TÜRKİYE NİN İSTİHDAM STRATEJİSİNİN İNCELENMESİ VE BİR POLİTİKA ÖNERİSİ Hazine Müsteşarlığı Grubu

Transkript

1 Kamu Maliyesinde Karar Alma ve Performans Yönetimi Projesi (TR08IBFI03) TÜRKİYE NİN İSTİHDAM STRATEJİSİNİN İNCELENMESİ VE BİR POLİTİKA ÖNERİSİ Hazine Müsteşarlığı Grubu

2 İÇERİK 1. İSTİHDAM TERİMİ VE İLGİLİ TERMİNOLOJİ 2. TÜRKİYE DE İSTİHDAM POLİTİKALARI 3. ÜLKE İNCELEMELERİ 4. POBLEM TANIMI VE DURUM ANALİZİ 5. POLİTİKA ÖNERİLERİ

3 1. İSTİHDAM TERİMİ VE İLGİLİ TERMİNOLOJİ İstihdam (iktisadi bir terim) tanımı: Tüm üretim faktörlerinin, dar anlamda ise sadece emek faktörünün gelir sağlamak amacıyla mal ve hizmet üretiminde kullanılması ya da çalıştırılması anlamına gelmektedir. İstihdam, ekonomik politikalar içinde sosyal sonuçları en ağır basan, toplumsal boyutu en güçlü olan alanlardandır. İstihdam, ekonomi politikaları ile sosyal politikaların kesişme noktasında yer almalıdır. Türkiye de istihdam yoğunluğu sırasıyla hizmetler, tarım ve sanayi sektörlerindedir.

4 1. İSTİHDAM TERİMİ VE İLGİLİ TERMİNOLOJİ Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 1988 yılından itibaren düzenli olarak ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) standartları çerçevesinde hanehalkı işgücü anketleri (istihdam edilenler ile işsizlerin sayısı ve çeşitli özelliklerine ilişkin bilgiler içerir) uygulanmaktadır. Türkiye için, çalışma çağındaki nüfus kurumsal olmayan sivil nüfus içerisindeki 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus olarak tanımlanmıştır. Hanehalkı işgücü anketlerinin referans haftasında bir ücret veya elde edeceği kâr karşılığı, ücretli-maaşlı, yevmiyeli, kendi hesabına, işveren ya da ücretsiz aile işçisi olarak bir saat bile olsa herhangi bir işte çalışmış olanlar istihdamda kabul edilmektedir. Bir iş ya da meslekte bilgi veya beceri kazanmak amacıyla belirli bir menfaat (ayni ya da nakdi gelir, sosyal güvence, yol parası, cep harçlığı, bahşiş vb.) karşılığında çalışanlar da istihdamda kabul edilmektedir. Düzenli bir işi olanlardan farklı olarak, işteki durumu yevmiyeli olan bir fert, referans haftasında çalışmamış ise istihdamda kabul edilmemektedir. Referans haftasında çalışmayan mevsimlik işçiler istihdamda kabul edilmemektedir. iş arama durumu ile ilgili sorulara verdikleri cevaplara göre işsiz veya işgücü dışında değerlendirilmektedir.

5 (TÜİK, Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi) 1. İSTİHDAM TERİMİ VE İLGİLİ TERMİNOLOJİ

7 2. TÜRKİYE DE İSTİHDAM POLİTİKALARI Türkiye de istihdamın artırılması ve işsizlikle mücadele Nüfus artışının gerektirdiği yüksek bir büyüme hızının gerçekleştirilmesi, Gerçek büyüme hızlarına uygun bir nüfus artışına gidilmesi, Her ikisinin birlikte sağlanması Planlı dönemde bu üç ana etmene dayalı dengeler kurulamamıştır. İşsizlikle ilgili politikalar, enflasyona karşı izlenecek politikalarla rekabet halindedir. Bu durumda, işsizlik ile enflasyon arasında bir tercih yapılması söz konusudur. Türkiye, ekonomisini planlamaya başladığı 1963 yılından itibaren bir sanayileşme politikası izlemiş ve bu süreç içinde enflasyon göze alınarak istihdam artırma politikası tercih edilmiştir.

8 2. TÜRKİYE DE İSTİHDAM POLİTİKALARI Türkiye de planlama döneminde tercih edilen yaklaşım 1980 den sonra izlenen yüksek faiz politikasının yatırımlarda azalmaya neden olması hedeflenen istihdama ulaşılmasını engelleyen bir faktör olmuştur. Bunun da sebebi, kaynakların üretken yatırımlardan çok üretken olmayan mali piyasalara yönelmesidir (Ceylan, 1999: 98-99). Kısaca, Türkiye de o dönemde, hem işsizlik hem de enflasyonun bir arada görüldüğü stagflasyonist ortamın yaşanmış olduğu söylenebilir.

