Afetlerde Hemşirelerin Yaşadıkları Psiko-Sosyal Sorunlar ve Çözüme Yönelik Öneriler

Transkript

1 Sağlık ve Toplum Yıl:24, Sayı: 1 OcakNisan 2014 MAKALELER / Articles Afetlerde Hemşirelerin Yaşadıkları PsikoSosyal Sorunlar ve Çözüme Yönelik Öneriler Nurse's PsychoSocial Problems Faced in Disaster and Suggestions for Solution Bilge KALANLAR 1 ÖZET SUMMARY Afetlere yanıtta önemli bir yere sahip olan hemşireler, afetzedelere yardım ederken kendileri de birtakım psikososyal problemlerle karşılaşabilmektedir. Hemşirelerin afet öncesi, sırası ve sonrası dönemde uygun bir hizmet sunabilmeleri bu problemlere yönelik çözüm önerilerinin uygulamaya entegre edilmesi ile mümkün olacaktır. Bu makalede hemşirelerin afetlerde yaşadıkları psikososyal sorunlar ve bu sorunlara yönelik çözüm önerileri ele alınmaktadır. Hemşirelerin afetlerde yaşadıkları psikososyal sorunlar ve çözüm önerileri afet öncesi, sırası ve sonrası olarak üç dönemde ele alınmış ve bu evrelerdeki sorunlar ile olası çözüm önerileri incelenerek öneriler geliştirilmiştir. Nurses who have an important place in disaster response may face a number of psychosocial problems while helping the victims. Providing appropriate service before, during and after disaster situations should be possible with integration into the application of possible solutions for these problems. In this article, psychosocial problems faced by nurses in disasters and proposed solutions to these problems are addressed. Psychosocial problems faced by nurses in disasters and solutions to these problems are held in three phase as before, during after disaster. These problems and solutions are assessed and recommendations have been developed. Anahtar Kelimeler: Afet, afetlerde hemşirelik, psikososyal sorunlar. Key Words: Disaster,nursing in disaster, psychosocial problems. GİRİŞ Üniversitesi Afet Tıbbı Uygulama ve Araştırma Merkezi bünyesinde düzenlenen 'Afetlerde Deneyim Paylaşım Günleri: Sağlık Personelinin Afetlerde Yaşadıkları Psikososyal Sorunları ve Çözüm Önerileri' etkinliğin de farklı meslek gruplarının afet deneyimlerini paylaşmış olması ve her bir meslek grubu için öneriler geliştirilmesi gerekliliğinin vurgulanması (38), bu yazının oluşturulmasına katkı sağlamıştır. Afetlerin dünyadaki sayı, çeşit ve etkileri giderek artmakta her yıl milyonlarca insan etkilenmekte ve birçok insan afetlerin etkilerinden dolayı yaşamını kaybetmektedir (16). Afetlerde birçok insan yaşamını kaybetmekte, bir grubu geçirdiği kaza nedeniyle çalışamamakta, yaşanan kayıplar ile aile yaşamları olumsuz etkilenmekte, ekonomik ve sosyal yaşantılar ötelenebilmektedir (8,9). Dolayısıyla afetler; bireyler, aileler ve toplumların yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Doğal olarak bu olumsuzluklar sağlık çalışanlarını da etkisi altına almaktadır Hem dünyada hem de Türkiye'de yaşanan afetlerin sayı, çeşit ve etkileri, her geçen yıl artarak devam etmektedir. Afetlerde görev alan hemşirelerin afet öncesi, sırası ve sonrası dönemde uygun bir hizmet sunabilmeleri, gereksinimlerinin doğru bir biçimde belirlenebilmesi ile sağlanabilir. Afetlere yanıtta önemli bir yere sahip olan afet hemşireleri, afetzedelere yardım ederken kendileri de birtakım psikososyal problemlerle karşılaşabilmektedir. Bu makalede hemşirelerin afetlerde yaşadıkları psiko sosyal sorunlar ve bu sorunlara yönelik çözüm önerileri ele alınmaktadır. Hacettepe 1..Arş.Gör.,Dr. Hacettepe Üniversitesi, Hemşirelik Yüksekokulu 15

