İlköğretim Öğrencilerinin Karakter Eğitimi Sürecinde Örtük Programın Etkisi *

Transkript

1 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice 12 (2) [Ek Özel Sayı/Supplementary Special Issue] Bahar/Spring Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. İlköğretim Öğrencilerinin Karakter Eğitimi Sürecinde Örtük Programın Etkisi * Zühal ÇUBUKÇU a Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Öz Karakter eğitimi; özsaygıyı, sorumluluğu, dürüstlüğü vb. iyi bir vatandaş olmayı sağlamak için geliştirilmiş planlı ve sistematik bir yaklaşım olarak tanımlanmıştır. Örtük programın öğeleri, okuldaki bireylerin sahip oldukları değerler, inançlar, tutumlar ile okuldaki işleyişin önemli birer parçası olan norm ve kurallar, törenler ve kişilerarası iletişimin niteliğidir. Bu araştırma, ilköğretim okullarında karakter eğitimi kapsamında değerlerin kazandırılmasında örtük programın önemini ortaya çıkarmak düşüncesiyle, ilköğretim programlarının uygulanması sürecinde okullarda yapılan örtük programı destekleyici etkinlikler ve bu etkinliklere katılan öğrencilerin görüşlerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Örtük programı destekleyici etkinlikler olan; sosyal ve kültürel etkinlikler, serbest zaman etkinlikleri ve sportif etkinlikler, belirli gün ve haftaların kutlanması, sosyal kulüp çalışmaları ilköğretim öğrencilerinin değerleri algılayabilmeleri, içselleştirebilmeleri ve uygulayabilmeleri açısından güçlü birer değer kazandırma aracı olarak görülebilir. Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması modeli kullanılmıştır. Araştırma, eğitim öğretim yılı içerisinde Eskişehir ili MEB e bağlı 3 ilköğretim okulunun örtük programı destekleyici yaptıkları etkinliklerin incelenmesi ve bu etkinliklere katılan öğrencilerin görüşleri çerçevesinde yürütülmüştür. Verilerin analizinde doküman incelemesi ve içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Eskişehir il merkezindeki 3 ilköğretim okuluna devam eden ve 8. sınıf olmak üzere toplam 40 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmanın sonucunda ilköğretim programlarının değerlere yer verdiği ve değerlerin kazanılması, içselleşmesi sürecinde örtük programı destekleyici etkinliklerin önemli bir yer tuttuğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler Karakter, Karakter Eğitimi, Değer, Değerler Eğitimi, Örtük Program. Kültürlenme süreci çocuğun en yakın çevresi olan aile ve içinde yaşadığı sosyal çevreden sonra okulda gerçekleşir. Zamanla çocuğun karakteri ve ahlakı çevresindekilerin kendisine karşı sergiledikleri tutum ve davranışlara göre şekillenmeye başlar. çağındaki çocukların karakter ve ahlak gelişimlerinde okulun önemli bir işlevi vardır., * Araştırma, Ekim 2011 tarihleri arasında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi nde düzenlenen Değerler Eğitimi Sempozyumu nda sözel bildiri olarak sunulmuştur. a Dr. Zühal ÇUBUKÇU Eğitim Bilimleri [Eğitim Programları ve Öğretim] alanında do çenttir. Çalışma alanları arasında öğretmen ye tiştirme sistemleri, düşünme becerileri, okulda şiddet ve öğretim programları yer al maktadır. İletişim: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Meşelik Kampüsü, Eskişehir. Elektronik Posta: zuhal_cubukcu@hotmail.com Tel: /1651 Fax: çocuğun karakter eğitiminde eğitsel, kültürel ve toplumsal etkenlerin tümünü içinde bulundurur. Bu bakımdan okul, çocukta bulunan gizil güçleri, yetenekleri en iyi biçimde işleyerek onun karakterini oluşturmaya çalışır (Başaran, 2005). iyi bir toplum oluşturmak için bireyler üzerinde bir atölye olarak görülebilir. Karakter, kişinin diğer kişilerin iyiliği için en iyisini yapmaya çalışma isteğini ve ahlaki düşüncesini, dürüst ve sorumluluk sahibi olma gibi davranışlarını, çeşitli durumlarda etkili yaklaşımları sağlayan kişisel ve duygusal özellikleri ve toplumsal bağlılığı kapsar. İyi karakter kişinin topluma olumlu değerler katabiliyor olmasını, adil, eşit ve diğer insanlara saygılı bir demokratik yaşam biçimi sürdürmesini sağlar (Battistich, 2005). İyi karakter, iyi olanı bilme, iyi olanı isteme ve iyi olanı yapmaktır. İyi karakter, hayat olayları karşısında hüküm verme, dikkatli düşünme, uygulama yapmak için doğru şeyleri seçme ve bunları hare-

2 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ kete geçirme, yapma yeteneğidir (Lickona, 1992). Karakterin oluşmasında insanın içinde yaşadığı sosyal çevre, toplumsal nitelikteki milli ve manevi değerler, ahlaki ölçütler etkili olmaktadır. Karakter Eğitimi Karakter eğitimi, öğrencilerimize nasıl iyi karar vereceklerini ve ona göre nasıl davranacaklarını öğretmekle ilgilidir. Karakter eğitimi, öğrencilerin sorumluluklarını taşıyabilecekleri uygun seçim yapabilmelerine imkân sağlayan bilgi, beceri ve yeteneklerin geliştirilmesidir (Ryan ve Bohlin, 1999). Karakter eğitiminin amacı çocukken anlayışlı, ilgili, ahlaki değerleri olan, üretken, gençlik çağında kapasitelerini en iyisini yapmak için kullanan, doğru şeyler yapan ve hayatın amacını anlayarak yaşayan bireyler yetiştirmektir (Battistich, 2005). Özellikle çocukluk çağları boyunca kişisel değerler değişmekte ve gelişmektedir. Her birey yaşam kuralları, inanç, sorumluluk, saygı vb. değerleri içeren davranışlar ve kişisel kodlar oluşturmalıdır. lar, karakter eğitimine yönelik uygulamalarında, yalnızca karakterin bir boyutunu ele almamalı, çocukların, temel değerleri anlamalarına, bu değerleri benimsemelerine ya da kendilerini bu değerlere adamalarına ve sonra da günlük hayatlarında bu değerlere göre davranmalarına yardım etmelidir (Lickona, 1993). Gelişim psikolojisi ile ilgili birçok kuramcı, çocukların okul yıllarında ahlaki değer kodları geliştirdikleri, iyi ya da kötü, bu yıllarda karakterlerinin şekillendiğini vurgulamıştır (O Sullivan, 2004 ten akt., Karatay, 2011). larda etkili bir karakter eğitimi çalışması yapıldığında, öğretilecek her karakter özelliğini ortaya çıkaracak uygun sınıf ortamının ve aktivitelerinin sağlanması çok önemlidir. Bu durum düşünme, hissetme ve davranışa dönüştürmeyi içeren bir karakter tanımını gerekli kılmaktadır. Bunun yanında öğrencilerin her özelliği geliştireceği ve uygulama yapabileceği fırsatlara ihtiyaçları vardır. Bunu yapabilmek için okul personeli kendini karakter eğitimi çalışmalarına adamalı, kendi yaşamıyla iyi bir karakter modeli olmalı ve bu çalışmalarda sorumluluk sahibi olmalıdır (Benninga, 1991; Lickona, Schaps ve Lewis, 1997). Karakter eğitimi, okulların en eski amacıdır (Ryan, 1993). Hemen hemen tüm ülkelerde eğitimin nihai amacı, toplumun beklentilerine uygun, düşünen, araştıran, tartışan, sorgulayan, görev ve sorumluluklarını bilen, demokratik, çağdaş vb. iyi bir vatandaş yetiştirmektir. lar yeni neslin değerlerini, alışkanlıklarını ve sosyal davranışlarını etkileyebilmelidirler. Çağın gerektirdiği olumsuz durumlar karşısında, okullar öğrencilerine iyi tercihler yapabilmek için seçenekler gösterebilmeli ve aynı zamanda bu tercihleri yapabilme stratejilerini ve amaçlarını sunabilmelidirler. Bir toplumun geleceğinin iyi yetişmiş ve karakter sahibi insanlara bağlı olduğu tartışma götürmez bir gerçektir. Ve insanlar iyi ahlaki karaktere kendiliğinden sahip olamazlar. Bundan dolayı öğrenim çağındaki her bireyin uygun ahlaki kararlar ve davranışlar sergilemesine yardımcı olacak değerler ve becerilerle donatılması kaçınılmaz olarak okulların temel hedefleri arasındadır. Bu anlamda karakter eğitimi, öğrencilerin sorumluluklarını taşıyabilecekleri makul seçimler yapabilmelerine imkan sağlayan bilgi, beceri ve yeteneklerinin geliştirilmesi demektir (Ryan ve Bohlin, 1999 dan akt., Ekşi, 2003). 21. yüzyılda bütün dünyada değer bunalımı ve kültürel yozlaşmanın sebep olduğu olumsuz toplumsal olaylar yaşanmaktadır. Küreselleşme denilen olgu sınırları kaldırmakta, baskın kültürleri her an, her yerde egemen kılabilmekte, topluma özgü bazı duyarlılıklar, değerler gün geçtikçe işlevsizleşmekte ve kaybolmaktadır. Yeni yetişen nesiller arasında şiddet eğilimi, sahtekârlık, anne-babaya ve öğretmene karşı asi olma, sosyal kuralları ihlal etme, madde bağımlılığı, intihar ve benzeri kendine zarar verici davranışlarda artışlar gözlenmektedir. Bu olumsuzluklarla baş etmede okullara önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir. Çünkü okullar, sadece eğitim-öğretimin yapıldığı mekânlar olmanın ötesinde öğrenciler için bir sosyal ortam olma niteliği de taşımaktadır. Burada yapılan planlı eğitim ve etkinliklerle öğrencilere toplumun geçmişten bugüne kadar getirdiği değerler aktarılabilir. Değerler doğru ve yanlışı ayırmaya yarayan temel inançlardır, gözlem ve etkileşim sonucunda yaşayarak öğrenilir. Değer eğitimi sadece öğretim programları, programlarda yer verilen etkinlikler ile sınırlı kalmamış ve toplumun çocuklarını daha iyi yetiştirebilmeleri adına ailelere yönelik kitaplar, dergiler, televizyon programları ve bilgi iletişim teknolojileri ile geniş bir alana yayılmıştır. Karakter ancak değerlerle oluşabilir. İyi karakterin tanımı aynı zamanda hangi değerlerin öğretilmesi gerektiğinin de cevabıdır. Alçakgönüllü, dürüst, kibar, sadık, sabırlı, saygılı, sorumluluk sahibi ve içten kişiler diğer insanlar tarafından karakterli insan olarak nitelendirilmektedir. Ryan ve Bohlin (1999) karakter eğitiminin tek bir derste değil, okul yaşamının tümünde bulunması gerektiğini belirterek okulların sorumluluk, çok çalışma, onur ve dürüstlük için bir erdemler toplumu ve modeli haline getirilmesi gerekliliğini vurgulamıştır. Lickona (1992) karakter eğitiminin her demokratik ve özgür toplum için bir zorunluluk olduğunu belirtmektedir. Ona göre bu eğitimin verilmesinde 1514

