filetme B LG S STEMLER

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2690 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1656 filetme B LG S STEMLER Yazarlar Ö r.gör.dr. fienay LEZK (Ünite 1, 3) Yrd.Doç.Dr. Sinan AYDIN (Ünite 2, 6) Yrd.Doç.Dr. Özlem OKTAL (Ünite 4, 7) Prof.Dr. M. Necdet T MUR (Ünite 5) Prof.Dr. Saime ÖNCE (Ünite 8) Editör Prof.Dr. Hasan DURUCASU ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Arfl.Gör.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Doç.Dr. T. Volkan Yüzer Ö r.gör. Orkun fien Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Okt. Ayd n F nd ko lu Grafikerler Ayflegül Dibek Aysun fiavl Hilal Küçükda aflan Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi flletme Bilgi Sistemleri ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, A ustos 2012

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... ix Bilgi Sistemlerinin Esaslar... 2 G R fi... 3 S STEM KAVRAMI... 3 Sistem Olarak flletme... 5 B LG S STEM... 6 Veri flleme ve Enformasyon flleme... 8 Bilgi Sistemlerinin S n fland r lmas... 9 filetmelerde B LG HT YACI Bilginin Nitelikleri filetmelerde KARAR VERME VE B LG L fik S flletmelerde Karar Verme Düzeyleri flletmelerde Karar Yap lar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Bilgi Sistemleri Alt Yap s G R fi B LG SAYAR DONANIMI Girdi Ç kt Ayg tlar Merkezi fllem Birimi Dâhili Bellek Birimi Depolama Ayg tlar B LG SAYAR YAZILIMI Uygulama Yaz l mlar Genel Amaçl Uygulama Yaz l mlar Özel Amaçl Uygulama Yaz l mlar S STEM YAZILIMLARI flletim Sistemleri Di er Sistem Yaz l mlar Programlama Dilleri ve Yaz l m Gelifltirme Araçlar VER KAYNAKLARI YÖNET M Veritaban Yönetim Yaklafl m liflkisel Veritaban Yönetim Sistemleri liflkisel Veritaban Tasar m Veri Ambarlar A VE TELEKOMÜN KASYON TEKNOLOJ LER Mimari Topoloji Protokol Ortam ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler Kablosuz Teknolojiler Kablosuz Ayg tlar Kablosuz letim Ortamlar ve Kablosuz Bilgisayar A lar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 4. ÜN TE flletmelerde Bilgi Ak fl G R fi filetmelerde B LG YÖNET M Bilgi Kaynaklar n n Belirlenmesi ve Tan mlanmas Bilginin Elde Edildi i Kayna a Göre S n fland r lmas Bilginin Niteli ine Göre S n fland r lmas Bilginin Edinilmesi Bilginin Depolanmas Bilginin Yay lmas Bilginin Kullan lmas ve Uygulanmas Bilginin De erlendirilmesi ve Ölçülmesi Bilgi Haritalar B LG AKIfiINDA LET fi M TÜRLER Yap sal flleyifl Aç s ndan letiflim Mesaj n Ak fl Yönü Aç s ndan letiflim B LG AKIfiINDA KULLANILAN ARAÇLAR Yaz l letiflim Araçlar Sözlü letiflim Araçlar Görsel ve flitsel letiflim Araçlar Elektronik letiflim Araçlar filetme B LG S STEMLER Pazarlama Bilgi Sistemleri Üretim Bilgi Sistemleri nsan Kaynaklar Bilgi Sistemleri Muhasebe/Finans Bilgi Sistemleri Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Bilgi Sistemlerini Gelifltirme ve Yönetme G R fi S STEM GEL fit RMEYE GENEL BAKIfi Planlama Sistem Araflt rmas Fizibilite Çal flmas... 75

5 çindekiler v Sistem Analizi Bilgi htiyaçlar n n Analizi Sistem Tasar m Sistemi Yürütme Sistemi Kullanma Sistemin Bak m ALTERNAT F S STEM KURMA YAKLAfiIMLARI Sistem Gelifltirme Yaflam Döngüsü Prototipleme Uygulama Yaz l m Paketleri Son Kullan c Gelifltirme Bilgisayar Destekli Yaz l m Mühendisli i (CASE-Computer Aided Software Engineering) Nesne Yönelimli Yaklafl m D J TAL filetmelere YÖNEL K UYGULAMA GEL fit RME H zl Uygulama Gelifltirme Bileflen Tabanl Gelifltirme ve Web Servisleri Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Pazarlama Bilgi Sistemleri G R fi PAZARLAMA B LG S STEM KAVRAMI Pazarlamada Bilginin Önemi ve Anlam Pazarlama Bilgi Sistemi Tasar m Pazarlama Enformasyon Gereksiniminin Belirlenmesi PAZARLAMA B LG S STEM N N B LEfiENLER çsel Veri Sistemi Pazarlama stihbarat Sistemi Pazarlama Araflt rma Sistemi Karar Destek Sistemi PAZARLAMA B LG S STEM NE YÖNETSEL BAKIfi PBS nin Kapsam ve Amaçlar PBS de Enformasyon htiyac n n Stratejik Düzeyler tibariyle Belirlenmesi PAZARLAMA B LG S STEM NDE BÜTÜNLEfiME Pazarlama Bilgi Sistemi için Enformasyon Ön Koflullar Toplam Enformasyonun Planlanmas Durum Analizi Pazarlama Araflt rmas ve Analizi Gelece e Yönelik Amaçlar n Belirlenmesi Stratejik De erlemede fllevsel Destek Bütçe ve Kontrollerin Gelifltirilmesi Koordinasyon ÜN TE

