LÜTFEN KAYNAK GÖSTEREK KULLANINIZ 11/22/2014

Transkript

1 ÖĞRETMENLİK: EN PROLETER MESLEK Prof. Dr. Hasan Şimşek İstanbul Kültür Üniversitesi ( 24 Kasım 2014 Yurt dışında doktora eğitimim sırasında aile dostumuz olan bir Amerikalı hanım kendisine Türkçe öğretmemizi istedi. Basit kelime karşılıkları ile başladık. Ahbabımız hanım bu işi ciddiye aldı. Kendisine defter filan edindi, ders diyemeyeceğim seanslara bayağı donanımlı gelmeye başladı. Söylediklerimi yazıyor, not alıyor filan. Kelimelerle olan eğlenceli kısımla ilerlerken ister istemez şu nasıl söylenir, bu nasıl söylenir diye sorular soruyor. Bu sorularla birlikte benim açımdan işin eğlenceli kısmı bitti, işkence kısmı başladı. İster istemez konuşma kurallarına, yazım kurallarına, fiil, isim, fiil çekimleri gibi teknik konulara girmek gerekiyor (hala ve sadece kulaktan dolma bu tür konuları hatırlıyorum). Çünkü belli bir içerik içinde kendisinin de yeni tümceler türetmesini öğretmen gerekiyor. Sonuç olarak, bu işi yürütemedim ve benim Türkçe öğretme maceram da böylece sona ermiş oldu. Öğretme, öğretim gibi şeylerin ne kadar zor olduğunu o zaman anladım. Üniversite formasyonum gereği eğitim ve öğretmenlik mesleğinin gerekleriyle ilgili konu ve kavramlara tanışıktım. Bu işin profesyonel bir alan olduğunu öğrenmiştik. Türkçe öğretme macerasında öğretme işinin ne kadar önemli olduğunu bizzat deneyimle kavramış oldum. Dışarıdan bakanlara bu öğretme işi basit geliyor. Belki de bu nedenle, Fen ve Edebiyat Fakültesi dekanları Eğitim Fakültelerinde çalışanların neden Fen-Edebiyat mezunlarının kısa süreli öğretmenlik formasyonu programı ile mesleğe kabul edilmesine karşı çıktıklarını anlayamadılar. Yıllardır kendi mezunlarının öğretmenlik mesleğine kabul edilmesi için yılmaz bir lobi faaliyeti yürütüyorlar. Kendi fakültelerinin ve mezunlarının çıkarlarını savundukları için de onları anlayışla karşılıyorum ve takdir ediyorum. Sıfır yaşından itibaren Türkçe konuşan birisi olarak benim Amerikalı hanıma Türkçe öğretebileceğimi kendime kondurabilmem ile öğretmenlik mesleğine Page 1 of 7

2 dışarıdan bakanların zihinsel yapısı arasında benzerlikler var. Matematik, Fizik, Kimya, Biyoloji, Mühendislik bilenler de bunları başkalarına öğretebileceklerini düşünüyorlar. Öğretmenlik mesleğini zaafiyete düşüren konulardan birisi herkesin bildiğini öğretebileceğine olan sarsılmaz inancı. İçinde bulunduğumuz zaman dilimi itibariyle Türkiye de okul öncesi, PDR, özel eğitim, İngilizce (son pedagojik formasyon uygulaması ile artık bu alandaki ihtiyaç da ortadan kalkacak) gibi belirli alanlarda öğretmen ihtiyacı varken, hemen hemen diğer bütün alanlarda öğretmen fazlası var. Pedagojik formasyon elde ederek öğretmen olanlar ya da Eğitim Fakültesi mezunu olarak öğretmenlik hakkını elde eden öğretmen adaylarının önemli bir kısmı atanamıyor ve hükümet üzerinde ciddi bir baskı yaratıyorlar. Uzun süredir öğretmenlik mesleği siyasi bir konu haline dönüştü ve zaman zaman da siyasilerin atanma konusunu bir seçim malzemesi olarak kullanmasına da tanık olduk. Bu atanma sorununun nedenleri konusunda herkes birbirini suçluyor: Hükümet YÖK e kızıyor: Niçin bu kadar fazla öğrenciyi programlara kaydediyorsunuz? YÖK ve eğitim fakültelerinin haklı gerekçeleri var: Üniversite kontenjanlarındaki azalma sonunda yine siyasi bir soruna dönüştüğü için, üniversitelere kabul edilen öğrenci sayısındaki azalma hükümetler açısından istendik bir durum değil! Keza, ikinci öğretim programları da bu tür popülist bir gerekçeyle Tansu Çiller in başbakanlığı döneminde açılmıştı. Öğretmen adayı; madem öğretmen fazlası var, öğretmenlik programlarına niçin bu kadar kontenjan verdiniz? diyor. Siyasetçi yanlış bir yaklaşımla her öğretmen adayını atamak zorunda değiliz! diyor. Bu pek anlaşılır bir duruş değil, çünkü Milli Eğitim Bakanlığı nın Türkiye de eğitim sistemi üzerinde neredeyse bir tekeli söz konusu. Türkiye de eğitim sistemi içinde özel okulların payı %3.5 civarındaysa, devlet sistemin %97.5 inin mutlak denetimine sahip demektir. Dolayısıyla, bu adayların başka gideceği ve istihdam edilebileceği bir alan yoksa bunları makul ölçülerde istihdam etmek de hükümet politikası olmalıdır. Öğretmenlik mesleği bu açılardan tıp, mühendislik, mimarlık, işletme, hukuk, ekonomi gibi diğer meslek gruplarından farklılaşıyor. Bütün bu sorunlara ek olarak hiç kimse meslekteki öğretmenin ve yeni mezunların kalitesinden de memnun değil. Dahası da var. Sadece öğretmenlerden şikayetçi Page 2 of 7

