Sa l k Çal flanlar nda Kan ve Vücut S v lar yla Olan Mesleki Temaslar

Transkript

1 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2005; 9: Hastane İnfeksiyonları Dr. Serpil EROL*, Dr. Zülal ÖZKURT*, Dr. Mustafa ERTEK*, Dr. Ayten KADANALI*, Dr. Mehmet A. TAfiYARAN* * Atatürk Üniversitesi T p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve nfeksiyon Hastal klar Anabilim Dal, Erzurum. ÖZET Sa l k çal flanlar aras nda kan ve vücut s v lar ile ilgili mesleki temas olaylar n n epidemiyolojik özelliklerini ve s kl n belirlemek amac yla, sa l k çal flanlar ile karfl - l kl görüflme esas na dayanan bir çal flma yap ld. Görüflme esnas nda elde edilen bilgiler bir anket formuna kaydedildi. Toplam 386 sa l k çal flan (217 si doktor, 124 ü hemflire, 45 i laboratuvar teknisyeni) çal flma kapsam na al nd. Sa l k çal flanlar n n 313 (%81.1) ünde bir veya daha fazla temas hikayesi rapor edildi (doktorlar n %78.3 ünde, hemflirelerin %91.1 inde, laboratuvar teknisyenlerinin %66.7 sinde). Temas olaylar n n %84.5 i kan ve kan ürünleri ile, %3.9 u vücut s v lar ile, %11.6 s di er materyallerle iliflkiliydi. En s k rastlanan temas flekli i ne batmas veya kesici/delici yaralanmalard (%46.6), bunu %24.4 ile hasarl (bütünlü ü bozulmufl) deri ile temas veya yaralarla temas, %19.2 ile mukoz membranlara s çrama tarz nda olan bulafl öyküsü izliyordu. Hemflireler aras nda ilk iki bulafl yoluna daha s k rastland. Temas öyküsü olan 313 sa l k çal flan ndan, %12.8 inde bir, %17.6 s nda iki, %15 inde üç ve %54.6 s nda dört veya daha fazla temas olay vard. Temasa maruz kalanlar n sadece %14 ü t bbi yard m için baflvurmufltu. Sa l k çal flanlar n n %58.2 si hepatit B virüsü (HBV) ne karfl afl l yd. Temas hikayesi olan sa l k çal flanlar n n %3.8 i temasla iliflkili olarak HBV infeksiyonu, %0.3 ü de hepatit C virüsü infeksiyonu geçirmifllerdi. Bu sonuçlar, sa l k çal flanlar n n mesleki temas riski, korunma stratejileri ve temas sonras izlem ile ilgili olarak e itilmelerinin, ayr ca ifle bafllamadan önce kan yoluyla geçen patojenlerle ilgili taramalar n n yap lmas ve HBV ye karfl afl lanmalar n n önemini ortaya koymaktad r. Anahtar Kelimeler: Sa l k Çal flanlar, Mesleki Temas, nfeksiyon. SUMMARY Occupational Exposure of Healthcare Workers to Blood and Body Fluids To determine the frequency and epidemiological characteristics of occupational exposure incidents to blood and body fluids among healthcare workers, a survey was conducted using a questionnaire form which was completed during an interview with the healthcare workers. A total of 386 healthcare workers (217 doctors, 124 nurses, 45 laboratory technicians) were included in the study. Of the healthcare workers, 313 (81.1%) reported one or more exposure incidents (78.3% of doctors, 91.1% of nurses, and 66.7% of laboratory technicians). Blood and blood products were involved in 84.5% of exposure incidents; body fluids and other substances accounted for 3.9%, and 11.6% of cases, respectively. The most common route of exposure was sharp and needlestick injury, 46.6% of all healthcare workers, followed by contact to open skin break (24.4%) and splash 101