9 : Kalkınma Planları Dokuzuncu Kalkınma Planı ( ): Ekonomik büyümenin ve sosyal kalkınmanın istikrarlı bir yapıda sürdürülmesi yolundaki stratejik amaçları için istihdamın artırılması da bir gelişme ekseni olarak belirlenmiştir. Kaynak:

10 İstihdam Teşvik Uygulamaları tarihli Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında 5084 sayılı Kanun ile; Bazı illerde vergi ve sigorta primi teşvikleri uygulamak, Enerji desteği sağlamak, Yatırımlara bedelsiz arsa ve arazi temin etmek sureti ile yatırımların ve istihdamın artırılması amaçlanmıştır tarihli ve 5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile a kadar yapılan başvurular değerlendirilerek Kısa Çalışma Ödeneği (KÇÖ) miktarının %50 oranında artırılmasına karar verilmiştir tarihli 5921 sayılı Kanun ile, yararlanma süresi dönemi olmak üzere, İSF den Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kapsamındaki yatırımlara öncelik vermek kaydıyla münhasıran bölgesel ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeye yönelik yatırımlara kaynak ayrılması düzenlenmiştir. Sosyal Güvenlik İşveren Priminin 5 puanlık kısmının süresiz olarak Hazinece karşılanması yaş arası erkek işçiler ve tüm kadın işçilerin işveren primlerinin beş yıl boyunca kademeli olarak azalan oranlarda İşsizlik Sigortası Fonundan (İSF) karşılanması

11 İstihdam Teşvik Uygulamaları tarihli ve 5763 sayılı Kanunla işçi ve işverenlere yönelik çeşitli teşvikleri içeren bir İstihdam Paketi açıklanmıştır. Bu Kanun ile; yaş arası erkek işçiler ve tüm kadın işçilerin işveren primlerinin beş yıl boyunca kademeli olarak azalan oranlarda İşsizlik Sigortası Fonundan (İSF)karşılanması, Sosyal Güvenlik İşveren Priminin 5 puanlık kısmının süresiz olarak Hazinece karşılanması, 50 kişiden fazla personel istihdam eden işyerlerinde ilgili düzenlemelerle belirlenen kotalar dahilinde çalıştırılan özürlülerin tamamının, kota dışında çalıştırılanların ise işveren primlerinin yarısının süresiz olarak Hazinece karşılanması, Korumalı işyerlerinde çalıştırılan özürlülerin işveren primlerinin tamamının süresiz olarak Hazinece karşılanması, Özel sektör için eski hükümlü ve terör mağduru çalıştırılması zorunluluğunun süresiz olarak kaldırılması, İSF tarafından sağlanan işsizlik ödeneği tutarının net asgari ücretin %50 si yerine brüt asgari ücretin %40 ı baz alınarak hesaplanması uygulamasının süresiz olarak düzenlenmesi, Aktif İşgücü Programlarına (AİP), İSF ye devlet katkısı olarak ödenen tutarın %30 una kadar kaynak ayrılması uygulamasının süresiz olarak düzenlenmesi, İSF den Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamındaki yatırımlara öncelik vermek kaydıyla, yararlanma süresi yıllarını kapsayan dönem olmak üzere münhasıran bölgesel ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeye yönelik yatırımlara kaynak aktarılması hususları düzenlenmiştir.

13 AVRUPA BİRLİĞİ VE DİĞER ÜLKELERDE İZLENEN İSTİHDAM POLİTİKALARI Beyaz Kitap ve Essen Stratejisi: Avrupa Birliği nin gelecekteki sosyal politikasının ana hedeflerini ve eylem planlarını belirleyen yazılı belgedir. Essen toplantısında belirlenen öncelikler: Mesleki - Teknik eğitime yatırımı teşvik etmek, Büyümeye daha istihdam ağırlıklı bir kimlik kazandırmak, Dolaylı işgücü maliyetlerini azaltmak, İşgücü piyasası politikasının verimliliğini arttırmak ve İşgücü piyasasının dışında kalma riski olan grupları destekleyecek önlemlerin alınmasını teşvik etmek

14 AVRUPA BİRLİĞİ VE DİĞER ÜLKELERDE İZLENEN İSTİHDAM POLİTİKALARI Amsterdam Anlaşması (1997):Avrupa İstihdam Politikası için bir dönüm noktasıdır. Üye devletler yeni düzenlemeye göre, Birliğin ekonomik politikası ile kendi istihdam politikalarını uyumlu hale getirecektir. Lüksemburg İstihdam Zirvesi (1997): Üye ülkeler ulusal istihdam politikalarının uygulanması ve takip edilmesini yıllık bir döngüye sokan kararı almışlardır.