3 ÇUBUKÇU / İlköğretim Öğrencilerinin Karakter Eğitimi Sürecinde Örtük Programın Etkisi sadece okulların değil aynı zamanda toplumlarında sorumlulukları vardır. Bu sorumluluk, iki temel değerin okullarda etkili bir biçimde öğretilmesini zorunlu kılar. Bu temel değerlerden biri insanları, diğer canlıları ve doğal çevreyi değerli görmeyi gerektiren saygı; diğeri ise davranışlarının hesabını yapmayı, davranışların sonucunu kabul etmeyi ve görevi başarmayı gerektiren sorumluluktur. Ona göre bu iki temel değer okuldan devlete bütün sosyal yapılar için gereklidir. Karakter Eğitimi Programlarının Sınıflandırılması Karakter eğitimi programları dayandıkları düşünce okullarına ve önemsedikleri gelişim hedeflerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir (Thomas, 1991 den akt., Ekşi, 2003): Muhakeme-Alışkanlık: Bazı yaklaşımlar kişinin ahlaki muhakemesi ve düşünmeye vurgu yaparken bazıları erdemli davranışın alışkanlık haline gelinceye kadar uygulanması üzerinde durmaktadır. Yüksek Değerler- Ara Değeler: Bazı yaklaşımlarda öz disiplin, cesaret, sadakat ve sebat gibi temel değerlere öncelik verilirken bazılarında özen, nezaket, arkadaşlık gibi vasıta değerler önemsenmektedir. Bireye Odaklanma- Çevre ve Topluma Odaklanma: Karakter birey için midir yoksa grubun norm ve şablonlarına mı oturmalıdır soruları da karakter eğitiminde farklı perspektiflerin durumlarını belirlemektedir. Karakter ancak değerlerle inşa edilebilir. İnsanlar arasında öne çıkan, hayran olunan ve saygı duyulan insanın özellikleri hep aynıdır. İyi karakterin tanımı aynı zamanda hangi değerlerin öğretilmesi gerektiğinin de cevabıdır. Alçakgönüllü, dürüst, kibar, sadık, sabırlı, sorumluluk sahibi ve içten kişiler diğer insanlar tarafından karakterli insan olarak nitelendirilmektedir (Kelley, 2003 ten akt., Akbaş, 2008). ların görevlerinden biri, resmi programda açık olarak belirtilen veya belirtilmeyen değerleri öğretmek, öğrencileri belirlenen kurallar doğrultusunda disipline etmek, onların ahlaki gelişimine katkıda bulunmak ve karakterini olumlu yönde etkilemektir. Öğrencinin okulda aldığı bazı mesajlar resmi programda mevcut değildir. Bu mesajlar örtük programın bir parçasıdır. Örtük program öğrencinin okulda ne tür deneyimler yaşayabileceği/yaşayamayacağı konusunda, nasıl hareket edip edemeyeceği ve ayrıca, kendini anlama ve dünyaya bakış açısını geliştirmesinde etkili olmaktadır. Örtük program okul kültürünün hem sembolik hem de okulun toplumsal etkileşiminin oluşturduğu örgüt havasını kapsar (Wren, 1999). Örtük Program Bireylere eğitim olanağı sağlayan en önemli sosyal kurum okullardır. Eğitimin vazgeçilmez unsuru olan okulların daha üretken ve verimli olması için sayısız araştırmalar yapılmakta, okulların geliştirilmesi için bilimsel çerçevede bütün olanaklar kullanılmaya çalışılmaktadır. Eğitim programı bir eğitim kurumu içinde, çocuklar, gençler ve yetişkinler için sağladığı milli eğitimin ve kurum amaçlarının gerçekleştirilmesine dönük tüm etkinlikleri kapsamaktadır (Varış, 1996). Demirel e (2007) göre eğitim programı, öğrenciye kazandırılacak öğrenme yaşantılarının belirli bir plan çerçevesinde düzenlenmesiyle ortaya çıkar. Bu tanımlar daha çok amaç ve içerik, öğrenme-öğretme süreçleri ve değerlendirme etkinliklerinin açıkça yazılı olduğu resmi program için yapılmaktadır. lar bireylerin akademik, sosyal ve duygusal gelişimlerinden sorumludurlar. Dolayısıyla eğitim kurumlarının sadece mevcut olan resmi program çerçevesinde bireyi çok yönlü olarak topluma sunması ve geliştirmesi oldukça zordur. Net ve açık olarak görülemeyen fakat eğitimin niteliğini ileri derecede etkileyen birçok etki, resmi programın yanı sıra eğitim ortamında mevcuttur. Eğitimde program geliştirme çalışmalarının bilimsel bir temele oturtulamayışı, içerik seçimine de yansımakta ve hangi konuların önemli olduğu öznelleşebilmektedir. Ayrıca uygulamada öğretmenler, hangi konuya daha çok ağırlık vereceklerini, hangi derslerin daha çok önemseneceği konusunda öznelleşebilmektedirler. Böylece çocuklara neyin önemli, neyin önemsiz olduğu konusunda gizli mesajlar verilmiş olmaktadır. Günümüzde öğrencilerin bilişsel gelişimi kadar sosyal gelişimlerinin de önemli olduğu düşünülmekte ve sosyal gelişimlerini sağlamada, resmi programdan ziyade okulun sosyo-kültürel özelliklerinin oluşturduğu ikinci bir program üzerinde durulmaktadır. larda yazılı olan eğitim programının dışında, ikinci bir program olarak söz edilen bu program, örtük program, gizli program, saklı program veya yazılı olmayan program gibi isimlerle adlandırılmakta, resmi program gibi unsurları açık ve belirgin olmasa da öğrencilere duygu, değer, tutum ve alışkanlıklar kazandırmada resmi programdan daha etkili olduğu belirtilmektedir (Yüksel, 2004). Örtük program çeşitli yazarlar tarafından farklı biçimlerde tanımlanmakla birlikte, bu tanımların ortak noktası örtük programın resmi programda belirtilen amaç ve faaliyetlerin dışında, öğrencilerin ulaşmalarının istendiği, açıkça belirtilmemiş, yazılı olmayan, öğrenme öğretme süreci içerisinde ortaya çıkan bilgi, fikir ve uygulama- 1515

4 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ lardan oluşan bir program olduğudur (Gordon, 1982; Jackson, 1968; Martin, 1976; Snyder, 1971 den akt., Yüksel, 2007). Örtük program, resmi programda belirtilen amaç ve faaliyetlerin dışında, öğrenme-öğretme sürecinde ortaya çıkan bilgi, fikir ve uygulamalar sonucu öğrencilerin ulaştıkları niteliklerdir. larda uygulanması için ortaya konulan resmi program, gerçekte uygulama sürecinde okul ve öğretmenler ile toplumdaki görüş ve değerlere göre şekillendiği bir gerçektir. Örtük programın üzerinde durduğu nokta, öğrencilere kazandırılması istenilen, resmi programda açıkça belirtilmeyen, yazılı olmayan, öğrencilerin gerçek yaşantılar yoluyla öğrendikleri bilgiler, fikirler ve değerler olduğu görülmektedir. İlkeleri, uygulamaları, amaçları açıkça yazılmamış olan bu programı, okulun fiziksel koşulları, psikolojik ortamı, yöneticilerin ve öğretmenlerin yazılı olmayan, hatta kararlılık içinde olmayan tutum ve davranışları oluşturmaktadır. Jackson a (1968) göre göre, örtük program, sınıfta öğrencilerin gerçek yaşama adapte olmalarını sağlayan, toplumsal bir birey olarak yetişmelerine zemin hazırlayan bir programdır (Jackson, 1990). Lynch e (1989) göre ise örtük program, okulun sosyal gereklerini yerine getirmekten ibarettir. Porteili (1993) örtük program üzerine yapılan tanımları dört grup altında toplamaktadır (akt., Yüksel, 2004): 1. Resmi olmayan veya açıkça belirlenmemiş fakat öğrencilerin ulaşmalarının beklendiği mesajlar: Jackson (1968) tarafından yapılan bu tanıma göre, örtük program okul, yönetici ve ailelerin öğrencilere kazandırmayı amaçladığı değer ve normlardır. Jackson a (1968 den akt., Jackson, 1990) göre öğrenciler örtük programın bir parçası olan okul norm ve değerlerine uyduğu sürece başarılı olabilecekler, karşı çıktıkları takdirde öğretmenler tarafından sorun çıkarıcı öğrenciler olarak görüleceklerdir. Bu durumda öğrencilerin okul yaşantısına motive olmayarak başarısız olabilecekleri savunulmaktadır. 2. Amaçlanmayan öğrenme sonuçları: Bu görüşü savunan Martin (1976) ve Gordon un (1982) dile getirdiği şekilde, örtük program ile öğrenciler resmi programda bahsedilmemiş olan, hatta istenmeyen amaçlara ulaşabilirler (akt., Yüksel, 2007). 3. Eğitim sisteminin yapısı nedeniyle ortaya çıkan ve açık olmayan mesajlar: Bu tanıma göre ise okul, yönetici ve öğretmenlerin kontrolünde toplumun egemen olduğu siyasal görüş ve düşünceleri öğrencilere kazandırmaya çalışmaktadır. 4. Öğrenci tarafından ortaya konulan faaliyetler: Snyder (1971) tarafından yapılan bu tanımla resmi program ile öğretmen, yönetici ve öğrencilerin beklentileri arasında bir uyuşmazlık olduğu vurgulanmaktadır. Öğrenciler okulun gerçek şartları ile resmi program arasındaki uyuşmazlıkları tespit etmekte ve okulun gerçek şartlarına uygun faaliyetleri yerine getirmektedirler. Snyder e (1972) göre, öğrencilerin okulda başarılı olabilmeleri için yazılı programda yer alan resmi ifadeler yerine, okul ve sınıf yaşantılarının bir ürünü olan örtük programın unsurlarını öğrenmeleri ve uygulamaları gerekmektedir (akt., Yüksel, 2007). Örtük program, öğretmen ve yöneticilerin davranışları, konuşmaları, öğrencilere yaklaşımları, eğitimin dayanışmacı ve yarışmacı olması, okul ikliminin niteliği, öğretim sürecinin araştırmacı ya da ezberci olması, öğretim kadrosunun atfettiği değerler, okulun yarattığı öğrenme ortamları, kısaca okulda öğrencilere yansıyan tutumlarla, öğrencilerin karşılıklı etkileşimleri sonucu öğrendikleri davranışlarda kendini gösterir. Tezcan a (2003) göre, örtük program okulun sosyo-kültürel yapısını oluşturan pek çok etkeni içine almaktadır. Öğretmen ve yöneticilerin davranışları, yaklaşımları, inançları, değer yargıları, okul atmosferinin niteliği, değerleri, okul içi ortamın öğrencilere sağladığı etkileşim örüntüsü, okul içi yazılı olmayan kuralları, rutinleri, disiplini, otoriteye itaat etme gibi birçok etken bu kültürel yapının içerisine girmektedir. Hangi düzeyde olursa olsun bütün okul veya eğitim kurumlarının okulun örgütsel işleyişinde ve okulda verilen eğitimin kalitesinde de önemli bir payı olan bir örtük programı vardır. Yüksel e (2002) göre, örtük programın kapsamını sınıf iklimi, okul-çevre etkileşimi, okul içerisinde gerçekleştirilen idari ve örgütsel düzenlemeler oluşturmakta, öğrenciler resmi program dışında bu üç kaynaktan bilgi edinmektedir. un örgütsel düzenlemeleri okuldaki yönetim yapısı ve yöneticilerin davranışları, okul kuralları, okul binasının mimarisi ve dekorasyonu, ödül ve cezalandırma yöntemleri, ders dışı faaliyetler, kulüpler, toplantılar yer almaktadır. çevre etkileşimi boyutunda ise okulların öğrencilere istenilen toplumsal norm ve değerleri kazandırmaları, ülkede egemen ideolojiyi öğrencilere kazandırarak toplumsal düzenin devamını sağlamaları ve ders kitapları aracılığıyla öğrencilere ülkenin ve iktidarın ideolojisinin örtük bir biçimde verilmesi söz konusudur. Sınıf ortamında yapılan faaliyetler, öğretmenin öğrencilerden beklentileri, sınıfta konulan kurallar, öğretmenlerin ders işleyiş biçimleri, öğretmen ve öğrencilerin birbirleri hakkındaki görüş ve düşünceleri sınıf iklimini oluşturan etmenlerdir. Sarı nın (2007) ifade ettiği gibi iyi vatandaş yetiştir- 1516