6 vi çindekiler Pazarlama Bilgi Sistemiyle lgili Di er Önemli Konular Pazara liflkin sorular Müflterilere liflkin Sorular Ürünlere liflkin Sorular Sat fl Gücüne liflkin Sorular Enformasyona Eriflim Pazar Planlamas Pazar Araflt rmas Pazar Analizi Müflteri Analizi Ürün Analizi Potansiyel Müflterileri Ele Alma ve Kontrolü ile lgili Analizler Sat fl Analizi Tutundurma Analizi Enformasyon Eriflim Analizi PAZARLAMA B LG S STEM N N TASARIMI VE UYGULAMASI flletme Misyon ve Stratejisi fadesinin Oluflturulmas Amaçlar n Belirlenmesi Kurumsal Haz rl klar n Yap lmas Girdi ve Ç kt lar n Tasar m Dosya Tasar m PBS nin Uygulanmas ve Test Edilmesi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE Üretim Bilgi Sistemleri G R fi ÜRET M VE filetme B LG S STEMLER ÜRÜN MÜHEND SL TES S TASARIMI VE YERLEfi M PLANLAMASI TEDAR K Z NC R YÖNET M Stok Yönetimi Kalite Kontrol Malzeme htiyaç Planlamas malat Kaynak Planlamas Proje Yönetimi B LG SAYARLA TÜMLEfi K MALAT Üretimde Bilgisayar Destekli Teknikler Bilgisayar Kontrollü Üretim Araçlar Esnek malat Sistemleri ÜRET M VE TÜMLEfi K filetme B LG S STEMLER flletme Kaynak Planlamas flletme Kaynak Planlamas ile Üretim Yönetimi Özet

7 çindekiler vii Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar nsan Kaynaklar Bilgi Sistemi G R fi NSAN KAYNAKLARI B LG S STEM N N AMACI VE ÖNEM NSAN KAYNAKLARI B LG S STEM N N GENEL filey fi Girdi Kurumsal Girdiler Çevresel Girdiler Süreç Ç kt NSAN KAYNAKLARI B LG S STEM UYGULAMALARI nsan Kaynaklar Planlamas fle Alma Zaman, Devaml l k ve flten Ayr lma Ücret Yönetimi Bordro Yetenek Yönetimi ve Performans Yönetimi E itim ve Gelifltirme Çal flan liflkileri Yönetimi ve Çal flan n Kendi Kendine Hizmeti NSAN KAYNAKLARI B LG S STEM NE YÖNETSEL BAKIfi nsan Kaynaklar Bilgi Sisteminin Stratejik Aç dan ncelenmesi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Muhasebe ve Finans Bilgi Sistemleri G R fi MUHASEBE VE F NANS B LG S STEMLER N N KAPSAMI Muhasebe Fonksiyonu Finans Fonksiyonu Muhasebe ve Finans Fonksiyonunda Bilgi Sistemleri MUHASEBE VE F NANS B LG S STEMLER MUHASEBE VE F NANS B LG S STEMLER N N ALT S STEMLER Kay t flleme Sistemi Harcama fllemleri Döngüsü Has lat fllemleri Döngüsü Üretim fllemleri Döngüsü Büyük Defter ve Finansal Raporlama Sistemi Yönetsel Raporlama Sistemi ÜN TE 8. ÜN TE

8 viii çindekiler MUHASEBE VE F NANS MESLE Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

9 Önsöz ix Önsöz Anadolu Üniversitesi flletme Fakültesinin lisans program nda ders y l ndan itibaren yer alacak olan flletme Bilgi Sistemleri dersi için haz rlanm fl bu kitap 8 üniteden oluflmaktad r. Birinci ünitede, genel sistem yaklafl m n n temel kavramlar n n ö rencilere yal n bir biçimde tan t m n, iflletmenin bir sistem olarak ele al n fl izlemifltir. Bilgi kavram sistem yaklafl m yla incelenip veri, enformasyon ve bilgi terimlerinin benzerlik ve farkl l klar vurgulanm flt r. kinci ünitede, iflletme bilgi sistemlerini destekleyen teknolojilerden iflletme ö rencileri için gerekli olanlar n n aktar m na yer verilmifltir. Üçüncü ünitede iflletme için bilginin rolü, önemi ile iflletme içinde ve d fl nda bilgi ak fl üzerinde durulmufltur. Dördüncü ünite, birinci ve üçüncü ünitelerdeki teorik kavramlar n ve ikinci ünitedeki teknolojilerin iflletme bilgi sistemleri oluflturmak için bütünlefltirilmesine ayr lm flt r. zleyen dört ünite s ras yla Pazarlama, Üretim, nsan Kaynaklar ve Muhasebe- Finans bilgi sistemlerinin ayr nt l biçimde incelenmesini içermektedir. Böylelikle, yukar da sözü edilen üniteler yard m yla iflletme bilgi sistemleri formasyonunun ö renciye kazand r lmas na çal fl lm flt r. Bu yap l rken, kitab n ö rencinin tan mlara bo duruldu u ansiklopedik sözlük haline gelmesinden alabildi inde kaç n lm fl, çok say da kavram n ad n n s ralan p geçilmesi yerine daha az say da fakat önemli kavram n kendisinin ö renciye ö retilmesi amaçlanm flt r. Editörlü ü yayg nlaflt ran ve editörleri yazar seçimi konusunda herhangi bir güdüleme yoluna gitmeyen Rektör Prof.Dr. Davut AYDIN A sa lad bu adil kitap yaz m ortam nedeniyle flükranlar m sunar m. Bu kitab n k sa sürede ortaya ç kmas nda, baflta konular n n uzman yazarlar olmak üzere eme i geçen herkese teflekkür ederim. Kitab n kendilerine yararl olmas dileklerimle, flletme Fakültesi ö rencilerine baflar lar temenni ederim. Editör Prof.Dr. Hasan DURUCASU

10 1 filetme B LG S STEMLER Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Genel olarak sistem kavram n ve bilgi sistemini tan mlayabilecek, Bilgi sisteminin bileflenlerini s ralayabilecek, Veri, enformasyon, bilgi kavramlar n tan mlayabilecek, Bilgi sistemlerini s n fland rabilecek ve aç klayabilecek, flletmelerde karar verme ve bilgi iliflkisini aç klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Sistem Bilgi Sistemi Veri Enformasyon Bilgi Karar Karar Yap lar çindekiler flletme Bilgi Sistemleri Bilgi Sistemlerinin Esaslar G R fi S STEM KAVRAMI B LG S STEM filetmelerde B LG HT YACI filetmelerde KARAR VERME VE B LG L fik S