3 değiliz, öğretmen yetiştirme sisteminin de yeteri kadar kaliteli omadığını ve iyi işlemediğini düşünen bir hayli akademisyen ve insan var. Biraz dikkatle bakıldığında bütün bu yüzeydeki konuların alt yapıda önemli yerlere bağlandığını göz ardı ediyoruz. Atanamayan öğretmen, Fen-Edebiyat fakültesi mezunlarına öğretmenlik hakkı tanınması, öğretmenlerin niteliği, vb. konuların tamamı aslında altta ve derinlerda yatan ve öğretmenlik mesleğinin sosyolojisi, ekonomisi ve felsefesi ile ilgili asıl konuların üzerini örtüyor. Gerçekten de öğretmenlik mesleği ile ilgili pek çok sorun mesleğin özü, ne liği, değerleri ile ilgili. Mesleğin sosyolojik, ekonomik, kültürel alt yapısıyla ilgili! Çünkü, öğretmenin kim olduğu tartışmalı? Öğretmenlik mesleğinin ne olduğu tartışmalı? Okulun işlevi tartışmalı? Eğitimin ne amaca hizmet ettiği konusu çok boyutlu ve tartışmalı? Okul: Alışılmadık (atipik) bir örgüt Dışarıdan bakıldığında okul örgütlerinde diğer örgütlerde gördüğümüz tüm tipik işlev ve süreçlerin varlığını fark edebiliriz. Fakat, diğer tipik örgütlerden farklı olarak okullar daha düzensiz, karmaşık, yakın denetime izin vermeyen özelliklere de sahip. Öğretmenin örgütsel yaşamında çok ciddi denetimsel ve bürokratik mekanizmalar olmasına rağmen bunlar diğer örgütlerdeki gibi belirli bir düzen ve sıra içinde, katı kurallarla akmaz. Dolayısıyla, okullar zaman zaman verimsiz ve etkisiz bürokrasiler, atipik örgütler olarak da tanımlanır. Bu nedenle örgüt kuramlarında okullardan yola çıkılarak örgütlere ilişkin bazı özel kuramlar geliştirilmiştir: Gevşek yapılandırılmış sistemler (Weick, 1976); örgütlü anarşi (Cohen, March ve Olson, 1972) gibi. Bu muğlaklığı ve anarşiyi giderebilmek için veya makul düzeye getirebilmek için sık sık öğretmenlere yönelik operasyonlar yapılır: Hizmet-içi eğitim, programların standardize edilmesi, öğretmenliğe giriş koşullarıyla oynanması, performans değerlendirme, takdir ve teşvik sistemleri, merkezi sınav sonuçları, vb. Altta yatan örgütsel ve örgüt amaçlarıyla ilgili ve büyük ölçüde okulun alışılmadık özelliklerinden kaynaklanan örgütsel arızaları öğretmen yoluyla çözmeye çalışıyor gibi değil miyiz? Page 3 of 7

