konumu kontrol edilmeden yapılır her iki yöntem de kullanılır BuAçmaModu: Yedek açma modu, kesici arızasını tespit edecek akım kriterini belirtir. Bu ise Akım çalışma 2/4 üç faz akımından en az iki tanesinin ve rezidüel akımının kesici arızası belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. 1/3 üç faz akımından en az bir tanesinin akımının kesici arızası belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. 1/4 üç faz akımından en az bir tanesinin ve rezidüel akımının kesici arızası belirtecek şekilde yüksek olmasıdır. Birçok uygulamada 1/3 yeterlidir. Bu ise İletişim çalıştırma için yedek açma devre kesici kapalı olduğunda yapılır (kesici pozisyonu kullanılır). IP>: Kesici arızasının tespiti için akım seviyesi, IBase in % si olarak ayarlanır. Bu parametre, küçük arıza akımına sahip arızaların tespit edilebileceği şekilde ayarlanmalıdır. Bu ayar kesici arızası korumanın, en hassas koruma fonksiyonu tarafından başlatılacağı şekilde yapılabilir. Ayar tipik olarak ITemel in %10 udur. I>BlkCont: Eğer kontak bazlı kesici arızası tespit ediliyorsa, herhangi bir faz akımının bu ayardan yüksek olması durumunda bu fonksiyon bloke edilebilir. Eğer FonksiyonModuAkım&Kontak olarak yapıldıysa, yüksek akımlı arızalarda kesici arızası akım ölçüm fonksiyonu tarafından güvenli şekilde tespit edilir. Güvenliği artırmak için kontak bazlı fonksiyon yüksek akımlar için etkisizleştirilmelidir. Bu ayar IBase in %5 200 aralığında verilebilir. IN>: Kesici arızasının tespiti için rezidüel akım düzeyi, IBase in % si olarak ayarlanır. Yüksek empedans topraklı sistemlerde, fazdan toprağa arızalardaki rezidüel akım, normalde kısa devre akımlarından çok daha küçüktür. Bu sistemlerde tek faz toprak arızalarında kesici arızasının tespiti için, rezidüel akımın ayrı olarak ölçülmesi gereklidir. Ayrıca, efektif topraklı sistemlerde toprak arızası akım koruma ayarları, nispeten düşük akım düzeylerinde de seçilebilir. BuAçmaModu şöyle ayarlanır 1/4. Akım ayarının, hassas toprak arızası koruması ayarına göre seçilmesi gerekir. Bu ayar IBase in %2 200 aralığında verilebilir. t1: Tekrar açma zaman gecikmesi. Bu ayar 0 60s aralığında 0,001 s lik kademelerle verilebilir. Tipik ayar 0 50ms dir. t2: Artçı açmanın zaman gecikmesi. Bu ayarın seçimi, istenmeyen şekilde çalışmasına fırsat vermemek için olabildiğince kısa yapılır. Ayar tipik olarak ms dir (ayrıca tekrar açma zamanlayıcıya bağlıdır). Tekrar açma için minimum zaman gecikmesi aşağıdaki şekilde tahmin edilebilir: t2 ³ t1+ t + t + t cbopen BFP _ reset margin EQUATION1430 V1 EN (Denklem 62) 152

159 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma burada: t cbopen t BFP_reset t margin devre kesicinin maksimum açılma süresidir kesici arıza fonksiyonunun doğru kesici fonksiyonunu (resetleme akım kriteri) tespit etmesi için maksimum süredir. emniyet payıdır. Çoğunlukla toplam arıza giderme süresinin, verilen kritik bir süreden daha az olmasını gerektirir. Bu süre genellikle enerji santraline yakın bir arızada, geçici stabilitenin sağlanması olanağına bağlıdır. Koruma çalışma zamanı Arıza ortaya çıkar Normal tcbaçık Yen. açma gecikmesi t1 yeniden açma sonrası tcbaçık tbfönayar Pay Minimum yedek açma gecikmesi t2 Stabilite için kritik arıza giderme süresi Zaman Açma ve Başlatma CCRBRF IEC _2_en.vsd IEC V2 TR Şekil 71: Zamanlama sırası 7.7 Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Kutup uyuşmazlığı koruma CCRPLD IEC tanımlama PD ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 52PD SYMBOL-S V1 TR 153

160 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Uygulama Devre kesicinin çalışması sırasında (açılma veya kapanma) devre kesicinin kutupları arasında uyuşmazlık olma riski vardır. Bir kutup açık, diğer ikisi kapalı veya iki kutup açık bir kutup kapalı olabilir. Bir devre kesicisinde kutup uyuşmazlığı meydana gelmesi, güç sisteminde asimetrik akımlara neden olur. Bunun sonucunda şunlar meydana gelebilir: Dönen makinelere stres yükleyebilecek negatif sekans akımları Güç sisteminde istenmeyen toprak arıza korumaların çalışmasına neden olabilecek sıfır dizi akımlar. Bu nedenle devre kesicilerde kutup uyuşmazlığı olan durumların tespiti önem taşır. Bu durum tespit edildiğinde kesici doğrudan triplenmelidir. Kutup uyuşmazlığı koruması CCRPLD devre kesicideki kutupların pozisyonlarında meydana gelen sapmaları tespit eder. Korumanın bu tespiti yapmak için iki seçeneği vardır: Devre kesicideki yardımcı kontakları bağlayıp, kutup uyumsuzluk korumaya kutup uyumsuzluğu olduğunu bildirecek sinyali göndermek üzere bir mantık yaratarak. Devre kesiciden geçen her faz akımı ölçülür. Eğer faz akımları arasındaki fark AkımUnsymDüzey'dan daha büyükse, kutup uyumsuzluğu var demektir ve kutup koruma çalışır Ayarlama kuralları Kutup uyuşmazlığı koruma CCRPLD için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Kutup uyuşmazlığı koruması için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı veya Açık taçma: Çalışmanın gecikme zamanı. KontSel: Kontak temelli kutup uyuşmazlığı korumasının çalışması. Şöyle olabilir: Kapalı/CB'den PD sinyali. Eğer CB'den PD sinyali seçildiyse, kutup uyuşmazlığı tespit edecek mantık, kesicinin yardımcı kontakları civarında olur ve kutup uyuşmazlığı fonksiyonuna yalnız bir sinyal bağlanır. AkımSel: Akım temelli kutup uyuşmazlığı korumasının çalışması. Şöyle olabilir: Kapalı/Devre kesici çalış. izleme/sürekli izleme. Alternatif Devre kesici çalış. izleme fonksiyon yalnız kesici açma veya kapama komutu (200 ms sırasında) ile 154

161 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma bağlantılı olarak aktifleşir. Alternatif Sürekli izleme fonksiyonu sürekli olarak aktif olur. AkımUnsymDüzey: En düşük faz akımının en yüksek faz akımı ile karşılaştırıldığında asimetrik büyüklüğü, en yüksek faz akımının % si olarak ayarlanır. AkımRelDüzeyi: ITemel'in % si olarak, fonksiyonun serbest kalması için gereken akım büyüklüğü 7.8 Yönlü aşırı/düşük güç koruma GOPPDOP/ GUPPDUP Uygulama Bir enerji santralindeki jeneratörün görevi, dönen bir mil üzerinde tork olarak mevcut olan mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürmektir. Bazen, ana hareket sisteminden gelen mekanik güç o derece azalır ki, yataklardaki kayıpları ve havalandırma kayıplarını dahi karşılayamaz. Bu durumda, senkron jeneratör senkron motora dönüşür ve bu kez güç sisteminden elektrik enerjisi çekmeye başlar. Her bir senkron makinenin motor olarak çalıştığı bu çalışma durumu, makinenin kendisi için hiçbir risk teşkil etmez. Eğer burada bahsedilen jeneratör çok büyükse ve çok fazla elektrik enerjisi tüketiyorsa, güç sisteminin geri kalanı üzerindeki yükü azaltmak için sistemden bağlantısının kesilmesi tercih edilebilir. Genellikle çalıştırma koşulu türbinin çok tehlikeli bir durumda olduğuna işaret edebilir. Tersine güç korumanın görevi jeneratörü değil türbini korumaktır. Buhar akışı çok düşerse veya buhar türbinden geçmemeye başlarsa, buharlı türbinler hızlı bir şekilde aşırı ısınır. Bu nedenle turbo jeneratörlerde ters yönde güç koruması bulunmalıdır. Geri yönde güce neden olabilecek birkaç ortam koşulu vardır: ana buhar borularında arıza, buhar türbinindeki kanatlardan bir veya daha fazlasında hasar olması veya ana stop vanaların yanlışlıkla kapatılması. Özellikle son örnekte güvenilir bir ters yönde güç korumanın bulunması çok yararlıdır. Böyle bir koruma sağlam bir santralin hasar görmesini önleyebilir. Çoğu termal güç ünitesinin rutin kapatma işlemi sırasında, ters yönde güç koruması jeneratör kesicisine (ünite kesicisi) açma darbesi verir. Bunu yaparak, mekanik güç tam olarak sıfıra inmeden önce ünitenin bağlantısının kesilmesi engellenmiş olur. Ayırma işlemini daha önce yapmak, tüm rutin kapatmalarda türbin jeneratörünün hızlanmasına neden olacaktır. Bu da aşırı hız ve yüksek santrifüj gerilimlerinin ortaya çıkmasına neden olur. 155

162 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Buharın türbin içerisinden akışı durduğunda, türbin kanatlarının soğutması yok olur. Şimdi artık hava sürtünmesi kayıplarının ürettiği sıcaklığı çıkartmak mümkün değildir. Bunun yerine sıcaklık buhar türbini içerisindeki ısıyı, özellikle de kanatların ısısını artıracaktır. Bir buhar türbini buhar besleme olmadan dönerse, elektrik enerjisi tüketimi yaklaşık anma akımının %2 si olacaktır. Türbin vakum içerisinde dönse bile kısa süre içinde aşırı ısınır ve hasar görür. Türbinin vakum kaybetmesi, birkaç dakika içerisinde aşırı ısınmasıyla sonuçlanır. Buhar türbininin aşırı ısınması için geçmesi gereken kritik süre, türbin tipine bağlı olarak 0,5 ile 30 dakika arasında değişir. Küçük ve ince kanatları bulunan yüksek basınç türbini daha kolay ısınırken, uzun ve ağır kanatları olan düşük basınç türbini daha zor ısınacaktır. Koşullar türbinler arasında farklılık gösterir ve her durum için türbin üreticisiyle görüşülmesi gerekir. Enerji santralinin yardımcı tesislerine gelen güç, yükseltici trafonun sekonder tarafına bağlanmış bulunan bir servis trafosundan sağlanıyor olabilir. Enerji, harici şebekeye bağlı bir yol verici trafodan da geliyor olabilir. Ters yönde güç koruma tasarımı, korumanın ters yöndeki gücü, enerji santrali yardımcı tesislerine akan güçten bağımsız olarak tespit edebileceği şekilde yapılmalıdır. Buharlı türbinlerle karşılaştırıldığında, hidro türbinler ters yönde güce çok daha iyi dayanırlar. Sadece Kaplan türbin ve bulb türbinler ters yönde güçten zarar görebilir. Türbin pervanesinin eksenel olarak hareket etme ve hareketli parçalarla temas etme riski vardır. Türbinler bu durumlarda ortaya çıkan gerilimlere dayanacak kadar güçlü olamayabilir. İklim koşulları sıfır derecenin altına inerse kar ve buz giriş ağzını tıkayabilir. Kapaklar dal ve yapraklar tarafından da tıkanabilir. Giriş ağzının tamamen tıkanması kavitasyona neden olabilir. Hidro türbinlerin maruz kaldığı riskler, insansız santrallerde ters yönde güç koruma kurulmasını gerektirebilir. Kanal kapakları kapalı olarak su içerisinde dönen bir hidro türbin, elektrik enerjisini güç sisteminin diğer yerlerinden alır. Bu güç yaklaşık anma akımının %10 u kadardır. Hidro türbin içerisinde yalnız hava bulunuyorsa, güç talebi yaklaşık %3 e düşecektir. Dizel motorlarda tersine güç koruma bulunmalıdır. Jeneratör anma gücünün %15 ini veya daha fazlasını sistemden alacaktır. Kasılı bir motora güç vermek için anma gücünün belki %25 i gerekebilir. İyi çalışan bir motor %5 ten fazlaya gerek duymayabilir. Motor üreticisinden gerekli bilgilerin alınması ve devreye alma sırasında ters yönde gücün ölçülmesi gerekebilir. Gaz türbinleri genellikle ters yönde güç korumaya gerek duymaz. Şekil 72, düşük güç koruma ve aşırı güç koruma ile ters yönde korumayı göstermektedir. Düşük güç koruma daha yüksek bir paya sahiptir ve daha yüksek güvenilirlik sağlayabilir. Diğer yandan, senkronizasyonun hemen ardından istenmeyen şekilde çalışma riski daha yüksek olabilir. Düşük güç koruma (referans açı ayarı 0), jeneratörden gelen aktif gücün yaklaşık %2 den az olması durumunda açacak şekilde ayarlanmalıdır. Aşırı güç koruma (referans açı ayarı 180), 156

163 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma şebekeden jeneratöre güç akımının %1 den yüksek olması durumunda tripleyecek şekilde ayarlanmalıdır. Düsük güç koruma Asiri güç koruma Çalisma Hatti Q Çalisma Hatti Q Pay Pay P P Türbin torku olmaksizinkumanda yeri Türbin torku olmaksizinkumanda yeri =IEC =2=tr=Or iginal.vsd IEC V2 TR Şekil 72: Düşük güç veya aşırı güç koruma ile ters yönde güç koruma Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Yönlü aşırı güç koruma GOPPDOP IEC tanımlama P > ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 32 DOCUMENT IMG V1 TR Ayarlama kuralları GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Çalışma parametresi ile, fonksiyon şöyle ayarlanabilir Açık/Kapalı. Mod: Güç ölçümü için kullanılan gerilim ve akım. Yapılabilecek ayarlar tablo 17 örneğinde gösterilmiştir. Ters güç uygulamaları için PozSek veya Arone modları kesinlikle önerilir. 157

164 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Tablo 17: Karmaşık güç hesabı Ayar değeri Mod Karmaşık güç hesaplama için kullanılan formül L1, L2, L3 * * * S = U L1 IL1 + U L2 IL2 + U L3 IL3 EQUATION1697 V1 TR (Denklem 63) Arone * * S = U L1L2 IL1 - U L2L3 IL3 EQUATION1698 V1 TR (Denklem 64) PozSek * S = 3 U PosSeq I PosSeq EQUATION1699 V1 TR (Denklem 65) L1L2 * * S = U L1L2 ( I L1 - I L2 ) EQUATION1700 V1 TR (Denklem 66) L2L3 * * S = U L2L3 ( IL2 - I L3 ) EQUATION1701 V1 TR (Denklem 67) L3L1 * * S = U L3L1 ( I L3 - I L1 ) EQUATION1702 V1 TR (Denklem 68) L1 * S = 3 U L1 IL1 EQUATION1703 V1 TR (Denklem 69) L2 * S = 3 U L2 IL2 EQUATION1704 V1 TR (Denklem 70) L3 * S = 3 U L3 IL3 EQUATION1705 V1 TR (Denklem 71) Fonksiyonun iki aşaması vardır ve bunlar bağımsız olarak ayarlanabilir. OpMode1(2) parametresi ile, fonksiyon şöyle ayarlanabilir Açık/Kapalı. Açı1(2) ayarı ile tanımlanan yöndeki güç bileşeni ayarlanan hızlanma güç değeri Güç1(2)'den daha büyükse, fonksiyon açılır. 158

165 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma Q Çalistir Güç1(2) Açi1(2) P =IEC =1=tr=Origin al.vsd IEC V1 TR Şekil 73: Aşırı güç modu Güç1(2) ayarı, güç bileşeni hızlanma değerini Açı1(2) yönünde verir. Ayar, jeneratörün anma gücünün p.u. su olarak verilir, bakınız denklem 72. Minimum önerilen ayar S N 'nin %1,0'idir. Aynı zamanda, minimum IED hızlanma akımının en az 9 ma sekonder olması gerektiğine dikkat edin. SN = 3 UBase IBase EQUATION1708 V1 EN (Denklem 72) Açı1(2) ayarı, güç koruma fonksiyonunun maksimum hassasiyetini veren karakteristik açıyı verir. Bu ayar derece olarak verilir. Aktif güç için ayarlanan açı ayarı 0 veya 180 olmalıdır. 180 jeneratör ters güç koruması için 50Hz'te kullanılması gerekirken, jeneratör ters güç koruması için 60Hz şebekede kullanılmalıdır. 60Hz şebekelerdeki açı ayarı güç fonksiyonunun doğruluğunu geliştirecektir. 159

166 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Q Çalıştır Açı 1(2 ) = 180 Güç 1(2) P =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 74: Ters güç için aşırı güç fonksiyonunda ayarlı açı 180 olmalıdır. AçmaGecikme1(2) saniye olarak ayarlanır ve hızlanma sonrasında aşamanın açılması için gecikme süresi verir. Ölçülen güçte alçak geçirgen süzgeç olanağı aşağıdaki formülde gösterildiği gibi yapılabilir: Old ( 1 ) S = k S + - k S Calculated EQUATION1893 V1 EN (Denklem 73) Burada S S old S Calculated k koruma fonksiyonu için kullanılacak yeni bir ölçülen değerdir bir önceki yürütüm çevrimindeki fonksiyondan gelen ölçülen değerdir mevcut yürütüm çevriminde yeni hesaplanan değerdir ayarlanabilir parametredir k=0,98 veya hatta k=0,99 değeri jeneratör ters güç uygulamaları için tavsiye edilir çünkü açma gecikmesi normalde oldukça uzundur. Bu filtreleme güç fonksiyonunun doğruluğunu geliştirir. 160

167 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma Yönlü düşük güç koruma GUPPDUP Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Yönlü düşük güç koruması GUPPDUP IEC tanımlama P < ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 37 SYMBOL-LL V1 TR Ayarlama kuralları GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Çalışma parametresi ile, fonksiyon Açık/Kapalı olarak ayarlanabilir. Mod: Güç ölçümü için kullanılan gerilim ve akım. Yapılabilecek ayarlar tablo 18 örneğinde gösterilmiştir. Ters güç uygulamaları için PozSek veya Arone modları kesinlikle önerilir. Tablo 18: Karmaşık güç hesabı Ayar değeri Mod Karmaşık güç hesaplama için kullanılan formül L1, L2, L3 * * * S = U L1 IL1 + U L2 IL2 + U L3 IL3 EQUATION1697 V1 TR (Denklem 74) Arone * * S = U L1L2 IL1 - U L2L3 IL3 EQUATION1698 V1 TR (Denklem 75) PozSek * S = 3 U PosSeq I PosSeq EQUATION1699 V1 TR (Denklem 76) L1L2 * * S = U L1L2 ( I L1 - I L2 ) EQUATION1700 V1 TR (Denklem 77) L2L3 * * S = U L2L3 ( IL2 - I L3 ) EQUATION1701 V1 TR (Denklem 78) L3L1 * * S = U L3L1 ( I L3 - I L1 ) EQUATION1702 V1 TR (Denklem 79) Tablonun devamı sonraki sayfada 161

168 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma Ayar değeri Mod Karmaşık güç hesaplama için kullanılan formül L1 * S = 3 U L1 IL1 EQUATION1703 V1 TR (Denklem 80) L2 * S = 3 U L2 IL2 EQUATION1704 V1 TR (Denklem 81) L3 * S = 3 U L3 IL3 EQUATION1705 V1 TR (Denklem 82) Fonksiyonun iki aşaması vardır ve bunlar bağımsız olarak ayarlanabilir. OpMode1(2) parametresi ile, fonksiyon şöyle ayarlanabilir Açık/Kapalı. Açı1(2) ayarı ile tanımlanan yöndeki güç bileşeni ayarlanan hızlanma güç değeri Güç1(2)'den daha küçükse, fonksiyon açılır. Q Güç1(2) Çalistir Açi1(2) P =IEC =1=tr=Orig inal.vsd IEC V1 TR Şekil 75: Düşük güç modu Güç1(2) ayarı, güç bileşeni hızlanma değerini Açı1(2) yönünde verir. Ayar, jeneratörün anma gücünün p.u. su olarak verilir, bakınız denklem 83. Minimum önerilen ayar S N 'nin %1,0'idir. Aynı zamanda, minimum IED hızlanma akımının en az 9 ma sekonder olmalıdır. 162

169 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma SN = 3 UBase IBase EQUATION1708 V1 EN (Denklem 83) Açı1(2) ayarı, güç koruma fonksiyonunun maksimum hassasiyetini veren karakteristik açıyı verir. Bu ayar derece olarak verilir. Aktif güç için ayarlanan açı ayarı 0 veya 180 olmalıdır. 0 jeneratörün düşük ileri güç koruması için kullanılmalıdır. Q Çalıştır Güç1(2) Açı1(2) = 0 P =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 76: Düşük ileri güç için, düşük güç fonksiyonunda ayarlanan açı değeri 0 olmalıdır AçmaGecikme1(2) saniye olarak ayarlanır ve hızlanma sonrasında aşamanın açılması için gecikme süresi verir. Ölçülen güçte alçak geçirgen süzgeç olanağı aşağıdaki formülde gösterildiği gibi yapılabilir: Old ( 1 ) S = k S + - k S Calculated EQUATION1893 V1 EN (Denklem 84) Burada S S old S Calculated k koruma fonksiyonu için kullanılacak yeni bir ölçülen değerdir bir önceki yürütüm çevrimindeki fonksiyondan gelen ölçülen değerdir mevcut yürütüm çevriminde yeni hesaplanan değerdir ayarlanabilir parametredir 163

170 Bölüm 7 1MRK UTR - Akım koruma k=0,98 veya hatta k=0,99 değeri jeneratör düşük ileri güç uygulamaları için tavsiye edilir, çünkü açma gecikmesi normalde oldukça uzundur. Bu filtreleme güç fonksiyonunun doğruluğunu geliştirir. 7.9 Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu DNSPTOC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu DNSPTOC IEC tanımlama 3I2> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 46 IEC V2 TR Uygulama Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonu (DNSPTOC) genellikle, iki veya daha fazla paralel hat arasındaki ortak indüksiyonun hatalı sıfır dizi kutuplaşmasıyla sonuçlanabileceği enerji hatlarının hassas toprak arızası korumasında kullanılır. Ayrıca, sıfır dizi empedansın arızalı akım geri dönüş yollarına bağlı olduğu, ancak kablo negatif dizi empedansının neredeyse sabit olduğu kablo uygulamalarında kullanılır. Yönlü fonksiyon kutuplanmış akım ve gerilimdir. Fonksiyon, her bir adım için bağımsız olarak ileri, geri ve yönsüz olarak ayarlanır. DNSPTOC, faz-faz arızaları da dahil olmak üzere tüm dengesizlik arızalarına karşı koruma sağlar. Fonksiyonun minimum başlatma akımı, istenmeyen çalışmayı önlemek için normal sistem dengesizlik düzeyinin üstünde ayarlanmalıdır Ayarlama kuralları Aşağıda, güç hatlarında hassas toprak arızası koruması olarak kullanılan Negatif dizi temelli aşırı akım fonksiyonunun (DNSPTOC) bir örneği vardır. Korumanın doğru şekilde çalışmasını sağlamak için aşağıdaki ayarların yapılması gerekir: GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. RCADir şu değere ayarlanır +65 derecebaşka bir deyişle, negatif dizi akım, arıza sırasında bu açı için tipik olarak ters çevrilmiş negatif dizi gerilimini geciktirir ROADir şu değere ayarlanır 90 derece DüşükVolt_VM şu değere ayarlanır %2başka bir deyişle, negatif dizi gerilim seviyesi bu değerin üzerine çıkarsa yönlü eleman etkin hale gelir 164

171 1MRK UTR - Bölüm 7 Akım koruma Çalışma_OC1 şu değere ayarlanır Açık BaşlatmaCurr_OC1 şu iki değer arasına ayarlanır %3-10, (tipik değerler) tdef_oc1 ayarı, bu güç hattının yakınlarındaki diğer topraklama-arızası korumaları ile doğru şekilde zaman koordinasyonu sağlamak için yapılır DirMode_OC1 şu değere ayarlanır İleri DirPrinc_OC1 şu değere ayarlanır IcosPhi&U ActLowVolt1_VM şu değere ayarlanır Engelle DNSPTOC, güç hattı korumasında, güç hattının uzak ucuna giden iletişim kanalları mevcut olduğu zaman, yönlü karşılaştırma koruma düzeni için kullanılır. Bu durumda iki negatif dizi aşırı akım kademesi gerekir: Biri ileri yönde diğeri geri yönde. OC1 aşaması, ileri yöndeki arızaların tespitinde kullanılır ve OC2 aşaması geri yöndeki arızaların tespitinde kullanılır. Ancak, böyle bir uygulamada aşağıdakilere dikkat edilmelidir: RCADir ve ROADir ayarı her iki kademe OC1 ve OC2 için geçerlidir DirMode_OC1 ayarı şöyle yapılmalıdır İleri DirMode_OC2 ayarı şöyle yapılmalıdır Geri BaşlatmaCurr_OC2 aşağıda belirtilenden daha hassas yapılmalıdır hızlanma değeri ileri OC1 elemanının, yani tipik olarakbaşlatmacurr_oc1 ayar hızlanma düzeyinin %60'ı olmalı; bunu ise akım geri döndürme durumları boyunca yönlü karşılaştırma düzeninin doğru çalışmasını temin etmek yapılacaktır OC1 ve OC2 elemanlarından gelen başlatma sinyalleri STOC1 ve STOC2, güç hattının uzak ucuna ileri ve geri sinyalleri göndermek için kullanılır IED içerisinde bulunan düzen iletişimi fonksiyon kilitleme, koruma fonksiyonu ile telekoruma iletişim ekipmanı arasında, yukarıdaki iki start sinyalinin doğru şekilde koşullandırılması için kullanılır. ActDüşükVolt1 ve ActDüşükVolt2Bellek olarak ayarlanmamalıdır. 165

172 166

173 1MRK UTR - Bölüm 8 Gerilim koruma Bölüm 8 Gerilim koruma 8.1 İki kademeli düşük gerilim koruma UV2PTUV Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama İki kademe düşük gerilim koruma UV2PTUV IEC tanımlama 2U< ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 27 SYMBOL-R-2U-GREATER-THAN V1 TR Uygulama İki kademe düşük gerilim koruma fonksiyonu (UV2PTUV) düşük faz gerilimlerinin güvenilir şekilde tespit edilmesi gereken her durum için uygulanabilir. Komple sistem korumanın güvenliğini artırmak üzere, diğer koruma fonksiyonları için denetleme ve arıza tespit fonksiyonu olarak da kullanılabilir. UV2PTUV jeneratör, trafo, motor ve enerji hatları gibi güç sistemi elemanları üzerinde, yüksek gerilim koşullarını tespit etmek üzere uygulanabilir. Düşük gerilim koşullarına güç sistemindeki arızalar veya anormal çalışma koşulları neden olabilir. UV2PTUV aşırı akım korumalarla birlikte, bastırma olarak veya mantık fonksiyonları tarafından verilen açma sinyallerinin ve geçitleri olarak kullanılır. Diğer uygulamalara örnek olarak, bir YG hattına enerji verilmeden önce veya elektrik kesintisi durumunda kesicinin otomatik açılması için, "gerilim yok" koşulunun tespiti verilebilir. UV2PTUV reaktif gücü kompanse etmek ve bu şekilde gerilimi artırmak üzere şönt kapasitör bankları takılması gibi, gerilim düzeltme önlemleri başlatmak amacıyla da kullanılır. Bu fonksiyonun, uygulamaların reaktif yükü kontrol etmesine olanak tanıyan yüksek ölçüm doğruluğu vardır. UV2PTUV düşük gerilim koşulları altında çalıştırıldıklarında hasar görebilecek elektrik motorları gibi aygıtların bağlantılarını kesmek için kullanılır. UV2PTUV güç sistemi frekansındaki düşük gerilim koşullarıyla ilgilidir, bunlar aşağıdaki nedenlerle oluşabilir: 167

174 Bölüm 8 1MRK UTR - Gerilim koruma 1. Gerilim regülatörü arızalanması veya manuel kontrol altında yanlış ayarların kullanılması (simetrik gerilim düşüşü). 2. Aşırı yük (simetrik gerilim düşüşü). 3. Kısa devreler, genellikle fazdan toprağa arızalar (simetrik olmayan gerilim düşüşü) Ayarlama kuralları UV2PTUV hassas donanımın aşırı ısınmasına neden olabilecek ve böylece beklenen hizmet ömrünü kısaltabilecek şartlar altında çalışmasını engeller. Genellikle, güç sisteminin yerel veya uzaktan otomasyon işlemlerinde, devrelerde kullanılacak yararlı bir fonksiyondur. Sistem içerisinde UV2PTUV fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm gerilim koşulları dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili donanım ve bunların gerilim ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. Genel olarak düşük gerilim fonksiyonlarının kullanıldığı çok geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır. Gerilimle ilgili tüm ayarlar, genel ayarların temel gerilimi UBase'in yüzdesi olarak yapılır. Bu değerler normal olarak, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim donanımın primer nominal gerilim seviyesine (faz-faz) ayarlanmıştır. UV2PTUV ayarı normalde kritik değildir, çünkü ana korumanın kısa devreleri ve toprak arızalarını gidermek için yeterince süresi bulunması gerekir. Aşağıdaki bölümlerde bazı uygulamalar ve bunlarla ilgili gerilim seviyesi ayarlama kuralları açıklanmıştır Motor ve jeneratörler için ekipman koruma Ayar, ekipman için oluşan en düşük normal gerilimin altında ve kabul edilebilir en yüksek gerilimin üzerinde olmalıdır Devre dışı ekipman tespiti Ayar, oluşan en düşük normal gerilimin altında ve ekipmanın bağlantısı kesikken endüktif veya kapasitif kuplajın neden olduğu en yüksek gerilimin üstünde olmalıdır Güç kaynağı kalitesi Ayar, oluşan en düşük normal gerilimin altında ve yönetmeliklerde, iyi uygulamalarda veya diğer anlaşmalarda belirtilen kabul edilebilir en düşük gerilimin üzerinde olmalıdır. 168

175 1MRK UTR - Bölüm 8 Gerilim koruma Gerilim kararsızlığının azaltılması Bu ayar güç sisteminin karakteristiklerine bağlıdır ve uygun düzeylerin tespit edilebilmesi için detaylı çalışmalar yapılmalıdır Güç sistemi arızalarının artçı koruması Ayar, bahsedilen arıza koşulları altında oluşan en düşük normal gerilimin altında ve oluşan en yüksek gerilimin üzerinde olmalıdır İki kademe düşük gerilim koruma için ayarlar İki kademe düşük gerilim koruma (UV2PTUV) için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir: GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. BağTürü: Ölçümün fazdan toprağa temel değer mi, fazdan faza temel değer mi fazdan toprağa RMS değer mi yoksa fazdan faza RMS değer mi olacağı burada ayarlanır. Çalışma: Kapalı/Açık. UV2PTUV BağTürü ayarıyla seçici olarak fazdan toprağa gerilimleri veya fazdan faza gerilimleri ölçer. Bu ise faz toprak geriliminin aşağıdaki şekilde çalışması anlamına gelir: U < (%) UBase( kv ) 3 EQUATION1447 V1 EN (Denklem 85) ve aşağıdaki durumda fazdan faza gerilimin çalışmasını da ayarlayın: U < (%) UBase(kV) EQUATION1990 V1 TR (Denklem 86) Karakteristik1: Bu parametre kademe 1 için kullanılacak zaman gecikmesi türünü verir. Bu ayarlar şöyle olabilir. Sabit zamanlı/ters Eğri A/Ters Eğri B. Seçenekler koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. ÇaModun: Bu parametre, ölçülen üç gerilimin kaç tanesinin, kademe n (n=kademe 1 ve 2) çalışması için ayar düzeyinin altında olması gerektiğini tanımlar. Bu ayar1 / 3, 2 / 3 veya 3 / 3 olabilir. Tek fazlı gerilim çalıştırmak için yeterli olmaktadır. Eğer fonksiyon tek fazdan toprağa arızalara karşı duyarsızsa, 2 / 3 seçilebilir. Un<: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) için düşük gerilim çalışma değerini ayarlayın, genel parametre UTemel in % si olarak verilmiştir. Bu ayar, büyük ölçüde koruma 169

176 Bölüm 8 1MRK UTR - Gerilim koruma uygulamasına bağlıdır. Burada arızasız durumlarda minimum gerilimin dikkate alınması gereklidir. Bu gerilim nominal gerilimin %90 ından daha büyüktür. tn: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) için zaman gecikmesi, saniye cinsinden verilir. Ayar, koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. Çoğu uygulamada, koruma fonksiyonu, sistemdeki kısa devre veya toprak arızası olduğu yerde doğrudan açılmaz. Zaman gecikmesi kısa devre korumasıyla koordine edilmelidir. t1min: Minimum Kademe 1 için ters zaman karakteristiklerinde çalışma zamanıdır, saniye olarak verilmiştir. Çok düşük gerilimlerde düşük gerilim fonksiyonu için ters zaman karakteristiği kullanılması, çok kısa çalışma süresi verebilir. Bu da seçici olmayan açmayla sonuçlanabilir. t1min değerini diğer korumaların çalışma süresinden daha uzun ayarlayarak, seçici olmayan açma engellenebilir. k1: Ters zaman karakteristiği için zaman çarpanı. Bu parametre farklı ters zaman gecikmeli düşük gerilim korumalar arasında koordinasyon için kullanılabilir. Bu fonksiyon korunan nesnenin bağlantısı kesilmiş ise harici olarak engellenir. 8.2 İki kademeli aşırı gerilim koruma OV2PTOV Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama İki kademe aşırı gerilim koruma OV2PTOV IEC tanımlama 2U> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 59 SYMBOL-C-2U-SMALLER-THAN V1 TR Uygulama İki kademe aşırı gerilim koruma OV2PTOV, yüksek gerilimin güvenli olarak tespit edilmesini gerektiren her türlü durum için geçerlidir. OV2PTOV anormal durumların denetimi ve tespiti için kullanılır, diğer koruma fonksiyonları ile birlikte kullanıldığında komple sistem korumanın güvenliğini artırır. Yüksek gerilim koşullarına güç sistemindeki anormal koşullar neden olabilir. OV2PTOV jeneratör, trafo, motor ve enerji hatları gibi güç sistemi elemanları üzerinde, yüksek gerilim koşullarını tespit etmek üzere uygulanabilir. OV2PTOV düşük akım sinyalleri ile birlikte, uzak uçta açık olan bir iletim hattının tanımlanmasında kullanılır. Buna ek olarak OV2PTOV gerilimi düşürmek 170

