ORGANİK TARIM ÜRÜNLERİ DIŞ PAZAR ARAŞTIRMASI

Transkript

1 ORGANİK TARIM ÜRÜNLERİ DIŞ PAZAR ARAŞTIRMASI Hazırlayan Dilek KOÇ Uzman Tarım Dairesi MAYIS 2009

2 ÖNSÖZ 1. TÜRKİYE DE MEVCUT DURUM 1.1. TÜRKİYE'DE ÜRETİM 1.2. TÜRKİYE'NİN DIŞ TİCARETİ 2. DÜNYA DA MEVCUT DURUM 2.1. ÜRETİM Kıtalar İtibariyle Organik Tarım Afrika Asya Avustralya/Okyanusya Avrupa Latin Amerika Kuzey Amerika 2.2. DÜNYADAKİ STANDARDLAR VE DÜZENLEMELER AB İthalat Prosedürleri 2.3. DÜNYADA SERTİFİKASYON VE AKREDİTASYON 2.4. ORGANİK ÜRÜNLERİN İHRACATINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR İhracat Potansiyelinin Belirlenmesi Firmanın İhracat Potansiyelinin Belirlenmesi Hedef Pazardaki Potansiyelinin Belirlenmesi Hedef Ülke Analizi Hedef Ülkedeki Pazarın Analizi Dağıtım Kanalının Seçimi 3. HEDEF PAZARLAR 3.1. RUSYA FEDERASYONU ORGANİK ÜRÜNLER PAZARI Yurtiçi Talep Organik Ürün Tüketici Profili Organik Ürün Arzı Dağıtım Kanalları Süpermarketler Uzmanlaşmış Mağazalar (Speciality Stores) Eczaneler Spor Merkezleri Fiyatlar Gelecekte Görülebilecek Gelişmeler Sertifikalandırma İşlemlerinin Etkileri İthalata Etkileri İhracata Etkileri Tüketiciler Üzerine Etkileri 2

3 3.2. KORE CUMHURİYETİ Üretim İhracat İthalat Tüketici Tercihleri Pazarın Büyüklüğü Pazara Giriş Stratejisi Tedarikçi Ülkeler Perakende Dağıtım Kanalları ORGA Çok Katlı Mağazalar Dondurulmuş Gıdalar Pazara Giriş Stratejisi Dağıtım Kanalları Gıda Hizmet Sektörü Ürünleri Organik Gıda ve Konvansiyonel Gıdalar Arasındaki Fiyat Farkları Mevzuat İthal Edilen İşlenmiş Organik Ürünler için Sertifikalandırma Kuralları Etiketleme Kuralları İthal Edilen İşlenmiş Organik Ürünler İçin Etiketleme Kuralları Organik Tarım Ürünleri İçin Etiketleme Kuralları Sustainable Agriculture Promotion Act 3.3. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ Organik Üretim İç Pazar Organik ve Doğal Ürün Arasındaki Farklar Organik Ürünlerin Fiyatları Konusundaki İleri Dönemdeki Beklentiler Pazarın Büyüklüğü ve Eğilimler Pazardaki Ürün Çeşitleri Organik Meyve ve Sebzeler Hazır ve Paketlenmiş Gıda Ürünleri Organik Atıştırmalıklar Organik Unlu Mamuller Tüketici Tercihleri Organik Ürünler ile İlgili Tüketici Davranışları Geleceğe Dönük Satış Tahmini Dağıtım Kanalları Organik Tedarik Zinciri Organik Satış Kanalları Organik Perakende Sektörü Organik ve Konsanviyonel Ürünler Arasındaki Fiyat Farkları Mevzuat USDA Organik Standardı Etiketleme Kuralları Diğer Etiketleme Kuralları Gümrük Vergileri Sertifikasyon Diğer Gıda Yasaları ve Düzenlemeler 3

4 4. DÜNYA DA DÜZENLENEN ORGANİK ÜRÜNLERLE İLGİLİ FUARLAR 5. TÜRKİYE DE FAALİYET GÖSTEREN SERTİFİKASYON KURULUŞLARI KAYNAKLAR EKLER 4

