AKILCI İLAÇ KULLANIMI. Dr. Işıl Kasapoğlu Uludağ Üniversitesi K.H.D. A.D

Transkript

1 AKILCI İLAÇ KULLANIMI Dr. Işıl Kasapoğlu Uludağ Üniversitesi K.H.D. A.D

2 AMAÇLAR Akılcı ilaç kullanımının tanımlanması ve sorunun öneminin belirlenmesi Akılcı olmayan ilaç kullanımı ve altında yatan sebeplerin anlaşılması Akılcı ilaç kullanımını teşvik için neler yapılabilir?

3 İLAÇ Fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, kullanıcının yararı için değiştirmek veya incelemek amacı ile kullanılan veya kullanılması öngörülen madde ya da ürün Dünya Sağlık Örgütü -1948

4 1940 larda ilk antibiyotik, ilk anti-malaryal ilaç ve ilk tüberküloz ilacı üretilmiştir 1950 ler ve 1960 larda oral kontraseptifler, diyabet ilaçları ve sonra enfeksiyon hastalıkları, KVS hastalıkları ve kanser hastalıklarının tedavisi 1970 lere gelindiğinde, yaklaşık her önemli hastalığın tedavisi için etkili ilaçlar mevcut hale gelmiştir

5 İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ Herkesin gerek kendisine gerekse ailesi için, beslenme, giyim, barınma, sağlık ve öteki sosyal hizmetler de içinde olmak üzere; sağlığını ve güvencini sağlayacak, uygun bir yaşam düzeyine hakkı vardır. United Nations. Universal declaration of human rights. General Assembly resolution. 217 A (III), 1948

6 Neden Akılcı İlaç Kullanımı? Tüm dünyada yanlış, gereksiz, etkisiz ve yüksek maliyetli ilaç kullanımı çeşitli boyutlarda sorunlara neden olmaktadır; Morbidite ve mortalite oranlarında artış olması, İlaçların yan etki riskinin artması, Parasal kaynakların yanlış kullanımı sonucu temel ilaçlara bile ulaşılabilirliğin azalması, Tedavi maliyetlerinin hem ekonomik hem de sosyal yönden daha da artması.

7 Neden Akılcı İlaç Kullanımı? İlaca erişilebilirlik uzun vadeli ilaç politikalarının ayrılmaz bir parçasıdır Yanlış, gereksiz, etkisiz ve yüksek maliyetli ilaç kullanımının olumsuz sonuçları Dünyada Akılcı İlaç Kullanımı (AİK) çalışmaları başlatılmıştır 1985 yılında Nairobi de yapılan DSÖ toplantısı AİK çalışmaları için başlangıç sayılmaktadır

8 Akılcı İlaç Kullanımı Akılcı İlaç Kullanımı öncelikle halkın sağlığını ve toplumun çıkarını gözetir Kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun ilacı, uygun süre ve dozajda, en uygun maliyetle ve kolayca sağlayabilmeleri Conference of Experts on the Rational Use of Drugs, World Health Organization, Nairobi, Kenya, WHO/CONRAD/WP/RI, ( )

9 Neden Akılcı İlaç Kullanımı? DSÖ tahminlerine göre, ilaçların % 50 sinden fazlası uygun olmayan şekilde reçetelenmekte, temin edilmekte veya satılmaktadır Tüm hastaların yarısı da ilaçlarını doğru şekilde kullanamamaktadır Çok değerli bir kaynak olan ilacın akılcı kullanımı esastır Amaç; *Sağlık hizmet kalitesini artırma *Maliyeti azaltma

10 Neden Akılcı İlaç Kullanımı? Türkiye deki durum bu tahminlere paraleldir. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü nce 2002 yılında yapılan bir araştırmaya göre ilaçların yaklaşık yarısı, tanıya uygunluk bakımından yanlış ya da gereksiz reçete edilmiştir. Akılcı ilaç kullanımı çalıştayı Aralık 2006, Ankara

11

12 Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) aldığı tüm önlemlere rağmen Türkiye de sağlık harcamaları ve ilaç giderleri 2011 de %2,7 lik artışla 15 Milyar TL yi aştığını açıklamıştır Toplam sağlık harcamaları artarken ilaç harcamaları düşüyor ancak 1999 yılından bu yana kamu ilaç harcamalarında ciddi bir artış var

13

14 İLAÇ HARCAMALARI MİKTAR VE MALİYET AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLDİĞİNDE Yıllık yaklaşık 1,5 milyar kutu Yaklaşık 15,9 milyar lira Hane başı 4,78 kutu gereksiz ilaç tüketimi Ülke genelinde 72 milyon kutu artık ilaç SGK