177 1MRK UTR - Bölüm 8 Gerilim koruma amacıyla düşük yük kompanzasyonu için şönt reaktörlerinin takılması gibi gerilim düzeltme ölçümlerini başlatmak üzere de kullanılır. Bu fonksiyonun, uygulamaların reaktif yükü kontrol etmesine olanak tanıyan yüksek ölçüm doğruluğu ve histerez ayarı vardır. OV2PTOV yüksek gerilim koşulları altında çalıştırıldıklarında hasar görebilecek elektrik motorları gibi aygıtların bağlantılarını kesmek için kullanılır. Güç sistemi frekansındaki yüksek gerilim koşullarıyla ilgilidir, bunlar aşağıdaki nedenlerle oluşabilir: 1. Daha yüksek bir gerilim seviyesine metalik bağlantı gibi, çok yüksek gerilimin oluştuğu bir güç sistemindeki farklı arıza çeşitleri (kırık bir iletkenin havai hattın üzerine düşmesi, yüksek gerilim sargıdan alçak gerilim sargıya geçen trafo kıvılcım atlaması, vb.). 2. Gerilim regülatörü arızalanması veya manuel kontrol altında yanlış ayarların kullanılması (simetrik gerilim düşüşü). 3. Reaktif güç üretimi ile karşılaştırıldığında düşük yük (simetrik gerilim azalması). 4. Yüksek empedans topraklı sistemlerdeki toprak arızaları, nötrdeki yüksek gerilimin yanı sıra, iki arızasız fazda yüksek gerilime neden olur (simetrik olmayan gerilim artışı) Ayarlama kuralları OV2PTOV hassas donanımın aşırı ısınmasına neden olabilecek veya yalıtım malzemesi üzerinde stres oluşturabilecek ve böylece beklenen hizmet ömrünü kısaltabilecek şartlar altında çalışmasını engeller. Genellikle, güç sisteminin yerel veya uzaktan otomasyon işlemlerinde, devrelerde kullanılacak yararlı bir fonksiyondur. İki kademeli aşırı gerilim koruma (OV2PTOV) için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Sistem içerisinde OV2PTOV fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm gerilim koşulları dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili donanım ve bunların gerilim ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. Genel olarak aşırı gerilim fonksiyonlarının kullanıldığı çok geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır. Gerilimle ilgili tüm ayarlar, ayarlanabilir baz primer gerilimin yüzdesi olarak yapılır. Bu değerler normal olarak, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim ekipmanının nominal gerilim düzeyine (fazdan faza) ayarlanmıştır. OV2PTOV gecikme zamanı bazen kritik olabilir ve aşırı gerilimin miktarıyla ilgili olabilir (bir güç sistemi veya bir yüksek gerilim bileşeni daha düşük aşırı gerilimlere bir süreliğine dayanabilir, ancak büyük yüksek aşırı akım miktarları söz konusu olduğunda ilgili ekipmanın bağlantısı daha hızlı şekilde kesilmelidir). Bazı uygulamalar ve bunların gerilim düzeyi ile ilgili ayarlama kuralları aşağıda verilmiştir: 171

178 Bölüm 8 1MRK UTR - Gerilim koruma Motor, jeneratör, reaktör ve trafolar için ekipman koruma Yüksek gerilim, çekirdeğin aşırı uyarılmasına ve sargı yalıtımının bozulmasına neden olabilir. Ayar, ekipman için oluşan en yüksek normal gerilimin üstünde ve kabul edilebilir en yüksek gerilimin altında olmalıdır. Ekipman koruma, kapasitörler Yüksek gerilim dielektrik ve yalıtımı bozabilir. Ayar, kapasitör için oluşan en yüksek normal gerilimin üstünde ve kabul edilebilir en yüksek gerilimin altında olmalıdır. Yüksek empedans topraklı sistemler Yüksek empedans topraklı sistemlerde, toprak arızaları, arızasız fazlarda gerilim artışına neden olur. OV2PTOV bu arızaları tespit etmek için kullanılabilir. Ayar, arıza sırasında oluşan en yüksek normal gerilimin üstünde ve oluşan en düşük gerilimin altında olmalıdır. Bir metalik tek faz toprak arızası, arızasız faz gerilimlerinin 3 kat artmasına neden olur. İki kademe düşük gerilim koruma için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. BağTürü: Ölçümün fazdan toprağa temel değer mi, fazdan faza temel değer mi fazdan toprağa RMS değer mi yoksa fazdan faza RMS değer mi olacağı burada ayarlanır. Çalışma: Kapalı/Açık. OV2PTOV seçime göre fazdan toprağa gerilimleri veya fazdan faza gerilimleri ölçebilir. Bu fonksiyonun çalışması için gerilimin, ayarlanmış olan global ayarlanmış temel gerilimi UBase in üzerine çıkması gerekir. Bu ise faz toprak geriliminin aşağıdaki şekilde çalışması anlamına gelir: U > (%) UBase( kv ) 3 IEC V1 EN (Denklem 87) ve aşağıdaki durumda fazdan faza gerilim çalışmasıdır: U > (%) UBase(kV) EQUATION1993 V1 TR (Denklem 88) Karakteristik1: Bu parametre kullanılacak zaman gecikmesi türünü verir. Bu ayarlar şöyle olabilir. Sabit zamanlı/ters Eğri A/Ters Eğri B/Ters Eğri C olabilir. Seçenekler uygulama yüksek derecede bağımlıdır. ÇaModun: Bu parametre, ölçülen üç gerilimin kaç tanesinin, kademe n (n=kademe 1 ve 2) çalışması için ayar düzeyinin üstünde olması gerektiğini tanımlar. Bu ayar1 / 3, 2 /3 veya 3 / 3 olabilir. Çoğu uygulamada, tek fazlı gerilim çalıştırmak 172

179 1MRK UTR - Bölüm 8 Gerilim koruma için yeterince yüksek olmaktadır. Eğer fonksiyonun tek fazdan toprağa arızalara duyarlı olması gerekmiyorsa 1 / 3 seçilebilir; çünkü normalde tek fazdan toprağa arızalarda arızasız fazdaki gerilim yükselecektir. Un>: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) aşırı gerilim çalışma değerini ayarlayın, genel parametre UBaseVBase in % si olarak verilmiştir. Bu ayar, büyük ölçüde koruma uygulamasına bağlıdır. Burada arızasız durumlarda maksimum gerilimin dikkate alınması gereklidir. Normalde bu gerilim nominal gerilimin %110 undan daha küçüktür. tn: kademe n (n=kademe 1 ve 2) için zaman gecikmesi, saniye cinsinden verilir. Ayar, koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. Çoğu uygulamada koruma fonksiyonunun korumalı nesnenin hasar görmesini engelleme görevi vardır. Örneğin, aşırı uyarılmış trafonun korunmasında hız önemli olabilir. Zaman gecikmesi sistemdeki diğer eylemlerle koordineli olmalıdır. t1min: Kademe 1 için ters zaman karakteristikleri için minimum çalıştırma süresi, saniye olarak verilmiştir. Çok yüksek gerilimler için aşırı gerilim fonksiyonu, ters zaman karakteristikleri kullanılarak, çok kısa çalışma süresi verebilir. Bu da seçici olmayan açmayla sonuçlanabilir. t1min değerini diğer korumaların çalışma süresinden daha uzun ayarlayarak, seçici olmayan açma engellenebilir. k1: Ters zaman karakteristiği için zaman çarpanı. Bu parametre farklı ters zaman gecikmeli düşük gerilim korumalar arasında koordinasyon için kullanılabilir. 8.3 İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama İki kademe rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV IEC tanımlama 3U0> ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 59N IEC V1 TR Uygulama İki kademe rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV, çoğunlukla yüksek empedans topraklı dağıtım şebekelerinde, temel olarak fiderlerin ve trafonun primer toprak arızası koruma yedeği olarak kullanılır. Toprak arıza ile ilgili farklı fonksiyonların güvenliğini artırmak için, rezidüel aşırı gerilim sinyali bir bırakma sinyali olarak kullanılabilir. Rezidüel gerilim trafonun nötründe veya açık delta bağlantısındaki bir gerilim trafosunda ölçülebilir. Rezidüel gerilim ayrıca, üç fazlı gerilim ölçümleri temel alınarak dahili olarak da hesaplanabilir. 173

180 Bölüm 8 1MRK UTR - Gerilim koruma Ayarlama kuralları Yüksek empedans topraklı sistemlerde, rezidüel gerilim toprak bileşenine bağlı arıza olması halinde artacaktır. Arızanın türüne ve arıza direncine bağlı olarak, rezidüel gerilim farklı seviyelere kadar yükselir. Faz toprak geriliminin üç katına eşit en yüksek rezidüel gerilim tek faz toprak arızası için elde edilir. Rezidüel gerilim tüm sistemde yaklaşık aynı düzeyde yükselir ve arızalı bileşenin bulunmasında yol gösterici olmaz. Bu nedenle ROV2PTOV genellikle artçıl koruma olarak veya fider toprak arızası korumada bırakma sinyali olarak kullanılır. Sistem içerisinde ROV2PTOV fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm gerilim koşulları dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili donanım ve bunların gerilim ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. Genel tek giriş veya rezidüel aşırı gerilim fonksiyonlarının kullanıldığı çok geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır. Gerilimle ilgili tüm ayarlar, ayarlanabilir baz gerilimin yüzdesi olarak yapılır. Bu değerler, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim teçhizatının primer nominal gerilim seviyesine (fazdan faza) ayarlanabilir. ROV2PTOV için zaman gecikmesi nadiren kritik önemdedir. Çünkü rezidüel gerilim yüksek empedans topraklı sistemlerdeki toprak arızalarıyla ilişkilidir ve normalde arızayı primer korumanın gidermesi için yeterli süre verilmiş olmalıdır. Bazı teçhizatların korunmasını gerektiren bazı özel durumlarda tek aşırı gerilim koruma kullanıldığında, zaman gecikmesi kısalabilir. Bazı uygulamalar ve bunların rezidüel gerilim seviyeleriyle ilgili kılavuz bilgiler aşağıda verilmiştir: Motor, jeneratör, reaktör ve trafolar için ekipman koruma Yüksek rezidüel gerilim, sistemde toprak arızasının varlığına işaret eder. Bu arıza iki kademe aşırı gerilim korumanın (ROV2PTOV) bağlı olduğu bir bileşende olabilir. Arızalı cihaz için primer korumaya yönelik seçicilik nedeniyle, ROV2PTOV bileşeni bir miktar zaman gecikmesi ile açmalıdır. Bu ayar, ekipman için oluşan en yüksek normal gerilimin üstünde ve kabul edilebilir en yüksek gerilimin altında olmalıdır Güç kaynağı kalitesi Ayar, oluşan en yüksek normal rezidüel gerilimin üstünde ve yönetmeliklerde, iyi uygulamalarda veya diğer anlaşmalarda belirtilen kabul edilebilir en yüksek gerilimin altında olmalıdır Yüksek empedans topraklı sistemler Yüksek empedans topraklı sistemlerde, toprak arızaları besleme trafosunun nötründe nötr gerilime neden olur. İki kademeli rezidüel aşırı gerilim koruma ROV2PTOV, fider toprak arıza koruması için artçıl koruma olarak ve trafonun 174

181 1MRK UTR - Bölüm 8 Gerilim koruma primer toprak arıza yedeği olarak, trafoyu açmak için kullanılır. Ayar, oluşan en yüksek normal rezidüel gerilimin üstünde ve arıza sırasında oluşan en düşük rezidüel gerilimin altında olmalıdır. Metalik bir tek faz toprak arızası, trafo nötrünün, normal fazdan toprağa gerilime eşit bir gerilime erişmesine neden olur. Fazdan toprağa gerilimleri ölçen gerilim trafoları, arızalı fazda sıfır gerilim ölçer. İki sağlıklı faz, arızalı fazda toprak olduğundan ve nötrde tam fazdan toprağa gerilim bulunduğundan, tüm fazdan faza gerilimi ölçer. Rezidüel aşırı gerilim, fazdan toprağa gerilimin üç katı olacaktır. Bkz. Şekil 77. IEC V1 EN Şekil 77: Topraklama hatası Efektif olmayan bir şekilde topraklanmış sistemlerde 175

182 Bölüm 8 1MRK UTR - Gerilim koruma Doğrudan topraklanmış sistem Doğrudan topraklanmış sistemlerde, bir faz üzerindeki topraklama-arızası, o fazdaki bir gerilim çökmesinin göstergesidir. İki sağlıklı fazda normal faztopraklama gerilimi vardır. Rezidüel toplam, faz-topraklama gerilimi ile aynı değere sahip olur. BakınızŞekle 78. IEC V1 EN Şekil 78: Topraklama arızası Doğrudantopraklanmış sistemde İki kademeli rezidüel aşırı akım koruma için ayarlar GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı veya Açık UBase gerilim için gerilim referansı olarak kullanılır. Gerilim IED ye farklı yollardan beslenir: 1. IED normal gerilim trafo grubundan beslenir; rezidüel gerilim koruma yazılımı içindeki fazdan toprağa gerilimden oluşturulur. 2. IED, normal gerilim trafosu grubundaki açık üçgen bağlantısından beslenir. Bir açık üçgen bağlantısında koruma, gerilim 3U0 (tek giriş) tarafından beslenir. Uygulama kılavuzundaki ayar bölümü analog girişin nasıl ayarlaması gerektiğini açıklamaktadır. 3. IED, güç sistemindeki bir güç trafosunun nötr noktasına bağlı tek bir gerilim trafosundan beslenir. Bu bağlantıda koruma, gerilim UN=U0 (tek giriş) 176

183 1MRK UTR - Bölüm 8 Gerilim koruma tarafından beslenir. Uygulama kılavuzundaki ayar bölümü analog girişin nasıl ayarlaması gerektiğini açıklamaktadır. ROV2PTOV yüksek empedans topraklı sistemler için nominal faz toprak gerilimine karşılık gelen rezidüel gerilimi ölçer. Ölçüm nötr kaymasını baz alacaktır. Karakteristik1: Bu parametre kullanılacak zaman gecikmesi türünü verir. Bu ayarlar şöyle olabilir: Sabit zamanlı veya Ters eğri A veya Ters eğri B veya Ters eğri C. Tercih, koruma uygulamasına yüksek düzeyde bağımlıdır. Un>: Kademe n (n=kademe 1 ve 2) için aşırı gerilim çalışma değerini ayarlayın, global parametre UBase in % sine karşılık gelecek şekilde verilmiştir: U ( ) UBase ( kv ) > % 3 IECEQUATION2290 V1 TR Bu ayar, koruma ve sistem topraklama için gereken hassasiyete bağlıdır. Efektif olmayan topraklı sistemlerde rezidüel gerilim, maksimum olarak fazdan toprağa anma gerilimi olabilir, bu da %100 e karşılık gelir. Efektif topraklı sistemlerde bu değer Z0/Z1 oranına bağlıdır. Yüksek rezistif toprak arızalarının tespiti için gerekli ayar şebeke hesaplamalarını temel almalıdır. tn: kademe n (n=kademe 1 ve 2) zaman gecikmesi, saniye cinsinden verilir. Bu ayar, koruma uygulamasına yüksek derecede bağımlıdır. Çoğu uygulamada koruma fonksiyonunun korumalı nesnenin hasar görmesini engelleme görevi vardır. Örneğin, aşırı uyarılmış trafonun korunmasında hız önemli olabilir. Zaman gecikmesi sistemdeki diğer eylemlerle koordineli olmalıdır. t1min: Kademe 1 için ters zaman karakteristikleri için minimum çalıştırma süresi, saniye olarak verilmiştir. Çok yüksek gerilimler için aşırı gerilim fonksiyonu, ters zaman karakteristikleri kullanılarak, çok kısa çalışma süresi verebilir. Bu da seçici olmayan açmayla sonuçlanabilir. t1min değerini diğer korumaların çalışma süresinden daha uzun ayarlayarak, seçici olmayan açma engellenebilir. k1: Ters zaman karakteristiği için zaman çarpanı. Bu parametre farklı ters zaman gecikmeli düşük gerilim korumalar arasında koordinasyon için kullanılabilir. 8.4 Aşırı uyarma koruma OEXPVPH Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Aşırı uyarma koruma OEXPVPH IEC tanımlama U/f > ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 24 SYMBOL-Q V1 TR 177

184 Bölüm 8 1MRK UTR - Gerilim koruma Uygulama Aşırı uyarma koruması (OEXPVPH), endüklenen gerilim üzerindeki yük etkisinin hesaplanmasına izin verecek şekilde akım girişlerine sahiptir. Bu ise, mıknatıslama akışının daha doğru bir şekilde ölçülmesini sağlar. Tek yönlü yük akışına sahip güç trafoları için, OEXPVPH fonksiyonuna yönelik gerilim bu yüzden fider tarafından alınmalıdır. Bir aşırı uyarma boyunca kritik parçalar üzerinde birikmiş ısı, uyarma normal değerinde kaldığında, aşamalı bir şekilde azalacaktır. Kısa bir zaman aralığı sonrasında yeni bir aşırı uyarma döneminden sonra, ısıtma daha yüksek bir düzeyden başlar ve bu nedenle OEXPVPH ısıl bir belleğe sahip olmalıdır. Sabit bir soğutma zaman sabitesi (20 dakika) kullanılır. Eğer mümkünse bu fonksiyon tercihen üç fazlı bir gerilim kullanmak için yapılandırılabilir. Bu durumda, gerilim ve akımların pozitif dizi niceliklerini kullanır. Tek faz-faz gerilim girişine göre yapılandırıldığında, ilgili bir faz-faz akımı hesaplanır. Yükte kademe değiştiricinin yerleştirildiği herhangi bir sargıdan analog ölçümler alınmamalıdır. Bazı farklı bağlantı alternatifleri şekil 79 örneğinde gösterilmektedir. 24 U/f> 24 U/f> 24 U/f> G en vsd IEC V1 TR Şekil 79: Aşırı eksitasyon koruma OEXPVPH(Volt/Hertz) için alternatif bağlantılar 178

185 1MRK UTR - Bölüm 8 Gerilim koruma Ayarlama kuralları Giriş ve çıkış sinyalleri için öneriler Ayarlama parametrelerinin bir listesi için lütfen Teknik Kılavuza bakın. sinyalleri için öneriler ENGELLE: Giriş, Aşırı Eksitasyon koruma fonksiyonu OEXPVPH'ün çalışmasını engelleyecektir. Engelleme girişi özel servis koşulları boyunca sınırlı bir süre için çalışmayı engellemek için kullanılabilir. RESET: OEXPVPH'ün uzun süren bir termal belleği vardır. RESET girişinin etkinleştirilmesi fonksiyonu derhal resetleyecektir. sinyalleri için öneriler BAŞLAT: BAŞLAT çıkışı ayarlanmışv/hz>> düzeyine ulaşıldığına işaret eder. AÇMA: Açma çıkışı U/f düzeyi için çalışma süresi son bulduktan sonra etkinleştirilir. ALARM: Çıkış, alarm düzeyine ulaşıldığında ve alarm zamanlayıcısı sona erdiğinde etkinleştirilir Ayarlar GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Aşırı Eksitasyon koruması OEXPVPH'nin çalışması şöyle ayarlanabilir: Açık/Kapalı. V/Hz>: Ters karakteristikler için çalışma düzeyi,. Çalışma, anma gerilimi ve anma frekansı arasındaki ilişkiye dayalı olup, yüzde katsayısı olarak ayarlanır. Normal ayar, trafo/jeneratör için kapasite eğrisine dayanarak % arasındadır. V/Hz>>: Çok yüksek gerilimlerde kullanılan tmin sabit zamanlı gecikmesi için çalışma düzeyi. Çalışma, anma gerilimi ve anma frekansı arasındaki ilişkiye dayalı olup, yüzde katsayısı olarak ayarlanır. Normal ayar, trafo/jeneratör için kapasite eğrisine dayanarak % arasındadır. Karakteristik yüksek tarafta düz hat şeklinde olmaya başladığında, ayarın diz noktasının üzerinde olması gerekir. IEEEiçink: Zaman sabitesi; IEEE ters karakteristik. Trafo yeteneğine dayanarak en iyi eşleşmeyi sağlayan öğeyi seçin. tmin: Ayarlanmış V/Hz>>'den daha yüksek gerilimlerde çalışma süreleri. Ayar bu yüksek gerilimlerde bu yetenekler ile eşleşecektir. Tipik bir ayar 1-10 saniye olabilir. AlarmDüzeyi: Ayarlanmış açma düzeyinin yüzdesi olarak alarm düzeyinin ayarlanması. Alarm düzeyi, normalde açma düzeyinin yaklaşık olarak %98'i kadardır. 179

186 Bölüm 8 1MRK UTR - Gerilim koruma talarm: Alarm düzeyine ulaşıldığında alarmın zaman gecikmesi. Tipik ayar 5 saniyedir. 180

187 1MRK UTR - Bölüm 9 Frekans koruma Bölüm 9 Frekans koruma 9.1 Düşük frekans koruma SAPTUF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Düşük frekans koruması SAPTUF IEC tanımlama f < ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 81 SYMBOL-P V1 TR Uygulama Düşük frekans koruma SAPTOF, düşük temel güç sistem gerilim frekansının güvenilir bir şekilde tespitini gerektiren her türlü durumda uygulanabilir. Güç sistemi frekansı ve frekansın değişim hızı, gerçek üretimin ve yük talebinin arasındaki dengesizliğin ölçütüdür. Bir güç sistemindeki temel frekansın düşük olması, mevcut üretimin, enerji şebekesine bağlı yük tarafından talep edileni tamamen karşılayamadığı anlamına gelir. SAPTUF bu durumları tespit eder ve yük atma, jeneratör destekleme, HVDC ayar noktası değiştirme, gaz türbini başlatma ve benzer fonksiyonlar için uygun bir çıkış sinyali verir. Bazen şönt reaktörleri düşük frekans nedeniyle devreye girer ve güç sisteminin gerilimini ve bununla ilgili olarak yükün gerilime bağlı olan kısmını azaltır. SAPTUF çok hassas ve doğrudur. Frekansın ayar noktasından hafifçe saptığını ve manuel müdahalenin yeterli olabileceğini operatörlere bildirmek için kullanılır. Düşük frekans sinyali ayrıca aşırı uyarma tespiti için de kullanılır. Bu özellikle, başlatma adımları uygulanırken jeneratöre bağlı olan fakat şebekeye bağlı olmayan jeneratör yükseltici trafolar için önemlidir. Eğer jeneratör hâlâ enerjiliyse, sistemde düşük frekans nedeniyle aşırı uyarma meydana gelir Ayarlama kuralları Sistem içerisinde SAPTUF fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm frekans ve gerilim büyüklükleri dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili teçhizat ve bunların frekans ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. SAPTUF için iki özel uygulama alanı vardır: 181

188 Bölüm 9 1MRK UTR - Frekans koruma 1. ekipmanın jeneratör, transformatör ve motorlardan kaynaklanan düşük frekans nedeniyle hasar görmesini önlemek. Aşırı eksitasyon da düşük frekansla ilişkilidir 2. güç sistemini veya güç sisteminin bölümlerini, üretim eksikliği durumunda arızalara karşı yük atma yoluyla korumakt. Düşük frekans BAŞLATMA değeri Hz olarak ayarlıdır. Gerilim büyüklüğü ile ilgili tüm ayarlar, genel bir temel gerilim parametresinin yüzdesi olarak yapılır. UBase değeri primer faz-faz değeri olarak ayarlanmalıdır. Bazı uygulamalar ve bunların frekans düzeyi için ayarlama kuralları aşağıda verilmiştir: Motor ve jeneratörler için ekipman koruma Ayar, teçhizat için oluşan en düşük normal frekansın oldukça altında ve teçhizat için kabul edilebilir en düşük frekansın oldukça üzerinde olmalıdır. Yük atma yoluyla güç sistemi koruma Ayar, enerji santralleri veya hassas yükler için, oluşan en düşük normal frekansın altında ve kabul edilebilir en düşük frekansın oldukça üzerinde olmalıdır. Ayar düzeyi, düzey sayısı ve iki düzey arasındaki mesafe (zaman ve/veya frekans olarak), büyük ölçüde ilgili güç sisteminin karakteristiklerine bağlıdır. Güç sisteminin boyutu ile karşılaştırıldığında en büyük üretim kaybı nın boyutu kritik bir parametredir. Büyük sistemlerde yük atma nispeten yüksek frekans düzeylerine ayarlanabilir ve gecikme zamanı normalde çok kritik değildir. Daha küçük sistemlerde frekans HIZLANMA düzeyi daha düşük bir değere ayarlanmalıdır ve zaman gecikmesi oldukça kısa olmalıdır. 9.2 Aşırı frekans koruma SAPTOF Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Aşırı frekans koruması SAPTOF IEC tanımlama f > ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 81 SYMBOL-O V1 TR Uygulama Aşırı frekans koruma fonksiyonu SAPTOF, yüksek temel güç sistem gerilim frekansının güvenilir bir şekilde tespitini gerektiren her türlü durumda 182

189 1MRK UTR - Bölüm 9 Frekans koruma Ayarlama kuralları uygulanabilir. Güç sistemi frekansı ve frekansın değişim hızı, gerçek üretimin ve yük talebinin arasındaki dengesizliğin ölçütüdür. Bir güç sistemindeki temel frekansın yüksek olması, mevcut üretimin, enerji şebekesine bağlı yük tarafından talep edilenden çok daha büyük olduğu anlamına gelir. SAPTOF bu durumları tespit eder ve jeneratör atma, HVDC ayar noktası değiştirme ve benzeri fonksiyonlar için uygun bir çıkış sinyali verir. SAPTOF çok hassas ve doğrudur ve frekansın ayar noktasından hafifçe saptığını ve manuel müdahalenin yeterli olabileceğini tesis işletmecilerine bildirmekte kullanılabilir. Sistem içerisinde SAPTOF'un çalışacağı yerlerdeki tüm frekans ve gerilim büyüklükleri dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili teçhizat ve bunların frekans ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. SAPTOF için iki özel uygulama alanı vardır: 1. jeneratörler ve motorlar gibi ekipmanın düşük frekans nedeniyle hasar görmesini önlemek. 2. güç sistemini veya güç sisteminin bölümlerini, üretim fazlalığı durumunda arızalara karşı üretim atma yoluyla korumaktır. Aşırı frekans başlatma değeri Hz cinsinden ayarlıdır. Gerilim büyüklüğü ile ilgili tüm ayarlar, global bir temel gerilim parametresi UBase'in yüzdesi olarak yapılır. UBase değeri primer faz-faz değeri olarak ayarlanmalıdır. Bazı uygulamalar ve bunların frekans düzeyi için ayarlama kuralları aşağıda verilmiştir: Ekipman koruma, motor ve jeneratörler için Ayar, ekipman için oluşan en yüksek normal frekansın epey üstünde ve kabul edilebilir en yüksek frekansın epey altında olmalıdır. Jeneratör atma yoluyla güç sistemi koruma Bu ayar, oluşan en yüksek normal frekansın üstünde ve enerji santralleri ve hassas yükler için kabul edilebilir en yüksek frekansın altında olmalıdır. Ayar düzeyi, düzey sayısı ve iki düzey arasındaki mesafe (zaman ve/veya frekans olarak), büyük ölçüde ilgili güç sisteminin karakteristiklerine bağlıdır. Güç sisteminin boyutu ile karşılaştırıldığında en büyük yük kaybı nın boyutu kritik bir parametredir. Büyük sistemlerde jeneratör atma oldukça düşük frekans düzeylerine ayarlanabilir ve zaman gecikmesi normalde çok kritik değildir. Daha küçük sistemlerde frekans HIZLANMA düzeyi daha yüksek bir değere ayarlanmalıdır ve zaman gecikmesi oldukça kısa olmalıdır. 9.3 Frekans değişim oranı koruma SAPFRC 183

190 Bölüm 9 1MRK UTR - Frekans koruma Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Frekans değişim hızı koruma SAPFRC IEC tanımlama df/dt > < ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 81 SYMBOL-N V1 TR Uygulama Frekans değişim hızı koruması (SAPFRC), temel güç sistem gerilim frekansındaki değişimin güvenilir şekilde tespitini gerektiren her türlü durumda uygulanabilir. SAPFRC artan frekans ve azalan frekans için kullanılabilir. SAPFRC yük atma veya jeneratör atma, jeneratör destekleme, HVDC ayar noktası değiştirme, gaz türbini başlatma ve benzeri için uygun bir çıkış sinyali verir. SAPFRC sıklıkla düşük frekans sinyali ile birlikte kullanılır. Bu kullanım özellikle oldukça yüksek jeneratör kaybının, güç sisteminin güvenilirliğini korumak için hızlı ve giderici eylemlerin gerektiği nispeten küçük güç sistemlerinde yaygındır. Bu gibi durumlarda yük atma eylemleri nispeten daha yüksek frekans seviyelerinde gereklidir. Ancak, büyük bir negatif frekans değişim oranı ile birlikte düşük frekans koruma nispeten yüksek bir ayar ile kullanılabilir Ayarlama kuralları Frekans değişim hızı koruma SAPFRC için parametreler, yerel HMI veya veya Koruma ve Kontrol Yöneticisi (PCM600) üzerinden yapılır. Sistem içerisinde SAPFRC fonksiyonunun çalışacağı yerlerdeki tüm frekans ve gerilim büyüklükleri dikkate alınmalıdır. Aynı durum ilgili teçhizat ve bunların frekans ve zaman karakteristikleri için de geçerlidir. iki özel uygulama alanı SAPFRC için mevcuttur: 1. jeneratör, trafo ve motorlar gibi yüksek veya düşük frekans nedeniyle ekipmanın hasar görmesini önlemek 2. güç sistemini veya güç sisteminin bölümlerini, yük ve üretimin dengeli olmadığı durumda arızalara karşı yük veya üretim atma yoluyla korumak. SAPFRC normal olarak, tek bir olayın yük ve üretim arasında büyük dengesizliklere yol açabildiği küçük güç sistemlerinde, aşırı frekans veya düşük frekans fonksiyonu ile birlikte kullanılır. Bu gibi durumlarda yük veya üretim atma çok hızlı gerçekleşmelidir; frekans sinyalinin anormal bir değere gelmesini beklemek için yeterince zaman bulunmayabilir. Bu nedenle, frekans değişim hızı büyükse (işaret bakımından), primer nominal seviyeye daha yakın bir frekans seviyesinde gerekli önlemler alınır. 184

191 1MRK UTR - Bölüm 9 Frekans koruma SAPFRCBAŞLATMA değeri Hz/sn olarak ayarlanır. Gerilim büyüklüğü ile ilgili tüm ayarlar, ayarlanabilir bir baz gerilimin yüzdesi olarak yapılır. Bu baz gerilimi normal olarak, güç sisteminin veya ilgili yüksek gerilim teçhizatının nominal gerilim seviyesine (fazdan faza) ayarlanmıştır. SAPFRC ani değildir, çünkü bu fonksiyonun stabil bir değer üretmesi zaman alır. Sinyal gürültüsü halledilebilecek kadar bir zaman gecikmesi bırakılması tavsiye edilir. Ancak, farklı eylemlerin arasındaki zaman, frekans değişim hızı ve frekans kademeleri kritik olabilir ve bazen, örneğin 70 ms gibi oldukça kısa çalışma süreleri gerekebilir. Küçük endüstriyel sistemlerde tek bir olay nedeniyle, 5 Hz/sn. kadar düşük oranlarda frekans değişim oranı gerçekleşebilir. Büyük güç sistemlerinde dahi, ciddi arızalar (veya arıza kombinasyonları) giderildiğinde, yük ve üretim arasında büyük dengesizliklerin bulunduğu küçük adacıklar oluşabilir. Örnek vermek gerekirse küçük bir ada büyük bir sistemden izole olduğunda 3 Hz/sn'ye kadar çıkan frekans değişim oranı gözlenmiştir. Güç sistemlerindeki nispeten daha normal ciddi aksamalarda, frekans değişim oranı çok daha düşüktür, çoğunlukla 1,0 Hz/sn nin ufak bir bölümü kadar. 185

192 186

193 1MRK UTR - Bölüm 10 Sekonder sistem denetimi Bölüm 10 Sekonder sistem denetimi 10.1 Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Kesici kapama/açma devresi izleme TCSSCBR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama TCSSCBR, devre kesicilerin elektrik kontrol devrelerindeki arızalarını tespit eder. Fonksiyon hem açık hem de kapalı bobin devrelerini denetleyebilir. Bu tür denetim, kontrol devrelerinin canlılığını kesintisiz olarak çözmek için gereklidir. Açma devre denetimi, denetlemiş devre üzerinden yaklaşık 1.0 ma üretir. Bu akımın kontrol edilen nesnede bir mandallamaya sebep olmaması gerekir. IED deki açma devresi denetim devrelerini korumak için, çıkış kontakları geçici gerilim koruyucularla paralel olarak sunulmuştur. Bu koruyucuların arıza gerilimi 400 +/ 20 V DC dir. 187

194 Bölüm 10 1MRK UTR - Sekonder sistem denetimi IS: Sabit akim jeneratörü. Akim düzeyi ~ 1,0 ma (Ic) V: Geçici Gerilim Bastirici Ariza Gerilimi 380 ila 400 VDC PSM (-) Rext Rs PO1 TCS1 1 V Ic 2 YW IS (+) S W PCM_TCS TCSÇIKIS1 TCSÇIKIS2 TCSÇIKIS3 TCSSCBR TCS_DURUM ENGELLE ALARM GUID-B056E9DB-E3E F485CA7 V1 TR Şekil 80: Bir dış direnç ile açma devre denetiminin çalışma prensibi. Dış direnç kullanıldığından, TCSSCBR engelleme anahtarına gerek yoktur. Eğer TCS yalnız kapalı bir pozisyonda gerekiyor ise dış şönt direnci hariç tutulabilir. Devre kesici açık pozisyonda olduğunda TCD, durumu hatalı bir devre olarak görür. Bu durumda TCS çalışmasını önleyecek bir yol, devre kesicinin açılması durumunda denetim fonksiyonunu kilitlemektir. 188