2 Erol S, Özkurt Z, Ertek M, Kadanal A, Taflyaran MA. to mucous membranes (19.2%). The first two were apparently more frequent among the nurses. Of the 313 exposed healthcare workers, 12.8% had one exposure history, while 17.6% had two, 15% had three and 54.6% had four or more. Only 14% of exposed healthcare workers seek for medical aid. 58.2% of the healthcare workers were vaccinated against hepatitis B virus (HBV). Of the exposed healthcare workers, 3.8% had been infected with HBV and 0.3% with hepatitis C virus, related to the exposure. These results indicate the need to the education of healthcare workers about the risk of occupational exposures; preventive strategies and accurate post exposure follow up, in addition to preemployment screening for blood-borne pathogens and vaccination against HBV. Key Words: Healthcare Workers, Occupational Exposure, Infection. G R fi Günümüzde kan yoluyla insandan insana geçen 20 den fazla patojen oldu u bilinmektedir. Bunlar aras nda en önemlileri insan immünyetmezlik virüsü (HIV), hepatit B virüsü (HBV) ve hepatit C virüsü (HCV) dür. Sa l k çal flanlar kan ve vücut s v lar ile olan mesleki temaslar nedeniyle bu patojenlerle oluflan infeksiyonlar bak - m ndan risk alt ndad r (1,2). Kan ve vücut s v lar ile temas s kl kla kesici/delici yaralanmalar, hasarl (bütünlü ü bozulmufl) deriye bulafl veya mukozalara s çrama ile olmaktad r. Sa l k çal - flanlar nda kan yolu ile geçen patojenlerle infekte olma riskini belirleyen en önemli faktörler; temas say s ve tipi, infekte bir hastan n vücut s v - lar veya kan yla tek bir temas sonras infekte olma olas l ve hasta popülasyonundaki infekte bireylerin say s d r (2-4). Sa l k çal flanlar nda kan yoluyla geçen patojenlere ba l mesleki risklerle bafla ç kmak önemli bir halk sa l sorunudur. Bu amaçla geliflmifl ülkelerdeki birçok hastanede yaz l prosedürler ve rehberler oluflturulmufltur. Ancak bu rehberlerin oluflturuldu u hastanelerde bile sa l k çal flanlar n n koruyucu önlemlere uyumunda yetersizlik oldu u bildirilmektedir (5). Bu prosedürler amac na ulaflabilmesi için, her hastanenin kendi sorunlar na ve iflleyifline göre personel uyumunun en ideal düzeylerde olabilece i flekilde düzenlenmeli ve belli aral klarla e itim çal flmalar yla desteklenmelidir. Bu çal flmada, kendi hastanemizde konuyla ilgili bir infeksiyon kontrol prosedürü oluflturmadan önce sa l k çal flanlar nda mesleki temas olaylar n n epidemiyolojik özelliklerini ve s kl - n ve temas sonras tutumlar n saptamay amaçlad k. MATERYAL ve METOD Çal flma, Atatürk Üniversitesi T p Fakültesi Araflt rma Hastaneleri nde 25 soru içeren bir anket formu haz rlanarak yap ld. Her bir anket sa l k çal flanlar ile karfl l kl görüflülerek dolduruldu. Sonuçlar n de erlendirilmesinde ki-kare, Fisher testi ve tek yönlü varyans analizi kullan ld. BULGULAR Toplam 386 sa l k çal flan (188 i kad n, 198 i erkek) çal flma kapsam na al nd. Bunlar n 217 si doktor (113 ü dahili branfllardan, 104 ü cerrahi branfllardan), 124 ü hemflire, 45 i laboratuvar teknisyeni idi. Çal flmaya al nan bireylerin ortalama yafl ve çal flma süreleri Tablo 1 de görülmektedir. Toplam 313 (%81.1) sa l k çal flan nda bir veya birden fazla temas oldu u saptand (doktorlarda %78.3, hemflirelerde %91.1, laboratuvar teknisyenlerinde %66.7). Hemflirelerde mesleki temas di er sa l k çal flanlar ndan daha fazlayd (p= 0.000). Temas olaylar n n %84.5 i kan ve kan ürünleri ile meydana gelmifl olup, vücut s v lar