KUDUZ Kuduz köpek GİRİŞ EPİDEMİYOLOJİ MİKROBİYOLOJİ PATOFİZYOLOJİ

Transkript

1 GİRİŞ KUDUZ 100 Ü AŞKIN ÜLKEDE 2.5 MİLYARDAN FAZLA İNSAN RİSK ALTINDA DÜNYADA MORTALİTEDE 10. SIRADA ETKİLİ AŞI VE TEDAVİYE RAĞMEN YILDA KİŞİ ÖLMEKTE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE RİSK DAHA FAZLA EPİDEMİYOLOJİ PRİMER HAYVANLARDA BULUNUR. VEKTÖRLERİ KÖPEK (ÖZELLİKLE ASYA, LATİN AMERİKA, AFRİKA), TİLKİ (AVRUPA, KUZEY AMERİKA), RAKUN,KOKARCA (ABD, KANADA), CAKAL (ASYA, AFRİKA, KUZEY AMERİKA) VE YARASALARDIR (ARJANTİN, AVRUPA). Hamster, Deney faresi, Evcil Tavşan, Sincap gibi küçük kemirgenlerin ısırıklarında maruziyet sonrası profilaksi gerekmez... Kuduz köpek MİKROBİYOLOJİ Virüs; rhabdoviridae ailesinden lyssavirüs üyesidir. Tek zincirli RNA virüsüdür. İnsan ve hayvanları etkileyen cinsteki rhabdoviridaeler 2 alt gruba ayrılır. Bunlar; vesiculovirüsler (insanda ölümcül olmayan influenza benzeri sendrom yapar) ve lyssavirüslerdir. İnsanda kuduza neden olan lyssavirüsler en az 7 genotipten olusur: klasik kuduz virusu, lagos yarasa virusu, mokola virus, duvenhage virusu, avrupa yarasa lyssavirus 1, avrupa yarasa lyssavirus 2, avusturalya yarasa virusu. Enkübasyon Süresi Gün Bulaştan sonra kastaki nikotinik asetilkolin reseptörüne tutunur Daha sonra motor-end plağa yayılır. Periferal sinirin aksoplazması içinde çoğalmaya ve ilerlemeye başlar. Dorsal kök, spinal kord, SSS doğru ilerler. Gri maddede çoğaldıktan sonra periferik sinirler üzerinden tüm sistemlere yayılır. Tükürük bezlerinin viral tutulumu salyanın enfektivitesini açıklar. Histolojik olarak ensefalite benzer. 1