195 1MRK UTR - Bölüm 10 Sekonder sistem denetimi PO1 IS: Sabit akim jeneratörü. Akim düzeyi ~ 1,0 ma (Ic) V: Geçici Gerilim Bastirici Ariza Gerilimi 380 ila 400 VDC PSM (-) Rs TCS1 YW S W Ic IS PCM_TCS TCSÇIKIS1 TCSÇIKIS2 TCSÇIKIS3 V 1 2 (+) CBPOS_açik TCS_DURUM ENGELLE TCSSCBR ALARM GUID-6B09F9C7-86D0-4A7A-8E08-8E37CAE53249 V2 TR Şekil 81: Açma-devre denetiminin bir dış direnç olmadan çalışma prensibi. Devre kesici açık göstergesi, devre kesici açık olduğunda TCSSCBR ı kilitleyecek şekilde ayarlıdır. Açma-devre denetimi ve diğer açma kontakları Açma devresinde birden fazla paralel açma kontağı bulunması tipik bir durumdur, örneğin, bir Buchholz rölesinin açmanın besleyici terminaline paralel bağlandığı ve başka rölelerin dahil olduğu trafo besleyicileri. GUID C-F9D7-48F0-B6FC-F85FD10D5B84 V1 TR Şekil 82: Paralel açma kontaklarında ve açma devre denetiminde sabit test akım akışı 189

196 Bölüm 10 1MRK UTR - Sekonder sistem denetimi Paralel devrede çeşitli açma devre denetim fonksiyonları Açma devresinin genellikle paralel açma kontakları içermesinin yanı sıra, devrenin paralel olarak birden fazla TCS devresine sahip olması da mümkündür. Her TCS devresi kendi denetim akımının, izlenen bobinden akışına sebep olur ve gerçek bobin akımı tüm TCS akımlarının toplamıdır. R dış direnci belirlenirken bu bilgi dikkate alınmalıdır. Yardımcı röleler ile açma devre denetimi Tesis yenileme projelerinin büyük çoğunluğu kısmi olarak yapılır, yani eski elektromekanik rölelerin yerine yenileri yerleştirilir ancak devre kesici değiştirilmez. Bu uygulama bir sorun yaratmaktadır: Eski tip bir devre kesicinin bobin akımı, koruma IED açma kontağının kesilmesi için çok yüksek olabilir. Devre kesici bobin akımı normal olarak devre kesicinin bir dış kontağı tarafından kesilir. Bir devre kesici arızası durumunda IED açma kontağının da hasar görme riski vardır, çünkü bu kontak açma bobininde birikmiş olan yüksek seviyedeki elektromanyetik enerjiyi ayırmak zorundadır. Koruma IED açma kontağı ve devre kesici bobini arasında bir yardımcı röle kullanılabilir. Bu şekilde kesme kapasitesi sorunu çözülmüş olur, ancak, koruma IED sindeki TCD devresi, devre kesici bobinini değil sağlıklı yardımcı rölenin bobinini izler. Devre kesicinin açma bobinini denetlemek üzere burada ayrı bir açma devre denetim rölesi yürürlüktedir. Dış direncin boyutlandırılması Normal çalışma koşulları altında, uygulanan dış gerilim, rölenin iç devresi ve dış açma devresi arasında bölünür, böylece rölenin iç devresi üzerinde minimum 10 V ( V) ta kalır. Dış devrenin direncinin çok yüksek veya iç devrenin çok düşük olması halinde, örneğin röle kontaklarının kaynaklı olması durumunda, arıza tespit edilir. Çalışma koşulu matematiksel olarak aşağıdaki gibi ifade edilebilir: Uc ( Rext + Rs ) Ic 10V DC GUID-34BDFCA2-E72E F0D-281CDDF0A93A V1 TR (Denklem 89) U c I c R dış R s Denetlenen açma devresi üzerindeki çalışma gerilimi Açma devresinden ölçülen akım, yaklaşık 1,0 ma (0,85...1,20 ma) dış şönt direnci açma bobini direnci Dış şönt direnci kullanılacaksa, denetimin fonksiyonelliği ile ya da açma bobini ile çakışmayacak şekilde hesaplanmak zorundadır. Çok yüksek direnç çok yüksek gerilim düşüşüne neden olur ve iç devre içerisinde en az 20 V olması gereğini tehlikeye atar. Çok alçak direnç ise açma bobininin yanlış şekilde çalışmasına neden olabilir. 190

197 1MRK UTR - Bölüm 10 Sekonder sistem denetimi Tablo 19: R dış dış direnç için önerilen değerler Çalışma gerilimi U c Şönt direnci R dış 48 V DC 10 kω, 5 W 60 V DC 22 kω, 5 W 110 V DC 33 kω, 5 W 220 V DC 68 kω, 5 W TCSSCBR kontakları üzerindeki gerilimin 20V veya üzerinde olması koşulu nedeniyle, 48V DC altındaki yardımcı çalışma gerilimlerinde doğru çalışma garantilenemez. Çünkü R dış ve çalışma bobini üzerindeki gerilim düşüşü veya besleyici yardımcı gerilim sistemindeki gerilim düşüşü, TCSSCBR kontağı üzerinde çok düşük gerilim değerlerine neden olabilir. Bu durumda hatalı alarm meydana gelebilir. Daha düşük (<48V DC) yardımcı devre çalışma gerilimlerinde, TCSSCBR ın istenmeden çalışmasını önlemek için devre kesici konumunun kullanılması tavsiye edilir. Konum göstergesinin kullanımı bu bölüm içerisinde daha önce açıklanmıştır. 191

198 192

199 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol Bölüm 11 Kontrol 11.1 Aygıt kontrolü Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Fider bölmesi kontrolü QCBAY - - Yerel uzak LOCREM - - Yerel uzak kontrolü LOCREMCTRL - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Aygıt kontrolü bir bölme içindeki devre kesicilerin, ayırıcıların ve topraklama şalterlerinin kontrolünü ve denetimini gerçekleştiren bir fonksiyondur. Fonksiyonun çalışmasına; kilitlenme, senkron kontrolü, operatör yeri seçimi ve harici ve dahili engellemeler gibi diğer fonksiyonların koşullarının değerlendirilmesine göre izin verilir veya verilmez. Tüm aygıt kontrol fonksiyonu bu üründe yer almaz ve aşağıdaki bilgi operatör yerinin seçimi için QCBAY, LOCREM ve LOCREMCTRL kullanımı için prensibin anlaşılması için dahil edilir. Şekil 83, aygıt kontrolü fonksiyonunun komut aldığı yerlerin genel görünümünü göstermektedir. Bir aygıta, Kontrol Merkezi'nden (CC), trafo merkezi HMI'ından veya IED ön taraftaki yerel HMI'dan komut gönderilebilir. 193

200 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol cc Istasyon HMI GW IED Aygit Kontrolü Yerel HMI IED Aygit Kontrolü Yerel HMI IED Aygit Kontrolü Trafo merkezi barasi Yerel HMI I/O I/O I/O kesici ayirici topraklama salteri =IEC =1 =tr=original.vsd IEC V1 TR Şekil 83: Aygıt kontrolü fonksiyonlarının genel görünümü Aygıt kontrolü fonksiyonundaki özellikler: Birincil aygıtların çalıştırılması Yüksek güvenlik sağlamak için Seç-Çalıştır prensibi Eş zamanlı çalışmayı önlemek için seçme fonksiyonu Operatör yerinin seçimi ve denetimi Komut denetimi Çalışma engelleme/engel açma Konum göstergelerinin güncellemesini engelleme/engel açma Konum göstergelerinin yerini değiştirme Kilitlenme fonksiyonlarının geçersiz kılınması Senkron kontrolü İşlem sayacı Orta konumun bastırılması Aygıt kontrolü fonksiyonu aşağıdaki şekilde tanımlanmış bir dizi fonksiyon bloğu aracılığıyla gerçekleşir: Şalter kontrol birimi SCSWI Devre kesici SXCBR Devre şalteri SXSWI Konum değerlendirmesi POS_EVAL Seçim serbest bırakma SELGGIO 194

201 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol Bölme kontrolü QCBAY Yerel uzak LOCREM Yerel uzak kontrolü LOCREMCTRL SCSWI, SXCBR, QCBAY ve SXSWI parametreleri IEC 61850'ye göre mantık düğümleridir. Bu fonksiyon blokları arasındaki sinyal akışı şekil 84 çiziminde görülmektedir. Şekil 84 çiziminde Mantıksal düğüm kilitlenme (SCILO) kilitlenme için mantıksal düğümdür. Kontrol işlemi yerel IED HMI üzerinden gerçekleştirilebilir. Eğer yönetici kullanıcıları UMT aracı ile tanımladıysa bu durumda yerel/uzak şalteri yetki kontrolü altındadır. Öyle değilse, varsayılan (fabrika çıkışı) kullanıcı, oturum açmadan yerel IED HMI üzerinden kontrol işlemleri yapabilecek olan SuperUser'dır. Yerel/uzak şalterinin varsayılan konumu uzaktır. IEC QCBAY SCSWI SXCBR -QB1 -QA1 SCILO SCSWI SXSWI -QB9 SCILO IEC en.vsd IEC V1 EN Şekil 84: Aygıt kontrolü fonksiyon blokları arasındaki sinyal akışı IEC iletişiminin her zaman için ikili girişler üzerinde önceliği vardır (örn. ikili girişler üzerindeki engelleme komutu IEC üzerindeki komutları önlemeyecektir. 195

202 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol Bölme kontrolü (QCBAY) Bölme kontrolü (QCBAY) bölme için operatör yeri seçimini yönetmek için kullanılır. Fonksiyon, ya Uzak'tan (örneğin, kontrol merkezinden veya trafo merkezi HMI'dan) veya Yerel'den (IED'deki yerel HMI'dan) ya da hepsinden (Yerel'den veya Uzak'tan) olmak üzere iki farklı konumdan çalıştırmaya izin verir. Yerel/Uzak şalter konumu Kapalı'ya da ayarlanabilir, böylece hiç bir operatör yeri seçilmemiş olur, yani ne yerelden ne de uzaktan çalıştırma gerçekleşmez. QCBAY ayrıca bir bölme içerisindeki farklı aygıtlara dağıtılabilecek engelleme fonksiyonları sağlar. Bunlar iki farklı engelleme alternatifidir: Konumların güncellemesini engelleme Komutları engelleme Modüller arası Fonksiyonun IEC standardında tanımlanmış karşılık gelen bir işlevselliği yoktur, bu ise bu fonksiyonun satıcıya özgü bir mantık düğümü olarak eklendiğini gösterir. Aygıt kontrol fonksiyonuna sahip tipik bir bölme aşağıda açıklanan mantık düğümlerinin veya fonksiyonlarının bir bileşiminden oluşur: Şalter kontrolörü (SCSWI) tüm çalışmaları bir aygıt için başlatır, anahtarlamayı gerçekleştirir ve belli bir düzeyde aygıt sürücüsü için arayüz görevi yapar. Konumun kontrolünün yanı konum yönetimini de içerir. Devre kesici (SXCBR) aygıt kontrol fonksiyonunun devre kesicisinin arayüzüdür. Devre şalteri (SXSWI) aygıt kontrolü fonksiyonu için ayırıcının veya topraklama şalterinin süreç arayüzüdür. Bölme kontrolü (QCBAY), operatör yeri seçimi ve tüm bölme kilitlemesi gibi aygıtların bara düzeyindeki fonksiyonlarını gerçekleştirir. Bu fonksiyon (SELGGIO) baranın ayrılması ile ilgilidir. Dört kademe aşırı akım koruma (OC4PTOC) kesiciyi açar. Koruma açma mantığı (SMPPTRC) bir veya daha fazla koruma fonksiyonunun "açma" çıkışlarını SXCBR'ye aktarılmak üzere ortak bir "açma" işlemine bağlar. Otomatik tekrar kapatıcı (SMBRREC) açılmış bir kesiciyi birtakım yapılandırılabilir koşullara göre otomatik olarak kapatma olanaklarına sahiptir. Kilitlenme mantık düğümü (SCILO), SCSWI'ya şalt sahası topolojisine bağlı olarak çalışmaya izin verilip verilmediğine dair bilgi sağlar. Kilitlenme koşulları ayrı mantıkla değerlendirilir ve SCILO'ya bağlanır. Senkron kontrolü, enerjilendirme kontrolü ve senkronlama (SESRSYN), ön tanımlı anahtarlama koşullarına (senkron) sahip bir açık kesicinin her iki tarafından gelen gerilim fazörü farkını hesaplar ve karşılaştırır. Ayrıca bir tarafın ölü (enerjilendirme kontrol) olması durumu da söz konusudur. Genel Otomatik Süreç Kontrolü (GAPC) mantık düğümü, operatör ile sistem arasındaki etkileşimi azaltan otomatik bir fonksiyondur. Tek komut ile 196

203 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol operatör, bir süreç nesnesinin (örneğin bir hattın) olası baralardan birine bağlanmasıyla sonuçlanacak bir dizi başlatabilir. Bu fonksiyonlar arasındaki etkileşimin genel görünümü aşağıdaki şekil 85 örneğinde gösterilmektedir. OC4PTOC (Aşırı akım) SMPPTRC (Açma mantığı) SESRSYN (Senkron kontrol) Açma SMBRREC Başlat QCBAY (Bölme kontrolü) SELGGIO (Ayırma) Operatör yeri seçimi Seçili Ayrılmış Seçili Senkron kontrol Tmm SCSWI (Anahtarlama kontrolü) Aç kmt Kapat kmt SXCBR (Devre kesici) SMBRREC (Otomatik tekrar kapatıcı) Kapat CB Etk. aç Etk. kapat Konum I/O SCILO (Kilitleme tertibi) Diğer bölmelerd en konum Kilitleme fonks. bloğu (LN değil) Açma röl. Kapatma röl. Açma röl. Kapatma röl. Konum SCILO (Kilitleme tertibi) Açmayı etkinl. Kapatmayı etkinl. Ayrılmış SCSWI (Anahtarlama kontrolü) Aç kmt Kapat kmt SXSWI (Ayırıcı) Konum I/O IEC _1_en.vsd IEC V1 TR Şekil 85: Tipik bir bölmede fonksiyonlar arası etkileşimlerin örnek genel görünümü 197

204 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol Ayarlama kuralları Aygıt kontrolü fonksiyonunun ayar parametreleri yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır Bölme kontrolü (QCBAY) TümPSTOGeçerli parametresi Öncelik yokolarak ayarlandığında, yerel ve uzak birimden gelen tüm düzenleyiciler herhangi bir öncelik olmadan kabul edilir Gerilim denetimi Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü TR8ATCC IEC tanımlama U ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 90 IEC V1 TR Kademe değiştirici kontrol ve denetim, 6 ikili giriş TCMYLTC 84 IEC V1 TR Uygulama Bir güç şebekesinde yük arttığında, gerilim düşer veya azaldığında ise yükselir. Şebeke gerilimini sabit bir düzeyde tutmak için, güç trafosu genellikle bir yükte kademe değiştirici ile donatılır. Böylece güç trafosu oranı önceden tanımlanmış kademelere dönüştürülür ve bu şekilde gerilim değişir. Her bir kademe genellikle gerilimde yaklaşık olarak %0,5-1,7 oranında bir değişikliği temsil eder. Gerilim kontrolü fonksiyonu, motor tahrikli yükte kademe değiştirici ile birlikte güç trafolarını kontrol etmek için tasarlanmıştır. Bu fonksiyon, güç trafosunun sekonder tarafındaki gerilimi düzenlemek üzere tasarlanmıştır. Kontrol yöntemi adım adım ilerleyen prensibe dayanmaktadır, yani bir seferde kontrol darbesi kademe değiştiricinin bir konum yukarı veya aşağı ilerlemesi için düzenlenmektedir. Farklı kademe değiştirici mekanizmalarına uyum sağlamak için, kontrol darbesinin uzunluğu geniş bir aralıkta ayarlanabilir. Ölçülen gerilimin belirli bir süre için ön ayarlı ölü banttan (duyarsızlık derecesi) daha fazla ayarlı referans değerinden her sapışında darbe üretilir. Gerilim, gerilim ölçümü noktasında ve ayrıca şebekede yer alan bir yük noktasında kontrol edilebilir. İkinci durumda, yük noktası gerilimi ölçülen yük akımına ve 198

205 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol gerilim ölçüm noktasından yük noktasına doğru bilinen empedansa dayanarak hesaplanır. Otomatik gerilim kontrolü tek bir trafo veya paralel trafolar için olabilir. IED ile birlikte güç trafolarının paralel kontrolü üç farklı yoldan yapılabilir: Ana birim takip edici yöntemi ile Ters reaktans yöntemi ile Dolaşım akım yöntemi ile Bu alternatifler arasından, birinci ve sonuncu farklı trafoların fonksiyon kontrol blokları arasındaki iletişimi gerektirir iken, ortanca alternatif ise herhangi bir iletişim gerektirmez. Gerilim kontrolü birçok ekstra özellik içerir; örn. paralel trafoların eşzamanlı tapping durumundan kaçınma imkanı,, kontak aşınması ve salınım tespiti dahil kapsamlı kademe değiştirici izleme, gücün tersine dönmesi durumunda gerilim kontrolünün engellenebilmesi için trafoda güç akışının izlenmesi, vb. Gerilim kontrolü fonksiyonu, iki fonksiyon bloğundan oluşur; bunların her ikisi de IEC 'de mantık düğümleridir: Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü, TR8ATCC paralel kontrol için. Kademe değiştirici kontrol ve denetimi, 6 ikili giriş, TCMYLTC Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü, TR8ATCC bir güç trafosunun ayarlanmış bir hedef geriliminde verilen limitler dahilinde AG tarafında gerilimi otomatik olarak muhafaza etmek için tasarlanmış bir fonksiyondur. Yükseltme veya alçaltma komutu, ölçülen gerilimin belirli bir süre için ayarlanmış hedef değerinden önceden ayarlanmış ölü banttan (duyarsızlık derecesi) daha fazla sapması durumunda üretilir. Hedef değerden daha kısa gerilim sapmaları sırasında gereksiz çalışmadan kaçınmak ve sistemde diğer otomatik gerilim kontrol birimleri ile koordine halinde çalışmak için bir zaman gecikmesi (ters veya sabit zaman) ayarlanır. TCMYLTCKademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü TR8ATCC ve trafo yükte kademe değiştiricisinin kendisi arasında bir arabirim görevi görmektedir. Daha ayrıntılı bir şekilde ifade etmek gerekirse, komut darbelerini yükte kademe değiştirici tahrikli bir güç trafo motoruna gönderir ve kademe konumu, verili komutların ilerleyişi, vb. ile ilgili yükte kademe değiştiriciden bilgileri alır. TCMYLTC ayrıca trafo diferansiyel korumasına kademe konumu hakkında bilgi verme hizmeti görmektedir. Kontrol konumu yerel/uzak Kademe değiştirici IED'nin ön kısmından veya alternatif olarak bir uzak yerden çalıştırılabilir. IED ön tarafta, operatör yerini seçmek için kullanılabilecek bir yerel uzak anahtar vardır. Bu işlevsellik için, Aygıt kontrol fonksiyon blokları Bölme 199

206 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol kontrolü (QCBAY), Yakın uzak (LOCREM) ve Yakın uzak kontrolü (LOCREMCTRL) kullanılır. Kontrol konumu ile ilgili bilgiler, TR8ATCC fonksiyonuna QCBAY fonksiyon bloğunun Çalıştırmak İçin İzin Verilen Kaynak (PSTO) çıkışından TR8ATCC fonksiyon bloğu girişine bağlantı yoluyla verilir. Kontrol Modu Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolünün tek kontrol için TR8ATCC kontrol modu şöyle olabilir: Manuel Otomatik Kontrol modu yerel HMI'de komut menüsü aracılığıyla yerel konumdan değiştirilebilir: Main menu/ Control/Commands/TR8ATCC (90)/1:TR8ATCC veya TR8ATCC fonksiyon bloğunda MANCTRL, AUTOCTRL girişlerine bağlı ikili sinyaller ile uzak bir konumdan değiştirildi. Ölçülen Nicelikler Normal uygulamalarda, trafonun AG tarafı gerilim ölçüm noktası olarak kullanılır. Gerekmesi durumunda, AG tarafındaki akım, düzenleme noktasındaki hat gerilim düşüşünü hesaplamak için yük akımı olarak kullanılır. Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü TR8ATCC fonksiyon bloğunun, sırasıyla YG-akımı, AG-akımı ve AG-gerilime karşılık gelen üç girişi I3P1, I3P2 ve U3P2 vardır. Bu analog nicelikler, IED'ye trafo giriş modülü, Analogdan Dijitale Dönüştürücü ve daha sonra bir Ön İşleme Bloğu ile beslenir. Ön İşleme Bloğunda, örneğin fazdan faza analog değerler, dizi değerleri, üç fazlı grupta maks. değerler türetilir. Sonra IED'deki farklı fonksiyon blokları ön işleme bloklarından gelen seçilen miktarlar üzerinde abone olur. TR8ATCCfonksiyonu olması durumunda, aşağıdaki seçenekler vardır: I3P1, bahsi geçen üç fazdan herhangi birindeki en yüksek akım ile faz akımının üç fazlı grubunu temsil eder. Faz akımının en yüksek değeri dikkate alındığından, iki fazlı akımın yanında tek fazlı akımı da kullanmak mümkündür. Bu durumda, kullanılmayan akımlar sıfır olacaktır. I3P2 ve U3P2 için ayar alternatifleri: herhangi bir tekil faz akımı/ gerilimi ve ayrıca faz-faz akımı/gerilimi veya pozitif sekans akımı/gerilimi kombinasyonu. Böylece, AG tarafında tekil faz ve ayrıca faz-faz veya üç-fazlı besleme mümkün olup, bununla birlikte, akım ve gerilim için ortak olarak seçilir. 200

207 OLTC 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol Yüksek Gerilim Tarafi IL1,IL2,IL3 (Yük Akimi) IL yükselt,indir sinyaller/alarmlar konum IED BIO AIM IL1,IL2,IL3 veya ILi,ILj veya ILi TRM Düsük Gerilim Tarafi UL1,UL2,UL3 veya ULi,ULj veya ULi UB (Bara Gerilimi) Hat Empedansi R+jX Yük Merkezi UL (Yük Noktasi Gerilimi) =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 86: Gerilim kontrolü ile birlikte tek bir trafo için sinyal akışı YG tarafında, zararlı düzeylerin üstündeki aşırı akım olması durumunda yük altında kademe değiştiriciyi engelleyen üç fazlı aşır akım korumayı beslemek için, üç fazlı akım normal şartlarda gereklidir. AG tarafındaki gerilim ölçümü tek faz-toprak olarak yapılabilir. Bununla birlikte, bunun sadece doğrudan topraklı sistemlerde kullanılabileceği unutulmamalıdır; çünkü ölçülen faz-toprak gerilimi doğrudan topraklı olmayan sistemlerdeki toprak arızalarında 3 faktörü kadar artabilir. Analog giriş sinyalleri normalde IED'deki diğer fonksiyonlarla örneğin koruma fonksiyonlarıyla ortaktır. AG bara gerilimi UB olarak yük akımı I L ve yük noktası gerilimi U L olarak adlandırılır. Tek bir trafo için otomatik gerilim kontrolü Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü, paralel kontrol TR8ATCC bara gerilimi UB büyüklüğünü ölçer. Diğer başka ek özellikler etkinleştirilmemişse (hat gerilim düşüşü kompanzasyonu), bu gerilim daha sonra gerilim düzenleme için de kullanılır. 201

208 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol TR8ATCC fonksiyonu daha sonra bu gerilimi ayarlanmış gerilim USet ile karşılaştırır ve hangi eylemin gerçekleştirileceğine karar verir. Ayar noktasında gereksiz anahtarlama işlemlerinden kaçınmak için, bir ölü bant (duyarsızlık derecesi) kullanılır. Ölü bant USet (bkz. şekil 87) etrafında simetrik olup, dış ve iç ölü bant olacak şekilde düzenlenmiştir. Dış ölü bant dışında ölçülen gerilimler kademe komutlarını başlatmak için zamanlayıcıyı başlatır, bu arada ölçülen gerilim iç ölü bandın içerisinde olduğunda dizi resetlenir. Dış ölü bandın yarısı ΔU olarak gösterilir. ΔU ayarı Uölübant ayarı, güç trafosunun kademe değiştiricisi gerilim kademesine yakın bir değerde ayarlanmalıdır (tipik olarak kademe değiştirici kademesinin %75-%125'ine). Emniyet Araligi *) *) *) Yükselt Kmt D U D U Indir Kmt DUin DUin 0 Ublock Umin U1 Uayar U2 Umaks Gerilim Büyüklügü IEC V2 TR *) Ayara göre islem =IEC =2=tr=Origi nal.vsd Şekil 87: Bir gerilim skalası üzerindeki kontrol eylemleri Normal çalışma koşullarında, bara gerilimi UB dış ölü bantta kalır (U1 ve U2 aralığı, şekil 87). Bu durumda, TR8ATCC tarafından herhangi bir eylemde bulunulmaz. Bununla birlikte, UB ifadesi U1'den küçük olursa veya U2'den büyük olursa, uygun bir alçaltma veya yükselme zamanlayıcısı başlatılır. Ölçülen gerilim iç ölü bandın dışında kaldığı sürece zamanlayıcı çalışır. Bu koşulun ön ayarlı zaman gecikmesinden daha uzun sürmesi halinde, TR8ATCC uygun ULOWER veya URAISE komutunun Kademe değiştirici kontrol ve denetim, 6 adet ikili giriş TCMYLTC'ten trafo yükte kademe değiştiriciye gönderilmesini başlatacaktır. Gerekmesi durumunda, bara geriliminin büyüklüğü iç ölü bant dahiline inene kadar bu prosedür tekrar eder. İç ölü bandın yarısı ΔU in olarak gösterilir. İç ölü bant ΔU in, ayar UÖlüBantİç değeri ΔU değerinden daha küçük bir değere ayarlanmalıdır. İç ölü bandın ΔU değerinin %25-70'ine kadar ayarlanması önerilir. Bu çalışma biçimi TR8ATCC tarafından kullanılır; bara gerilimi ise Umin ve Umax ayarlarıyla tanımlanan emniyet aralığında olur. UB'nin bu aralığın dışında kaldığı durumlar anormal durum olarak kabul edilecektir. U B, Ublock ayarının altına düştüğünde veya alternatif olarak Umin ayarının altına düştüğünde fakat yine de Ublock ayarının üzerinde olduğunda veya Umax ayarının üzerine çıktığında, eylemler bloke etme koşulları ayarlarına uygun olarak gerçekleştirilir (bkz. tablo 23). Bara geriliminin Umax'ın üstüne çıkması durumunda, TR8ATCC fonksiyonu, gerilimi emniyet aralığına geri getirmek için bir veya daha fazla hızlı düşürme başlatabilir (ULOWER komutu) (ayarlar Umin ve Umax). Hızlı azalma fonksiyon 202

209 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol çalışması aşağıdaki ayara göre aşağıdaki seçeneklerden birine ayarlanabilir: kapalı / otomatik/ otomatik ve manuel. FSDModu. ULOWER komutu hızlı azalma modunda, ayarlanabilir bir zaman gecikmesi ile düzenlenir: tfsd. Bara gerilimi U B 'nin ölçülen RMS büyüklüğü, şu menü altında BUSVOLT değeri olarak yerel HMI'da gösterilir: Main menu/tests/function status/control/ TR8ATCC (90)/1:TR8ATCC/Outputs. Zaman karakteristiği Zaman karakteristiği, uygun URAISE veya ULOWER komutu başlatılana kadar, ölçülen gerilimin ölü bant aralığını geçmesine kadar geçen süreyi tanımlar. Zaman gecikmesinin amacı, geçici gerilim dalgalanmaları nedeniyle ortaya çıkan gereksiz yükte kademe değiştiricisi işlemlerini engellemek ve yükte kademe değiştirici işlemlerinin sayısını sınırlandırmak için radyal şebekede yükte kademe değiştirici işlemlerini koordine etmektir. Bu ise, tüketiciye daha yakın ve daha uzun bir zaman gecikmesi ayarlanarak ve sistemde kısa olan zaman gecikmelerini daha da yükselterek yapılabilir. İlk zaman gecikmesi t1 bir yönde ilk komut için zaman gecikmesi (genellikle uzun gecikme) olarak kullanılır. t1kullanım (Sabit/Ters) ayarına göre sabit veya ters zaman karakteristiğine sahip olabilir. Ters zaman karakteristikleri için, UAyar değerinden daha büyük gerilim sapmaları daha kısa zaman gecikmeleri ile sonuçlanır; bu ise tmin ayarına eşit en kısa zaman gecikmesi ile sınırlandırılır. Bu ayar, kademe değiştirici mekanizması çalışma zamanı ile koordineli olmalıdır. Sabit zaman gecikmesi gerilim sapmalarından bağımsızdır. İlk zaman gecikmesi için ters zaman karakteristiği şu formüllere göre yapılır: DA = UB -USet IECEQUATION2294 V1 TR (Denklem 90) DA D = DU EQUATION1986 V1 EN (Denklem 91) tmin = t 1 D EQUATION1848 V2 EN (Denklem 92) Burada: DA D ayar noktasından mutlak gerilim sapması ayarlı ölü bant değerine göre bağıl gerilim sapması 203

210 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol En son denklem için, t1 > tmin koşuluna uyulması gerekir. Bu ise pratik olarak, mutlak gerilim sapması DA, ΔU değerine eşit olduğunda (bağıl gerilim sapması D, 1'e eşittir) tmin'in ayarlanan t1 değerine eşit olacağı anlamına gelir. Diğer değerler için bkz. şekil 88. Şekil 88 çiziminde gösterilen çalıştırma sürelerinin t1 için 30, 60, 90, 120, 150 ve 180 saniye ayarı için olduğuna ve tmin için 10 saniye olduğuna dikkat edilmelidir. Ters Zaman Gecikmesi t1=180 t1=150 Zaman (sn.) t1=120 t1=90 t1=60 t1=30 Bağıl Gerilim Sapması, D =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 88: TR8ATCCiçin ters zaman karakteristikleri İkinci zaman gecikmesi t2 ardışık komutlar için kullanılacaktır (ilk komut ile aynı yönde olan komutlar). t2kullanım (Sabit/Ters) ayarına göre sabit veya ters zaman karakteristiğine sahip olabilir. İkinci zaman gecikmesi için ters zaman karakteristikleri birinci zaman gecikmesi ile benzer formüllere göredir, fakat t1 yerine t2 ayarı kullanılır. Hat gerilim düşüşü Hat gerilim düşüşü kompanzasyonunun amacı, güç trafosu alçak gerilim tarafında değil, yükleme noktasına yakın bir noktada gerilimi kontrol etmektir. Şekil 89, AG barasında gerilim U B ve yük merkezinde U L gerilimi ile birlikte seri empedans olarak modellenen bir hattın vektör şemasını göstermektedir. Hat üzerindeki yük akımı I L 'dir, istasyon barasından yük noktasına hat direnci ve reaktansı R L ve X L 'dir. Bara gerilimi ve akımı arasındaki açı j'dir. Tüm bu parametreler biliniyorsa, U L basit bir vektör hesaplaması ile elde edilebilir. 204

211 Yük 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol R L ve X L değerleri primer sistem ohm'larında ayarlar olarak verilir. Birden fazla hattın AG barasına bağlanması durumunda, eşit bir empedansın bir parametre ayarı olarak hesaplanması ve verilmesi gerekir. Hat gerilim düşüşü kompanzasyon fonksiyonu Açık/Kapalı olarak ayar parametresi ÇalışmaLDC ile ayarlanabilir. Bu etkinleştirildiğinde, U L gerilimi, UB yerine gerilim regülasyonu için Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü fonksiyonu ile tekil kontrol için TR8ATCC tarafından kullanılacaktır. Bununla birlikte, TR8ATCC fonksiyonu aşağıda adı geçen iki kontrolü gerçekleştirecektir: 1. Ölçülen bara gerilimi U B 'nin büyüklüğü emniyet aralığında olmalıdır (ayar Umin ve Umax). Bara geriliminin bu aralığın dışında kalması halinde, hat gerilim düşüşü kompanzasyonu hesaplamaları, U B geriliminin aralık dahiline gelmesine kadar geçici olarak duracaktır. 2. Yük noktasında hesaplanan U L geriliminin büyüklüğü, U B büyüklüğüne eşit veya bundan küçük olmasına izin verilecek şekilde sınırlandırılabilir; aksi takdirde, U B kullanılacaktır. Bununla birlikte, U L >U B 'nin bir kapasitif yük durumu nedeniyle ortaya çıktığı durumlarda ve böyle bir duruma izin verilmesi istendiğinde, buradaki sınırlama OperCapaLDC parametresi aşağıdaki şekilde ayarlanarak kaldırılabilir: Açık. ~ R L X L U B U B IEC V1 TR Şekil 89: U L R L I L jx L I L Re en vsd Hat gerilim düşüşü kompanzasyonu için vektör şeması. Hesaplanan yük gerilimi U L, aşağıdaki menüde ULOAD değeri olarak yerel HMI üzerinde gösterilir: Ana menü/kontrol/komutlar/tr8atcc (90)/X:TR8ATCC. Yük gerilim ayarlama Çoğu yükün gerilimin karesi ile orantılı olması nedeniyle, besleme gerilimini birkaç yüzde oranında azaltarak, yük kısmını gölgelemek mümkün olacaktır. Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolünde bu gerilim ayarını iki farklı şekilde yapmak mümkündür, (paralel kontrol TR8ATCC): 1. Otomatik yük gerilim ayarı, yük akımı ile orantılıdır. 2. Dört farklı ön ayar değeri ile birlikte sabit yük gerilim ayarı. Birinci durumda, gerilim ayarı yüke bağlıdır ve maksimum gerilim ayarının trafonun anma yükünde temin edilmesi gerekir. 205