5 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Türkiye de Organik Tarımın Gelişimi... 9 Tablo 2: Geçiş Süreci Dahil Genel Organik Tarımsal Üretim Verileri... 9 Tablo 3: Türkiye Organik Tarımsal Ürünler Üretimi...10 Tablo 4: Yıllar İtibarıyla Türkiye nin Organik Ürün İhracatı...12 Tablo 5: Kıtalar İtibariyle Organik Tarım Alanları ve Çiftlik Sayıları...13 Tablo 6: Bazı Organik Ürünlerin Fiyatları...26 Tablo 7. Rusya: Bazı Konvansiyonel Ürünlerin Fiyatları...27 Tablo 8. Rusya daki Bazı Organik ve Konvansiyonel Ürünlerin Fiyat Farkı...27 Tablo 9: Yerel ve İthal Organik Gıda Satışları (2007)...30 Tablo 10: İşlenmiş ve İşlenmemiş Organik Tarım Ürünleri İthalatı...30 Tablo 11: Aylık Ortalama Gıda Harcamaları ve EFA (Environmental Friendly Agriculture Çevre Dostu Tarım) Gıda Harcamaları...32 Tablo 12: Pazarının Büyüklüğü (2007)...32 Tablo 13: Kore deki Organik Ürün Perakende Satışları (2007)...32 Tablo 14: Organik İthal İşlenmiş Gıda Fiyat Farkları Tablo 15: Organik İşlenmiş Gıdalar (İthal Hammadde ile Kore de üretilmiş) için Fiyat Farkları (2007)...36 Tablo 16: Organik İşlenmiş Gıdalar (Yerel Hammadde ile Kore de üretilmiş) için Fiyat Farkları (2007)...37 Tablo 17: KFDA de Kayıtlı Türkiye de Faailiyet Gösteren Sertifikasyon Firmaları Listesi...41 Tablo 18: Toplam Organik Tarım Alanları ve Hayvan Sayıları Tablo 19: ABD Organik Gıda Pazar Değeri , milyar dolar...44 Tablo 20: ABD Organik Gıda Pazar Değeri *, milyar dolar...44 Tablo 21: Organik veya Doğal Olduğu Belirtilen Yeni Gıda ve İçecek Ürünleri ( )...45 Tablo 22: ABD de Perakende Organik Gıda Satışları Cari ve Sabit Fiyatları...47 Tablo 23: Yılları Arasında Piyasaya Sürülen Yeni Ürünler...48 Tablo 24: Yılları Arasında Piyasadaki Private Label Ürünler...48 Tablo 25: Gıda ve İlaç Toptancıları ile Doğal Gıda Dükkanlarındaki Perakende Organik Gıda Satışları ( Milyon $)...49 Tablo 26: yılları arasında Organik Meyve ve Sebze Perakende Satışları (cari ve sabit fiyatlarla)...50 Tablo 27: Hazır ve Paketlenmiş Gıda Ürünleri Satışları (cari ve sabit fiyatlarla)..51 Tablo 28: Organik Atıştırmalık Perakende Satışları (cari ve sabit fiyatlarla)...51 Tablo 29: Organik Unlu Mamuller Perakende Satışları (cari ve sabit fiyatlarla)...52 Tablo 30: Organik Ürün Tüketici Profili Tablo 31: Yaşa Göre Organik Gıda ve İçecek Satın Alma Sıklığı (Temmuz 2007)...54 Tablo 32: Yıllarında Organik Gıda ve İçecek Satın Alınan Yerler...55 Tablo 33: Yaş İtibarıyla Organik Gıda ve İçecek Satın Alınan Yerler (Temmuz 2007)...55 Tablo 34: Gelir Düzeyine Göre Organik Gıda ve İçecek Satın Alınan Yerler...56 Tablo 35: Haftada bir veya ayda iki kere satın alınan organik ürünler...57 Tablo 36: Yaş Grubu İtibariyle Haftada Bir ya da Ayda İki Kere Alınan Organik Ürünler...58 Tablo 37: Satın Alınan Markalı ve Mağaza Markalı Organik Ürünler...58 Tablo 38: Yaşlara göre markalı ve mağaza markalı satın alınan organik ürünler, Tablo 39: Organik Ürün Satın Alma Kriterleri, Tablo 40: ABD deki Perakende Organik Gıda Satışları (cari ve sabit fiyatlarla)..60 Tablo 41: ABD deki Organik Gıda Pazarı Büyüklüğü Tahmini Tablo 42: Kuzey Amerika Kıtası ndaki Önemli Organik Gıda Firmaları (2006)

6 Tablo 43: Kuzey Amerika daki Organik Ürün Satan Önemli Perakendeciler, Tablo 44: Seçilmiş aylar itibarıyle Boston ve San Fransisco Toptancı Hallerindeki Organik ve Konvansiyonel Meyve Fiyatları, ABD doları, Tablo 45: Seçilmiş Ürünler İtibarıyle ABD deki Ürün Fiyatları...70 Tablo 46: Seçilmiş Ürünler İtibarıyle ABD deki Perakende Ürün Fiyatları...72 Tablo 47: Organik Perakende Meyve ve Sebze Fiyatları, Ocak

7 ÖNSÖZ Sağlık ve çevre konusunda tüketici bilincinin giderek artması organik ürünlere olan dünya talebinde doğru orantılı artışlar meydana getirmektedir. Ülkemizde de organik tarımın temelleri ithalatçı ülkelerden gelen taleplerle atılmış olup, halen üretilen ürünlerin % 90 a yakını ihraç edilmektedir. Toprakların henüz çok kirlenmemiş olması, farklı iklim koşullarına ve zengin biyo çeşitliliğe sahip olması ülkemizi organik tarım açısıdan şanslı bir konuma getirmektedir. Bunlara ek olarak gelişmiş ülkelerde organik ürünleri satın almaya ve organik ürünler için daha fazla para ödemeye hazır bir tüketici kesiminin varlığı da ihracatçı ürettiğinin büyük bölümünü ihraç eden ülkemiz açısından bir şans olarak görülebilir yılı son çeyreğinde başlayan ve global bir boyuta ulaşan ekonomik krize rağmen dünyada organik ürün satışları artmaktadır. Bunun nedeni de tüketicilerin araba, televizyon vs. gibi pahalı ürünler satın almak yerine evde tüketmek amacıyla satın aldıkları organik ürünlere daha fazla bütçe ayırmalarıdır. Bu bağlamda, meyve, sebze, süt ürünleri, tahıllar, ekmek ve et gibi evde yemek pişirmek amacıyla satın alınan ürünlerin satışlarında artışlar olmuştur. Bu gelişmeler göz önüne alındığında 2009 yılında da ülkemiz organik ürünler ihracatının krizden çok fazla etkilenmeyeceği söylenebilir. İhracatçı firmalarımızın pazar çeşitlendirmelerini artırmaları amacıyla çalışmada Rusya Federasyonu, Kore Cumhuriyeti ve Amerika Birleşik Devletleri organik ürün pazarları incelenmiştir. Çalışmanın sektöre faydalı olmasını dileriz. İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi 7

