DERS:Tarımsal örgütlenme Konu:Pankobirlik Dersi veren: Arş.gör.Dr Osman Orkan ÖZER HAZIRLAYANLAR; Cansu AYHAN Ahmet ÖZTÜRK Eda ÖNCÜ 2013 Aralık

Transkript

1 DERS:Tarımsal örgütlenme Konu:Pankobirlik Dersi veren: Arş.gör.Dr Osman Orkan ÖZER HAZIRLAYANLAR; Cansu AYHAN Ahmet ÖZTÜRK Eda ÖNCÜ 2013 Aralık

2 Pancar Kooperatifleri ve Pankobirlik'in Kuruluşu Pancar ekicileri; 1951 yılında Türkiye Şeker Sanayii'nin genişletilmesi konusunda alınan kararların uygulamasıyla kooperatifler halinde teşkilatlanmaya başlamıştır. Ülkemizin artan şeker ihtiyacını karşılamak üzere yeni fabrikaların kurulması için gerekli sermayenin oluşumu yanında, şeker sanayinin hammaddesinin temini amacıyla, çiftçi potansiyelinden yararlanılması fikri pancar kooperatiflerinin kurulması çalışmalarının esas hareket noktası olmuştur. Çiftçilerin tek başına fabrikaya ortak olmalarından çok, toplu halde meydana getirdikleri bir kuruluşun sermayeye katılması, güçlenme yönünden daha uygun görülmüş ve bu oluşumu ilk olarak gerçekleştiren pancar üreticileri de 'Adapazarı Pancar Ekicileri Kooperatifi'ni kurmuşlardır.

3 Bu teşebbüsle ekicilerinin ilk kez teşkilatlanması ve kooperatif halinde şirket sermayesine sahip olması da bir dönüm noktası olmuştur. Bu çalışmalar diğer şeker fabrikalarının kuruluşlarında da yapıcı rol oynamış ve şeker sanayiinin gelişme programının hayata geçirilmesinde önemli unsur olmuştur. O tarihten bu yana kurulan şeker fabrikalarına paralel olarak sayıları bugün 31'e ulaşan ve ortak sayıları 1,6 milyonu aşan pancar kooperatifleri, Birlik olmanın verdiği güçle de ülke tarımının gelişmesine önemli katkılar yapmıştır.

4 2012 yılı verilerine göre, Birliğin iştirakleriyle birlikte ülke 550 Milyon $ sermaye, 6000 kişiye istihdam olanağı, Yıllık olarak ürün bazında ortaklarına 300 milyon $ ayni ve nakdi kredi desteği, 70 milyon $ dolayında vergi ödemesi, 1 Milyar $ ulaşan ciro,ekonomisine katkısı Ülke ekonomisine ve tarımına bu katkılar yapılırken de kendisi, bağlı kooperatifleri ve iştirakleri dâhil Devletten herhangi bir destek almamış ve faaliyetlerini ortaklarının kendi sermayeleri ile oluşturduğu özkaynaklarından karşılamıştır Sayılı Kooperatifler Kanununun kabulü sonrası Pancar Ekicileri Kooperatifleri, Birlik kurmak üzere teşebbüse geçmiş ve Raiffeisen modeli benimsenerek, ülkemiz kooperatifçiliğinde önemli bir kilometre taşı olan

5 PANKOBİRLİK tarihinde kurulmuştur Pankobirlik'in faaliyete geçmesinden sonra, özellikle ülkenin ekonomik gelişimine paralel olarak, şeker sanayiinin de geleceğinin garanti altına alınabilmesi amacıyla pancarın dışındaki ürünlerin Pancar Kooperatifleri tarafından değerlendirilmesi kabul edilmiş ve Ana sözleşmeler tadil edilerek Kooperatifler çok amaçlı hale dönüştürülmüştür. Pankobirlik'i genel anlamda tanımlayacak olursak; 'Ülkemizin 64 ilinin, yerleşim biriminde pancar üretimi yapan, yaklaşık 1.6 milyon ortağıyla, 31 pancar kooperatifinin 308 şubesi, 5 kooperatif şeker fabrikası, (Amasya, Kayseri, Boğazlıyan, Konya, Çumra) ve 50'nin üzerinde tarımsal amaçlı iştirakiyle, devletten bugüne

6 kadar herhangi bir destek almadan, tamamen üyelerinin kendi imkânlarıyla oluşturduğu sermayeleri ile ortaklarının tarımsal faaliyetlerinde kullandıkları her türlü girdinin teminini, dağıtımını, denetimini ve koordinasyonunu yapan Pancar Kooperatiflerinin üst örgütü ve temsilcisi Genel Müdürlüğü'dür. İŞTİRAKLERİ 1951 yılında mevcut 4 şeker fabrikasının, (Alpullu, Uşak, Eskişehir ve Turhal) ülkenin artan şeker ihtiyacını karşılayamaması nedeniyle, şeker sanayiinin genişletilmesine karar verilmiştir. Bu amaçla yeni pancar ekim sahaları meydana getirilerek şeker fabrikalarının sayısı artırılmış ve bu suretle artan tüketimin karşılanması sağlanmıştır.