11 Bilgi Sistemlerinin Esaslar G R fi çinde bulundu umuz ça a ve bu ça da yaflayan topluma ad n veren bilgi, iflletmelerin yaflamlar n sürdürmelerinde, rakipleriyle yar flabilmelerinde ve amaçlar n en iyi flekilde yerine getirmelerinde, k sacas baflar l olmalar nda çok önemli bir role sahiptir. Öyle ki bilgi, vazgeçilmez bir üretim faktörü olarak, geleneksel üretim faktörleriyle birlikte an lmaktad r. Sermaye, hammadde, enerji ve iflgücü olarak s ralanabilen geleneksel üretim faktörlerinin do ru zamanda, do ru yerden, en ekonomik flekilde sa lanabilmesi ve do ru biçimde iflletme amaçlar na yönlendirilebilmesi için bilgiye ihtiyaç duyulmaktad r. flletme faaliyetlerine de er katan bilgiyse tesadüfi olarak ortaya ç kmamaktad r. Belirli bir emek ve zaman harcanarak belirli bir düzen içinde elde edilmekte, iflletme içerisinde sistemli bir flekilde yay lmaktad r. flletmeler için stratejik bir kaynak olan bilginin belirli bir düzen içinde elde edilmesini ve kullan lmas n sa lamaya yönelik çabalar, bilgi sistemlerinin varl n gerekli k lmaktad r. Bilgi sistemini oluflturan ögeler ve özelliklerin neler oldu unu aç klamadan önce, genel olarak sistem kavram üzerinde durmak, bilgi sisteminin anlafl lmas nda kolayl k sa layacakt r. S STEM KAVRAMI Sistem, günlük yaflant m zda s kça karfl laflt m z bir kavramd r. çinde bulundu- umuz toplumun yaflad ekonomik sistem, e itim sistemi, s nav sistemi, ulafl m sistemi gibi örneklerde sistem kelimesi do rudan yer al rken sistem kavram kendisiyle birlikte do rudan kullan lmasa da insan, iflletme, bilgisayar da sistem özelli i gösteren varl klard r. Bu örneklerde ortak olan özelliklerin ne oldu unu ortaya koymak sistem tan m n yapmay da kolaylaflt racakt r. Sistem olarak düflünülen her oluflumda bir bütünlük ve düzen söz konusudur. Bütünü oluflturan parçalar ve parçalar birbirine ba layan etkileflimler bulunmaktad r. Bu parçalar rastlant sonucu bir araya gelmemifl, bir amac gerçeklefltirmek üzere birleflmifllerdir. nsan, yaflama amac na yönelik canl bir sistemdir. Bu amac gerçeklefltirmede farkl ifllevleri üstlenmifl, birbirlerini etkileyen ancak, bir uyum içinde çal flan organlar n bir araya gelmesiyle oluflmufltur. flletmeler, kâr ve topluma hizmet amac na yönelik olan, üretim faktörlerinin bir araya gelmesi ve bir düzen içinde çal flmas yla bu amac gerçeklefltirmeye çal flan sistemlerdir. Yukar da verilen ve ço alt labilecek di er sistem örneklerinde de benzer ortak özellikler bulunmaktad r. Bu ortak özelliklerden yola ç k larak, sistem için afla daki tan m vermek uygun olacakt r.

12 4 flletme Bilgi Sistemleri Sistem olarak kabul edilen her oluflumda rastlant sal olmayan bir düzen ve bütünlük sözkonusudur. fiekil 1.1 Genel Olarak Sistem, Sistem S n r ve Sistemin Çevresi Sistem, belirli bir (ya da daha fazla) amaca (ya da sonuca) ulaflabilmek için bir araya getirilmifl, aralar nda iliflki bulunan kavramsal ya da fiziksel bileflenlerden meydana gelen bir bütündür (Esen, s.10). Bu tan mda dört önemli ö e bulunmaktad r: 1. Amaç (ya da sonuç) 2. Birden çok bileflen 3. Bileflenler aras ndaki iliflki 4. Bileflenlerin oluflturdu u bütün Amaç (ya da sonuç); sistemin en az bir ifllevinin bulunmas gereklili inin alt n çizmektedir. Birden çok bileflen; sistemi oluflturan parçalard r. Bileflenler aras ndaki iliflki; sistemi bileflenlerin bir araya getirilmesiyle oluflmufl anlams z parçalar y n olmaktan kurtaran ögedir. Bileflenleri birbirine ba layan ve bütünlefltiren, sistemin bileflenleri aras nda var olan (ya da var olmas gereken) iliflkilerdir. Bileflenlerin oluflturdu u bütün; tam, bir, tek parça olma anlam ndan çok, bileflenleri yard m yla belirli bir ifllevi yerine getiren bir oluflumu ifade eder. Sistemin yukar da verilen tan m nda birden çok bileflenden olufltu u belirtilmektedir. Di er yandan sistemi oluflturan bileflenler de ço u zaman kendi içinde bir bütün oluflturan alt bileflenlere ayr labilmektedir. Bu nedenle sistemi oluflturan ana parçalar alt sistem, alt sistemi oluflturan parçalar bileflen olarak adland rmak daha do ru bir yaklafl m olabilir. Bununla beraber sistem, alt sistem ya da bileflen isimlendirmeleri görecelidir. Sistem olarak tan mlanan bir bütün, farkl bir bak fl aç s alt nda alt sistem, hatta bileflen olarak ele al nabilir. Yukar da verilen örneklerde insan sistem, insan oluflturan her bir organ bileflendir. Ancak farkl organlar n yaflamak amac na yönelik olarak, alt amaçlar gerçeklefltirmek üzere bir araya gelip, bir düzen içinde çal flmalar, insana ait alt sistemleri ortaya ç karmaktad r. Solunum sistemi, dolafl m sistemi, sinir sistemi vb. insan sisteminin alt sistemleridir. Benzer flekilde, temelde iflletmenin ana amac na yönelik alt amaçlar için çal - flan pazarlama, üretim, insan kaynaklar ve muhasebe finansman gibi iflletme bölümleri de iflletme sisteminin alt sistemleri olarak de erlendirilebilir. Sistemin belirlenebilmesi için, öncelikle sistemin s n rlar n n ortaya konulmas gerekir. Ele al nan sistemin bileflenlerinin d fl nda kalan her fley sistemin çevresini oluflturur (Esen, s.10-12). Bu aç dan bak ld nda sistemin s n r, sistem ile çevresi aras ndaki ay r c olarak ele al nabilir. Genel olarak sistem, çevresi ve s n r fiekil 1.1 deki gibi gösterilebilir. Çevresiyle ya da çevresinde bulunan di- er sistemlerle hiçbir etkileflimi olmayan sisteme kapal sistem denir. Buna karfl n çevresiyle ya da çevresinde bulunan sistemlerle iliflkide olan, onlarla iletiflim ku- Sistem ran ve etkileflen sistemler aç k sistem olarak tan mlan r. Neredeyse bütün sistemler aç k sistem özelli i tafl maktad r. Sistemin s n r Çevre Aç k sistemde, sistemin çevresiyle iliflkisi s ras nda, çevreden sisteme do ru olan ak fla ya da çevreden sisteme dahil edilen unsura girdi denir. Tersine aç k sistemde sistemin çevresiyle iliflkisi s ras nda sistemden çevreye do ru olan ak fla ya da sistemden çevresine ihraç edilen unsura ç kt denir (Esen, s.10-15). Girdiyi ç kt ya dönüfltürmek için gerekli olan faaliyetler dizisinin gerçeklefltirilmesiyse süreç olarak bilinmektedir.