2 Afetlerde Hemşirelerin Yaşadıkları PsikoSosyal Sorunlar ve Çözüme Yönelik Öneriler (7,17). Afetler esnasında hızlı bir müdahale olmaz ise bu etkiler uzun dönemli olarak bireylerin ve sağlık çalışanlarının yaşantılarında olumsuz yer edebilmektedir. Risk altındaki gruplarda ise psikososyal sorunlar baş edilmesi daha güç bir hal alabilmektedir (1014). Afetler; aniden gelişmekte ve acil yanıt vericilerin hızlı cevabını gerektirmektedir. odaklanılmaktadır (21,31). Hastalıkları Kontrol ve Korunma Merkezi (Centers for Disease Control) tarafından 2005 yılında hazırlanan afet etki piramidinde, sağlık çalışanlarını afetten etkilenen gruplar arasında gösterilmektedir (Şekil1). Ruh sağlığı afetin; hazırlık, yanıt ve iyileşme dâhil tüm evrelerinde yer alması gereken en önemli konudur (20). Sağlık çalışanlarının ruh sağlığı ile ilgili durumlarının tanımlanmasında yaşanan güçlükler, tanı koyabilmenin zorluğu, afetin oluşturduğu psikolojik baskı gibi sebepler, sorunun gözden kaçıyor olmasına veya gerektiği kadar önem verilmemesine sebep olabilmekte ve bu durum, sağlık çalışanlarının çalışma yeteneğini önemli ölçüde etkilemektedir (22). Konu ile ilgili yapılan çalışmalarda, afete ilk yanıt vericilerin, görevlerini gerçekleştirmede yaşadıkları birçok olumsuz olaydan dolayı fiziksel ya da psikolojik olarak zarar gördükleri belirtilmektedir. Bu çalışmalarda, sağlık çalışanlarının afetlerde görev aldıktan sonra, depresyon (%16.4), stres (%45) ve post travmatik stres bozukluğu (%25.6) yaşadıkları ve bu durumların aylar hatta bazen yıllarca sürdüğü bildirilmektedir (23,24,25). Dünyadaki ve Türkiye'de ki bu durum göz önüne alındığında, tüm sağlık disiplinleri için afetlere hazır olmak artık opsiyonel değil, kritik bir olgu olarak kabul edilmektedir. Bu hazırlık hem toplum için hem de hemşireler için fiziksel ve psikososyal risklerden korumada elzemdir. Bu nedenle günümüzde birçok ülkede hemşireler oluşabilecek afetlere karşı hazırlıklı olmak ve afet durumları için gerekli olan bilgi ve becerileri kazanmakla sorumlu tutulmaktadır (15,16). Oluşan bu yargıya göre hemşirelerin; kendi uzmanlık alanları ne olursa olsun afet yönetimini bilmesi ve afetlerin tüm evrelerinde görev almaları gerekmektedir. Afet öncesi, afet sırasında ve afet sonrasında gerçekleştirilen bu g ö r e v l e r s ı r a s ı n d a h e m ş i r e l e r, k e n d i duyarlılıkları ve korkuları ile baş edebilmek için eğitilmeli ve desteklenmelidir (18). Stres ve üzüntü anormal durumlara verilen normal tepkilerdir. Ancak travmatik olaylar sağlık personelinin afet alanında ya da afet sonrasında yanıt verme yeteneklerini engelleyebilen çok güçlü duygusal reaksiyonların yaşanmasına neden olabilmektedir (1820,28). Afet sürecinde hemşirelerin karşılaştıkları psiko sosyal sorunlar ve bu sorunlara yönelik çözüm önerilerinin irdelenmesi bu çalışmanın temel amacıdır. Sağlık çalışanlarında, afet öncesinde de ruhsal problemler bulunabilir. Çalışanların ruhsal sorunları afet durumlarında yeniden ortaya çıkabilir ya da yeni ruh sağlığı problemleri geliştirebilir. Genel olarak sağlık çalışanları, afette aldıkları çeşitli görevlerden ve görevlerle ilgili olarak yaşadıkları yoğun stresten dolayı daha fazla ruh sağlığı problemleri yaşayabilmektedirler. Bu durumda sağlık personelinin ruh sağlığı taramalarının önemi ortaya çıkmakta ve ruh sağlıklarına ilişkin gerekli bilgilerin sağlanması durumunda ise sağlık çalışanları için erken tanı ve tedavi fırsatı sağlayacağı belirtilmektedir (27). Bu nedenle afetlerde görev alan veya alacak olan sağlık çalışanları için ruh sağlığı taramaları, ideal olarak afet öncesi, sırası ve sonrasında düzenli olarak yapılması gerekmektedir. Bu kapsamda afetlerin hemşireler üzerindeki etkileri özetle aşağıdaki hususları içermektedir (43); Afetlerin Hemşirelerin Ruh Sağlığına Etkileri Son yıllarda afetlerin sağlık personelinin ruh sağlığına kısa ve uzun süreli etkisi üzerine Şekil 1:Afet Etki Piramidi (20) Hemşireler de toplumun diğer fertleri gibi bir yakının kaybı, evlerin hasar görmesi, gelir kaybı gibi, bireysel kayıp yaşayabilirler, bu durum 16