212 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol İkinci durumda, ayar noktası geriliminin bir gerilim ayarı, TR8ATCC fonksiyon bloğu girişleri LVA1, LVA2, LVA3 ve LVA4'e bağlı ikili sinyaller ile etkinleştirilmiş dört farklı kademede (pozitif veya negatif) yapılır. İlgili gerilim ayarlama faktörleri LVAConst1, LVAConst2, LVAConst3 ve LVAConst4 ayar parametreleri olarak verilmektedir. Girişler bir darbe ile etkinleştirilir ve bu dört girişten herhangi birinin en son etkinleştirilmesi geçerlidir. TR8ATCCbloğunda LVARESET girişin etkinleştirilmesi gerilim ayar noktasını USet'e getirir. Bu faktörler ile, TR8ATCC fonksiyonları ayarlama gerilimi USet'i aşağıdaki formüle göre ayarlar: Usetadjust = Uset + Sa I L + S ci IBase EQUATION1865 V2 EN (Denklem 93) U set, adjust USet S a I L ITemel S ci Ünite başına ayarlanmış ayar gerilimi İlk ayar gerilimi: Temel kalite U n2 Otomatik yük gerilim ayar faktörü, VRAuto ayarı Yük akımı Anma akımı, AG sargısı (genel temel fonksiyonda tanımlanmış olan 2. sargı için, TR8ATCC için GlobalBaseSel2 ayarı ile birlikte seçilir) Aktif giriş i için sabit yük gerilim ayar faktörü (LVAConst1, LVAConst2, LVAConst3 ve LVAConst4'e karşılık gelmektedir) Ayarlama faktörünün, yük gerilimini azaltmak için negatif ve yük gerilimini arttırmak için pozitif olduğuna dikkat edilmesi gerekir. Bu hesaplamadan sonra, U set, adjust ilk değer USet yerine gerilim regülasyonu için TR8ATCC fonksiyonu tarafından kullanılacaktır. Hesaplanan ortalama bara gerilimi U Set, adjust yerel HMI üzerinde bir servis değeri USETOUT olarak aşağıdaki menüde gösterilir: ve Ana menü/kontrol/komutlar/tr8atcc (90)/X:TR8ATCC. Paralel trafoların otomatik kontrolü Güç trafolarının paralel kontrolü, AG tarafında ve çoğu durumda ayrıca YG tarafında aynı bara üzerinde bağlı olan iki veya daha fazla güç trafosunun kontrolü anlamına gelir. Paralel trafolar üzerindeki kademe değiştiriciler aşamalı olarak saptığında ve ters uç konumlarda son bulduklarında sürüklenme durumundan kaçınmak için özel önlemler alınmalıdır. Üç alternatif yöntem, TR8ATCC fonksiyonu Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü ile birlikte paralel kontrol için bir IED'de kullanılabilir: ana birim takip edici yöntemi ters reaktans yöntemi dolaşım akımı yöntemi 206

213 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol Paralel trafoları kontrol ederken özel önlemlerin gerekliliğini fark etmek için, benzer kademe değiştiriciler ile eşit olması gereken ilk iki paralel trafoyu dikkate alın. Tek bir trafo için otomatik gerilim kontrolünde olmaları gerekiyorsa, yani başka herhangi bir önlem alınmasına gerek kalmaksızın AG barası üzerinde ayrı bir şekilde her birinin gerilimi düzenlemesi durumunda, aşağıdaki durum ortaya çıkabilir. Bunların aynı kademe konumunda başladığı ve AG bara gerilimi U B 'nin USet ± DU aralığında olduğu kabul edildiğinde, bazı aşamalarda yükte aşamalı bir artış veya azalış U B 'nin USet ± DU dışına düşmesine ve indirme veya kaldırma komutunun başlatılmasına sebep olur. Bununla birlikte, gerilim değişim hızı normalde yavaş olacaktır; bu da bir kademe değiştiricisinin diğerinden önce hareket etmesine sebep olur. Bu ise kaçınılmaz bir durum olup, ölçümdeki küçük eşitsizliklerden, vb. kaynaklanır. Bir yükseltme komutu ile alçak gerilim koşuluna cevap veren kademe değiştirici, her zaman için bu şekilde ve tersini yapmaya eğilimli olacaktır. Buradaki durum, örneğin T1'in bir kaldırma komutu ile alçak bara gerilimine cevap verdiği ve böylece gerilimi geri yüklediği şeklinde gibi bir durum ortaya çıkarabilir. Bara gerilimi bundan sonra sonraki bir aşamada yüksek hale gelirse, T2 daha alçak bir komut ile cevap verebilir ve böylece bara geriliminin iç ölü bant dahilinde olmasını sağlar. Bununla birlikte, bu durum iki trafo için yük altında kademe değiştiricisinin 2 kademe konumu uzakta olmasına sebep olur, bu ise artan bir dolaşım akımına sebep olur. Bu tip olaylar, bara gerilimini USet ± DU dahilinde tutmak için, T1 başlatan yükseltme komutu ve T2 başlatan alçaltma komutu ile birlikte tekrar edecek; bununla birlikte, iki kademe değiştiricisi ters uç noktalarda hareket edecektir. Yüksek dolaşımlı akımlar ve kontrol kaybı bu sürüklenme kademe durumunun bir sonucu olacaktır. Ana birim takip edici yöntem ile paralel kontrol Ana birim takip edici yöntemi ile, trafolardan birisi ana birim olarak kabul edilir ve Otomatik gerilim kontrolü ile birlikte prensiplere uygun olarak gerilimi düzenler.. Ana birimin seçimi, gruptaki trafolardan biri için TR8ATCC fonksiyon bloğunda FORCMAST ikili girişinin etkinleştirilmesi ile yapılır. Takip ediciler, MFModu parametresinin ayarına bağlı olarak iki farklı biçimde hareket edebilir. Ayar Takip Kmt olduğunda, ana birim tarafından üretilen kaldırma ve alçaltma komutları (URAISE ve ULOWER) eş zamanlı olarak tüm takip edici TR8ATCCs'larda ilgili komutu başlatacak ve sonuç olarak ana birimi bağımsız kademe konumlarına bakmaksızın görmeden takip edecektir. Bunun anlamı şudur: takip edicilerin kademe konumu ana birim ile en başından beri uyumlu ise, paralel gruptaki tüm trafolar paralel kontrolde katılım göstermeye devam ettiği sürece böyle kalacaktır. Fakat diğer taraftan, bir trafonun grup ile bağlantısı kesildiğinde ve bir kademe işlemini kaçırdığında ve bundan sonra gruba tekrar bağlandığında, bir kademe konumu offset ile birlikte, regülasyonda katılım gösterecektir. MFModu parametresi Takip Kdm'ye ayarlanmışsa, bu durumda takip ediciler ana birimin kademe konumunu okuyacak ve aynı kademe konumuna veya ana birime göre offset ile birlikte bir kademe konumuna kendini uyarlayacak ve ayar parametresi TapPosOffs verilecektir (pozitif veya negatif tam sayı değeri). MFModu ayarının Takip Kdm değeri olduğunda, ayar parametresi tautomsf 207

214 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol ardından her bir takip edici için ayrı ayrı URAISE/ULOWER komutları üzerinde zaman gecikmesi ortaya koyar. Bir ana birimin seçilmesi, TR8ATCC fonksiyon bloğunda FORCMAST girişinin etkinleştirilmesi ile yapılır. Bir ana birimin seçiminin kaldırılması RSTMAST girişinin etkinleştirilmesi ile yapılır. Bu iki giriş darbe ile etkinleştirilir ve en son etkinleştirme geçerli olur; yani bu iki girişten herhangi birisinin etkinleştirilmesi önceki aktivasyonların üzerine geçer. Bu girişlerden herhangi biri etkinleştirilmemişse, varsayılan olan trafonun bir takip edici olarak hareket etmesidir (ayarların ana birim takip edici yöntemi ile paralel kontrol olmasıdır). Tek modda paralel kontrolde veya otomatik kontrolde ana birimin veya takip edicinin seçimi trafo istasyonunda üç konum anahtarı ile yapıldığında, aşağıdaki şekil 90 çiziminde gösterildiği gibi bir düzenleme ACT aracı ile yapılır. BIO TR8ATCC M F I FORCMAST RSTMAST SNGLMODE =IEC =1=tr=Original.vsd IEC V1 TR Şekil 90: Üç konum anahtarı Ana Birim/Takip Edici/Tek için prensip Ters reaktans yöntemi ile paralel kontrol Eşit anma verisine ve benzer kademe değiştiricilerine sahip iki paralel trafo ile birlikte şekil 91 çizimine dikkate alın. Kademe konumları sapacak ve bunu önleyecek herhangi bir önlem alınmazsa sürüklenme kademe durumu ile sonuçlanacaktır. 208

215 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol T1 T2 UB IT1 I L IT2 UL Yük IEC V1 TR en vsd Şekil 91: Eşit anma verisine sahip paralel trafolar. Ters reaktans yönteminde, hat gerilim düşüşü kompanzasyonu kullanılır. Buradaki amaç, şebekede daha dışarıda yer alan bir yükleme noktasındaki gerilimi kontrol etmektir. Aynı işlem tümüyle farklı bir hedefle burada da kullanılabilir. Şekil 92, şekil 91 örneğinde trafo için ters reaktans prensibinin sunulduğu durumda bir vektör şemasını göstermektedir. Buradaki trafoların aynı kademe konumunda olması beklenmekte ve bara geriliminin hedef gerilim USet ile uyumlu hesaplanmış kompanse edilen değer U L vermesi beklenmektedir. UL1=UL2=USet RLIT1=RLIT2 jxlit1=jxlit2 UB IT1=IT2=(IT1+IT2)/2 IEC _2_en.vsd IEC V2 EN Şekil 92: Hedef gerilim üzerinde tam olarak regüle edilmiş olan iki trafo için vektör şeması. Şekil 89 çiziminde verilen bir karşılaştırma şunu göstermektedir ki, ters reaktans kontrolü amacıyla hat gerilim düşüş kompanzasyonunun X L üzerinde ters bir işarete sahip değer ile birlikte yapılmakta, böylece "ters reaktans veya "negatif 209

216 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol reaktans ile tanımlama bilgisine sahip olmaktadır. Etkin bir şekilde, bunun anlamı, şekil 89 örneğinde hat gerilim düşüşü kompanzasyonunun bir bara gerilimi U B 'den yükleme noktası gerilimi U L 'ye bir hat boyunca bir gerilim düşüşü verdiği yerde, şekil 92 çiziminde hat gerilim düşüşü kompanzasyonu, U B 'den trafoya doğru bir gerilim artışı sağlamasıdır (aslında güç faktörüne göre X L /R L oranını ayarlayarak, U L vektörünün uzunluğu yaklaşık olarak U B 'nin uzunluğuna eşit olacaktır). Böylece prensipte, şekil 89 ve şekil 92 örneklerindeki vektör şemaları arasındaki fark, ayar parametresi X L 'nin işaretidir. Bu aşamada, trafolar arasındaki kademe konumu farklılık gösterirse bir dolaşım akımı ortaya çıkar ve trafo en yüksek kademe ile birlikte (en yüksek yüksüz gerilim) bu dolaşım akımının kaynağı olacaktır. Aşağıdaki şekil 93, T2'den daha yüksek kademeye sahip T1'in durumunu göstermektedir. ICC...T2 T1 UB UL ICC...T1 IT1 IL Yük IT2 T2 IT 2 IT 1 - Icc (IT1+IT2)/2 Icc RLIT2 UL2 UL1 jxlit 2 UB RIT 1 jxlit 1 =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 93: T2'den daha yüksek kademe üzerinde T1'in sebep olduğu dolaşım akımı. Dolaşım akımı I cc trafoların reaktif yapısı nedeniyle çoğunlukla reaktiftir. Bağımsız trafo akımları üzerinde I cc 'nin etkisi, şekil 93 çiziminde görüldüğü şekilde, tartışmalı faz kaymalarını ortaya koyduğu zamanla aynı anda, T1 (I cc 'yi sevk eden trafo)'daki akımı arttırması ve aynı anda bunu T2'de azaltmasıdır. Böylece sonuç T1 için hesaplanan hat gerilim düşüşü kompanzasyonu U L 'nin, T2 için hesaplanan hat gerilim düşüşü kompanzasyonu U L 'den daha yüksek olacaktır; başka bir ifade ile, daha yüksek kademe konumuna sahip trafonun daha yüksek bir U L değeri olacak ve alt kademe konumuna sahip trafonun daha düşük U L değeri olacaktır. Sonuç olarak, bara gerilim arttığında, T1 için kademe aşağıda olacak ve bara gerilimi azaldığında, T2 için kademe yukarıda olacaktır. Genel performans açısından, sürüklenme kademe durumundan sakınılacak ve dolaşım akımı minimum seviyeye indirilecektir. 210

217 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol Dolaşım akımı yöntemi ile paralel kontrol YG tarafında aynı baraya bağlı olan farklı dönüş hızlarına sahip iki trafo açık bir şekilde farklı AG tarafı gerilimlerini gösterecektir. Bunların aynı AG barasına bağlı olması, fakat yüklenmemiş olarak kalması durumunda, bu yüksüz gerilimdeki farklılık trafo boyunca akan bir dolaşım akımına sebep olacaktır. Yükün trafo üzerinde yerleştirilmesi durumunda, dolaşım akımı aynı kalacak, fakat her bir trafo üzerinde yük akımı üzerine gelecektir. Dolaşım akımı yöntemine sahip paralel trafonun gerilim kontrolü, belirli bir gerilim hedef değerinde dolaşım akımını minimum seviyeye getirme ve böylece şunları elde etme anlamına gelmektedir: 1. bara veya yük gerilimi önceden ayarlanmış bir hedef değerine düzenlenmiştir 2. yükler paralel trafolar arasında ohmik kısa devre reaktans ile orantılı bir şekilde paylaşılmaktadır Trafonun ilgili trafo MVA temelinde eşit yüzde empedansına sahip olması durumunda, yük dolaşım akımı minimum seviyeye getirildiğinde trafonun anma gücü ile doğrudan orantılı bir şekilde bölünecektir. Bu yöntem, TR8ATCC fonksiyon blokları arasında kapsamlı veri değişimini gerektirir (paralel grupta her bir trafoda bir TR8ATCC fonksiyonu). TR8ATCC fonksiyon bloğu aynı IED'de yer alabilir, burada işbirliği için PCM600'da yapılandırılır veya farklı IED'lerde yer alır. Eğer fonksiyonlar farklı IED'lerde yer alıyorsa, bunlar IEC iletişim protokolü üzerinden GOOSE kompartmanlar arası iletişim aracılığıyla iletişim kurmalıdırlar. Bara gerilimi U B, ilgili TR8ATCC fonksiyonu ile birlikte paralel grup şeklinde her bir trafo için ayrı bir şekilde ölçülecektir. Bu ölçülen değerler daha sonra trafolar arasında değiştirilir ve her bir TR8ATCC bloğunda, tüm U B değerlerinin ortalama değeri hesaplanır. Elde edilen U Bmean değeri daha sonra gerilim regülasyonu için U B yerine her bir IED'de kullanılacak, böylece aynı değerin tüm TR8ATCC fonksiyonları tarafından kullanılması temin edilecek ve böylece bir trafodaki hatalı bir ölçümün gerilim regülasyonuna zarar verebilme ihtimalinden kaçınılacaktır. Aynı zamanda, gerilim trafosu uyumsuzluğunun süpervizyonu da gerçekleştirilir. Bunun çalışma biçimi şöyledir; ölçülen bir gerilim U B değeri U Bmean 'e göre önceden ayarlanmış bir değerden daha fazla (ayarlama parametresi VTmismatch) ve önceden ayarlanmış zamandan daha fazla (ayarlama parametresi tvtmismatch) farklılık gösterirse, bir alarm sinyali VTALARM üretilir. Hesaplanan ortalama bara gerilimi U Bmean yerel HMI üzerinde bir servis değeri BusVolt olarak menü altında gösterilir: Ana menü/test/fonksiyon durumu/ Kontrol/TR8ATCC (90)/1:TR8ATCC/Çıkışlar. Bağımsız trafolar için ölçülen akım değerleri, dolaşım akımını hesaplamak için ilgili TR8ATCC fonksiyonları arasında iletilmelidir. "i" trafosu için hesaplanan dolaşım akımı I cc_i, şu menü altında bir servis değeri ICIRCUL olarak HMI üzerinde gösterilir: Ana menü/kontrol/komutlar/ TR8ATCC (90)/X:TR8ATCC. 211

218 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol Dolaşım akımı bilindiğinde, paralel grupta her bir trafo için yüksüz gerilimi hesaplamak mümkündür. Bunu yapmak için, her bir bölmede dolaşım akımının büyüklüğü, gerilim sapması, U di 'ye denklem 94 ile dönüştürülür: U = C I X di i cc _ i i EQUATION1869 V1 TR (Denklem 94) burada X i, i trafosu için kısa devre reaktansı olup, C i ise Comp adında bir ayar parametresidir; bu parametre TR8ATCC kontrol hesaplamalarında dolaşım akımının etkisini karşılıklı olarak arttırmak veya azaltmak amacıyla kullanılır. U di 'nin dolaşım akımı üreten trafolar için pozitif değerlere sahip olacağına ve dolaşım akımı alan trafolar için negatif değerlere sahip olacağına dikkat edilmelidir. Her bir trafo için yüksüz gerilim büyüklüğü şu şekilde tahmin edilebilir: U = U + U i Bmean di EQUATION1870 V1 TR (Denklem 95) Yüksüz gerilim için bu değer, tek trafo için gerilim kontrol fonksiyonuna yerleştirilebilir. Burada ölçülen bara gerilimi olarak işlem görür ve diğer kontrol eylemleri daha önce "Tek bir trafo için otomatik gerilim kontrolü" bölümünde tarif edildiği şekilde devreye alınmıştır. Böyle yaparak, genel kontrol stratejisi aşağıdaki şekilde özetlenebilir. Dolaşım akımını üreten/alan trafolar için, hesaplanan yüksüz gerilim ölçülen gerilim U Bmean 'den daha büyük/küçük olacaktır. Hesaplanan yüksüz gerilim daha sonra ayarlanan gerilim USet ile karşılaştırılacaktır. Dış ölü bandın dışında olan kararlı bir sapma, karşılıklı olarak başlatılan ULOWER veya URAISE ile sonuçlanır. Böylece, genel kontrol eylemi her zaman için doğru olacak, çünkü kademe değiştiricinin konumu trafo yüksüz gerilim ile doğrudan orantılı olacaktır. Paralel gruptaki tüm trafolar için hesaplanan yüksüz gerilimler dış ölü bantta olduğundan, aynı zamanda U Bmean iç ölü bant içerisinde olduğunda dizi sıfırlanır. Dolaşım akımı yöntemi ile birlikte paralel çalıştırmada, bağımsız trafolar için farklı USet değerleri gerilim regülasyonunun kararsız hale gelmesine sebep olabilir. Bu nedenle, paralel çalışan trafolar için USet ortalama değeri otomatik olarak hesaplanabilir ve gerilim regülasyonu için kullanılabilir. Bu ayar Açık/Kapalı olarak ayar parametresi OperUsetPar ile ayarlanır. Hesaplanan ortalama USet değeri yerel HMI üzerinde bir servis değeri USEPAR olarak aşağıdaki menüde gösterilir: Ana menü/kontrol/komutlar/tr8atcc (90)/X:TR8ATCC. Ortalama USet'in kullanımı, dolaşım akımı yöntemi ile paralel çalışma için, özellikle Yük Gerilim Ayarlamanın da kullanıldığı hallerde önerilir. Paralel kontrol için hat gerilim düşüşü kompanzasyonu Tek bir trafo için hat gerilim düşüşü kompanzasyonu, "Hat gerilim düşüşü" bölümünde açıklanmaktadır. Aynı prensip dolaşım akımı yöntemi ve ana birim takip edici yöntemi ile birlikte paralel kontrol için kullanılır. Burada, toplam yük 212

219 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol akımı I L bağımsız trafo akımları yerine hesaplamada kullanılır. (Ayrıntılar için bkz. şekil 89). Rhat ve Xhat parametreleri için aynı değerler aynı paralel grupta tüm IED'lerde ayarlanır. Trafo istasyonu topolojisindeki değişiklikler nedeniyle bu parametrelerde herhangi bir otomatik değişiklik yoktur; bu nedenle gerekmesi durumunda bunların manuel olarak değiştirilmesi gerekir. Uyarlama modu, paralel grubun manuel kontrolü Uyarlama modu (dolaşım akımı yöntemi ile çalıştırma) Dolaşım akımı yöntemi kullanıldığında, trafoları bir grup olarak manuel şekilde kontrol etmek de mümkündür. Bunu sağlamak için, ÇalışmaUyar ayarı Açıkolarak ayarlanmalıdır, bir TR8ATCC için kontrol modu ikili giriş MANCTRL veya yerel HMI ile aşağıdaki dizinde Manuel olarak ayarlanır Ana menü/kontrol/ Komutlar/TR8ATCC (90)/1:TR8ATCC burada, diğer TR8ATCC'ler Otomatik olarak bırakılmıştır. Otomatik modda TR8ATCC'ler, paralel gruptaki bir trafonun manuel modda olduğunu ve daha sonra uyarlama modunda otomatik olarak ayarlanacağını gözlemleyecektir. Adın gösterdiği gibi, manuel moda yerleştirilen trafonun manuel tapping durumuna kendini uyarlayacaktır. Uyarlama modunda TR8ATCC fonksiyonu U di 'nin hesaplamasına devam edecek, U di 'yi ölçülen bara gerilimine eklemek yerine, ölü bant DU ile karşılaştıracaktır. Aşağıdaki kontrol kuralları kullanılır: 1. U di pozitif ise ve katsayısı DU'den büyük ise, bu durumda ULOWER komutu başlatın. Tapping uygun bir t1/t2 zamanlaması sonrasında gerçekleşecektir. 2. U di negatif ise ve katsayısı DU'den büyük ise, bu durumda URAISE komutu başlatın. Tapping uygun bir t1/t2 zamanlaması sonrasında gerçekleşecektir. 3. U di katsayısı DU'den küçük ise, bir şey yapmanıza gerek yoktur. TR8ATCC fonksiyon bloğunda ikili çıkış sinyali ADAPT, bu TR8ATCC'nin paralel grupta başka bir TR8ATCC'ye uyarlandığına işaret etmek için aktifleşecektir. Uyarlama modu ile birlikte kontrolün, paralel grupta sadece bir trafonun manuel moda ikili giriş MANCTRL veya yerel HMI ile ayarlanması şartıyla tarif edildiği şekilde çalıştığı dikkate alınmalıdır Ana menü/kontrol/komutlar/tr8atcc (90)/1:TR8ATCC. Dolaşım akımı yöntemi kullanıldığında her bir kademe değiştiriciyi bağımsız olarak çalıştırabilmek için, operatörün paralel gruptaki her bir TR8ATCC'yi manuel olarak ayarlaması gerekir. Uyarlama modu (ana birim takip edici yöntemi ile çalıştırma) Ana birim takip edici modunda, uyarlama durumu ÇalışmaUyar ayarı Açıkolduğunda ve ana birim takip ediciler hâlâ paralel ana birim-takip edici kontrolünde olduğunda manuel kontrole getirildiğinde ortaya çıkar. Bu durumda, takip ediciler otomatik kontrolde olduğu gibi takip ediciler ana birimi takip etmeye devam ederler. 213

220 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol Ana birim takip edici grubundaki takip edicilerden biri manuel moda getirildiğinde, yine ÇalışmaUyarAçıkayarı ile, grubun geri kalanı otomatik ana birim takip edici kontrolünde devam edecektir. Manuel modda takip edici, tabii ki ana birimin olası herhangi bir tapping işlemini görmezden gelecektir. Bununla birlikte, paralel gruptaki bir trafo artık paralel kontrolün dışında tutulduğunda, TR8ATCC fonksiyon bloğu üzerindeki ADAPT ikili çıkış sinyali paralel grubun geri kalan kısmı için etkinleştirilecektir. Güç izleme Trafo boyunca aktif ve reaktif güç akışı düzeyi (işaret ile birlikte) izlenebilir. Bu fonksiyon farklı amaçlar için kullanılabilir. Örneğin aktif güç AG tarafından YG tarafına aktığında gerilim kontrol fonksiyonunu engellemek için veya reaktif güç kompanzasyon tesisinin, vb. açılmasını başlatmak için. Dört ayar parametresi P>, P<, Q> ve Q< ile birlikte TR8ATCC fonksiyon blokları PGTFWD, PLTREV, QGTFWD ve QLTREV'de ilgili çıkışlar yer alır. Önceden ayarlanmış değer geçildiğinde, ilgili çıktı, ortak zaman gecikme ayarı tgüç sonrasında etkinleştirilir. Gücün yönünün tanımı, şekil 94 örneğinde gösterildiği gibi güç YG tarafından AG tarafına aktığında aktif güç P'nin ileri olduğu şekildedir. Şekil 94 çiziminde gösterildiği gibi AG tarafındaki toplam yük endüktif (reaktans) olduğunda, reaktif güç Q ileridir. HV tarafı Pileri Qileri (endüktif) IED ATCC LV tarafı =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 94: Güç yönü referansları Fonksiyon bloğundaki mevcut dört çıkış ile, bir yönde güç akışını denetlemekten daha fazlasını yapmak mümkündür. Çıkışları ACT aracındaki mantıklı elemanlar ile bir araya getirerek, P-Q düzlemindeki alanlara ek olarak aralıkları kapsamak da mümkündür. Bara topoloji mantığı Bara topolojisi ile ilgili bilgi (yani devre kesicilerin ve yalıtkanların konumu, baralara bağlı trafolardan elde edilen verim, birbirine bağlı baralar) dolaşım akımı veya ana birim takip edici yöntemi kullanıldığında kademe değiştirici için otomatik 214

221 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol gerilim kontrolü fonksiyonu TR8ATCC için kilit öneme sahiptir. Bu bilgi her bir TR8ATCC'ye paralel kontrolde hangi trafoların dikkate alınması gerektiğini açıklar. Basit bir örnek vermek gerekirse, sadece trafo bölmesindeki anahtarlama donanımının dikkate alınması gerektiğinde, bir trafonun paralel gruba bağlanıp bağlanmadığı hususunda bilgi sağlayabilen TR8ATCC bloğunda yerleşik bir fonksiyon vardır. Bu ise trafo devre kesici yardımcı kontak durumunu, TR8ATCC fonksiyon bloğu girişi DISC'e bağlayarak yapılır, bu işlem bir binary giriş ile veya trafo istasyonunda başka bir IED'den gelen GOOSE ile yapılabilir. Trafo devre kesici açık olduğunda, bu durum girişi etkinleştirecek ve bunun sonucunda TR8ATCC veri kümesinde buna karşılık gelen DISC=1 sinyali üretecektir. Bu veri kümesi, paralel grupta diğer trafolara iletilen TR8ATCC verisini içeren paket ile aynı veri paketidir (daha fazla ayrıntı için bkz. "TR8ATCC fonksiyonları arasındaki bilgi alışverişi"). Şekil 95 T3'ün bağlantısının kesildiği ve bunun sonucunda T3'ün DISC=1 sinyalini gruptaki diğer iki paralel TR8ATCC modüllerine (T1 ve T2) gönderilmesini sağladığı bir örneği içermektedir. Ayrıca bkz. tablo 22. T1 T2 T3 U 1 U 2 U 3 Z 1 I 1 Z 2 I 2 Z 3 I 3 =0 I L =I 1 +I VSD IEC V1 TR Şekil 95: Paralel bir grupta bir trafonun bağlantısının kesilmesi. Bara düzeni, baralar ve bara kuplajları/ bara bölümleri ile daha fazla karmaşık hale gelmişse, özel bir istasyon topoloji mantığı tasarlamak gereklidir. Bu mantık PCM600'deki ACT aracında oluşturulabilecek ve paralel olan trafoların kaydını tutacaktır (bir veya daha fazla paralel grupta). Her bir TR8ATCC fonksiyon bloğunda, dört ikili giriş (T1INCLD,..., T4INCLD) var olup, trafo ile paralel olan trafoların hangi TR8ATCC fonksiyon bloğuna ait olduğuna bağlı olarak, mantıktan etkinleştirilecektir. TR8ATCC fonksiyon bloğu ayrıca, parçası olduğu paralel grupların mevcut bileşiminin gösterimi için dört çıkış (T1PG,..., T4PG) ile donatılmıştır. Paralel çalışma modu IED'de TrfId = Txayarı ile seçildiğinde, TxPG sinyali her zaman 1 olarak ayarlanır. Paralel fonksiyon, sadece paralel çalışan gerilim kontrol fonksiyonlarından gelen iletişim mesajlarını dikkate alır (mevcut istasyon yapılandırmasına göre). Paralel gerilim kontrol fonksiyonu artık trafonun paralel olarak çalışmadığı tespit ederse, otomatik modda tek bir gerilim kontrol fonksiyonu olarak davranacaktır. 215

222 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol TR8ATCC fonksiyonları arasındaki bilgi alışverişi Paralel gruptaki her bir trafo kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolüne, paralel gerilim kontrolü için kendi paralel kontrol TR8ATCC fonksiyon bloğuna ihtiyaç duyar. Bu TR8ATCC'ler arasındaki iletişim eğer TR8ATCC fonksiyonları farklı IED'lerde yer alıyorsa IEC üzerindeki GOOSE bölmeler arası iletişim üzerinden veya alternatif olarak eğer TR8ATCC blokları aynı IED'de olan çoklu durumlardaki gibi yer alıyorsa tek bir IED'de dahili ACT aracı tarafından yapılmaktadır. TR8ATCC'nin tam bir veri, analog ve ayrıca ikili alışverişi, GOOSE üzerinden periyodik olarak her 300 ms.de bir yapılır. TR8ATCC fonksiyon bloğunun ATCCOUT çıkışı vardır. Bu çıkış iki grup sinyal içerir. Bunlardan birisi aynı paralel grupta diğer TR8ATCC bloklarına iletilmesi gereken veri seti olup, diğeri ise, TR8ATCC bloğunun ait olduğu aynı trafo için TCMYLTC fonksiyon bloğuna transfer edilen veri setidir. Veri kümesinde, aynı paralel grupta bir TR8ATCC bloğundan diğer TR8ATCC bloğuna iletilen 10 ikili sinyal ve 6 analog sinyal vardır: Tablo 20: İkili sinyaller Sinyal ZmnlycAçık otomatikctrl karşılıklıengel disk alımista TermIsZorlAna TermIsAna termmsfiçinhazır yükseltgerilimçıkış indirgerilimçıkış Açıklama Bu sinyal, zamanlayıcısını başlatan trafo tarafından etkinleştirilir ve ayarlanan zaman son bulduğunda kademelenir. Trafo otomatik kontrole ayarlandığında etkinleştirilir Otomatik kontrol engellendiğinde etkinleştirilir Trafonun baradan bağlantısı kesildiğinde etkinleştirilir Yatay iletişim için kullanılan sinyal Trafo ana birim takip edici paralel kontrol Ana birim modunda seçildiğinde etkinleştirilir Ana birim takip edici paralel kontrol modunda ana birim olan trafo için etkinleştirilir Trafo ana birim takip edici paralel kontrol modunda hazır olduğunda etkinleştirilir Ana birimden takip ediciye kademe yükseltme komutu Ana birimden takip ediciye kademe düşürme komutu Tablo 21: Analog sinyaller Sinyal gerilimbara kendiyükakısnl kendiyükakıgrç reaksec bağılkonum gerilim Ayarnoktası Açıklama Bu trafo için ölçülen bara gerilimi Bu trafonun bir parçası olarak sanal kısmın ölçülen yük akımı Bu trafonun bir parçası olarak gerçek kısmın ölçülen yük akımı AG tarafında belirtilen primer ohm cinsinden trafo reaktansı Trafonun mevcut kademe konumu Otomatik kontrol için trafonun ayarlanmış gerilimi (USet) 216

223 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol VCTR GOOSE veri kümesinin manuel yapılandırması gereklidir. Hem veri özniteliklerinin hem de nitelik özniteliklerinin eşleştirilmesi gerektiğine dikkat edin. Aşağıdaki veri nesneleri yapılandırılmalıdır: BaraV YükAIm YükARe PozRel AyrV VCTRDurum X2 Dolaşım akımı yöntemi veya ana birim takip edici yöntemi ile paralel olarak kontrol edilen trafolara eşsiz kimlikler atanmalıdır. Bu kimlikler her bir TR8ATCC'de bir ayar olarak girilir ve bunlart1, T2, T3,T4 (1 ila 4 trafoları) olarak önceden tanımlıdırlar. Şekil 95 örneğinde, TrfId parametresinin sırasıyla T1, T2 ve T3'e ayarlandığı üç trafo vardır. Alternatif olarak dolaşım akımı veya ana birim takip edici yöntemi ile paralel kontrol için, yukarıda tarif edildiği şekilde aynı veri türü iki TR8ATCC arasında değiştirilmelidir. Bunu sağlamak için, her bir TR8ATCC, daha önce bahsedildiği gibi ATCCOUT çıkışı üzerinde kendi veri kümesini iletir. Paralel grupta diğer trafolardan veri almak için, her bir trafodan gelen ATCCOUT çıkışı, TR8ATCC fonksiyon bloğunda (GOOSE aracılığıyla veya uygulama yapılandırmasında dahili olarak) HORIZx (x = paralel grupta diğer trafolar için tanımlayıcılar) girişlerine bağlanmalıdır. Bunun dışında, her bir TR8ATCC şöyle ayarlanmalıdır T1RXOP=Kapalı/Açık,..., T4RXOP=Kapalı/Açık. Bu ayar, verinin alınacağı diğer trafoların hangisi olacağını belirler. Şekil 95 çiziminde trafolar için, üç TR8ATCC bloğundaki ayarlar, buna göre tablo 22 örneğine göre olacaktır: Tablo 22: TxRXOP ayarı TrfId=T1 T1RXOP=Kapalı T2RXOP=Açık T3RXOP=Açı k TrfId=T2 T1RXOP=Açık T2RXOP=Kapalı T3RXOP=Açı k TrfId=T3 T1RXOP=Açık T2RXOP=Açık T3RXOP=Kap alı T4RXOP=Kapalı T4RXOP=Kapalı T4RXOP=Kapalı Bu parametrenin şu şekilde ayarlanması gerektiğine dikkat edin Kapalı kendi trafosu için. (T1 kimlik parametresi T1RXOP ile birlikte trafolar için Kapalıve benzeri şekilde ayarlanmalıdır. Engelleme 217

