Bütün Yıldız Bağlı Transformatörlerde Tersiyer Üçyen Sargısı Bulunma') mıdır?

Transkript

1 GİRİŞ: UDK: : Büün Yıldız Bağlı Transformaörlerde Tersiyer Üçyen Sargısı Bulunma') mıdır? Yazan: B. A. COGBILL Uzun senelerdenberi üçgen bağlı ersiyer sargının yıldız - yıldız bağlı ransformaörlerle, yıldız bağlı oo ransformaörlerde kullanılması praike abik edilen genel bir usul olmuşur. Bu meod üç fazlı çekirdek ipi ransformaörlere de abik edilmişir. Bu eripler praike o kadar yaygın hale gelmişir ki ersiyer sargının bu çeşi ransformaörlerin ehemmiyeli bir parçası olduğu uzun zamandanberi münakaşasız kabul edilmişir. Faka bir çok hallerde ehemmiyei olan ersiyer sargının, ransformaörün içinde kullanılacağı şebekenin karakerisikleri ve bu şebekenin haiz bulunduğu şarlar düşünülmeden her zaman kullanılması lüzumlu ve haâ arzu edilir bir husus mudur? îşe bu yazının gayesi, modern enerji nakil sisemlerinin çalışma şarlarının ve bu sisemlerden bugüne kadar elde edilen ecrübelerin ışığı alında yukarıdaki suallere cevap eşkil edecek elemanların açık bir arzda münakaşasını akdim emekir. Tersiyer Sargının Fonksiyonları : Tersiyer sargının ASA arifi (1) şöyledir: Aşağıdaki maksalar için bilhassa yıldız bağlı ransformaörlerde kullanılan yardımcı bir sargıdır. a) Fondamenal gerilimlerin (birinci harmonik) nör nokasının kaymasını önlemek, Çeviren. Y urdakul ALPARSLAN Y. Müh.-ETİBANK cü harmonik karakerisiklerine önemli esirler icra eder. Bu yüzden sıfır - bileşen ve üçüncü harmonik karakerisikleri eferrualı olarak incelenmelidir. Yukarıdaki karakerisiklere geçmeden evvel ransformaör magneik devreleri ve sargı bağlanı şekillen ekik edilecekir. TRANSFORMATÖR MAGNETİK DEVRELERİNİN BELLİ BAŞLI KARAKTERİSTİKLERİ Açık ve Magneik Devreler : Bazı maddeler diğerlerinden daha çok geçirgenliğe (permeabilıe) ye sahipir; yani bunlar magneik fluks için daha fazla ilekenliğe sahipirler. Boşluk en küçük geçirgenliğe sahip olup bunun değeri CGS birimler siseminde 1 e eşiir. Şu halde amamen açık magneik bir devre elde emek fiziki bakımdan imkânsızdır. Bu yazıda kullanılacak açık ve kapalı magneik devre abirleri aşağıda arif edilmişir: magneik devre : Yüksek geçirgenliğe sahip, magneik fluks için Jcapalı bir devre eşkil eden doymamış çelik nüve. Açık magneik devre: Magneik devrenin mühim bir kısmının CGS siseminde 1 birim geçıngenliğe sahip maddeden ibare'olması hali. b) Transformaörü ve bağlı bulunduğu sisemi aşırı üçüncü harmonik gerilimlerinden korumak, c) Halarda ve oprakaki üçüncü harmonik akım ve gerilimlerinin sebep olduğu elefon girişim (enerferans) ine mani olmak. Bu yazlnın maksalarına uygun olarak ersiyer sargı abirinden sadece üçgen bağlı bir sabilızasyon sargısı anlaşılacak ve bu sargıya bir yük veya kaynağın bağlanmadığı kabul edilecekir. Tersiyer sargı sıfır - bileşen ve üçüncü harmonik akımları için dahili kapalı bir devre eşkil eder ve şebekeler deki sıfır-bil eşen ve üçün- Şekil. 1(A) magneik devre üzerine yerleşirilmiş sargı (B) Şekil : 1 (B) Açık magneik devre üzerine yerleşirilmiş sargı veya açık bir magneik devre kendisi ile ilgili sargıların reakans karakerisiklerine mühim esirler icra eder. Şekil 1 de göserilmiş bulunan A ve B sargıları amamen idenık olsunlar yani sarım sayıları, nakiller ve fiziki ölçüler v.s. ayni olsun. Ayrıca çelik nüvelerde aynı kesie malik olsunlar ve ayni geçirgenliğe sahip maddelerden yapılmış olsunlar. Bu sargılardan biri kapalı bir magneik devre üze- E. M M. 53

2 rinde, diğeri ise açık bir magneik devre üzerindedir. Bu halde ayni sinüsoidal değeri haiz gerilimler bu sargılara abik edilirse B sargısından geçen akım A sargısından geçen akımdan çok daha büyük olacakır. Öyleki bu akımlar arasındaki oran 100 e 1 veya daha büyük nısbee sahip olabilir. Bunun sebebi B nin magneik devresinin relükansının A nın magneik devresinin relükansından çok büyük oluşudur. B sargısına abik edilen gerilime eşi zı bir gerilim yaraabilmek için gerekli magneik fluksun B magneik devresinden geçmesi için daha fazla amper sarımı B sargısında mevcu olmalıdır. Böylece açık ve kapalı magneik devrelere yerleşirilmiş idenik sargıların reakans karakerisikleri değişmiş olur. İlende izah edileceği gibi bazı üç fazlı ransformaörlerin çelik çekirdekleri buna benzer değişikliklere sebep olurlar. im * 1 Büün münakaşalarda neiceye esir emiyeceği için direnç ihmal edilmişir. Üç Fazlı Transformaörlerde Kullanılan Magneik Devreler. Poziif ve Sıfır Bileşen Fluksuna Nazaran Sınıflandırma : Tekik edilen üç fazlı ransformaör ek fazlı müsakil rafolardan meydana gelmiş olabileceği gibi bir ek ünie halinde de olabilir. Bu yüzden ek fazlı ve üç fazlı magneik devreler ayrı ayrı ekik edilecekir. Tek fazlı güç ransformaörlerinde bir kaç çeşi çekirdek eribi mevcuur. Faka bunların hepsi her çeşi magneik fluksa kapalı bir devre arzeiklerınden umumi olarak ayni magneik karakerisiklere sahipirler. Bu yüzden pek basi bir erip olan şekil 1 (A) her ip ek fazlı çekirdekleri emsil için kullanılacakır. Modern güç ransformaörlerinde kullanılan üç fazlı çelik