PARA, BANKA VE SERMAYE PİYASALARI

Transkript

1 PARA, BANKA VE SERAYE PİYASALARI A. PARA VE KUR POLİİKALARI 1. Genel Çerçeve Orta vadeli para politikası stratejisi çerçevesinde, 2006 yılı başından itibaren uygulamaya konulan açık enflasyon hedeflemesi rejimine, 2008 ve 2009 yıllarında da devam edilmiştir. emel amacı fiyat istikrarını sağlamak ve sürdürmek olan erkez Bankası, 2008 ve 2009 yıllarında temel politika aracı olarak kısa vadeli faiz oranlarını kullanmıştır. OVP de, kısa vadeli faiz oranlarının, döneminde de, enflasyon hedeflemesi çerçevesinde yürütülecek olan para politikasının temel politika aracı olarak kullanılmaya devam edileceği öngörülmektedir. CB Politika Faiz Oranları (Yüzde) , , ,25 0 6, Kaynak: CB Borçlanma Borç Verme erkez Bankası, 2008 yılının ilk iki ayında politika faiz oranlarındaki indirim sürecine devam etmiş ve politika faiz oranını yüzde 15,25 seviyesine düşürmüş, sonraki iki ay ise bu düzeyde sabit tutmuştur. Ancak 15 ayıs ta Banka, arz şoklarının uzun süredir devam ediyor olmasının enflasyon bekleyişlerini olumsuz etkilemesi sebebiyle, ölçülü faiz artışına başlamış ve politika faiz oranını ayıs, Haziran ve emmuz aylarında toplam 150 baz 1

2 puan artırarak yüzde 16,75 e yükseltmiştir. erkez Bankası, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında ise politika faiz oranını yüzde 16,75 seviyesinde sabit tutmuştur. Yılın son çeyreğinde, küresel ekonomideki yavaşlamanın yanında yurtiçi talepte de daralma yaşanması, enflasyon oranının orta vadede hedeflerin altında kalma olasılığını artırmıştır. Bu gelişmeler sonucunda ise politika faiz oranları, yılın son iki ayında toplam 175 baz puan düşürülerek yüzde 15 seviyesine indirilmiştir. Ekim ayında yapılan 50 baz puanlık indirimle beraber, 2009 yılı başından itibaren politika faiz oranları toplam 825 baz puan gerilemiştir. Böylece küresel krizin derinleştiği 2008 yılının son çeyreğinden itibaren, enflasyonda hızlı bir düşüş olacağını öngören erkez Bankası, kısa vadeli faiz oranlarını 2009 yılı Ekim ayında yapılan indirim de dahil toplamda 1000 baz puan düşürmüştür. erkez Bankası, 2008 yılında da dalgalı döviz kuru rejimini uygulamaya devam etmiştir. Buna göre, döviz kurları arz ve talep koşulları ile belirlenmekte, erkez Bankasının herhangi bir döviz kuru hedefi bulunmamaktadır. Ancak bilindiği üzere, döviz kurlarında aşırı oynaklık görülmesi ya da aşırı oynaklığa neden olabilecek gelişmelerin yaşanması durumunda erkez Bankası, döviz piyasalarına doğrudan alım ya da satım müdahaleleri yapabilmektedir. Bunun yanında, rezerv biriktirme amacıyla döviz alım ihaleleri düzenleyebilmektedir. Döviz piyasasındaki arz ve talep koşullarını olabildiği kadar düşük düzeyde etkilemek için, erkez Bankası 2005 yılından itibaren döviz alım ihalelerini önceden açıklanan programa uygun olarak gerçekleştirmektedir. Bu çerçevede, 2008 yılı döviz alım ihale koşulları, 18 Aralık 2007 tarihli duyuru ile ilan edilmiş ve günlük döviz alım tutarı 30 milyon dolar ihale ve 60 milyon dolar opsiyon olmak üzere en fazla 90 milyon dolar olarak belirlenmiştir. Ancak döviz piyasalarında oynaklığın artmasıyla bu tutar, 10 art 2008 de yarıya düşürülmüştür. Küresel finans piyasasında yaşanan sorunlar karşısında bankaların döviz likidite durumlarını güçlendirmek amacıyla da 16 Ekim 2008 tarihinde döviz alım ihalelerine ara verilmiştir. Ayrıca, 24 ve 30 Ekim tarihleri arasında piyasaya döviz satım ihaleleri yoluyla likidite sağlayarak döviz piyasasındaki sağlıksız fiyat oluşumlarının önlenmesi amaçlanmıştır. Sonuç olarak, 2008 yılında döviz alım-satım ihaleleri yoluyla net olarak 7,6 milyar dolar alınmıştır. 2