15 AVRUPA BİRLİĞİ VE DİĞER ÜLKELERDE İZLENEN İSTİHDAM POLİTİKALARI Avrupa Sosyal Fonu: AB nin stratejik istihdam politikasını eyleme dönüştüren temel mali aracıdır. İşgücü piyasasının ve insan kaynaklarının nitelik açısından iyileştirilmesi, iş olanaklarının arttırılması, yeni faaliyet alanlarının geliştirilmesi sağlanmaktadır. Bu fondan üye ülkeler işsizlik oranları kadar yararlanmaktadırlar.

16 AVRUPA BİRLİĞİ VE DİĞER ÜLKELERDE İZLENEN İSTİHDAM POLİTİKALARI Lizbon Stratejisi: Temel Tespitler: AB nin ekonomik büyüme hızı genellikle ABD nin gerisindedir. AB nin işsizlik kabul edilemeyecek derecede yüksektir ve bu durum yarattığı ekonomik kayıpların yanı sıra, çok sayıda kişinin kendisini toplumdan dışlanmış hissetmesine yol açan sosyal bir sorun da yaratmaktadır. AB ekonomisi, rakipleri kadar dinamik ve istihdam yaratma yeteneğine sahip bir ekonomi değildir.

17 AVRUPA BİRLİĞİ VE DİĞER ÜLKELERDE İZLENEN İSTİHDAM POLİTİKALARI Lizbon Stratejisi: Hedefler: Ortalama % 3 büyüme ve 20 milyon iş yaratılması, Avrupa Birliği istihdam oranının % 70 e, kadın istihdam oranının %60 a ve yaşlı işçilerin istihdam oranının % 50 ye yükseltilmesi, AR - GE harcamalarının, GSYİH nın % 3 ünü kapsaması

18 AVRUPA BİRLİĞİ VE DİĞER ÜLKELERDE İZLENEN İSTİHDAM POLİTİKALARI Dönemi Yenilenmiş İstihdam Stratejisi: Amaçlar: 8 yıl içinde çalışma çağındaki nüfus için % 70 in üzerinde bir istihdam oranı sağlanması ve istihdamın bugünkü oranının AB de 15 milyon ve 25 ler AB sinde 22 milyon istihdam artışı anlamına gelmektedir. İstihdamda kalite ve verimliliğin attırılmasıdır. Çok istihdam yeterli olmamakta, daha iyi ve üretken işlere ihtiyaç bulunmaktadır. Uyumu güçlendirmek ve kapsamı geniş işgücü piyasaları geliştirmektir. Bu amacın 2 yönü vardır. Sosyal eşitsizliğin, dışlanmaların ve uzun dönem işsizliğin ele alınması; Bölgesel eşitsizliklere eğilinmesidir.

19 AVRUPA BİRLİĞİ VE DİĞER ÜLKELERDE İZLENEN İSTİHDAM POLİTİKALARI Dönemi Yenilenmiş İstihdam Stratejisi: Öncelikler: İşsiz ve aktif olmayanlar için aktif ve önleyici tedbirler alınması, Girişimciliğin ve iş yaratmanın teşvik edilmesi, Uyum sağlama yeteneği ve mobilite sağlanması, Beşeri sermaye ve yaşam boyu eğitimin desteklenmesi, İşgücü arzını arttırması ve aktif yaşlanmanın teşviki, Cinsiyet eşitliği, Dezavantajlı gruplara karşı ayrımcılıkla mücadele ve bu grupların işgücü piyasasına entegrasyonunu sağlamak, İşin gelir sağlayıcı hale getirilmesi, Kayıt dışı istihdamın kayıtlı istihdama dönüştürülmesi, Bölgesel istihdam farklılıklarının giderilmesi, Göç politikası, göçmenlerin işgücü piyasasına ve topluma entegrasyonu

20 Flexicurity (Esneklik Güvence Dengesi) İşverenler ile çalışanların esneklik ve güvenlik ihtiyaçları arasında denge kuran modeldir. Avrupa da 4 farklı şekilde uygulanmaktadır. Akdeniz Modeli (İtalya, İspanya, Yunanistan): Sosyal harcamalar yaşlılık sigortası üzerine yoğunlaşmıştır. İstihdamı koruma ve erken emeklilik planları vardır. Model istihdam yaratmada ve yoksullukla savaşmada etkin değildir. Kıta Modeli (Fransa, Almanya, Lüksemburg): Sosyal sigortaya dayalıdır. İşsizlik yardımı ve yaşlılık sigortası vardır. İstihdamı koruma oranı yüksektir. Yoksullukla savaşmada etkindir. Ancak iş yaratmada en kötü örnektir.