224 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol Engelleme koşulları Engellemenin amacı, kademe değiştiriciye zarar verecek koşullar veya güç sistemi ile ilgili limitlerin aşılacağı koşullarda veya otomatik kontrol için koşulların sağlanamadığı durumlarda kademe değiştiricinin çalışmasını engellemektir. Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü fonksiyonu (tek kontrol için TR8ATCC) için, üç engelleme türü kullanılır: Kısmi Engelleme: Manuel ve otomatik kontrol modunda kademe değiştiricinin sadece bir yönde çalışmasını engeller (sadece URAISE veya ULOWER komutu engellenir). Oto Engelleme: Otomatik gerilim düzenlemeyi engeller, bununla birlikte kademe değiştirici yine de manuel olarak kontrol edilebilir. Toplam Engelleme: Her türlü kademe değiştirici çalışmasını kontrol modundan bağımsız olarak engeller (otomatik ve ayrıca manuel). yerel HMI'da genel ayarlar altında TR8ATCC'da ayarlanabilen engelleme için ayarlama parametreleri tablo 23 örneğinde listelenmektedir. Tablo 23: Engelleme ayarları Ayar Değerler (Aralık) Açıklama OCBk (otomatik resetleme) OVPartBk (otomatik resetleme) UVPartBk (otomatik resetleme) UVBk (otomatik olarak resetleme) Alarm Oto Engelle Oto& Man Engelle Alarm Oto&Man Engelle Alarm Oto&Man Engelle Alarm Oto Engelle Oto&Man Engelle Tablonun devamı sonraki sayfada Üç YG akımından herhangi biri önceden ayarlanmış değer IBlock'u aştığında, TR8ATCC geçici olarak tümüyle engellenir. IBLK ve TOTBLK veya AUTOBLK çıkışları mevcut parametre ayarlarına bağlı olarak etkinleştirilir. Bara gerilimi U B (dengelenmiş yük nokta gerilimi U L değil) Umax değerini geçtiğinde (bkz şekil 87), URAISE komutları Oto&Man Engelle değeri seçildiğinde engellenir. Ayarların izin vermesi durumunda, Umin < U B < Umax aralığına yeniden girmek için hızlı bir düşürme işlemi başlatılır. Hızlı Düşürme fonksiyonu, otomatik kontrol veya otomatik ve ayrıca manuel kontrol için aktif olarak ayarlanabilir ve en düşük gerilim kademe konumuna ulaşıldığında kilitlenir. Hızlı düşürme için zaman gecikmesi ayrı bir şekilde ayarlanır. Gerilim Umax değerinin üstünde ise, UHIGH çıkışı etkinleştirilir. Bara gerilimi U B (hesaplanan yük noktası gerilimi U L değil) Ublock ve Umin arasında olduğunda (bkz. şekil 87), diğer ULOWER komutları Oto&Man Engelle seçildiğinde kontrol modundan bağımsız olarak engellenir. Çıkış ULOW ayarlanır. Eğer bara gerilimi U B, un altına düşerse bu engelleme durumu aktif olur. Bu durumda otomatik kontrolü engellemek ve manuel kontrole izin vermek önerilir. Bunun sebebi, bu durumun normalde bağlantısı kesilmiş bir trafoya karşılık gelmesi olup, trafoya tekrar bağlanmadan önce kademe değiştiricinin çalıştırılmasına izin verilmelidir. UBLK ve TOTBLK veya AUTOBLK çıkışları mevcut parametre ayarlarına bağlı olarak etkinleştirilir. 218

225 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol Ayar Değerler (Aralık) Açıklama CmdErrBk (manuel resetleme) TapChgBk (manuel resetleme Alarm Oto Engelle Oto&Man Engelle Alarm Oto Engelle Oto&Man Engelle Tablonun devamı sonraki sayfada Kademe değiştirici mekanizması için tipik çalışma zamanı yaklaşık 3-8 saniyedir. Bu yüzden, yeni bir komut düzenlenmeden önce, bir konum değişikliği için fonksiyonun beklemesi gerekir. TCMYLTC fonksiyon bloğu üzerindeki komut hata sinyali CMDERRAL'in TCMYLTC fonksiyon bloğunda ttctimeout ayarı ile verilen süre dahilinde, kademe değiştirici konumunun doğru yönde bir kademe değişmemesi durumunda ayarlanacaktır. TCMYLTC kademe değiştirici modülü, başarılı bir komut gerçekleştirilene kadar veya TR8ATCC fonksiyonunun kontrol modunun Manuel'e ve daha sonra Otomatik'e değiştirilerek resetlenene kadar bir hata gösterir. TCMYLTC üzerindeki CMDERRAL ve TR8ATCC üzerindeki TOTBLK veya AUTOBLK mevcut parametre ayarlarına bağlı olarak aktif hale getirilir. Bu hata koşulları TCMYLTCfonksiyon bloğu üzerinde RESETERR ile sıfırlanabilir veya alternatif olarak TR8ATCC fonksiyonunun kontrol modunu Manuel'e ve daha sonra tekrar Otomatik'e değiştirerek sıfırlanabilir. TCMYLTC fonksiyon bloğu TCINPROG girişi kademe değiştirici mekanizmasına bağlanırsa, bu durumda ttctimeout zamanlayıcısının süresi dolduğunda, TCINPROG girişinin herhangi bir reset durumu yoksa, bu engelleme koşulu aktif hale gelecektir. TCERRAL çıkışı mevcut parametre ayarlarına bağlı olarak etkinleştirilir. Doğru çalıştırmada, TCINPROG, URAISE/ULOWER çıkış darbesi boyunca görünecek ve ttctimeout zamanı bitmeden önce kaybolacaktır. Bu hata koşulları TCMYLTCfonksiyon bloğu üzerinde RESETERR ile sıfırlanabilir veya alternatif olarak TR8ATCC fonksiyonunun kontrol modunu Manuel'e ve daha sonra tekrar Otomatik'e değiştirerek sıfırlanabilir. 219

226 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol Ayar Değerler (Aralık) Açıklama TapPosBk (otomatik reset/ manuel reset) Alarm Oto Engelle Oto&Man Engelle Bu engelleme/alarm şöyle etkinleştirilir: 1. Kademe değiştiricinin bir uç konuma ulaşması; örn. LowVoltTap ve HighVoltTap ayar parametrelerine göre uç konumlardan biri. Kademe değiştiricinin bu konumlardan herhangi birine ulaşması durumunda, ilgili yönde diğer komutlar engellenir. Oto Engelle veya Oto&Man Engelle ayarlandığında, burada etkin bir şekilde kısmi kilitleme olur. POSERRAL ve LOPOSAL veya HIPOSAL çıkışları aktif hale getirilir. 2. Kademe Konumu Hatası aşağıdaki durumlardan birisinden kaynaklanabilir: Kademe konumu aralığın dışındadır; yani gösterilen konum uç konumların üstünde veya altındadır. Kademe değiştirici, tek bir yükseltme veya alçaltma komutu üzerinde birden fazla konum değiştiğini gösterir. Kademe konumu okuması bir BCD kod hatasını (kabul edilmeyen kombinasyon) veya eşlik arızasını gösterir. BIO veya AIM modülü üzerinde donanım hatasının gösterimi. Giriş donanım modülünün denetimi, ilgili hata sinyalini INERR girişine (giriş modül hatası) veya TCMYLTC fonksiyon bloğu üzerindeki BIERR'e bağlayarak sağlanır. Kademe değiştirici ile iletişiminin kesilmesi. POSERRAL ve AUTOBLK veya TOTBLK çıkışları ayarlanır. Bu hata koşulları TCMYLTCfonksiyon bloğu üzerinde RESETERR ile sıfırlanabilir veya alternatif olarak TR8ATCC fonksiyonunun kontrol modunu Manuel'e ve daha sonra tekrar Otomatik'e değiştirerek sıfırlanabilir. CircCurrBk (otomatik resetleme) MFPozDifBk (manuel resetleme) Alarm Oto Engelle Oto&Man Engelle Alarm Oto Engelle Dolaşım akımının büyüklüğü önceden ayarlanmış değeri ayarlanmış zaman gecikmesinden daha uzun bir süre (ayar parametresi tcirccurr) geçerse (ayar parametresi CircCurrLimit), bu engelleme koşulunun yerine getirilmesine sebep olur; şu şartla ki ayar parametresi OperCCBlock şöyle olacaktır: Açık. Dolaşım akımı önceden ayarlanmış değerin altına düşerse, sinyal otomatik olarak sıfırlanır. Genellikle, bu kademe değiştiricilerin manuel kontrolü ile sağlanır. TR8ATCC çıkışları ICIRC ve TOTBLK veya AUTOBLK mevcut parametre ayarlarına bağlı olarak etkinleştirilir. Ana birim takip edici modunda, takip edici ve ana birim arasındaki kademe farklı ayarlanan değerden daha fazla ise (ayar parametresi MFPozDifLim), bu durumda bu kilitleme koşulu yerine getirilir ve OUTOFPOS ve AUTOBLK çıkışları (alternatif olarak bir alarm) ayarlanır. yerel HMI'da genel ayar grubu Nx altında TR8ATCC'da ayarlanabilen engelleme için ayar parametreleri tablo 24 örneğinde listelenmektedir. 220

227 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol Tablo 24: Engelleme ayarları Ayar Değer (Aralık) Açıklama ToplamEngel (manuel olarak resetleme) Açık/Kapalı TR8ATCC fonksiyonu ayar parametresitoplamengel ile tümüyle engellenebilir; bu ise şöyle ayarlanabilir Açık/Kapalı bu ayar yerel HMI 'den yapılır. Çıkış TOTBLK etkinleştirilir. OtoBlok (manuel resetleme) Açık/Kapalı TR8ATCC fonksiyonu ayar parametresi OtoEngel ile tümüyle engellenebilir; bu ise şöyle ayarlanabilir Açık/Kapalı bu ayar yerel HMI 'den yapılır. Çıkış AUTOBLK ayarlanır. Fonksiyon bloğunda giriş sinyalleri ile yapılabilen TR8ATCC engellemeleri tablo 25 örneğinde verilmektedir. Tablo 25: Binary girişler ile engelleme Giriş adı Aktifleştirme Açıklama ENGELLE (manuel olarak resetleme) Açık/Kapalı(ikili giriş ile) Gerilim kontrolü fonksiyonu ikili giriş ENGELLE ile TR8ATCCfonksiyon bloğu üzerinde tümüyle kilitlenebilir. Çıkış TOTBLK etkinleştirilir. EAUTOBLK (manuel resetleme) Açık/Kapalı(ikili giriş ile) Gerilim kontrolü fonksiyonu binary giriş EAUTOBLK ile TR8ATCC fonksiyon bloğu üzerinde otomatik kontrol için engellenebilir. Çıkış AUTOBLK aktifleştirilir. Engellemenin kaldırılması DEBLKAUT girişi ile yapılır. Çalışma koşulları ile aktifleştirilmiş engellemeler ve herhangi bir ayar veya ayrı harici aktifleştirme olasılığının olmadığı durumlar tablo 26 örneğinde listelenmektedir. 221

228 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol Tablo 26: Ayarlama imkanı olmayan engellemeler Aktifleştirme Engelleme türü Açıklama Devre dışı bırakılmış trafo (otomatik olarak resetleme) Ana birim yok/birden fazla Ana birim (otomatik olarak resetleme) Paralel gruptaki bir trafo manuel kontrole getirildi (otomatik resetleme) İletişim hatası (COMMERR) (otomatik engelleme kaldırma) Oto Engelle Oto Engelle Oto Engelle Oto engelle Dolaşım akımı yöntemi ile birlikte paralel kontrol kullanıldığında ve trafo AG barasından bağlantısı kesildiğinde otomatik kontrol bir trafodan engellenir.. TR8ATCCfonksiyonunda ikili giriş sinyali, trafo AG devre kesicisinin kapalı olup olmadığını denetlemek için kullanılacaktır. TRFDISC ve AUTOBLK çıkışları etkinleştirilir. Engelleme, trafo tekrar bağlandığında kaldırılacaktır (giriş sinyali DISC sıfıra tekrar ayarlıdır). Ana birim-takip edici yöntemi ile birlikte paralel kontrol kullanıldığında ve ana birimin AG barasından bağlantısı kesildiğinde otomatik kontrol engellenir. Ayrıca, sistemde belli bir sebebe binaen birden fazla ana birim varsa aynı engelleme gerçekleşir. TR8ATCCfonksiyonunda ikili giriş sinyali, trafo AG devre kesicisinin kapalı olup olmadığını denetlemek için kullanılacaktır. TRFDISC, MFERR ve AUTOBLK çıkışları etkinleştirilir. Takip ediciler ayrıca bu durumda karşılıklı engelleme ile engellenir. Engelleme, trafo tekrar bağlandığında kaldırılacaktır (giriş sinyali DISC sıfıra tekrar ayarlıdır). ÇalışmaUyar ayarı Kapalı" olduğunda, ana birimtakip edici veya dolaşım akımı yöntemi ile birlikte paralel kontrol kullanıldığında ve gruptaki trafolardan biri otomatikten manuele değiştiğinde otomatik kontrol engellenir. Çıkış AUTOBLK aktifleştirilir. Gruptaki TR8ATCCs'dan herhangi birisi için yatay iletişim (GOOSE) başarısız olursa, paralel gruba ait olan tüm TR8ATCC fonksiyonlarında otomatik kontrolün kilitlenmesine sebep olunur. İletişim tekrar tesis edildiğinde, bu hata durumu otomatik olarak resetlenir. COMMERR ve AUTOBLK çıkışları ayarlanır. Dolaşım akımı yöntemi Karşılıklı kilitleme Gerilim kontrolü TR8ATCC 'ın bir paralel durumu çalışmasını durdurduğunda, bu modül ile paralel çalışan diğer tüm TR8ATCC'ler de çalışmasını engeller. Bunu sağlamak için, etkilenen TR8ATCC fonksiyonu diğer grup üyelerine karşılıklı engelleme sunar. Karşılıklı kilitleme diğer herhangi bir grup üyesinden alındığında, otomatik çalışma alıcı TR8ATCCs 'larda yani paralel grubun tüm ünitelerinde engellenir. Gruptaki herhangi bir TR8ATCC aşağıdaki koşullar, dolaşım akımı yöntemi kullanıldığında karşılıklı engellemeye sebep olacaktır. Aşırı Akım Ayarlar ile toplam engelleme Yapılandırma ile toplam engelleme Analog giriş hatası Ayarlar ile otomatik engelleme Yapılandırma ile otomatik engelleme Düşük Gerilim 222

229 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol Komut hatası Konum gösterge hatası Kademe değiştirici hatası Dolaşım akımı İletişim hatası Ana birim takip edici yöntemi Ana birim engellendiğinde, takip ediciler kendileri bağlanmaz ve artık karşılıklı engelleme ihtiyacı yoktur. Diğer taraftan, bir takip edici engellendiğinde, ana birime karşılıklı engelleme sinyalini göndermek gerekecektir. Bu da, grubun geri kalan kısmının engellenmiş kısımdan bağlantısının kesildiği ve böylece yüksek dolaşım akımına sebep olduğu bir durumu engelleyecektir. Böylece, bir takip edici kilitlendiğinde, yatay iletişim üzerinde karşılıklı bir engellemeye sebep olur. Ana birim bu mesajı alır ve otomatik çalışmasını da engeller. Dolaşım akım yöntemi ile birlikte karşılıklı engelleme için yukarıda bahsi geçen koşulların yanında, takip edicilerin herhangi birindeki aşağıda yer alan engelleme koşulu da karşılıklı engellemeye sebep olacaktır: Ana birim takip edici konum dışında Ana birim takip edici hatası (Ana birim yok/birden fazla ana birim var) Genel Kısmi engellemenin karşılıklı engellemeye sebep olmayacağına dikkat edilmesi gerekir. Karşılıklı kilitlemenin kaynağı olan TR8ATCC fonksiyonu AUTOBLK çıkışını ayarlayacak ve ayrıca aşırı akım kilitleme için örneğin IBLK'nin mevcut kilitleme koşuluna karşılık gelen çıkışı ayarlayacaktır. Karşılıklı kilitleme sinyali alan diğer TR8ATCC'ler sadece AUTOBLK çıkışını ayarlar. Karşılıklı engelleme sinyalinin engelinin kaldırıldığını ileten TR8ATCC fonksiyonuna kadar, karşılıklı engelleme kalır. Karşılıklı engellemeyi serbest bırakmanın başka bir yolu da karşılıklı engellemenin Tek mod çalışmaya dönmesine sebep olan TR8ATCC fonksiyonunu zorlamaktır. Bu ise, ikili giriş SNGLMODE'u TR8ATCC fonksiyon bloğu üzerinde etkinleştirerek veya OperationPAR parametresini yerleşik yerel HMI 'den Kapalı konumuna ayarlayarak yapılır. TR8ATCC fonksiyonu herhangi bir zamanda tek moda zorlanabilir. Daha sonra "Tek bir trafo için otomatik gerilim kontrolü" bölümünde tarif edildiği şekilde davranacak; bununla birlikte yatay iletişim mesajları hala gönderilip alınabilecek, fakat alınan mesajlar görmezden gelinecektir. TR8ATCC aynı zamanda paralel gruplardan otomatik olarak hariç tutulur. Özel durumlarda engellemenin devre dışı bırakılması 223

230 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü tekil kontrol için TR8ATCC olduğunda, fonksiyon bloğu tekrar okuma bilgisine bağlanır (kademe konumu değeri ve kademe değiştirici devam ediyor sinyali), bazen doğru çalışma için TR8ATCC'da zamanlama verisinin ayarlanması zor olabilmektedir. Özellikle eski trafoların devreye alınması örneğinde olduğu gibi, sensörler eskimiş ve kontaklar sallanıyor vb. durumlar olabilir. Doğru zamanlama verisinin ayarlanmasından önce, TR8ATCC fonksiyonunun yanlış ayarlar nedeniyle tümüyle engellenmiş veya otomatik modda engellenmiş olabilir. Bu durumda, tüm ana öğelerin beklendiği şekilde devreye alınmasına kadar, bunun yerine alarm vermek için bu kilitleme türlerinin geçici olarak ayarlanması önerilir. Salınım tespiti Gerilim kontrolü önceden tanımlanmış bir zaman süresinde anormal sayıda komut veya anormal komut dizileri verdiğinde, salınım tespiti bir alarm üretmek için sağlanır. Üç salınım fonksiyonu vardır: 1. Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolü tekil kontrol için TR8ATCC fonksiyonu, kademe değiştirici çalıştırma sayısının son 24 saat boyunca DayHuntDetect ayarı ile verilen sayıyı geçtiği durumda çıkış sinyali DAYHUNT'ı etkinleştirir (kayar pencere). Otomatik modda olduğu gibi manuel modda da aktiftir. 2. TR8ATCC fonksiyonu son saat boyunca (kayar pencere), kademe değiştirici çalıştırma sayısının HourHuntDetect ayarı ile verilen sayıyı geçtiği durumda, çıkış sinyali HOURHUNT'ı etkinleştirir. Otomatik modda olduğu gibi manuel modda da aktiftir. 3. TR8ATCC fonksiyonu, aykırı kademe değiştirici işlemlerinin (RAISE, LOWER, RAISE, LOWER vb.) toplam sayısı ayarlama parametresi twindowhunt ile belirlenmiş kayar pencere dahilinde NoOpWindow ayarı ile verilen önceden ayarlanmış değeri geçerse, çıkış sinyali SALINIM etkinleştirilecektir. Sadece otomatik modda etkinleştirme. Salınım kontrol sisteminde dar ölü bant ayarının veya diğer başka anormalliklerin bir sonucu olabilir. Kademe değiştirici kontaklarının aşınması İki sayaç, KontakÖmrü ve ÇalışmaSayısı, Kademe değiştirici kontrol ve denetleme fonksiyonu dahilinde, 6 ikili giriş TCMYLTC'te mevcuttur. Bunlar, kademe değiştirici mekanizmasının bakımı için bir kılavuz olarak kullanılabilir. KontakÖmrü sayacı, anma yükünde geri kalan çalıştırma sayısını temsil eder (azalan sayaç). æ I load ö = - ç I è rated ø ContactLife n+1 ContactLife n a EQUATION1873 V2 EN (Denklem 96) 224

231 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol Ayarlama kuralları burada n çalıştırma sayısı ve α ayarlanabilir ayar parametresi CLFaktör ve varsayılan değer 2'ye ayarlanır. Bu varsayılan ayar ile, anma yükünde bir çalışma (YG tarafında ölçülen akım) KontakÖmrü sayacını 1'e azaltır. ÇalışmaSayısı sayacı toplam çalışma sayısını sayar (artan sayaç). Her iki sayaç da kalıcı bellekte, son resetleme saat ve tarihleri ile birlikte kaydedilir. Bu tarihler, sayacı resetleme komutu düzenlendiğinde otomatik olarak kaydedilir. Bu yüzden, bu sayaçlar resetlenmeden önce, IED dahili zamanının doğru olup olmadığını kontrol etmek gereklidir. Sayaç değeri aşağıda yerel HMI'da resetlenebilir: Main menu/clear/clear counters/tcmlytc (84)/n:TCMYLTC/ ContLifeCounter Hem sayaç hem de son reset tarihleri, aşağıda servis değerleri CLCNT_VAL ve CNT_VAL olarak yerel HMI üzerinde gösterilir: Main menu/tests/function status/control/tcmyltc (84)/n:TCMYLTC/Outputs/CLCNT_VAL ve Main menu/tests/function status/control/tcmyltc (84)/n:TCMYLTC/ Outputs/CNT_VAL TR8ATCC genel ayarları Belirli bir bobin için primer akım (ITemel ayarı), primer gerilim (UTemel ayarı) ve primer güç (STemel ayarı) temel IED değerleri, ayar fonksiyonu GBASVAL için Genel temel değerlerde ayarlanır. GenelTemelSel1 ve GenelTemelSel2 ayarları, temel değerlerin referansı için ilgili GBASVAL fonksiyonunu seçmek için kullanılır. TrfId: Trafo kimliği, paralel bir grupta trafo unsurlarını tanımlamak için kullanılır. Böylece, aynı paralel grubun bir parçası olabilecek trafoların eşsiz kimlikleri vardır. Bunun ötesinde, aynı yatay iletişim (GOOSE) üzerinden iletişim sağlayan tüm trafoların eşsiz kimlikleri olmak zorundadır. Xr2: AG tarafında primer ohm cinsinden trafo reaktansı. tautomsf: Bir ana birimden verilen yükseltme veya alçaltma komutunun uygulanması için bir takip edicideki zaman gecikmesi. Bu özellik, ana birim takip edici modu (follow tap)'ta bir paralel grup kontrol edildiğinde kullanılabilir ve her bir takip edici için ayarlamak için ayrıca ayarlanır; bu da istenmesi durumunda eşzamanlı tapping işleminden kaçınmak için, farklı zaman gecikmelerinin farklı takip edicilerde kullanılabileceği anlamına gelmektedir. Bunun ise, takip et komut modunda geçerli olmadığına dikkat edilmesi gerekir. ÇalışmaUyar. Bu ayar, dolaşım akımı yöntemi veya ana birim takip edici yöntemi ile paralel kontrol için uyarlama modunu etkinleştirir veya devre dışı bırakır. MFModu: Ana birim takip edici modunda Takip Et Komutu veya Takip Et Kademe seçimi. 225

232 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol CircCurrBk: Dolaşım akımı CircCurrLimit'i geçtiğinde gerçekleştirilecek eylemin seçimi. CmdErrBk: Kademe değiştiricinin bir komut hatası verdiği durumdan bir geri bildirim olması halinde gerçekleştirilecek eylemin seçimi. OCBk: YG tarafındaki üç faz akımından herhangi birinin Iengelle değerini geçtiği durumda gerçekleştirilecek eylemin seçimi. MFPozDifBk: Bir takip edici ile ana birim arasındaki kademe farkının MFPosDiffLim'den daha büyük olması halinde gerçekleştirilecek eylemin seçimi. OVPartBk: Bara gerilimi U B 'nin Umax'ı geçmesi durumunda gerçekleştirilecek eylemin seçimi. TapChgBk: Kademe Değiştirici Hatası tanımlandığında gerçekleştirilecek eylemin seçimi. TapPosBk: Kademe Konum Hatası olması durumunda veya kademe değiştirici bir uç konuma vardığında gerçekleştirilecek eylemin seçimi. UVBk: Bara gerilimi U B 'nin Ublock'u geçmesi durumunda gerçekleştirilecek eylemin seçimi. UVPartBk: Bara gerilimi U B 'nin UblockVblock ve Umin arasında olması durumunda gerçekleştirilecek eylemin seçimi TR8ATCC Ayar grubu Genel Çalışma: Kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolünün TR8ATCC fonksiyonu için değiştirilmesi Açık/Kapalı. ÖlçümModu: AG tarafında gerilim ve akım ölçümleri için kullanılacak tek faz veya faz-faz veya pozitif dizi miktarının seçimi. Dahil olan fazlar da seçilir. Böylece, AG tarafında tek faz ve ayrıca faz-faz veya üç-fazlı besleme mümkün olup, bununla birlikte, akım ve gerilim için ortak olarak seçilir. ToplamEngel: Ayar: Açıkolduğunda TR8ATCC fonksiyonu, yani gerilim denetimi tümüyle manuel ve otomatik kontrolden engellenir. OtoEngel: Ayar: Açıkolduğunda TR8ATCC fonksiyonu, yani gerilim denetimi otomatik kontrolden engellenir. Çalışma FSDModu: Bu ayar hızlı düşürme fonksiyonunu etkinleştirir/devre dışı bırakır. Etkinleştirme otomatik ve manuel kontrol için veya bunun yerine sadece otomatik kontrol için olabilmektedir. tfsd: Hızlı düşürme tapping için kullanılacak zaman gecikmesi. 226

233 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol Gerilim USet: UBaseVBase'in yüzdesi olarak hesaplanacak hedef gerilim için ayar değeri. UDeadband: UBaseVBase'in yüzdesi olarak hesaplanacak, dış ölü bandın yarısı için ayar değeri. Ölü bant USet civarında simetriktir, bkz bölüm "Tek bir trafo için otomatik gerilim kontrolü", şekil 87. Bu şekildeudeadbanddu'ye eşittir. Bu ayar normalde güç trafosunun kademe değiştirici gerilim kademesine yakın bir değerde seçilir (tipik olarak kademe değiştirici adımının %75-125'i). UDeadbandInner: UBaseVBase'in yüzdesi olarak hesaplanacak, iç ölü bandın yarısı için ayar değeri. İç ölü bant USet civarında simetriktir, bkz bölüm "Tek bir trafo için otomatik gerilim kontrolü", şekil 87. Bu şekildeudeadbandinner'e eşittir. Bu ayar UDeadband'den daha küçük olacaktır. Tipik olarak, iç ölü bant UDeadbanddeğerinin %25-70'i olarak ayarlanabilir. Umax: Bu ayar izin verilen bara geriliminin üst sınırını vermektedir (bkz. bölüm "Tek bir trafo için otomatik gerilim kontrolü", şekil 87). Bu ise UBase'in yüzdesi olarak ayarlanır. OVPartBk'nin Auto&ManBlock olarak ayarlanması durumunda, UmaxVmax'ın üstündeki bara gerilimleri kısmi bir engelleme ile sonuçlanır ve böylece sadece indir komutlarına izin verilir. Umin Bu ayar izin verilen bara geriliminin alt sınırını vermektedir (bkz. bölüm "Tek bir trafo için otomatik gerilim kontrolü", şekil 87). Bu ise UBase'in yüzdesi olarak ayarlanır. UVPartBk'nin Auto&ManBlock olarak ayarlanması durumunda, UmaxVmax'ın altındaki bara gerilimleri kısmi bir engelleme ile sonuçlanır ve böylece sadece yükselt komutlarına izin verilir. Ublock: Ublock'un altındaki gerilimler normalde bağlantısı kesilmiş bir trafoya karşılık gelmekte ve bundan dolayı bu durum için otomatik kontrolün engellenmesi tavsiye edilir (ayar UVBk). Ublock ise UBase'in yüzdesi olarak ayarlanır. Zaman t1kullanım: t1 için zaman karakteristiklerinin (sabit veya ters) seçimi. t1: Başlangıç (ilk) yükseltme/alçaltma komutu için zaman gecikmesi. t2kullanım: t2 için zaman karakteristiğinin (sabit veya ters) seçimi. t2: Ardışık yükseltme/alçaltma komutları için zaman gecikmesi. Dolaşım akımı yönteminde, ikinci, üçüncü vb. komutlar, paralel grupta tapping yapan trafodan bağımsız olarak, t2'lik bir zaman gecikmesi ile uygulanır. Kademe takip seçeneği ile birlikte ana birim takip edici yönteminde, ana birim ikinci, üçüncü, vb. komutları zaman gecikmesi t2 ile uygular. Takip ediciler, diğer taraftan ana birimin kademe konumunu okur ve tautomsf ayarı ile birlikte verilen ek zaman gecikmesine uyarlanır ve her bir takip edici için bağımsız olarak ayarlar. tmin: Ters zaman karakteristiği kullanıldığında, minimum çalışma süresi (bkz. bölüm "Zaman karakteristiği", şekil 88). 227

234 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol Hat gerilim düşüşü kompanzasyonu (LDC) OpertionLDC: Hat gerilim düşüşü kompanzasyon fonksiyonunu şu şekilde ayarlar Açık/Kapalı. OperCapaLDC: Bu ayar, eğer Açıkolarak ayarlandığında, hat gerilim düşüşü kompanzasyonu kullanıldığında, yükleme noktası geriliminin bara geriliminden daha büyük olmasına izin verir. Bu durum, bir kapasitif yükten kaynaklanabilir. Hat gerilim düşüşü kompanzasyon fonksiyonu ters reaktans yöntemi ile paralel kontrol için kullanıldığında, OperCapaLDC her zaman için şu şekilde ayarlanmalıdır: Açık. Rlhat ve Xhat: Hat gerilim düşüşü kompanzasyonu için, bu ayarlar, istasyon barasından yükleme noktasına kadar hat direnci ve reaktans sağlar. Rhat ve Xhat için ayarlar primer sistem ohmlarında verilir. Birden fazla hat AG barasına bağlandığında, benzeri Rline ve Xhat değerleri hesaplanmalı ve ayar olarak verilmelidir. Hat gerilim düşüşü kompanzasyon fonksiyonunun ters reaktans yöntemi ile paralel kontrol için kullanılması durumunda, "yük noktası gerilimi" Uolarak ifade edilen kompanse edilmiş gerilim, trafo içerisinde etkin bir artış olacaktır. Bu gerilim artışını sağlamak için, Xhat negatif olmalıdır. Paralel gerilim büyüklüğünün hassasiyeti Rhat ve Xhatayarlarının büyüklüğü ile verilir ve bara geriliminin doğru bir kontrolünü sağlamak için Rhat önemlidir. Bu ise aşağıdaki yöntemle gerçekleştirilir. Şekil 89, ters reaktans yöntemi ile herhangi bir sirkülasyon olmaksızın paralel grupta kontrol edilen trafo için bir vektör şemasını göstermektedir (örneğin, aynı kademe konumunda iki eşit trafo olduğunu kabul edin). Yük akımı, U B bara gerilimini güç faktörü j ile geciktirir ve Rhat ve Xhat empedans argümanı j1 olarak gösterilir. Yük gerilim ayarlama (LVA) LVAConst1: İlk yük gerilim ayarlama değerinin ayarı. Bu hedef değer USet'in ayarlanması UBase'in yüzdesi olarak verilmektedir. LVAConst2: İkinci yük gerilim ayarlama değerinin ayarı. Bu hedef değer USet'in ayarlanması UBase'in yüzdesi olarak verilmektedir. LVAConst3: Üçüncü yük gerilim ayarlama değerinin ayarı. Bu hedef değer USet'in ayarlanması UBase'in yüzdesi olarak verilmektedir. LVAConst4: Dördüncü yük gerilim ayarlama değerinin ayarı. Bu hedef değer USet'in ayarlanması UBase'in yüzdesi olarak verilmektedir. VRAuto: Otomatik yük gerilim ayarlama değerinin ayarı. Hedef değeruset'in bu ayarı UBase'in yüzdesi olarak verilir ve bu değer nominal akım 'de ulaşılan ayarlanan değer ile birlikte yükleme akımı ile orantılıdır IBase (genel temel fonksiyon olarak tanımlanan sargı 2 için, TR8ATCCiçin GlobalBaseSel2 ile birlikte seçilir). 228

235 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol Kademe değiştirici kontrolü (TCCtrl) Iengelle: Aşırı akım kilitleme fonksiyonunun akım ayarı. Örneğin harici bir arıza nedeniyle trafonun kademe değiştiricinin anma akımını aşan bir akım taşıması durumu buna örnek olarak verilir. Kademe değiştirici işlemleri geçici olarak engellenir. Bu fonksiyon, tipik olarak trafonun YG tarafı üzerindeki üç faz akımlarını izler. GünHuntTespit: DAYHUNT sinyalini etkinleştirmek için son 24 saat boyunca gerekli olan kademe değiştirici işlemlerinin sayısının ayarı (kayar pencere) SaatHuntTespit: HOURHUNT sinyalini etkinleştirmek için son saat boyunca gerekli olan kademe değiştirici işlemlerinin sayısının ayarı (kayar pencere) tpencerehunt: Pencere yakalama fonksiyonu için zaman penceresinin ayarı. Bu fonksiyon, kademe değiştiricisine yönelik aykırı komutların sayısının tpencerehunt süresi dahilinde NoOpPencere tarafından verilen belirli bir sayıyı geçmesi durumunda etkinleştirilir. NoOpPencere: HUNTING sinyalini etkinleştirmek için zaman penceresi tpencerehunt boyunca gerekli olan aykırı kademe değiştirici işlemleri (RAISE, LOWER, RAISE, LOWER vb.) sayısının ayarı. Güç P>: Aktif güç, bu ayar ile verilen değeri geçerse, PGTFWD çıkışı tgüç zaman gecikmesi sonrasında etkinleştirilir. Ayarın bir işaret ile verildiği, P> negatif değerinin aktif gücün ters yöndeki bir değerden daha büyük olduğu anlamına geldiğine dikkat edilmelidir. Bu şekil 96 örneğinde gösterilmiş olup, P>'nin negatif değerinin tüm değerler için ayarın sağ tarafında başlatılması anlamına gelir. Trafo boyunca gücün ileri ve geri yönünün tanımı için şekil 94 örneğine referansta bulunulmuştur. P> P en _2_en.vsd IEC V2 EN Şekil 96: P> için negatif değer ayarı P<: Aktif güç, bu ayar ile verilen değerin altına düşerse, PLTREV çıkışı tgüç zaman gecikmesi sonrasında etkinleştirilir. Ayarın bir işaret ile verildiği, P< pozitif değerinin aktif gücün ileri yöndeki bir değerden daha küçük olduğu anlamına geldiğine dikkat edilmelidir. Bu şekil 97 örneğinde gösterilmiş olup, P<'nin pozitif değerinin tüm değerler için ayarın sol tarafında başlatılması anlamına gelir. Trafo boyunca gücün ileri ve geri yönünün tanımı için şekil 94 örneğine referansta bulunulmuştur. 229