3 (ilyon $) üdahaleler İhaleler Alım Satım Alım Satım * Kaynak: CB (*) Ocak-Eylül CB Döviz üdahaleleri ve İhaleleri 2008 yılında, küresel ekonomide yaşanan sorunların ürkiye'deki finansal sistemi ve ekonomiyi olumsuz etkilememesi için erkez Bankası, aktif ve dengeleyici bir politika izlemiş ve bu çerçevede, döviz piyasasının etkin çalışması ve likiditesinin desteklenmesi için önlemler almıştır. Döviz alım ihalelerine ara verilmesi ve döviz satım ihaleleri düzenlenmesinin yanı sıra, erkez Bankası bünyesindeki Döviz ve Efektif Piyasaları Döviz Depo Piyasasındaki aracılık faaliyetleri 9 Ekim 2008 tarihinde yeniden başlatılmış, bankaların bu piyasadaki işlem limitleri 23 Ekim 2008 tarihinde 5,4 milyar dolardan 10,8 milyar dolara yükseltilmiştir. 20 Kasım 2008 tarihinde, bankaların Döviz Depo Piyasasında erkez Bankasından alabilecekleri döviz depoların vadesi 1 haftadan 1 aya uzatılmış ve bu piyasadaki yüzde 10 olan borç verme faiz oranları dolar için yüzde 7 ye, euro için yüzde 9 a düşürülmüştür. 5 Aralık 2008 tarihinde yabancı para zorunlu karşılık oranlarında 2 puan indirim yapılarak bankacılık sistemine ek döviz likiditesi sağlanmıştır. Ayrıca aynı tarihte, küresel krizin reel sektör üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla, ihracat reeskont kredisi limitleri 500 milyon dolardan 1 milyar dolara yükseltilmiş ve uygulamanın esas ve şartları yeniden düzenlenerek bu kredilere kullanım kolaylığı getirilmiştir. erkez Bankası 2009 yılında dalgalı döviz kuru rejimi uygulamasına devam etmiştir. OVP de dalgalı döviz kuru rejiminin döneminde de sürdürüleceği öngörülmektedir. erkez Bankası, küresel piyasalarda yaşanan sorunların finansal istikrarı olumsuz etkilemesi olasılığına karşı izlediği dengeleyici likidite politikasını 2009 yılının ilk çeyreğinde de sürdürmüştür. 20 Şubat 2009 tarihinde bankaların Döviz Depo Piyasasında erkez Bankasından alabilecekleri döviz depoların vadesi 1 aydan 3 aya 3

4 uzatılmış ve bu piyasadaki borç verme faiz oranları dolar için yüzde 5,5 e, euro için yüzde 6,5 e düşürülmüştür. Ayrıca, bankaların bu piyasada kendi aralarında gerçekleştirdikleri işlemlerde daha önce 1 aya kadar olan vade, 3 aya kadar uzatılmıştır. Diğer taraftan, döviz likiditesini destekleyerek döviz piyasasının sağlıklı çalışmasını sağlamak amacıyla, 10 art 2009 tarihinden itibaren döviz satım ihalelerine yeniden başlanmıştır. Ancak, küresel piyasalardaki olumlu gelişmelerin de etkisiyle döviz piyasasında derinliğe ilişkin kaygıların azalması nedeniyle, döviz satım ihaleleri 3 Nisan 2009 tarihinden itibaren durdurulmuştur. 17 Nisan 2009 tarihinde ise ihracat reeskont kredisi limitleri 2,5 milyar dolara yükseltilmiştir. 16 Ekim 2008 de ara verilen döviz alım ihalelerine, küresel ekonomiye ilişkin olumlu beklentilerin diğer gelişmekte olan ülkelerle birlikte ülkemize yönelik sermaye akımlarını artırması ve döviz piyasasının göreli bir istikrara kavuşması üzerine, 4 Ağustos 2009 tarihinden itibaren tekrar başlanmıştır. İhalelerde alımı yapılacak tutar, günlük 30 milyon doları ihale ve 30 milyon doları opsiyon hakkı olmak üzere en fazla 60 milyon dolar olarak belirlenmiştir. Sonuç olarak erkez Bankası, 2009 yılının ilk dokuz ayında döviz alım-satım ihaleleri yoluyla net olarak toplam 902 milyon dolarlık alım yapmıştır yılının ilk üç ayında, döviz alım ihale miktarının azaltılması, Hazinenin döviz cinsinden daha az borçlanma yapması ve para talebinde yaşanan artıştan dolayı gecelik piyasada çekilen fazla likidite azalış göstermiştir. Bu azalış, ayıs ayına kadar devam etmiştir. Gecelik piyasada oluşan söz konusu likidite fazlası, Haziran ayından itibaren ise yerini likidite açığına bırakmıştır. erkez Bankası nezdindeki Hazine nakit bakiyesinin Ağustos ayında 20 milyar L seviyelerinin üzerine çıkması, likiditedeki azalışın temel nedeni olmuştur. Likidite açığı, yılın sonuna kadar devam etmiştir. erkez Bankası, yıl içinde piyasada likidite açığının ortaya çıktığı dönemlerde, düzenlediği repo ihaleleri ile gerekli likiditeyi sağlamıştır. 4