15 Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) Sağlığa Ayrılan Pay: ABD % 16.4, İngiltere % 8.8, Türkiye % 6.1 olarak bildirilmiştir Sağlık harcamaları içinde ilacın Payı; Türkiye % 46 İngiltere %12.3, ABD de ise % 12.2 olarak bildirilmiştir

16

17 Türkiye % 44

18 İlaç Harcamalarındaki Artışın Nedenleri Piyasadaki ilaç sayısının hızlı artışı Gereksiz yere fazla ilaç yazılması (polifarmasi) Tanıyla ilişkisi olmayan ilaç kullanımı Uygunsuz antibiyotik kullanımı Gereksiz pahalı ilaç kullanımı Halkın reçetesiz satılan ilaçlarla kendi kendini uygunsuz tedavisi (tezgah üstü-over the counter=otc) Yeni çıkan ilaçları kullanmada aceleci davranılması

19 En çok satılan ilaçlar (Dünya genelinde) - KVS hastalıkları % SSS hastalıkları % Metabolik hastalıklar % Antibiyotikler % 9.9 ** - Solunum sistemi hastalıkları % 9.3 En çok satılan ilaçlar (Türkiye de) -Antibiyotikler % 19.0 ** - Analjezikler % Antiromatizmal ilaçlar % Soğuk algınlığı ilaçları % Vitaminler % 7.3

20 Hastanede kullanılan ilaçlar arasında antibiyotiklerin oranı: %20-50 Hatalı kullanım >%50 Pestotnik SL et al. Ann Intern Med 1996; 124: Kunin CM et al. Rev Infect Dis 1990;12: 12-19

21 Türkiye de hastaneye yatan hastalarda antibiyotik kullanım oranının % olduğu bildirilmiştir Yetkin F ark. Hastane İnfeks Derg 2004 Naz H ark. ANKEM Derg 2006

22 Antibiyotik Kullanımı 2007 yılında ilaca harcanılan 11 milyar TL nin 2 milyar TL si antibiyotikler için harcanmıştır 2007 yılında kişi başına yapılan yıllık ortalama 170 TL lik ilaç harcamasının 30 TL si antibiyotikler için harcanmıştır

23 Akılcı Olmayan Antibiyotik Seçimi Nedenleri En iyi tedaviyi verme düşüncesi Daha yüksek doz daha iyidir Geniş spektrumlu antibiyotik seçmeliyim Laboratuvar sonuçları geç geliyor ve pahalı Malpraktis korkusu Sürekli tıp eğitimi konusundaki eksiklikler Firmaların yoğun promosyonu

24 Akılcı olmayan antibiyotik seçiminin sonuçları Bakteriyel direnç gelişimi Gereksiz yere gelişen yan etki, hastanede kalış süresinin uzaması morbidite ve mortaliteye bağlı ek ekonomik yükler - Linezolid trombositopeni Dirençli bakterilerle gelişen tedavisi daha güç infeksiyonlar - Daha yeni ve daha pahalı antibiyotikler

25 Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı Örnekleri Çocuk ishallerinde antibiyotik tedavisi Fonksiyonel kabızlıkta laksatif alışkanlığı Astımda uzun etkili β 2 - reseptör agonistlerinin uygunsuz kullanımı Her türlü dispepside H 2 - reseptör blokeri veya PPI kullanımı Esansiyel HT da çoklu ilaç tedavisi Gereksiz aşılama Analjeziklerin suistimali Vitaminlerin suistimali Ayırıcı tanı yapmadan gereksiz ilaç kombinasyonlarının kullanılması

26 Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı Örnekleri İlaç kullanımında özensiz davranılması (uygulama yolu, süre, doz..) İlaçların gereksiz ve aşırı kullanımı Gerekmediği halde çoklu ilaç kullanımı İlaçların su yerine başka içeceklerle alınması Süresi geçmiş ilaçların kullanılması Hekim önerisi dışında uygunsuz kişisel tedavilere başvurulması

27 Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı Örnekleri -Gereksiz yere enjeksiyon kullanımı -Gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı -Bilinçsiz gıda takviyesi ve bitkisel ürünlerin kullanımı -İlaç-ilaç etkileşimleri ve besin-ilaç etkileşimlerinin ihmal edilmesi -Analjeziklerin suistimali - Gereksiz antibiyotik kullanımı