236 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol P< P en _2_en.vsd IEC V2 EN Şekil 97: P< için pozitif değer ayarı Q>: Reaktif güç, bu ayar ile verilen değeri geçerse, QGTFWD çıkışı tgüç zaman gecikmesi sonrasında etkinleştirilir. Ayarın işaret ile birlikte verildiğine dikkat edilmeli; bunun anlamı P> fonksiyonelliğine benzer şekilde, fonksiyonun etkin bir şekilde ayar değerinden daha büyük olan reaktif gücün tüm değerlerini aldığı anlamına gelir. Q<: Ters yöndeki reaktif güç, bu ayar ile verilen değerin altına düşerse, QLTREV çıkışı tgüç zaman gecikmesi sonrasında etkinleştirilir. Ayarın işaret ile birlikte verildiğine dikkat edilmeli; bunun anlamı P> fonksiyonelliğine benzer şekilde, fonksiyonun etkin bir şekilde ayar değerinden daha düşük olan reaktif gücün tüm değerlerini aldığı anlamına gelir. tgüç: Güç izleme çıkış sinyallerinin etkinleştirilmesi için zaman gecikmesi (PGTFWD, PLTREV, QGTFWD ve QLTREV). Paralel kontrol (ParCtrl) ÇalışmaPAR: Paralel çalıştırma için yöntem ayarı. ÇalışCCEngelle: Dolaşım akımı CircCurrLimit değerini geçerse, bu ayar kilitlemeyi etkinleştirir/devre dışı bırakır. CircCurrLimit: Dolaşım akımı engelleme fonksiyonu için hızlanma değeri. Bu ayar 'in yüzdesi olarak yapılmıştıribase (genel temel fonksiyonunda tanımlanmış sargı 2 için, TR8ATCC için, GlobalBaseSel2 ayarı ile birlikte seçilir). tcirccurr: Dolaşım akımı engelleme fonksiyonu için zaman gecikmesi. Comp: Dolaşım akımı yöntemi ile birlikte paralel çalıştırma kullanıldığında, bu ayar düzenleme üzerindeki dolaşım akımının etkisini arttırır veya azaltır. Trafolar, YG ve ayrıca AG tarafında aynı baraya bağlı ise, Comp aşağıdaki formül ile hesaplanabilir; bu ise paralel olan istenilen sayıda iki sargılı trafo için geçerli olup, trafoların farklı boyutta ve kısa devre empedansı olmasından bağımsızdır. 2 DU Comp = a 100% n p EQUATION1941 V1 EN (Denklem 97) 230

237 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol burada: DU yüzde olarak ölü bant ayarıdır. n ölü bant ayarına karşılık gelen bir gerilim sapması U di 'yi verecek şekilde, trafolar arasındaki kademe konumundaki istenilen farklılık sayısını temsil etmektedir. p kademe işlemidir (trafonun nominal geriliminin %'si olarak). a farklı kademe konumlarında, bileşen toleranslarını ve diğer lineer olmayan ölçümlerini kapsayan bir emniyet toleransıdır (örneğin, düzenleme aralığı uçlarında, anma değerlerinden sapan trafo reaktansları). Çoğu durumda, a = 1,25'lik bir değer yeterli olur. Trafo n'nin kademe konum farklılığına sahip olduğunda, bu hesaplama her zaman için bir eylem başlatan (zamanlama başlatma) Comp ayarını verir. OperSimTap: Bir Yükseltme/Alçaltma komutu uygulamak üzere, sadece bir trafoya izin veren fonksiyonelliğin etkinleştirilmesi/devre dışı bırakılması. Bu ayar sadece dolaşım akımı yöntemi için geçerlidir ve etkinleştirilmesi durumunda (gerekmesi durumunda) sonraki trafonun ardışık kademe değişiklik işlemleri zaman gecikmesi t2 ile birlikte ayrılacaktır. OperUsetPar: Hedef gerilim USet için ortak ayarın kullanımını etkinleştirir/devre dışı bırakır. Bu ayar sadece dolaşım akımı yöntemi için geçerli olup, etkinleştirildiğinde, aynı paralel grupta trafolar için USetdeğerlerinin ortalama değeri hesaplanıp kullanılır. VTmismatch: Bir trafo bölmesinde gerilim ölçümü olması durumunda VTALARM çıkışının etkinleştirilmesi için düzeyin ayarlanması, paralel grupta tüm gerilim ölçümlerinin ortalama değerinden sapar. tvtmismatch: VTALARM çıkışının etkinleştirilmesi için zaman gecikmesi. T1RXOP...T4RXOP: Bu ayar; Açık olarak ilgili trafo ile birlikte paralel grupta paylaşabilen her bir trafo için ayarlanır. Bu trafo (kendi trafosu) için, ayar her zaman için Kapalı olmalıdır. TapPosOffs: Bu ayar, ana birim ile ilgili olarak kademe konumu offseti verir; böylece, takip edici offset dahil olmak üzere ana birimin kademe konumunu takip edebilir. Kademeyi takip et komut modunda düzenleme olduğunda geçerlidir. MFPosDiffLim: (TapPosOffs'a göre olası bir offset dahil olmak üzere) takip edici ve ana birim arasındaki fark bu ayardaki değere ulaştığında, kademe değiştirici için otomatik gerilim kontrolünde OUTOFPOS çıkışı, takip edicinin paralel kontrol TR8ATCC fonksiyon bloğu tmfposdiff zaman gecikmesi sonrasında etkinleştirilir. tmfposdiff: OUTOFPOS çıkışının etkinleştirilmesi için zaman gecikmesi. 231

238 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol Trafo adı INSTADI: Bu ayar, trafonun bir dizi fonksiyona ait olduğu araçlar ve yerel HMI'a işaret etmek için kullanılabilir TCMYLTC genel ayarları Belirli bir bobin için primer akım (ITemel ayarı), primer gerilim (UTemel ayarı) ve primer güç (STemel ayarı) temel IED değerleri, ayar fonksiyonu GBASVAL için Genel temel değerlerde ayarlanır. GenelTemelSel1 ve GenelTemelSel2 ayarları, temel değerlerin referansı için ilgili GBASVAL fonksiyonunu seçmek için kullanılır. AltGeriKad: Bu, en düşük AG gerilimi için kademe konumunu verir. YüksekGeriKad: Bu, en yüksek AG gerilimi için kademe konumunu verir. KodTürü: Bu ayar, kademe konumu okuması yöntemini verir. KullEşlik: Eşlik kontrolünü Açık/Kapalı olarak İkili, BCD veya Gri kodları tarafından yapıldığında, kademe konumu okuması için ayarlar. tkararlı: Kabul edilene kadar, yeni bir kademe konumunun TCMYLTC'ye rapor edildikten sonra geçmesi gereken zamandır. CLFaktörü: Bu, denklem 97 örneğinde a olarak tayin edilen bir faktördür. Kademe değiştirici nominal yük akımında çalıştığında (YG tarafında ölçülen akım), CLFaktörü ayarından bağımsız olarak KontakÖmrü sayacı 1 birim azalır. Bu faktörün ayarı, yük akımı ile ilgili olarak, sapmanın ağırlıklandırılmasını verir. InitCLSayacı: ContactLife sayacı, geri kalan çalıştırma sayısını izler (azalan sayaç). Sayaç için başlatma değerini veren InitCLSayaç ayarı; kademe değiştiricinin tasarlandığı anma yükünde toplam çalıştırma sayısı. KdmKmtEtk: Bu ayar, kademe değiştirici için alçaltma ve yükseltme komutlarını etkinleştirir/devre dışı bırakır. Bu ayar Açık olarak gerilim denetimi için ve Kapalı olarak trafo diferansiyel koruması T2WPDIF veya T3WPDIF kademe konumu geri bildirimi için ayarlanır. TCMYLTC Ayar grubu Genel Çalışma: TCMYLTC fonksiyonunu değiştirme Açık/Kapalı. ttczamanaşımı. Bu ayar, tamamlanmak üzere yükseltme veya alçaltma komutu için maksimum zaman aralığını verir. tdarbesür. Kademe değiştirici için komut darbesi (URAISE/ULOWER) uzunluğu. Bu darbenin tdarbesür ayar değerine eklenen sabit bir 4 saniyelik uzatmaya sahip olduğuna dikkat edilmelidir. 232

239 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol 11.3 Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için mantık rotasyon anahtarı SLGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Fonksiyon seçimi ve LHMI sunumu için mantık rotasyon anahtarı IEC tanımlama SLGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Fonksiyon seçimi için mantık rotasyon anahtarı ve LHMI sunum fonksiyonu (SLGGIO) (veya ayrıca bilindiği üzere seçici anahtar fonksiyon bloğu) kullanılarak donanım çoklu konum seçici anahtarı tarafından verilene benzer şekilde seçici anahtar işlevselliği elde edilir. Donanım seçici anahtarları, farklı fonksiyonları önceden ayarlanmış değerlere göre çalıştırmak için hizmet kuruluşları tarafından yaygın şekilde kullanılır. Ancak, donanım anahtarları bakım gerektirmesi, sistem güvenilirliğini azaltması ve çok sayıda satın alma gerektirmesinden dolayı bazı sorunlar yaratabilmektedir. Sanal seçici anahtarları tüm bu sorunları ortadan kaldırır. SLGGIO fonksiyon bloğunun iki çalışma girişi (YUKARI ve AŞAĞI), bir engelleme girişi (ENGELLE) ve bir operatör konum girişi (PSTO) vardır. SLGGIO fonksiyonu, IED ikili girişlerle yerel HMI den aktifleştirilebileceği gibi harici kaynaklardan da (anahtarlar) aktifleştirilebilir. Ayrıca uzaktan da işletilebilir (örn. trafodaki bilgisayardan). SWPOSN bir tam sayı değer çıkışıdır ve gerçek çıkış sayısını verir. Anahtar üzerindeki konumlar ayarlardan belirlenebileceği için (bakınız aşağıdaki bilgi), ayarlar ile yapılandırma ayarları arasında koordinasyon sırasında dikkatli olunması gerekir (örneğin, konum sayısı ayarlarda x olarak yapılırsa, yapılandırmadaki bloktan sadece ilk x adet çıkış kullanılabilir olacaktır). Ayrıca (YUKARI veya AŞAĞI) darbelerinin frekansları şu ayardan düşük olmalıdır. tdarbe. Yerel HMI'dan çalışma seçim veya gösterge düğmeleri ile yapılır (32 konum). Tipik uygulamalar şunlardır: Çalışma modlarının seçimi örn. Otomatik tekrar kapama, Enerjilendirme kontrolü, Toprak arıza koruması (IN,UN). Çıkış tam sayısı, yapılandırmada kullanmak için konumu boolean olarak verecek Tam Sayı İkili fonksiyon bloğuna bağlanabilir Ayarlama kuralları Fonksiyon seçimi için mantık rotasyon anahtarı ve LHMI sunumu (SLGGIO) için aşağıdaki ayarlar kullanılabilir: Çalışma: Fonksiyonun çalışmasını ayarlar Açık veya Kapalı. 233

240 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol NrPoz: Anahtardaki konum adedini ayarlar (maks. 32) Bu ayar, son konumdan ilk konuma değiştirildiğinde anahtarın davranışını etkiler. ÇıkışTürü: Sürekli veya Darbeli. tdarbe: Darbeli çıkış olması durumunda, darbenin uzunluğunu (saniye cinsinden) verir. tgecikme: YUKARI ve AŞAĞI aktivasyon sinyali pozitif ön ve çıkış aktivasyonu arasındaki gecikme zamanı. UçNoktadaDur: Uç konumlarda anahtarın davranışını ayarlar; eğer Devre Dışıolarak ayarlanmışsa, ilk konumda YUKARI'ya basıldığında, anahtar son konuma gider, son konumda AŞAĞI'ya basıldığında, anahtar ilk konuma gider, Etkinolarak ayarlandığında, atlamaya izin verilmez Selektör mini anahtar VSGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Selektör mini anahtar VSGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Selektör mini anahtar (VSGGIO) fonksiyonu, PCM600 yapılandırma aracında, farklı uygulamalar için kullanılan genel amaçlı bir anahtardır. VSGGIO, hem harici bir anahtar konumu almak için (IPOS1 ve IPOS2 girişleri üzerinden) ve bunu tek hat şema simgeleri ile temsil etmek için (POS1 ve POS2 çıkışları üzerinden yapılandırmada kullanmak üzere), hem de, bir komut fonksiyonu (PSTO girişi tarafından kontrol edilen), olarak CMDPOS12 ve CMDPOS21 çıkışlarından anahtarlama komutları vermek için kullanılır. KONUM çıkışı bir tam sayı çıkıştır ve gerçek konumu 0 3 arası bir tam sayı olarak göstermek üzere kullanılır. VSGGIO nun Otomatik tekrar kapatıcıyı HMI üzerindeki bir düğme ile açmak veya kapatmak üzere yapılandırıldığı bir örnek olarak şekil 98 örneğinde gösterilmiştir. Yerel HMI üzerindeki I ve O düğmeleri devre kesicinin açma kapama işlemleri için kullanılır. 234

241 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol INTONE OFF ON PSTO IPOS1 IPOS2 NAM_POS1 NAM_POS2 VSGGIO CMDPOS12 CMDPOS21 ON OFF INVERTER INPUT OUT SMBRREC SETON =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 98: Otomatik tekrar kapatıcının yerel HMI dan Seçici mini anahtarıyla kontrol edilmesi Ayarlama kuralları Selektör mini anahtar (VSGGIO) fonksiyonu darbeli veya sürekli komutlar verebilir (Mod parametresi ayarlanarak). Darbeli komutlar üretildiğinde, darbenin uzunluğu tdarbe parametresi ayarlanarak belirlenebilir. Ayrıca, tek hat şema (SLD) üzerinde erişilebilir olması nedeniyle, bu fonksiyon bloğunun iki kontrol modu vardır (aşağıdaki şekilde ayarlanabilir: CtlModel): Dir Norm ve SBO Enh IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları DPGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC genel iletişim I/O fonksiyonları IEC tanımlama DPGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Ayarlama kuralları IEC61850 genel iletişim G/Ç fonksiyonları (DPGGIO) fonksiyon bloku, trafo merkezindeki diğer sistem veya ekipmanlara üç mantıksal çıkış göndermek için kullanılır. Bu üç giriş OPEN, CLOSE ve VALID (açık, kapalı ve geçerli) çıkışlarıdır. Bu fonksiyon bloğu, tüm trafo mantığı içerisinde kilitlenmede ve ayırmada konum gösterge bloğu olarak kullanılma amacını taşır. Fonksiyonun yerel HMI'da veya PCM600'de mevcut herhangi bir parametresi yoktur. 235

242 Bölüm 11 1MRK UTR - Kontrol 11.6 Tek nokta genel kontrolü 8 sinyal SPC8GGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama 8 sinyalin tek nokta genel kontrolü SPC8GGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama 8 sinyal tek nokta genel kontrolü (SPC8GGIO) fonksiyon bloğu, 8 tek nokta komutun bir araya gelmesinden oluşmaktadır. Tasarlanma amacı REMOTE (SCADA) komutlarını, mantık yapısındaki komut alma kapasitesi olmayan karmaşık fonksiyon bloklarına gerek duymayan (örneğin SCSWI) bölümlerine getirmektir. Bu şekilde, basit komutlar doğrudan IED çıkışlarına teyit almadan gönderilebilir. Komutun sonucunun teyidi (durumu), ikili girişler ve SPGGIO fonksiyon blokları gibi başka şekillerde yapılmalıdır. PSTO tüm kontrol fonksiyonları için evrensel operatör yer seçicidir. PSTO operatör konumlarını LOCAL veya ALL olarak yapılandırılabilir olsa da, SPC8GGIO fonksiyon bloğu ile kullanılabilecek tek fonksiyonel konum REMOTE dur Ayarlama kuralları Tek nokta genel kontrolü 8 sinyali (SPC8GGIO) fonksiyonu için parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. Çalışma: fonksiyonun çalışmasını şöyle yapar Açık/Kapalı. Her komut çıkışı için iki ayar vardır (toplamda 8): Mandallıx: x çıkışı için komut sinyalinin aşağıdaki durumlarına karar verir Mandallanmış (sürekli) veya Darbeli. tpulsex: eğer Latchedx aşağıdaki şekilde ayarlanmışsa Darbeli, ardından tpulsex darbe uzunluğunu ayarlar (saniye cinsinden). 236

243 1MRK UTR - Bölüm 11 Kontrol 11.7 Otomasyon bitleri AUTOBITS Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama OtomasyonBitleri, DNP3.0 için komut fonksiyonu IEC tanımlama ANSI/IEEE C37.2 cihaz no AUTOBITS Uygulama AUTOBITS fonksiyon bloğu (veya otomasyon bitleri fonksiyon bloğu) PCM600 içinde, DNP3 protokolü üzerinden gelen yapılandırma komutlarına girebilmek için kullanılır.autobits fonksiyon bloğunun 32 ayrı çıkışı vardır ve bunların her biri DNP3 te bir İkili Çıkış noktası olarak eşleştirilebilir. Çıkış, DNP3'te "Nesne 12" olarak çalıştırılabilir. Bu nesne, kontrol kodu, sayaç, açma zamanı ve kapatma zamanı için parametreler içerir. AUTOBITS çıkış noktasını çalıştırmak için, mandalaçık, mandal-kapalı, darbe-açık, darbe-kapalı, Açma veya Kapama kontrol kodlarını gönderin. Geri kalan parametreler gerektiği şekilde kabul edilecektir. Örneğin, darbe Açık, açma zamanı=100, kapatma zamanı=300, sayım=5 parametreleri 300 ms aralıkla 5 pozitif 100 ms darbe verir. DNP3 protokolünün ayrıntılı bir açıklaması için iletişim protokolü kılavuzuna bakın Ayarlama kuralları AUTOBITS fonksiyon bloğunun bir ayarı vardır (Çalışma: Açık/Kapalı), bu da fonksiyonu etkin veya etkisiz kılar. Bu adlar PCM600'de DNP iletişim yapılandırma aracında görülür. 237

244 238

245 1MRK UTR - Bölüm 12 Mantık Bölüm 12 Mantık 12.1 Açma mantığı, ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Açma mantığı, ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC IEC tanımlama I->O ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 94 SYMBOL-K V1 TR Uygulama Farklı koruma fonksiyonlarından gelen tüm açma sinyalleri açma mantığı içinden yönlendirilir. En basit alternatifte, mantık sadece AÇMA sinyalini bağlar ve yeterince uzun olmasını sağlar. Açma mantığı ortak 3-faz çıkışı (SMPPTRC) sadece üç faz açma sunar. Tüm arızalar için üç faz açma, basit bir çözüm sunar ve iyi gözlü iletim sistemlerinde ve alt iletim sistemlerinde genellikle yeterlidir. Eğer nesne sisteme birden fazla kesiciyle bağlıysa, her kesici için bir SMPPTRC fonksiyon bloğu kullanılmalıdır. Açma sonrasında bir devre kesicinin kapanmasını engellemek için fonksiyon devre kesicinin kapanmasını engelleyebilir (açma kilitleme) Üç faz açma üç faz açma ile birlikte basit uygulamaaçma mantığı ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC fonksiyon bloğunun parçasını kullanır. Koruma fonksiyon bloklarından gelen girişleri TRIN girişine bağlayın. Gerekmesi durumunda (normalde böyledir) açma matris mantığı TMAGGIO kullanarak bu giriş için farklı fonksiyon çıkışlarını birleştirin. TRIP çıkışını gerekli ikili çıkışlara bağlayın. Tipik bir bağlantı aşağıda şekil 99 çiziminde gösterilmiştir. 239

246 Bölüm 12 1MRK UTR - Mantık IEC V1 EN IEC en.vsd Şekil 99: Açma mantığı 3-faz çıkışı SMPPTRC fonksiyonu basit üç faz açma uygulaması için kullanılır Kilitleme Bu fonksiyon bloğu kilitleme başlatma özelliklerine sahiptir. Kilitleme sadece, CLLKOUT blok kapama çıkışını etkinleştirmek veya blok kapama çıkışını başlatmak ve açma sinyalini devam ettirmek için kullanılır. Primer arıza kontrol edildikten sonra kilitleme reset girişi RSTLKOUT etkinleştirilerek veya HMI ile kilitleme manuel olarak resetlenebilir. Açmayı başlatmadan Kilitleme başlatmak için dış koşullar gerekiyorsa, bu SETLKOUT girişi aktifleştirilerek yapılır. Ayar OtomKilit = Kapalı şeklinde ayarlandığında, dahili açmanın kilitlemeyi aktifleştirmeyeceği, yalnız SETLKOUT girişinin başlatılmasının kilitlemeyle sonuçlanacağı anlamına gelir. Normal olarak bu durum arızaların geçici olduğu geçici hat koruma için geçerlidir. Böyle durumlarda başarısız otomatik tekrar kapama ve yedek bölge tripleme, Kilitleme başlatmak üzere birleştirilerek SETLKOUT girişi aktifleştirilebilir Fonksiyon bloğunun engellenmesi Ayarlama kuralları Engelleme dahili olarak mantık veya operatör tarafından iletişim kanalı kullanılarak başlatılabilir. Açma mantığı (SMPPTRC) fonksiyonunun tamamen engellenmesi, ENGELLE girişinin aktifleştirilmesiyle yapılır ve iç arızalar durumunda SMPPTRC çıkışını engellemek için kullanılabilir. Açma mantığı ortak 3-faz çıkışı SMPPTRC için bu parametreler yerel HMI veya Koruma ve Kontrol Yöneticisi (PCM600) üzerinden yapılır. Aşağıdaki açma parametreleri açmayı düzenlemek üzere ayarlanabilir. 240

247 1MRK UTR - Bölüm 12 Mantık Çalışma: Çalışma modunu ayarlar. Kapalıfonksiyonunu kapatır. Normal seçim Açık. AçmaKilitleme: Kilitleme düzenini ayarlar. Kapalı sadece kilitleme çıkışını aktifleştirir. Açık kilitleme çıkışını aktifleştirir ve AÇMA çıkışını mandallar. Normal seçim Kapalı. OtomKilit: Kilitleme düzenini ayarlar. Kapalı sadece SETLKOUT girişi üzerinden kilitlemeyi aktifleştirir. Açık ek olarak açma fonksiyonu ile aktifleştirmeye izin verir. Normal seçim Kapalı. taçmamin: Açma darbesinin gerekli minimum süresini ayarlar. Kesicinin doğru bir şekilde açıldığının temin edilmesi için ayarlanmalıdır. Normal ayar 0,150sn'dir Açma matris mantığı TMAGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Açma matris mantığı TMAGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Açma matris mantığı TMAGGIO fonksiyonu, açma sinyallerini ve diğer mantık çıkış sinyallerini, açma mantıkları SMPPTRC ve SPTPTRC veya IED üzerindeki farklı çıkış kontaklarına yönlendirmek için kullanılır. TMAGGIO çıkış sinyalleri ve fiziksel çıkışlar özel uygulama ihtiyaçlarına göre kullanıcının sinyalleri fiziki açma çıkışlarına uyarlamasına izin verir Ayarlama kuralları Çalışma: Fonksiyonun çalışmasını değiştirir Açık/Kapalı. DarbeSüresi: Darbe süresi süresini tanımlar. Devre kesicilerin doğrudan açılması için kullanıldığında, darbe süresi süresi yaklaşık 0,150 saniye olarak ayarlanarak devre kesici açma sargılarına giden açma darbesinin yeterli bir minimum süresi olması sağlanır. Sadece ModÇıkışx için kullanıldı: Darbeli. AçılmaGecikmesi: Ani girişlere verilen çıkış sinyallerini engellemek için kullanılır. Normalde 0 olarak veya düşük bir değere ayarlanır. Sadece ModÇıkışx için kullanıldı: Sürekli. KapanmaGecikmesi: Çıkışlar için minimum açık kalma süresini tanımlar. Devre kesicilerin doğrudan açılmasında kullanıldığında, kapanma gecikme zamanı yaklaşık 0,150 saniye olarak ayarlanarak devre kesici açma sargılarına giden açma 241

248 Bölüm 12 1MRK UTR - Mantık darbesinin yeterli bir minimum süresi olması sağlanır. Sadece ModÇıkışx için kullanıldı: Sürekli. ModÇıkışx: ÇIKIŞx (x=1-3) çıkış sinyalinin aşağıdaki şekilde olup olmadığını belirtir. Sürekli veya Darbeli. Sürekli bir sinyal AçılmaGecikmesi ve KapanmaGecikmesi ile ilgili giriş sinyallerinin durumunu takip eder. Darbeli bir sinyal Çıkışx 0 değerinden 1 değerine yükseldiğinde bir darbe verir Yapılandırılabilir mantık blokları Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama OR Fonksiyon bloğu OR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Evirici fonksiyon bloğu INVERTER - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama PULSETIMER fonksiyon bloğu PULSETIMER - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Kontrol edilebilir kapı fonksiyon bloğu GATE - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Özel OR fonksiyon bloğu XOR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Mantık devre gecikme fonksiyon bloğu LOOPDELAY - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Zamanlayıcı fonksiyon bloğu TIMERSET - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 242

249 1MRK UTR - Bölüm 12 Mantık Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama AND fonksiyon bloğu AND - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Bellek ayarla-resetle fonksiyon bloğu SRMEMORY - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Bellek fonksiyon bloğu ile resetle-ayarla RSMEMORY - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama IED yapılandırmasını özel uygulama ihtiyaçlarına göre uyarlamak için AND, OR gibi bir mantık bloku seti ve zamanlayıcılar vardır. AND geçitleri, OR geçitleri, eviriciler veya XOR geçitlerinin için hiçbir ayar yoktur. Normal Açık/Kapalı gecikmesi ve darbe zamanlayıcıları için zaman gecikmeleri ve darbe uzunlukları yerel HMI veya PST aracı üzerinden ayarlanır. Aynı mantık kilidi içerisindeki her iki zamanlayıcının (biri hızlanmada, diğeri bırakmada geciktirmeli), ayar değeri ortaktır. Kontrol edilebilir geçitler, ayarlanabilir zamanlayıcılar ve bellekli SR flip flopları için ayar parametrelerine yerel HMI veya PST aracı ile erişilebilir Yapılandırma Mantık, PCM600 içindeki ACT yapılandırma aracı kullanılarak yapılandırılır. Fonksiyonların yapılandırılabilir mantık bloklarında tanımlandıkları şekliyle çalıştırılması, farklı döngü süreleriyle sabit bir sıralamaya göre yapılır. Her döngü süresi için fonksiyon bloğuna bir seri çalıştırma numarası verilir. Bu bilgi ACT yapılandırma aracında, fonksiyon kilidi ve döngü süresi tanımlama bilgisiyle gösterilir. Aşağıdaki örneğe bakınız. 243

250 Bölüm 12 1MRK UTR - Mantık IEC V2 EN IEC _2_en.vsd Şekil 100: Mantık fonksiyonunun tanımlama, seri çalıştırma numarası ve döngü süresi Aynı döngü içerisindeki farklı fonksiyon bloklarının çalıştırılması, bunların seri çalıştırma numaraları tarafından belirlenir. İki veya daha fazla mantık bloğu seri olarak bağlandığında bu her zaman hatırlanmalıdır. Hızlı bir döngü süresi olan fonksiyon bloklarını, yavaş bir döngü süresi olan fonksiyonlara bağlarken her zaman dikkatli olunmalıdır. Mantık devreleri her zaman dikkatle hazırlamalı ve farklı fonksiyonların çalıştırma sırası her zaman kontrol edilmelidir. Diğer durumlarda hataları, örneğin fonksiyonların birbiriyle yarışmasını önleyebilmek için mantık düzenlerine ek gecikme zamanları koyulmalıdır. AND geçidinin dört girişinin tümünün varsayılan değerleri mantıksal 1 olarak verilmiştir. Bu da kullanıcının sadece gerekli sayıda giriş kullanmasına ve gerisini bağlı olmadan bırakmasına olanak tanır. OUT çıkışının varsayılan değeri ilk başta 0 dır. Bu da, eğer fonksiyon yanlış çalıştırma sırasında koyulmuş ise bir döngü darbesini bastırmak içindir Sabit sinyaller FXDSIGN Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Sabit sinyaller FXDSIGN - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Sabit sinyal fonksiyonu (FXDSIGN), IED nin yapılandırılmasında kullanılabilecek çeşitli ön tanımlı (sabit) sinyaller üretir. Bunun amacı diğer fonksiyon 244

251 1MRK UTR - Bölüm 12 Mantık bloklarındaki kullanılmayan girişleri, belirli bir düzeye/değere zorlamak veya belirli bir mantık oluşturmak için kullanılır. GRP_KAPALI sinyalinin FXDSIGN içinde kullanılmasına örnek Sınırlı toprak arıza fonksiyonu REFPDIF hem otomatik trafolar hem de normal trafolar için kullanılabilir. Otomatik trafolarda kullanıldıklarında, nötr nokta akım ile birlikte her iki sargılı parçadan gelen bilgiler fonksiyon tarafından kullanılabilir olmalıdır. Dolayısıyla üç giriş gerekmektedir. REFPDIF I3PW1CT1 I3PW2CT1 I3P IEC V3 TR IEC _3_en.vsd Şekil 101: Ototrafo uygulaması için REFPDIF fonksiyon girişleri Normal trafolar için sadece bir sargı ve nötr nokta vardır. Bu da sadece iki giriş kullanılıyor demektir. Tüm grup bağlantılarının bağlı olma zorunluluğu bulunduğundan, üçüncü girişin de FXDSIGN fonksiyon bloğundaki GRP_OFF sinyalidir. REFPDIF I3PW1CT1 I3PW2CT1 I3P FXDSIGN GRP_OFF IEC V3 TR IEC _3_en.vsd Şekil 102: Normal trafo uygulaması için REFPDIF fonksiyon girişleri 245

252 Bölüm 12 1MRK UTR - Mantık 12.5 Boolean 16 tam sayı dönüşümü B16I Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Boolean 16 tam sayı dönüşümü B16I - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Boolean 16 dan tam sayı dönüşüm fonksiyonu B16I, 16 binary (mantıksal) sinyal setini tam sayıya dönüştürmek için kullanılır. Kullanım amacı, bir fonksiyondan gelen mantıksal çıkış sinyallerini (mesafe koruma gibi) başka bir fonksiyondan gelen tam sayı sinyallerle (hat diferansiyel koruma gibi) birleştirmek için kullanılır. B16I fonksiyonunda mantıksal düğüm eşleştirme yoktur Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur Boolean 16 tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile B16IFCVI Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Boolean 16 tam sayı dönüşümü, mantık düğüm temsili ile IEC tanımlama B16IFCVI - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Boolean 16 dan, mantık düğüm temsili ile tam sayı dönüşümü fonksiyonu B16IFCVI, 16 binary (mantıksal) sinyal setini tam sayıya çevirmek için kullanılır. B16IFCVI fonksiyonu bir trafo merkezi bilgisayarından bir tam sayı alabilir; örneğin IEC Bu fonksiyonlar, bir tam sayı girerek mantık komutları üretmek istediğinizde (selektör anahtarları veya gerilim kontrolörleri için) çok yararlıdır. B16IFCVI fonksiyonunun IEC 61850'de mantıksal bir düğüm eşleştirmesi vardır. 246

253 1MRK UTR - Bölüm 12 Mantık Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya Koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur Tam sayı boolean 16 dönüşümü IB16A Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Tam sayı boolean 16 dönüşümü IB16A - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Tam sayıdan boolean 16 dönüşümü fonksiyonu (IB16A), bir tam sayıyı 16 adet ikili (mantıksal) sinyal setine çevirmek için kullanılır. Bu fonksiyon bir fonksiyondan gelen tam sayı çıkış sinyallerini başka bir fonksiyondaki ikili (mantıksal) girişlere bağlamak için kullanılabilir. IB16A fonksiyonunda mantıksal düğüm eşleştirme yoktur Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya Koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur Tam sayı - boolean 16 dönüşümü, mantık düğüm temsili ile IB16FCVB Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Mantık düğüm temsili ile tam sayı boolean 16 dönüşümü IEC tanımlama IB16FCVB - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Tam sayıdan mantık düğüm temsili ile boolean 16 dönüştürme fonksiyonu (IB16FCVB), bir tam sayıyı 16 adet ikili (mantıksal) sinyal kümesine dönüştürmek için kullanılır. IB16FCVB fonksiyonu bir trafo merkezi bilgisayarından bir tam sayı alabilir; örneğin şunun üzerinden: IEC Bu fonksiyonlar, kullanıcı 247

254 Bölüm 12 1MRK UTR - Mantık Ayarlar bir tam sayı girerek (selektör anahtarları veya gerilim kontrolörleri için) mantık komutları üretmek istediğinde çok yararlıdır. IB16FCVB fonksiyonunun IEC 61850'de mantıksal düğüm eşleştirmesi vardır. Bu fonksiyonun yerel HMI de veya Koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur 248

255 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme Bölüm 13 İzleme 13.1 IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları SPGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC genel iletişim I/O fonksiyonları IEC tanımlama SPGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama IEC genel iletişim G/Ç fonksiyonları (SPGGIO) fonksiyon bloğu, trafo merkezindeki diğer sistem veya ekipmanlara tek bir mantıksal çıkış göndermek için kullanılır. ACT aracına bağlanması gereken tek bir görülebilir girişi vardır Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları 16 giriş SP16GGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC genel iletişim I/O fonksiyonları 16 giriş IEC tanımlama SP16GGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama SP16GGIO fonksiyon bloğu, trafo merkezindeki diğer sistemlere veya teçhizata 16 ya kadar mantık sinyali göndermek üzere kullanılır. Girişler ACT aracına bağlı olmalıdır. 249

256 Bölüm 13 1MRK UTR - İzleme Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları MVGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC61850 genel iletişim I/O fonksiyonları IEC tanımlama MVGGIO - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulamaya IEC61850 genel iletişim G/Ç fonksiyonları (MVGGIO) fonksiyonu, analog bir sinyalin anlık değerini, trafoda bulunan diğer sistemlere veya ekipmana göndermek için kullanılır. Ayrıca, aynı IED içerisinde, analog bir değere RANGE özelliği eklemek ve o değer üzerinde denetime izin vermek için kullanılabilir Ayarlama kuralları IEC61850 genel iletişim G/Ç fonksiyonları (MVGGIO) fonksiyonu, kullanıcının izlenen sinyal için bir ölü bant ve bir sıfır ölü bant seçmesine olanak tanır. Sıfır ölü bant içerisindeki değerlerin sıfır olduğu kabul edilir. Yüksek ve alçak sınır ayarları, ölçülen değerin yüksek-yüksek-, yüksek, normal, alçak ve alçak-alçak aralıkları için limitleri belirler. Ölçülen değerin gerçek aralığı, MVGGIO fonksiyon bloğu aralığı çıkışında gösterilir. Ölçülen bir değer genişletme bloğu (MVEXP), aralık çıkışına bağlandığında, MVEXP mantıksal çıkışları buna uygun şekilde değiştirilir. 250