5 Fazla L Likiditesi (ilyon L) Kaynak: CB 2008/ / Likidite açığı, 2009 yılının ilk çeyreğinde yerini sınırlı da olsa likidite fazlasına bırakmıştır. Likidite fazlasının oluşmasının temel nedeni, Hazinenin erkez Bankasındaki hesap bakiyesini azaltması olmuştur. Bu dönemde, likiditenin piyasada dengesiz dağıldığı veya likidite açığının ortaya çıktığı durumlarda erkez Bankası, düzenli olarak gerçekleştirdiği bir haftalık repo ihaleleri ile likidite ihtiyacını sağlamıştır. Diğer taraftan, bankacılık sisteminin dış şoklara dayanıklı ve sağlıklı yapısı itibarıyla ihtiyaç duyulmayacağı düşünülmekle birlikte, erkez Bankası olağanüstü durumlarda bankalara Likidite Desteği Kredisi kullandırma koşullarını yeniden gözden geçirmiş ve 29 Ocak 2009 tarihinde bu krediye ilişkin usul ve esasları yayımlamıştır yılının ilk üç ayında gecelik piyasada gözlenen likidite fazlası, Nisan ayından itibaren likidite açığına dönüşmüştür. Bu dönemde likidite açığının oluşmasına, kamu finansman gereğindeki artış sonucu Hazinenin, itfasından daha fazla borçlanması neden olmuştur. Bu açık 2009 yılı Eylül ayı sonuna kadar devam etmiştir. erkez Bankası, bankaların likidite yönetimlerini desteklemek ve aktarım mekanizmasının daha etkin çalışmasına katkı sağlamak amacıyla, 19 Haziran 2009 tarihinde temel fonlama aracı olan bir hafta vadeli repo işlemlerine ek olarak 3 aya kadar vadeli repo işlemlerine başlamıştır. Ayrıca erkez Bankası, yüzde 6 olan ürk parası zorunlu karşılık 5

6 oranını, 16 Ekim 2009 tarihinde 1 puan azaltarak yüzde 5 seviyesine indirmiştir. ürk parası zorunlu karşılık oranında yapılan bu indirimle bankacılık sistemine yaklaşık olarak 3,3 milyar L kalıcı likidite sağlanmıştır. OVP de erkez Bankasının, döneminde de likidite yönetimini etkin ve esnek bir şekilde yürütmeye devam edeceği öngörülmektedir. Açık Piyasa İşlemleri Net Etki (ilyon L) Kaynak: CB Ocak- Eylül yılının ilk aylarında ağırlıklı olarak ters repo işlemleri yapılırken, ayıs ayından itibaren oluşan likidite sıkışıklığını gidermek için repo işlemleri yoluyla piyasaya ürk Lirası likidite sağlanması ağırlık kazanmıştır. Yılsonu itibarıyla açık piyasa işlemleri sonucunda piyasalara net olarak 20 milyar L verilmiştir yılı Ocak-Eylül döneminde ise açık piyasa işlemleri sonucunda piyasalara net olarak 11,1 milyar L verilmiştir. 2. CB Analitik Bilançosu ve Para Arzları erkez Bankası analitik bilanço büyüklüğü, 2008 yılında bir önceki yıla göre yüzde 6,4 artarak 113,5 milyar L ye ulaşmış, 2009 yılının Eylül ayında ise 108,4 milyar L olmuştur. Analitik bilançonun aktifinde yer alan başlıca iki kalemden biri olan dış varlıklar kalemi, 2008 yılında bir önceki yıla göre yüzde 26,5 artarak 115 milyar L olmuş; aktif toplamı 6

7 içindeki payı ise yüzde 85,2 den yüzde 101,3 e yükselmiştir. Aktifteki diğer ana kalem olan iç varlıklar kalemi ise, 2008 yılında bir önceki yıla göre yüzde 109,6 azalmış, aktif toplamı içindeki payı da gerilemiştir. Bunda, 2008 yılındaki kur hareketleri sonucu değerleme hesabının lehe dönmesi etkili olmuştur yılının Eylül ayı itibarıyla ise dış varlıklar kaleminin aktif toplamı içindeki payı yüzde 102,7 olurken, iç varlıklar kaleminin payındaki gerileme devam etmiştir. CB Analitik Bilançosu (ilyon L) Yıllık Eylül AKİFLER (Varlıklar) 1. Dış Varlıklar İç Varlıklar (A+B+C) A. Nakit İşlemler B. Değerleme Hesabı C. IF Acil Yard. ak. Hes.(Hazine) oplam Aktifler (Varlıklar) PASİFLER (Yükümlülükler) 1. oplam Döviz Yükümlülükleri erkez Bankası Parası A. Rezerv Para B. Diğer er.bank.parası oplam Pasifler (Yükümlülükler) Kaynak : CB Analitik bilançonun pasifindeki iki ana kalemden biri olan toplam döviz yükümlülükleri kalemi, 2008 yılında 2007 yılına göre iç ve dış döviz yükümlülüklerindeki artışın etkisiyle, yüzde 13,4 oranında artarak 58,8 milyar L ye yükselmiştir. Pasifteki diğer ana kalem olan erkez Bankası parası ise 2008 yılında bir önceki yıla göre yüzde 0,2 azalarak 54,7 milyar L olmuştur. Bu azalış, erkez Bankasının açık piyasa işlemleri yoluyla piyasayı fonlamasından kaynaklanmıştır yılı Eylül ayı itibarıyla ise toplam döviz yükümlülükleri ve erkez Bankası parası kalemleri sırasıyla 59,2 milyar L ve 49,1 milyar L olmuştur. ÜRKİYE CUHURİYE ERKEZ BANKASI (CB) ANALİİK BİLANÇOSU Analitik bilanço, CB bilanço kalemlerinin belirli parasal büyüklükleri ifade edecek şekilde toplulaştırılması ve netleştirilmesiyle oluşturulmaktadır. Analitik bilançonun aktifinde başlıca iki ana kalem bulunmaktadır. Bunlar, Dış Varlıklar ve İç Varlıklar kalemleridir. Analitik bilançonun pasifinde ise oplam Döviz Yükümlülükleri ve erkez Bankası Parası olmak üzere iki ana kalem yer almaktadır. 7