3 Sağlık ve Toplum Yıl:24, Sayı: 1 OcakNisan 2014 çalışanların dikkatini dağıtabilir ve afete yanıtı etkileyebilir, Afetlerde kendi ailelerinin ya da yaşadığı çevreninin önemli derecede etkilenmesi ile hemşirelerin ruh sağlığı yaşanan kayıplar ile olumsuz olarak etkilenebilir. Hemşireler böyle bir durumda hiçbir şeyin eski haline gelmeyeceği ve tükenmişlik ve yalnızlık hissine kapılabilir, Afet durumlarında aniden sağlık sistemine baskı oluşmakta; bir anda, çok yoğun ve acil durumda olan hasta bakımı ile hemşirelerde stres ve buna bağlı olarak psikolojik bazı sorunlar oluşabilir, Hemşirelerde bir müddet sonra aşırı çalışma ve strese bağlı olarak işgücü kaybı yaşanabilir. Günlük rutinlerin değişmesi ve iş yoğunluğu gibi nedenlerle hemşirelerin profesyonel uygulama standartlarında düşüş görülebilir. Afetler hemşirelerin güvenliği üzerine etki ederek, onların şiddete uğrama risklerini artırabilir. Afete maruz kalanların acil durumlarının etkisine maruz kalmak (insanların normal olmayan bir şekilde büyük mezarlarda topluca gömüldüğünü görmek, fazla sayıda yaralı insanın sağlık ihtiyaçlarının karşılamada yetersizlik, çocukların ölümüne şahitlik etmek) iş stresini arttırabilir. odaklanmak hemşirelerin psikolojik durumlarını olumlu etkilemek açısından yerinde bir yaklaşım olacaktır. Afet Öncesi, Afet Anı ve Afet sonrası Dönemlerde Hemşirelerin Karşılaştığı Diğer Sorunlar ve Çözüm Önerileri Çalışmanın bu bölümünde hemşirelerin afetlerde yaşadıkları psikososyal sorunları ve çözüm önerileri afet öncesi, sırası ve sonrası olarak üç dönemde incelenmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda çalışma; afet öncesi, sırası ve sonrası olarak ele alınmış ve bu evrelerdeki sorunlar ve olası çözüm önerileri incelenmiştir. Afet Öncesi Dönem Olayın sonuçları ile zamanında, hızlı ve etkili bir şekilde mücadele etmek ve böylece can ve mal kayıplarını azaltmak amacıyla yapılan faaliyetler olarak tanımlanmaktadır. Bu kapsamda; teknolojik hazırlık, toplumun bilgilendirilmesi, altyapı sisteminin geliştirilmesi ve afetler konusunda öğretim ve eğitim incelenmesi gereken konular olarak ele alınmaktadır. Afetlerin insanlar için olumsuz etkiler doğurabilecek sonuçlarını, önlemler alarak, zamanında, en uygun şekilde en etkili organizasyon ve yöntemlerle ortadan kaldırmak hazırlık safhasında yapılması gereken çalışmaların ana hedefleridir (3337). Bu dönem afetlerde hemşirelik hizmetleri açısından; değerlendirme, planlama ve uygulama olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır. Değerlendirme evresinde; risklerin ve kaynakların tanımlanması ve birincil koruma düzeyinde eğitim faaliyetleri yer almaktadır. Planlama aşamasında ise; kaynakların dağılımı, planlamaya yönelik işbirliği, rollerin tanımlanması, afet değerlendirme araçlarının geliştirilmesi, gönüllü faaliyetlerinin organizasyonu yer almaktadır. Son olarak uygulama aşamasında ise afet planlarının uygulanması yer almaktadır (32). Afet öncesi dönemde hemşire; afetin belirsizliği, yıkım, ölüm, çaresizlik, bölgedeki yoksulluk, yoksunluk ve eşitsizliğin getirdiği çaresizlik, karmaşık duygular, afet yönetim sistemindeki eksikliklerden kaynaklı sorunlar, akreditasyon sorunları, afet bölgesinde gitmede yaşanan isteksizlik, haksızlığa uğrama duygusu, merak, rol kaybı yaşanması gibi önemli sorunlarla karşılaşabilmektedir. Bu sorunlara yönelik olarak; afetler konusunda uzmanlaşmanın sağlanması, hemşirelerin afet sürecinde Tüm bu durumlar hemşireler üzerinde daha önemli ve uzun süren psikososyal etkilere sebep olabilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Sağlık Bakanlığı Ulusal Acil Sağlık Planında; bu etkilerden dolayı sağlık personelinde duygusal stres, bireysel ve aile sağlığı üzerine artmış ilgi, belirsizlik, sosyal izolasyon ve yabancılaşma gibi kişisel durumların da ön plana çıkabileceğini vurgulamaktadır. Planda ayrıca; bu durumun etkisini ve şiddetini belirleyen üç faktör belirtilmiştir. Bu faktörler; travmanın seviyesi, çevresel faktörler (çalışma koşulları ve yönetim uygulamaları) ve bireysel faktörlerden (çalışanın beklentisi, bireysel baş etme durumu ve stres azaltma uygulamaları, kişilik yapısı ve konu ile ilgili eğitim ve deneyim durumu) oluşmaktadır (29,30). Bu faktörler birlikte ele alındığında, hemşirelerin afetlerden etkilenim durumunun farklı seviyelerde oluşabileceği görülmektedir. Bu faktörlerden travmanın seviyesi ve çevresel faktörlere, afet anında müdahale etmek mümkün olmadığından bireysel faktörleri ele almak ve özellikle de stres azaltma uygulamalarına 17