5 ÇUBUKÇU / İlköğretim Öğrencilerinin Karakter Eğitimi Sürecinde Örtük Programın Etkisi me sorumluluğunu taşıyan eğitim kurumlarının, bu sorumluluklarını sadece açık programlarda öngörülen koşullarla kazandırmaları çok zordur. Çünkü açık programla kazandırılmak istenenlerin çoğu sadece bilgi aktarmaktan öteye geçememektedir. Doğanay a (2009) göre eğitim programının uygulandığı yerler olarak okullar, önemli birer toplumsallaşma aracıdır ve toplumsallaşma okullarda hem açık amaçlı, hem de örtük ve gizli olarak gerçekleşir. Bu nedenle resmi programın görünmeyen kısımları olarak ifade edilen örtük programda en az açık program unsurları kadar önemlidir. Örtük program ders kitabında okunanlar ya da sınıfta tartışılanların aksine, gerçek yaşam deneyimlerinden oluşmaktadır. Bütün öğrencilerin öncelikle okulda, daha sonra da toplumda etkili ve üretken birer vatandaş olarak yaşamlarını sürdürebilmeleri için, belli sosyal normlardan oluşan örtük programı içselleştirmeleri gerekmektedir. Örtük program; toplantılar, kıyafet düzenlemeleri, öğrenciyi izleme ve diğer bütün kültürel özellikler aracılığıyla okulun öğrencilere dolaylı olarak öğrettiği her şeyi kapsamaktadır. Örtük programın öğeleri, okuldaki bireylerin sahip oldukları değerler, inançlar, tutumlar ile okuldaki işleyişin önemli birer parçası olan norm ve kurallar, törenler, ritüeller ve kişilerarası iletişimin niteliğidir. Olumlu okul yaşantıları, eğitimci ve araştırmacılar tarafından büyük ilgi görmektedir. Bir eğitim programı insanların düşüncelerini, hissettiklerini, inançlarını ve yaptıklarını her yönüyle yansıtmalıdır. lar niteliklere yüklenen değerleri anlama süreci ve olanakları en iyi şekilde örtük program etkinlikleriyle öğrencilere sunabilir. Yüksel (2005) öğrencilerin okulda hem resmi hem de örtük program aracılığıyla birçok değere maruz bırakıldığını, ancak değerlerin öğretiminde örtük programın daha etkili olduğunu belirtmektedir. Moroz ve Reynolds (2000) okuldaki değer öğretiminin, okulda her an yapılan bir şey olduğuna ve bunun programa, bazı konuların daha çok/az önemsenmesine ve öğretmen-öğrenci arasındaki etkileşimlere etkide bulunduğunu vurgulamaktadırlar. daki planlanmamış etkinliklerin oluşturduğu örtük program, öğrencilerin değerlerinin şekillendirilmesinde önemli rol oynamaktadır. larda çocuklara kazandırılmak istenilen değerler konusunda, onlara sürekli model olunması, bu değerlerin onlara yaşatılması ve bunları doğrudan kendi öğrenme yaşantıları aracılığıyla içselleştirip daha etkili bir şekilde kazanmalarını sağlayarak karakterlerini olumlu yönde geliştirmek gerekmektedir. Bu ancak örtük programın amaca hizmet edecek şekilde düzenlenmesiyle mümkündür. Araştırmanın Amacı Yöntem Bu araştırmanın amacı, ilköğretim okullarında karakter eğitimi kapsamında değerlerin kazandırılması sürecinde örtük programın işlevinin ayrıntılı bir şekilde irdelenmesidir. Bu genel amaç çerçevesinde aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: İlköğretim programlarının uygulanması sürecinde okullarda yapılan örtük programı destekleyici etkinlikler nelerdir? larda yapılan örtük programı destekleyici etkinliklere katılan öğrencilerin görüşleri nelerdir? Araştırmanın Modeli Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması modeli kullanılmıştır. Nitel araştırma desenlerinden durum çalışması ise, güncel bir olgunun gerçek şartlar altında derinliğine, bütüncül bir yaklaşım içerisinde araştırılmasıdır (Yin, 2003). Bu araştırmada ilköğretim programlarının uygulanması sürecinde okullarda yapılan örtük programı destekleyici etkinlikler ve bu etkinliklere katılan öğrencilerin görüşleri incelemek amaçlandığı için, araştırmanın amacına paralel olarak nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması modeli kullanılmıştır. Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu Eskişehir il merkezindeki 3 ilköğretim kurumuna devem eden ve 8. sınıf olmak üzere toplam 40 öğrenci oluşturmaktadır. Bu öğrencilerin sınıflara göre dağılımı, 6. sınıf 12 öğrenci, 7. sınıf 12 öğrenci ve 8. sınıf 16 öğrenci şeklindedir. Öğrencilerin toplam 25 i kız, 15 i erkek öğrencidir. Çalışma grubu belirlenirken, amaçlı örnekleme yöntemleri içinde yer alan ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada çalışma grubu belirlenirken ölçüt araştırmacı tarafından belirlenmiştir. Araştırmada ölçüt olarak çalışma grubundaki öğrencilerin, eğitim öğretim yılında düzenlenen sosyal ve kültürel etkinliklere, serbest zaman etkinliklerine, sportif etkinliklere, belirli gün ve haftaların kutlanması törenlerine ve sosyal kulüp çalışmalarına katılmış olmaları şartı aranmıştır. Verilerin Toplanması ve Analizi Bu araştırma, eğitim öğretim yılı Eskişehir ili Milli Eğitim Bakanlığı na [MEB] bağlı 3 ilköğretim okulunun örtük programı destekleyici 1517

6 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ yaptıkları etkinlikler ve bu etkinliklere katılan öğrencilerin görüşleri çerçevesinde yürütülmüştür. Bu araştırmada verilerin analizinde doküman incelemesi ve içerik analizi tekniği kullanılmıştır. İlk olarak doküman incelemesi yapılmıştır. Doküman incelemesi yapılan etkinlikler: Araştırma kapsamında 3 ilköğretim okulunun eğitim öğretim yılına ilişkin hazırladıkları sosyal ve kültürel etkinlik planları, serbest zaman etkinlikleri, sportif etkinlik planları, belirli gün ve haftaların kutlanması, sosyal kulüp çalışmalarına ait dokümanlar incelenmiştir. Her bir okula ait veri setleri ayrı ayrı incelenip birleştirilmiştir. Araştırmanın ikinci aşamasında, ilköğretim okullarında yapılan sosyal ve kültürel etkinliklere, serbest zaman ve sportif etkinliklere, belirli gün ve haftaların kutlanmasına, sosyal kulüp çalışmalarına katılan öğrencilerin görüşlerini belirlemek amacıyla görüşme tekniğinden yararlanılmıştır. Bu amaca ulaşmak için veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından hazırlanan görüşme formu kullanılmıştır. Görüşme formu hazırlandıktan sonra üç öğrenci ile (her sınıf düzeyinden 1 öğrenci) pilot görüşme yapılmış ve öğrencilerin sorulara verdikleri yanıtlar çözümlenerek öğrencinin anlayamadığı maddeler değiştirilerek sorular yeniden düzenlenmiştir. Ön görüşme yapılan öğrenciler araştırma kapsamı dışında tutulmuştur. Hazırlanan görüşme formunu, içerik geçerliği için uzmanlar incelemiş ve forma son biçimi verilmiştir. Görüşme formunda beş açık uçlu soru bulunmaktadır. Görüşme formunda yer alan sorulara ilişkin olarak Katıldığınız etkinliklerin size kazandırdıkları konusunda neler düşünüyorsunuz? Katıldığınız etkinliklerden hangisi hoşunuza gitti? Açıklar mısınız örnek olarak verilebilir. Görüşme formlarından elde edilen verilerin analizinde nitel araştırma paradigması içinde değerlendirilen içerik analizi tekniği kullanılmıştır. İçerik analizi belli kurallara dayalı kodlamalarla bir metnin bazı sözcüklerinin daha küçük içerik kategorileri ile özetlendiği sistematik, yinelenebilir bir teknik olarak tanımlanır (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2008). Araştırmada veriler, verilerin kodlanması, kodların ve temaların düzenlenmesi, bulguların tanımlanması ve yorumlanması basamakları dikkate alınarak çözümlenmiştir. Verilerin Kodlanması: Bu aşamada öncelikle araştırmaya katılan öğrencilerin, ilköğretim okullarında yapılan sosyal ve kültürel etkinliklere, serbest zaman ve sportif etkinliklere, belirli gün ve haftaların kutlanmasına, sosyal kulüp çalışmalarına ilişkin görüşlerinin dökümü yapılmıştır. Kendi içinde anlamlı bir bütün oluşturan bölümler isimlendirilmiştir. Araştırmacı bu aşamada, ham verileri kavramsal sınıflandırmalara ayırıp kavramlar belirlemiştir. Temaların Bulunması: İkinci aşamada, elde edilen kodlar, benzerlik ve farklılıklarına göre sınıflandırılmış ve buna göre birbiriyle ilişkili olan kodlar benzer özellikler temelinde bir araya getirilerek temalar belirlenmiştir. Bu düzenleme sonucu araştırmada bireysel kazanımlar ve toplumsal kazanımlar olmak üzere 2 ana tema grubuna ulaşılmıştır. Bu ana temaların altında bireysel kazanımlarla ilgili kişisel temizlik, hayvanları sevme ve koruma, çalışkanlık, sorumluluk ve doğaya saygı; toplumsal kazanımlarla ilgili saygı, adalet, yardımlaşma, güvenilirlik ve dürüstlük kavramlarıyla ilgili her bir öğrencinin görüşü alınmıştır. Verilerin Kodlara ve Temalara Göre Düzenlenmesi ve Tanımlanması: Elde edilen veriler oluşturulan tema grupları altında düzenlenmiştir. Görüşme formlarındaki ilgili yanıtlar doğrultusunda alt temalar düzenlenmiş ve görüşme kodlama anahtarı çıkarılmıştır. Kodlama yapılırken, öğrencilere Ö kodu verilmiştir. Düzenlenen veriler tanımlanarak daha anlaşılır ve okunur duruma getirilmiştir. Tanımlanan nitel veriler sayısallaştırılarak, frekansları hesaplanmıştır. Araştırmanın güvenirlik çalışması için alandan bir uzmana, katılımcıların görüşme dökümleri verilmiştir. Sonrasında araştırmacı ve uzmanın görüşme kodlama anahtarına yaptığı işaretlemeler karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma yapılırken ilgili soruya verilen yanıt seçeneği ve yer aldığı alt tema kontrol edilerek görüş birliği ve görüş ayrılığı biçiminde işaretlemeler yapılmıştır. Araştırmanın güvenirlik hesaplamasında, Miles ve Huberman ın (1994) geliştirdiği formül kullanılmıştır. Güvenirlik = Görüş Birliği Görüş Birliği + Görüş Ayrılığı İlköğretim okulu öğrencilerinin örtük programı destekleyici etkinliklere ilişkin görüşlerine yönelik görüşme kodlama anahtarının güvenirlik ortalaması %92,0 olarak bulunmuştur. Bulguların Yorumlanması: Tanımlanan bulguların açıklanması, ilişki kurulması ve anlamlandırılmasının yapıldığı bu aşamada, her görüşme formuna dayalı veriler çözümlenerek, katılımcıların her soruya verdikleri yanıtlardan sonuçlar çıkarılmıştır. Katılımcıların açıklayıcı ve belirleyici görüşleri doğrudan alınarak bulgulara eklenmiştir. 1518