çekirdekler genel olarak üçe ayrılır : (1) üç bacaklı çekirdek ipi (2) üç fazlı manel ipi (3) beş bacaklı çekirdek ipi. (Şekil : 3) Manel ipi çekirdek Şekil 2 de göserilen magneik devre ayni kesii haiz üç bacakan meydana gelmişir. Üs ve al boyunduruklar yaklaşık olarak bacaklarla^ ayni kesie sahipir. Bacaklardaki rafo sargıları amamen simerik olarak eriplenmişir. Aralarındaki iribalar o şekilde yapılmışır ki her üç bacakaki poziif bileşen flukslarının genlikleri birbirine eşi olup birbirlerine nazaran 120 derece faz farkı ile kaydırılmışlardır. Bu yüzden üs ve al boyunduraklarda poziif bileşen fluksların veköriyel oplamı sıfıra eşi olduğundan epe ve al boyundurukları arasında hiç bir poziif bileşen fluks boşlukan devresini kapamaya zorlanmamışır. (Çekirdek konsrüksiyonundaki simerisizlik dolayısiyle yukarıdaki izaha bir akribiye aşır; faka bu yazının gayesi dolayısiyle sisem simerik kabul edilecekir). Diğer bir deyimle her ayakaki poziif bileşen fluksu diğer iki ayakan devresini kapar; bu yüzden üç bacaklı üç fazlı çekirdek poziif - bileşen f luksuna kapalı bir devre eşkil eder. i. 1 E. M. M. 63 (Şekil 2) Üç bacaklı çekirdek (Şekil : 4) Beş bacaklı çekirdek

3 Sıfır - bileşen fluksu için yukarıdaki neice doğru değildir. Tarif olarak sıfır - bileşen fluksları her üç bacaka eşi genliklere sahip oldukları halde aralarında bir faz açısı yokur; hepsi ayni fazda bulunurlar. Bu yüzden bunların oplamı boyunduruklarda sıfır olmaz; aksine her bacakaki fluksun genliğinin üç misli genliğe sahip bir fluksun epe ve al boyundurukları arasında devresini çelik çekirdek dışında kapaması icabeder. Böylece üç fazlı üç bacaklı çekirdek sıfır - bileşen fluksu için açık bir magneik devre eşkil eder. Şekil 3 deki magneik devre manel ipi üç fazlı çekirdek içindir. Trafo sargıları dik göserilen üç ora bacak üzerine yerleşirilmişlerdir. Ora bacakaki sargı sarımlarının yönü veya iribaı diğer iki bacakaki sarımlarınkine ersir. Bu halde her üç fazın fluksları 120 faz farkıyla şekilde göserilen yönleri haiz olacaklardır. Böylece şekilde aralı göserilen kısımlardan dolaşan oplam poziif - bileşen fluksun genliği esas bacakakinin yarısına eşi olacakır. Böylece çekirdek maeryalinden ikisa edilmiş olur. Manel ipi çekirdek poziif - bileşen fluksa kapalı bir devre eşkil eiği gibi sıfır - bileşen fluksada kapalı bir devre eşkil eder. Şekil 3 den görüldüğü gibi eğer sargılar sıfır-bileşen akımları aşıyorsa, her üç esas bacaka sıfır - bileşen fluksları mevcu olacakır. Bu üç fluksun genlikleri eşi olacakır. Al ve üs bacaklardaki flukslar ayni fazda olacakır. Faka ora bacakaki sargının sarılma yönünün diğerlerine nazaran ers olması sebebiyle bu ba-, cakaki fluks diğer bacakaki flukslara nazaran 180 faz farkına sahip olacakır. Böylece herhangi bir zamanda her üç bacakaki sıfır - bileşen fluksları şekil 3 de göserildiği gibi olacakır. Bu şemaya dikka edilirse aralı kısımların esas bacaklardaki sıfır - bileşen fluksun aynini aşıdığı görülür. Halbuki poziif - bileşen flukslar aralı kısımların kesiinin esas bacakların kesiinin yarısına sahip olmasını icabeirmekedir. Bu yüzden sıfır - bileşen akım şiddei normal poziif - bileşen akım şiddeinin yarısından büyük değerlere sahip olursa aralı kısımlar doyma haline girecekir. Bu halde de manel ipi çekirdek sıfır - bileşen fluksu için kapalı bir magneik devre olmakan çıkacakır. Meselâ poziif - bileşen akımın 100 de yüzüne eşi bir sıfır - bileşen akımının aşınması halinde manel ipi çekirdek açık bir magneik devre olur. Beş bacaklı üç fazlı çekirdek amamen üç bacaklı çekirdeğe benzer sadece her iki yanda ilâve ayaklar ve bunlar için gerekli boyunduruklar eklenmişir. Dış ayakların ilâvesinin birinci sebebi poziif - bileşen fluksu için daha az kesili boyunduruklara sahip olabilmekir. Bu beş bacaklı çekirdek sıfır - bileşen fluksu için kapalı bir devre eşkil eder ve sıfır - bileşen magneik karakerisikleri manel ipine çok benzer. Dış ayakların kesii bazı inşaa fakörlerine bağlıdır, ve her zaman esas ayakların kesiinin ayni değildir. Umumiyele dış ayak kesii esas ayak kesiinin yüzde '58 dir. Eğer bu değer kullanılırsa, esas bacaklarda sıfır - bileşen fluksun normal poziif - bileşen fluksunun yüzde 39 unu geçmesi halinde dış bacaklar normal fluks yoğunluğuna sahip olurlar. Böylece beş bacaklı üç fazlı çekirdek manel ipi üç fazlı çekirdeğe nazaran daha az sıfır - bileşen akımında doyar. Üçüncü Harmonik Karakerisikleri: Transformaör magneik devreleri bazı isenmeyen üçüncü harmonik gerilim ve akımlarından doğrudan- doğruya mesuldürler. Bu akım ve gerilimler büün enerji nakil sisemine nüfuz edebilirler. Bu üçüncü harmonik büyüklüklerinden amamen kurulmak imkânsızdır; faka bazı magneik devreler bu hususa diğerlerinden daha az esirlidir. Şekil 1 (A) daki sargıya am bir sinüsoid gerilim abik edilse geçecek akım sinüsoid olamaz. Bu husus Şekil 5 de göserilmişir. ZAHA* (Şekil : 5) Trafo çelik çekirdeklerinin magneik karakerisikleri, Sinüsoidal gerilim ve fluks sınüsoidal olmayan akıma ihiyaç göserir Yüksek geçirgenliğe sahip çelik nüvelerin magneik karakerisikleri linier değildir. Bir başka deyimle fluks ve MMK (Magneomoris kuvve veya amper sarım, ki şekil 5 de akımla göserilmişir.) arasındaki bağını düz bir ha değildir ve mıknaıslama eğrisi adı verilen bir eğridir. Gerçek olarak komple hiserezis eğrileri (çevrimleri) kullanılarak fluks ve MMK arasındaki münasebe kullanılmalıydı; faka bu yazının gayeleri için mıknaıslama eğrisi yeer. E. M. M. 83