28 Hekimi Akılcı Olmayan Reçeteleme ye iten Hasta Baskısı Nedenler Zaman yetersizliği Firma Tanıtım Elemanlarının Baskısı Çok sayıda preparat ve jenerik varlığı CDC, 2000 Clin Pharm & Ther, 2003 Patient Education and Councelling, 2002

29 Dahiliye %6 Genel Cerrahi %28 Üroloji %56 Kadın-Doğum %44 Toplam %23 Pehlivan, ve ark. 1994

30 Akılcı Olmayan İlaç Kullanımının Önlenmesi Sorunun tanımlanması ve önlemlerin izlemi -Reçeteleme Belirteçleri -Hasta Bakımı Belirteçleri -Sağlık Kurum ve Kuruluşu Belirteçleri

31 DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ ÖNERİLERİ Koordinasyonu sağlayacak bir kurum Kanıta dayalı klinik rehberler Temel ilaç listesi İlaç ve tedavi komiteleri Farmakoterapi ve reçeteleme eğitimi Sürekli tıp eğitimleri Sağlık çalışanlarına geri bildirim Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve halk eğitimleri

32 Akılcı ilaç kullanımı uygulamaları Hollanda Groningen Üniversitesi Klinik Farmakoloji A.D. tarafından Akılcı İlaç Kullanımı Eğitici Eğitimi verilmiş Birinci Basamağa Yönelik Tanı ve Tedavi Rehberleri Reçete Yazma Rehberi Eğiticilere Yönelik Reçete Yazma Rehberi

33 Türkiye de Akılcı İlaç Kullanımı Türkiye de, Sağlık Bakanlığı nca Akılcı İlaç Kullanımı ile ilgili ilk çalışmalar 1992 yılında başlatılmış olup, sahada hekimlerin ve halkın akılcı ilaç kullanımı konusundaki bilgi, tutum ve davranışını tespit etmeye yönelik araştırmalar yapılmıştır.

34 -Sağlık Bakanlığı bünyesinde, akılcı ilaç kullanımı ile ilgili çalışmalar, yaklaşık 20 yıldır sürmektedir -12 Ekim 2010 tarihinde Bakan oluru ile, Akılcı İlaç Kullanımı Birimi kurulmuştur -19 Mart 2012 tarihinde Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Bünyesinde Akılcı İlaç Kullanımı, İlaç Tedarik Yönetimi ve Tanıtım Dairesi kurulmuştur

35 Akılcı ilaç kullanımı uygulamaları Şu anda yürütülen bazı projeler Kamu farkındalığını ve bilincini yükseltmek Periyodik ölçme ve değerlendirmelerin yapılması İlköğretim müfredatına ilaç kullanımı ile ilgili bilgilendirmelerin dahil edilmesi Tıp ve eczacılık fakülteleri müfredatlarında akılcı ilaç kullanımına daha geniş yer verilmesi Tanı tedavi kılavuzlarının hazırlanması

36 Tanıtım Eğitim Rehberler Hastaneler Mevzuat İlaç Kutuları Atık İlaç İmhası Temsilciler Ölçme ve Değerlendirme

37 İLACIM; NE EKSİK, NE FAZLA! Tanıtım üniteleri Slogan, Logo, Maskot El broşürleri Afişler

38 EĞİTİM PROGRAMLARI İlköğretim ders programları Tıp ve Eczacılık Fakülteleri ders programları nda Akılcı İlaç Kullanımı konusunda daha ayrıntılı işlenmesi için görüşmeler yapılmıştır

39 EĞİTİM MODÜLÜ Refik Saydam Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü tarafından hazırlanmış uzaktan eğitim modülü Ankara ilinde çalışan aile hekimlerine yönelik pilot uygulaması yapılmıştır Tüm aile hekimlerine ulaştırılması planlanmaktadır

40 TEBRP Türk Eczacıları Birliği tarafından hazırlanan İlaç Bilgi Kaynağı ve Farmasötik Bakım Asistanı CD leri tüm aile sağlığı ve toplum sağlığı merkezlerine ücretsiz ulaştırılmıştır

41 BİRİNCİ BASAMAĞA YÖNELİK TANI ve TEDAVİ REHBERİ Refik Saydam Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve güncellenmekte olan rehberin e- rehbere dönüştürülmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır

42 TÜRKİYE İLAÇLA TEDAVİ KILAVUZU (TIK 6) Türkiye İlaçla Tedavi Kılavuzu nun e- rehbere dönüştürülmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır

43 Standartlar Akılcı ilaç kullanımının sağlanmasına yönelik düzenleme bulunmalıdır Akılcı İlaç kullanımı ile ilgili sorumlu bir ekip oluşturulmalıdır Ekipte, yönetimden bir temsilci, hekim ve eczacı yer almalıdır Akılcı İlaç kullanımı ile ilgili olarak; Hastane politikası belirlenmeli Faaliyet planlanmalı ve uygulanmalıdır

44 FARMAKOVİJİLANS UYGULAMALARI İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü, İlaç Güvenliği İzleme ve Değerlendirme Şube Müdürlüğü, TÜFAM tarafından yürütülmektedir Akılcı İlaç Kullanımı nın ayrılmaz bir parçasıdır

45 İLAÇ TAKİP SİSTEMİ İlaçların Ülke genelinde takibini sağlayan bir sistemdir İlaç kutuları üzerinde, Dünyada ilk defa uygulanan data matrix yapısı kullanılmaktadır

46 TANITIM YÖNETMELİĞİ Kongrelerde Akılcı İlaç Kullanımı ile ilgili bir oturuma yer verilmesi konusunda derneklere tavsiye yazısı yazılmıştır Beşeri Tıbbi Ürünlerin Tanıtım Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik düzenlemesi Akılcı İlaç Kullanımı konusunu kapsayacak şekilde yapılmıştır

47 İLAÇ KAMPANYALARI Evlerde kullanılmayan ilaçların toplanarak ihtiyacı olanlara dağıtılması, İyi niyetle yapılan kampanyalardır Saklama ve taşınma koşulları bilinmeyen ilaçların tekrar kullanıma girmesi Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmamaktadır

48 Uzmanlık Dernekleri; Akılcı İlaç Kullanımı Temsilcileri İl Sağlık Müdürlükleri; Akılcı İlaç Kullanımı İl Temsilcileri Hastaneler; Akılcı İlaç Kullanımı Ekipleri

49 Uygulanacak yöntemlerin geçerliliğinin tespitini sağlamak amacı ile periyodik olarak ölçme ve değerlendirmelerin yapılması planlanmaktadır

50 Akılcı İlaç Kullanımındaki Sorumlu Taraflar Hekim Eczacı Hemşire Diğer sağlık personeli Hasta/ hasta yakını Üretici Düzenleyici Otorite Diğer (Medya, Akademi vb.)

51 Hekimlerin AİK ile ilgili tutumlarının ölçülmesi için anketlerin düzenlenmesi ve gruplar oluşturularak niceliksel ölçümlerin yapılması, Eczacıların AİK ile ilgili tutumlarının ölçülmesi için anketlerin düzenlenmesi ve simüle hasta ziyareti ile değerlendirme çalışması, Hemşirelerin AİK ile ilgili bilinç düzeylerinin ve davranışlarının ölçülmesi, Hane halkı anket yapılması ve evde bulunan ilaçların değerlendirilmesi,

52 Guide to Good Prescribing World Health Organization Action Programme on Essential Drugs Geneva İyi Reçete Yazma Kılavuzu <

53 Bir endikasyon için uygun ilaç, etkinlik, güvenlik ve maliyet kriterleri dikkate alınmışsa, akılcı olarak seçilebilir

54 Akılcı İlaç Kullanımı Teknik ve bilimsel akılcı ilaç tanımı - Bir endikasyonda altın kriterler dikkate alınarak seçilmiş ilaç. Etkililik. Güvenlilik. Uygunluk. Maliyet

55 ÖZEL GRUPLAR (Hekime Sormadan Asla ) Hamilelik ve emzirme dönemi Çocuklar Yaşlılar Böbrek ve karaciğer yetmezliği olan hastalar Kronik hastalığı olanlar İlaç ve besin alerjisi öyküsü olanlar

56 Uygunsuz ilaç kullanımı ile; Sunum Özeti Morbidite ve mortalite oranlarında, İlaçların yan etki riski, Parasal kaynakların yanlış kullanımı sonucu temel ilaçlara bile ulaşılabilirlik, Öneriler: - Etkinliği en çok gösterilen ilacı seçmek - Etkinliği ve güvenilirliği eşdeğer ilaçlar içinden en az yan etkisi ve en ucuz olanını seçmek - Gerekmedikçe kombinasyonlardan kaçınmak

57 Sunum Özeti İlacı iyi bilelim Hastada uygunluğunu iyi değerlendirelim Tedaviyi iyi anlatalım ve iyi izleyelim