4 Afetlerde Hemşirelerin Yaşadıkları PsikoSosyal Sorunlar ve Çözüme Yönelik Öneriler Tablo 1:Afet Öncesi Dönem Yaşanan Sorun Çözüm Önerileri 1.Afet durumlarında önceden hazırlıklı olunamaması, Türkiye de afet uzmanı kavramı (afet hemşiresi, afet hekimi, afet mühendisi vb) geliştirilmeli ve afet uzmanları yetiştirilmelidir, bu konuda sorumlu kuruluş Üniversitelerdir. Bu bağlamda özellikle Hemşirelik Fakültesi ders müfredatlarına bu konunun eklenmesi gerekmektedir. 2.Afetlerin insan sağlığı ve yaşamı üzerinde olumsuz etkiler yaratması, Afet öncesi dönemde planlamanın çok iyi yapılması sağlanmalı, bu bağlamda sağlık personellerine afet eğitimlerinin nitelik ve niceliğinin artırılması gereklidir, bu konuda sorumlu kuruluş Sağlık Bakanlığı ve üniversitelerdir. Düzenlenecek hizmet içi eğitimler kapsamında bu konuya daha fazla önem vermelidir. 3.Yönetim ve organizasyon açısından yetersizlikler yaşanması Afet yönetiminden sorumlu kişilerin ve kurumların netleşmesi görevlerin net olarak ortaya konması gereklidir, bu konuda en önemli görev Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) na düşmektedir. AFAD bu konuda önemli gelişmeler kat etmiş olmasına rağmen büyük çaplı bir afete anında yanıt vermede yetersiz kalabilmektedir. Bu nedenle her kuruluş sorumluluğunu tam olarak bilmeli ve afet planlarına uygun görev almalıdır. İnsan gücü ve kaynak planlamasının etkin ve sistematik olarak yapılması gereklidir, bu konuda görev öncelikle Sağlık Bakanlığına düşmektedir. 4. Hemşirelerin fiziksel ve psikolojik tükenme yaşanması, Ekiplerin afete gitmeden önce, afetin boyutları, nelerle karşılaşılacağı gibi konularda kısa eğitimlerden geçirilmesi ve psikolojilerinin duruma hazırlanması sağlanmalıdır, bu konuda görev Sağlık Bakanlığı başta olmak üzere Afet ve Acil Durum Yönetimi B aşkanlığı (AFAD) na düşmektedir. Bu noktada başarı afete yanıtta sağlık personellerini olumlu etkileyecek, psikolojik tükenme ve işin verdiği stresi azaltacak, iş verimliliğini arttıracaktır. 5.Afetzedelere yardımcı olmak yerine onlarla özdeşleşip yardıma muhtaç hale gelmesi, Afette görev alacak hemşirelerin kendini iyi tanıması, strese nasıl tepki verebileceğini bilmesi, stresle nasıl baş edebileceğini bilmesi gereklidir, bu amaçla afetten önce stres testleri yapılmalı ve hemşireler bu skorlara göre afette görevlendirilmelidir. Zira büyük bir afette hemşirelerin de yakınlarını kaybetmesi muhtemeldir ve böyle bir durumda çalışıp çalışamayacağı belirlenmeli ona göre planlama yapılmalıdır. Bu konuda testlerin yapılması Sağlık Bakanlığı görev alanın da olmalı iken stres skorlarına göre çalışılacak yerlerin tespiti ise AFAD tarafından afet bölgesinde yapılmalıdır. Tüm afet türlerine ve etkilerine hazırlıklı olunmalıdır, bu konuda görev; Üniversitelere, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) na, Valilikler ve kaymakamlıklara, Türk Silahlı Kuvvetlerine, Emniyet Genel Müdürlüğüne, İtfaiye teşkilatlarına, Kızılay a ve Sivil toplum kuruluşlarına düşmektedir. Afetin farklı toplum kesimleri (kadın, çocuk, engelli, yaşlı) ve kültürleri için nasıl bir e tki yarattığı bilinmelidir. Hemşirelerin bu konuda hassasiyet ve bilgilerinin artırılması gereklidir. Hemşirelerin eğitimi konusunda üniversite ve Sağlık Bakanlığı işbirliği sağlanmalı bu konuda eğitimler verilmelidir. Afet anında dezavantajlı gruplara nas ıl davranılması gerektiği, nasıl müdahale edilmesi gerektiği ayrı bir eğitim konusudur. Bu konuda hemşireler bilinçlendirilmelidir. 18