4 Öğretmen: Ne İsa ya, ne Musa ya! Öte yandan, öğretmen operasyonel ünite olan sınıfta öğrenme sonuçlarını etkileyen operasyondan birinci derecede sorumlu iken gerçekte kullandığı profesyonel yetkisi ve gücü son derece sınırlıdır. Çoğu durumda, başka yerlerde alınmış stratejik ve operasyonel kararları yine belirlenmiş sıra ve düzen içinde yerine getirmesi beklenen düz işçi veya teknisyen konumundadır. Profesyonel karar verme, verdiği kararların sonuçları konusunda hesap verebilir olma ve bu yolla süreci ve sonucu değiştirme kapasitesine sahip olmayan öğretmen, çalıştığı ortamda ve toplumda saygın bir yer işgal edememektedir. Dolayısıyla nitelikleri ve becerileri sürekli sorgulanan bir meslek insanı olmaktadır. Sonuç olarak, sorun öğretmen kalitesi şeklinde önümüze gelmektedir. Eğitim ve öğretmenlik mesleği: Disiplin mi, alan mı? Bu konu meslektaşlarımla en sık karşı karşıya geldiğim konudur. Eğitim ve öğretmenlik mesleği yoğun ve derin bir disipliner jargondan yoksun olduğu için çoğu kişinin at oynatabildiği bir alan halindedir. Mühendislik, tıp, hukuk, mimarlık, vb. alanlarda bu disipliner jargon herkesin sahip olamayacağı bir giriş koşulu gerektirir. Hakkında en kolay fikir yürütülebilecek, hatta reçete verilebilecek alanların başında eğitim gelmektedir. Öğretmenlik çoğu durumda yarı profesyonel bir meslek olarak görülür. Herkesin fikir yürütebildiği bir alanda mesleki kalitenin sorgulanmasının da sınır ve ölçütleri son derece düşüktür. Öğretmen kalitesinin neredeyse her toplumda sürekli sorun olmasının altında öğretmenin kalitesinin ne olması gerektiği konusunda çok fazla kişi ve grubun bir fikrinin olmasıdır. Ülkemizdeki ve başka ülkelerdeki çoğu üniversitede bile fiziksel mekanlarının kalitesi, hatta yerleşke içindeki konumu anlamında en az önem verilen fakültelerin başında eğitim fakültelerinin gelmesi acaba bir rastlantı mıdır? Maaş ve özlük hakları: En kutsal görülen fakat en az para ödenen meslek! Page 4 of 7

5 Finlandiya ve Güney Kore gibi birkaç ülke hariç, öğretmenlik profesyonel meslek grupları içinde göreli olarak en az kazanan meslek alanlarından biridir. Bir meslek mensubunun geliri ve yaşam standartları o meslek grubuna ilişkin olarak toplumdaki algıyı ciddi biçimde şekillendirmektedir. İstihdam verilerinin karşılaştırmalı olarak sağlam tutulduğu ülkelerde öğretmenlerin yaşam boyu gelirleri mühendislik gibi yaygın alanların en az %50 daha altındadır. Bu fark tıp gibi alanlarda daha da artmaktadır. Üniversitelerde meslek gruplarına gösterilen ilgi bu yaşam boyu gelir beklentisiyle doğrudan ilintilidir. Bu nedenlerle, öğretmenlik mesleği alt orta ve alt SES den gelen öğrencilerin daha fazla ilgi gösterdiği bir alan olmaktadır. Dolayısıyla, karşılaştırmalı olarak bakıldığında öğretmenlik alanlarına gelen öğrencilerin akademik başarıları diğer alanları tercih edenlerden daha düşük kalmaktadır. Dolayısıyla öğretmenlik mesleğinin kalitesi hep sorun olagelmiştir! Bu anlamda öğretmenlik mesleği, mesleğe ilgi gösterenlerin ve mesleği icra edenler sosyo-ekonomik ve soskültürel kökenleri dikkate alındığında meslekler arasında en proleter olan mesleklerin başındadır. Cinsiyet profili: Feminin bir meslek! Bütün dünyada öğretmenlik özellikle sayısal olarak kadınların domine ettiği bir meslek alanıdır. Sosyolojik araştırmalar, dünyanın pek çok yerinde prestijli ve çok kazandıran mesleklerin erkeklerin domine ettiği maskulin meslekler olduğunu göstermektedir. Zaten tarih boyunca en kolay hakkı yenen, kendini ve haklarını savunma konusunda toplumlar tarafından en kolay acze düşürülen bir toplumsal kesimin domine ettiği meslek, ne yazık ki, toplum tarafından yeteri kadar zor, talepkar ve prestijli olarak görülmemektedir. Bu konuda, yani öğretmenlik mesleğinin cinsiyet profili, prestiji, ve ekonomisi hakkında özellikle ABD de sağlam araştırmalar vardır. Sayı, kalite ve prestij: Öğretmenlik kalabalık bir meslek! Amerika da yapılan bir araştırmada kaç Amerikalı nın hangi meslek grubunda olduklarına ilişkin sayılar verilmiş: Grafiğin bir tarafında Mimarlar 180,000; Psikologlar Page 5 of 7