7 Bu büyük projeye karar verilirken hareket noktası, çiftçinin fabrikalara yalnız pancarını teslim eden bir üretici değil, aynı zamanda pancarını götürdüğü fabrikanın sahibi olma ilkesi benimsenmiştir. Bu işin hayata geçirilebilmesi için en uygun yolun, pancar çiftçilerinin kooperatifler halinde teşkilatlanması olduğu düşünülerek, Pancar Ekicileri Kooperatiflerinin kurulmaları sağlanmıştır. Çiftçilerin kooperatifleri kanalıyla yeni kurulan Şeker Fabrikalarının sahibi olması yılları arasında yeni kurulan 11 şeker fabrikasının hepsinin özel A.Ş. olarak kurulmasına neden olmuş ise de, üreticilerin ve kooperatiflerinin o zamanki ekonomik şartları buna müsaade etmemiş ve ancak Adapazarı, Amasya, Kayseri, Konya ve Kütahya Şeker Fabrikaları Pancar Kooperatiflerinin

8 sermayelerine iştirak ettikleri kuruluşlar olmuştur. Bu adım atıldıktan sonra şeker sanayi ve pancar çiftçilerinin ülkenin değişen ve gelişen ekonomik ve sosyal şartlarının tabii bir sonucu olarak dışa bağımlı olmadan ihtiyaçlarını karşılayacak ve kendine yeterli gerekli entegrasyonun sağlanması düşünülmüş ve dikkatli, planlı ve tedbirli hareket edilmiştir. İzlenen iştirakler politikası çerçevesinde, pancar dışındaki ürünlerin değerlendirilmesini sağlayacak muhtelif yerel kuruluşların; bizzat Pancar Kooperatiflerinin öncülüğü ile kurulması veya kurulmuş bulunanlara iştirak edilmesi gerçekleştirilmiş, buna istinaden; daha pek çok tarımsal amaçlı müesseseler ile muhtelif yem ve süt fabrikalarının kurulmaları sağlanmıştır.

9 PANKOBİRLİK İN AMAÇLARI Kooperatifçilik hareketinin etkili bir şekilde gelişebilmesi ve kendisinden beklenilen sosyal ve ekonomik verimliliği sağlayabilmesi için kooperatiflerin üst örgütlenmesini tamamlaması gerekmektedir. Böylece birim kooperatifler, tek başına başaramayacakları önemli teşebbüslere girişebileceklerdir. O Kooperatifçiliğin geliştiği tüm ülkelerde bu teşkilatlanma biçimi 19. yüzyılda tamamlanmış ve bu ülkeler, teşkilatlanmayı uluslararası hatta kıtalararası seviyeye çıkararak; kendi aralarında kooperatifçilik konusunda bilgi alış verişinde bulunmaya karşılıklı yardım ve dayanışmaya başlamışlardır. O Ülkemizde ise bu süreç 1969 yılında 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu yürürlüğe

10 girince başlamıştır. Bu tarihe kadar yürürlükteki mevzuatın müsait olmaması nedeniyle, kooperatiflerin üst örgütlenmesi konusunda herhangi bir gelişme olmamıştır. O Ancak, söz konusu Kanunun yürürlüğe girişinden sonra aynı amaçlı kooperatiflerin bazıları, bölge ve merkez birliklerini kurmak suretiyle üst seviyede teşkilatlanmaya gitmişlerse de, kooperatifçiliğin arzu edilen düzeye erişememesi nedeniyle bu husustaki oluşumlar arzu edilen ölçüde hayata geçirilememiştir.

11 Uzun çalışmalar sonunda hazırlanan ve ortak Kooperatifler tarafından kabul edilen Ana sözleşmeye göre Birliğin amaçları aşağıdaki şekilde tespit edilmiştir. O Ortak Kooperatifleri her yönden resmi ve özel teşekküllere karşı temsil etmek, O Kooperatifçilik fikrinin yayılması, gelişmesi ve korunmasını sağlamak, O Ortaklarının müşterek menfaatlerini korumak, O Ortak Kooperatiflerin ihtiyacı olan her nevi ziraat alet ve makineleri ile ekipmanları ve yedek parçaları, suni gübreleri, mücadele ilaçları ve makineleri, tohumluklar, damızlık et ve süt hayvanları ve diğer ihtiyaçları memleket içinden ve dışından temin etmek.