13 1. Ünite - Bilgi Sistemlerinin Esaslar 5 Buna göre aç k sistem fiekil 1.2 yard m yla temsil edilebilir. Aç k sistemler üzerinde gerçeklefltirilen iki önemli ifllev kontrol ve geribeslemedir. Sistem Kontrol iflle- vi, belirlenen amaçlara ya da sonuçlara ulaflabilmek için planlanm fl olan faaliyetlerin, gere ince yürütülüp yürütülmedi inin, Girdi Süreç Ç kt elde edilen ç kt lar n önceden belirlenen standartlara uygun olup olmad n n Sistemin s n r Çevre saptanmas na yönelik olarak gerçeklefltirilen tüm faaliyetler olarak tan mla- nabilir. Kontrol iflleviyle elde edilen sonuçlar, geribesleme olarak adland r lan ifllevle sisteme yeniden girdi olarak iletilir. Böylece amaçlanan ç kt lardan sapmalar varsa bunlar n düzeltilmesini sa lamaya yönelik gelifltirici, düzenleyici ve sistemin devaml l n sa lay c yönlendirmeler gerçeklefltirilir (Sürmeli, s.8). Aç k sistemlerde kontrol ve geribesleme ifllevi fiekil 1.3 de verildi i gibi temsil edilebilir. fiekil 1.2 Aç k Sistem Aç k sistemler, çevresinden girdi alan, girdi üzerinde faaliyetler gerçeklefltirip ç kt ya dönüfltüren ve bu ç kt y çevresine ileten sistemlerdir. fiekil 1.3 Geribesleme sinyalleri Geribesleme sinyalleri Sistemde Kontrol ve Kontrol Geribesleme Kaynak: James A. Kontrol sinyalleri Kontrol sinyalleri O BRIEN (1991), Introduction to Süreç Information Systems in Business Girdi Ç kt Management,Sixth Edition, Boston: Irwin Inc., s.13. Sistemin s n r Sistem Çevre Farkl sistem örnekleri verip, bu örneklerdeki sistem ögelerinin neler SIRA oldu unu S ZDEbelirleyiniz. Sistem Olarak flletme DÜfiÜNEL M DÜfiÜNEL M nsan ihtiyaçlar n karfl lamada bir araç olan iflletme; üretim ögeleri olan iflgücü, sermaye, enerji ve teknolojinin belirli amaçlar çerçevesinde planl ve uyumlu bir biçimde bir araya getirilmesiyle ekonomik mal ya da hizmet üreten SORU birimler olarak SORU tan mlan r (Karalar, s.10). flletmelerin temel amaçlar, kâr elde etmek ve insan ihtiyaçlar n karfl lamakt r. D KKAT D KKAT Bu amaçlara yönelik olarak bir araya getirilen bileflenler birbirleriyle etkileflimli olarak çal fl rlar. Söz konusu bileflenleri ayr nt l olarak incelemek mümkün olsa bile, bütüne bak fl kaybetmeden izleyebilmek için iflletmenin bileflenlerini, iflletme bölümleri biçiminde düflünebiliriz. Her bir bölüm iflletme sisteminin alt sistemleri olup, her alt sistemin kendi ifllevini yerine getirmeye yönelik olarak bileflenleri bulunmaktad r. flletmede yer alan bölümleri temel olarak Pazarlama, Üretim, nsan AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ 1 K T A P K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON

14 6 flletme Bilgi Sistemleri fiekil 1.4 Kaynaklar ve Muhasebe Finansman biçiminde s ralamak mümkündür. Bir k s m iflletmelerde Halkla liflkiler ve Araflt rma Gelifltirme bölümleri gibi bölümler de ayr bir alt sistem olarak yer almakla birlikte, kimi iflletmelerde bu bölümlere iliflkin ifllevler yukar da s ralanan temel bölümler bünyesinde gerçeklefltirilmektedir. flletme özelde kâr elde etmek, genelde topluma hizmet amac yla mal ve hizmet üretiminde bulunabilmek için hammadde, malzeme, enerji gibi girdiler üzerinde dönüfltürücü faaliyetler gerçeklefltirerek, bunlar yararl mal ve hizmet biçiminde ç kt ya dönüfltürürler. flletmeler, sözkonusu girdileri temin etme ya da mal ve hizmeti sunma esnas nda etkileflimde olmak zorunda oldu u bir çevre içinde yer almaktad r. Bu çevre; sat c lar, müflteriler, rakip iflletmeler, hissedarlar, finans kurumlar, sendikalar, toplum ve devlet biçiminde s ralanabilir. Yukar da verilen tan m ve aç klamalardan sonra iflletmelerin de birer aç k sistem oldu u görülebilir. flletme bir sistem olarak fiekil 1.4 yard m yla gösterilebilir. Sistem Yaklafl m ile flletme Toplum Rakipler Kaynak: James A. O BRIEN, George M. Marakas (2011) Management Information Systems, 10. ed. New York:McGraw-Hill Irwin, s.30. Tedarikçiler Resmi Kurumlar Ekonomik Kaynaklar: nsan Para Malzeme Makinalar Arazi Tesisler Enerji Bilgi Kontrol Yönetim Bilgi Sistemleri flletme Süreçleri: Ürün ve hizmetleri üretme, gelifltirme, pazarlama ve ulaflt rma Müflteri Destek hizmetleri Di er Süreçler Geri Besleme Ürün ve Hizmetler: Ürünler Hizmetler Ödemeler Katk lar Bilgi Di er Etkiler Girdi Süreç Ç kt Paydafllar Müflteriler Finansal Kurumlar Sendikalar B LG S STEM Bilgi sistemleri ve bilgi teknolojileri iflletmelerin baflar s nda hayati bir öneme sahiptir. Günlük ifllemlerin etkin olarak sürdürülebilmesi, iflletmenin etkin olarak yönetilebilmesi ve rekabet üstünlü ü sa layabilmesi için iyi iflleyen bir bilgi sistemine sahip olmalar gereklidir. Bilgi sisteminin baflar s yaln zca maliyet, zaman ve bilgi kaynaklar n n kullan m n minimize etmek biçimindeki verimlilik ölçüsü ile ölçülmemelidir. Bilgi sisteminin ayn zamanda etkinlik ölçüsü olarak düflünülebilen, iflletme stratejilerini, iflletme süreçlerini ve iflletmenin kurumsal yap s n ve kültürünü de iflletmenin de erini yükseltecek biçimde desteklemesi gereklidir (O Brien ve Marakas 2010, s.4).