21 Flexicurity (Esneklik Güvence Dengesi) Anglo Sakson Modeli (İrlanda, İngiltere, Portekiz): Düşük ücretli işlerin sayısı yüksektir. Normal istihdama yönelik ödemeler, etkinleştirici tedbirler, düşük derecede iş güvencesi vardır. Model iş yaratmada etkilidir ancak yoksullukla savaşmadaki etkinliği tartışmalıdır. Kuzey Modeli (Danimarka, Finlandiya, İsveç, Hollanda, Avusturya): Sosyal sigortaya yönelik yüksek harcamalar ve yüksek vergiler vardır. Düşük derecede iş güvencesi ama yüksek derecede istihdam güvencesi mevcuttur. Model iş yaratmada ve yoksulluğu engellemede başarılıdır.

22 ÜLKE İNCELEMELERİ EKONOMİK ETKİLERİ Aktif istihdam politikaları Pasif işgücü piyasası politikaları Talep yönetimi politikaları Yapısal işgücü politikaları (asgari ücret, toplu sözleşme düzeni, istihdamı koruma yasaları v.s) AB DE İZLENEN İSTİHDAM POLİTİKALARININ İŞGÜCÜ PİYASASI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ SOSYAL ETKİLER HUKUKİ ETKİLER Ekonomik dalgalanmalardan en fazla etkilenen hukuk dalı iş hukukudur. Esnekleşme olgusu karşısında, kuralsızlaştırmaya varmadan yeni ve esnek düzenlemelerle çalışanların mesleki haklarının korunması gerekmektedir. Bu amaçla Avrupa Birliği hukukunda güvenceli esneklik terimi kullanılmaktadır. Bireyin çalışma istek ve yeteneğinde olup işsiz kalması, insan yaşamı üzerinde derin ekonomik, sosyal ve psikolojik etkiler bırakan bir olaydır. Çalışma kişinin kendine güven ve saygı duygusunu geliştirmekte, topluma ait olma duygusunu güçlendirmektedir. Toplumlar, yeteneklerine uygun işlerde çalışmak isteyen bireylere bu olanağı sağlamakla yükümlü tutulmaktadır. İşsizlik bireysel ve ya toplumsal bir sorun olarak değil diğer toplumsal sorunların kaynağı olarak görülmektedir

23 ÜLKE İNCELEMELERİ İTALYA MEKSİKA İSPANYA

24 ÜLKE İNCELEMELERİ İTALYA 1990 larda İtalya; İşgücüne katılım oranı AB ortalamasının yaklaşık % 10 altında, % Gençler arasında işsizlik %32 Uzun vadeli işsizlikte genç işsizlerin oranı %63.2 (AB de en yüksek oran) Yavaş ekonomik büyüme, işgücü piyasasındaki düşük performans ve yüksek işsizlik oranları nedeniyle kötüleşen makroekonomik görünüm 1997 de İtalya nın istihdam komposizyonu Diğer AB ülkelerinden çok farklı Toplam istihdamın yaklaşık %57 si düzenli-bağımlı istihdam şeklinde Kalan kısmı ise serbest meslek, geçici vekillik işi, dönemsel işler gibi düzenli olmayan istihdam İstihdam şekillerinin çoğu kayıt dışı ekonomi ya da mevcut düzenlemelerdeki kanun boşluklarından yararlanarak sağlanıyor İtalya da kötüleşen işgücü piyasasının sebepleri; mevzuat düzenlemelerinin iş dünyasının hızına uygun olarak yapılamayışı, sigorta ağının içerisinde işgücü piyasasının çok sınırlı bir kısmının yer alması, işverenlere yönelik yaptırım mekanizmasının çok ağır olması

25 ÜLKE İNCELEMELERİ İTALYA İtalya nın yapısal sorunları 1990lı yılların başlarında fark edildi ve 10 yıldan fazla bir süreye yayılmış, aşamalı bir istihdam reformu gerçekleştirildi. İstihdam reformunun iki dönüm noktası: 1996 da istihdamın artırılması temel amacı çerçevesinde özellikle gençlere ve ülkenin ekonomik sıkıntıda olan güney kesimine (Mezzogiorno) yönelik bir politika olarak benimsenen Treu Paketi ile; Bölge içi işçi hareketliliği, özel teşekküllerde geçici çalışma, meslek içi eğitim, iş eğitimi kontratları ve çıraklık için teşvikler ve gerekli mevzuat düzenlemeleri İlk defa işçi nakliye servislerinin yasal hale getirilmesi Belirli süreli iş sözleşmesinin kullanımının engellenmesinin azaltılması benimsendi te Silvio Berlusconi nin merkezi hükümeti tarafından açıklanan en tartışmalı işgücü piyasası reformu olarak ortaya çıkan Biagi Yasası ile özellikle Mezzogiorno bölgesini kapsayacak şekilde gençler, bayanlar, yaşlı işçiler ve iş arayanalar için şu düzenlemeler yapıldı: Özel sektörün sunduğu servislerin tamamında kamu sektörüyle rekabet edebilmesi Çıraklık/Stajın teşvik edilmesi Geçici işçilerin şartlarının iyileştirilmesini Standart dışı istihdam şekillerinin kullanımı