8 1. Dış Varlıklar: Altın mevcudu, CB şubelerinin kasalarındaki efektifler, yurtdışı muhabirler nezdindeki döviz mevcudu ve diğer döviz alacaklarını içermektedir. Dış varlıklardaki artış, önemli ölçüde dış kredi kullanımları ve döviz alımları sonucu oluşmaktadır. 2. İç Varlıklar: CB nin bankacılık kesimine verdiği kredileri göstermektedir. 3. oplam Döviz Yükümlülükleri: CB nin yurtiçine ve yurtdışına olan döviz yükümlüklerini göstermektedir. Yurtdışına olan döviz yükümlülükleri, büyük ölçüde Kredi ektuplu Döviz evdiat ile Süper Döviz Hesapları ve CB'nin IF yükümlülüğünden oluşmaktadır. Yurtiçinde yerleşiklere olan döviz yükümlülüğü ise kamunun ve bankaların döviz mevduatlarından oluşmaktadır. 4. erkez Bankası Parası: Emisyonu, kamu kesiminin, bankaların ve banka dışı kesimin ürk parası mevduatlarını ve CB nin açık piyasa işlemlerinden kaynaklanan nakit borçlarının ve alacaklarının netleştirilmiş tutarını göstermektedir. erkez Bankası Parası, CB nin doğrudan belirleyebildiği bir büyüklük olup, CB nin döviz alımsatımı ve ürk Parası işlemleri sonucu oluşmaktadır. Analitik bilançonun aktif tarafı, CB nin uyguladığı para politikası ve kamu ve bankacılık kesimi ile finansal ilişkisi tarafından şekillenmektedir. Örneğin, 2001 yılı sonrasında CB nin Hazine ye kısa vadeli avans vermesinin ya da kamu kurum ve kuruluşları ile Hazinenin ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın almasının Kanun ile yasaklanmasından sonra, bilançonun aktifindeki iç varlıklar kalemi azalmaya başlamıştır. Diğer taraftan, dış varlıklar kaleminin içinde yer alan döviz rezervlerinin bilançoya oranının yükselmesi, döviz piyasasında ortaya çıkabilecek aşırı oynaklıkların yaratacağı olumsuz etkileri sınırlamak açısından çok önemlidir. Analitik bilançonun pasif tarafı ise, CB nin piyasayı etkileme gücü üzerinde etkili olmaktadır. CB nin toplam döviz yükümlülüklerinde yaşanan artışlar, Bankanın para politikasını yönlendirme gücünü azaltabilmektedir. erkez Bankası parası kaleminin toplam yükümlülüklere olan oranının artması ise, Bankanın piyasaya müdahale gücünün arttığını göstermektedir. 8

9 Diğer taraftan dar tanımlı para arzı 1, 2008 yılında bir önceki yıla göre yüzde 12 artarak 85,5 milyar L olmuştur. Bu artışta, vadesiz L mevduatın yüzde 11,2 oranında yükselmesi etkili olmuştur. Kaynak: CB Para Arzları (Yeni Sunum) (ilyon L) Yıllık Eylül Geniş tanımlı para arzları 2 ve 3 de 2008 yılında artmış ve bir önceki yıla göre sırasıyla yüzde 26,7 ve yüzde 24,7 oranında yükselerek 436,4 milyar L ve 459,1 milyar L ye ulaşmıştır yılı Eylül ayında ise 1, 2 ve 3 para arzları sırasıyla 97,6 milyar L, 468 milyar L ve 494,7 milyar L olmuştur. B. BANKACILIK SEKÖRÜ 1. Sektörün Genel Görünümü 2002 yılından itibaren yapısal reformların da katkısıyla belirgin düzeyde iyileşen bankacılık sektörü, sağlam yapısını korumaktadır. Dolayısıyla 2007 yılı emmuz ayında başlayan ve dünya genelinde etkili olan küresel dalgalanma nedeniyle dünyada bankacılık sektörü zor bir süreçten geçerken, ürk bankacılık sektörü bu süreçte güçlü yapısını sürdürmüştür. Ayrıca bu süreçte, pek çok ülkeden farklı olarak, ürkiye de bankacılık sektörüne kamu kesimi tarafından müdahale ya da kaynak aktarma gereği ortaya çıkmamıştır. Finans sektörü içinde yapısal ağırlığı olan bankacılık sektörü, mevduat bankacılığı ağırlıklı bir yapıya sahiptir yılında sektörde faaliyet gösteren banka sayısı 1 adet azalarak 49 olmuştur. 49 bankanın 32 si mevduat bankası, 13 ü kalkınma ve yatırım bankası ve 4 ü katılım bankasıdır. Bu dağılım, 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla da değişmemiştir. 9