2 Fokal kanama ve demiyelinizasyon yapar. Replikasyon alanlarında eozinofilik intrasellüler negri cisimcikleri karakteristiktir. Negri cisimcikleri tanı koydurucudur, olmaması kuduzu ekarte ettirmez. NEGRİ CİSİMCİĞİ Viral bulaşın en sık yolu kuduz hayvanın ısırığıdır. Diğer yollar mukus kontaminasyonu, aerosoller, kornea ve börek transplantasyonu, iatrojenik (kötü inaktive edilmiş aşı) 2001 yılı sağlık bakanlığı kuduz kontrol korunma yönergesinde tırmalama da bulaş şüphesi tanımlamasında yer alır. Negri cismi kuduz için tanısaldır. Kuduz hasta tarafından ısırılma, tırnaklanma veya salyanın mukoza ve açık yara temasında veya hasta ile belirtiler çıkmadan önce cinsel ilişkide bulunanlara da kuduz bağışıklaması uygulanmalıdır. (2001 TC SB) Temas sonucu risk; hayvanın gerçekten ısırıp ısırmadığına, ısırık sayısına, derinliğine, ısırık yerine bağlıdır. Yüz çevresinde çok sayıda ve ağır ısırıklar: 80% 100% Tek ısırık: 15% 40% Kol ve bacaklarda yüzeysel ısırıklar: 5% 10% Açık yaranın enfekte salya ile kontamine olması: yaklaşık 0.1% oranında risk taşır. PROFİLAKSİ- TEMAS ÖNCESİ Temas Öncesi Profilaksi Ve Aşı, Bulaşım Riski Taşıyan Aktivitelerde Bulunan İnsanlar İçin Önerilir. Ülkemizde HDCV (Human Diploid Cell Vaccine) ve VERO (Verorab) bulunmaktadır. Her iki aşının da bağışıklama gücü ve yan etki açısından hiçbir farkı yoktur. PROFİLAKSİ- TEMAS ÖNCESİ Aşılanmamışlarda, Bulaşma öncesi aşılama uygulaması için 0., 7., 28. günlerde toplam üç doz aşı uygulanması yeterlidir Temas öncesi şemaya göre aşılanmış bir kişiye virüsle teması halinde 0. ve 3. günlerde uygulanacak 2 doz rapel aşı yeterli olacaktır. Sıtma profilaksisi için kinin ya da meflokin alanlarda kinin HDCV antikor yanıtıyla etkileşebilir. Bu yüzden antimalaryal tedavi alan tüm hastalar mutlaka IM yolda immünize edilmelidirler PROFİLAKSİ- TEMAS SONRASI Yara temizliğinin bulaş riskini önleyebildiği tespit edilmiştir. Bu nedenle yapılacak ilk iş yaranın, sabunlu su ya da seyreltik povidon-iyot sulu çözeltisi ile temizlenmesidir. Temas öyküsü olduğunda coğrafi bölge, hayvanın cinsi, oluş şekli, hayvanın aşı durumu, hayvanın yakalanıp yakalanmadığı öğrenilmelidir Kuduz aşısı 0., 3., 7., 14., günlerde 4 doz olmak üzere intramuskuler yoldan ve mutlaka deltoid adeleden bebeklerde ise uyluğun anterolateral kısmından yapılmalıdır 2

3 PROFİLAKSİ- TEMAS SONRASI SERUM-AŞILAR Abd de 1 doz HRIG ve 4 doz kuduz aşısı şeklinde yapılmaktadır. HRIG ve kuduz aşısının ilk dozu temasdan sonra 24 saat içinde yapılmalıdır. İmmunizasyon varsa; yara temizliğinden sonra aşı uygulanır. İmmunizasyon yoksa; yara temizlendikten sonra, HRIG ve aşı uygulanır. Yara sütürasyon gerektirecek büyüklükte ise IG yara bölgesine uygulanarak yara kapatılır. HRIG mümkün olduğunca yara etrafına uygulanmalı (20 IU/kg) HRIG, aşı ile aynı şırıngadan verilmez, çünkü aktif antikor üretimini bastırabilir. AŞILAMA REJİMLERİ İntramusküler (İM) 2010 ACIP (ABD): 1 ml İM günlerde Intradermal WHO (DSÖ), aşı pahalı ve kolay bulunmadığından Tayland Kızılhaç Rejimi ,1 ml sol ve sağ kola intradermal günlerde Sekiz bölge intradermal rejimi İlk gün 0,1 ml intradermal sekiz bölgeye (üst kollar, bacaklar, supraskapular alanlar, alt batın yanları) (8) 3. gün yok (0). 7. gün üst kol ve bacaklara 4 doz (4) 14. gün yok (0) 28 ve 90. günlerde ek 1 er doz daha (1-1) TEMAS SONRASI AŞILAMA 3