15 1. Ünite - Bilgi Sistemlerinin Esaslar Bilgi sistemi, verinin kaynaklar ndan toplanarak kullan labilir yararl bilgiye dönüfltürülmesi ve iflletme içinde ilgili kifli ve birimlere yay lmas amac yla bir araya getirilen bilgisayar donan m, yaz l m, veri kaynaklar, a teknolojileri ve insan bileflenlerinden oluflan bir bütün olarak tan mlanabilir (O Brien ve Marakas, 2011, s. 4). Söz konusu bu bileflenlerin ayr nt lar ikinci ünitede yer almaktad r. Bilgi sisteminin girdisi veri, ç kt s bilgidir. Veriyi bilgiye dönüfltürmek için gerekli olan ifllemler bütünü de bilgi sisteminin süreci olarak düflünülebilir. Veri, enformasyon ve bilgi kavramlar n n s kl kla birbiri yerine ayn anlamda kullan ld klar görülmektedir. Ancak söz konusu kavramlar aras nda gerçekte farkl l klar oldu undan veri, enformasyon ve bilgi kavramlar, izleyen kesimde verildi- i gibi tan mlanabilir. Veri, harf, rakam, çeflitli sembol ve iflaretlerle temsil edilen, ham, ifllenmemifl gerçekler ya da izlenimlerdir (Ö üt, s. 10). Olaylara iliflkin nesnel gerçekler olup birbiriyle iliflkilendirilmemifltir. Veri, kurumsal amaçlara ba l olarak faaliyetlerin yap land r lmam fl bir biçimde kayd d r. Bir baflka ifadeyle veri, özümlenmemifl ve yorumlanmam fl gözlemler, ifllenmemifl gerçekler olarak da tan mlanabilir (Barutçugil, s.57). Veriler baflka verilerle iliflkilendirilip analiz edilmedikleri sürece ne yap lmas ve nas l yap lmas gerekti i konusunda karar vericilere yard mc olamazlar. Örnek olarak, bir markette gün boyunca sat lan tüm ürünler kasadan geçirilirken kaydedilirler. Bu kay tlar iflletme için birer veri olup tek bafl na bir anlam ifade etmez. Enformasyon, verinin bir anlam oluflturacak flekilde düzenlenmifl halidir (Barutçugil, s.57). Toplanan veriler, çok yönlü olarak, birbiriyle iliflkilendirilip enformasyon haline gelerek, de er yaratmak için en gerekli kaynak niteli ini kazanmaktad r. Veriden farkl olarak enformasyon, tek bafl na anlaml d r. Bununla birlikte yaln zca ilgili kifli için bir anlam tafl maktad r. lgili kifliye olay ve nesneleri yorumlamak için bir bak fl aç s kazand r r. Veriden çok daha zengin bir içeri e sahip olan enformasyon; yaz l, sözlü ya da görsel bir mesajd r. Her mesajda oldu u gibi enformasyonun aktar lmas için bir gönderen ve bir al c olmas gerekmektedir. Enformasyon, mesaj alan kiflinin alg lamas n n de iflmesi ve yarg s üzerinde etki yapmay hedefler (Barutçugil, s.57). flletmenin içinden ve iflletmenin çevresinden al nan birçok mesaj ve haber enformasyondur. Enformasyon, yorum yapabilme, bilgi yaratma ve karar vermede kullan l r. Markette sat lan ürünlerin kay tlar örne- ine dönersek, her bir kay t veri olarak tek bafl na bir anlam ifade etmezken, belirli bir ürüne iliflkin günlük, haftal k ya da ayl k toplam sat fl miktar bir anlam kazanarak enformasyona dönüflecektir. Bilgi, kiflisel anlamda düzenlenmifl enformasyondur. Ö renme ve deneyim yoluyla kazan lm fl olan önceki bilgilerle bütünleflmifl ve özümlenmifltir. Kararlarda ve davran fllarda etkilidir. Bilgi, insanlar n tüm yaflam boyunca ö rendiklerinin ve deneyim yoluyla kazand klar n n toplam d r. nançlar ve de erlere de dayanmaktad r. nsanlar aras nda iletiflim yoluyla enformasyon ak fl bilginin oluflmas n sa lar. E er al nan enformasyon bir de er tafl yorsa onu alan kiflinin varolan bilgi birikimiyle bütünlefltirilir ve bilgi deposuna eklenir. E er bir de er tafl m yorsa reddedilir ve silinir (Barutçugil, s.58). Bilgi düflüncelerin, deneyimlerin, öngörü ve sezgilerin, amaca yönelik enformasyonla bir araya getirilip birlikte de erlendirilmesi sonucunda elde edilir. (Ayd ntan, s.8) Market örne inde, ayn ürünün farkl markalara ait günlük, haftal k ya da ayl k sat fl miktarlar n n karfl laflt r lmas yla pazar paylar n n belirlenmesi, buna göre sat fl ve pazarlama stratejilerinin belirlenmesi, enformasyonun bilgiye dönüfltürülmesidir. 7 Bilgi sisteminin bileflenleri, bilgisayar donan m, yaz l m, veri kaynaklar, a teknolojileri ve insan biçiminde s ralanabilir. Veri ham gözlemler ya da izlenimler enformasyon verinin bir anlam içerecek biçimde düzenlenmesiyken bilgi, enformasyonun önceden bilinenler, de erler ve inançlarla bütünlefltirilmifl biçimidir.