10 Yıllık Ağustos Banka Sayısı (Adet) evduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Şube Sayısı (Adet) evduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Personel Sayısı (Adet) evduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları A Sayısı (Adet) Kaynak : BDDK Bankacılık Sektörü Yapısal Göstergeleri Bankacılık sektörünün şube sayısı, personel sayısı ve A sayısı artış eğilimi 2008 yılında da devam etmiştir. Sektördeki şube sayısı 2008 yılı sonu itibarıyla bir önceki yıla göre yüzde 14,6 artarak e, personel sayısı yüzde 8,9 artarak e, A sayısı ise yüzde 16,8 artarak e yükselmiştir yılı Ağustos ayı itibarıyla ise, şube sayısı ye, A sayısı e çıkarken, personel sayısı olmuştur. Bankacılık Sektörünün Aktif Yapısı ve Yoğunlaşma Göstergeleri Yıllık Ağustos oplam Aktife Göre Yoğunlaşma Oranı(%) İlk 5 Banka 61, 4 60, 9 59, 8 60, 2 59,0 59, 8 İlk 10 Banka 82, 9 83, 5 82, 5 82, 8 82, 5 83, 1 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 73,9 75, 3 74,0 74, 3 73,4 74, 6 Orta Ölçekli 16,5 14, 9 16,5 16, 4 17,2 17, 1 Küçük Ölçekli 10,0 9, 8 9,5 9, 3 9,4 8, 3 Kaynak:BDDK Sektörde faaliyet gösteren ilk beş bankanın toplam aktife göre yoğunlaşma oranı, 2007 yılında yüzde 59,8 iken 2008 yılında yüzde 60,2 ye; ilk on bankanın yoğunlaşma oranı ise yüzde 82,5 ten yüzde 82,8 e yükselmiştir yılının Ağustos ayı itibarıyla da bankacılık sektöründeki ilk beş ve ilk on bankanın yoğunlaşma oranları sırasıyla yüzde 59,8 ile yüzde 83,1 olarak gerçekleşmiştir yılında büyük, orta ve küçük ölçekli bankaların yoğunlaşma oranına bakıldığında, büyük ölçekli bankaların payının bir önceki yıla göre artarak yüzde 74,3 e yükseldiği; orta ölçekli ve küçük ölçekli bankaların paylarının ise azalarak sırasıyla yüzde 16,4 ve yüzde 10

11 9,3 olduğu görülmektedir yılının Ağustos ayı itibarıyla ise büyük, orta ve küçük ölçekli bankaların payları sırasıyla yüzde 74,6, yüzde 17,1 ve yüzde 8,3 olmuştur. Sektörün bilançosu, 2008 yılında da artış eğilimini sürdürmüştür. Döviz kurlarındaki artışın yol açtığı kur etkisi nedeniyle, bilançolardaki Yabancı Para (YP) varlıkların payında artış olmuştur. Nitekim aktifteki ürk Parası (P) varlıkların toplam varlıklar içindeki payı, 2007 yılında yüzde 71,7 iken 2008 yılında yüzde 69,7 ye gerilemiş, YP varlıkların payı ise yüzde 28,3 den yüzde 30,3 e yükselmiştir. Ancak P varlıkların toplam varlıklar içindeki payı ağırlığını korumaktadır yılı Ağustos ayı itibarıyla ise P varlıkların payı yüzde 71,6, YP varlıkların payı yüzde 28,4 olarak gerçekleşmiştir. ürk bankacılık sektörünün karlılığı, 2008 yılında küresel krizin yılın son çeyreğinde ülkemize yansımasına da bağlı olarak bir önceki yıla göre yüzde 9,7 azalışla 13,4 milyar L olmuştur. Bu dönemde, faiz giderlerinin faiz gelirlerine göre, faiz dışı giderlerin de faiz dışı gelirlere göre daha fazla artması karlılığı olumsuz etkilemiştir. Ancak küresel piyasalarda yaşanan dalgalanma nedeniyle dünyada bankacılık sektörünün sıkıntılı günler geçirdiği dikkate alındığında, ürk bankacılık sektörünün karlılık performansının göreceli olarak iyi durumda olduğu görülmektedir yılının ilk üç ayında, net faiz gelirlerindeki artışın etkisiyle sektörün karlılığı artmış, Ağustos ayı itibarıyla ise karlılık 14,3 milyar L düzeyinde gerçekleşmiştir. Bankacılık Sektörü Dönem Net Karı (ilyon L) Kaynak: BDDK Ocak- Ağustos