8 1. TÜRKİYE DE MEVCUT DURUM 1.1. TÜRKİYE'DE ÜRETİM Ülkemizde sözleşmeli yetiştiricilik sistemi ile başlayan organik tarım ürünleri üretimi, konvansiyonel ürünlerde olduğu gibi talep yaratma çabalarının yoğunluk kazanması sonucu bağımsız projelerle gerçekleştirilen üretim şekliyle de desteklenmeye başlamıştır. Dış pazarlarca talep edilen çeşitlerin talep edilen miktarlarda üretilmesiyle 1985 yılında başlayan organik tarım ürünleri üretimi, 2000 li yıllara gelindiğinde yeni bir boyut kazanmıştır. Kuru incir, kuru üzüm ve kuru kayısı ile başlayan organik tarım ürünleri üretimi; bitkisel ürünler, işlenmiş gıda ürünleri ve diğer tarım ve gıda ürünleri olarak sınıflandırabileceğimiz sektörel yelpazeye ulaşmıştır. İlk yıllarda sadece 8 ürün organik olarak üretilirken, 2008 yılında üretilen ürün çeşidi 247 ye ulaşmış, üretici hektar alanda ton ürün elde etmiştir. Organik hayvancılık sektörü henüz gelişmekte olup, özellikle Doğu Anadolu Bölgesi nde bu konuda yatırımlar yapılmaktadır. Süt ve süt ürünleri konusunda yurtiçi talep giderek artmaktadır. Organik pamuk üretiminin artmasıyla organik tekstil sektörü giderek önem kazanmış olup, son yıllarda organik ürün yelpazesine organik bebek tekstili, havlu ev tekstili ve yatak da eklenmiştir. Organik bebek mamaları, bebek giysileri, oyuncak ve bebek kozmetiklerine olan talep özellikle 0 12 aylık bebekleri olan anne babaların hassasiyeti nedeniyle yurtdışında olduğu gibi yurtiçinde de giderek artmaktadır. Ülkemizde organik bitkisel ve hayvansal ürünler üretimi, işlenmesi ve pazarlanması 18 Aralık 1994 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Organik Metodlarla Üretilmesine İlişkin Yönetmelik, 11 Temmuz 2002 tarih ve sayılı resmi gazetede yayımlanan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik ile yeniden düzenlenmiştir. Daha sonra bahsi geçen yönetmelik tarih ve sayılı resmi gazetede yayımlanan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile revize edilmiştir. Aralık 2004 de de Organik Tarım Kanunu yürürlüğe girmiştir. Söz konusu, kanununun yürürlüğe girişinden yaklaşık 6 ay sonra 10 Haziran 2005 tarih ve sayılı Organik Tarımın Esasları ve Uygulamasına İlişkin Yönetmelik yürürlüğe girmiştir. Son olarak 17 Ekim 2006 tarih ve sayılı Resmi Gazete de ve 25 Ekim 2008 tarih ve sayılı Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile revize edilmiştir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı konu ile ilgili yetkili kamu kurumudur. Organik ürünler üretim ve ticareti özel düzenlemeler gerektirmekte, bu düzenlemelerin de uluslararası bazda kabul görmüş kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarınca kontrol edilmesi gerekmektedir. Ülkemizde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş 13 kontrol ve sertifikasyon firması faaliyet göstermektedir. Bunlardan 7 si AB ülkelerinde faaliyet gösteren firmaların Türkiye temsilcilikleri olup, diğerleri Türk firmalarıdır. 8

9 Tablo 1: Türkiye de Organik Tarımın Gelişimi Yıllar Üretici Tarım Alanı Ürün Çeşidi Sayısı (Hektar) Kaynak: T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tablo 2: Geçiş Süreci Dahil Genel Organik Tarımsal Üretim Verileri Yıllar Ürün Sayısı Çiftçi Sayısı Yetiştiricilik Yapılan Alan (ha) Doğal Toplama Alanı (ha) Toplam Üretim Alanı (ha) Üretim Miktarı (ton) Kaynak: T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 9

10 Tablo 3: Türkiye Organik Tarımsal Ürünler Üretimi (Miktar:Ton ) Ürünler Pamuk Buğday Elma Üzüm Zeytin Domates Fındık Kayısı Mercimek Çilek İncir Vişne Soğan Nohut Biber Kiraz Antepfıstığı Bal TOPLAM (Diğerleri Dahil) Ham veriler için kaynak: T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Derleyen: İGEME 1.2. TÜRKİYE'NİN DIŞ TİCARETİ Diğer ülkelerde olduğu gibi henüz ülkemizde de organik tarım ürünleri dış ticaretine ilişkin istatistiksel altyapı oluşturulamamıştır. Bahsedilen nedenle, ihracata ait istatistiki değerler ancak Ege İhracatçı Birlikleri kayıtlarından izlenebilmektedir. Buradan hareketle ihracatçı firmalarımızın organik tarım ürünlerini ihraç ederken söz konusu ürün grubunun ihracatının kayda bağlı olduğunu göz önünde bulundurmaları ve ilgili İhracatçı Birliğine kayıt yaptırmaları önem arz etmektedir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından açıklanan üretim istatistikleri ile Ege İhracatçı Birlikleri tarafından açıklanan dış ticaret istatistikleri arasında önemli bir farklılık görülmektedir. Bahsedilen istatistiksel farklılık aşağıdaki nedenlerden kaynaklanmaktadır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından açıklanan istatistiki veriler işlenmemiş ürün değerlerini yansıtmaktadır. Ege İhracatçı Birlikleri`nce açıklanan istatistik değerler ise işlenmiş ürün (yaş, kurutulmuş, dondurulmuş ve diğer şekillerde işlenmiş ürün) değerlerini yansıtmaktadır. Organik tarım ürünlerinin bir kısmı yurtiçi tüketime sunulmakta, dolayısıyla Ege İhracatçı Birlikleri kayıtlarında yer almamaktadır. 10