7 ÇUBUKÇU / İlköğretim Öğrencilerinin Karakter Eğitimi Sürecinde Örtük Programın Etkisi Bulgular Bu araştırmada ilköğretim programlarının uygulanması sürecinde okullarda yapılan örtük programı destekleyici etkinlikler ve bu etkinliklere katılan öğrencilerin görüşleri incelenmiştir. İlköğretim Programlarının Uygulanması Sürecinde larda Yapılan Örtük Programı Destekleyici Etkinlikler Eskişehir ili MEB e bağlı 3 ilköğretim okulunun hazırladıkları örtük programı destekleyici etkinlik planları incelenmesi sonucu bulgular beş ana başlık altında toplanmıştır. İlköğretim larında Yapılan Sosyal ve Kültürel Etkinlikler: Sosyal ve kültürel etkinlikler, program geliştirme sürecini doğrudan ya da dolaylı olarak besleyen destek etkinliklerdir. Bu etkinlikler, öğrencilerin kendi aralarındaki iletişimi ve etkileşimi geliştirmede katkı sağlamakta, eğitim amaçlarının gerçekleşmesinde etkin rol oynamaktadır. Sosyal etkinlikler, okulda dersler dışında eğitimin amaçlarına uygun olarak, öğrencilerin ilgi ve gereksinimleri doğrultusunda, kişiliklerini geliştirmek için okul yönetiminin bilgi ve öğretmenin rehberliği altında yapılan planlı programlı düzenli çalışmalar olarak tanımlanmaktadır eğitim öğretim yılı Eskişehir ili MEB e bağlı 3 ilköğretim okulunda yapılan örtük programı destekleyici sosyal ve kültürel etkinliklere ilişkin bilgiler Tablo 1 de verilmektedir. Tablo 1. Sosyal ve Kültürel Etkinlikler Program Diş Bakımı Eğitimi Trafik Eğitimi İllüzyon Gösterisi Sağlıklı ve Hijyenik Beslenme Bağımlılık Yapan Maddeler ve Zararları Mesleki ve Teknik Eğitim Bilgi yarışması Anıtkabire Gezi Müze Gezisi Satranç Turnuvası Veli Semineri Anneler Günü Kutlaması Bahar Şenliği daki Projelere İlişkin Sergi Pilav Günü Etkinliği a Yardım Toplama (Kermes) Tiyatro Beyin Haftası Mezuniyet Töreni Huzurevi Ziyareti Uygulama Yapan Kurum Sağlık Müdürlüğü Emniyet Müdürlüğü Özel Sağlık Müdürlüğü Yeşilay Derneği Meslek lisesi Satranç Federasyonu Özel Üniversite Araştırma kapsamında yer alan ilköğretim okullarında toplam 20 sosyal ve kültürel etkinlik, ilgili okul ve başka kurumlar tarafından düzenlenerek gerçekleştirilmiştir. Sosyal ve kültürel etkinliklerin öğrencilerde kazandırmayı hedeflediği davranışlar Türk Milli Eğitimi nin genel amaçları çerçevesinde ortalama belirlenmiştir. Bu etkinlikler aracılığıyla, öğrencilerin Atatürk ilke ve inkılâplarına, anayasanın başlangıcında ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı yurttaşlar olarak yetişmelerine; yeteneklerini geliştirerek gerekli donanımı kazanmalarına katkıda bulunmak hedeflenmektedir. Etkinlikleri planlarken belirli kazanımların gerçekleşmesine hizmet etmek gerekir. Bireyin gelişimini ve okul algısını etkilemesi açısından sosyal ve kültürel etkinlikler okullar için vazgeçilmez bir boyuttur. Değerleri kazandırmak burada önemlidir. Akademik, pratik ve yaşamsal bir değere sahip olan sosyal ve kültürel etkinlikler, yaparak yaşayarak öğrenme ve yaşamsal değeri olma öğrenme ilkesiyle örtüşmelidir. İlköğretim çağındaki öğrencilerin sosyo-kültürel ve psikolojik gelişmeleri, yetenek ve becerilerinin keşfedilip desteklenmesi ve buna bağlı olarak ileride meslek seçiminde karşılaşabilecekleri problemlerin çözümü yönleriyle bakıldığında sosyal ve kültürel etkinliklerin daha da önem kazandığı söylenebilir. Akademik, pratik ve yaşamsal bir değere sahip olan sosyal etkinlikler, özünü oluşturan yaparak ve yaşayarak öğrenme ilkesiyle eğitim sisteminin istediği yönde doğal bir çalışma olanağı ve ortamı sağlamaktadır (Canbay, 2007). Örtük programı destekleyici etkinlikler içerisinde yer alan sosyal ve kültürel etkinlikler, okulun akademik olmayan ancak eğitsel olarak anlamlı yaşantılar geçirilmesini amaçlayan etkinliklerdir. Öğrenciyi bir bütün olarak geliştirmeye çalışan okul, eğitimin içeriği ve amaçları açısından öğrencilerde belli tutum ve değerleri geliştirmeye çalışmaktadır. larda Yapılan Serbest Zaman Etkinlikleri: eğitim öğretim yılı Eskişehir ili MEB e bağlı 3 ilköğretim okulunda yapılan örtük programı destekleyici serbest zaman etkinliklerine ilişkin bilgiler Tablo 2 de verilmektedir. Tablo 2. larda Yapılan Serbest Zaman Etkinlikleri Etkinlik Satranç Futbol Voleybol Folklor Atletizm Şiir dinletisi Uygulama Yapan Kurum Araştırma kapsamında yer alan ilköğretim okullarında toplam 6 serbest zaman etkinliği ilgili okul tarafından düzenlenerek gerçekleştirilmiştir

8 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ larda yapılan serbest zamanları değerlendirme etkinlikleri, eğitimin amaçlarını gerçekleştirmek, öğrencilerin sosyal gelişimi, toplumsal statü kazanması ve kültürler arası aktarım ile farklı kültürlerin birbirleri ile kaynaşması için gereklidir (Yavaş- Karataş, 2006). Sarı (2007) yaptığı araştırmada sosyal aktivitelere katılan öğrencilerin duygu ve karakterlerini bu aktivitelerde başarılı olmaya yönlendirmesinden ötürü disiplin problemi yaratma ihtimali, serbest zamanı daha çok olan ve herhangi bir sosyal aktivite ile ilgilenmeyen öğrencilerden çok daha düşük olduğunu ortaya koymuştur. da düzenlenecek sosyal aktiviteler, okulda yaşanan disiplin problemleri ile mücadelede önemli bir araç olarak işe koyulabilir. Sartori (2007) birden fazla sosyal faaliyete katılan öğrencilerin kendilerini bulundukları okula daha ait hissettikleri ve bu sayede de daha yüksek okul yaşam kalitesi algısına sahip oldukları bulgusuna ulaşmıştır (akt., İnal, 2009). Halıcı (2005) YİBO lar ile ilgili yaptığı araştırmada öğrencilerin boş zamanlarını etkin bir şekilde değerlendirmeleri halinde enerjilerini boşaltacaklarını, bu sayede öğrencilerin kendilerini daha çok okula ait hissedeceklerini ve bununla birlikte okulda yaşanan disiplin problemlerinin azalacağını belirtmektedir. İnsanoğlunun duyuşsal boyutunu duygular, tercihler, sevinçler, duygulanımlar, inançlar, beklentiler, tutumlar, takdir duyguları, değerler, ahlak etik vb. öğeler oluşturur (Bacanlı, 1999). Bireysel ve toplumsal yaşam için vazgeçilmez olan bu öğelerin bulunmadığı bir yaşamı düşünmek olası değildir. Bu öğelerin insan yaşamındaki gerekliliği yanında, diğer önemli bir boyutu da bilişsel öğrenmelere olan katkılarıdır. Literatür incelemeleri sonucunda örtük programın, daha çok okul kültürünü oluşturan tutumlara, normlara, değerlere, inançlara, kişilerarası ilişkilere, okuldaki bireylerin statülerine, başarı motivasyonlarına, okulun sunduğu fırsatlara, okuldaki güç ilişkilerine, törenlere vb. işaret ettiği ve bunların öğrencilerin akademik, sosyal ve bireysel gelişimleri üzerinde etkileri olduğu söylenebilir. larda Yapılan Sportif Etkinlikler: eğitim öğretim yılı Eskişehir ili MEB e bağlı 3 ilköğretim okulunda yapılan örtük programı destekleyici sportif etkinliklere ilişkin bilgiler Tablo 3 te verilmektedir. Tablo 3. larda Yapılan Sportif Etkinlikler Etkinlik Cumhuriyet Koşusu Atatürk Koşusu Atletizm Kros İl Birinciliği Voleybol İl Birinciliği Futbol Turnuvası Fırlatma Topu Kulüpler Kros Ligi Uygulama Yapan Kurum Gençlik ve Spor İl Md. Gençlik ve Spor İl Md. Gençlik ve Spor İl Md. Gençlik ve Spor İl Md. Gençlik ve Spor İl Md. Gençlik ve Spor İl Md. Atletizm Federasyonu Araştırma kapsamında yer alan ilköğretim okullarında toplam 8 sportif etkinlik ilgili okul ve başka kurumlar tarafından düzenlenerek gerçekleştirilmiştir. Arkadaş grupları değişik yaşantılar, çocukların yeni davranış kalıpları geliştirmelerine yardımcı olur. Arkadaş grubuyla etkileşim, çocuğun ailesinde görmediği bazı sosyal davranışları öğrenmesini sağlar. Çocuk grup normlarına uymayı, gruptaki rolüne uygun davranışlarda bulunmayı öğrenir (Fidan ve Erdem, 1992 den akt., Çağdaş ve Seçer, 2002). Tablo 4. Belirli Gün ve Haftaların Kutlanması Belirli Gün ve Haftalar Birleşmiş Milletler Günü Cumhuriyet Bayramı Kızılay Haftası Lösemili Çocuklar Haftası Atatürk Haftası Öğretmenler Günü İnsan Hakları ve Demokrasi Haftası Tutum, Yatırım ve Türk Malları Haftası Enerji Tasarrufu Haftası Sivil Savunma Günü Yeşilay Haftası Bilim ve Teknoloji Haftası İstiklal Marşı nın Kabulü ve Mehmet Akif Ersoy u Anma Günü Tüketici Koruma Haftası Çanakkale Zaferi ve Şehitler Günü 21 Mart Nevruz Günü Orman Haftası Dünya Tiyatrolar Günü Kütüphaneler Haftası Turizm Haftası Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı Trafik ve İlk Yardım haftası Anneler Günü Engelliler Haftası Müzeler Haftası İlköğretim Haftası Hayvanları Koruma Günü Atatürk ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı Çevre Koruma Haftası 1520

9 ÇUBUKÇU / İlköğretim Öğrencilerinin Karakter Eğitimi Sürecinde Örtük Programın Etkisi daki resmi programın, öğrencilerin bir bütün olarak yetiştirilmesinde tek başına yeterli olamayacağı ve okulun örtük programının da geliştirilmeye çalışılması gereği açıktır. Bu doğrultuda yapılacak düzenlemeler sonucunda, öğrencilerin okulda kendilerini daha mutlu ve güvende hissedecekleri, sağlıklı karakter sahibi bireyler olarak yetişecekleri söylenebilir. Belirli Gün ve Haftaların Kutlanması: eğitim öğretim yılı içerisinde Eskişehir ili MEB e bağlı 3 ilköğretim okulunda yapılan örtük programı destekleyici belirli gün ve haftaların kutlanması etkinliklerine ilişkin bilgiler Tablo 4 te verilmektedir. Tablo 4 incelendiğinde araştırma kapsamına alınan okullarda eğitim-öğretim yılında 30 belirli gün ve hafta kutlanmıştır. İlköğretim okullarında kutlanan belirli gün ve haftalar, ilgili yönetmeliklerle belirlenmiştir. yönetimleri, çevrenin özelliği, okulun fiziki durumu ve imkânlarını göz önünde tutarak bu etkinliklerin yapılma biçimlerini belirlemektedirler. Önemli olan, bir okulda belirli gün ve haftaların kutlanması sonucu bu etkinliklerin öğrencilerin yaşamında değişim ve gelişmeler meydana getirebilmesidir. Bu kutlamalar aracılığıyla öğrencilere yerel, ulusal, evrensel ve sosyo-kültürel nitelikli mesajlar verilmektedir. daki toplumsallaşma süreci aracılığıyla sosyal normlar ve ahlaki değerler aktarılmaya çalışılmaktadır. Wynne e (1991) göre, okulda düzenlenen törenler, öğrencilerin yeni değerler edinmelerinde veya hâlihazırda sahip oldukları değerleri pekiştirmelerinde büyük önem taşımaktadır (akt., Sarı, 2007). da törenler gibi ritüel adı verilen etkinlikler de sık yapılmaktadır. Ritüeller (adetler), kültürel kalıp ve değerleri güçlendirmek için yapılan törensel eylemlerdir (Terzi, 2000). Sosyal Kulüpler: eğitim öğretim yılı içerisinde Eskişehir ili MEB e bağlı 3 ilköğretim okulunda yapılan örtük programı destekleyici sosyal kulüp etkinliklerine ilişkin bilgiler Tablo 5 te verilmektedir. Tablo 5. Sosyal Kulüpler Kültür Edebiyat-Yayın ve İletişim Kütüphanecilik Sivil Savunma, Trafik Güvenliği ve İlk Yardım Gezi Tanıtma ve Turizm Yeşilay Kızılay Sağlık ve Temizlik Resim Spor Satranç Tema Araştırma kapsamında yer alan ilköğretim okullarında toplam 11 alanda kulüp çalışmaları etkinliklerine yer verilmiştir. İlköğretim çağındaki öğrencilere demokrasi bilincinin kazandırılması ve bu kulüplerde yapılacak çalışma ve etkinliklerle, bireylerin sivil toplum örgütlenmesi kavramlarını tanımaları önemli bir gerçeklik olarak düşünülebilir. Yapılan araştırmalar öğretmenlerin değerlerin öğretimindeki etkin rolünü önemle ortaya koymaktadır. Öğretmenlerin okul ortamında ve dışında değerleri doğru yansıtan örnek model olmaları, ahlaki sınıf ortamları oluşturmaları, değişik stratejiler kullanarak formal olarak sınıf içinde, informal olarak da sınıf dışında değerlerin kazandırılmasına ilişkin çocuklara çeşitli uygulamalar yaptırmaları gerektiği önemle vurgulanmaktadır (Yıldırım, 2009). Örtük programı Paykoç (1995) okulda bilinçli ve açık olarak uygulanan programların, kararların, ilkelerin dışında kalan okul ortamı ve yaşamı olarak tanımlamaktadır. Örtük program okulda resmi program dışındaki her şeyi, öğretmen ve öğrenci tutumlarını, günlük işleyişi, ders dışı etkinlikleri vb. kapsamaktadır. Öğrencilerin yetişkinlerin kontrolünden uzakta oldukları, akranlarıyla göreceli olarak daha güvenli bir ortamda etkileşimde bulundukları ve ilişkilerinin daha çok kendi kontrollerinde olduğu çalışmalar okuldaki örtük programın açıkça ortaya koyduğu zaman dilimleridir. larda Yapılan Örtük Programı Destekleyici Etkinliklere Katılan Öğrencilerin Görüşleri Eskişehir ili MEB e bağlı 3 ilköğretim kurumunun hazırladıkları örtük programı destekleyici etkinliklere katılan öğrencilerin görüşlerinde yer verdikleri ifadeler üzerinden bireysel kazanımlar ve toplumsal kazanımlar olmak üzere 2 tema grubuna ulaşılmıştır. Bu temalar belirlenirken bireysel tercihleri ortaya koyan kazanımları bir grup, bireyin mevcut toplumsal yapı içerisinde varlığını devam ettirmesine yarayan kazanımları bir grup oluşturarak iki tema yapılmasına karar verilmiştir. Bunun yanı sıra, öğrencilerin bu temalara verdikleri çeşitli örnek ifadelere yer verilmiştir. Örtük Programı Destekleyici Etkinlikler Aracılığıyla Bireysel Kazanımlar: Bu bölümde, ilköğretim okullarına devam eden ve 8. sınıf öğrencilerinin örtük programı destekleyici etkinlikler kapsamında kazandıkları bireysel nitelikler yer almaktadır. Bu niteliklerin her biri bireylere kazandırılması gereken değerler olarak düşünülmektedir. Tablo 6 da öğrencilerin bireysel kazanımlarına ilişkin temalar ve alt temalar yer almaktadır. 1521