16 8 flletme Bilgi Sistemleri Verinin enformasyon ve bilgiye dönüfltürülmesi veri iflleme ve enformasyon iflleme süreçleriyle gerçeklefltirilmektedir. fiekil 1.5 Veri flleme fiekil 1.6 Enformasyon flleme Veri flleme ve Enformasyon flleme Çeflitli kaynaklarda veri iflleme ve bilgi iflleme kavramlar ndan söz edildi i, bunlar n birbiri yerine kullan ld ya da kar flt r ld görülmektedir. Bununla birlikte veri ve bilgi kavramlar na iliflkin olarak verilen tan mlardan yola ç k larak, bilgi iflleme kavram yerine, enformasyon iflleme kavram n n tercih edilmesi daha do ru bir yaklafl m olacakt r. Yine önceki aç klamalardan, tan mlar ndan gelen farkl l klara paralel olarak, veri iflleme ve enformasyon iflleme kavramlar n n farkl süreçler oldu u da anlafl labilir. Veri iflleme, ham verilerin belirli ifllemlerden geçerek ifllenmifl duruma (enformasyona) dönüfltürülmesi sürecidir. Böylece veri iflleme sürecinde, girdi veri, ç kt enformasyondur. Enformasyon iflleme ise, ifllenmifl verinin (enformasyonun), belirli ifllemlerden geçirilerek, karar almaya destek olacak biçime (bilgiye) dönüfltürülmesi sürecidir. Buna göre bilgi iflleme sürecinde girdi enformasyon, ç kt ise bilgidir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, bir kifli ya da birim için, enformasyon iflleme süreci sonunda elde edilen bilginin, baflka bir kifli ya da birim için yaln zca bir veri olabilece i ve bu verinin, farkl bir karara destek olabilmesi için, yeni bir enformasyon iflleme sürecinden geçmesi gerekti idir (Bensghir, s.21). Veri iflleme sürecinde gerçeklefltirilen faaliyetler; kaydetme, s n flama, s ra- Veri Veri flleme Süreci Enformasyon lama, hesaplama, özetleme, ço altma, saklama, eriflme ve iletme biçiminde s ralanabilir. Enformasyon iflleme sürecindeyse veri iflleme sürecinde sözü edilen ifllemlerden gerekli olanlar uygulanmakla birlikte, farkl olarak, analiz ve raporlama faaliyetleri daha yo un biçimde gerçeklefltirilmektedir. Enformasyon Enformasyon flleme Süreci Bilgi fiekil 1.7 den de izlenebilece i gibi bilgi sistemi, bütün olarak düflünüldü ünde veri - enformasyon - bilgi dönüflümünü gerçeklefltirmektedir. fiekil 1.7 Bilgi Sisteminde Veri- Enformasyon- Bilgi Dönüflümü Veri Veri flleme Süreci Enformasyon Enformasyon flleme Süreci Bilgi

17 1. Ünite - Bilgi Sistemlerinin Esaslar 9 Bu noktada vurgulanmas gereken bir baflka konu, pek çok kaynakta bilgi iflçisi olarak ifade edilen çal flanlar n, asl nda veri iflçisi ve bilgi iflçisi biçiminde bir ayr ma tabi tutulmalar gereklili idir. Sekreter, katip ya da ön muhasebe gibi büro çal flanlar, iflletmede gerçekleflen her türlü hareketi kaydetme ve iflleme sorumlulu- unda olup veri iflçisi konumundad rlar. Buna karfl n mühendis, mimar, bilim adam gibi ürün ve hizmetleri tasarlay p, enformasyonu iflleyerek bilgiye dönüfltürme sorumlulu unda olan çal flanlarsa bilgi iflçisi olarak adland r l rlar (Laudon ve Laudon, s.18). Bilgi Sistemlerinin S n fland r lmas Bilgi sistemleri, kavramsal olarak farkl biçimlerde s n fland r labilir. Genel bir s - n fland rma, bilgi sistemlerinin ifl süreçlerini ya da yönetim kararlar n destekleyenler biçiminde iki bafll k alt nda incelenmesidir. fiekil 1.8 bilgi sistemlerine iliflkin bu s n fland rmay göstermektedir. fiekil 1.8 Bilgi Sistemlerinin S n fland r lmas Bilgi Sistemleri fl Süreçlerini Destekleyen Bilgi Sistemleri fl Süreçleri Destek Sistemleri Yönetim Destek Sistemleri Yönetim Kararlar n Destekleyen Bilgi Sistemleri Uzmanlaflm fl flleme Sistemleri Kay t flleme Sistemleri flletme Hareketlerini flleme Süreç Kontrol Sistemleri Endüstriyel Süreçlerin Kontrolü flbirli i Sistemleri Tak m ve Çal flma Gruplar n n flbirli i Yönetim Bilgi Sistemleri Yöneticiler çin Önceden Belirlenmifl Raporlama Karar Destek Sistemleri Etkileflimli Karar Destek Yürütüm Bilgi Sistemleri Yürütücüler çin Uygun Hale Getirilmifl Bilgi Uzmanlaflm fl flleme Sistemleri Uzman Sistemler Karar Vericilere Uzman Tavsiyeler Bilgi Yönetim Sistemleri Kurumsal Bilginin Yönetimi Stratejik Bilgi Sistemleri Rekabet Üstünlü ünü Destekleme Fonksiyonel Bilgi Sistemleri Temel flletme Fonksiyonlar n Destekleme Kaynak: James A. O BRIEN, George M. Marakas (2011), Management Information Systems, 10. ed., New York:McGraw-Hill Irwin, s.13. fl Süreçleri; iflletmelerin amaçlar n gerçeklefltirmek, bir ürün ya da hizmet üretmek için düzenlenen, koordine edilen faaliyetlerden oluflan, birbirleriyle mant ksal olarak iliflkili görev ve davran fllard r (Laudon ve Laudon, s.11). Yeni ürün gelifltirme, bir siparifl oluflturma ve gerçeklefltirme, pazarlama plan oluflturma, yeni personel alma ifl süreçlerine verilebilecek örneklerdir. fl süreçleri, ürün ya da hizmet üretmek için gerekli olan faaliyetlerin programl bir flekilde derlenmesidir. Bu faaliyetler ifl süreçlerine dahil olanlar n aras ndaki materyal, enformasyon ve bilgi ak fl yla desteklenir. fl süreçleri, ayn zamanda iflletmelerin ifli, enformasyonu, bilgiyi koordine etti i özgün yollar ve ifli koordine etmek için yönetimin seçti i