4 Tabik edilen gerilim sinüsoidal'dır; çünkü gerilim, fluks değişiminin zaman değişimi ile doğrudan doğruya oranılıdır. Bu hususa grafik çözüm şekil 5. de göserilmişir. Yarım sikli şekil 5. de göserilmiş bulunan akımın harmonik analizi yapıldığında görülür ki bu akım bir fondamenal (birinci harmonik) bileşeni ile fondamenal frekansının ek kalı frekansları haiz akımlardan meydana gelmişir. FondamenaPin frekansı abik, edilen gerilim frekansının aynidir. Akım dalgasında çif dereceli harmonikler mevcu değildir. Harmonik akımların frekansları arıkça genlikleri küçülür. Ele alınan mevzuda asıl problem olan üçüncü harmonikir; diğerleri ihmal edilecekir. Diğer arafan eğer sargıdan geçen akım sinüsoıdal olursa çekirdekeki fluks ve neice olarak sargıdaki gerilim sinüsoid olmayacakır. Bu hususaki çizim şekil 6. da göserilmişir. zamanda her üç çekirdekeki flukslar birbirlerine eşi ve 120 şer derece faz farklarına sahip olacaklardır. Bu halde üçüncü harmonıklerden başka büün harmonikler ihmal edilirse fluks dalgaları şekil 7 (A) da görüldüğü gibi olacaklardır. (Şekil : 6) Çekirdeklerin magneik karakerisikleri. Sinüsoidal akım sinusoidal olmayan fluks ve gerilim yaraır. Yukarıdaki halde de akribiyele fluks ve gerilim, fondamenal ve üçüncü harmonik bileşenlerinden meydana gelmişir. Gerilim eğrisinin fluks eğrisinden çok daha fazla disorsiyona uğradığı görülmekedir. Bu halin sebebi gerilimin, fluksun zamana göre değişimi ile oranılı oluşudur. Eğer fluksun "üçüncü harmonığinin genliği, fluksun fohdamenalinin genliğinin yüzde 10'u ise gerilimin üçüncü harmonığinin genliği, gerilimin fondamenalinin genliğinin yüzde 30'u olur. Fluks dalgasındaki diğer harmonikler de, gerilim dalgasında harmonik seviye fakörlerinin büyüklükleri ile oranılı olarak büyümüş olurlar. Şekil 1 (A) dakî gibi üç sargı simerik olarak nörü izole bir yıldız eşkil edecek şekilde bağlanırlar ve dengeli üç ; fazlı sinüsoidal aknnlar bu sargılardan geçirilirse her çekirdekeki flukslar bir fondamenal ve bir de üçüncü harmonik bileşenlerinden ibare olacakır. Ayni (Şekil : 7) (A) Sinüsoidal olmayan fluksların üç fazlı sisemi, (B) sinüsoidal olmayan üç fazlı sisemin fondamenal ve üçüncü harmonik bileşenleri Şekil 7 (A) da göserilen fluks dalgaları şekil 7 (B) de fondamenal ve üçüncü harmonik bileşenlerine ayrılmışlardır. Fondamenal bileşenlerin genlikleri eşi olup birbirlerinden 120 derece faz farkıyla ayrılmışlardır. Üçüncü harmonik bileşenlerinin de genlikleri aynıdır; faka birbirleriyle aynı fazdadırlar. Böylece poziif-bileşen fluksun üçüncü harmonıkleri sıfır bıleşeninkinden üç misli fazladır. Dengeli üç fazlı akımların üçüncü harmonik bileşenleri üç misli frekanslı sıfır - bileşen akım sisemleri eşkil ederler. Gerilimler için de ayni şey mevcuur. Yukarıdaki açıklama neden üçüncü harmonıklerın zararlı olduklarını, yani sıfır - bileşen mikarları gibi nör nokasının kaymasına sebep olduklarını veya oprak devresinden bir akım akmasına sebebiye verdiklerini izah eder. Bu hal üç fazlı sisemlerde üçün misli harmonikler için doğrudur. Böylece üçüncünden sonra gelen ve.ayni şekilde esir eden harmonik 9 uncu harmonikir; faka genliği çok küçük olduğundan ihmal edilebilir. Yukarıdaki münakaşadan görülür ki üçüncü harmonik mikarları ve karakerisikleri sıfır bileşen mikarları ve karakerisiklerinin praik olarak benzeridir. Şüphesiz fondamenal fre- E. M M. 53

5 kanslı sıfır - bileşen karakerisiklerinden Üçüncü harmonık karakerisiklerine geçerken reakanslarda olduğu gibi frekansın esiri ihal edilecekir. Üç fazlı rafolarda kullanılan çekirdek iplerinin açık veya kapalı magneik devre olma hâlleri aşağıda cevel ide hülâsa edilmişir. Birinci ecrübe için şekil 8 (A) ve 9 (A) da göserildiği gibi ek fazlı gerilim paralel bağlı alçak gerilim sargılarına abik edilmişir. Faz başına sıfır - bileşen empedansı bu halde abik edilen gerilimin oplam akıma bölümünün üç misline eşiir. Şekil 8 (B) ve 9 (B) de göserilen ikinci ecrü- Çekirdek Tipi Poziif - bileşen Fluksu CETVEL Aşağıdaki 1 flukslara nazaran magneik devrenin hususiyeleri Sıfır - bileşen Fluksu 3 üncü Harmonik Fluksu Tek - Faz 3 - Bacaklı, 3 - Faz Açık Açık Manel ipi, 3-Faz * 5-Bacaklı, 3-Faz * * Doyar ve sıfır bileşen poziif bileşenin 100 de yüz değerine erişmeden açık devre olur. TERSİY ER ÜÇGEN SARGISI OLMAY AN Y ILDIZ-Y ILDIZ BAĞLANTILARIN SIFIR-BİLEŞEN EMPEDANS KARAKTERİSTİKLERİ Yıldız - Yıldız bağlı rafoların veya yıldız bağlı oorafoların sıfır - bileşen empedans karakerisikleri üç empedans ölçüsü yapılarak bulunabilir. Ölçüler için lüzumlu bağlanı şeması şekil 8 de, ve ölçülerden alman neicelere göre eriplenen eşdeğer devreler şekil 9 da göserilmişir. A6 AG (Şekil 8) Sıfır-Bileşen empedans ölçüsü : (A) Alçak - gerilim sargısı şelf empedansı (B) Yüksek - gerilim sargısı şelf empedansı (C) Primer ve segonder sargılarının oplam kaçak empedansı (Şekil : 9) Sıfır - Bileşen empedans ölçülerine göre Eşdeğer devrelerinin eribi : (A) Alçak-gerilim sargısı şelf empedansı. (B) Yüksek - gerilim sargısı şelf empedansı, (d) Primer ve segonder sargılarının oplam kaçak empedans. be birinci ecrübenin yüksek gerilim sargıları için abikinden ibareir. Üçüncü es şekil 8 (C) ve 9 (C) de izah edilmişir. Her iki sargıya abik edilen gerilimler E. M. M. 53