10 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tablo 6. Örtük Programı Destekleyici Etkinlikler Aracılığıyla Bireysel Kazanımlar Temalar Kişisel temizlik Toplumda yer edinme-beğenilme 32 Yaşantı biçimi 21 Reddedilme-dışlanma 20 Dini gereklilik 12 Sağlıklı yaşam için gereklilik 7 Hayvanları sevme, koruma Yaşamın bir parçası-canlı olmayı algılama 25 Sevmek-korumak zorunda hissetmek 14 Yakınlık hissetme, sevgi kaynağı 12 Özdeşleştirme 10 Besleme, fayda sağlama 5 Çalışkanlık Görev ve sorumluluk 19 Gelecek kaygısı 10 Aileye karşı sorumluluk 8 Kendini ispat etme 6 Eziyet, sıkıntı 3 Sorumluluk Zamanında ödev yapmak 19 Görev 17 İyi davranışlarda bulunma 14 Aileye karşı sorumluluk-itaat 8 Doğaya saygı Sevme, koruma, temiz tutma 25 Yaşam kaynağı 11 Fayda sağlama, yararlanma 5 f Örtük programları destekleyici etkinler kapsamında bireysel kazanımlar olarak; öğrencilerin kişisel temizlik, hayvanları sevme ve koruma, çalışkanlık, sorumluluk, doğaya saygı değerlerini kazandıkları görülmektedir. Tablo 6 incelendiğinde kişisel temizlik temasının altında 32 öğrenci toplumda yer edinme-beğenilme, 21 öğrenci yaşantı biçimi, 20 öğrenci reddedilme-dışlanma, 12 öğrenci dini gereklilik, 7 öğrenci ise sağlıklı yaşam için gereklilikle ilgili görüş belirtmişlerdir. Hayvanları sevme, koruma teması ile ilgili olarak 25 öğrenci yaşamın bir parçası-canlı olmayı algılama, 14 öğrenci sevmekkorumak zorunda hissetmek, 12 öğrenci yakınlık hissetme, sevgi kaynağı, 10 öğrenci özdeşleştirme, 5 öğrenci ise besleme, fayda sağlamayla ilgili görüş belirtmişlerdir. Çalışkanlık temasıyla ilgili olarak 19 öğrenci görev ve sorumluluk, 10 öğrenci gelecek kaygısı, 8 öğrenci aileye karşı sorumluluk, 6 öğrenci kendini ispat etme, 3 öğrenci ise eziyet, sıkıntı ile ilgili görüş belirtmişlerdir. Sorumluluk temasıyla ilgili olarak 19 öğrenci zamanında ödev yapmak ile ilgili görüş belirtirken öğrencilerin öncelikli sorumluluklarını ödev yapmak olarak algıladıkları ortaya çıkmaktadır. 17 öğrenci görev, 14 öğrenci iyi davranışlarda bulunma, 8 öğrenci aileye karşı, sorumluluk, itaat ile ilgili görüş belirtmişlerdir. Doğaya saygı temasıyla ilgili olarak 25 öğrenci sevme, koruma, temiz tutma, 11 öğrenci yaşam kaynağı, 5 öğrenci fayda sağlama, yararlanma ile ilgili görüş belirtmişlerdir. Öğrencilerin doğaya saygıyla ilgili en çok sevme, koruma, temiz tutma kavramlarına vurgu yaptıkları görülmektedir. Yukarıda belirtilen ana temaların altında alt temalar tabloda belirtilmiştir. Aşağıda bireysel kazanımlar temasına ilişkin öğrenciler tarafından dile getirilen örnek görüşler yer almaktadır. Kişisel temizlik temasıyla ilgili olarak öğrenciler düşüncelerini şu şekilde dile getirmişlerdir. Kişisel temizlik önemlidir. Beden temizliği sayesinde kötü kötü kokmayız. Zaten ben asla kirli kalmayı hiç sevmem, temizliğime dikkat etmezsem hep pis olurum herkes benden tiksinir (Öğrenci 15, K). Temizlik sünnettir ve çevremize kirli görünmek utanç verir (Öğrenci 7, E). İnsanlarla her zaman bir diyalog içindeyiz ve ağız kokusu, tırnak pisliği vb. şeyler karşımızdakine kötü bir his ve duygu yaşatır (Öğrenci 6, E). Öğrencilerin temizlik kavramını toplumda yer edinme, beğenilme ve yaşantı biçimi olarak düşündüğü, sağlıklı yaşam için gerekli olduğu düşüncesini çok fazla taşımadığı görülmektedir. Hayvanları sevme, koruma temasıyla ilgili olarak iki öğrenci düşüncelerini şu şekilde dile getirmiştir. Çoğunun nesli tükeniyor, bende bundan çok rahatsız oluyorum ve bu yüzden hayvanları koruyorum ve seviyorum (Öğrenci 9, K). Onlarda canlı ve sokakta yaşıyorlar bir sürü zorluk çekiyorlar (Öğrenci 1, E). Hayvanları sevme temasında öğrencilerin hayvanları yaşantının bir parçası ve canlı olarak düşündükleri, sevmek ve korumak gerektiği bilinci geliştirdikleri, çok az öğrencinin beslenme ve fayda sağlama açısından ele aldıkları görülmüştür. Çalışkanlık temasıyla ilgili olarak öğrenciler düşüncelerini şu şekilde dile getirmişlerdir. Vatanıma milletime ve aileme yararlı bir insan olmak istiyorum (Öğrenci 4, E). Çalışıyorum geleceğimin güzel olmasını istiyorum. Geleceğe dair hedeflerim var ve gerçekleştirmek için azimliyim iyi bir meslek sahibi olmazsam devletime ve aileme yararlı olamayacağımı bildiğim için çalışkan bir öğrenciyim (Öğrenci 8, K). Çalışkanlık benim DNA m da yok (Öğrenci (18,E). Çalışkanlık kavramını yüksek oranda görev ve sorumluluk bilinci olarak algıladıkları, gelecekte iyi bir meslek sahibi olma konusunda kaygı taşıdıkları görülmüştür. Çok az öğrenci çalışkan olmayı eziyet ve sıkıntı olarak değerlendirmektedir. 1522

11 ÇUBUKÇU / İlköğretim Öğrencilerinin Karakter Eğitimi Sürecinde Örtük Programın Etkisi Doğaya saygı temasıyla ilgili olarak iki öğrenci düşüncelerini şu şekilde dile getirmiştir. Tema kulübünde çalışıyorum. Bu sayede çevreyi nasıl görmek istiyorsam öyle bırakıyorum ve çevreyi doğayı kirletmiyorum. Artık yere çöp atanları uyarıyorum. Geri dönüşümlük; karton, cam, plastik pilleri ayırıyorum. Çevreyi doğayı koruyorum çünkü sağlığımız için önemlidir. Çevreyi daha yakından tanıdım. Kapaklarla engelli insanlara yardım ettim (Öğrenci 8, K). Doğa gezisi yaptık. Bana doğanın önemini öğretti. Doğayla barışık olmayı öğretti. Davranışlarımda doğaya karşı değişiklikler oldu. Tasarruflu olmayı öğrendim. Kaynaklarımızı boş yere harcamamanın önemini kavradım. Çevre hakkında bilgi edinmek çok hoş. Çevre hakkında bilgilendirmek değişilmez bir şey (Öğrenci 17, E). Sorumluluk temasıyla ilgili olarak iki öğrenci düşüncelerini şu şekilde dile getirmiştir. Bir görev verildiğinde mutlaka onu yaparım. Annem babam çalıştığı için ev işlerine yardım ederim mesela faturaları ben yatırırım. Kendi odamı toplarım, evdeki görevlerimi yaparım, derslerime çalışırım. Sorumluluğumu yerine getirince hem kendimi iyi hissederim hem de karşımdakine mahcup olmam (Öğrenci 21, E). Sabahları yatağımı toplarım, eşyalarımı düzenli kullanırım. Sorumluluklarımı yerine getirmezsem kimse bana güvenmez. Her türlü ödevimi kendim yapıyorum. Kendi çantamı kendim hazırlayabiliyorum (Öğrenci 11, K). Örtük Programı Destekleyici Etkinlikler Aracılığıyla Toplumsal Kazanımlar: Değerler, toplumsal yaşamda iyi ve kötünün ölçütü olarak davranışların, kararların, grup ilişkilerinin, insan ilişkilerinin, örgütsel davranışın, ast-üst ilişkilerinin vb. birçok konunun temel belirleyicisi konumundadır. Toplumsal yaşamın bir gereği olarak ilköğretim çağındaki çocuklara kazandırılması gereken toplumsal değerler vardır. Tablo 7 de öğrencilerin toplumsal kazanımlarına ilişkin temalar ve alt temalar yer almaktadır. Tablo 7 incelendiğinde saygı temasıyla ilgili 24 öğrenci öğretmene, büyüklere, küçüklere verilen değer, 19 öğrenci sorumluluk, söz dinleme, 18 öğrenci sevgi, saygı, hoşgörü, toplumda değer görme, 14 öğrenci ideal örnek davranış, 4 öğrenci koşullu davranış, 3 öğrenci empati kurma, karşılıklı beklenti ile ilgili görüş belirtmişlerdir. Adalet temasıyla ilgili olarak 17 öğrenci eşit paylaşım, 14 öğrenci tarafsızlık, 10 öğrenci hak yememe, 7 öğrenci doğruyu söyleme ile ilgili görüş belirtmişlerdir. Adaletle ilgili olarak öğrencilerin en çok eşit paylaşıma vurgu yaptıkları görülmektedir. Yardımlaşma temasıyla ilgili olarak 13 öğrenci dayanışma, 13 öğrenci empati, karşılık beklentisi, 6 öğrenci mutluluk, 6 öğrenci toplumsal olgu, görev ihtiyaç, 3 öğrenci ise eşyalarını paylaşma ile ilgili görüş belirtmişlerdir. Güvenilirlik temasıyla ilgili olarak 21 öğrenci doğru insan, iyi davranış, 18 öğrenci sır saklama, 16 öğrenci emaneti koruma, 15 öğrenci yalan söylememe, 10 öğrenci toplumda yer edinme, 8 öğrenci ise sözünü tutma ile ilgili görüş belirtmişlerdir. Dürüstlük temasıyla ilgili olarak 15 öğrenci yalan söylememe, 8 öğrenci iyi davranışlarda bulunma, 7 öğrenci açık sözlü, açık yürekli olma ve 4 öğrenci ise adil davranma ile ilgili görüş belirtmişlerdir. Dürüstlükle ilgili olarak öğrenciler en çok yalan söylememe ile ilgili görüş belirtirken, toplumda ve ailede yalan söylemenin zararlarının vurgulanması öğrenciler üzerinde etkili olmuş olabilir. Tablo 7. Örtük Programı Destekleyici Etkinlikler Aracılığıyla Toplumsal Kazanımlar Temalar Saygı Öğretmene, büyüklere, küçüklere verilen değer 24 Sorumluluk, söz dinleme 19 Sevgi, saygı, hoşgörü, toplumda değer görme 18 İdeal örnek davranış 14 Koşullu davranış 4 Empati kurma, karşılıklı beklenti 3 Adalet Eşit paylaşım 17 Tarafsızlık 14 Hak yememe 10 Doğruyu söyleme 7 Yardımlaşma Dayanışma 13 Empati, karşılık beklentisi 13 Mutluluk 6 Toplumsal olgu, görev, ihtiyaç 6 Eşyalarını paylaşma 3 Güvenilirlik Doğru insan, iyi davranış 21 Sır saklama 18 Emaneti koruma 16 Yalan söylememe 15 Toplumda yer edinme 10 Sözünü tutma 8 Dürüstlük Yalan söylememe 15 İyi davranışlarda bulunma 8 Açık sözlü, açık yürekli olma 7 Adil davranma 4 Örtük programları destekleyici etkinler kapsamında toplumsal kazanımlar olarak; öğrencilerin saygı, adalet, yardımlaşma, güvenilirlik, dürüstlük değerlerini kazandıkları görülmektedir. Yukarıda belirtilen ana temaların altında alt temalar tabloda belirtilmiştir. Toplumda kabul gören kültürel ve ah- f 1523