18 10 flletme Bilgi Sistemleri yollard r. Bir iflletmenin performans, büyük ölçüde ifl süreçlerini ne kadar iyi tasarlad na ve koordine etti ine ba l d r. Bir iflletmenin ifl süreçleri, iflletmeye rakiplerinden daha iyi düzenlemeler yapmay ve yenilikler getirmeyi sa larsa rekabet gücünün kayna olabilir. fl süreçleri h zl çözüm oluflturmay ve etkinli i engelleyen eski çal flma yollar na dayan rsa ayn zamanda pasifli in sorumlusu da olabilir. Tablo 1.1 faaliyet alanlar n n her biri için baz tipik ifl süreçlerini göstermektedir. Tablo 1.1 Faaliyet Alanlar fl Süreçlerine liflkin Örnekler S n fland r lmas Kaynak: Kenneth C.Laudon ve Jane P.Laudon (Çeviri Editörü: U ur Yozgat) (2011), Yönetim Biliflim Sistemleri Dijital flletmeyi Yönetme, Ankara:Nobel Akademik Yay nc l k, s.43. Faaliyet Alan malat ve Üretim Sat fl ve Pazarlama Muhasebe ve Finans nsan Kaynaklar fl Süreci Ürün oluflturma Kaliteyi kontrol etme Hammadde ve Malzemelere iliflkin faturalar düzenleme Müflterileri tan ma Ürün hakk nda müflteri fark ndal sa lama Ürünü satma Kredi sa layan kurumlara ödeme yapma Finansal durum tablolar oluflturma Nakit hesaplar n yönetme Çal flanlar istihdam etme Çal flanlar n ifl performans n de erlendirme flletmelerde ifl süreçleri taraf ndan üretilen ve kullan lan verileri iflleyecek bilgi sistemlerine her zaman ihtiyaç duyulmaktad r. fiekil 1.8 de fl Süreçleri Destek Sistemleri bafll alt nda gösterilen bu sistemler, iflletme içi ve iflletme d fl ndaki kullan c lar için çeflitli bilgileri üretirler. Bununla birlikte, ürettikleri bu bilgiler içinden hangisinin, yöneticiler taraf ndan karar verme sürecinde kullan lacak en iyi bilgi oldu unu belirlemezler. Bu amac yerine getirebilmek için, genellikle Yönetim Bilgi Sistemleri taraf ndan gerçeklefltirilecek ileri bir ifllem gereklidir. flletmelerin ifl süreçleri destek sistemlerinin rolü iflletmenin hareketlerini ifllemek, endüstriyel süreçleri kontrol etmek, giriflimin iletiflim ve iflbirliklerini desteklemek, kurumsal veritabanlar n verimli biçimde güncellemektir. fl süreçleri destek sistemlerinin önemli örneklerinden olan kay t iflleme sistemleri iflletmedeki hareketlerin sonucunda ortaya ç kan verilerin kaydedilip ifllenmesi, ifl süreçlerine iliflkin veritaban n n güncellenmesi ve iflletmeye iliflkin belgelerin üretilmesi ifllemlerini gerçeklefltiren bilgi sistemleridir. Sat fl ve envanter kay tlar, ön muhasebe ifllemleri gibi ifllemler, kay t iflleme sisteminin ifllevlerine örneklerdir. Bu sistemler iflletme hareketlerini temel olarak iki yolla ifller. Y n ifllemede (batch processing) iflletmedeki hareketlere iliflkin veriler belirli bir süre içinde biriktirilir, daha sonra toplu olarak ifllenir. Gerçek zamanl ifllemede (real-time processing) ise veriler, hareket ortaya ç kar ç kmaz ifllenir. Süreç kontrol sistemleri, fiziksel süreçleri gözler ve kontrol ederler. Örne in; bir petrol rafinerisi, kimyasal ifllemleri kesintisiz gözlemek ve rafineri süreçlerini kontrol etmeye yönelik anl k ayarlamalar yapmak için bilgisayarlarla ba lant l elektronik sensörler kullan rlar. flbirli i sistemleri, tak m ve çal flma gruplar aras ndaki iletiflimi, verimlili i art ran, iyilefltiren bilgi sistemleridir. Bu sistemler kimi zaman ofis otomasyon sistemleri olarak adland r lan uygulamalar içerirler. Örne in; bir proje tak m nda yer alan bilgi iflçileri elektronik mesaj göndermek ya da almak için elektronik postay, faaliyetlerini koordine etmek üzere yapacaklar elektronik toplant için video konferans kullanabilirler.