ve di er materyallerle temas %3.9 ve %11.6 olarak s ralanmaktayd. En s k saptanan temas flekli kesici/delici aletlerle yaralanmayd (%46.6). Bunu hasarl (bütünlü ü bozulmufl) deriye bulafl (%24.4) ve mukoz membranlara s çrama (%19.2) izlemekteydi. Olgular n %34.8 inde en az iki flekilde, %23.6 s nda ise her üç flekilde de temas [kesici/delici yaralanma + hasarl (bütünlü ü bozulmufl) deriye bulafl + mukozalara s çrama] hikayesi vard. Kesici/delici aletlerle yaralanma ve hasarl (bütünlü ü bozulmufl) deriye bulafl öyküsüne hemflireler aras nda daha s k rastland (p= ve p= 0.01). Ancak mukoz membranlara s çrama tarz nda bulafl bak m ndan üç grup aras nda önemli fark yoktu (p> 0.05, Tablo 1). Cerrahi bölümlerdeki doktorlar dahili bölümlerdekilerden daha fazla temas oran na sahipti (%88.5 ve %69, p= 0.001). Bununla birlikte bu iki gruptaki doktorlarda HBV ile infekte olma (seropozitiflik %15 ve %18.3, p> 0.05) ve afl lanma oranlar (%65.5 ve %59, p> 0.05) benzer bulunmufltur. Sa l k çal flanlar n n sadece 225 (%58.2) i HBV ye karfl afl lanm flt (doktorlar n %62.7 si, hemflirelerin %53.2 si, laboratuvar teknisyenlerinin %51.1 i, p> 0.05). Afl l olanlar n 14 (%6.2) ü 102 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2005; 9: 2

3 Erol S, Özkurt Z, Ertek M, Kadanal A, Taflyaran MA. Tablo 1. Sa l k Çal flanlar n n ve Temaslar n Özellikleri (%). Laboratuvar Doktor Hemflire teknisyeni Toplam p Kat l mc say s (%) 217 (56.2) 124 (32.1) 45 (11.7) 386 Yafl (ortalama ± SD, y l) 38.2 ± ± ± > 0.05 Çal flma süresi 9.3 ± ± ± > 0.05 (ortalama ± SD, y l) Mesleki temas (%) 170 (78.3) 113 (91.1) 30 (66.7) 313 (81.1) Temas edilen materyal (%) Kan veya kan ürünleri 439 (83.5) 317 (85.9) 74 (85.1) 830 (84.5) > 0.05 Vücut s v lar 20 (3.8) 12 (3.3) 6 (6.9) 38 (3.9) > 0.05 Di er 67 (12.8) 40 (10.8) 7 (8) 114 (11.6) > 0.05 Toplam > 0.05 Temas yolu* (%) ne ve kesici/delici yaralanma 92 (42.4) 75 (60.5) 13 (28.9) 180 (46.6) Hasarl (bütünlü ü bozulmufl) 43 (19.8) 42 (33.9) 9 (20) 94 (24.4) 0.01 deri ile temas Mukoz membranlara s çrama 47 (21.7) 17 (13.7) 10 (22.2) 74 (19.2) > 0.05 Temas say s (%) Yok 47 (21.7) 11 (8.9) 15 (33.3) 73 (18.9) Bir 23 (10.6) 12 (9.7) 5 (11.1) 40 (10.4) > 0.05 ki 28 (12.9) 21 (16.9) 6 (13.3) 55 (14.2) > 0.05 Üç 18 (8.3) 19 (15.3) 10 (22.2) 47 (12.2) Dört veya daha fazla 101 (46.5) 61 (49.2) 9 (20) 171(44.3) * Yirmialt sa l k çal flan iki veya daha fazla temas yoluna sahipti. kan veya vücut s v lar ile istenmeyen bir temas olay ndan sonra afl lanm flt. HBV ile karfl laflma yönünden, tüm çal flanlar n %17.9 u kendi serolojik durumunu bilmiyordu, %17.4 ü daha önce HBV infeksiyonu geçirmiflti, %1.6 s tafl y c ve %4.9 u hala seronegatifti. HCV ve HIV yönünden, sa l k çal flanlar n n s ras yla %37.6 ve %42.2 si serolojik durumunu bilmiyordu, %62.2 ve %57.8 i seronegatif oldu unu ifade ediyordu. HIV ve HCV bak m ndan kendi serolojik durumunu bilmeyenlerin oran, HBV bak m ndan serolojik durumunu bilmeyenlere göre daha yüksekti (p= 0.00). Bir (%0.3) kiflide kronik HCV infeksiyonu vard. HIV ile infekte sa l k çal flan yoktu (Tablo 2). Kan ve vücut s v lar ile temas öyküsü olan 313 sa l k çal flan ndan %41.2 sinin temas an nda HBV ye karfl afl l, %12.8 inin infeksiyonu geçirmifl, %0.3 ünün tafl y c, %22.7 sinin seronegatif oldu u ve %23 ünün ise kendi