11 Organik tarım ürünleri ihracatının kayda bağlı olmasına karşın firmalarımız zaman zaman kayıt yaptırmamaktadır. Ayrıca, Dünyada ve ülkemizde konvansiyonel ürünler ticaretinin izlenmesine imkan sağlayan Armonize Sınıflandırma sisteminin organik tarım ürünleri için oluşturulmamış olması tüm dünyada organik tarım ürünleri ticaret istatistiklerinin izlenmesini güçleştiren bir diğer önemli faktör olarak karşımıza çıkmaktadır yıllarında kuru üzüm, kuru incir, kuru kayısı ihracata konu olan organik tarım ürünleri iken, günümüzde sektör ve ürün yelpazesi genişlemiştir. Organik ürünler üretim ve ihracatı sert kabuklu ve kuru meyveler, dondurulmuş meyve ve sebzeler, yaş meyveler ve sebzeler, baharatlar ve bakliyat sektörlerinde yoğunlaşmış olup, gülsuyu, gülyağı, zeytinyağı, pamuk ve tekstil ürünleri üretimi ve ihracatı gerçekleştirilen diğer organik ürünler olmuştur. İhracat yapılan ülke sayısı 33 olup, AB ülkeleri en önemli ihraç pazarlarımızı oluşturmaktadır. AB ülkeleri dışında, Kuzey Avrupa ülkeleri, ABD, Kanada ve Uzakdoğu ülkeleri dikkat çeken potansiyel pazar görünümündedir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nca yayımlanan yönetmeliğe ilave olarak ekolojik ürünler ihracatını belirli bir disipline kavuşturmak ve altyapısını hazırlamak amacıyla tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan İhracat Yönetmeliği eki Kayda Bağlı İhracat Listesi nin 7. Maddesi çerçevesinde ekolojik ürünlerin ihracatı kayda bağlanmıştır. Ege İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği söz konusu ürünlerin kayıt ve ihracatına yönelik işlemlerde Koordinatör Birlik olarak tayin edilmiştir. Pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de organik ürün dış ticaret istatistiklerini tutmak üzere geliştirilmiş bir sistem olmadığı için, yapılan ihracatın tamamı istatistiklere yansımamaktadır. Gerçekte ihracatımızın daha fazla olduğu düşünülmektedir. 11

12 Tablo 4: Yıllar İtibarıyla Türkiye nin Organik Ürün İhracatı (M: Miktar: Ton, D: Değer: 1000 $) ÜRÜNLER M D M D M D Kuru İncir Fındık Kuru kayısı Dondurulmuş meyve Kurutulmuş elma Kuru üzüm Kuru erik 0, Pamuk Mercimek Çam fıstığı Haşhaş tohumu Nohut Anason, rezene, kişniş Kimyon Zeytinyağı Kekik, defne Domates salçası Dondurulmuş sebze Elma suyu TOPLAM (Diğerleri Dahil) Ham veriler için kaynak: Ege İhracatçılar Birliği Derleyen: İGEME *: Veri yok 12

13 2. DÜNYA DA MEVCUT DURUM 2.1. ÜRETİM Organik tarım tüm dünyada hızla gelişmekte olup, 138 den fazla ülkede organik tarım yapılmaktadır. Dünyada organik tarım üzerine yapılan son araştırmaya göre den fazla çiftlikte ve 30.4 milyon hektarda üretim gerçekleştirilmektedir. Bu değer araştırma kapsamında incelenen ülkelerin toplam tarım arazilerinin % 0.7 sine denk gelmektedir. Okyanusya organik tarım yapılan toplam tarım alanı, incelendiğinde %42 ile birinci sırada, Avrupa %24 ile ikinci sırada ve Latin Amerika %16 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Ülke bazında en büyük organik tarım alanına sahip ülkeler sırasıyla Avustralya (12.3 milyon hektar), Arjantin (2.1 milyon hektar), Çin (2.3 milyon hektar) ve Amerika Birleşik Devletleri dir (1.6 milyon hektar) yılında ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi) ve Organic Services isimli kuruluşun birlikte yürüttüğü Doğadan toplanan organik ürünlerin üretimi ve pazarlama konulu çalışmaya göre; 62 milyon hektar alanda 979 organik doğan toplama projesi gerçekleştirilmiştir. En büyük toplama alanları Avrupa ve Afrika da olup toplamı 27 milyon hektardır Kıtalar İtibariyle Organik Tarım Tablo 5: Kıtalar İtibariyle Organik Tarım Alanları ve Çiftlik Sayıları Kıta Adı Organik Tarım Alanı (Hk.) Organik Organik Tarım Çiftlik Alanı Sayısı (Hk.) Payı Toplam Tarım Alanındaki Payı Toplam Tarım Alanındaki Organik Çiftlik Sayısı Afrika Asya Avrupa Latin Amerika Kuzey Amerika Avustralya Toplam Kaynak: SOEL FİBL Survey 2007,