26 ÜLKE İNCELEMELERİ İTALYA Bu reformların ilerlemesini kolaylaştıran nedenler: Siyasi değişim ve ekonomik baskı: İtalya da 1990 lı yılların başlarında bölgesel kaynakların değerlendirilmesi, siyasi ve toplumsal aktörlerin yerel düzeyde yönetime katılması temeline dayanan, kentsel ve bölgesel gelişimi kurumsalllaştıran dönüşüm ve ulusal politikalardaki değişim ekonomik reformun da önünü açtı. Parti sisteminin yeniden yapılandırılması ve ekonomistler,işçi avukatları ve işgücü piyasasındaki problemlerde hemfikir olan birçok farklı uzmanın politik sahneye çıkması, reform hareketlerini tetikledi. Dış baskıdaki artış: Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği (EMU) için Maastricht Kriterleri, Avrupa Birliği kural ve politikaları, uluslararası rekabet baskısı, İtalyan firmaların işgücü piyasası ve diğer ülke düzenlemeleri ile daha fazla muhatap hale gelmeleri reform hareketlerini tetikledi. Etkili bir danışma ve iletişim süreci: Özellikle Treu reformunda hükümet, işçi organizasyonları ve işçi sendikaları arasındaki uzun ve etkili müzakereler ile bütün ilgili sosyal kesimlerin fikirlerinin alınması reform hareketlerinin etkinliğini artırdı.

27 ÜLKE İNCELEMELERİ MEKSİKA Reform tasarısının başlıca hükümleri; Anayasa Madde 123 te yer alan kamu sektöründe birlik faaliyetlerindeki kısıtlamalarının kaldırılmasını, sorumluluklarının yargının bir parçası olan bağımsız iş mahkemelerine verilmesi, Sendika kaydı üzerinde devlet kontrolünün sona erdirilmesi, Ulusal Halk Sendikası oluşturulması ve Kayıt ve Toplu İş Sözleşmeleri nin erişilebilir olması, Ulusal Asgari Ücret Enstitüsü oluşturularak üçlü sistemin yerine asgari ücretin belirlenmesinde bu enstitünün rol alması ve tek bir ulusal asgari ücretin belirlenmesi, "dışlama maddesi"nin kaldırılması, sendika seçimlerinde doğrudan ve gizli oyun serbest olması, sendika maliyesinin daha şeffaf olması

28 ÜLKE İNCELEMELERİ MEKSİKA Bu reformun yapıldığı kongrede, ana vurgu esneklik konusundaydı. Öneriler şunlardı: Yarı zamanlı ve kısa vadeli sözleşmelerin kullanımında işverenler için özgürlük Düzenli çalışanlar için çalışma zamanlarında daha fazla esneklik Yeni çalışanlar için azami 30 günlük deneme süresi Ayrımcılık ve cinsel tacize karşı güçlü koruma Eğitim ve beceri geliştirme ile ilgili hükümlerin modernizasyonu Ancak tasarı işgücü piyasasının esneklik sorunlarını çözmede büyük ölçüde başarısız oldu; hatta, hükümleri esnekliği daha da düşürdü.

29 ÜLKE İNCELEMELERİ İSPANYA 1980 li yıllarda İspanya işgücü piyasasında ikililik ortaya çıkmış; geçici sözleşme yolu ile istihdam artarken kadrolu çalışanlarda azalma görülmüştür. Bu ikililiği ortadan kaldırmak için 1994 ve 1997 yıllarında iki büyük reform hareketi gerçekleştirilmiştir. Reformlar temelde işten çıkarma maliyetlerinin azaltılmasına yönelik olarak yapılmıştır. Geçici sözleşmeli istihdamı azaltmak için teşvikler kullanılmıştır. Süresiz sözleşmelerin maliyetinin daha uygun hale getirilmesine çalışılmıştır. Her iki dönemdeki reformlara, toplu iş sözleşmesi sisteminde değişiklik yapılması eşlik etmiştir. Bu reformlar; Sınırlamalar içerse de, işgücü piyasası dışında kalanlar için şartların liberalleştirilmesi ve halen işgücü piyasası içersinde bulunanlar için eşitlik ve verimlilik açısından şartların olgunlaştırılması doğrultusundadır. Bu politikalar 1980 yıllarında uygulanan reform politikalarına zıt ve Avrupa da uygulanan işgücü piyasası reformlarından da farklıdır.