12 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ lak değerlerinin bireyler tarafından benimsenmesi, bireyin içinde yaşadığı bu toplumda kendisinden beklenen görev ve sorumlulukları bu değerler içinde ifade etmesi, sağlıklı toplumların var olmasını sağlayacaktır. Aşağıda toplumsal kazanımlar temasına ilişkin öğrenciler tarafından dile getirilen örnek görüşler yer almaktadır. Saygı temasıyla ilgili olarak bir öğrenci düşüncelerini şu şekilde dile getirmiştir. Ben saygılı bir öğrenciyim çünkü: Diğer arkadaşlarımın ve öğretmenlerimin üstünlüğünü tanırım, onlara önem veririm. Çevremdekilere ve büyüklerime saygı göstermeye özen gösterir ve severim. Ailem başta olmak üzere çevremden öyle gördüm. Herkes, annem akrabalarım bana saygılı davranmamı söyler. Biz saygılı olursak onlarda bize saygılı olur (Öğrenci 6, E). Saygı temasıyla ilgili olarak bir öğrenci sorumluluk bilinciyle düşüncelerini şu şekilde dile getirmiştir. Ben Cumhuriyet bayramı kutlamalarına gittim. Stadyuma gittim. Bence okulda tören yapmasak olur. Keşke tüm okulu stadyuma götürseler hep okullar gelse (Öğrenci 27, K). Adalet temasıyla ilgili olarak bir öğrenci düşüncelerini şu şekilde dile getirmiştir. İki arkadaşım kavga ettiğinde bir arkadaşımı diğer arkadaşımdan ne pahasına olursa olsun ayırt etmem ve öğretmenime olanları doğru ve ayrıntılı bir şekilde anlatırım. Bir olay karşısında iki tarafı da dinlerim. Her zaman eşit davranmak iyidir. Bir şey aldığımda eşit şekilde paylaşırım (Öğrenci 29, E). Yardımlaşma temasıyla ilgili olarak bir öğrenci düşüncelerini şu şekilde dile getirmiştir. Huzur evi gezisinde şunu gördüm. İyilik eden iyilik bulur bir gün benim, yardım ettiğim kişi bana yardım eder. İnsanlar zor durumda kaldığında yardım ederim, insanlara yardım etmezsek kötü duruma düşebilirler. Yardımlaşınca insanlar mutlu olurlar hem de benim yardımımı alan kişiler elbet bir gün bana da yardım ederler (Öğrenci 33, K). Güvenilirlik temasında öğrencilerin doğru insan, iyi davranış özelliklerini ön plana çıkardıkları, sır saklamanın önemli olduğunu vurguladıkları görülmektedir. Güvenilirlik temasıyla ilgili olarak bir öğrenci düşüncelerini şu şekilde dile getirmiştir. Birisi bir emanet bıraktığında onu korurum sonra sahibine geri iade ederim. Ödünç aldığım eşyalara zarar vermem verirsem de yenisini alırım. (Öğrenci 2, K). Dürüstlük temasında, dürüst bir insan olmak için esas şartın yalan söylememek, açık sözlü, açık yürekli olmak gerektiğini düşündükleri görülmektedir. Dürüstlük temasıyla ilgili olarak öğrenciler düşüncelerini şu şekilde dile getirmişlerdir. Kişiye göre davranmam, yalan söylemem, adaletli davranırım her zaman aynı davranırım. Arkadaşlarıma, insanlara iyi davranmaya çalışırım. Böyle yapmayanlardan nefret ediyorum (Öğrenci 23, K). Ödevimi yapmadığım zaman veya evde unuttuğumda bahane bulmam gerçeği söylerim dürüstçe yapmadım derim (Öğrenci 18, E). Taraf tutmayı sevmiyorum. Bazen arkadaşlarım istiyor ama bana hile gibi kötü davranış geliyor. Kimsenin arkasından konuşmak iftira atmak istemiyorum yalan (Öğrenci 5, K). Tartışma Bu araştırma, ilköğretim okullarında karakter eğitimi kapsamında değerlerin kazandırılmasında örtük programın önemini ortaya çıkarmak düşüncesiyle, ilköğretim programlarının uygulanması sürecinde okullarda yapılan örtük programı destekleyici etkinlikler ve bu etkinliklere katılan öğrencilerin görüşlerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Örtük programı destekleyici etkinlikler olan; sosyal ve kültürel etkinlikler, serbest zaman ve sportif etkinlikler, belirli gün ve haftaların kutlanması, sosyal kulüp çalışmaları ilköğretim öğrencilerinin değerleri algılayabilmeleri, içselleştirebilmeleri ve uygulayabilmeleri açısından güçlü birer değer kazandırma aracı olarak görülebilir. Bu etkinlikler aracılığıyla karakter eğitiminin kapsadığı bileşenler kazandırılmaya çalışılmaktadır. Karakter eğitiminin bileşenleri olarak temelde evrensel kabul edilen dürüstlük, saygı, sorumluluk, adalet, yardımseverlik, vatandaşlık şeklinde altı bileşenden yola çıkılır. Bu araştırma kapsamında görülen ve ilköğretim programlarında yer verilen örtük programı destekleyici etkinliklerin temel değerleri kazandırmadaki önemi yadsınamaz. Etkinliklere katılan öğrencilerin görüşleri de, karakter eğitimini destekleyici olarak yapılan etkinliklerin önemini ortaya koymaktadır. Karakter eğitimi en genel anlamıyla örtük veya açık program aracılığıyla, yetişen yeni nesle temel insani değerleri kazandırma, değerlere karşı duyarlılık oluşturma ve onları davranışa dönüştürme konusunda yardımcı olma gayretinin ortak adıdır (Ekşi, 2003). İlköğretim programlarında kazandırılması hedeflenen değerler olarak; adil olma, aile birliğine önem verme, bağımsızlık, barış, bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma, duyarlılık, dürüstlük, estetik, hoşgörü, misafirperverlik, özgürlük, sağlıklı olmaya önem verme, saygı, sevgi, sorumluluk, temizlik, vatanseverlik, yardımseverlik değerleri belirlenmiştir. Belirlenen bu değerler ile bireysel bilinç kazanma ve sosyal duyarlılığın gelişmesi hedeflenmektedir. Değerler, bireylerin neyi önemli gördüklerini tanımlayarak istekleri, tercihleri, arzu edilen ve edilmeyen durumları gösterir (Erdem, 2003). Değerler, neyi tercih edeceğimizi ve 1524

13 ÇUBUKÇU / İlköğretim Öğrencilerinin Karakter Eğitimi Sürecinde Örtük Programın Etkisi neyi etmeyeceğimizi bulmamıza, davranışları ve olayları önem sırasına koymamıza yardım eden, fikir, düşünce ve duygu gibi sembolik kategorilerdir. Değerleri içselleştirebilmiş olmak bireyin karakter gelişimindeki göstergesidir. Bireylerin sahip oldukları değerler onların eylemlerine yön verebilmelidir. Değerler, iyi ve kötünün ölçütü olarak davranışların, kararların, grup ilişkilerinin, insan ilişkilerinin, örgütsel davranışın, ast-üst ilişkilerinin vb. birçok konunun temel belirleyicisi konumundadır. İlköğretim programları değerlere yer vermektedir. Değerlerin kazanılması, içselleşmesi sürecinde örtük programı destekleyici etkinliklerin etkisi söz konusudur. Bu etkinlikler planlanırken amaçlı, bilinçli, yararcı bir anlayışla düzenlenmelidir. Etkinliklerin yaparak yaşayarak öğrenme ve yaşamsal değeri olma öğretim ilkeleri doğrultusunda belirlenmesine ve düzenlenmesine özen gösterilmelidir. Örtük program toplumda var olan kurum ve sosyal ilişkilerin doğal, tarafsız, meşru ve adil olduğu yönünde mesajları öğrencilere iletmektedir. Örtük program, öğrencilerin günlük deneyimlerinden elde ettikleri kişisel ve sosyal öğrenmeyi sağlar. Bu bütün okulu kapsar ve öğrencilerin davranışları ve öğrenmeleri üzerinde çok büyük bir etkiye sahiptir. un yapısı ve işleyişi ile ilgili olan örtük program aracılığıyla mesajlar iletilir (Arthur, 2003). Örtük program, okul ve sınıf ortamında özellikle yönetici ve öğretmenlerin tutum ve davranışlarının neden olduğu öğrenme yaşantılarını kapsamaktadır. Bu öğrenme yaşantıları da okulun dışındaki toplumsal, ekonomik ve siyasal talep ve şartlardan etkilenmektedir. Örtük program, öğrencilerin günlük eğitsel rutin işler çevresinde öğrendikleri, özümsedikleri anlam, inanç ve doğruları betimler. Örtük programa konu olan norm, değer ve inançlar resmi programda da vardır. Ancak resmi programlarda belirlenen bilgi ve değerler örtük programla öğrencilere daha etkili bir biçimde ulaştırılabilmektedir. Yüksel (2005) öğrencilere okulda hem resmi hem de örtük program aracılığıyla birçok değer öğretildiğini ancak değerlerin öğretiminde örtük programın daha etkili olduğunu belirtmektedir. Kohlberg e (1983) göre de ahlak eğitimini programdaki derslere yerleştirmek etkili olmamaktadır. Öğrenciler çoğu zaman ders kitapları ve öğretim materyallerinden çok, okuldaki örtük programın yarattığı ahlaki ortam ve atmosferden etkilenmektedirler (akt., Yüksel, 2005). İlköğretim programlarında örtük programı destekleyici etkinlikler içerisinde yer alan örtük mesajlar, programların uygulanma süreçlerinden, yönetici ve öğretmen davranışlarını etkileyen kurumsal ve sosyal çevrelerden, derslerde kullanılan ders kitapları ve materyallerden, vb. iletilmektedir. ikliminin ve kültürünün oluşturduğu atmosfer öğrenciler için olumlu sosyal yaşantılar sağlayacağı gibi, yine okul atmosferinden kaynaklanan zorunlulukların ve baskıların demokratik olmayan okul işleyişinin öğrenciyi olumsuz olarak etkilemesi hatta pasif, korkak ya da saldırgan bireyler yetiştirmesi mümkündür. Lavoie (2006), örtük programın öğrencilerin davranışları, ilerlemesi, üretkenliği ve performansı üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu kadar yapıcı yönünü belirtirken aynı zamanda kendi içinde yok edici olduğunu belirtmiştir. lardaki farklı sosyal, kültürel ve pedagojik yaşantılar öğrencilerin fiziki ve sembolik kapital, otoriteye ve iş sürecine karşı farklı ilişkiler geliştirmelerini sağlamaktadır (Türedi, 2008). Topluma iyi vatandaş yetiştirme üzerine odaklanan değerlerin kazandırılmasında okulların daha etkili rol oynaması gerektiği belirtilmektedir. Sosyal etkinlikler, okulda dersler dışında eğitimin amaçlarına uygun olarak, öğrencilerin ilgi ve gereksinimleri doğrultusunda, kişiliklerini geliştirmek için okul yönetiminin bilgisi ve öğretmenin rehberliği altında yapılan, planlı, programlı, düzenli çalışmalar olarak tanımlanmaktadır (Binbaşıoğlu, 2000). Sosyal ve kültürel etkinlikler, serbest zaman ve sportif etkinlikler, belirli gün ve haftaların kutlanmasına ilişkin törenler, sosyal kulüp çalışmaları ilköğretim okullarında örtük programın önemli araçları olup okulun formal ve informal yönlerini buluşturabildiği ve kalıcı öğrenme yaşantıları oluşturabildiği ölçüde başarılı sayılır. lardaki bu etkinliklerin karakter eğitimi çalışmalarında önemli bir araç olduğu unutulmamalıdır. larda etkili bir karakter eğitimi çalışması yapıldığında, öğretilecek her karakter özelliğini ortaya çıkaracak ve uygun sınıf ortamının ve aktivitelerin sağlanması çok önemlidir. Bu araştırmanın bulguları doğrultusunda, örtük program kapsamında yer verilen; öğrencilerin geldikleri sosyal sınıf ve akademik başarı düzeyleri, okullardaki sosyal ve akademik yaşam, okul çevre arasındaki etkileşimler, okulun yönetim ve örgütsel düzenlemeleri, okul ve sınıf ortamında öğretmen ile öğrencilerin birbirlerine karşı konum ve etkileşimleri öğelerine, karakter eğitimi sürecinde kazandırılmaya çalışılan her bir değer için özenle üzerinde durulması önerilmektedir. 1525