14 Afrika Afrika da organik üretimin sertifikalandırılması nadiren yapılmakta olup, pek çok ülkede de güncel istatistikler mevcut değildir. Bununla birlikte Afrika nın güneyindeki ülkeler de organik üretim artmaktadır. Bu büyümedeki en önemli faktör gelişmiş ülkelerden gelen taleptir. Afrika da yaklaşık olarak hektarlık bir alanda çiftlikte sertifikalı organik tarım yapılmaktadır. Mısır ve Güney Afrika dışındaki Afrika ülkelerindeki organik pazar oldukça sınırlıdır. Bunun nedeni düşük gelir seviyesi ve kontrol/sertifikasyon altyapısının gelişmemiş olmasıdır. Sertifikalı organik ürünler, Afrika nın tarımsal ürünlerde en büyük pazarı olan Avrupa Birliği ülkelerine ihraç edilmektedir Asya Asya kıtasında 3.1 milyon hektarlık bir alanda çiftlikte organik tarım yapılmaktadır. Bölgedeki gelişmeler ve faaliyetlerin önemli bir bölümü piyasa düzenlemeleri ve sertifikasyon olmadan gerçekleşmektedir. Organik yasal düzenlemeye sahip Asya ülkeleri, Hindistan, Japonya, Kore, Filipinler, Tayvan ve Tayland dır. Organik yasal düzenlemeler iç pazarda gönüllü, ihracatta ise zorunlu olma eğilimindedir. Sadece İsrail ve Hindistan ın AB düzenlemelerine denk düzenlemeleri bulunmaktadır. Organik üretim ve satışlar bağlamında Asya da pazar hızla büyümektedir. Tüm kıtada organik ürünler yetiştirilmekte ve bu ürünlerde bazı ülkeler uluslararası tedarikçi olmaktadırlar yılındaki perakende satış tutarı 780 milyon ABD doları olup, bu talebin yoğunlaştığı ülkeler Japonya, Güney Kore, Singapur, Tayvan ve Hong Kong dur Avustralya/Okyanusya Bu alan, Avustralya ve Yeni Zelanda ile Fiji, Papua Yeni Gine, Tonga ve Vanuatu gibi küçük ülkelerden oluşmaktadır. Bahsedilen ülkelerde toplam 12.4 milyon hektarda çiftlikte organik üretim gerçekleştirilmektedir. Tahıllar, tüm yıl boyunca yetiştirilen meyve ve sebzeler, şarap, süt ürünleri, dana ve koyun (eti ve yünü) ile tıbbi bitkiler Avustralya da yetiştirilen en önemli ürünlerdir. Kivi, elma, yaban mersini, taze ve işlenmiş sebzeler, süt ürünleri, et, bağcılık ve su ürünleri Yeni Zelanda da yetiştirilen organik ürünler arasındadır. Avustralya daki organik ürün sanayi, denizaşırı ülkelerden gelen taleplerin etkisiyle gelişmektedir. Avustralya nın organik ürünleri için önemli pazarlarını 2000 li yılların başlarında yaklaşık olarak %70 pay ile Avrupa ülkeleri oluştururken, diğer gelişen ihracat pazarları Japonya, ABD, Singapur ve Hong Kong idi. Sığır eti için ABD nin en önemli ihracat pazarı olduğu görülmektedir. Organik üretimi teşvik edici devlet destekleri olsa da ne Avustralya da ne de Yeni Zelanda da parasal bir destek verilmektedir. Avustralya 1992 den beri organik ve 14

15 biyodinamik ürünler ile ilgili ulusal yasalara sahip olup, AB nin üçüncü ülkeler listesinde yer almaktadır. Aynı şekilde Yeni Zelanda üçüncü ülkeler listesinde yer almaktadır. Söz konusu standartlar sadece ihraç ürünleri için zorunlu uygulanırken, organik kelimesi yasal olarak yurtiçi piyasada korunmasa bile bu standartların ülke içinde gayri resmi bir etkisi bulunmakta idi. Bununla birlikte 2006 yılında organik standartların Avustralya da yurtiçi piyasada da kullanılmasına başlanmıştır. Yeni Zelanda da 2003 yılında Ulusal Organik Standardı oluşturulmuş olup, mevcut sertifikasyon sistemlerini desteklemektedir. Yeni Zelanda Organik Sektör Stratejisi nin oluşturulmuş olması hükümetin organik konusuna verdiği önemi gösterse de, strateji devlet desteği ile sınırlı kalmıştır. Organik ürünlere olan tüketici talebi artsa da Avustralya organik gıda pazarı yine de geniş pazar olarak kabul edilmektedir. Yurtiçi piyasada organik ürünlerin fiyatları, konvansiyonel ürünlere göre daha yüksektir. İthal gıda ve içecek ürünleri genellikle Yeni Zelanda, ABD ve Birleşik Krallıktan ithal edilmektedir. Kişisel bakım ürünleri ve pamuk ise ithalatı artan diğer ürünlerdir Avrupa Organik tarım, 1990 ların başından beri hemen hemen tüm Avrupa ülkelerinde hızla gelişmeye başlamıştır yılı sonu itibariyle, 6,9 milyon hektarda çiftlikte organik tarım yapılmaktadır. AB üyesi ülkelerde 7.4 milyon hektarda yaklaşık çiftlik tarafından organik üretim gerçekleştirilmektedir. Yani toplam tarım alanının %4 ünde organik tarım yapılmaktadır. İtalya, en çok çiftliğe ve organik tarım arazisine sahip ülkedir yılı itibariyle Avrupa pazarının büyüklüğü milyar Avro olup, en büyük Pazar 3.9 milyar Avro ile Almanya dır. Almanya yı 2.4 milyar Auro ile İtalya ve 2.2 milyar Avro ile Fransa takip etmektedir. Kişi başına yıllık organik ürün tüketimi en yüksek ülke İsviçre olup, tüketim 100 Avro nun üzerindedir. Avrupa pazarı 2005 yılında bir önceki yıla göre %10 büyümüştür yılında Almanya 4.6 milyar Avro luk bir Pazar büyüklüğüne sahip olup, onu 2.65 milyar Avro ile İtalya ve 1.7 milyar Avro ile Fransa izlemektedir. AB de organik tarıma verilen desteklerden biri Kırsal Kalkınma Programları altında verilen hibeler olup, Haziran 2004 te de Organik Gıda ve Tarım Aksiyon Planı açıklanmıştır. AB üyesi olmayan Avrupa ülkelerinde de benzer destek mekanizmaları kullanılmaktadır. Ayrıca, hem ülke hem AB bazında organik tarım araştırmaları desteklenmekte olup, 2006 yılında 65 milyon Avro luk bir bütçe bu amaçla kullanılmıştır Latin Amerika Birçok Latin Amerika ülkesinde ve daha büyük alanlarda organik tarım yapılmaktadır yılında toplam 4.9 milyon hektarda sertifikalı üretim yapılmıştır. Hemen hemen tüm Latin Amerika ülkelerinde organik tarım yapılmakla birlikte gelişmişlik düzeyi 15