257 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme 13.4 Ölçümler Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Ölçümler CVMMXN IEC tanımlama P, Q, S, I, U, f ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - SYMBOL-RR V1 TR Faz akım ölçümü CMMXU I - Faz-faz gerilim ölçümü VMMXU SYMBOL-SS V1 TR U - Akım dizisi bileşen ölçümü CMSQI SYMBOL-UU V1 TR I1, I2, I0 - Gerilim dizisi ölçümü VMSQI SYMBOL-VV V1 TR U1, U2, U0 - Faz-nötr gerilim ölçümü VNMMXU SYMBOL-TT V1 TR U - SYMBOL-UU V1 TR Uygulama Ölçüm fonksiyonları güç sistemi ölçümü, denetimi ve yerel HMI ye, PCM600 içindeki izleme aracına veya trafo merkezi seviyesine, örneğin IEC üzerinden raporlama için kullanılır. Aktif güç, reaktif güç, akım, gerilim, frekans, güç faktörü vb. ölçüm değerlerinin sürekli izlenmesi olanağı, elektrik enerjisinin verimli şekilde üretimi, iletimi ve dağıtımı için kritik önem taşır. Sistem operatörüne güç sisteminin mevcut durumu hakkında hızlı ve kolay bir genel bakış sunar. Ayrıca, koruma ve kontrol IED lerinin testleri ve devreye alma işlemleri sırasında kullanılarak ölçüm trafolarının (akım trafoları ve gerilim trafoları) bağlantıları ve düzgün çalışmaları doğrulanır. Normal hizmet sırasında IED den alınan ölçüm değerleri, diğer bağımsız ölçüm aletleriyle alınan değerlerle karşılaştırılarak, IED analog ölçüm zincirinin düzgün çalıştığı doğrulanabilir. Son 251

258 Bölüm 13 1MRK UTR - İzleme olarak, mesafe veya yönlü aşırı akım koruma fonksiyonunun doğru yönde çalıştığı doğrulanabilir. Bir IED nin kullanılabilir olan ölçülen değerleri, kullanılmakta olan donanıma (TRM) ve PCM600 de yapılmış olan mantıksal yapılandırmaya bağlıdır. Tüm ölçülen değerler dört ayarlanabilir limit ile denetlenebilir, bunlar alçak-alçak limit, alçak limit, yüksek limit ve yüksek-yüksek limittir. Sıfıra indirme azaltımı da desteklenir. Yani ayarlanabilir bir değerin altında olan ölçülen değer sıfıra zorlanır, bu da girişlerdeki gürültünün etkisini azaltır. Ne fonksiyonlar arasında ne de her fonksiyondaki sinyaller arasında, ayar ve parametrelerle ilgili ara bağlantı yoktur. Fonksiyonlardan her biri için sıfıra indirme, ZeroDb tarafından her sinyal için ayrı olarak yapılır. Örneğin, U12 sıfıra indirmesi VMMXU içinde ULZeroDb tarafından yapılır, I1 sıfıra indirmesi CMMXU içinde ILZeroDb tarafından yapılır. Ölü bant denetimi, ölçülen değerdeki değişim ayarlanmış eşik değerinin, veya en son değer güncelleme eşik değerini geçtiği andan itibaren gerçekleşen tüm değişikliklerin zaman integralinin üzerindeyse, ölçülen sinyal değerini trafo merkezi seviyesinde raporlamak için kullanılabilir. Ölçüm değeri ayrıca dönemsel raporlamaya da dayandırılabilir. Ölçüm fonksiyonu CVMMXN, aşağıdaki güç sistemi özelliklerini sağlar: P, Q ve S: üç faz aktif, reaktif ve görünür güç PF: güç faktörü U: faz-faz gerilimi genlik I: faz akımı genliği F: güç sistemi frekansı Çıkış değerleri yerel HMI de Main menu/tests/function status/monitoring/ CVMMXN/Outputs altında gösterilir Ölçüm fonksiyonları CMMXU, VNMMXU ve VMMXU fiziksel miktarlar verir: I: faz akımları (genlik ve açı) (CMMXU) U: gerilimler (faz-toprak ve faz-faz gerilimi, genlik ve açı) (VMMXU, VNMMXU) Yukarıdaki ölçüm fonksiyonu kalibre edilerek sınıf 0,5 sunumundan daha iyisini elde etmek mümkündür. Bu, anma akımının %5, 30 ve 100 ünde ve anma geriliminin %100 ünde açı ve genlik kompanzasyonu ile elde edilir. Verilen güç sistemi miktarları kullanılan donanıma, (TRM) ve PCM600 de yapılan mantık yapılandırmasına bağlıdır. Ölçüm fonksiyonları CMSQI ve VMSQI sıralı miktarlar verir: 252

259 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme I: dizi akımları (pozitif, sıfır, negatif dizi, genlik ve açı) U: dizi gerilimleri (pozitif, sıfır ve negatif dizi, genlik ve açı) Ayarlama kuralları CVMMXN fonksiyonu üç faz güç niceliklerini, ölçülen akıma karşılık gelen gerilim sinyallerinin temel frekans fazörleri (DFT değerleri) kullanarak hesaplar. Ölçülen güç nicelikleri seçilen ayara bağlı olarak ani olarak hesaplanan nicelikler olarak veya belirli bir süre içerisindeki ortalama değerler olarak verilir (alçak geçirgen filtrelenmiş). Ölçüm fonksiyonu CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU ayar parametreleri kullanılmakta olan donanıma (TRM) ve PCM600 de yapılmış olan mantıksal yapılandırmaya bağlıdır. Ölçüm fonksiyonları CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU yerel HMI veya PCM600 ile ayarlanır. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/On. Her fonksiyon durumu (CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU) işletime alınabilir (Açık) veya devre dışı bırakılabilir (Kapalı). Ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) için aşağıdaki genel ayarlar yapılabilir. GüçAmpFak: Güç hesaplamalarını ölçeklendirmek için büyüklük faktörü GüçAçıKom: Ölçülen I & U arasındaki faz kaymasının açı kompanzasyonu. Mod: Ölçülen akım ve gerilim seçimi. IED ye bağlı olan kullanılabilir gerilim trafosu girişlerine göre izlenen üç faz değerlerin hesaplanması için 9 farklı yol vardır. Parametre grup ayar tablosuna bakınız. k: Güç ölçümü U ve I için alçak geçiren süzgeç katsayısı. UAmpCompY: Ur nin %Y sinde gerilim ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. IAmpCompY: Irnin %Y sinde akım ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. IAngCompY: Ir nin %Y sinde açı ölçümlerini kalibre edecek açı kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. Faz-faz akım ölçümü(cmmxu) için aşağıdaki genel ayarlar yapılabilir. IAmpCompY: Irnin %Y sinde akım ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. 253

260 Bölüm 13 1MRK UTR - İzleme IAngCompY: Ir nin %Y sinde açı ölçümlerini kalibre edecek açı kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. Faz-faz gerilim ölçümü (VMMXU) için aşağıdaki genel ayarlar yapılabilir. UAmpCompY: Ur nin %Y sinde gerilim ölçümlerini kalibre edecek genlik kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. UAngCompY: Ur nin %Y sinde gerilim ölçümlerini kalibre edecek açı kompanzasyonu, burada Y 5, 30 veya 100 e eşittir. Aşağıdaki genel ayarlar fonksiyonlarda yer alan tüm izlenen nicelikler için ayarlanabilir (CVMMXN, CMMXU, VMMXU, CMSQI, VMSQI, VNMMXU) Aşağıdaki ayar adlarındaki X şunlara eşittir: S, P, Q, PF, U, I, F, IL1-3, UL1-3UL12-31, I1, I2, 3I0, U1, U2 veya 3U0. Xmin: Analog sinyal X için minimum değer. Xmax: Analog sinyal X için maksimum değer. Tüm ölçüm fonksiyonları V, A ve benzeri için Xmin ve Xmax doğrudan ilgili ölçüm ünitesinde ayarlanabilir. Bunun istisnası CVMMXN seçenekleridir, burada Xmin ve Xmax değerleri SBase in % si olarak ayarlanır. XZeroDb: Sıfıra indirme. Sinyal değeri XzeroDb altındaysa sıfıra indirilir. XRepTyp: Raporlama tipi. Döngüsel (Döngüsel), genlik ölü bant (Ölü bant) veya tümleşik ölü bant (Int ölü bant) açıklamasında bulunabilir. Raporlama aralığı XdbRepInt parametresiyle kontrol edilir. XDbRepInt: Ölü bant ayarı raporlama. Ayar değeri döngüsel raporlamadır ve raporlama aralığı saniye cinsindendir. Genlik ölü bandı ölçüm aralığının %'si cinsinden ayar değeridir. Tümleşik ölü bant ayarı tümleşik alandır; yani ölçüm aralığının %'si olarak ölçülen değerin, iki ölçüm değeri arasındaki süreyle çarpımıdır. Tüm ölçüm fonksiyonları için limitler doğrudan ilgili ölçüm ünitesi V, A, vb.'de ayarlanabilir. Bunun istisnası CVMMXN seçenekleridir, burada limitler STemel in % si olarak ayarlanır. XHiHiLim: Yüksek-yüksek limit. XHiLim: Yüksek limit. XLowLim: Alçak limit. XLowLowLim: Alçak-alçak limit. XLimHyst: Aralığın % si cinsinden histerez değeri, tüm limitler için ortak. 254

261 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme Tüm faz açıları, tanımlanmış referans kanalına göre sunulur. PhaseAngleRef parametresi referansı tanımlar., PCM600'deki analog giriş modülleri için ayarlara bakın. Kalibrasyon eğrileri Fonksiyonları (CVMMXN, CMMXU, VNMMXU ve VMMXU), akım, gerilim ve güçlerin sınıf 0,5 sunumlarını elde edecek şekilde kalibre etmek mümkündür. Bu, anma akımının ve geriliminin %5, 30 ve 100 ünde genlik ve açı kompanzasyonu ile elde edilir. Kompanzasyon eğrisi, 103 şeklinde (örnek) gösterildiği gibi, akımların genlik ve açı kompanzasyonu için karakteristiğe sahip olacaktır. Birinci faz referans kanalı olarak kullanılacak ve faktörlerin hesaplanmasında eğri ile karşılaştırılacaktır. Sonra bu faktörler tüm ilgili kanallar için kullanılabilir. Ir'nin %'si Genlik kompanzasyonu -10 IAmpComp5 IAmpComp30 Ölçülen akim IAmpComp %0-5: Sabit % : Lineer >%100: Sabit 100 Ir'nin %'si Derece Açi kompanzasyo nu -10 IAngComp30 IAngComp5 IAngComp Ölçülen akim Ir'nin %'si -10 =IEC =2=tr=Original.vsd IEC V2 TR Şekil 103: Kalibrasyon eğrileri Ayar örnekleri Ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) ile bağlantılı üç ayar örneği şöyledir: 400 kv OHL için ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) uygulaması Trafonun sekonder tarafında ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) uygulaması Jeneratör için ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) uygulaması 255

262 Bölüm 13 1MRK UTR - İzleme Bunların her biri için detaylı açıklamalar ve seçili ayar parametrelerinin nihai bir listesi verilecektir. Bir IED nin kullanılabilir olan ölçülen değerleri, kullanılmakta olan donanıma (TRM) ve PCM600 de yapılmış olan mantıksal yapılandırmaya bağlıdır kv OHL için ölçüm fonksiyonu uygulaması Bu uygulama için tek hat şeması 104 şeklinde verilmiştir: 400kV Bara 800/1 A 400 0,1 / 3 3 kv P Q IED IEC EN V1 TR 400kV OHL =IEC EN=1=tr=Original.vsd Şekil 104: 400 kv OHL uygulaması için tek hat şeması Aktif ve reaktif gücün 104 şeklinde belirtildiği şekilde izlenebilmesi, denetlenmesi ve kalibrasyonu için aşağıdaki işlemlerin yapılması gereklidir: 1. Akım trafosu ve gerilim trafosu verilerini ve faz açısı referans kanalı PhaseAngleRef'in doğru bir biçimde ayarlanması (PCM600'de analog giriş modülleri için ayarlara bakın) analog giriş kanalları için PCM600 kullanarak 2. PCM600 de ölçüm fonksiyonunun üç faz akım trafosu ve gerilim trafosu girişlerine bağlanması 3. Genel ayar parametreleri altında Ölçüm fonksiyonunun ayarlanması: 27 tablosunda gösterilen genel ayarlar. 28 tablosunda gösterilen aktif gücün düzey denetimi. 29 tablosunda gösterilen kalibrasyon parametreleri. 256

263 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme Tablo 27: Ölçüm fonksiyonu için genel ayar parametreleri Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar Çalışma Çalışma Kapalı/Açık Açık Fonksiyon şöyle olmalıdır Açık GüçAmpFak GüçAçıKomp Güç hesaplamalarını ölçeklendirmek için büyüklük faktörü Ölçülen I & U arasındaki faz kaymasının açı kompanzasyonu 1,000 Devreye alma sırasında yüksek ölçüm hassasiyeti elde etmek için kullanılabilir. Normalde ölçeklendirme gerekmez 0,0 Devreye alma sırasında yüksek ölçüm hassasiyeti elde etmek için kullanılabilir. Normalde açı kompanzasyonu gerekmez. P & Q ölçümünün gerekli yönü burada da korunan nesneye doğrudur (IED dahili varsayılan yönüne göre) Mod Ölçülen akım ve gerilim seçimi L1, L2, L3 Üç faz-toprak gerilim trafosu girişinin hepsi kullanılabilir k Güç ölçümü U ve I için alçak geçiren süzgeç katsayısı 0,00 Normalde ek filtreleme gerekmez Tablo 28: Düzey denetimi için ayar parametreleri Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar PMin Minimum değer -750 Minimum beklenen yük PMaks Minimum değer 750 Maksimum beklenen yük PSıfırDb Aralığın %0,001 inde sıfıra indirme 3000 Sıfıra indirmeyi 45 MW'a ayarla, yani 1500 MW nin %3 ü PRepTyp Raporlama tipi db Genlik ölü bant denetimini seçin PDbRepInt Döng: Aralık(lar)ı bildir, Db: Aralığın % si içinde, Int Db: % olarak 2 ±Δdb=30 MW olarak ayarlayın, yani %2 (30 MW üstü değişiklikler raporlanır) PYüYüLim Yüksek Yüksek sınır (fiziki değer) 600 Yüksek alarm limiti, yani aşırı derecede fazla yük alarmı PYüLim Yüksek limit (fiziki değer) 500 Yüksek uyarı limiti, yani aşırı yük uyarısı PDüşLim Alt sınır (fiziki değer) -800 Alçak uyarı limiti. Aktif değil PLowLowlLim Alçak Alçak limit (fiziki değer) -800 Alçak alarm limiti. Aktif değil PLimHist Aralığın % si olarak histerez değeri (tüm limitler için ortaktır) 2 ±Δ Histerez MW ayarlayın, yani %2 Tablo 29: Kalibrasyon parametreleri için ayarlar Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar IAmpComp5 IAmpComp30 IAmpComp100 Tablonun devamı sonraki sayfada Akımı Ir nin %5 ine kalibre etmek için genlik faktörü Akımı Ir nin %30 una kalibre etmek için genlik faktörü Akımı Ir nin %100 üne kalibre etmek için genlik faktörü 0,00 0,00 0,00 257

264 Bölüm 13 1MRK UTR - İzleme Ayar Kısa Açıklama Seçili değer Yorumlar UAmpComp5 UAmpComp30 UAmpComp100 IAngComp5 IAngComp30 IAngComp100 Gerilimi Ur nin %5 ine kalibre etmek için genlik faktörü Gerilimi Ur nin %30 una kalibre etmek için genlik faktörü Gerilimi Ur nin %100 üne kalibre etmek için genlik faktörü Ir nin %5 inde akım için açı kalibrasyonu Ir nin %30 unda akım için açı kalibrasyonu Ir nin %100 ünde akım için açı kalibrasyonu 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0, Güç trafosu için ölçüm fonksiyonu uygulaması Bu uygulama için tek hat şeması 105 şeklinde verilmiştir. 110kV Bara 200/1 31,5 MVA 110/36,75/(10,5) kv Yy0(d5) IED P Q 500/5 35kV Bara UL1L 2 35 / 0,1kV =IEC EN=1=tr=Original.vsd IEC EN V1 TR Şekil 105: Trafo uygulaması için tek hat şeması Aktif ve reaktif gücün 105 şeklinde gösterildiği şekilde ölçülebilmesi için aşağıdaki işlemlerin yapılması gereklidir: 258

265 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme 1. Tüm akım trafosu ve gerilim trafosu ve faz açısı referans kanalını PhaseAngleRef olarak ayarlayın (PCM600'de analog giriş modülleri için ayarlara bakın) analog giriş kanalları için PCM600 kullanan veriler 2. PCM600 de ölçüm fonksiyonunun AG tarafında akım trafosu ve gerilim trafosu girişlerine bağlayın 3. İlgili Ölçüm fonksiyonu için ayar parametrelerini aşağıdaki tabloda gösterildiği şekilde ayarlayın 30: Tablo 30: Ölçüm fonksiyonu için genel ayar parametreleri Ayar Kısa açıklama Seçili değer Yorum Çalışma Çalışma Kapalı/Açık Açık Fonksiyon şöyle olmalıdır Açık GüçAmpFak GüçAçıKomp Güç hesaplamalarını ölçeklendirmek için genlik faktörü Ölçülen I & U arasındaki faz kaymasının açı kompanzasyonu 1,000 Normalde ölçeklendirme gerekmez 180,0 Normalde açı kompanzasyonu gerekmez. Ancak, burada P & Q ölçümünün yönü baraya doğrudur (IED dahili varsayılan yönüne göre değil). Bu nedenle, ölçümleri istenilen yönde hizalayabilmek için açı kompanzasyonu kullanılmalıdır. Mod Ölçülen akım ve gerilim seçimi L1L2 Sadece UL1L2 faz-faz gerilimi kullanılabilir k Güç ölçümü U ve I için alçak geçiren süzgeç katsayısı 0,00 Normalde ek filtreleme gerekmez 13.5 Olay sayacı CNTGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Olay sayacı CNTGGIO IEC tanımlama ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - S00946 V1 TR Uygulama Olay sayacının (CNTGGIO) altı sayacı vardır ve bunlar her sayacın kaç kez aktifleştirildiği bilgisini kaydetmek için kullanılır. CNTGGIO, spesifik bir fonksiyonun, örneğin açma mantığının kaç kez açma sinyali verdiğini saymak için kullanılabilir. Altı sayacın tümünün ortak bir engelleme ve resetleme özelliği vardır Ayarlama kuralları Çalışma: Olay sayacının (CNTGGIO) çalışmasını ayarlar Açık veya Kapalı. 259

266 Bölüm 13 1MRK UTR - İzleme 13.6 Bozulma raporu Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Bozulma raporu DRPRDRE - - Analog giriş sinyalleri A1RADR - - Analog giriş sinyalleri A2RADR - - Analog giriş sinyalleri A3RADR - - Analog giriş sinyalleri A4RADR - - İkili giriş sinyalleri B1RBDR - - İkili giriş sinyalleri B2RBDR - - İkili giriş sinyalleri B3RBDR - - İkili giriş sinyalleri B4RBDR - - İkili giriş sinyalleri B5RBDR - - İkili giriş sinyalleri B6RBDR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Primer ve/veya sekonder sistemdeki arızalar hakkında hızlı, eksiksiz ve güvenilir bilgi almak için arıza akımları, gerilimleri ve olaylar hakkında bilgi toplamak çok önemlidir. Daha genel bir perspektiften izleme yapabilmek için olayların kesintisiz kaydedilmesi de çok önemlidir. Bu görevler bozulma raporu fonksiyonu DRPRDRE tarafından yapılır ve güç sisteminin ve ilgili primer ve sekonder ekipmanın arıza sırasında ve sonrasındaki davranışının daha iyi anlaşılmasını sağlar. Kaydedilen verilerin analizi bir arızayı açıklamak için kullanılabilecek dolayısıyla IED ayar planının değişimine ve mevcut ekipmanın geliştirilmesine temel oluşturacak çok değerli bilgiler sağlar. Bu bilgiler daha uzun bir perspektifte, yeni tesislerin planlanmasında ve tasarlanmasında da kullanılabilir, bu ise bozulma kaydının Fonksiyonel Analiz (FA)'in bir parçası olması anlamına gelir. IED'de daima mevcut bulundurulan Bozulma raporu DRPRDRE fonksiyon bloklarına bağlı seçilmiş tüm analog ve ikili sinyallerin örneklendirilmiş verilerini elde eder. Bu sinyaller: maksimum 30 harici analog sinyalini, 10 dahili türetilmiş analog sinyalini ve 96 ikili sinyali içerir. Bozulma raporu fonksiyonu birkaç fonksiyonun ortak adıdır: Göstergeler, Olay kaydedici, Olay Listesi, Açma değeri kaydedici, Bozulum kaydedici. Bozulma raporu fonksiyonu yapılandırma, başlatma koşulları, kayıt süreleri ve yüksek depolama kapasitesi açısından çok esnektir. Bu sayede bozulma raporu 260

267 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme Ayarlama kuralları koruma fonksiyonlarının çalışmasına bağlı değildir ve herhangi bir nedenle koruma fonksiyonları tarafından tespit edilememiş arızaları da kaydedebilir. Bozulma raporu gelişmiş bir bağımsız bozulum kaydedici olarak kullanılabilir. Her bozulma raporu IED de saklanır. Bu tüm olaylar için geçerlidir. Tüm olay bilgileri sürekli olarak dönüşümlü belleğe kaydedilir. Yerel HMI kayıtlarla ilgili bilgi almak için kullanılabilir ve bozulma raporu dosyaları Bozulma işleme aracı kullanılarak, okuma veya daha kapsamlı analiz için (WaveWin'i kullanarak, bu PCM600 kurulum CD'sinde bulunur) PCM600'e yüklenebilir. Kullanıcı, bozulma raporunu dosyalarını FTP veya MMS ( üzerinden) istemcilerini kullanarak da yükleyebilir. Eğer IED bir trafo merkezi barasına (IEC ) bağlı ise bozulum kaydedici (yapılan kayıt ve arıza numarası) ve arıza yeri tespit fonksiyonu bilgisi GOOSE veya Rapor Kontrol verisi olarak kullanılabilir. Bozulma raporu fonksiyonu DRPRDRE için ayar parametreleri yerel HMI veya PCM600 üzerinden yapılır. 40 adede kadar analog ve 96 ikili sinyal işlemek mümkündür (iç sinyaller veya dış girişlerden gelen sinyaller). İkili sinyaller tüm fonksiyonlarda yani Bozulum kaydedici, Olay kaydedici, Gösterge, Açma Değer Kaydedici ve Olay Listesi aynıdır. PCM600 kullanılarak ikili ve analog giriş sinyallerine kullanıcı tanımlı adlar verilebilir. Analog ve ikili sinyaller kullanıcı tanımlı adlarıyla görülür. Bu ad tüm ilgili fonksiyonlarda kullanılır (Bozulum kaydedici, Olay kaydedici, Gösterge, Açma Değer Kaydedici ve Olay Listesi ). Şekil 106 Bozulma Raporu, dahil olan fonksiyonlar ve fonksiyon blokları arasındaki ilişki gösterilmiştir. Olay listesi, Olay kaydedici ve Gösterge ikili giriş fonksiyon bloklarından (BxRBDR) gelen bilgileri kullanır. Açma değer kaydedici, analog fonksiyon bloklarından (AxRADR) gelen analog bilgileri kullanır, Arıza raporlama fonksiyonu AxRADR ve BxRBDR nin her ikisinden de bilgi toplar. 261

268 Bölüm 13 1MRK UTR - İzleme A1-4RADR Bozulma Raporu Analog sinyaller A4RADR DRPRDRE Açma deger kay. B1-6RBDR Bozulum kaydedici Ikili sinyaller B6RBDR Olay listesi Olay kaydedici Göstergeler =IEC =2=tr=Ori ginal.vsd IEC V2 TR Şekil 106: Bozulma raporu fonksiyonu ve ilgili fonksiyon blokları Bozulma raporu fonksiyonu için, alt fonksiyonları da etkileyen bir dizi ayar vardır. LCD ekranın üzerindeki LED göstergeler, IED nin durumu hakkında hızlı bir şekilde bilgi edinilmesini sağlar. Yeşil LED: Sürekli yeşil Çalışıyor Yanıp sönen ışık Sönük Dahili arıza Güç kaynağı yok Sarı LED: Fonksiyon Bozulma rapor fonksiyonundaki SetLEDn ayarıyla kontrol edilir. Kırmızı LED: Fonksiyon Bozulma rapor fonksiyonundaki SetLEDn ayarıyla kontrol edilir. Çalışma Bozulma raporu fonksiyonu DRPRDRE çalışması aşağıdaki gibi ayarlanmalıdır. Açık veya Kapalı. Eğer Kapalı seçili ise, bozulma raporunun kaydedilmeyeceğini ve hiçbir alt fonksiyonun çalışmayacağını dikkate alın (yalnız Olay listesini)etkileyen genel parametre çalışır). 262

269 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme Çalışma = Kapalı: Bozulma raporları saklanmaz. LED bilgileri (sarı - başlat, kırmızı - açma) kaydedilmez veya değiştirilmez. Çalışma = Açık: Bozulma raporları kaydedilir, bozulma bilgileri yerel HMI den ve PCM600 kullanarak PC den okunabilir. LED bilgileri (sarı - başlat, kırmızı - açma) kaydedilir. Her kayda bir numara (0 ve 999 arasında) verilir ve bu tanımlayıcı olarak kullanılır (yerel HMI, bozulma işleme aracı ve IEC 61850). Alternatif kayıt tanımlama bilgileri tarih, zaman ve sıra numarasıdır. Sıra numarası her yeni kayıt için otomatik artırılır ve gece yarısı sıfıra resetlenir. IED'de kaydedilen maksimum kayıt sayısı 100'dür. Yeni bir kayıt geldiğinde en eski kaydın üzerine yazılır (FIFO/ ilk giren ilk çıkar prensibi). Arıza kayıtlarının silinebilmesi için Çalışma parametresi şöyle olmalıdır. Açık. Maksimum kayıt sayısı her kaydın toplam kayıt zamanına bağlıdır. Uzun kayıt süresi kayıt sayısının 100'den az olmasına neden olur. IED flash disk kullanıcı dosyalarını kaydetmek için KULLANILMAMALIDIR. Bu durum disk alanı olmaması nedeniyle bozulma kayıtlarının silinmesine neden olur. Kayıt zamanları Arıza raporu için farklı kayıt zamanları ayarlanabilir (arıza öncesi zamanı, arıza sonrası zamanı ve limit zamanı). Bu kayıt zamanları tüm alt fonksiyonları bir şekilde etkiler fakat Olay listesi fonksiyonunu etkilemez. Arıza öncesi kayıt zamanı (ÖnArızaKayT) arızanın başlama noktasından önceki kayıt zamanıdır. Bu değer en az 0,1 s olmalıdır; böylece Açma değer kaydedici fonksiyonunda ön arıza değerlerinin tahmini için yeterli örnekler temin eder. Arıza sonrası kayıt zamanı (ArızaSonrasıKytT) tetikleme sinyali yok olduktan sonraki maksimum kayıt zamanıdır (Açma değer kaydedici fonksiyonunu etkilemez). Kayıt zaman limiti (ZamanLimiti) tetikleme sonrasındaki maksimum kayıt zamanıdır. Kimi tetikleme koşulu (arıza zamanı) çok uzunsa veya kalıcı olarak ayarlandıysa (Açma değer kaydedici fonksiyonunu etkilemez) parametre kayıt zamanını sınırlar. 263

270 Bölüm 13 1MRK UTR - İzleme Tekrar tetikleme sonrası (TkrrtetikSonr) aşağıdaki gibi ayarlanabilir Açık veya Kapalı. Arıza sonrası pencerede yeni bir tetik sinyali görülmesi durumunda Bozulma rapor fonksiyonunun performansını seçmeye olanak tanır. TkrrtetikSonr = Kapalı Fonksiyon arıza sonrası zaman içerisinde yeni tetikleme sinyallerine duyarsızdır. TkrrtetikSonr = Açık Fonksiyon geçerli raporu (analiz kaydını) tamamlar ve yeni bir tam rapora başlar, buna dahil olanlar: yeni arıza öncesi ve arıza zamanı (önceki raporla örtüşür) bu örtüşme nedeniyle olaylar ve göstergeler önceki raporda da kaydedilmiş olabilir eğer kuruluysa yeni açma değeri hesaplamaları başlar ve çalışır Test modunda çalışma IED test modunda ve ÇaModuTest şöyle ayarlanmışsa Kapalı. Bozulma raporu fonksiyonu kayıtları kaydetmez ve LED bilgileri gösterilmez. IED test modunda ve ÇaModuTest şöyle ayarlanmışsa Açık. Bozulma raporu fonksiyonu normal modda çalışır ve durum kaydedilen kayıtta gösterilir İkili giriş sinyalleri 96 adede kadar ikili sinyal dahili mantık ve ikili giriş sinyalleri arasından seçilebilir. Sinyaller yapılandırma aracı ile yapılandırılır. 96 sinyalin her biri için, sinyalin arıza analiz kaydı başlatmak üzere bir tetikleyici olarak mı kullanılacağı ve bu tetikleyicinin pozitif (1) veya negatif (0) eğimde mi aktifleşeceğini seçmek mümkündür. ÇalışmaN: İkili giriş N için bozulma raporu tetikleyebilir (Açık) veya tetiklemez (Kapalı). TetikDüzeyiN: Pozitifte tetikleme (1'de tetikleme) veya negatif (0'da tetikleme) ikili giriş N için kayma Analog giriş sinyalleri Dahili analog ve analog giriş sinyalleri arasından 40 adet analog sinyale kadar seçilebilir. Bu sinyaller PCM600 kullanılarak yapılandırılır. Analog giriş M nin bozulum kaydediciye dahil edilip edilmeyeceği, Bozulma raporunun analog tetiğini etkilemez (ÇalışmaM= Açık/Kapalı). Açık/Kapalı). Eğer ÇalışmaM = Kapalıise hiçbir dalga şekli (örnek) kaydedilmez ve grafikte gösterilmez. Ancak, Açma değeri, ön değer ve arıza değerleri kaydedilir ve 264

271 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme raporlanır. Giriş kanalı arıza kaydediciyi tetiklemek üzere kullanılmaya devam edilebilir. Eğer ÇalışmaM = Açıkise dalga şekli (örnek) kaydedilir ve grafikte gösterilir. NomDeğerM: Giriş M için nominal değer. AşırıTetikÇaM, DüşükTetikÇaM: Aşırı veya Yetersiz tetikleme, Bozulma raporu yüksek/alçak düzey analog giriş M için tetikleyebilir (Açık) veya tetiklemez (Kapalı). AşırıTetikLeM, DüşükTetikLeM: Aşırı veya yetersiz tetikleme düzeyi, analog giriş M için yüksek/alçak tetikleme seviyesi; nominal değerin yüzdesi olarak Alt fonksiyon parametreleri Arıza analiz kaydı çalıştığı sürece tüm fonksiyonlar çalışır durumdadır. Göstergeler GöstergeMaN: İkili giriş N için gösterge maskesi. Eğer (Göster) olarak ayarlanmışsa girişin durum değişikliği alınır ve yerel HMI üzerinde bozulma özetinde gösterilir. Eğer ayarlanmadıysa (Gizle), durum değişikliği gösterilmez. SetLEDN: Sarı'yıBaşlat ve kırmızı 'yıaçma olarak binary giriş N durum değiştirirse, yerel HMI de IED de ayarlayın. Bozulum kaydedici ÇalışmaM: Analog kanal M, arıza bozulum kaydedici tarafından şöyle kaydedilmelidir (Açık) veya tetiklemez (Kapalı). Eğer ÇalışmaM = Kapalıise hiçbir dalga şekli (örnek) kaydedilmez ve grafikte gösterilmez. Ancak, Açma değeri, ön değer ve arıza değerleri kaydedilir ve raporlanır. Giriş kanalı arıza kaydediciyi tetiklemek üzere kullanılmaya devam edilebilir. Eğer ÇalışmaM = Açıkise dalga şekli (örnek) kaydedilir ve grafikte gösterilir. Olay kaydedici Olay kaydedici fonksiyonunun kendisine ait parametresi yoktur. Açma değer kaydedici SıfırAçıRef: Bu parametre, diğer tüm analog giriş sinyalleri için hangi analog sinyalin faz açısı referansı olarak kullanılacağını tanımlar. Bu sinyal ayrıca, frekans ölçümü için kullanılır ve ölçülen frekans açma değerleri hesaplanırken kullanılır. Örnek bir gerilim giriş sinyali alınması önerilir, örneğin bir hat veya bara faz gerilimi gibi (kanal 1-30). Olay listesi Olay listesi fonksiyonunun kendisine ait parametresi yoktur. 265