serolojik durumunu bilmedi i saptand. Öte yandan temas an nda veya öncesinde HCV veya HIV ile infekte olan sa l k çal flan na rastlanmad. Temasl lardan 12 (%3.8) si HBV ile, biri HCV ile bu temaslarla iliflkili olarak infekte olmufltu. Sa l k çal flanlar n n toplam 86 (%22.3) s HBV ile karfl laflm flt (geçirilmifl veya devam etmekte olan infeksiyon). Bu oran mesleki temas öyküsü olanlarda %24.3 iken, temas öyküsü olmayanlarda %13.7 idi (p= 0.05). HCV infeksiyonu bak m ndan temas öyküsü olanlar (%0.3) ve olmayanlar (%0) aras nda fark saptanmad (p> 0.05). Temas öyküsü olan sa l k çal flanlar n n 34 (%10.9) ünde bu temaslardan en az biri HBV ile Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2005; 9: 2 103

4 Erol S, Özkurt Z, Ertek M, Kadanal A, Taflyaran MA. Tablo 2. Sa l k Çal flanlar n n HBV, HCV ve HIV Yönünden Serolojik Durumlar (%). Serolojik durum Laboratuvar HBV, HCV ve HIV Doktor Hemflire teknisyeni Toplam p HBV (%) Afl l 136 (62.7) 66 (53.2) 23 (51.1) 225 (58.3) > 0.05 Tafl y c 4 (1.8) 1 (0.8) 1 (2.2) 6 (1.6) > 0.05 Ba fl k 32 (14.7) 28 (22.6) 7 (15.6) 67 (17.4) > 0.05 Negatif 9 (4.1) 8 (6.5) 2 (4.4) 19 (4.9) > 0.05 Bilinmiyor 34 (15.7) 23 (18.5) 12 (26.6) 69 (17.9) > 0.05 HCV (%) nfekte 1 (0.5) 0 (0) 0 (0) 1 (0.3) > 0.05 Negatif 136 (62.7) 86 (69.3) 18 (40) 240 (62.2) Bilinmiyor 80 (36.9) 38 (30.6) 27 (60) 145 (37.6) HIV (%) nfekte 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) > 0.05 Negatif 130 (59.9) 75 (60.5) 18 (40) 223 (57.8) 0.04 Bilinmiyor 87 (40.1) 49 (39.5) 27 (60) 163 (42.2) 0.04 infekte oldu u bilinen kan ve/veya vücut s v lar ile meydana gelmiflti. Bu kiflilerin %17.6 s HBV infekte kanla temas öncesi ve sonras HBV bak - m ndan seronegatif olup, %2.9 unun ise önceden HBV tafl y c s oldu u saptand. Yine bunlar n %2.9 unun temasa ba l olarak HBV ile infekte oldu u, sadece %38.2 sinin temas öncesinde HBV afl s yapt rm fl oldu u, %17.6 s n n temas sonras afl land, %17.6 s n n ise temas öncesi ve sonras nda serolojik durumlar n bilmedi i saptand. Bu 34 sa l k çal flan n n sadece %17.6 s temas sonras profilaksi ve izlem için hastanedeki ilgili birimlere baflvurduklar n ifade etti. Ondokuz sa l k çal flan nda HCV ile infekte oldu u bilinen kan ve/veya vücut s v lar yla temas öyküsü vard. Bunlar n %57.9 u temas öncesi ve sonras nda hala seronegatifti, %36.8 i serolojik durumunu bilmiyordu, 1 (%5.3) i bu temasa ba l olarak HCV ile infekte olmufl ve kronik HCV infeksiyonuna sahipti. HCV li bir materyalle temas ettiklerinin fark nda olmalar na ra men bu 19 sa l k çal flan ndan sadece 6 (%31.6) s izlem veya bilgilenme amac yla hastanedeki ilgili birimlere baflvurmufltu. Yedi sa l k çal flan nda ise hem HBV hem de HCV infeksiyonuna sahip oldu u bilinen hastalar n kan veya vücut s v s ile temas öyküsü vard. Bunlardan 4 (%57.1) ü görüflme an nda HCV bak m ndan kendi serolojik durumlar n bilmiyordu, 3 (%42.8) ü HCV için seronegatifti. Yine bunlardan 1 (%14.3) i temas öncesi ve sonras nda HBV ye karfl da kendi serolojik durumunu bilmiyor, 3 (%42.8) ü afl l, 2 (%28.6) si ba fl k olup, sadece 1 (%14.3) ine temas sonras HBV profilaksi uygulanm flt. Toplam 149 (%38.6) sa l k çal flan nda temas olaylar ndan sonra kaynak hastan n HBV, HCV ve HIV yönünden serolojik durumu araflt r lmam flt. Herhangi bir temas olay yla karfl