16 ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Uruguay, Meksika ve Arjantin organik tarım alanı oranının en yüksek olduğu ülkelerdir. Birkaç ülke haricinde Latin Amerika ülkelerinde organik tarımsal üretim için hükümetler tarafından doğrudan sübvansiyon ve parasal destekler verilmemektedir. Brezilya, organik ürünlerin üretimi, araştırma yapılması, dernek kurulması, pazarlama ve ticaret konularında teşvik etmek amacıyla Bakanlıklar arası Pro Organic Plan yayımlanmıştır. Bolivya da ise ekolojik üretimin geliştirilmesi ve ulusal kontrol sisteminin yapılandırılmasının teşvik edilmesi için bir eylem planı hazırlanmıştır. Costa Rica da araştırma ve eğitim için yasal fonlar bulunmaktadır. Latin Amerika da ihracat organik sektörünün en önemli faaliyeti olarak görülmektedir. Merkezi Amerika da kahve çekirdeği ve muz, Paraguay da şeker ve Arjantin de et ve hububat ithalatçı ülkelerin talebi doğrultusunda üretilen ve ticareti yapılan ürünlerdir. 15 ülke organik tarım konusunda yasal düzenlemeye sahip olup, üç ülkede de yasal altyapı geliştirilmektedir. Costa Rica ve Arjantin AB üçüncü ülkeler listesinde yer almaktadır Kuzey Amerika Kuzey Amerika da yaklaşık olarak 2.2 milyon hektarda organik tarım yapılmakta olup, bu alan toplam tarım yapılan alanların yaklaşık %0.6 sına denk gelmektedir e yakın sayıda çiftlikte üretim yapılmaktadır. Diğer kıtalarla karşılaştırıldığında Kuzey Amerika organik tarım alanların artışı sağlamında %30 luk bir artışla en büyük artış olan kıtadır. ABD pazarında giderek daha fazla ürün piyasaya sürülmekte ve USDA tarafından akredite olan sertifikasyon kurumlarının sayısı da giderek artmaktadır. Organik ürünlerin uluslararası ticaretinin kolaylaştırılması konusunda çalışmalar yapılmaktadır. The World of Organic Agriculture Statistics and Emerging Trends isimli yayına göre 2006 yılı itibariyle 17 milyar ABD dolarlık pazar hacmine ulaşan Kuzey Amerika pazarı, küresel bazda pazardaki satışların %45 inin gerçekleştiği kıtadır. Sağlıklı ve besleyici gıdalara olan tüketici talebinin ve dağıtım kanallarının artması pazarın büyümesindeki en önemli nedenlerdir. ABD de Ulusal Organik Program 2002 yılında yürürlüğe girmiş olup, Kanada ise 1999 dan beri gönüllü ve yasal düzenlemelerle desteklenmeyen bir organik standarda sahipti. Fakat, 2008 yılının sonunda (14 Aralık), Kanada Organik Ürün Düzenlemeleri tamamıyla yürürlüğe girdiğinde bu durum değişecek olup, Kanada da satılan tüm ürünler Kanada standartlarına göre sertifikalandırılacak ve Kanada Organik Ofisi (Canada Organic Office) tarafından tanınan akreditasyon kuruluşunca akredite edilecektir. 16