12 O Ortak Kooperatiflerin ihtiyaçlarını imal ve ithal eden, satışını yapan müesseselerin mümessilliklerini almak, O Ortak Kooperatiflerin pancar ve dışındaki ürünlerinin kıymetlendirilmesi, bu hususta yapılacak yatırımlar ve pazarlama için her türlü ithalat ve ihracat işleriyle meşgul olmak O Ortak Kooperatiflerle iştiraklerinin iktisadi faaliyetlerini hesap ve kayıtlarını teftiş etmek ve teftiş neticesine göre çalışmalarına yön vermek, O Ortak Kooperatiflerle iştiraklerinin kurmuş oldukları ve kuracakları iştiraklerinin danışmanı olmak, O Ortak Kooperatif ve iştiraklerinin yönetici, denetici ve personeli ile kooperatif üyelerinin eğitimini sağlamak,

13 O Ortak Kooperatiflerin ekonomik faaliyetlerini ve diğer çalışmalarını bütün yönleriyle koordine etmek, O Yurt içinde ve dışındaki benzer teşekküllerle ilişkilerin kurulmasını, geliştirilmesini ve devamlılığını sağlamak, O Birlik kuruluşundan bugüne kadar yukarıda arz edilen amaçların tahakkuku için gerekli gayret ve faaliyetleri göstermek suretiyle ortak kooperatiflerin çeşitli sorunlarına çözüm getirmeye ve daha güçlü teşekküller haline gelmelerine yardımcı olmaya çalışmıştır. O Pankobirlik'in kurulmasıyla kooperatifler yeni bir döneme girmiştir. O Bu süreçte yeni şeker fabrikalarının faaliyete geçmelerine paralel olarak 1980 yılında Afyon, 1983 yılında Muş, 1984 yılında Bor, 1985 yılında Ağrı, 1986 yılında

14 Elbistan, 1990 yılında Samsun, Çorum ve Ereğli, 1991 yılında Erciş, 2000 yılında ise Kırşehir Sivas ve Yozgat Pancar Kooperatifleri kurularak sayıları 31'e ulaşmıştır. Kurulan bu kooperatiflerin amaçlarını ve çalışma konularını ise şu şekilde ifade etmek mümkündür. Toprak hazırlığı, ekim işleri, pancar ve diğer tarım ürünlerinin yetiştirilmesi, korunması, verimin artırılması konularında gerekli tedbirleri almak ve ortaklarının yararlı bilgiler edinmesine yardımcı olmak. O Ortaklarının; ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmalarını sağlamak, tarımsal çalışmalarını düzenlemek, bu amaçla Pankobirlik' in muvafakati alınmak kaydıyla sosyal tesis ve işletmeler kurmak, çiftçi işletmelerinin verimini artırmak ve gelir düzeyini yükseltmek için her türlü

15 tedbirleri almak ve bu konularda ilgili Bakanlıkların teknik ve kredi yardımlarından yararlanmak ve gereğinde işbirliği yapmak. O Ortaklarının gereksinim duyduğu her türlü tarım araç ve gereçleri ile iş ve irat hayvanlarını toptan temin ederek, ortaklarına peşin veya uygun vadeli taksitlerle satmak, ortaklarının satın alma güçleri bakımından temin etmekte zorluk çektikleri büyük tarım araç ve gereçlerine sahip olmak. O Bunların ortaklar yararına işletilmesini sağlamak, ortakların ürünlerine zarar veren hastalık ve haşerelere karşı mücadele tedbirleri almak ve bu konuda çalışmalarda bulunan kurum ve kuruluşlarla ilişki kurmak. O Üst Birlikçe de kabul edilmiş olmak şartıyla kooperatifin amaçlarına uygun

16 şeker sanayii ve tarım ürünleri ile ilgili kurulmuş ve kurulacak her türlü şirket, kooperatif ve kuruluşlara iştirak etmek, Kooperatif amaçlarına uygun her türlü taşınır veya taşınmaz mallar edinmek, yaptırmak, kiralamak, ipotek ettirmek, ipotek almaktır. O Ayrıca; O Türkiye nin en büyük iki çiftçi kuruluşu PANKOBİRLİK ve Tarım Kredi Kooperatifleri dün bir araya gelerek tarihi bir anlaşmaya imza attılar. O Tarım'da Dev Ortaklık O Türkiye nin en büyük iki çiftçi kuruluşu PANKOBİRLİK ve Tarım Kredi Kooperatifleri dün bir araya gelerek tarihi bir anlaşmaya imza attılar. PANKOBİRLİK Genel Başkanı Recep Konuk ve Tarım Kredi Kooperatifleri Genel Müdürü Bedrettin Yıldırım ın

17 katıldığı törende bundan sonra ortak hareket edilme kararı alındı. Törende konuşan Bedrettin Yıldırım Pankobirlik in Recep Konuk önderliğinde çok başarılı çalışmalara imza attığını belirterek Türk çiftçisinin Panko dan öğreneceği çok şey var. Yapacağımız ortak çalışmalarla artık sadece pancar çiftçisi değil tüm üreticiler dünya çapında projelere kavuşacak. Kriz ortamında yapılan bu birliktelik gelecek açısından bizleri yüreklendirmekte dedi.

18 O KAYNAKÇA; Pancar Kooperatifleri ve Pankobirlik Üzerine incelemeler düşünceler kitabı Yazar: Hasan Basri Göktan