laflan sa l k çal flanlar n n sadece 44 (%14) ü temas sonras profilaksi ve/veya izlem amac yla giriflimde bulunmufltu. Bunlar aras nda meslek gruplar bak - m ndan önemli fark yoktu (%13.5 doktor, %16.8 hemflire, %6.7 laboratuvar teknisyeni, p> 0.05). Bu 44 kiflinin 35 (%79.5) i t bbi yard m için baflvurmalar na neden olan olay n kesici/delici tarzda bir yaralanma oldu unu ifade etti. Temas edilen materyalin kan yoluyla geçti i bilinen bir etkenle (HBV, HCV, HIV) infekte oldu u bilindi inde profilaksi ve/veya izlem amac ile giriflimde bulunma oran %21.7, di er durumda ise %12.3 olarak saptand (p> 0.05). 104 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2005; 9: 2

5 Erol S, Özkurt Z, Ertek M, Kadanal A, Taflyaran MA. Temas öyküsü olan sa l k çal flanlar ndan %20 si son bir ay içinde, %18.5 i son bir hafta içinde, %12.1 i son 48 saat içinde böyle bir temasla karfl karfl ya kald klar n ifade etti. Temas öyküsü olanlar n %50.5 inde en az bir kez eldiven veya gözlük gibi koruyucu materyal olmaks z n temas oldu u rapor edildi. TARTIfiMA Mesleki temas sonucu sa l k çal flanlar na HBV, HCV ve HIV geçifline ait çok say da olgu oldu u bilinmektedir (2). Ülkemizde yap lan birçok çal flmada da sa l k personelinde HBV ve HCV prevalans n n normal popülasyondan daha yüksek oldu u bildirilmektedir (6). Çeflitli prospektif çal flmalarda, yap lan ifllemin türüne göre de iflmek üzere t bbi giriflimler esnas nda %3 ila %50 oran nda kanla temas oldu u gözlenmifltir (1). Bu çal flman n sonuçlar na göre, kan ve vücut s v lar na mesleki temas olaylar ndan en fazla etkilenen sa l k çal flanlar hemflirelerdir. En s k rastlanan temas biçimi kesici/delici aletlerle olan yaralanmalard r. Kan ve kan ürünleri temas olaylar n n ço undan sorumlu bulunmufltur. Bu durum benzer çal flmalardaki bulgularla uyuflmaktad r (7-10). Bu çal flma ile ortaya ç kan bir di er sonuç, sa l k çal flanlar n n mesleki temas bak m ndan koruyucu önlemleri ve temas sonras izlem prosedürlerini önemsemedi inin gösterilmesidir. Ayr ca, riskin bilinmesi, standart önlemlere uyulmas n n faydalar, bildirimin önemi ve serolojik takip konular nda yetersizlik vard r. Çal flmaya kat lan sa l k personelinin %41.8 inin HBV afl s yoktu ve bunlar n önemli bir k sm kendi serolojik durumlar n bilmiyorlard. HIV ve HCV bak - m ndan kendi serolojik durumunu bilmeyenlerin oran, HBV bak m ndan serolojik durumunu bilmeyenlere göre daha yüksekti (s ras yla; %42.2, %37.6 ve %17.9). Ülkemizdeki durumu yans tan bir baflka çal flma olan Ayranc ve arkadafllar n n hemflirelerdeki mesleki temas inceleyen çal flmas nda da bizimkine benzer olarak temasa maruz kalanlar n %32.4 ünün afl s z oldu u, sadece %5 inin üniversal önlemlere her zaman uydu u ve %69.1 inin temaslar n rapor etmedi i bildirilmektedir (9). Erbay ve arkadafllar da Ankara daki bir e itim hastanesinde sa l k çal flanlar n n %65.4 ünde kan ve vücut s v lar ile temas öyküsü oldu unu, temaslar n %81 inin kesici/delici aletlerle yaralanma fleklinde oldu unu, yaralananlar n %42 sinin yaralanma esnas nda koruyucu malzeme kullanmad n ve yaralananlar n sadece %32 sinin t bbi yard m için baflvurdu unu, personelin %68.3 ünün HBV afl s n n oldu unu bildirmektedir (10). Bu iki çal flman n bulgular bizim bulgular m zla büyük ölçüde uyuflmakla birlikte bizim çal flmam