6 ayarlanarak alçak gerilim sargılarmdaki MMKlarm ani değerleri (amper-sarım) kendi aralarında ve yüksek gerilim sargılarının MMK larının ani değerleri de kendi aralarında eşi olup alçak gerilim sargılarındakilere zı olacak ve ayni zamanda her bacakaki amper sarım oplamının sıfıra eşi olması emin edilecekir. Böylece bacaklarda faaliye göserecek MMK kalmıyacâkır. Bu şekilde ölçülen empedans primer ve segonder sargıların oplam kaçak empedansıdır. Yüksek gerilim ve alçak gerilim amper sarımlarının kaı suree eşi ve zı olmaları icabeığinden üçüncü ecrübeyi yapmak praik olarak imkânsızdır. Şüphesiz yıldız bağlı sargılar arasındaki kaçak dağılma sıfır - bileşen empedansını bulmak için endirek olarak abik edilen birçok meodlar vardır. Burada gaye sıfır-bileşen empedans karakerisiklerinin ne olduğunu gösermek olduğundan muhelif meodlar münakaşa edilmıyecekir. Yıldız - yıldız bağlı rafoların T monajında sıfır - bileşen eşdeğer empedans devresi hesaplanmasında yukarıdaki ecrübeler kâfi bilgi verirler. üç - fazlı üç - bacaklı çekirdek halinde 0,10 per unı gibi bir değer verecekir. Bu, yüksek gerilim ve alçak gerilim sargıları arasındaki sıfır - bileşen kaçak empedansır. Bu poziif - bileşen kaçak empedansın aynidir; çünkü magneik devre açık veya kapalı olsun çekirdeke MMK mevcu değildir. Ölçülmüş sıfır - bileşen empedansları için 0,7, 0,6 ve 0,1 per uni değerleri alınarak yıldızyıldız bağlı üç bacaklı, üç fazlı rafo için sıfır bileşen eşdeğer devre esis edilmiş ve Şekil 10 (A) da göserilmişir. (A) Üç - bacaklı. Üç - faz Çekirdek : Eğer yıldız - yıldız bağlı bir rafo veya yıldız bağlı oorafo üç-bacaklı üç-faz çekirdeğine sahipse ilk iki sıfır - bileşen ecrübeleri (Şekil 8 (A) ve 8 (B) de düşük empedans değerleri vereceklerdir. Buna sebep sıfır - bileşen fluksuna açık olan magneik devrenin yüksek relükansından gerekli fluksu geçirmek için büyükçe mikarda MMK (amper - sarım) ya ihiyaç olmasıdır. Böylece nominal poziif - bileşen gerilim ve kva baz olmak üzere yüksek gerilim sargıları devresi açık iken alçak gerilim sargısının sıfır - bileşen empedansı 0,7 peruni merebesinde olabilir. Alçak gerilim sargısı açık iken yüksek gerilim sargısının sıfır - bileşen empedansı 0.6 peruni merebesinde olabilir. Üç - bacaklı Çekirdek ipi konsrüksiyonda alçak gerilim ve yüksek gerilim sargılarının sıfır - bileşen şelf - empedansları rafo kazanının esiri alındadır. İçerisinde büün çekirdek ve sargı srükürünu aşıyan ank, sıfır - bileşen büyüklükleri bakımından, rafo içindeki magneik alan ile işbirliği halinde kendi üzerine kısa devre edilmiş ek bir sarım gibi esir eder. Bu yüzden magneik devreyle pek zayıf bir şekilde iribalı olan bu kısa devreli sargı, sıfır bileşen empedanslarının büyüklüklerinin azalmasına sebep olur. Bu hususa fazla bilgi almak için yazının sonunda bildirilen referanslardan 2 ye bakılmalıdır. Nominal poziif - bileşen gerilim ve kva baz olmak üzere üçüncü es yıldız - yıldız' bağlı (B) (ŞeTil. 10) Üç bacaklı üç - faz çekirdeğe sahip yıldız - yıldız Vağh ransformaörün eşdeğer sıfırbılesen devreleri (A) Tersiyer üçgen sargı olmaksızın (B) Tersiyer sargı ile Diğer Tip Çekirdekler : Eğer üç fazlı yıldız - yıldız bağlı sargılar üç fazlı rafolar için kullanılan diğer bir ip çekirdek üzerine yerleşirilmişlerse ilk iki ecrübede elde edilecek sıfır bileşen empedansları üç bacaklıdakine nazaran çok fazla farklı olurlar. Yüksek ve alçak gerilim sargılarının sıfır - bileşen şelf empedansları poziif - bileşen mınnaıslama empedansı merebesinde olurlar. Buna sebep sıfır - bileşen fluksu için magneik devrenin kapalı olması ve relükansın düşmesidir. Böylece alçak ve yüksek gerilim sargılarının yukarıda ölçü meoları göserilen şelf empedansları, nominal poziif - bileşen gerilim ve nominal kva için, 100 per uni değerine erişirler. Gene bu bazlara göre sargılar arasındaki kaçak empedansın değeri üç bacaklı çekirdekekinin akriben ayni, 0.10 per uni olur. Manel ıpı, beş bacaklı çekirdek ipi veya ek fazlı rafolardan müeşekkil üç fazlı yıldız- "yıldız sargılı rafoların eşdeğer sıfır bileşen empedans devreleri şekil 11 (A) da göserilmişir. E M. M. 53