30 ÜLKE İNCELEMELERİ Avrupa Birliğinde Başarılı İstihdam Politikası Uygulamaları

31 ÜLKE İNCELEMELERİ Avrupa Birliğinde Başarılı İstihdam Politikası Uygulamaları 2007 yılına kadar olan 20 yıllık süreçte AB üyesi 4 ülkenin (Danimarka, İrlanda, Hollanda ve Birleşik Krallık) istihdam piyasası reform uygulamalarında ulaştıkları başarı yönünden ön plana çıktığı görülmektedir. Bu ülkeler; AB içinde en düşük işsizlik oranlarını yakalamış, İşsizlik oranlarında yaşanan en büyük düşüşleri kaydetmiştir. Uygulanan stratejilerin en temel sonucu olan ücret moderasyonu (normalleştirilmesi); Hollanda ve İrlanda da sosyal taraflar arasında koordinasyon sağlanması yoluyla varılan anlaşmalar neticesinde sağlanmış İngiltere de sendikaların gücünün azaltılması yoluyla gerçekleşmiş Sayılan ülkelerin tümünde ortak olan bir uygulama olarak işçi, işveren payları ve gelir vergisi oranlarının hissedilir oranlarda düşürülmesi ücret moderasyonunu desteklemiştir. Danimarka, İrlanda, Hollanda ve Birleşik Krallık; İşsizlik yardımlarının seviyesini ve süresini azaltan, uygunluk kriterlerini sıkılaştıran düzenlemelere gitmişler İŞGÜCÜ piyasasına yönelik devlet harcamalarını ve vergileri eş zamanlı olarak azaltmışlar Açıklığa sahip/liberal işgücü ve ürün piyasalarına sahip olmuşlardır.

32 ÜLKE İNCELEMELERİ Avrupa Birliğinde Başarılı İstihdam Politikası Uygulamaları Kriz Sonrası Alınan Tedbirler Etkisi yıllarında en fazla hissedilen küresel kriz sırasında OECD ülkelerinin büyük kısmı; Mevcut işlerin korunması için kısa çalışma düzenlemeleri yapmış veya bu yöndeki mevcut uygulamaları genişletmiş Bu ülkelerde hızlı bir şekilde kısmi süreli işler artırılmış, kriz süresince Aktif İşgücü Piyasası Programları (AİPP) aracılığıyla iş arayanlara destek sağlanmıştır. OECD ve AB Komisyonu nun 2010 yılında ortaklaşa düzenlediği bir ankete göre, OECD ülkelerinden yarısından fazlasının AİPP ve işsizlik yardımlarının kapsamını artırmayı planladıkları Geriye kalan kısmının iş bulma yardımı, iş sübvansiyon programları ve devlet tarafından yaratılan işlere kaynak ayırmasının beklendiği görülmektedir.

33 ÜLKE İNCELEMELERİ 2011 ve 2012 yıllarında işsizlik oranlarında önemli oranda artış bekleyen ülkeler iş bulma yardımı ve AİPP ye ayıracakları kaynaklarda kısa süreli iş programlarına göre daha fazla artışa gitmeyi planlamaktadır. işsizlik oranları % 8 ve üzerinde olan ve işsizlik oranlarının düşmesinin veya aynı kalmasının beklendiği ülkelerde ise işsizler için beceri kazandırma ve devlet tarafından işler yaratılması gibi uygulamalara OECD ortalamasının üzerinde kaynak aktarılması beklenmektedir. Genel olarak, işsizlik yardımları ve sosyal yardımlara yönelik harcamaların ortalama olarak yükseleceği beklenmektedir. Büyük bütçe açıkları olan ülkelerin AİPP ye, beceri kazandırma programları istisna tutulmak kaydıyla daha az kaynak ayıracakları fakat bunun yanında kısmi zamanlı çalışma ve iş sübvansiyon programları gibi işgücü talebini artırmaya yönelik önlemlere nispeten daha fazla kaynak ayırmaları beklenmektedir. İşgücü talebini tetiklemek için alınan önlemler ve iş arayanlara yönelik genişletilmiş işsizlik yardımı programlarının bir kısmının 2011 yılı başında, işsizliğin azalması ile birlikte kaldırılması gerekmektedir. İşsizlerin yeni işler bulmasına yönelik diğer geçici önlemler, geniş işsiz stoğunu eritme amaçlı olarak bir süre daha uygulamada kalacaktır. (OECD Employment Outlook, 2010)