5 Sağlık ve Toplum Yıl:24, Sayı: 1 OcakNisan 2014 yaşayacakları sorunlar konusunda bilgilendirilmesi, eğitim programlarının oluşturulması, geliştirilen çözüm önerileri arasındadır (Tablo 1) (1820,2226,38). karşılaşabilmektedir. Bu sorunlara yönelik olarak geliştirilen çözüm önerileri arasında; psikolojik hizmetin afet sonrasına bırakılmaması, sağlık insan gücü ve çalışma plan ve prensiplerinin net olması yer almaktadır (Tablo 2) (1820,2226,38). Afet Dönemi Bir afetin oluşunu takip eden ve afetin oluşundan hemen sonra başlayarak, afetin büyüklüğüne bağlı olarak kısa bir süre içerisinde yapılan faaliyetlerdir. Mümkün olan en kısa süre içerisinde en büyük sayıdaki insan hayatını kurtarmak, yaralıların tedavisini sağlamak ve afetzedelerin temel ihtiyaçlarını en kısa süre içinde en uygun yöntemlerle karşılamak bu evrede temel amaçtır (35,36). Bu evrede yapılan faaliyetler arasında; haber alma ve ulaşım, ihtiyaçların belirlenmesi, arama ve kurtarma, ilk yardım ve tedavi hizmetleri, tahliye, geçici iskân ve güvenlik, temel gereksinimlerin karşılanması, çevre sağlığı ve koruyucu sağlık hizmetleri, hasar tespiti, tehlikeli yıkıntıların kaldırılması ve ikincil afetlerin önlenmesi gibi birçok faaliyet bulunmaktadır. Bu evrede yapılacak tüm faaliyetler çok iyi bir koordinasyonu gerektirmektedir (3436,39,40). Bu evrede hemşire bakım verici, eğitici ve vaka yöneticisi gibi birçok rol üstlenebilir. Bu roller arasında hemşirenin bakım verici rolü, vaka yöneticisi ve ikincil koruma düzeyinde önemli rolleri yer almaktadır. Bakım verici olarak hemşire, öncelikle afet triajından sorumludur. Afetzedelere bakım verirken hemşirenin holistik yaklaşımı çok önemlidir. Bu yaklaşımda sağlığın fiziksel, sosyal, psikolojik boyutları dikkate alınmalıdır. Afet şartlarında çalışan hemşirenin temel görevi, afetzedelerin iyilik halini geliştirmektir (32). İkincil koruma; erken tanı ve sağlık problemlerinin tedavisini içerir. Vaka yöneticisi rolünde hemşire, toplum ve toplumsal kuruluşlar arasında köprü görevi yapar. Kişilerin kullandığı hizmetleri koordine etmek amacıyla, hemşire için neden, nerede ve ne zaman, hastaların değerlendirildiğini kaydetmek esastır (32). Bu dönemde hemşire; afet bölgesinde; kendini sorgulama, kızgınlık, öfke hali gibi sorunlar yaşayabilir. Güvenlik problemi, afet bölgesinde uykusuzluk, kendini ihmal etme, tükenmişlik, hüzün, birilerini kurtarma kaygısı, yorgunluk, dinlenmekten suçluluk duygusu, can kaybına şahitlik etmek, mağdurların çaresizliğini görmek, rüyasında ezilmiş insanlar görmek, uyumaktan korkmak gibi sorunları ile Afet Sonrası Dönem Bu evre, afetten etkilenen toplulukların ihtiyaçlarının en az afet öncesindeki veya mümkünse daha ileri bir düzeyde karşılanmasına kadar devam etmektedir. Bu evrenin amacı; zarara uğramış birey ve toplulukların desteklenmesi olduğu kadar, yerel ekonomik canlılığın yeniden kazanılması, altyapının geliştirilmesi, sanayinin ve ticaretin desteklenmesi, toplum eğitimi, sosyal ve psikolojik destek hizmetlerinin sağlanarak toplumun olası bir yeni afet karşısında daha dirençli kılınmasıdır (35,41,42). Bu evrede, ölüm oranlarının azalması, sağlık bakım maliyetlerinin azalması, gelişen sağlık durumu, bilgi birikiminin artması, afet planlarının etkinliğinin ve işbirliğinin artması beklenmektedir (19). Bu dönemde afetlerde görev alacak hemşirenin dâhil olacağı üç aşama bulunmaktadır; bunlar değerlendirme, planlama ve uygulama aşamalarıdır. Değerlendirme aşamasında; bireylerin bakım gereksinimlerinin yeniden değerlendirilmesi, üçüncül koruma düzeyinde eğitim ve mevcut afet planının gözden geçirilmesi yer almaktadır. Planlama aşamasında, mevcut planların kontrolü ve gelecek olası afet için hazırlık çalışmaları yer almaktadır. Uygulama aşamasında ise; yeni afet planının uygulanması ve bulguların paylaşımı yer almaktadır (32). Değerlendirme bölümünde hemşire; afetzedelerin gerekli tedavi ve bakımı alıp alamadıklarını yeniden değerlendirmek durumundadır. Üçüncül koruma önlemleri bu bölümde yer almaktadır. Değerlendirme var olan afet yönetim planlarının zayıf ve güçlü yönlerini değerlendirmeyi de içermelidir. Planlama aşamasında, var olan afet planının zayıf yönleri yeniden gözden geçirilir ya da yeni bir plan oluşturulmalıdır (32). Afet sonrasında hemşire; donuk bakışlar, hayatı sorgulama, el yıkama obsesyonu oluşması, duygusuzlaşma, evde uçuşan perdeler ve kırılan tabaklar görme, sıçrayarak uyanmak, tükenmişlik, örselenme, ikincil mağdur durumuna düşmek gibi sorunlarla karşılaşabilmektedir. Afet sonrası dönemde 19