17 2.2. DÜNYADAKİ STANDARDLAR VE DÜZENLEMELER İlk uluslararası standard 1980 yılında IFOAM tarafından basılmıştır. İlk kanuni düzenlemeler ise yine 1980 yılında Avrupa Ülkelerinde (Ör. Avusturya, Fransa) geliştirilmiştir. Bilindiği gibi, 1991 yılında Avrupa Birliği 2092/91 sayılı AB düzenlemesi yasalaşmıştır. Söz konusu düzenleme ile üretim standardları, etiketleme ve kontrol standardları ve uluslar arası ticaret ile ilgili standartları oluşturulmuştur. Avrupa da, Latin Amerika ve Asya da birçok ülke kendi mevzuatlarını 1990 ların ortalarında yayımlamıştır da Codex Alimentarius organik bitkisel üretim için ilk rehberi hazırlamıştır yılında rehbere hayvansal üretim de eklenmiştir yılında ABD de Birleşik Devletler Ulusal Organik Programı yürürlüğe girmiş olup, Çin de ise mevzuat 2005 yılında tamamlanmıştır yılında Kanada ve Paraguay mevzuatlarını oluşturmuşlardır. 2092/91 sayılı AB Organik tarım düzenlenmesinin revizyonuna 2005 yılında başlanmış olup, 12 Haziran 2007 de Avrupa Tarım Bakanları yeni organik üretim ve etiketleme mevzuat ana başlıkları konusunda mutabık kalmıştır. 20 Temmuz 2007 de yayımlanan yeni düzenleme, üreticiler ve tüketiciler için sade ve kolay anlaşılır bir şekilde hazırlanmıştır. Yeni kurallar, organik üretim için temel kurallar, ilkeler ve amaçlardan oluşan tam bir set oluşturmakta ve daha istikrarlı bir kontrol sistemi ile kalıcı bir ithalat rejimini de içermektedir. AB organik logosunun kullanımı zorunlu olarak, ancak ulusal ve özel logolar da AB logosu ile birlikte kullanılabilecektir. Ürünlerin üretildiği yerler tüketicilerin bilgilendirilmesi amacıyla etiket üzerinde belirtilmesi zorunlu hale getirilmiştir. Gıdaların organik logosu taşıyabilmeleri için en azından içeriğinin %95 inin organik olması gerekmektedir. GDO nun kullanımı yasal olmaya devam etmektedir. Yeni düzenleme ile izin verilen GDO ların kazaen varlığı için belirlenen limit %0.9 olup, bu oranın organik ürünler için de geçerli olacağı açıklığa kavuşturulmuştur. Organik tarımda kullanılmasına izin verilen maddeler listesinde bir değişiklik yapılmamıştır. Yeni düzenleme ile organik su ürünleri, şarap, deniz yosunu ve maya için de temel kurallar oluşturulmuştur. Yeni AB düzenlenmesi ile yukarıda belirtilenlere ek olarak; Organik olmayan ürünleri de kullanılan organik maddelerin içerik bölümünde belirtilmesine izin verilmiştir. Düzenleme kantin ve restoranları kapsamamakta ancak üye devletlerin sektörü düzenlemelerine izin verilmektedir. Bu konu 2011 e kadar AB düzeyinde yeniden gözden geçirilmek üzere askıya alınmıştır. İthalat rejimi ile üçüncü ülkeler AB pazarına ihracat yaptıklarında AB üreticileri ile aynı ya da denk koşullara tabi olacaklardır. AB logosu taşıyan ithal ürünlerde dahil olmak üzere tüm ürünlerin nerede üretildiği bilgisi ürün üzerinde yer alacaktır. Yeni AB organik düzenlemesi 1 Ocak 2009 tarihinde yürürlüğe girecektir. 17

18 AB İthalat Prosedürleri 2006 yılı Aralık ayı sonunda AB organik ürünlerin ithalatı ile ilgili yeni mevzuatı yayınlamıştır. Yeni ithalat mevzuatında Üçüncü Ülke Listesi sistemi geçerliliğini sürdürmektedir. Yeni mevzuattaki yönetmeliklerin 2008 yılında uygulamaya geçeceği düşünülmektedir. Yeni ithalat yönetmeliğinin uygulamaya konulmasında bir gecikme yaşanacak ve ancak 2010 yılında tamamıyla uygulamada olacaktır. AB ye ürün ithalatı yapmak için, ürünlerin bir kontrol kuruluşu tarafından veya Avrupa Komisyonu tarafından tanınan bir otorite tarafından sertifikalandırılmış olması zorunluluğu vardır DÜNYADA SERTİFİKASYON VE AKREDİTASYON Öncelikli olarak sertifikasyon ve akreditasyon bir araç olarak ticaretin artmasına pazarın gelişmesine ve güven konusunun gelişmesine hizmet etmektedir. Sertifikasyon ve akreditasyon mekanizmaları hızlı bir şekilde gelişmektedir. Codex Alimentarius, organik bölümünde, ortak uluslararası temel kurallar ülkeler için tanımlanmaktadır. AB ve Amerika Birleşik Devletlerinde organik düzenlemeler yasalaşmış ve uygulamaya konulmuştur. Ülkeler spesifik düzenlemeler eklemiştir. Özel sektör standardları, IFOAM ın Temel Standardına dayanmaktadır. IFOAM Temel Standardı, geçmişte ve günümüzde Codex ve ülkelerin kendi mevzuatları için bir referans oluşturmaktadır. Halihazırda 65 ülkenin organik düzenlemesi uygulamada olup, 18 ülke kanun taslakları üzerinde çalışmaktadır. AB, ABD ve Japonya gibi önemli tüketim ve ithalat pazarları kanun oluşturmada öncü ülkeler arasında olup, Hindistan, Çin ve Brezilya gibi ülkeler bu yolda devam eden ülkeler arasındadır. Uygulamada olan sistemler birbirinden farklı bile olsa, tüm aşamalardaki kontrol ve denetleme işi tüm denetçi ve sertifika veren kişilerin değerlendirildiğini ve akredite edildiğini garanti etmelidir. Kontrol ve sertifikasyon akredite edilir ya da en azından devlet kurumları tarafından kanuna uygun olarak denetlenir. Bunlara ek olarak, özellikle organik pazarın gelişmiş olduğu ülkelerde pek çok özel standard ve etiketleme kuralları mevcuttur. Dünyada özel standartlara ve/veya kanunlara göre sertifika veren kayıtlı 395 sertifikasyon kuruluşu mevcuttur. Bununla birlikte, kuralları tanımlamak yeterli olmamaktadır. Ürünlerin dolaşımına izin veren uluslararası denkliği garanti eden minimum bir standardın oluşturulması gerekmektedir. Sertifikasyon ve akreditasyon sistemleri arasında tanıma ve kabul etme konusundaki eksiklikler, ticaretin artırılması pazarın ve güvenin geliştirilmesi amacı ile çelişmektedir. 18