35 POBLEM TANIMI VE DURUM ANALİZİ İstihdam politikalarının uzun vadede sonuç vermesi ve işsizlik gibi toplumun bir an önce çözüm beklediği problemlere hemen çözüm üretmemesi politika yapıcıları zorlayan bir unsurdur. İşsizlik, toplumsal huzursuzluğun en önemli kaynaklarından biri olduğu için, istihdamı teşvik eden politikalar sosyal fayda ve maliyetleri de gözetilerek değerlendirilmelidir. Ülkemizde de işsizlik ve istihdam sorunu çok boyutlu bir ekonomi politikası gerektirmekte olup, ülkeye has sorunlara çare bulmalıdır. Türkiye nin kendine has sorunları arasında genç ve işsiz nüfusun yoğunluğu, kayıt dışılık, işgücünün ücret dışı maliyetinin yüksekliği, kadın nüfusun işgücüne katılımının düşüklüğü ve girişimciliğin yeterince desteklenememesi öne çıkmaktadır. Sorunlar bu derece köklü ve yapısal olmasına rağmen, son yıllarda açıklanan istihdamı teşvik paketleri kapsamında verilen desteklerin daha çok işveren üzerindeki işgücü maliyetini azaltmaya yönelik olduğu ve bu amaçla devletin yüksek maliyetler üstlendiği görülmektedir. Ancak bu desteklerin etki analizlerinin ilgili kurumlarca yapılmadığı, işsizlik ve istihdamla ilgili bakanlık ve kuruluşlar arasında sağlam bir koordinasyon bulunmadığı, kimi zaman çelişen politikalar uygulandığı, uygulanan politikaların istihdam yaratıp yaratmadığının izlenemediği ve değerlendirilemediği gözlemlenmiştir.

36 POBLEM TANIMI VE DURUM ANALİZİ Bu çalışmada da, istihdam politiklarının günümüz şartları ve küresel eğilimler ile uyumlu, toplumun tüm kesimlerinin onayını alacak bir biçimde oluşturulması planlanmaktadır. Çalışmadaki amaç, ekonominin hemen her alanıyla etkileşim içinde olan istihdamın tüm yönleriyle ele alınması değil, seçilmiş bazı uygulama alanlarında somut ve ölçülebilir politika önerileriyle desteklenmesidir. Çalışmanın önündeki en büyük zorluk, durum analizi ve etki değerlendirmesi için gereken verilere ulaşılmasında güçlük çekilmesi ve önerilen politika alternatiflerinin sonuçlarını ölçmeye yarayacak kriterlere dair veri elde etmenin zorluğudur. Ancak, bazı varsayımlarda bulunarak, bu politika önerilerinin uygulanması halinde etki değerlendirmesi ve performans ölçümüne yönelik verilerin derleneceği umulmaktadır. İstihdam politika önerilerimizin etkinlik ve performansını ölçmek için işsizlik oranına dair kriterlere baş vurulacaktır. Hedef olarak, işsizlik oranlarında orta vadede OECD ortalamaları düzeyine ulaşmak, güvenceli bir esneklik anlayışı çerçevesinde eğitimli işgücünün üretime yüksek oranda katılmasını sağlamak belirlenmiştir.

37 POBLEM TANIMI VE DURUM ANALİZİ MEVCUT DURUM ANALİZİ İşsizlik yapısal özellikler taşımaktadır yaş arası genç işsizlik oranı 2009 yılında ortalama % 25,3 (OECD ortalaması: % 16,4) 2010 yılında işsizlik oranı %11,9 dur. Mevcut işsizlik oranının sabit tutulabilmesi için her yıl altıyüz binin üzerinde yeni iş yaratılması gerekmektedir. Kayıt dışı istihdam oranı (tarım ve tarım dışı sektörler dahil) 2009 yılı % 42 dir. Lise altı eğitim sahibi kişiler ile kadınların in işgücüne katılım oranının 2009 yılında sırasıyla % 45,8 ve % 25,8 dir. Uzun süreli işsizlerin toplam işsizlere oranı 2009 yılında % 25,3 dir. (OECD ortalaması: %23,5) İstihdam edilen kişi sayısı, 2010 yılı sonunda 22 Milyon 665 bin kişidir yılında kayıtlı istihdamda 1 Milyon kişilik bir artış yaşanmıştır. Yukarıda verilen göstergelere bakıldığında kriz öncesi seviyelere, alınan tüm tedbir ve sağlanan tüm teşviklere rağmen ulaşılamadığı görülmektedir.