6 Afetlerde Hemşirelerin Yaşadıkları PsikoSosyal Sorunlar ve Çözüme Yönelik Öneriler Tablo 2:Afet Dönemi Yaşanan Sorun Çözüm Önerileri 1.Afetzedeler gibi afette görev alan personelde afet anında psikolojik travmaya maruz kalması, Psikososyal hizmet afetin ilk anında tüm sağlık çalışanlarına verilmelidir, bu konuda organizasyon Sağlık Bakanlığı yetkililerinde olmalıdır. 2.Afet anında yaşanan belirsizlik, kargaşa ve kaosun hemşirelerin tükenmesine yol açması, Tükenmişliği önlemek ve/veya azaltmak için, afet bölgesinde çalışılan gün sayısı kısa tutulmalı, çalışma süreleri 3 7 gün arasında rotasyonlar şeklinde olmalıdır, bu konuda p lanlama görevi Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) nda olmalıdır. Her bir personelin ne zaman geldiği ve sahadan ne zaman ayrılacağı planlanmalı ve personele iletilmelidir. Bu konudaki lojistiğin sağlanması afete yanıt açısından oldukça önemlidir. İş bölümü yapılmalıdır. Kim nerede ne yapacak bilinmelidir, ekipler arasında iletişim sağlanmalı, anlaşmazlıklar giderilmelidir, bu konuda planlama görevi Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) nda olmalıdır. Hemşireler için durum tespiti yapı Bakanlığında olmalıdır. Hemşireler çalışmaları açısından yönlendirilmelidir, bu konuda planlama görevi Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) nda olmalıdır. Sağlık çalışanlarının sağlığını düşünen bir model, siste m, yöntem belirlenmelidir, bu konuda görev Sağlık Bakanlığında olmalıdır. Bakanlık yetkilileri sahada personellerinin sağlığını izlemeli ve değerlendirmelidir. Afet bölgesinde bulunulan sürece akşam toplantıları yapılmalıdır, bu toplantılarda herkes duygu larını ve deneyimlerini ifade edebilmeli, hemşireler kendi meslek grupları içinde daha fazla deneyim paylaşımı yapmalıdır. Bu husus oldukça önemlidir. Toplantıların organizasyonlarını görevi Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) yapmalı içeriğinin yönetimi ise Sağlık Bakanlığı yetkilileri ile ortak yürütülmelidir. hemşirelerin psikosoyal sağlık ihtiyaçlarının saptanması, deneyimlerin paylaşılması, geliştirilen önemli çözüm önerileri arasındadır (Tablo 3) (18,19,20,2226,38). lmalıdır, bu konuda görev Sağlık sağlık politikasında afet uzmanlarının yer alması ve afet hemşireliği kavramının oluşturulması, afetlerde daha etkin hizmet sunması için gereken önlemlerin alınması gerektiği söylenebilir. Bu bağlamda, hemşirelerin afetlerde ruh sağlığını korumak için gereken önlemlerin alınması gerektiği de ortadadır. Ulusal ve yerel düzeylerde ilgili yasa ve politikaların oluşturulması sağlanmalı, afetlerde görev alan hemşireler için koruyucu yasal düzenlemeler ortaya konmalıdır. Sonuç ve Öneriler Afetin her an karşılaşılabileceği ve boyutlarını tahmin etmenin oldukça güç olduğu gerçeği ve çalışmada sunulan bilgiler ışığında, Türkiye'nin 20

7 Sağlık ve Toplum Yıl:24, Sayı: 1 OcakNisan 2014 Tablo 3:Afet Sonrası Dönem Yaşanan Sorun 1.Afet sonrası hemşirelerin yaşadığı psikolojik travmanın etkisini uzun bir süre üzerinden atamaması, Çözüm Önerileri Sürdürülebilir ve dinamik bir afet yönetim modeli uygulanmalıdır, bu konuda sorumluluk öncelikle Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) nda olmalıdır. Ancak görevin niteliğine göre Türk Kızıla y ının da aktif olarak faaliyet sürdürmesi sağlanmalıdır. Ülkede iyi bir alt yapı sistemi olmalıdır. Afetlerle ilgili ülke politikası olmalı, sağlık örgütleri bunun içinde yer almalıdır. Hemşirelere sosyal destek sağlanmalıdır, Afetten dönüşte de bu kişilere gerektiğinde psikolojik destek sağlanmalıdır. Bu konuda sorumluluk Sağlık Bakanlığında olmalıdır. Özellikle afet bölgesinde uzun süre görev yapıp dönen hemşirelerin rehabilitasyonuna yönelik eylem planları hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. Psikolojik problemlerin erken fark edilmesi ve müdahale edilmesi sağlanmalıdır, bu konuda sorumluluk Sağlık Bakanlığında olmalıdır. Bakanlık yetkilileri sahada personellerini izlemeli ve değerlendirmelidir. Meslek örgütlerinin birlik olması, koordine olması sağlanmalıdır, bu konuda sorumluluk Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) nda olmalıdır. Hemşirelerin kendilerini güvende hissedebileceği fiziki, sosyal ve psikolojik alanlar yaratılmalıdır, bu konuda sorumluluk Sağlık Bakanlığında olmalıdır. weapons of mass destruction events: impact of training and equipment. Prehosp Disaster Med 2007; 22(4): Kahn CA, Schultz CH, Miller K T, Anderson C L. Does START triage work? An outcomes assessment after a disaster. Annals of Emergency Medicine 2009;54(1): Noji EK. Disasters: introduction and state of the art. Epidemiol Rev 2005;27(2):38. 