4 1. CİDDİ SEVİYEDE İNHALASYON 2. LABORATUARDA KUDUZ VİRUSU İLE YARA VEYA MUKOZANIN TEMASI HAYVAN KAÇTIYSA BİLGİ TOPLAMA: HAYVANIN TÜRÜ, 1. KUŞ, SÜRÜNGEN, YARA/MUKOZAYA SALİVA TEMASI VAR KEMİRGEN (SICAN, SİNCAP, KOBAY FARESİ MI, HAYVAN GÖZLEMLENEBİLİYOR MU? VS) ISIRIKLARI 2. SALİVASIZ TEMAS ETOBUR VEYA YARASA ISIRMASI YADA SALİVA TEMASI ANORMAL BİR DURUM OLMADIKCA PROFİLKASİ KEDİ/KÖPEK YARASA, İNEK, RAKUN KOKARCA, TİLKİ VS HAYVAN KAÇTIYSA HAYVAN YAKALANDIYSA HAYVAN YAKALANDIYSA KUDUZ AŞISI Kuduz aşısı, HDCV (human diploid cell vaccine) ve PCECV (purified chick embryo cell culture vaccine) içerir. Aşının yan etkileri: eritem, şişlik, ağrı (%10-90), baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı ve kusma (%5-40), serum hastalığı (%6) görülebilir. BÖLGE, TÜR İÇİN KUDUZ RİSKİ TAŞIYORSA VEYA GARİP DAVRANIŞLAR GÖZLEMLENİYORSA Yumurtaya karşı ağır allerji varsa PCECV kullanılmaz. İSTATİSTİKİ BİLGİ YETERSİZ SE 10 GÜN BOYUNCA NORMAL DAVRANMA HAYVAN ÖLDÜRÜLEREK BEYNİ İNCELENİR, İLK DOZ. SONUCLAR BEKLERİR. Aşıya karşı lokal veya hafif yan etkiler görüldügünde, profilaksiye ara verilmez. HAYVAN SERBEST BIRAKILIR, PROFİLAKSİ HAYVAN KUDUZ HAYVAN KUDUZ DEĞİL FULL DOZ AŞIYA DEVAM ETMEYE GEREK YO, PROFİLAKSİ Akut ensefalit ve ölümle seyreder. İnkübasyon süresi gün. Otonomik disfonksiyona bağlı olarak hipertermi, taşikardi, hipertansiyon, hipersalivasyon görülür. Isırık bölgesi kafaya ne kadar yakın ise inkübasyon süresi o kadar kısadır. Prodromal dönem 2-10 gün sürer, belirtileri spesifik değil; ateş, halsizlik, boğaz ağrısı, bulantı, kusma, baş ağrısı, anoreksiya görülebilir. Yara yerinde ağrı ve duyu kaybı kuduza özgü ilk bulgudur. Nörolojik faz, 2-7 gün sürer, paraliz, depresyon, hiperaktivite, delirium vfe saldırganlık görülebilir. %50 sinde klasik hidrofobi vardır. Semptomlar başladıktan sonra 10 gün içinde koma görülür. Ortalama 19 gün içinde ölüm gelişir. Paralitik kuduz %20 oranındadır ve ekstremitelerde difüz-simetrik, assendan paralizi gelişir. ÖLÜM; KOMPLİKASYONLAR SONUCU OLUR. NÖBET HİPOKSİ KARDİYAK ARİTMİLER VE ARREST SOLUNUM DİSFONKSİYONU RENAL YETMEZLİK SEKONDER BAKTERİYEL ENFEKSİYONLAR 4

5 TEŞHİS Akut ensefalit de ayırıcı tanıda düşünülmelidir Nadir görülmesi teşhisi güçleştirir. En önemli ipucu Hayvan ısırığı, Hidrofobi, Aerofobidir. Tetanozla karıştırılmamalıdır. Tetanozda mental durum ve bos normaldir. Ayırıcı tanıda poliomiyelit, guillane-barre, transvers-miyelit, intrakramiyal kitle, svo, viral ensefalitler. KLINIK TEDAVİ Spesifik tedavisi yoktur. Profilaksi tedavisi başlanır. Komplikasyonlar kontrol altına alınmaya çalışılır. Hasta ve kaynak hayvan izole edilmelidir. Hızlı tanı ve teşhis hayat kurtarıcıdır. Bugüne kadar sadece 6 kişi hayatta kalmıştır 5