38 GZFT ANALİZİ Genç işgücü AB ye uyum kapsamında sürdürülen yeni İstihdam Stratejisi çalışmaları Sahiplenme ve kararlılık İşsizlik sigortası uygulamasının başlaması Ekonominin krizlere karşı daha dirençli olması İstihdam piyasasının katılıkları Kayıt dışı istihdamın yüksekliği Eğitim istihdam dengesizliği Ücret dışı işgücü maliyetlerinin yüksekliği Denetim konusunda kapasite eksikliği Sendikal hakların kısıtlılığı Düşük işgücüne katılım oranı / eksik istihdam Uzun süreli işsizlik oranının yüksekliği Düşük nitelikli işgücü Krizden nispeten güçlü çıkış Mevzuat düzenleme çalışmaları Sosyal güvenlik sisteminin tek çatı altında toplanması Türkiye nin yükselen ekonomiler arasında ön sıralarda gelmesi Nüfus artış oranındaki yavaşlama Her yıl bin işgücüne katılım/iş sahası oluşturma gereği İşsizlik oranlarında kriz sonrası artışların kalıcı olması riski İstihdam Stratejisinin açıklanmasında geç kalınması Esnek çalışma sistemlerinin geliştirilememesi Girişimciliğin ve inovasyonun yeterince desteklenememesi SWOT FİGÜRÜ KAYNAK:

40 POLİTİKA ÖNERİLERİ POLİTİKA ÖNERİLERİ 1. Politika Bileşeni İstihdam-Sosyal Koruma İlişkisinin Güçlendirilmesi 2. Politika Bileşeni Esnek Çalışma Politika Önerisi 3. Politika Bileşeni Kadınların İşgücü Piyasasına Katılımının Artırılmasına Yönelik Politika Önerisi 4. Politika Bileşeni Eğitim-İstihdam İlişkisine İlişkin Politika Önerisi

41 POLİTİKA ÖNERİLERİ 1. Politika Bileşeni İstihdam-Sosyal Koruma İlişkisinin Güçlendirilmesi Yüksek ve uzun dönemli işsizliğe karşı sosyal korumaya ihtiyaç duyan vatandaşa; Yararlanma koşulları kolay, Geniş kapsamlı, Ödenek miktarı yeterli işsizlik sigortası uygulanması hedeflenmektedir. Türkiye de sosyal harcamaların GSYH ye oranı %17,1 olup AB ortalaması %30,8 dir. Performans Göstergesi 1: İşsizlik ödeneği alanların toplam işsizlere oranı (yüzde) Performans Göstergesi 2: İşsizlik ödeneğini alan işsizlerin işe dönüş süresi (ay)

42 POLİTİKA ÖNERİLERİ 2. Politika Bileşeni Esnek Çalışma Politika Önerisi 4857 sayılı İş Kanununda yer alan esnek çalışma çeşitleri: Kısmi süreli (part time) çalışma, Geçici (ödünç) iş ilişkisi, Telafi çalışması, Belirli süreli iş sözleşmesi, Kısa süreli çalışmadır. Mevzuatta kısmi süreli çalışma;.. işçinin normal çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi. olarak, uygulamada ise; işyerindeki emsal işçi haftada 45 saat çalışıyor ise en fazla 30 saate kadar yapılan çalışmalar kısmi çalışma olarak değerlendirilmektedir yılında kısmi süreli istihdam edilenlerin oranı %11,3 dür.(ab ortalaması %19) Performans Göstergesi : Kısmi süreli istihdam edilen emekli, öğrenci ve işsizlerin toplam istidam edilenler içersindeki oranı

43 POLİTİKA ÖNERİLERİ 3. Politika Bileşeni Kadınların İşgücü Piyasasına Katılımının Artırılmasına Yönelik Politika Önerisi İlk kez iş arayan kadınlar için iş fırsatları oluşturulmalı, Kadın istihdamı teşvik edilmeli, Eğitim düzeyi düşük çalışanlar arasında yüksek kayıtdışılık oranını düşürecek mevzuat tedbirleri alınmalı, Okul öncesi eğitim ve kamu sübvansiyonlu çocuk programları ile daha çok ailenin çocuk bakım olanaklarına erişim imkanları artırılmalı, Çocuk bakım hizmeti sağlayan işyerlerine teşvikler verilmeli ve vergi muafiyeti getirilmeli, Mevzuatta toplumsal cinsiyet eşitliğini gözeten düzenlemeler yapılmalı, Kadınlar için İŞKUR bünyesinde ihtisas grupları oluşturulması, yayın organları ve eğitim kurumları aracılığıyla kadın istihdamı konusunda bilinçlendirme çalışmaları yapılmalı, Gençler ve kadınlar için SGK işveren primleri yeniden düzenlenmeli, Genç girişimciliği desteklenmeli, Gençlere yönelik kariyer planlaması, iş arama yardımları, eşleştirme ve danışmanlık hizmetlerine öncelik verilmeli, İstihdam garantili kurslar, toplum yararına çalışma programları ve kamu kurumlarının hizmet alımı usulüyle gerçekleştirdikleri hizmetlerde uzun süreli işsizlere öncelik verilmelidir.

Daha göster