7 (A) (Şekil : il) Manel ipi çekirdeğe sahip yıldız - yıldız bağlı ransformaörün eşdeğer sıfır bileşen devreleri. (A) Tersiyer üçgen sargı olmaksızın (B) Tersiyer sargı ile Yukarıdaki münakaşalardan görülüyor ki üç bacaklı üç fazlı çekirdek üzerine yerleşirilmiş yıldız - yıldız bağlı rafolar (veya yıldız bağlı oorafolar) m sıfır bileşen empedans karakerisikleri ayni bağlanıya sahip faka farklı çekirdekleri olan rafolarınkinden çok farklılık göserirler. En büyük fark şön empedansdadır. TERSİY ER ÜÇGEN SARGISI OLMAY AN Y ILDIZ-Y ILDIZ BAĞLI TRAFOLARIN ÜÇÜNCÜ HARMONİK KARAKTERİSTİKLERİ Üçüncü harmonik karakerisikleri ile ilgili olarak ekik edilecek ehemmiyeli hususlar aşağıda göserilmişir: 1 Üçüncü harmonik faz-nör gerilimleri, 2 Siseme inikal eden üçüncü harmonik akımları, 3 Transformaörün üçüncü harmonik endükif reakansının, hava halarının üçüncü harmonik kapasiif reakansı ile rezonansa gelebilecek kadar yüksek bir değere sahip olabilme şarı. Yukarıda üçüncü - harmonik büyüklüklerinin orijini münakaşa edilmişir. Görülmüşür ki poziif - bileşen büyüklüklerinin üçüncü harmonik bileşenleri üç misli harmoniğe sahip sıfır bileşenlerden başka birşey değildirler. Buna göre poziif - bileşen sinüsoid bir gerilim " izole nörlü yıldız bağlı bir sargının erminallerine abik edilirse, sargılardaki akım üçüncü harmonikleri ihiva emiyecekir. Üçüncüden gayri diğer harmonikler ihmal edilirse, izole nörlü yıldız bağlı sargıdaki akımlar sinüsoidal olmaya zorlanacakır. Bu yüzden fluksda da üçüncü harmonik bulanacak ve sargılarda üçüncü harmonik gerilimleri belirecekir. Böylece faz-nör gerilimlerde mevcu olacak üçüncü - harmonik gerilimleri nör nokasının kaymasına sebeb olacaklardır. Şurası no edilmelidir ki iki faz arası gerilimlerde üçüncü harmonik olmayacakır; çünkü iki ayrı faza ai faz-nör gerilimleri birbirinden veköryel olarak çıkarıldıklarında üçüncü harmonik gerilimi elimine olur. Eğer yıldız bağlı sargıların ve generaörlerın nörü opraklanmış ise üçüncü harmonik akımının akması' için bir devre emin edilmiş olur. Bu halde sargılarda meydana gelen üçüncü harmonik gerilim mezkûr devreden üçüncü harmonik akımın geçmesine sebep olacakır. Bu devre rafonun nör iribaı, oprak, kaynağın nörü enerji nakil haı ve ekrar rafo sargılarından ibareir. Bu akım, nör izole olsaydı meydana gelecek üçüncü harmonik geriliminin eliminasyonunu sağlar, işe oprakan ve halardan geçen üçüncü harmonik akımları elekomünikasyon devrelerine esir ederler. Bu hal bilhassa ek halı, oprak dönüşlü ve enerji nakil halarına paralel giden elefon devreleri için mevzuubahisir. Endükif kuplaj neicesi girişim (enerferans) e sebebiye veren üçüncü harmonik gerilimleri elefon devresinde endüklenir. Ayni zamanda üçüncü harmonik akımı çok hassas olarak ayarlanmış oprak rölelerinin yanlış açmalarına sebeb olur. Generaörün nörü opraklanmamış bile olsa, yıldız bağlı rafo sargılarının nör nokası opraklanmışsa üçüncü harmonik akımı için gene kapalı bir devre mevcu olur. Toprak ile hava haları arasında küçük kapasie mevcuur. Bu devre rafo sargıları, oprak ve oprak ile hava haı arasındaki pekyüksek değerli üçüncü harmonik kapasiif reakansı üzerinden rafo sargıları uçlarına ulaşır. Eğer rafo sargılarının üçüncü harmonik endükif reakansı çok büyük olursa hava haının üçüncü harmonik kapasiif reakansı ile seri bir rezonans devresi eşkil eder ve ehlikeli gerilimlerin husule gelmesine sebeb olur. Bu hususa am bu münakaşa için referans 3 e bakmalıdır. ÜÇ-FAZLI ÜÇ-BACAKLI ÇEKİRDEKTEN FARKLI ÇEKİRDEKLER HALİ Üç fazlı ransformaör magneık devrelerinin üçüncü harmonik karakerisiklerini ekik için eşdeğer devreler kullanmak çok uygundur. Tek faz esasına göre manel ipi üç fazlı çekirdek (veya beş bacaklı çekirdek, veya ek fazlı rafolardan meydana gelmiş, oplam rafo çekirdek devresi) Şekil 12 d göserildiği gibi eşdeğer bir devre ile emsil edilebilir. 8 E. M. M. 53

8 (Şekil 12) Tek Faz Esasına göre Manel ipi uç faz çekirdeğin eşdeğer magneık devresi (Şekil 13) Tek Faz esasına göre üç bacaklı üç-faz çekirdeğin eşdeğer magneik devresi. Magneik devre üç parçada müalâa edilmişir. Bir parça rafo sargıları arafından ihaa edilmekedir. Bu kısım yüksek permeabihesı olan çelik nüvedir, ve relukansı gaye azdır; faka maeriyalin linier olmayan karakerisiği dolayısıyla relükans fluksun bir fonksiyonudur. Bu relükans şekil 12 de R (< ) ile emsil edilmişir. Magneik devrenin diğer bir kısmı sargılar arafından çevrelenmemiş olan kısımdır. Bu kısım da lınıer olmayıp bir öncekine nazaran az bir değere sahipir ve R'Gj!>) ile göserilmişir. Magneik devrenin üçüncü parçası R'(< ) ile paralel olan «Hava» dönüş yoludur. Bunun permeabıliesı birdir ve değeri R (< ) " ve R'(< ) ye nazaran çok yüksekir., Devrenin bu parçasının relukansı R A ile göserilmişir. Devreyi amamlamak için MMK kaynağını emsil emek üzere bir generaör ihal edilmişir. Bu generaor gerçeke mıknaıslama akımını aşıyan rafo sargısıdır. Nörü izole yıldız bağlı üç fazlı ıdenik sargıların manel ıpı çekirdeğin esas bacakları üzerine yerleşirildiklerini farzedelim. Nör izole olduğu için üçüncü harmonik akımları bu sargılardan akamıyacakır. Bu yüzden üçüriüden başka diğer harmonikler ihmal edilir ve poziif - bileşen gerilim sargıların uçlarına abik edilirse sadece fondamenal frekansa sahip akım akacakır. Bu halde şekil 12 deki