12 Bankacılık sektörü aracılık faaliyetlerine dair en temel göstergelerden birisi olan kredi/mevduat oranı, 2008 yılının Ekim ayı sonuna kadar artış eğilimini sürdürmüş ancak daha sonra, kredilerdeki artış hızında yaşanan belirgin yavaşlama nedeniyle gerilemiş ve yılsonu itibarıyla yüzde 80,8 olmuştur yılında da bu orandaki gerileme eğilimi genel olarak devam etmiş ve Ağustos ayı itibarıyla yüzde 77,4 olmuştur. Finansal sağlamlık göstergelerinden biri olan sermaye yeterlilik oranı, 2008 yılında yasal sınır olan yüzde 8 in oldukça üzerinde ve istikrarlı bir seyir izlemiştir. Nitekim bu oran, 2007 yılı sonunda yüzde 18,9 iken 2008 yılı sonunda yüzde 18 olmuş, 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla ise yüzde 20 olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla sektörün, güçlü sermaye yapısını koruyan, ihtiyatlı yaklaşımını devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık Sektörü Sermaye Yeterlilik Oranı (Yüzde) Hedef Oran Yüzde 12 Yasal Sınır Yüzde Ara.05 Şub.06 Nis.06 Haz.06 Ağu.06 Eki.06 Ara.06 Şub.07 Nis.07 Haz.07 Ağu.07 Eki.07 Ara.07 Şub.08 Nis.08 Haz.08 Ağu.08 Eki.08 Ara.08 Şub.09 Nis.09 Haz.09 Ağu.09 Kaynak: BDDK 2008 yılında uluslararası likidite koşullarına bağlı olarak değişim gösteren yabancı para net genel pozisyonu, yılsonu itibarıyla 16 milyon dolar civarında fazla vermiştir. Bu da sektörün kur riskinin 2008 yılında düşük olduğunu göstermektedir yılına da kur riski taşımama eğilimi devam eden bankacılık sektörünün yabancı para net genel 12

13 pozisyonu, yılın ilk ayları dışında genel olarak fazla vermiş ve Eylül ayı itibarıyla 457 milyon dolar olmuştur. Yabancı Para Pozisyonu (ilyon $) Bilanço İçi Yabancı Para Pozisyonu Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Kaynak: BDDK Bilanço Dışı Yabancı Para Pozisyonu Bankacılık sektörünün yabancı para net genel pozisyonu yasal özkaynak standart oranı ise 2008 yılında ve 2009 yılı Ağustos ayına kadar kontrollü seviyede seyretmiştir. Bu oran, sırasıyla 2008 yılsonunda yüzde -0,10, 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla ise yüzde 1,44 olmuştur. Bankacılık sektörünün birinci ve ikinci vade dilimleri için toplam ve yabancı para likidite yeterlilik oranları, 2008 yılının son çeyreğine kadar düşüş eğiliminde iken bu dönemden sonra artış göstermiş, 2008 yılı boyunca ise yasal sınırların üzerinde gerçekleşmiştir. Likidite yeterlilik oranları, 2009 yılına gerileyerek başlamışsa da yasal sınırların üzerinde seyretmeye devam etmiş ve yılın ikinci çeyreğinde tekrar artmaya başlamıştır. Bankacılık sektörünün bilanço büyümesinin ağırlıklı olarak repo işlemlerinden sağlanan fonlarla finanse edilmesi ve sağlanan bu kaynağın likit ve likide benzer alanlara plase edilmesi, likidite yeterlilik oranlarındaki bu artışta etkili olmuştur. Eylül ayında ise likidite yeterlilik oranlarında gerileme yaşanmıştır. 13

14 Bankacılık Sektörü Likidite Yeterlilik Rasyoları (Yüzde) 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 oplam Likidite Yeterlilik Rasyosu Yasal Sınırı Yabancı Para Likidite Yeterlilik Rasyosu Yasal Sınırı Haz.07 em.07 Ağu.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 Şub.08 ar.08 Nis.08 ay.08 Haz.08 em.08 Ağu.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08 Ara.08 Oca.09 Şub.09 ar.09 Nis.09 ay.09 Haz.09 em.09 Ağu.09 Eyl.09 Kaynak: CB YP Likidiye Yeterlilik Rasyosu Birinci Vade Dilimi YP Likidiye Yeterlilik Rasyosu İkinci Vade Dilimi oplam Likidite Yeterlilik Rasyosu Birinci Vade Dilimi oplam Likidite Yeterlilik Rasyosu İkinci Vade Dilimi Yabancı bankaların aktif büyüklüğünün bankacılık sektörü toplam aktif büyüklüğü içindeki payı 2007 yılında yüzde 14 iken, 2008 yılında yüzde 17 ye yükselmiş, 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla ise yüzde 16,7 olmuştur. Bankalarda kontrol gücüne sahip olmayan yabancı ortaklar da dikkate alındığında, bankacılık sektöründeki yabancı sermaye payı 2007 yılı Aralık ayı itibarıyla yüzde 41,1 iken 2008 yılı Aralık ayı itibarıyla yüzde 37,4 e gerilemiş, 2009 yılı Haziran ayı itibarıyla ise yüzde 39,5 düzeyinde gerçekleşmiştir. 2. Bankacılık Sektörü Bilanço Büyüklükleri Küresel finansal piyasalarda yaşanan dalgalanmaların yurtiçi finansal piyasalara olan etkileri sınırlı kalmış ve bankacılık sektörü bilançosunun büyüme eğilimi 2008 yılında da devam etmiştir. Buna göre, sektörün aktif büyüklüğü 2007 yılında 581,6 milyar L iken, kredilerdeki artışın etkisiyle 2008 yılında 732,5 milyar L ye yükselmiştir. Ancak küresel finans krizinin sektörün bilançosu üzerindeki etkisi 2009 yılının ilk çeyreği itibarıyla belirginleşmiş, bu dönemde sektör bilançosu daha yavaş büyüme göstermiştir. Ağustos ayı itibarıyla ise sektörün aktif büyüklüğü 770,7 milyar L olmuştur. 14