5.Aker AT. Marmara depremleri: epidemiyolojik bulgular ve toplum ruh sağlığı uygulamaları üzerine bir gözden geçirme. Türk Psikiyatri Dergisi 2006;17(3): Sztajnkrycer M D, Madsen BE, Ba ez AA. Unstable ethical plateaus and disaster triage. Emergency Medicine Clinic of North America 2006;24, Shenk D, Ramos B, Kalaw J, Tufan İ. History, memory, and disasters among older adults: a life course perspective. Traumatology 2009;15(4) Klyman Y, Kouppari N, Mukhier M. World disasters report 2007: Focus on Discrimination. Geneva: International Afetlerde görev alan hemşireler için ruh sağlığının korunmasında standart önlemler geliştirilmeli ve lisans eğitimi başta olmak üzere hemşirelerin eğitimleri aşamasında afetlere yeterince yer verilmelidir. Afetlerde hemşirelerin yaşadıkları psikososyal sorunlar nitel ve nicel çalışmalarla incelenmeli ve bu doğrultuda çözüm önerileri geliştirilmelidir. KAYNAKLAR 1.Vogt V, Kulbok P A. Care of client in disaster settings community health nursing: advocacy for population health. New Jersey: Pearson Prentice Hall 2008;5(2): Reilly MJ, Markenson D, DiMaggio C. Comfort level of emergency medical service providers in responding to 21

8 Afetlerde Hemşirelerin Yaşadıkları PsikoSosyal Sorunlar ve Çözüme Yönelik Öneriler Federation of Red Cross and Red Crescent Societies [Online] 2007 Available from: (Accessed 2014 February 8). 9.World Health Organization and International Council of Nurses. ICN framework of disaster nursing competencies [Online] Available from: (Accessed 2014 February 15). 10.Wynd C. A proposed model for military disaster nursing. OJIN: The Online Journal of Issues in Nursing 2006;11(3)4. 11.Goodhue C, Burke R, Ferrer R, Chokshi N, Dorey F, Upperman J. Willingness to respond in a disaster: a pediatric nurse practitioner national survey [Online] Available from: (Accessed 2013 March 10). 12.Adam S, Mohamed G. Awareness of hospital ınternal disaster management plan among health team members in a university hospital [Online] Life Science Journal. Available from: (Accessed 2013 February 11). 13.Lazarus R, Kleinman K, Dashevsky I, Adams C, Kludt P,De Maria A. Use of automated ambulatorycare encounter records for detection of acute illness clusters, including potential bioterrorism events. Emerging Infectious Diseases 2012;8(8) Aberle CJ, Bethards KJ, Orsega SM, Ricciardi R. Designing a medical humanitarian assistance course for advanced practice nurses in the uniformed services. Military Medicine 2003;168(9) Polivka BJ, Stanley SAR, Gordon D, Taulbee K, Kieffer G, McCorkle SM. Public health nursing competencies for public health surge events. Public Health Nursing 2008;25, The contribution of nursing and midwifery in emergencies. Geneva: World Health Organization [Online] (Accessed 2014 February 1). 17.Rogers B, Lawhorn E. Disaster preparedness: occupational and environmental health professionals' response to hurricanes katrina and rita. AAOHN Journal 2007;55, Briggs SM, Twomey JC. Basic disaster awareness for healthcare providers [Online] Available from: (Accessed 2014 January 16). 19.American Psychiatric Association (APA), [Online] Disaster psychiatry handbook. Available from: isaster, (Accessed 2014 February 16). 20.Centers for Disease Control and Prevention [Online] Disaster mental health primer: Key principles, issues and questions. Available from: (Accessed 2014 January 16). 