6 185,000; Avukatlar 952,000, Mühendisler 1.3 milyon; garsonlar 1.8 milyon. Grafiğin diğer tarafında müstahdem, ev yardımcısı ve temizlikçiler 3.3 milyon; sekreterler 3.6 milyon; öğretmenler 3.7 milyon. Türkiye de yalnızca Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı devlet okullarında çalışan öğretmen sayımızın civarında olduğunu biliyoruz. Dershane, özel okullar ve atanamayanlar dikkate alındığında bu sayının 1 milyonun üzerinde olduğunu tahmin edebiliriz yılında Mühendis ve Mimar odalarına kayıtlı olan mühendis ve mimarların sayısı Bu sayının son altı yılda arttığını ve odaya kayıt olmayanların da hesaba katılması durumunda bugün Türkiye deki mühendis sayısının en fazla civarında olabileceğini tahmin edebiliriz yılı itibariyle Türkiye de yaklaşık hekim var ( pratisyen, uzman, uzmanlık eğitimine devam eden) ( Barolar Birliği nin verilerine göre 2013 yılı itibariyle Türkiye de toplam avukat sayısı civarındadır ( Bu sayılardan da anlaşılabileceği gibi Türkiye koşullarında da öğretmenler muhtemelen en kalabalık meslek grubu içinde yer almaktadır. Dolayısıyla, bu sayılar hem mesleğin ekonomik durumunu yakından ilgilendirmekte hem de kaliteyi olumsuz etkilemektedir. Bu kadar kalabalık sayıda bir öğretmen ordusunun yetiştirilmesi konusunda eğitim fakültelerinin de diğer disiplinlere göre iş yoğunluğunun daha fazla olacağı açıktır. Bu sorun, yani fakültelerde kalabalık öğrenci sayıları özellikle mesleğin olmazsa olmaz koşulu olan ve kalite üzerinde doğrudan etkisi olan okullarda uygulama deneyimini oldukça sınırlandırmaktadır. Dolayısıyla, kuramsal olarak vazgeçilmez gördüğümüz uygulama deneyimi bu tür sayısal sorunlar nedeniyle yeterince etkili yapılamamaktadır. Bütün bunları yan yana koyduğumuzda, öğretmenlik mesleği konusunda basit ve kestirme yargılarda bulunmak doğru değil. Her 24 Kasım larda öğretmenim, canım benim tarzında öğretmeni kutsayan ve yücelten eylem ve söylemler öğretmenlik mesleğine ilişkin konunun sadece magazin tarafı. Bir yandan mesleği var olduğu Page 6 of 7

7 konuma getiren materyal koşul ve nedenleri iyi anlamalı, öte yandan öğretmenlik mesleğini toplumda ve insanlarımızın gözünde hak ettiği yere taşıma konusunda iğneyi de kendimize batırmalıyız. Öğretmenlik mesleğiyle ilgili bazı konular evrensel ölçekte mesleğin fıtratıyla ilgili. PISA sonuçlarıyla da kanıtlandığı gibi, öğretmenin hala öğrenme sürecinin en kritik aktörü olduğunu topluma ve siyasetçiye anlatmak da bize düşüyor. Öğretmenler Günü nüz kutlu olsun Weick, Karl E. (1976). "Educational organizations as loosely coupled systems." Administrative Science Quarterly, Vol. 21:1-19. Cohen, M.D., March, J.G. ve Olsen, J.P. (1972). A Garbage Can Model of Organizational Choice, Administrative Science Quarterly, Vol. 17:1-25 Page 7 of 7