19 Günümüzde mevcut ve farklı sistemler ticarette teknik bir engel yaratmakta olup, üreticiler farklı düzenlemelere sahip pazarlara girmek istediklerinde ürünlerine birden fazla sertifika almak zorunda bırakılmaktadır. Bu işlemler, ne üretici için ne de tüketici için herhangi bir katma değer yaratmamasının yanında bürokratik işlemleri de artırmaktadır ORGANİK ÜRÜNLERİN İHRACATINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR Özellikle gelişmiş ülkelerde organik ürün tüketiminin gün geçtikçe artış göstermesi bu sektöre birçok üreticinin sıcak bakmasına neden olmuştur. Fakat organik ürün üretimi için belirli bir geçiş sürecinin bulunması ve bu ürünlerde tüketici güveninin sağlanmasının önemi, bu yatırımın uzun vadeli olmasını ve bu yüzden dikkatle planlamasını gerektirmektedir. Firmanın ulaşmak istediği genel ekonomik hedeflerinin (kar, yatırım, üretim, ihracat vb.) yanı sıra organik ürünlerde çevresel faktörler de önemli bir yer tutmaktadır. İhracat pazarlarında tutunabilmenin en önemli faktörlerden birisi tüketiciyi söz konusu ürünün organik olduğuna ikna etmek olup, bu bağlamda sertifikasyon ve bu sertifikasyonun şartlarını yerine getirmektir. Organik ürün tercihinde ortaya çıkan başka bir unsur da firmanın sosyal/toplumsal sorumluluğu olup, bu çerçevede çevreye olan duyarlılığı, işçi haklarının gözetilmesi, toplumsal sorunlara bakışı gibi özelliklerdir. Organik ürün tüketicisi çoğunlukla firmaların bu konulardaki yaklaşımını bilmek istemekte ve bu konuları uzun vadeli karşılıklı güvenin ilk aşaması olarak görmektedir. Gelişmiş ülke pazarlarındaki tüketiciler bu yüzden organik ürünleri satın almadan önce firmaların kendilerinin belirlemiş oldukları kriterleri yerine getirip getirmediğine dikkat etmektedir. Bu bağlamda, ihracatçı firmanın ekonomik hedeflerine ulaşmasının yanı sıra, şu önceliklerin de dikkate alınmasında fayda görülmektedir. 1 Standartların yerine getirilmesi sırasında firmanın ekolojik ve sosyal amaçlarının ortaya konulması, 2 Niş marketlerinin ortaya çıkarılıp, firma için potansiyelinin belirlenmesi, 3 Uzun vadeli müşteri kazanmak ve bu müşterilerin koruması İhracat Potansiyelinin Belirlenmesi İhracat potansiyelinin belirlenmesi iki aşamada gerçekleştirilebilmektedir. Firmanın kendi ihracat potansiyelinin belirlenmesi (güçlü/zayıf yanları, organizasyon vb.) Hedef pazarındaki potansiyelin araştırılıp, firma hedefleriyle uyuşup uyuşmadığının saptanması. 19

20 Firmanın İhracat Potansiyelinin Belirlenmesi Firmanın ihracat potansiyelinin belirlenmesi için aşağıdaki soruların yanıtlanması ve bu bağlamdaki güçlü/zayıf yönlerini tespit edilmesi faydalı görülmektedir. Yönetici ve çalışanlar ihracat konusunda eğitimli mi? İhracat konusunda eğitim nerede ve nasıl sağlanabilir? İhtiyaç duydukları bilgiyi nereden sağlayabilirler? Çalışanların yeterli yabancı dil bilgileri mevcut mu? Firmada yabancı ülkelerle iletişimin sağlanması için gerekli altyapı mevcut mu? (faks, e mail vb.) Firmanın şirket imajın, temsil edecek malzemeleri mevcut mudur? (logolu/antetli mektup kağıtları vb.)? Firmanın iyi tasarlanmış ve çeşitli yabancı dillerdeki fiyat listesi ile firmanın geçmişinin anlatıldığı dökümanları mevcut mudur? Firmanın üretim kapasitesi ile ilgili sorular: Üretim yöntemleri müşteri taleplerini yerine getirecek (kalite, ürün spesifikasyonları vb.) düzeyde midir? Üretim bölgesinin durumu iyi midir? Taleplerin artması durumunda firma bu talebi karşılayacak düzeyde midir? Firmanın finansal yapısı ile ilgili sorular: İhracatı gerçekleştirmek için yapılacak yatırım için ne kadar sermaye gerekmektedir? Gerekli sermayenin ne kadarı firmanın kendisi tarafından karşılanacaktır? Gerekli sermayenin kalanı nereden temin edilecektir? Alınacak kredinin maliyeti ne kadardır? Bu krediyi alabilmek için gerekli prosedürler nelerdir? 20