fluks generaörü sinüsoidal MMK üreecekir. R(< ) ve R'(^) nün linier olmayan karakerisikleri dolayısıyla «ve <f)' fluksları sinüsoidal olmıyacak ve üçüncü - harmonik bileşeni ihiva edecekir. ^>A fluksu RA nın R'(<pye nazaran çok büyük bir değere sahip, olması dolayısıyla, çok küçük bir değere sahip olacak ve sinüsoidal olacakır. Her üç sargı boyunca hasıl olan gerilimler, < nin zamana nazaran değişimi ile oranılı olduklarından ve <f> üçüncü harmonik bileşeni ihiva eiğinden, üçüncü harmonik bileşenine sahip olacaklardır. Böylece faz-nör gerilimleri sinüsoidal olmayacak ve üçüncü harmonik bileşeni ihiva edecekir. Bilhassa, bu üçüncü harmonik volajının genliği, birinci harmonik faz-nör geriliminin genliğinin % 601 civarında gibi yüksek bir değere sahipir. Buna sebep manel ipi çekirdeğin üçüncü harmonik fluksu için kapalı bir devre eşkil emesi ve bu ip fluksa pek küçük bir relükans gösermesidir. Bu halde üçüncü harmonik fluksu genliği birinci harmonik (fondamenal) fluksu genliğinin akriben % 20 sidir. Gerilim genliğinin % 60 a çıkması sebebi üçüncü harmonik frekansı, fondamenal frekansın üç misli olmasıdır. Eğer manel ipi çekirdek üzerine yerleşirilmiş yıldız bağlı sargıların nörü opraklanırsa, ha ucundan oprağa üçüncü harmonik erapedansları çok büyük olur, çünkü magneik devre üçüncü harmonik fluksuna kapalıdır. Eğer -nominal poziif bileşen volaj ve kva baz olmak üzere -fondamenal sıfır- bileşen empedansı 100 per uni ise üçüncü harmonik sıfır bileşen empedansı 300 per uni olur. Muhemelen bu değer hava haının sıfır bileşen üçüncü harmonik kapasiif reakansı ile seri rezonansa gelip ehlikeli gerilimler meydana geirecekir. Eğer rafo sargılarının nörünün opraklanmasına ilâve olarak kaynağın nörü de opraklanmışsa üçüncü harmonik akım için düşük bir empedans devresi hazırlanmış olur. Umumiyele üçüncü harmonik akımının büyüklüğü çekirdekeki üçüncü harmonik fluksunu dolayısiyle faz-nör gerilimindeki üçüncü harmonıği elimine emeye kâfidir. Faka halardaki ve oprakaki üçüncü harmonik akımı elefon girişim (enerf erans) ine sebeb olur. Üç-bacaklı, üç-faz çekirdek hali: Tek fazlı esasa göre, üç-bacaklı üç faz çekirdeğinin eşdeğer magneik devresi bir farkla manel ipindekinin ayni gibi göserilebilir. Bu ip magneik devre poziif - bileşen fluksun üçün- E. M M. 53

9 cü - harmoniğine açık olduğundan, üçüncü-harmonik iluks eşdeğer devrede R'(< ) den geçmiyecekir. Bu yüzden şekil 13 de R'(< ) devresine bir filre konulmuşur. Filrenin poziif - bileşen fluksun fondemenal bileşenine hiç bir relükans gösermediği ve üçüncü - Harmonik bileşenine de sonsuz relükans göserdiği kabul edilmişir. Eğer şekil 13 de bir fluks generaörü ile sinüsoidal bir MMK devreye abik edilir ve evvelâ RA sonsuz farzedilirse <, < 'ye eşi olacakır. Ve bu flukslar sadece sinüsoidal fondamenal frekans fluksundan ibare olacaklardır. Faka R (< > ve R'(< ) linier olmadıklarından bunların içinden geçecek sinüsoidal fluks, dolayısıyla bunlar için gerekli MMK üçüncü harmonik ihiva emelidir. Üçüncü harmonik MMK yi karşılayacak zı esir generaör arafından isihsal edilmiyecekir. Çünkü generaörün MMK sının Sinüsoidal olduğu kabul edilmişi. Bu halde ancak filre de zı üçüncü - harmonik MMK hasıl olacakır. Ayni zamanda bunun bir kısmı R (< ) deki üçüncü - harmonik MMK ya zı MMK yaraacak şekilde RA da mevcu olacakır. Hakikae R A Çok büyük; faka sonsuz değildir, ve kendisinde mevcu olan MMK gaye küçük mikarda üçüncü harmonik fluksunun içerisinden geçmesini sağlar. Bu yüzden rafo sargılarının ihaa eiği < fluksu çok az mikarda üçüncüharmonik bileşeni ihiva eder. Burada <, < ' ve (f, \ nın oplamlarına eşir. ' Neice olarak, sargılarda gaye küçük genlikli üçüncü harmonik gerilimi bulunması dolayi3iyle, yıldız bağlı sargıların faz-nör' gerilimleri saf sinüsoid olmayacak pek az üçüncü harmonik ihiva edecekir. Bu halde faz-nör gerihmlerindeki üçüncü - harmonığin genliği birinci harmoniğın genliğinin 100 de bir veya ikisi kadar olur. Bu mikar diğer herhangi bir ip çekirdek kullanıldığında hasıl olan % 60 civarında genlıkli üçüncü harmonik geriliminden pek çok azdır. Mağneik devresinin üçüncü harmonik fluksuna açık olması dolayısıyla, üç bacaklı çekirdek üzerine yerleşirilmiş yıldız bağlı sargıların nörü opraklandığı zaman rafo erminalinden nöre olan üçüncü harmonik empedansı çok azdır. Eğer nominal poziif bileşen gerilim ve nominal kva baz olmak üzere fondamenal sıfır bileşen empedansı 0,6 per uni ise, üçüncü-harmonik sıfır bileşen empedansı 118 per uni olur. Bu değer hava halarının üçüncü harmonik kapasiif reakansından çok düşükür. Bu yüzden bir rezonans ehlikesi olmayacak ve neicede ehlikeli gerilimler doğmayacakır. 