21.Polatin PB, Young M, Mayer M, Gatchel R. Bioterrorism, stress and pain: the importance of an anticipatory community preparedness intervention. Journal of Psychosmatic Research 2005;58(4): Benedek M, Fullerton C, Ursano RJ. First responders: mental health consequences of natural and humanmade disasters for public health and public safety workers. Annual Review of Public Health 2007;28, Stellman JM, Smith RP, Katz CL, Enduring mental health morbidity and social function impairment in world trade center rescue, recovery, and cleanup workers: the psychological dimension of an environmental health d i s a s t e r. E n v i ro n m e n t a l H e a l t h P e r s p e c t i v e s 2008;116, Fullerton CS, Ursano RJ, Wang L. Acute stress disorder, posttraumatic stress disorder, and depression in disaster and rescue workers. American Journal of Psychiatry 2004;161, Ozen S, Sir A. Frequency of PTSD in a group of search and rescue workers two months after 2003 Bingol (Turkey) earthquake. Journal of Nervous and Mental Disease 2004;192, Perrin MA, DiGrande L, Wheeler K. Differences in PTSD prevalence and associated risk factors among world trade center disaster rescue and recovery workers. American Journal of Psychiatry 2007;164, DeWolfe S. Field manual for mental health and human service workers, DHHS Publication 2000; Paganini E. The impact of complex emergencies on the health workforce. Health in Emergencies 2003;18, US Department of Health & Human Services [Online] Response to mass violence and terrorism a training manual. US Department of Health and Human Services, Wa s h i n g t o n, D C. Av a i l a b l e f ro m : (Accessed 2014 February 3). 30.Ministry of Health National health emergency plan: psychosocial recovery after disaster [Online] (Accessed 2014 January 5). 31.World Health Organization (WHO) [Online] Psychosocial care of tsunami affected populations manual for trainers of community level workers. World Health Organization Regional Office for South East Asia, New D e l h i. (Accessed 2014 January 13). 32.Sanders J, Frisch A, Wing NS. Nursing students' perceptions about disaster nursing. Disaster Management & Response 2005;3, Olchin L, Krutz A. Nurses as first responders in a mass casualty. Journal of Trauma Nursing: the Official Journal of the Society of Trauma Nurses 2012;19(2): International Council of Nurses [ICN] 2006 [Online]. Position statement: Nurses and disaster preparedness. (Accessed 2013 November 21). 35.ScannellDesch EA. Lessons learned and advice from vietnam war nurses: A qualitative study. Journal of Advanced Nursing 2005;49(6), The role of public health nurses in emergency preparedness and response. Association of State and Territorial Directors of Nursing. Public Health Preparedness Committee 2007 [Online]. Position Paper. l%2010%2029%2007.pdf, (Accessed 2013 November 20). 37.Redmond AD. ABC of Conflict and Disaster. BMJ 2005;330:

9 Sağlık ve Toplum Yıl:24, Sayı: 1 OcakNisan HAMER Afetlerde deneyim paylaşım günleri 1: sağlık personelinin afetlerde yaşadıkları psiko sosyal sorunları ve çözüm önerileri etkinliği. 13 Aralık Ankara. 39.Gülkan P, Balamir M, Yakut A Afet yönetiminin stratejik ilkeleri: Türkiye ve dünyadaki politikalara genel bakış. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Afet Yönetimi Uygulama ve Araştırma Merkezi, Ankara Persiridis T, Apostolara P. Critical review transcultural nursing as a theoretical framework in support of disaster n u r s i n g [ O n l i n e ] Av a i l a b l e f ro m : h t t p : / / m a g a z i n e. e n n e. g r / w p content/uploads/2010/11/tomos02_teyxos01engdragged4.pdf, (Accessed 2013 December 20). 41.Olağandışı durumlarda sağlık hizmetleri sağlık çalışanının el kitabı [Online] nd edition. Ankara: Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi. Erişim: , (Accessed 2013 December 10). 42.Angela H, Su C, Chou F. Disaster psychiatry in Taiwan: A comprehensive review. Journal of Experimental and Clinical Medicine 2012;4(2): Hughes F, Grıgg M, Frıtsch K, Calder S. Psychosocial response in emergency situations the nurse's role. International Nursing Review 2007;54,