zda kesici/delici aletlerle yaralanmalar n ve temas sonras t bbi yard m için baflvuranlar n oran daha düflük bulunmufltur. Bu fark n nedeni kesici/delici yaralanmalara en s k maruz kalan grup olan hemflirelerin oran n n bizim çal flma grubumuzda daha düflük (%32.1) olmas olabilir. Ayr ca, kesici/delici yaralanmalar n daha çok önemseniyor ve rapor ediliyor olmas bizdeki bu düflük bildirim oran n n sebeplerinden biri olabilir. Çünkü bizim bulgular m za göre t bbi yard m için baflvuranlar n %79.5 i kesici/delici yaralanmaya maruz kalm fl kiflilerdi. Bu da hasarl deriye bulafl veya mukozalara s çrama tarz ndaki yaralanmalar n daha az önemsendi ini düflündürmektedir. Çal flmam zda HBV infeksiyonunun serolojik göstergelerine (HBsAg veya anti-hbs) sahip oldu unu belirten sa l k çal flanlar n n say s n n temasl grubunda yüksek olmas na ra men (%24.3 e karfl n %13.7) baz sa l k çal flanlar n n serolojik durumlar n bilmedi i için temasl larda ve temas olmayanlardaki infeksiyonun gerçek prevalans n belirtmek mümkün olmam flt r. Prevalans saptamak çal flmam z n amaçlar ndan biri de ildi. Kan yolu ile geçen infeksiyona sahip oldu u bilinen hastalar n materyallerinden bulafl oldu- unda bu temas n önemsenmesi veya hastanedeki ilgili birimlere bildirilme oran n n daha yüksek oldu u bilinmektedir (4). Bu çal flmada da kan yoluyla bulaflan materyallerle temas sonras profilaksi ve izlem için hastanedeki ilgili birimlere baflvurma oran daha fazla olmakla birlikte, bu durumda bile oran oldukça düflük bulunmufltur. Bu oran n düflüklü ü, sa l k çal flanlar - n n konunun önemine yeterince inanmam fl olmalar ve HCV infeksiyonuna sahip hastalar n biyolojik materyallerine maruz kal nm fl olmas veya HBV ye karfl afl l olmalar durumunda yap lacak hiçbir fleyin olmamas fleklindeki yanl fl düflünceye sahip olmalar ve sonuçta e itim yetersizli i ile aç klanabilir. Ayr ca, bölgemizdeki hasta popülasyonunda HIV infeksiyonu prevalans - n n çok düflük olmas n n bildirim oranlar n n Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2005; 9: 2 105

6 Erol S, Özkurt Z, Ertek M, Kadanal A, Taflyaran MA. beklenenden az olmas na katk yapm fl oldu una inan yoruz. Sa l k çal flanlar ndaki mesleki temaslar n beklenenden daha az rapor edilmifl olmas daha önceki çal flmalarda da belirtilmifltir. Bu düflük bildirim seviyesinin, personelin bilgi eksikli ine, bildirim prosedürlerinin karmafl k ve zaman al c olmas na ve baz kiflisel özelliklere ba l oldu u gösterilmifltir (11,12). Kan yolu ile geçen patojenler taraf ndan oluflturulan mesleki infeksiyonlardan korunma temastan sak nma, afl lanma, temas sonras profilaksiye dayanmaktad r. Bu infeksiyonlardan özellikle afl yla korunulmas mümkün tek viral ajan olan HBV ye karfl immünizasyon program - n n hastanelerde kapsaml ve titizlikle yürütülmesi sa l k çal flanlar aras nda HBV infeksiyonunu azaltmaya yard mc olacakt r. HIV ve HCV için ise yak n gelecekte etkili bir immünprofilaksi elde edilecek gibi görünmedi i için korunma stratejileri ve temas takiben bulafl riskini azaltacak önlemler teflvik edilmelidir (13,14). Çal flanlar n do rulu una inand klar bir infeksiyon kontrol program na uymas daha kolay olmaktad r. Bunun için, çal flanlar n e itimi etkili bir infeksiyon kontrol program n n temel elementidir. Bununla beraber, infeksiyon riski