15 Bankacılık Sektörü Bilançosu (ilyon L) Yıllık Ağustos AKİF HESAPLAR : 1.Nakit Değerler erkez Bankasından Alacaklar Para Piyasalarından Alacaklar Bankalardan Alacaklar Gerçeğe Uygun Değer Farkı K/Z Yan. enk. Değ.(Net) Satılmaya Hazır enkul Değerler (Net) Zorunlu Karşılıklar enkul Kıymet Ödünç Piyasasından Alacaklar ers Repo Alacakları Krediler akipteki Alacaklar (Net) (12-13) a) akipteki Alacaklar b) akipteki Alacaklar Karşılığı (-) Faiz (Kar Payı) ve Gelir ah. Reeskontları Finansal Kiralama Alacakları (Net) İştirakler, Bağlı ve Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar (Net) Vadeye Kadar Elde utulacak enkul Değerler (Net) Elden Çıkarılacak Kıymetler (Net) Sabit Kıymetler (Net) Diğer Aktifler OPLA AKİFLER ( )-(12+13) PASİF HESAPLAR : 1. evduat (oplanan Fonlar) erkez Bankasına Borçlar Para Piyasalarına Borçlar enkul Kıymet Ödünç Piyasasına Borçlar Bankalara Borçlar Repo İşlemlerinden Sağlanan Fonlar Fonlar İhraç Edilen enkul Kıymetler (Net) (9+10) a) ahviller ve Bonolar b) V.D..K. ve Diğer İhraç Edilen enkul Kıymetler Finansal Kiralama Borçları (Net) Ödenecek Vergi, Resim, Harç ve Primler Sermaye Benzeri Borçlar Faiz (Kar Payı) ve Gider Reeskontları Karşılıklar Diğer Pasifler OPLA ( )-(9+10) Ödenmiş Sermaye Yedek Akçeler Ödenmiş Sermaye Enflasyon Düzeltme Farkı Sabit Kıymet Yeniden Değerleme Farkları :enkul Değerler Değerleme Farkları Dönem Karı (Zararı) Geçmiş Yıllar Karı (Zararı) OPLA ÖZKAYNAKLAR ( ) OPLA PASİFLER (17+25) Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler aahhütler (28+29) ürev Finansal Araçlar Diğer aahhütler Kaynak: BDDK 15

16 Bankacılık sektörü aktifleri içinde en büyük paya sahip olan krediler, 2008 yılının son iki ayında gerileme göstermişse de, bir önceki yıla göre yüzde 28,7 artarak 367,4 milyar L ye ulaşmıştır yılının ilk üç ayında etkisini belirginleştiren küresel kriz nedeniyle iç talepteki daralma ve beklentilerin küresel krizden olumsuz etkilenmesi, kredilerdeki artış hızını yavaşlatmış, Nisan ayında ise krediler azalmıştır. Ancak daha sonra küresel risk algılamalarında görülen olumlu gelişmelerin etkisiyle kredilerde ayıs ve Haziran aylarında artış yaşanmış, emmuz ayı itibarıyla krediler önceki aya göre bir miktar gerileyerek 365,6 milyar L olmuştur. Ağustos ayında ise 367,9 milyar L ye yükselmiştir. Bankacılık Sektörü Kredi Hacmi (ilyon L) Kaynak: BDDK Ağu.09 oplam Krediler P YP 2008 yılında, bir önceki yıla göre hem P hem de YP cinsinden kredilerde artış yaşanmış, ancak döviz kurlarında yaşanan artışın yol açtığı kur etkisi nedeniyle YP cinsinden kredilerin artış hızı, P cinsinden kredilerden daha fazla olmuştur. Buna göre, P cinsinden krediler bir önceki yıla göre yüzde 20,8, YP cinsinden krediler ise yüzde 53,5 oranında artmıştır yılı Ağustos ayı itibarıyla ise P cinsinden krediler 268,7 milyar L, YP cinsinden krediler ise 99,2 milyar L olmuştur. evduat bankalarının verdiği kredilerin toplam krediler içindeki payı yüksek düzeyini korumakta olup, 2007 yılında yüzde 91,9 iken 2008 yılında yüzde 92 ye yükselmiştir. 16

17 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla da mevduat bankaları, kredilerdeki liderliğini sürdürmüş ve toplam krediler içindeki payı yüzde 90,6 olmuştur. Bankacılık Sektörü ahsili Gecikmiş Alacaklar (ilyon L) Ağu.09 Kaynak: BDDK Bankaların kullandırdıkları kredilerin tahsilinde yaşanan sorunlar, küresel krizin etkisiyle artmıştır yılı sonunda 10,3 milyar L olan tahsili gecikmiş alacaklar, 2008 yılı sonunda 14,1 milyar L ye yükselmiştir. Bu dönemde kredilerin takibe dönüşüm oranı da artmış ve yüzde 3,6 dan yüzde 3,8 e ulaşmıştır yılının Ağustos ayı itibarıyla ise tahsili gecikmiş alacaklar 20,4 milyar L ye yükselirken kredilerin takibe dönüşüm oranı yüzde 5,5 olmuştur. Bilanço pasifleri içinde en büyük paya sahip olan mevduatlar kalemi, sektörün önemli bir fon kaynağıdır. İstikrarlı bir yapı sergileyen mevduat, 2008 yılında bir önceki yıla göre yüzde 27,4 artarak 454,6 milyar L ye ulaşmıştır. Bu artışta, küresel krize bağlı olarak kurlarda ve nominal faiz oranlarındaki değişme, yurtdışı borçlanma imkanlarının zorlaşması etkili olmuştur yılında P ve YP cinsinden mevduatların toplam mevduat içindeki payı bir önceki yılla hemen hemen aynı seviyede kalarak sırasıyla yüzde 64,7 ve yüzde 35,3 olmuştur yılının Ağustos ayı itibarıyla ise toplam mevduat 475,7 milyar L ye ulaşmış, P cinsinden mevduatlar ile YP cinsinden mevduatların toplam mevduatlar içindeki payları sırasıyla yüzde 64,5 ve yüzde 35,5 olmuştur. 17