14 Educational Sciences: Theory & Practice 12 (2) [Supplementary Special Issue] Spring Educational Consultancy and Research Center The Effect of Hidden Curriculum on Character Education Process of Primary School Students * Zühal ÇUBUKÇU a Eskişehir Osmangazi University Abstract Character education is defined as a planned and systematical approach in terms of self- respect, responsibility and honesty etc. for being a good citizen. The elements of hidden curriculum possessed in schools are values, beliefs, attitudes, and norms and values which are important parts of school function, ceremonies and the quality of interpersonal communication. This research is aimed to determine supportive activities and views of students participated in these activities with the thought of revealing importance of hidden curriculum on gaining vales within character education in elementary schools. Supportive activities of hidden curriculum such as social and cultural activities, free time activities and sportive activities, celebration of special days and weeks, social club works can be considered as strong value gaining tools for elementary school students to comprehend, internalize and perform values. In this study, one of the qualitative research methods case study model is utilized. This research is carried out within academic year through three elementary schools in Eskişehir affiliated to Ministry of National Education by investigating supportive activities for hidden curriculum and views of students participating in these activities. For analyzing the gathered data, document analysis and content analysis are used. Working group of this study comprises 40 students going to 6th, 7th and 8th grades within three elementary schools in the city center of Eskişehir. At the end of the study, it is determined that values are included in curriculum of elementary schools, and supportive activities for hidden curriculum in the process of gaining and internalizing values have great importance. Key Words Character, Character Education, Value, Value Education, Hidden Curriculum. The process of acculturation of the child happens at school which actualizes after his nearest environment which can be considered as his home and the social environment that he lives in. By time the character of the child and his moral standing begin to shape according to attitudes and behaviors of the * This study was presented at the Values Education Symposium, October 26 28, 2011, Eskisehir Osmangazi University, Eskişehir, Turkey. a Zühal ÇUBUKÇU, Ph.D. is currently an associated professor at the Department of Educational Sciences, Curriculum and Instruction. Her research interest include teacher training systems, thinking skills, school voilence and education programs. Correspondence: Assoc. Prof. Zühal ÇUBUKÇU, Eskişehir Osmangazi University, Faculty of Education, Department of Educational Sciences, Meşelik Campus, 26480, Eskişehir/Turkey. zuhal_cubukcu@hotmail.com Phone: /1651 Fax: people within the environment. Schools have very important role for character and moral development of the children who are at school age. School includes all pedagogical, cultural and social factors in character education of the child. In this aspect, the school begins to create the character of the child by functioning the latent power and skills inside him (Başaran, 2005). In order to make a good society the school can be seen as a workshop over the individual. Character comprises the willing of the individual for goodness of other people and moral thought, behaviors for being honest and responsible, personal and affective properties of the one across various circumstances for creating effective approaches, and affective commitment of the individual. Good character helps people to have a democratic life style which includes being equal and respectful to other people and being able to add positive values to the society (Battistich, 2005). Indeed, good character is

15 ÇUBUKÇU / The Effect of Hidden Curriculum on Character Education Process of Primary School Students the ability of decision making across life events, careful thinking, selecting true things for application and actualizing these (Lickona, 1992). Character Education Character education is about teaching students how to decide well and how to behave accordingly. Character education improves students knowledge, skills and abilities through providing them to make a good choice appropriate for having responsibility (Ryan & Bohlin, 1999). The purpose of character education is to grow up individuals who are capable of understanding moral values and productive when they are children and using their capacities for doing their best and doing right things, and living with the understanding of purpose of life in their youth (Battistich, 2005). In the implementations for character education, schools should not only handle one of the dimensions of the character but also should help student to have them to understand these values, accept these values or devote themselves for those values after that behave accordingly in their daily life (Lickona, 1993). Many theorists of developmental psychology have emphasized that students develop codes of moral values in school years, and their characters are formed in these years (O Sullivan, 2004 cited in Karatay, 2011). When a good character education is achieved at schools, every character property that should be taught is very important for proving appropriate classroom environment and activities. This situation makes it necessary to define character which includes thoughts, feelings and transforming into behavior. In addition to that, students need opportunities that they can develop and practice each of their property. In order to do this, the school personnel should adopt themselves to character education studies, be a good character model with their own lives, and be responsible for these studies (Benninga, 1991; Lickona, Schaps, & Lewis, 1997). Character education is the oldest aim of schools (Ryan, 1993). Character education is to develop the knowledge, skills and abilities that provide students to make reasonable choices. Also, students should carry the responsibility of these choices (Ryan & Bohlin, 1999 cited in Ekşi, 2003). In the 21 st century, negative social events occur which stem from the crises of values and cultural degeneration in all over the world. The so-called phenomenon of globalization removes the boundaries considering the dominant cultures as ruling at anytime and anywhere, sensitivities of society and values are defunctioning and disappearing day by day. Increased new growing trends of violence between generations are dishonesty, being rebellious against parents and teachers, violating social rules, substance abuse, suicide and other self-injurious behaviors. This is an important task and the responsibility for schools in dealing with these negative situations. Because schools are beyond being the places of education is a social environment for students. At this point, students societal values from the past to today can be transferred through training and events. Character can be just built by values. The definition of good character is the answer to the question which values are needed to be taught. People who are humble, honest, kind, loyal, patient and responsible are classified as people with good character by others. Ryan and Bohlin (1999) state that character education should be placed not only in just one lesson, but also in the whole school life. They emphasize that schools should be transformed into a virtuous society for the characteristics such as responsibility, working hard, honesty and honor. Lickona (1992) states that character education is a necessity for every democratic and free society. According to him, not only schools but also societies have the responsibility for education. This responsibility requires two basic values to be taught effectively in schools. One of them is respect requiring people, other living beings and natural environment to be thought valuable; the other one is responsibility requiring thinking about behaviors, accepting their consequences and achieving the task. According to him, these two basic values are necessary for all social structures from schools to state. Classification of Character Education Program Character education programs can be classified according to schools of thought and adopted development objectives that are important for them as follows (Thomas, 1991 cited in Ekşi, 2003): Judgment and Habit: Some approaches emphasize person s moral judgment and thinking while the other ones focus on the implementation of virtuous behavior until it becomes a habit. High Values - Intermediate Values: Some approaches give priority to the fundamental values such as self-discipline, courage, loyalty and perseverance while the others give importance to the means values such as care, kindness and friendship. 1527

16 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE Focusing on individual- Focusing on environment and society: While determining different perspectives about character education, following questions are asked: Is character for only the individual or fitted into norms and frameworks of the group? Character can be just built by values. The characteristics of the person who is prominent among people, admired and respected are always the same. The definition of good character is the answer to the question which values are needed to be taught. People who are humble, honest, kind, loyal, patient and responsible are classified as people of good character by others (Kelley, 2003 cited in Akbaş, 2008). Some of the messages gained in the school by the students are not included in the official curriculum. These messages are important parts of hidden curriculum. In fact, hidden curriculum has great influence on what kind of experiences can a student get, how can the student can move and how can a student understand himself and develop his personal perspective towards world. Hidden curriculum covers the organization atmosphere which is formed by the interaction of both symbolic and social of school culture (Wren, 1999). Hidden Curriculum The most important social institution that provides educational opportunities for individuals are the schools. One of the indispensable elements of education which are schools, numerous surveys are conducted to make schools more productive and efficient, and the scientific framework for the development of the schools try to use all the possibilities. The training program in an educational institution, children, adolescents and adults provided by the national education and covers all the activities towards the realization of the objectives of the institution (Varış, 1996). According to Demirel (2007), educational program organized within the framework of a particular program and a plan emerges through including the experiences of students. These definitions are especially for objectives, content, teaching-learning process and evaluation activities that are clearly written for the official program. Schools are responsible for individuals academic, social and emotional development. Therefore, for the educational schools it is really hard to serve and develop the individual as a member of the community within the framework of the official program. Many effects which cannot be seen clearly, severely affects the quality of education is available in the open program as well as in the educational environment of the program. Not being settled into the scientific basis, curriculum development studies in education reflect the selection of content and make it subjective by doing curriculum is important. On the other hand, teachers can be subjective in practice about which courses and subjects are important. So the teacher gives a secret message to the students whether the subjects are important or not. Today, it is considered that the social development of students are important as well as cognitive development and proving social development they give importance to a second curriculum, including social and cultural features of school, rather than formal curriculum. Except from the curriculum which is written at school, this curriculum is referred to as a second curriculum and referred to names such as the hidden curriculum, secret curriculum, stored curriculum or non-written curriculum, but it does not provide a clear and distinctive elements of the official curriculum for students, such as feelings, values, attitudes and habits of the official curriculum of the correct knowledge is stated to be more effective (Yüksel, 2004). Hidden curriculum is defined by various authors in different ways. The common points of these definitions are that hidden curriculum is apart from the objectives and activities in official program, not explicitly defined, unwritten and a curriculum of emerging information, ideas and practices arising during the process of learning and teaching (Gordon, 1982; Jackson, 1968; Martin, 1976; Snyder, 1971 cited in Yüksel, 2007). In fact, hidden curriculum emphasizes the point that can be seen in a way that the students desire to gain, not explicitly mentioned in the official curriculum, written and unwritten, and to learn the information through real experiences, ideas and values. This curriculum whose principles, practices and purposes are not written explicitly makes up the school s physical conditions, psychological environment, administrators and teachers non-written or non-stability attitudes and behaviors. According to Jackson, hidden curriculum which makes students more adapted to real life in the classroom is a curriculum making students as a social individual (Jackson, 1990). According to Lynch (1989), hidden curriculum provides schools to meet the social requirements. Porteili classifies the definitions of hidden curriculum under the four groups (cited in Yüksel, 2004) as follows (i) non-official and not clearly specified messages but students are expected to access them; (ii) unintended learning outcomes; (iii) hidden messages emerged due to the structure of the education system; (iv) activities put forth by the student. 1528