ifl kategorilerine göre de iflti i için infeksiyon kontrol e itimi de buna göre düzenlenmelidir. Aç kça kayda geçirilmifl önlem politikalar n n, rehberlerin ve netlefltirilmifl prosedürlerin olmas, bu yöndeki faaliyetlerin koordine edilmesinde ve verimlili in art r lmas nda etkilidir. Sonuçlar m z, sa l k çal flanlar n n kan ve vücut s v lar yla olan mesleki temaslar n riskleri, koruyucu önlemler ve temas sonras uygulanmas gereken prosedürler hakk nda e itilmelerinin ve ilave olarak ifle bafllamadan önce kan yoluyla geçen patojenlerle ilgili taramalar n ve HBV afl s n n yap lmas n n gereklili ini ortaya koymaktad r. KAYNAKLAR 1. Beltrami EM, Williams IT, Shapiro CN, Chamberland ME. Risk and management of blood-borne infections in health care workers. Clin Microbiol Rev 2000;13: Sepkowitz KA. Occupationally acquired infections in healthcare workers. Part II. Ann Intern Med 1996;125: Varghese GM, Abraham OC, Mathai D. Post exposure prophylaxis for blood borne viral infection in healthcare workers. Postgrad Med J 2003;79: Jeffe DB, Mutha S, L Ecuyer PB, et al. Healthcare workers attitudes and compliance with universal precautions: Gender, occupation, and speciality differences. Infect Control Hosp Epidemiol 1997; 18: Hersey JC, Martin LS. Use of infection control guidelines by workers in healthcare facilities to prevent occupational transmission of HBV and HIV: Results from a national survey. Infect Control Hosp Epidemiol 1994;15: M st k R, Bal k. Türkiye de viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. Tekeli E, Bal k (editörler). Viral Hepatit Viral Hepatitle Savafl m Derne i, Monge V, Mato G, Mariano A, et al. Epidemiology of biological exposure incident among Spanish healthcare workers. Infect Control Hosp Epidemiol 2001;22: Evans B, Duggan V, Baker J, Ramsay M, Abiteboul D. Exposure of healthcare workers in England, Wales, and Northern Ireland to bloodborne viruses between July 1997 and June An analysis of surveillance data. Br Med J 2001;322: Ayranci U, Kosgeroglu N. Needlestick and sharps injuries among nurses in the healthcare sector in a city of western Turkey. J Hosp Infect 2004;58: Erbay A, Bodur H, Korkmaz M, Öztoprak N, Çolpan A, Ak nc E. Ankara Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi çal flanlar n n kan ve vücut s v lar ile iliflkili yaralanmalar n n de erlendirilmesi. VI. Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu Program ve Özet Kitab. Ankara, 31 Ekim-2 Kas m 2002:P Burke S, Madan I. Contamination incidents among doctors and midwives: Reasons for nonreporting and knowledge of risks. Occup Med 1997;47: Rabaud C, Zanea A, Mur JM, et al. Occupational exposure to blood: Search for a relation between personality and behavior. Infect Control Hosp Epidemiol 2000;21: Gerberding JL. Management of occupational exposure to blood-borne viruses. N Engl J Med 1995;332: Bolyard EA, Tablan OC, Williams WW, Pearson ML, Shapiro CN, Deitchman SD. Guideline for infection control in health care personnel, Am J Infect Control 1998;26: YAZIfiMA ADRES Doç. Dr. Serpil EROL Atatürk Üniversitesi T p Fakültesi Aziziye Hastanesi Klinik Bakteriyoloji ve nfeksiyon Hastal klar Anabilim Dal ERZURUM mkerol@superonline.com Makalenin Gelifl Tarihi: Kabul Tarihi: Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2005; 9: 2