18 Bankacılık Sektörü evduat Hacmi (ilyon L) Ağu.09 Kaynak: BDDK oplam evduat P YP Bankacılık sektörünün bir diğer önemli fon kaynağı olan bankalara borçlar kalemi, 2008 yılında bir önceki yıla göre yüzde 29,9 artarak 92,7 milyar L ye ulaşmıştır. Krizin uluslararası borçlanma olanaklarını kısıtlaması sebebiyle, bu kalemde 2009 yılının ilk sekiz ayında, Şubat, Haziran ve Ağustos ayları hariç, sınırlı bir düşüş yaşanmıştır. Bu çerçevede, sektörün kullandığı sendikasyon ve seküritizasyon kredileri toplamı 2007 yılında 26,6 milyar dolar iken, uluslararası fonlara erişim imkanının nispeten kısıtlanması sonucu, 2008 yılı sonunda 23,6 milyar dolara gerilemiştir yılı Ağustos ayında ise 20,7 milyar dolar olmuştur. Banka grupları açısından ise mevduat bankaları, hem sendikasyon hem de seküritizasyon kredileri kullanımında liderliğini sürdürmektedir. 18

19 Bankacılık Sektörü Sendikasyon ve Seküritizasyon Kredileri (ilyon $) Kaynak: BDDK Ağu.09 oplam Sendikasyon Seküritizasyon C. SERAYE PİYASALARI 1. İstanbul enkul Kıymetler Borsası (İKB) i. İKB İşlem Hacmi Hisse senedi piyasası toplam işlem hacmi, 2008 yılında bir önceki yıla göre yüzde 14,2 azalırken, tahvil ve bono piyasası toplam işlem hacmi yüzde 10,3 artış göstermiştir. Hisse senedi piyasası toplam işlem hacmi milyon L olmuş, tahvil ve bono piyasası toplam işlem hacmi ise 3.236,3 milyar L ye ulaşmıştır. Borsa dışı sabit getirili menkul kıymet işlemleri hacmi bir önceki yıla göre yüzde 6,3 azalarak milyon L, İKB toplam işlem hacmi ise bir önceki yıla göre yüzde 5 artarak 4.249,3 milyar L olmuştur yılının ilk dokuz ayında ise hisse senedi piyasası toplam işlem hacmi milyon L, tahvil ve bono piyasası toplam işlem hacmi 2.568,5 milyar L ve borsa dışı sabit getirili menkul kıymet işlemleri hacmi milyon L ye ulaşmıştır. İKB toplam işlem hacmi ise bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 9,1 artış kaydederek 3.455,4 milyar L olmuştur. 19

20 İKB İşlem Hacmi (ilyon L) Eylül Hisse Senetleri Piyasası Borsa Dışı Sabit Getirili enkul Kıymet İşlemleri ahvil ve Bono Piyasası Genel oplam Kaynak: İKB ii. İKB 100 Endeksi İKB 100 endeksi, 2007 yılının ikinci yarısında gelişmiş ülkelerin finansal piyasalarında başlayan ve 2008 yılının son çeyreğinde derinleşerek küresel sistemin tamamına yayılan krizden, uluslararası piyasalara paralel olarak olumsuz etkilenmiştir yılında artan belirsizliğin de etkisi ile ekonomi ve finans piyasalarına ilişkin açıklamalar piyasalarda önemli dalgalanmalar yaratmıştır yılının ilk yarısında İKB 100 endeksi dalgalı seyretmiştir. Şubat ve Nisan aylarında uluslararası piyasalara paralel olarak yükselen endeks, diğer aylarda büyük banka ve finans kuruluşlarının açıkladığı zararların ve resesyon kaygılarının bekleyişler üzerindeki olumsuz etkisi sonucunda düşmüştür. emmuz ayının ilk haftası da düşüşünü sürdüren endeks, yurtiçindeki olumlu gelişmelerin desteği sayesinde uluslararası piyasalardaki olumsuz havadan sınırlı olarak etkilenmiş ve emmuz ayı sonunda seviyesine çıkmıştır. Ağustos ayından itibaren ise, açıklanan verilerin küresel ekonominin beklenenden daha derin ve uzun vadeli bir durgunluk dönemine girmiş olduğunu işaret etmesinin etkisi ile endeks, yönünü aşağıya çevirmiştir. Bu dönemde bankaların ve finansman şirketlerinin iflas etmesi ve finans piyasalarındaki dalgalanmaların önemli boyutlara ulaşması, ülke merkez bankalarının piyasalara 20