17 ÇUBUKÇU / The Effect of Hidden Curriculum on Character Education Process of Primary School Students Hidden curriculum indicates that teachers and administrators behaviors, conversations and approaches for students, cooperative and competitive education, quality of school climate, research or memorization of teaching process, teaching staff s values, learning environment created by the school, in short, students attitudes and behaviors of interactions in the school. According to Tezcan (2003), hidden curriculum has many factors which make up school s socio-cultural frame. Many factors such as behaviors of teachers and administrators, attitudes, approaches, beliefs, values, quality of the school s atmosphere, values, interaction pattern providing students with non-written rules in school-environment, routines, discipline, obedience to authority constitute this social frame. There is a hidden curriculum in all schools or education institutions no matter what level of organizational function and the quality of education provided. According to Yüksel (2002), classroom climate, school-environment interaction, administrative and organizational arrangements in school make up implicit program scope, outside the official program students acquire information from three sources. School rules, school building architecture and decoration, reward and punishment methods, extracurricular activities, clubs are included in school s organizational arrangements. School s providing students with the desired social norms and values, continuing social order for the dominant ideology of in the country and textbooks for the ideology of country and power implicitly are included in school-environment interaction. The actions taken in the classroom, the teacher s expectations of students, determined class rules inside the classroom, teaching styles of teachers, teachers and students opinion and ideas about each other are the factors for making up the class climate. As Sarı (2007) expresses, it is difficult for educational institutions having good citizen responsibility with the responsibilities only under hidden curriculum circumstances because many of them within hidden curriculum is not much than conveying information. According to Doğanay (2009), schools implementing education program are means of socialization and this happens as explicit objective, implicit and hidden. Therefore, hidden curriculum that is implied as components of official curriculum is as important as these of hidden curriculum. In contrast to being read at the lesson book or being discussed at the classroom, hidden curriculum consists of real-life experiences. All students ought to internalize a curriculum -hidden curriculumwhich consists of specific social norms to continue as effective and productive citizens firstly at school and then in a larger society. With the help of meetings, clothing arrangements, monitoring students and all other cultural properties, hidden curriculum includes everything for training students indirectly. Components of hidden curriculum are attribution of values, beliefs, attitudes that individuals have at the school, norms and rules that are important parts of school functioning, ceremony and ritual and interpersonal communication. Positive school experiences draw attention for educationalists and researchers. An education program ought to demonstrate all aspects of people s thoughts, feelings, beliefs and doings. Yüksel (2005) states that students are exposed to many values through both formal and hidden curriculum in school, but hidden curriculum is more efficient in teaching values. Moroz and Reynolds (2000) emphasized that teaching values at the school is something that is done all the time. Teaching values at school has an impact on the program, considering some of the subjects less/more important and the interactions between teacher-student. Purpose of the Research Method Purpose of this research is to investigate the function of hidden curriculum at the process of having values within the context of character education in elementary school curriculum thoroughly. Within the framework of this general purpose, try to answer the following questions: What are the supportive activities in the process of implementation of curriculum in elementary schools? What are the views of the students participating in these supportive activities in schools? Research Model In this research, case study model is used which is one of the qualitative research methods. Qualitative research designs investigate current case study of a phenomenon under actual depth, in a holistic approach. The case study, one of the qualitative research designs, is to research a current phenomenon deeply under the actual circumstances in a holistic way (Yin, 2003). 1529

18 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE Working Group Working group of the study consists of 5 th, 6 th, 7 th and 8 th grade elementary school students from different three elementary schools in Eskişehir province and the total is 40 students. While determining the working group, criterion sampling method included and purposeful sampling methods is used. While determining the working group, maximum variation sampling method within purposive sampling is used. Purpose of this research is not generalizing to the findings to the universe by means of providing variety, but to find out what kind of common points and similarities among different situations. Data Collection and Analysis This research is conducted within the framework of activities of three elementary schools affiliated to Ministry of Education in the province of Eskişehir in academic year. In this research, document analysis and content analysis techniques are used for data analysis. First, the document analysis is made. The document review activities are the form of elementary school institution plans for social and cultural events, leisure time activities, sports activity plans, celebrating specific days and weeks. As a second stage in the research, content analysis evaluated within the paradigm of qualitative research is used to put forth thoughts and feelings of students participating in the social and cultural activities, leisure time and sporting activities, celebration of specific days and weeks, social club activities. An interview form prepared by researcher is used as a data collecting instrument in order to reach this aim. Content analysis is defined as a systematic, repeatable technique based on certain rules and some of the words of a text encodings with smaller content categories (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz, & Demirel, 2008). For reliability of the study, interview transcripts are given a specialist from the field. Then markings of the researcher and the specialist are compared. While comparing, markings of agreements and disagreements are used by controlling answer option to the related question and related sub-theme. In reliability computation, Formula developed by Miles and Huberman (1994) is used. Reliability = Number of Agreements Total number of agreements + disagreements Reliability average of interview coding key about elementary school students views concerning the supportive activities for hidden curriculum is found as %92. Results In this research, supportive activities for hidden curriculum in the implementation process of the elementary programs and views of students participating in these events are examined. In terms of supportive activities for hidden curriculum in the process of elementary program, five main headings are constructed as a result of the study findings. As regards social and cultural activities performed in elementary schools, it can be concluded that hidden curriculum supports the implementation process of the programs directly and indirectly. These activities enable students to enhance communication between students and have important roles in actualizing the purposes of education. For three elementary schools in Eskişehir province which is affiliated to the Ministry of Education, hidden curriculum plans are prepared by the institution. A total of 20 social and cultural events within the scope of the research of are organized by the school and other institutions. Behaviors targeted by social and cultural activities that are given to students are determined within the framework of overall objectives of the Turkish National Education. Through determined activities, students grow up being loyal to Ataturk s principles and revolutions, as expressed at the beginning of the constitution as citizens to the nationalism of Atatürk, is aimed to contribute to their ability to gain by developing the necessary hardware. Social activities having academic, practical and vital value provide a natural environment and working opportunity that is linked with education system with the principle of learning by doing and experiencing (Canbay, 2007). As regards leisure time activities performed at schools, it can be said that within the scope of elementary schools, findings are organized a total of 6 free-time activity. In fact, free-time activities at schools are necessary to achieve the objectives of education, develop students in terms of socially, gaining of social status, fusing of cultures with each other through cross-cultural transfer (Yavaş Karataş, 2006). According to Sarı (2007), the research conducted by the students participating in social activities revealed that discipline problem potential is lower in students participating in social 1530

19 ÇUBUKÇU / The Effect of Hidden Curriculum on Character Education Process of Primary School Students activities compared to students who are not interested in social activities. Sartori (2007) finds that the students participating in social activities more than one feel themselves belong to school anymore and thus they have a higher perception of the quality of school (cited in İnal, 2009). In his study about Boarding Primary Regional School, Halıcı (2005) cites that if students spend their free time efficiently, they consume their energy in a right way, so they feel themselves belong to school much more and through this disciplinary problems in the school will decrease. Affective dimension of human is consisted of such elements; emotions, preferences, pleasures, affections, beliefs, expectations, attitudes, feelings of appreciation, values, moral ethics and so on (Bacanlı, 1999). In terms of sportive activities performed in schools, the study covers a total of 8 sportive events in elementary schools that are organized by the school and other institutions. Experiences of different friends within a group, children help them to develop new behavior patterns. Interaction with a group of friends provides the students learning of social behavior which is not seen in the family. By this way, children learn to abide the norms of the group and behave appropriately according to his/ her role in the group (Fidan & Erdem, 1992 cited in Çağdaş & Seçer, 2002). As regards celebrating special days and weeks, it is concluded that 30 specific days and weeks are celebrated in schools in academic year of In addition, related regulations about certain days and weeks are determined in elementary schools. According to Wynne (1991), ceremonies held at the school have great importance on students to acquire new values or consolidate the values that they already have had (cited in Sarı, 2007). Activities such as school ceremonies which are called as ritual are frequently held. Rituals (customs), are ritual actions to strengthen the cultural patterns and values (Terzi, 2000). In terms of social clubs, a total of 11 club activities are given place in elementary schools. It can be thought as a reality that elementary school students gain democratic awareness and recognize the organization of non-governmental institutions. Studies strongly suggest that the role of teachers on teaching values effectively is important. It is emphasized that teachers should need to be models reflecting values truly, create moral class environments, use different strategies formally within the class, and perform various applications informally outside the class in order to gain values. Studies strongly suggest that teachers have roles in effective teaching of values. It is strongly emphasized that teachers should be role models reflecting correct values in both inside and outside the school environment, create moral classroom environment, take out a variety of applications as formal in the classroom and as informal outside the classroom for students using different strategies (Yıldırım, 2009). Paykoç (1995) defines hidden program as school life and environment outside the programs, decisions, principles that are applied consciously and explicitly in schools. Hidden program covers everything such as teacher and student attitudes, daily functioning, extracurricular activities and so on expect the official school program. Actually, hidden curriculum in the school reveals itself clearly in the studies where students are away from the adults control, interact with their peers in a relatively more secure environment and their relationships are under their own control. As regards views of students participating supportive activities for hidden curriculum, individual and social gains from the hidden curriculum is utilized. Specifically, from the views of students participating in activities supporting the hidden curriculum prepared by three elementary schools affiliated to Ministry of National Education, two themes have been reached which are individual benefits and social gains. In terms of individual benefits, students are emphasized that they gained individual cleanness, loving and keeping animals, hardworking, responsibility and respect for nature while in terms of social gains it is concluded that students gained respect, equality, helping, trust and honesty. Students personal hygiene, liking and protecting the animals, diligence, responsibility, respecting for nature are acquired by students as the individual gains within the concept of activities supporting hidden program. O the other side, the values, as a measure of good and bad behaviors in social life, are the main determinants of many issues such as behaviors, decisions, group relations, human relations, organizational behavior, upper-lower relationships and so on. Moreover, respect, fairness, cooperation, reliability, honesty are acquired by students as social gains within the concept of activities supporting the hidden program. 1531

20 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE Discussion This research is made to make clear the importance of hidden curriculum to have values within the context of character education, to identify the activities supporting implicit program in the process of implementation of curriculum in school and students feelings and thoughts participating in these supportive activities in schools. Such supportive hidden curriculum activities as social and cultural activities, leisure time and sportive activities, celebration of specific days and weeks, social clubs can be seen as tools in terms of value creation for elementary school students to recognize, internalize and implement values. Supportive hidden curriculum activities which are mentioned in the scope of this research have undeniable importance for having fundamental values in elementary school curriculum. In general meaning, character education is to give basic human values to new generation, create sensitivity to these values and help them to transform these values in behavior (Ekşi, 2003). Values indicate situations that are desired or not desired, requests and preferences by defining what individuals see important (Erdem, 2003). Values which help us to find out what we are going to and not going to choose, prioritize actions and events are categories like ideas, thoughts and feelings. Internalizing values is a symbol for development of the individual s character. Values are the main determinants for measuring of good and evil behavior, decisions, group relations, human relations, organizational behavior, upper-lower relationships and so many other issues. Elementary school curriculum includes values. There is an effect of supportive hidden curriculum activities in the process of acquisition and internalization of values. These activities should be planned in a conscious, organized and useful way. Activities learning by doing and valuable for life should be determined and regulated in accordance with education principles. Hidden curriculum conveys messages to students that institutional and social relations in the community are natural, neutral, legitimate and fair. Hidden curriculum provides students with daily experiences of their personal and social learning. This event comprises all school and has a tremendous impact on students behavior and learning. The school s structure and functioning of the program related to the hidden messages are transmitted (Arthur, 2003). Yüksel (2005) states that the values of the program in many schools are taught thorough both public and hidden curriculum but the values hidden in teaching is more effective for students. According to Kohlberg (1983), placing moral education in the courses within the program is not effective. Students are often more influenced by moral environment and atmosphere created by hidden program in the school rather than textbooks and instructional materials (cited in Yüksel, 2005). Hidden messages which are included in supportive hidden curriculum activities at hidden curriculum are transmitted from application processes, institutional and social backgrounds affecting the behavior of administrators and teachers, textbooks and materials used in classes and etc. Atmosphere created by the culture and climate of the school is not only provide students positive social experiences but also affects students in terms of obligations and pressures arising from the school atmosphere and non-democratic function of school; even it is possible to educate students as being passive, timid or aggressive individuals. Lavoie (2006) states that the hidden curriculum has a significant effect on behavior of students, progress, productivity and performance in a constructive way as well as its destruction for itself. Different social, cultural and educational experiences in school provide student to develop different relationships to authority, business process, physical and symbolic capital (Türedi, 2008). Social and cultural activities, leisure time and sports activities, ceremonies for the celebration of specific days and weeks, social clubs are important tools for hidden curriculum in schools and they are considered as successful to extent linking formal and informal aspects of the school and lasting learning experiences can be created. Values in the society focusing on raising good citizens should play a role in bringing the schools to be more effective. Social events, lectures at the school except in accordance with the objectives of education, according to students interests and needs, personalities, information, and improve school management under the guidance of the teacher in a planned, scheduled, regular work is defined (Binbaşıoğlu, 2000). Social and cultural activities, leisure time and sportive activities, celebration of special days and weeks through celebrations, social club studies are important tools for hidden curriculum in elementary schools and to what extent they combine students interests and needs, create definite learning experiences can be considered as achievement. Such events and activities in schools shouldn t be forgotten as an important tool for character education studies. If the schools perform an effective character education study, it is important 1532