10 Eğer rafoların nörünün opraklanmasına ilâve olarak, kaynağında nörü opraklanmış ise halarda ve oprakda üçüncü harmonik akımları mevcu olacak ve faz-nör gerilimlerindeki üçüncü harmonik bileşeni amamen kaybolacakır. Bu halde halarda ve oprakaki üçüncü harmonik akımları diğer çeşi çekirdeklere nazaran daha az olur. Faka bu akım bile müsai olmayan şarlarda elefon girişim (enerferans) ine sebeb olur. ÜÇGEN BAĞLI TERSİY ER SARGININ TESİRLERİ Eğer şimdiye kadar münakaşa edilen rafolara üçgen bağlı bir ersiyer sargı ilâve edilirse çekirdek ipleri dolayısıyla hasıl olan karakerisik farkları praik olarak giderilir. Çünkü üçgen bağlı sargı, sıfır -bileşen ve üçüncüharmonik gerilimleri için az empedanslı bir kapalı devre eşkil eder. Bu yüzden üçgen bağlı sargı mevcu olsukça mağneik devrenin açık veya kapalı olması pek az esiri haizdir. Meselâ, üzerinde üçgen bağlı sargıda bulunan manel ipi çekirdek üzerindeki yıldız bağlı sargıya sıfır - bileşen geılimi abik edilirse, ölçülen empedans üçgen ve yıldız sargıları arasındaki empedans olur. Bu hal amamen bir sargıya gerilim abik edildiğinde diğer sargının kısa devre edilişinin aynidir. Her iki halde de çekilen akım çok büyük ve neice olarak empedans 0 05 per uni merebesinde bir değere sahip ojacakır. Eğer üçgen sargı mevcu olmasaydı bu halde ölçülen empedans 100 per uni merebesinde olacakır. Genel olarak, üçgen,bağlı sargı mevcu oldukça mağneik devre nasıl olursa olsun yukarıdaki neiceler alınacakır. Böylece Şekil 10 (A) ve 11 (A) da göserilen sıfır - bileşen eşdeğer devreleri üçgen sargının ihali ile şekil 10 (B) ve 11(B) deki hali alırlar. Praik,maksalar için şekil 10(B) ve 11(B) aralarında pek az fak vardır. Ayni arzda üçgen bağlı ersiyer sargı, üçüncü harmonik gerilimine az empedanslı kısa devre edilmiş bir devre olarak gözükür. Böylece ersiyer sargı kullanılırsa üçüncü harmonikler sisemden kaybolmuş olur. Bu duruma rafoların değişik karakerli mağneik devreleri esir emez. TERSİY ER ÜÇGEN SARGILAR LÜZUMLU MUDUR? Yıldız - yıldız bağlı rafolarla yıldız bağlı oorafolarda üçgen bağlı ersiyer sargının mevcu olup olmadığına göre 'karakerisiklerinin niçin ve nasıl değişikleri yukarıda izah edilmişir. Kullanılan çekirdek ipine göre ersiyer sargının esirleri farklı olur. Eğer çekirdek üç-bacaklı ise ersiyer sargının mevcu olmaması ile göze çarpan karakerısiklerdeki değişim pek büyük olmaz. Diğer arafan eğer başka bir ip çekirdek kullanılırsa değişikler oldukça büyük olur. E. M. M. 53

10 Her hangi bir halde ersiyer sargının mevcu olup olmaması, rafonun içinde kullanılacağı siseme, meydana gelecek sıfır bileşen ve üçüncü harmonik karakerisiklerinin yapacağı esirle kararlaşırılır Büün haller için ersiyer sargı ehemmiyeli değildir. Eğer rafonun, içinde kullanılacağı sisem bir büün icra emiyor ise, bu sargının kullanılması için bir lüzum yokur. Bu yüzden ersiyer sargının ihmal edilip edilemiyeceği amamen sisem mühendisine kalmışır. Onun da böyle bir karara varabilmesi için sadece rafo imalâçısı arafından verilebilecek rafo karakerisiklerine sahip olması icabeder. Önceden açıklandığı gibi ersiyer sargının mulak suree ehemmiyeli olduğuna dair umumî bir emayül vardır ve bu hususu göserecek deliller meydandadır. Üç - fazlı sisemlerde kullanılan ilk rafolar ek fazlı ünielerle eşkil olunuyordu. Bu yüzden üç fazlı rafolar, sıfır - bileşen ve üçüncü harmonik bakımından, ek fazlı rafoların karakerisiklerine sahip olmuşlardır. İlk zamanlarda yükler iyi dengeli değil idi, bu yüzden sıfır - bileşen empedansının kabil olduğu kadar alçak olması arzu ediliyordu. Ve o zamanda bir çok elefon devreleri ek elli oprak dönüşlü olup, elefon devrelerindeki gürülüyü yok emek için kullanılan esisa da bugünküne nazaran çok kaba idi. Aynı zamanda bugünküne nisbele röleler, üçüncü harmonikler ve poziif, negaif, sıfır bileşenler hakkında bilgi ipidai idi. Bu yüzden çok emin bir meod olan ersiyer sargının üç -fazlı yıldız - yıldız sargılarda kullanılması iyice benimsenmişi. Şüphesiz o zamanlar ersiyer sargının kullanımaması bazı hususi hallerde ciddi güçlüklere sebebiye vermişi. Ve güçlüklere nelerin sebep olduğu anlaşılmayıp, ersiyer sargının sıkınıyı giderdiği görülmüşü. İşe böylese ersiyer sargının büün yıldız - yıldız bağlı sargılarda kullanıması üniversal, abiî bir praik haline geldi. Eğer problem amamen anlaşılmış olsaydı, üç fazlı çekirdek ipi nüveler için bazı hallerde ersiyer sargıların ihmal edilmesinin bir zorluk yaramıyacağı görüleceki. Bu müalâa bugünkü şarlar içinde bilhassa daha büyük hak kazanmışır. Şöyleki: 1. Bugün büyük şebekelerde esas enerji nakil haları ile beslenen yükler kırk elli sene evvelki yüklere nazaran çok daha fazla dengelidir. Bu yüzden ersiyer sargının ihmali ile sisemin sıfır - bileşen empedansının büyümüş olması esirli olmaz; çünkü yüklerin dengeli olması ile normal işlemede praik olarak sisemde sıfır bileşen akımı bulunumayacakır 2. Bugün elefon girişimi (enerferans) hâdisesi seneler evvelki gibi ciddi değildir. Telefon devrelerindeki oprak dönüşü yerine meal veya kablo dönüşü kullanılmışır. Ve elefon esisaı elli sene evvelkine nazaran çok mükemmeldir. Arık normal olarak enerji nakil haları da elefon haları ile ayni geçi hakkını kullanmamakadırlar. 