272 Bölüm 13 1MRK UTR - İzleme Değerlendirme İçerisinde kayıt cihazlarının da dahil olduğu modern IED lerin kullanımı yaygınlaştıkça, güç sistemlerinde kayıt ekipmanlarının kullanımı giderek yoğunlaşmaktadır. Bu da ayar fonksiyonlarının doğru yapılmaması durumunda, her arıza sırasında çok sayıda kaydın tutulacağı ve büyük miktarlarda bilginin işleneceği anlamına gelir. Amaç her IED deki ayarları optimize etmek ve yalnız kayda değer arızaları yakalayarak IED de saklanabilecek arıza sayısını maksimum da tutmaktır. Kayıt zamanı gereğinden daha fazla olmamalıdır (ArızaSonrkayT ve ZamanLimiti). Fonksiyon, arızaları yalnız korunan nesne için mi kayıt yapmalıdır yoksa fazlasını mı kapsamalıdır? En uzun arıza giderme süresinin uzunluğu ne kadardır? Tekrar kapamanın kayıtlara dahil edilmesi gerekli midir yoksa ısrarcı arıza ikinci bir kayıt mı üretmelidir (TkrrtetikSonr)? Kayıtların sayısı minimize edilmelidir: İkili sinyaller: Kayıtları başlatmak için yalnız alakalı sinyalleri kullanın; koruma açması, taşıyıcı alma ve/veya başlatma sinyalleri. Analog sinyaller: Tetikleme seviyesi çok dikkatli kullanılmalıdır, çünkü hatalı ayarlar çok fazla sayıda kayıt üretir. Ancak, analog giriş tetikleme kullanılırsa, ayarları seçerken normal işletim değerleriyle yeterli tolerans bırakmayı unutmayın. Faz gerilimlerinin tetiklenmesi gerekmez. Başka yerlerden ayarlanan parametrelerin değerlerinin rapordaki bilgi ile birleştirileceğini unutmayın. Bu parametreler, örneğin trafo merkezi ve nesne tanımlayıcıları, akım trafosu ve gerilim trafosu oranlarıdır Ölçülen değer genişletme bloğu MVEXP Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Ölçülen değer genişletme bloğu MVEXP - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Akım ve gerilim ölçüm fonksiyonları (CVMMXN, CMMXU, VMMXU ve VNMMXU), akım ve gerilim dizi ölçüm fonksiyonları (CMSQI ve VMSQI) ve IEC genel iletişimi I/O fonksiyonları (MVGGIO) ölçüm denetim işlevselliği ile birlikte sunulmaktadır. Tüm ölçülen değerler dört ayarlanabilir limit ile denetlenebilir, bunlar alçak-alçak limit, alçak limit, yüksek limit ve yüksek-yüksek 266

273 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme limittir. Ölçülen değer genişletme bloğu (MVEXP), ölçüm fonksiyonlarından gelen tam sayı çıkış sinyalini, 5 binary sinyale dönüştürmek için hazırlanmıştır. Bunlar alçak-alçak limit altında, alçak limit altında, normal, yüksek-yüksek limit üstünde veya yüksek limit üstündedir. Çıkış sinyalleri yapılandırılabilir mantık içinde koşullar olarak kullanılabilir Ayarlama kuralları Bu fonksiyonun yerel HMI de veya koruma ve Kontrol IED Yöneticisinde (PCM600) hiçbir parametresi yoktur. GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer Trafo merkezi batarya denetimi SPVNZBAT Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Trafo merkezi batarya denetim fonksiyonu IEC tanımlama SPVNZBAT U<> - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Genellikle, DC sistem üzerindeki yük sabit bir direnç yüküdür. Bunlara örnek olarak kararlı durumdaki lambalar, LED ler, elektronik enstrümanlar ve elektromanyetik kontaktörler gösterilebilir. Kesiciler açıldığında veya kapandığında geçici bir RL yükü oluşur. Bataryalardaki gerilim sürekli izlenmelidir, çünkü bataryalar makul düzeydeki aşırı gerilim veya düşük gerilim koşullarına ancak kısa bir süre dayanabilir. Bataryalar uzun süreli olarak veya sıklıkla aşırı gerilime maruz kalırlarsa bu yaşlanmaya neden olur ki, bu da bataryanın erken arızalanmasıyla sonuçlanır. Diğer durumlar ise termik sürüklenme, ısı veya yüksek miktarda hidrojen gazı üretilmesi ve valf regülatörlü sızdırmaz bataryalarda sıvı kaybı ile sonuçlanır. Şarj gerilim değeri tavsiye edilen minimum değerin altına düşmesi halinde, batarya dahili kayıplarını telafi edebilmesine yetecek kadar şarj akımı alamaz, bu da kapasitenin giderek düşmesine neden olur. 267

274 Bölüm 13 1MRK UTR - İzleme Kurşun asit bataryalar sürekli olarak düşük gerilime maruz kalırsa, plakalarda yoğun sülfatlanma meydana gelir ve bu da bataryanın kapasitesini azaltır Yalıtım gazı izleme fonksiyonu SSIMG Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Yalıtım gazı izleme fonksiyonu SSIMG - 63 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Yalıtım gazı izleme fonksiyonu (SSIML), devre kesicinin durumunu izlemek için kullanılır. Devre kesici içerisinde sıkıştırılmış gaz tarafından doğru şekilde ark söndürme gerçekleşmesi çok önemlidir. Basınç gerekli olan değerin çok altına indiğinde iç arıza riskini minimum seviyeye düşürmek için devre kesicinin çalışması engellenir. Devre kesici içindeki gaz basıncına dayanarak ikili bilgiler bu fonksiyona yönelik giriş sinyalleri olarak kullanılır. Buna ek olarak fonksiyon alınan bilgiye göre alarmlar üretir Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSIML Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu SSIML - 71 ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Yalıtım sıvısı izleme fonksiyonu (SSIML), devre kesicinin durumunu izlemek için kullanılır. Devre kesici içerisinde sıkıştırılmış yağ tarafından doğru şekilde ark söndürme gerçekleşmesi çok önemlidir. Yağ seviyesi gerekli olan değerin çok altına indiğinde iç arıza riskini minimum seviyeye düşürmek için devre kesicinin çalışması engellenir. Bu fonksiyona giriş sinyalleri olarak devre kesici içindeki yağ seviyesini temel alan ikili bilgi kullanılır. Buna ek olarak fonksiyon alınan bilgiye göre alarmlar üretir. 268

275 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme Devre kesici durum izleme SSCBR Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Devre kesici durum izleme SSCBR - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama SSCBR farklı ölçümleme ve izleme alt fonksiyonları içerir. Devre kesici durumu Devre kesici durumu, devre kesicinin pozisyonunu, yani kesicinin açık mı, kapalı mı yoksa ara pozisyonda mı olduğunu izler. Devre kesici çalışmasını izleme Devre kesici çalışmasını izleme fonksiyonunun amacı, devre kesicinin uzun süre çalışmadığını belirtmektir. Bu fonksiyon devre kesicinin aktif olmadan durduğu, yani aynı açık veya kapalı durumda kaldığı günlerin sayısını hesaplar. Aktif olmayan gün ölçümü için bir başlangıç noktası belirtilebilir. Kesici kontak hareket süresi Yüksek hareket süreleri devre kesici mekanizmalarında bakım ihtiyacı olduğuna işaret eder. Bu nedenle aşırı hareket sürelerinin tespit edilmesi gereklidir. Açma döngüsü işlemi sırasında ana kontak açılmaya başlar. Yardımcı kontak A açılır, yardımcı kontak B kapanır ve ana kontak açık pozisyonuna erişir. Kapama döngüsü işlemi sırasında önce ana kontak kapanmaya başlar. Yardımcı kontak B açılır, yardımcı kontak A kapanır ve ana kontak kapalı pozisyonuna erişir. Hareket süreleri hesaplanırken yardımcı kontakların durum değişiklikleri temel alınır ve buna ana kontak ile yardımcı kontak arasındaki pozisyon değişikliği süre farkı da dikkate alarak bir düzeltme faktörü eklenir. İşlem sayacı Kesici üzerinde yapılan düzenli bakım faaliyetleri, örneğin kesici mekanizmasının yağlanması gibi, bir dizi işlemden oluşur. Çalışma çevrimi sayısı ayar sınırını aştığında bir alarm vererek uyarmak için uygun bir eşik ayarı yapmak, iyi bir önleyici bakım uygulamasıdır. Bu uygulama devre kesicinin yağlı olması durumunda, dielektrik test için yağ örneği alma koşulunu yerine getirmek üzere de kullanılabilir. Durum değişikliği yardımcı kontağın ikili girişinden algılanabilir. Belirli bir süre çalışmış olan veya elden geçirilmiş olan primer ekipman düşünülerek, bu sayaç için bir başlangıç değeri belirtme olanağı sunan bir fonksiyon bulunmaktadır. 269

276 Bölüm 13 1MRK UTR - İzleme I y t Birikmesi I y t birikmesi, birikmiş enerji ΣI y t nin değerini hesaplar. Burada y faktörü akım eksponenti olarak bilinir. Faktör y devre kesicinin türüne bağlıdır. Yağ devre kesicileri için faktör y normal olarak 2'dir. Bir yüksek gerilim sisteminde ise, faktör y olabilir. Kesicinin kalan ömrü Kesici her çalıştığında, devre kesicinin hizmet ömrü aşınma nedeniyle bir miktar azalır. Kesicideki aşınma açma akımına bağlıdır ve kesicinin kalan hizmet ömrü, üretici tarafından temin edilen devre kesici açma eğrisinden tahmini olarak çıkartılır. Bir devre kesicinin kalan ömrünün tahmini hesaplanması A V3 TR Şekil 107: Tipik bir 12 kv, 630 A, 16 ka vakumlu şalter için açma eğrileri Nr devre kesicinin izin verilen maksimum kapama-açma işlemi sayısı 270

277 1MRK UTR - Bölüm 13 İzleme Ia devre kesicinin açıldığı andaki akım Yönlü Katsayı Hesaplaması Yönlü katsayı aşağıdaki formüle göre hesaplanır: Directional Coef = B log A = I f log Ir A V2 TR (Denklem 98) I r I f Anma çalışma akımı = 630 A Anma arıza akımı = 16 ka A Çalışma sayısı anma = B Çalışma sayısı arıza = 20 Kalan ömrün hesaplanması Bu denklem çalıştırma anma akımı 630 A da muhtemel çalıştırma olduğunu ve arıza anma akımı 16 ka da ise çalıştırma sayısının 20 olduğunu gösterir. Böylece, açma akımı 10 ka olduğunda, 10 ka da bir çalıştırma, anma akımında /500=60 çalıştırmaya eşdeğerdir. Ayrıca, bu açma öncesinde devre kesicinin kalan ömrünün çalıştırma olduğu varsayılmıştır. Bu nedenle bir 10 ka çalıştırma sonrasında devre kesicinin çalıştırma anma akımında kalan hizmet ömrü = dır. Yay şarj süre göstergesi Devre kesicinin normal çalışması için, devre kesicinin yayı belirli bir süre içerisinde şarj edilmelidir. Bu nedenle uzun şarj sürelerinin algılanıyor olması devre kesicinin bakım zamanının geldiğine işaret eder. Yay şarj süresinin son değeri bir servis değeri olarak kullanılabilir. Gaz basıncı denetimi Gaz basıncı denetimi ark hücresi içindeki gaz basıncını izler. Basınç değeri gerekli olan değerin çok altına indiğinde devre kesicinin çalışması kilitlenir. Fonksiyonda basınç seviyelerini temel alan bir binary giriş mevcuttur, alarmlar bu giriş temel alınarak üretilir. 271

278 272

279 1MRK UTR - Bölüm 14 Ölçümleme Bölüm 14 Ölçümleme 14.1 Darbe sayacı PCGGIO Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Darbe sayacı PCGGIO IEC tanımlama ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - S00947 V1 TR Uygulama Darbe sayacı (PCGGIO) fonksiyonu harici olarak üretilmiş ikili darbeleri, örneğin harici bir sayaçtan gelen darbeleri, enerji tüketim değerlerini hesaplamak üzere sayar. Darbeler ikili giriş modülü tarafından yakalanır (BIO), ve PCGGIO fonksiyonu tarafından okunur. Ardından sayaçtaki darbe sayısı trafo merkezi barası üzerinden trafo merkezi otomasyon sistemine raporlanır veya trafo merkezi izleme sistemi tarafından bir servis değeri olarak okunur. Eğer IEC kullanıldığında, ölçeklenebilir bir değer trafo merkezi barası üzerinden kullanılabilir. Bu fonksiyonun normal kullanımı harici sayaçtan gelen enerji darbelerini saymaktır. IED'de ikili giriş modülüne ait opsiyonel giriş sayısı bu amaç için şu değere kadar frekans için kullanılabilir 10 Hz. PCGGIO ayrıca genel amaçlı bir sayaç olarak kullanılabilir Ayarlama kuralları PCM600 üzerinden, her darbe sayacı için bu parametreler ayrı ayrı ayarlanabilir: Çalışma: Kapalı/Açık traporlama: s OlayMaskesi: OlayYok/OlaylarıRaporla PCGGIO fonksiyon bloğunun giriş ve çıkış yapılandırması PCM600 ile yapılır.. Şu ikili giriş çıkış modülü (BIO), zıplama önleyici filtre varsayılan zaman 5 ms olarak, yani, sayaç 5 ms'den daha düşük bir darbe ile darbeleri bastırmıştır. İkili giriş çıkış modülünde (BIO) bulunan ikili giriş kanallarının zıplama önleme süresi 273

280 Bölüm 14 1MRK UTR - Ölçümleme için ayrı ayrı ayarları vardır; salınım sayısı ve salınım süresi. Bu değerler aşağıdaki dizinde yerel HMI ve PCM600'de değiştirilebilir: Ana menü/yapılandırma/i/o modülleri Ayarbağımsız olarak tüm giriş kanalları için ikili giriş çıkış modülü (BIO), yani, limit değişiklikleri darbe sayacına bağlı olmayan girişler için yapılmışsa, şunu etkilemez girişler darbe sayımı için kullanılan Enerji hesaplama ve talep yönetimi EPTMMTR Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Enerji hesaplama ve talep yönetimi ETPMMTR IEC tanımlama Wh ANSI/IEEE C37.2 cihaz no - IEC V1 TR Uygulama Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu ETPMMTR, ileri ve geri aktif ve reaktif enerji için istatistik bilgileri toplama amacı taşır. Ölçüm fonksiyonu (CVMMXN) tarafından sağlanan yüksek bir hassasiyete sahiptir. Bu fonksiyonda toplam doğruluğu arttırmak için tesis kalibrasyon olanağı vardır. Bu fonksiyon, şekil 108 örneğinde gösterildiği gibi (CVMMXN) ani çıkışlarına bağlanmıştır. CVMMXN P_INST Q_INST P Q ETPMMTR TRUE FALSE FALSE STACC RSTACC RSTDMD IEC vsd IEC V1 TR Şekil 108: Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu ETPMMTR'nin, (CVMMXN) ölçüm fonksiyonuna bağlanması Enerji değerleri PCM600 izleme aracında MWh ve MVarh cinsinden iletişim ile okunabilir ve/veya bu değerler alternatif olarak yerel HMI da gösterilebilir. Yerel HMI grafiksel ekranı PCM600 grafik ekran düzenleme aracı (GDE) kullanılarak, 274

281 1MRK UTR - Bölüm 14 Ölçümleme Ayarlama kuralları aktif veya reaktif bileşenden tercihe göre seçilen ölçüm değeri ile yapılandırılır. Dört değerin tümü de gösterilebilir. Maksimum talep değerleri MWh veya MVarh olarak aynı şekilde gösterilir. Alternatif olarak değerler darbe sayacı fonksiyonu (PCGGIO) kullanılarak da gösterilebilir. Çıkış değerleri, enerji ölçümleme fonksiyonunun darbe çıkış ayar değerleri EAFAccPlsQty, EARAccPlsQty, ERFAccPlsQty ve ERRAccPlsQty ile ölçeklendirilir ve ardından darbe sayacı, bu fonksiyonda ölçeklendirme yaparak doğru değerleri sunabilir. Ardından darbe sayaç değerleri yerel HMI üzerinde aynı şekilde gösterilebilir ve/veya iletişim yoluyla SA sistemine gönderilebilir, burada enerji darbelerinin toplanmasıyla toplam enerji hesaplanır. Sayıların doygunlaşması enerji entegrasyonunu bir yıla 50 kv ve 3000 A ile sınırlayacağından, bu prensip çok yüksek enerji değerleri için iyidir. Bundan sonra birikme tekrar sıfırdan başlar. Parametreler yerel HMI veya PCM600 üzerinden ayarlanır. Enerji hesaplama ve talep yönetimi fonksiyonu ETPMMTR için aşağıdaki ayarlar yapılabilir: GenelTemelSel: (ITemel), (UTemel) ve (STemel) tanımlamak için fonksiyon tarafından kullanılan genel temel değer grubunu seçer. Çalışma: Kapalı/Açık tenerji: Enerji ölçülürken zaman aralığı. BaşlatAkü: Kapalı/Açık enerjinin birikmesini açıp kapamak için kullanılır. Giriş sinyali STACC biriktirmeyi başlatmak için kullanılır. Giriş sinyali STACC birikmeyi durdurmak için kullanılamaz. STACC her aktifleştirildiğinde enerji miktarı resetlenir. Örneğin STACC, iki farklı tarife gösterebilmek için iki aktif enerji ölçüm fonksiyon bloğunu dahili zamanlayıcısı ile açar veya kapatır. tenergyonpls: darbenin darbe uzunluğu AÇIK süresini verir. Bu değer en az 100 ms olmalıdır (Darbe sayacı fonksiyon bloğuna bağlandığında). Tipik değer şöyle olabilir: 100 ms. tenergyoffpls: darbeler arası KAPALI süresini verir. Tipik değer şöyle olabilir: 100 ms. EAFAccPlsQty ve EARAccPlsQty: her darbedeki MWh değerini verir. Toplam darbe değerini doğru olarak verebilmesi için Darbe sayacı (PCGGIO) ayarına verilen değer ile birlikte seçilmelidir. 275

282 Bölüm 14 1MRK UTR - Ölçümleme ERFAccPlsQty ve ERRAccPlsQty: her darbede MVarh değerini verir. Toplam darbe değerini doğru olarak verebilmesi için Darbe sayacı (PCGGIO) ayarına verilen değer ile birlikte seçilmelidir. Gelişmiş kullanım için yön, sıfıra indirme, maksimum limit vb. için birtakım ayarlar da mevcuttur. Normal olarak, bu parametreler için varsayılan değerler uygundur. 276

283 1MRK UTR - Bölüm 15 İstasyon iletişimi Bölüm 15 İstasyon iletişimi 15.1 IEC haberleşme protokolü Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama IEC iletişim protokolü IEC ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama IEC iletişim protokolü, HSI istemcileri arasında dikey iletişime ve bir veya daha fazla tedarikçi tarafından kurulmuş iki veya daha fazla akıllı elektronik cihaz (IED) üzerinde yatay iletişime olanak tanır ve bilgi değişimine ve bu bilgiyi kendi fonksiyonlarını doğru şekilde çalıştırılma altyapısını oluşturur. IEC standardının bir parçası olan GOOSE (Genel Nesneye Dayalı Trafo Merkezi Olayı), IED lerin durum ve kontrol bilgilerini kendi aralarında birbirlerine iletmelerine olanak tanır. Bunun için bir yayınlama-abonelik sistemi kullanır. Yani, IED(ler) bir olay tespit ettiğinde, çoklu gönderim yaparak bu bilgiyi almak üzere kaydolmuş cihazlara yollar. Bir IED, GOOSE mesajı yayınlayarak durum raporu verir. Ayrıca, şebeke üzerindeki herhangi bir cihaza kontrol eylemi yönlendirilmesini isteyebilir. Şekil 109 bir IEC yapılandırmasının topolojisini göstermektedir. IEC sadece trafo merkezi LAN ına arayüzünü tanımlar. LAN ın kendisi sistem entegrasyonunu yapanın sorumluluğundadır. 277

284 Bölüm 15 1MRK UTR - İstasyon iletişimi Mühendislik Is Istasyonu SMS Istasyon HSI Baz Sistemi Ag geçidi CC Yazici IED 1 IED 2 IED 3 IED 1 IED 2 IED 3 IED 1 IED 2 IED 3 KIOSK 1 KIOSK 2 KIOSK 3 IEC _en.v sd IEC V1 TR Şekil 109: üzerinden bir iletişim sistemi örneği Şekil 110 GOOSE eşler arası iletişimi göstermektedir. Istasyon HSI MicroSCADA Ag geçidi GOOSE IED IED IED IED IED A A A A A IEC V1 TR Kontrol Koruma Kontrol ve koruma Kontrol Koruma en vsd Şekil 110: GOOSE mesajı yayınlama örneği 278

285 1MRK UTR - Bölüm 15 İstasyon iletişimi GOOSE üzerinden yatay iletişim GOOSE mesajları IED ler arasında yatay iletişim ile gönderilir. Takas edilen bilgi, trafo merkezinde kilitleme, kesici arıza koruma, bara gerilim seçimi ve diğer amaçlarla kullanılır. Basitleştirilmiş prensip Şekil 111 de gösterilmiştir ve aşağıdaki gibi açıklanabilir. IED1 veri kümesini iletmeye karar verdiğinde iletimi trafo merkezi veri yolu üzerinden zorlar. Diğer tüm IED ler veri kümesini alır, ancak sadece adres listesinde bu veri kümesi bulunanları kaydeder ve bir girdi deposunda saklar. Veri kümesini alan IED nin, aldığı veri kümesinin içeriğini uygulama yapılandırmasında kullanılmak üzere sunması tanımlanmıştır. istasyon barası IED1 IED2 IED3 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 DO1/DA1 DO1/DA2 DO2/DA1 DO2/DA2 DO3/DA1 DO3/DA2 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 IED1 DO1/DA1 DO1/DA2 DO2/DA1 DO2/DA2 DO3/DA1 DO3/DA2 SMT DA1 DO1 DA2 DA1 DO3 DA2 DA1 DO2 DA2 Receive-FB FBa FBb FBc PLC Program IEC ai IEC V1 TR Şekil 111: SMT: SMT ile GOOSE temel ve sinyal yönlendirme Özel fonksiyon blokları veri kümesini alır ve fonksiyon bloğu üzerinden, uygulama yapılandırmadaki uygulama fonksiyonları için çıkış sinyalleri olarak sunar. Özel görevler için bunlara uygun GOOSE alma fonksiyon blokları vardır. SMT farklı veri nesne özniteliklerini (örneğin stval veya büyüklük) çıkış sinyaline bağlayarak bunları uygulama yapılandırma içindeki fonksiyonların kullanımına sunar. Bir matris hücre dizisi kırmızı ile işaretli ise GOOSE alıcı fonksiyon bloğu yardımcı olsa bile IEC veri öznitelik tipi birbirine uymaz. SMT alınan veri kümelerinde bu denetimi yapar. Şekle 112 bakınız 279

286 Bölüm 15 1MRK UTR - İstasyon iletişimi IEC V1 TR IEC vsd Şekil 112: SMT: SMT üzerinden GOOSE Yön gösterme GOOSE alma fonksiyon blokları, veri kümesi tarafından alınan süzülmüş proses bilgilerini, uygulamanın yapılandırılmasında kullanılabilecek tek bir öznitelik bilgisi haline getirir. SMT matrisindeki çarpı işaretleri, alınan değerleri SMT içindeki ilgili fonksiyon blok sinyali ile bağlar, bakınız Şekil 113 Buna ait kalite özniteliği SMT ye otomatik olarak bağlanır. Bu kalite özniteliği, GOOSE fonksiyon bloğunun çıkışları üzerinden ACT de bulunur. 280

287 1MRK UTR - Bölüm 15 İstasyon iletişimi IEC V1 TR IEC en.vsd Şekil 113: SMT: Dönüştürülmüş sinyallerle GOOSE alma fonksiyon bloğu GOOSEVCTRCONF fonksiyonu, TR8ATCC'dan gelen gerilim kontrol bilgisinin GOOSE iletişim üzerinden diğer IED'lere/IED'lerden verildiği/alındığı yerlerdeki hızı (saniye olarak) kontrol etmek için kullanılır. GOOSEVCTRCONF fonksiyonu PST'de görülebilir. Aşağıdaki gerilim kontrol bilgisi, TR8ATCC'dan GOOSE iletişim aracılığıyla gönderilebilir: BaraV YükAIm YükARe PozRel AyrV VCTRDurum X2 GOOSEVCTRRCV bileşeni, kullanıcı tarafından tanımlanmış orandaki GOOSE şebekesinden gerilim denetim verisini alır. Bu bileşen ayrıca alınan veri geçerliliğini, iletişim geçerliliğini ve test modunu kontrol eder. İletişim geçerliliği ve veri alım oranı üzerinden kontrol edilecektir. Veri geçerliliği ayrıca iletişime bağlıdır. İletişim geçerli değil ise veri geçerliliği de geçerli olmayacaktır. IEC 61850, VERİGEÇERLİ çıkışına de geçecek olan iç parametreleri kullanan veri geçerliliğini de kontrol eder. 281

288 Bölüm 15 1MRK UTR - İstasyon iletişimi Ayarlama kuralları IEC protokolüyle ilgili iki ayar bulunur: Operation Kullanıcı IEC iletişimini şöyle ayarlayabilir: Açık veya Kapalı. GOOSE, GOOSE trafiğinin gönderilip alınacağı Ethernet bağlantısına ayarlanmalıdır. Bir IED içerisinde yer alan her fonksiyon için IEC spesifik verileri (mantıksal düğümler vb.) şunun için iletişim protokolü kılavuzunda bulunabilir: IEC GOOSEVCTRCONF için ayar parametreleri aşağıda tanımlanmıştır: Göndİşlemi: Bu ayarlar gönderme işlevselliğini AÇIK veya KAPALI olarak ayarlar. Alımİşlemi: Bu ayarlar alma işlevselliğini AÇIK veya KAPALI olarak ayarlar. GöndAralığı: Bu parametre, GOOSE mesajını şebeke üzerinden taşıması gereken VCTR Göderme bileşenindeki hızı ayarlar. Gönderme aralığının varsayılan değeri 0,3sn'dir. Gönderme aralığının minimum değeri 0,1sn ve maksimum değeri 5,0sn olarak ayarlanabilir. AlımAralığı: Bu parametre, GOOSE mesajını şebeke üzerinden alması gereken VCTR alma bileşenindeki hızı ayarlar. Alma aralığının varsayılan değeri 0,8sn'dir. Alma aralığının minimum değeri 0,1sn ve maksimum değeri 10,0sn olarak ayarlanabilir Alma aralığı gönderme aralığından daha büyük olmalıdır. Bu yapılandırma ile alma bileşeni her zaman güncellenmiş değere sahip olmalıdır. Örneğin AlmaAralığı > 2 GöndermeAralığı DNP3 protokolü DNP3 (Dağıtılmış Ağ Protokolü), proses otomasyon sistemlerinin bileşenleri arasında veri iletişiminde kullanılan bir dizi iletişim protokolüdür. DNP3 protokolü hakkında detaylı bilgi için DNP3 İletişim protokolü kılavuzuna başvurun IEC iletişim protokolü IEC , kontrol sistemi ile bilgi değiştiren ve bit/s'ye kadar veri transfer hızına sahip olan kodlanmış bit seri iletişim için dengesiz (ana birimyardımcı) protokolüdür. IEC terminolojisinde birincil istasyon ana birim, ikincil 282

289 1MRK UTR - Bölüm 15 İstasyon iletişimi istasyon ise yardımcı birimdir. İletişim noktadan noktaya prensibine dayalıdır. Ana birimin, IEC iletişim mesajlarını çözebilecek bir yazılıma sahip olması gerekir. IEC için İletişim protokol kılavuzu 650 serisi satıcıya özel IEC uygulamasını içerir. IEC protokolü COM05 iletişim modülünde optik seri veya RS485 seri iletişim arayüzünü kullanmak için yapılandırılabilir. Optik seri (OPTICALPROT) için Çalışma seçim fonksiyonu ve RS485 (RS485PROT) için Çalışma seçim iletişim arayüzünü seçmek için kullanılır. PCM600'de IEC mühendislik prosedürü için Mühendislik kılavuzuna bakın. RS485 (RS485103) için IEC Optik seri iletişim (OPTICAL103) ve IEC seri iletişim fonksiyonları optik seri veya RS485 seri iletişim arayüzleri için iletişim parametrelerini yapılandırmak için kullanılır. 283

290 284

291 1MRK UTR - Bölüm 16 Temel IED fonksiyonları Bölüm 16 Temel IED fonksiyonları 16.1 İç olay listeli kendi kendine denetim Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama İç hata sinyali INTERRSIG - - İç olay listesi SELFSUPEVLST - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Uygulama Koruma ve kontrol IED lerinin çok sayıda fonksiyonu vardır. Dahili olay listeli kendi kendini denetleme (SELFSUPEVLST) ve dahili hata mesajları (INTERRSIG) fonksiyonları, IED nin denetimi için kullanılır. Arıza sinyalleri arızayı analiz etmeyi ve bulmayı kolaylaştırır. Bu fonksiyonlar donanım ve yazılım denetiminin her ikisini de yapar. Ayrıca, güç besleme modülünde bir donanım kontağıyla ve/veya yazılım üzerinden olası arızaları da belirlemek mümkündür. Dahili olaylar cihazın içindeki tümleşik denetleyici fonksiyonlarıyla üretilir. Denetleyici fonksiyonlar, IED içindeki farklı modüllerin denetimini yapar ve arıza gerçekleştirdiğinde bununla ilgili bir olay yaratılır. Benzer şekilde, arıza düzeltildiğinde, bununla ilgili de bir olay oluşturulur. Olay listesi her 10s'de bir güncellenir, bununla birlikte olay listesi oluşturulduğunda bir olay görünür olmaz. Farklı modüllerin tümleşik denetiminden başka, olaylar aşağıdaki durum değişiklikleri için de oluşturulur: tümleşik gerçek zamanlı saat (çalışıyor/arızalı). harici zaman senkronizasyonu (çalışıyor/arızalı). Kilit değiştir (açık/kapalı) Olaylar ayrıca aşağıdaki durumlarda da oluşturulur: IED ayarlarında herhangi bir değişiklik yapıldığında. 285

292 Bölüm 16 1MRK UTR - Temel IED fonksiyonları Dahili olaylara 1 ms aralıklı olarak zaman etiketi koyulur ve bir listede saklanır. Bu listede en fazla 40 olay bulunabilir. Liste dolduğunda ilk giren ilk çıkar prensibi doğrultusunda (FIFO) en eski olayın üzerine yazılır. Liste yerel HMI ile sıfırlanabilir. Dahili olaylar listesi, devreye alma ve arıza takibi sırasında kullanılabilecek değerli bilgileri sağlar Zaman senkronizasyonu Tanımlama Fonksiyon tanımı IEC tanımlama Zaman senkronizasyonu TIMESYNCHGE N IEC tanımlama - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Zaman sistemi, yaz saati başlama DSTBEGIN - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama Zaman sistemi, yaz saati bitiş DSTEND - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IRIG-B üzerinden zaman senkronizasyonu IEC tanımlama IRIG-B - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama SNTP üzerinden zaman senkronizasyonu IEC tanımlama SNTP - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no Fonksiyon tanımı IEC tanımlama IEC tanımlama UTC ye göre saat dilimi TIMEZONE - - ANSI/IEEE C37.2 cihaz no 286

293 1MRK UTR - Bölüm 16 Temel IED fonksiyonları Uygulama IED nin koruma ve kontrol sisteminin temel alacağı ortak zamanı elde etmek için hizmet sorumluluğu alanı içinde olduğu gibi her bir trafo merkezinin içinde de GPS zaman senkronizasyonu gibi ortak genel bir kaynak kullanın. Bu şekilde güç sistemindeki tüm IED ler üzerinde kaydedilen arızaların ve olayların karşılaştırması ve analizi yapılabilir. Dahili olayların ve arızaların zaman etiketiyle işaretlenmesi, arıza değerlendirmede çok yardımcı olur. Zaman senkronizasyonu olmadan yalnız IED nin kendi içerisindeki olaylar birbiriyle karşılaştırılır. Zaman senkronizasyonu sayesinde tüm istasyondaki, hatta hat uçları arasındaki olaylar ve arızalar değerlendirme sırasında karşılaştırılabilir. IED de, dahili zaman farklı kaynaklardan senkronize edilebilir: SNTP IRIG-B DNP IEC Micro SCADA OPC sunucusu zaman senkronizasyon kaynağı olarak kullanılmamalıdır Ayarlama kuralları Sistem zamanı Zaman sadece IED içerisinden yerel HMI ile Yapılandırma/Zaman/ SİSTEMSAATİ yoluna giderek yıl, ay, gün, saat, dakika ve saniye ile ayarlanır. Senkronizasyon Harici zaman senkronizasyonu ile, gerçek zamanlı saat (ZAMAN)'ın nasıl senkronize edileceği yerel HMI veya PCM600 ile ayarlanır. ZamanSenk ZMNSENKGEN ayarı zaman senkronizasyonu kaynağını ayarlamak için kullanılır. Ayar alternatifleri: KabaSenkKynğ seçeneği, aşağıdaki değerleri alabilir: Kapalı SNTP DNP IEC HassasSenkKynğ seçeneği, aşağıdaki değerleri alabilir: 287

294 Bölüm 16 1MRK UTR - Temel IED fonksiyonları Kapalı SNTP IRIG-B SenkAna parametresi, iletişim şebekesinde (IEC ) bağlı IED sisteminde zaman senkronizasyonu için IED'nin ana birim olup olmadığını tanımlar. SenkAna seçeneği, aşağıdaki değerleri alabilir: Kapalı SNTP -Sunucu Zaman senkronizasyonu saate ince ayar yapar. IEC zaman senkronizasyonu IEC protokollü bir IED zaman senkronizasyonu için kullanılabilir fakat doğrulama nedenlerinden dolayı önerilmemektedir. Ancak bazı durumlarda bu tarz senkronizasyon gereklidir, örnek olarak başka hiçbir tip senkronizasyona erişilemediğinde. İlk önce IED'yi, PST'de bulunan IED Yapılandırma/Zaman/Senkronizasyon/ TIMESYNCHGEN:1 üzerinden IEC ile veya yerel HMI'dan senkronlanacak şekilde ayarlayın. GUID-68284E7B-A24D-4E78-B5BA-736B29F50E9A V1 TR Şekil 114: PST'de bulunan TIMESYNCHGEN:1 altındaki ayarlar Sadece KabaSenkSrc IEC 'e ayarlanabilir, HassasSenkKaynağı ayarlanamaz. Zaman senkronizasyonu kaynağını ayarladıktan sonra kullanıcı IEC zaman senkronizasyon özel ayarlarını kontrol etmeli ve düzenlemelidir, bu işlem aşağıdaki menüden yapılır: IED Yapılandırma/İletişim/İstasyon iletişimi/ IEC :1. AnabirimZamanAlanı ana birimden gönderilen zamanın formatını belirler. Format şu şekilde olabilir: Koordine Edilmiş Evrensel Zaman (UTC) Ana birimdeki yerel zaman ayarı (Yerel) Ana birimde yaz saatine göre ayarlı yerel zaman ayarı (DST ile yerel) ZamanSenkModu, IED tarafından gönderilen zamanı belirler. Zaman senkronizasyonu aşağıdaki yollar kullanılarak yapılır: 288