3. Röle ve koruma bakımından geçmişe ciddi meseleler oraya çıkaran şarlar arık bugün mevcu değildir. Çünkü rölelerin gelişirilmesi ile gaye hassas olarak akım ve gerilim bileşenleri ayrılabilmeke ve böylece şebekelere kumanda imkânları armış bulunmakadır. Gelişen eknoloji ve değişen şarlar ile ersiyer sargının büün hallerde kullanılması düşüncesinin bugün modası geçmişir. Bu hal bazı elekrik kumpanyaları arafından anınmış ve olnar saın aldıkları yıldız - yıldız bağlı rafolarda ersiyer sargıdan sarfınazar emişlerdir. Bu eripe kullanılan rafolara dair bir kısım lise aşağıdadır : 1 FOA (Cebrî yağ, cebrî hava soğumalı); Max KVA; 129 kv nörü opraklı yıldız/13.8 kv nörü izole yıldız. 2 FOA; Max KVA; 164 kv nörü opraklı yıldız/130 kv nörü opraklı yıldız. 3 FOA; KVA 132 kv nörü opraklı yıldız/66 kv nörü opraklı yıldız 4 OA/FA (Kendi kendine ve cebrî hava soğumalı); Max KVA; 34,5 kv nörü opraklı yıldız/13.8 kv nörü opraklı yıldız. 5 OA/FA; Max KVA; 22 kv nörü izole yıldız/11 kv nörü izole yıldız. 6 OA (Kendi kendine.soğumalı); KVA; 29 kv nörü opraklı yıldız/6 kv opraklı yıldız. 2, 3, 4 ve 6 No. dakiler ooransformaörlerdir. Büün bu ünieler üç - bacaklı üç - faz çekirdeklidirler. Yukarıdakilerın hiç biri enerji nakil şebekesi ve muhabere devrelerinde bir zorluk yaramamışlardır. Yalnız ersiyer sargıya sahip olmayan oorafoların, nörü opraklanmamış ise şimdiye kadar zikredilmeyen bir hususun daha ekik edilmesi icap eder. Bu faz - oprak arızalarında nörü nokasının kayması problemidir. Bu hususa 4 ve.5 No. hı/ referanslar ekik edilmelidir. UMUMİ NETİCELER Yukarıdaki münakaşa aşağıdaki neicelerle hülâsa edilmişir : 1 Eğer üç-bacaklı üç faz çekirdek ipi konsrüksiyon kullanılırsa, üçgen bağlı ersiyer sargı yıldız - yıldız bağlı rafolar ile, yıldız bağlı oorafolarda bir çok hallerde ihmal edilebilir. E. M. M. 5» 11

11 Diğer ip çekirdek konsrüksiyonları için bilhassa aşağıda 5 (e) de açıklandığı veçhile neice ekik mevzuu olur. 2 Üçgen bağlı ersiyer sargının ihmali ile değişen karakerisikler aşağıdadır : a- Sıfır - bileşen empedans karakerisikleri, b- Üçüncü - harmonik karakerisikleri. 3 Bu karakerisiklerin ne kadar esir alında kalacağı rafo da kullanılan magneik devreye bağlıdır. Eğer üç-bacaklı üç faz çekirdek kullanılırsa, ersiyer sargının ihmal esirleri, diğer ip çekirdeklerin kullanılması ile hasıl olacak esirlerden pek çok azdır. 4 Fondamenal frekansdaki poziif - bileşen karakerisikleri ersiyer sargının ihmali ile esir alında kalmazlar. 5 Mevzu ile ilgili ekik edilecek problemler aşağıdadır: a) Sisemdeki X 0 /X ı oranına olan esir. b) Arıza akımları ve sisem arızalarında kullanılan röle çalışmaları üzerindeki esirler. c) Telefon girişim (enerferans) ihimali. d) Faz-nör dengesiz yüklenmesi halinde gerilim ayarlanması üzerine esirler. e) Transformaörün üçüncü - harmonik endükif reakansı ile hava haının üçüncü harmonik kapasiif reakansının seri rezonans devresi eşkil eme ihimali. Bu devreye rafo sargılarından üreilen üçüncü harmonik gerilimi abik edilmiş olur. Bu hal ehlikeli gerilimlere sebep olur. 6 Üç bacaklı çekirdek konsrüksıyonu için, yüksek relükanslı sıfır - bileşen fluks yolu ve rafo kazanı ersiyer sargı esirlerini önemli mikarda hasıl ederler. Bu husus diğer ip çekirdekler için doğru değildir. REFERANSLAR 1. American Sandard Definiion of Elecncal Terms, AIEE, Augus 1941, s Zero-phase-sequence characerisics of Transformers, A. N. Garüı, General Elecric Review, Schenecady, N. "Y., Volume 43, 1940, s ve The Whys of fce Y's, A. Boyajian and B. A. Cogbill, General Elecric Company Publıcaion GEA Inversion Currens and Volages in Auoransformers, A. Boyajian, AIEE Transacions, Vol. 49, April 1930, s A zero-sequence Equivalen Circui of Auoransformer Connecions which Yields Neural Shif, B. A. Cogbill, AIEE Transacions, Vol. 75, 1956, s UDK: : Topraklama Reakörleri İle Nör ilekenlerindeki Üçüncü Yazan : Waler PUTZ A. E. G. Çeviren :. Yılmaz TUFAN. Müh - E. E 1. Üç fazlı dör elli sisemlerin nör ilekenlerinde, yüksek üçüncü harmonik akımlar zu-, hur edebilir, aşağıdaki yazıda bu akımların orijini izah edilmeke ve generaör nör nokası ile oprak arasına bir reakör bağlamak surei ile söndürülmeleri avsiye olunmakadır. Bu ip reakörlerin boyulandınlması için lüzumlu değerler ve bilgi verilmişir ÜÇÜNCÜ HARMONİK AKIMININ SEBEBİ Bir kaç bin kvalık enerji esisleri, ekseriya üç fazlı dör elli nör ilekeni akım aşıyan ve opraklanmış sisemler olup meselâ 220/380 Vol gerilimli böyle bir sisemin avanajlarını, burada saymağa lüzum yokur. Şekil 1 de bir besleme girişi ve lokal enerji generaörleri olan bir sisem göserilmişir. Bu esisaın nör ilekenlerinde nominal frekansın üç misli frekansda (150 Hz) makina ve ransformaör nominal akımlarının akriben üç misli genlike yüksek akımlar husule gelebilir. Generaörlerin yüklerine abi olarak bu akımlar bazen büyük bazen küçük değerler alıp, generaör, ransformaör ve fiderler için ilâve yük eşkil ederler. Üçüncü harmonik akımları generaörlerin faz gerilimleri içindeki üçüncü harmonik bileşenlerinden dolayı husule gelirler. Fazların herbirinin üçüncü harmonik gerilim bileşenleri birbirleriyle aynı fazda olduklarından yıldız bağlamadan dolayı faz arası gerilimde birbirlerini yok ederler; 12. a m uı 53;.