19 1. Ünite - Bilgi Sistemlerinin Esaslar 11 Bilgi sistemleri uygulamalar, yöneticiler taraf ndan verilecek kararlar destekleyecek bilgiyi üretmeye odakland klar nda yönetim destek sistemleri olarak adland - r l rlar. Farkl yönetim düzeylerindeki tüm yöneticiler için, karar vermeye destek sa layacak bilgiyi üretme karmafl k bir ifltir. Çeflitli karar verme sorumluluklar n destekleyen temel bilgi sistemleri kavramsal olarak, yönetim bilgi sistemleri, karar destek sistemleri ve yürütüm bilgi sistemleri biçiminde s ralanabilir. Yönetim bilgi sistemleri, yöneticilerin kararlar na destek olacak bilgiyi üretir ve özet bir rapor biçiminde sunar. Örne in; sat fl yöneticileri, a a ba l bilgisayarlar - n ve web taray c lar n, ürünlerinin sat fl sonuçlar hakk ndaki anl k görüntüleri, her bir sat fl personeli taraf ndan gerçeklefltirilen sat fllar de erlendiren günlük sat fl analiz raporlar n, kurumsal intranet üzerinden almak için kullanabilirler. Karar destek sistemleri, yöneticilere karar verme süreci boyunca do rudan bilgisayar deste i sa larlar. Örne in; bir reklam müdürü reklam bütçesini nas l harcayaca na karar verirken e er-ise (what-if) analizini gerçeklefltirmek üzere karar destek sistemini kullanabilir. Ya da bir üretim müdürü, yeni reklam kampanyas, üretim için gerekli olan hammaddenin konumu ve elde edilebilirli ine ba l olarak beklenen sat fllar tahmin edip, ne kadar ürün üretmesi gerekti ine karar vermek için karar destek sistemini kullanabilir. Yürütüm bilgi sistemleri, yürütücü, yönetici konumunda olan karar vericilere, kolayca anlafl l r görüntüler (grafik, özetleyici istatistik, tablo vb.) elde etmek için, genifl bir çeflitlili e sahip iç ve d fl bilgi kaynaklar ndan elde edilen kritik bilgileri sa lar. Örne in; üst kademe yöneticileri kurumsal ve rekabete dayal performans alanlar n n kilit noktalar n vurgulayan anl k metinleri ve grafikleri görebilmek için dokunmatik ekranl uç birimleri kullanabilir. Bilgi sistemlerinin di er s n fland rmalar fiekil 1.8 de uzmanlaflm fl iflleme sistemleri bafll alt nda yer alan bilgi sistemleridir. Söz konusu bu sistemler, ifl süreçleri ya da yönetim uygulamalar ndan herhangi birini destekleyebilirler. Örne- in; uzman sistemler, ekipman belirleme gibi bir ifl süreci ya da kredi portföy yönetimi gibi yönetsel bir karar süreci için uzman tavsiyeler sa lar. Bilgi yönetim sistemleri, çal flanlara ve yöneticilere ürünü ortaya koyma, ifl süreçlerini düzenleme ve ifl süreçlerine iliflkin bilgilerin tüm iflletme içinde yay lmas na yönelik destek sunan bilgi sistemleridir. Pazarlama, üretim, muhasebe, finans, insan kaynaklar gibi temel iflletme fonksiyonlar n desteklemeye yönelik olarak ifl süreçleri ya da yönetsel uygulamalara odaklanm fl olan bilgi sistemleriyse fonksiyonel bilgi sistemleri olarak adland r lmaktad r. (Kitab n izleyen ünitelerinde fonksiyonel bilgi sistemleri ayr nt l olarak incelenmektedir.) Son olarak stratejik bilgi sistemleri, iflletmenin rakiplerine karfl stratejik üstünlükler kazanmas na yard mc olmak için, iflletme ürünlerine, hizmetlerine ve iflletme süreçlerine bilgi teknolojilerini uygulayan sistemlerdir. Burada vurgulanmas gereken bir nokta, gerçek ifl yaflam ndaki iflletme uygulamalar nda yukar da sözü edilen farkl bilgi sistemlerinin birlefltirildi idir. Bilgi sistemlerinin yukar da yap lan kavramsal s n fland rmas nda amaç bilgi sistemlerinin iflletmede üstlendikleri farkl rolleri vurgulamakt r. Uygulamada bu roller, birbiriyle birlefltirilmekte ya da çeflitli fonksiyonlar yerine getiren çapraz fonksiyonel bilgi sistemleri biçiminde ortaya ç kmaktad r. Bu nedenle bilgi sistemlerinin ço u, iflletmede gerçekleflen hareketlerin kayd n tutman n yan nda iflletme fonksiyonlar - na ve çeflitli düzeylerdeki yöneticilerin karar vermelerine destek verecek bilgileri üretmek üzere tasarlanm flt r. Bilgi sistemlerinin s n fland r lmas nda temel ayr m neye göre yap lm flt r? DÜfiÜNEL M 2 DÜfiÜNEL M SORU SORU

20 12 flletme Bilgi Sistemleri Bilgi, ihtiyaç duyuldu u anda elde edilebilmeli, do ru, eksiksiz, aç k olmal d r. filetmelerde B LG HT YACI flletmelerde geçmifli hat rlamak, bugünü izleyebilmek ve gelece i planlayabilmek amac yla bilgiye ihtiyaç duyulmaktad r. Ekonomik, sosyal ve politik çevre faktörlerinin etkisi alt nda olan iflletmeler, giderek karmafl k bir yap ya bürünmektedirler. Karmafl klaflan bu yap içinde, iflletmelerin amaçlar na ulaflacak biçimde yönetilebilmesi ve iflletilmesi için, daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulmaktad r. Bu nedenle bilgi, günümüz iflletmelerinde kaynak olarak neredeyse geleneksel üretim faktörlerinden daha önde gelen bir önem tafl maya bafllam flt r. Geleneksel üretim faktörleri olan hammadde, sermaye ve ifl gücünün do ru zamanda, do ru yerden, en düflük maliyetle ve en iyisi olacak biçimde sa lanabilmesi de gerekli bilgiye sahip olmakla mümkün olmaktad r. Ancak bilgiye sahip olmak tek bafl na yeterli de ildir. Bu bilginin nas l kullan laca n n da bilinmesi gerekir. Bilgi, günlük ifllerin yürütülebilmesi ve farkl düzeylerde bulunan yöneticilerin do ru kararlar verebilmelerinde yaflamsal öneme sahiptir. Do ru kararlar verebilmek ve dolay s yla iflletme amaçlar na ulaflabilmek için, iyi nitelikte bilgilere ihtiyaç duyulmaktad r. yi nitelikle ifade edilmek istenen, bilginin de erli ve yararl bilgi olma nitelikleridir. Bilginin Nitelikleri Bilginin de erli ve yararl bilgi olma nitelikleri, üç boyutta ele al nabilir. Bunlar, zaman, içerik ve biçim boyutlar d r. Zaman Boyutu: Bilginin elde edilmesini, vaktindelik, güncellik, s kl k, zaman dilimi aç lar ndan ele al r. Bilgi, zaman nda, bir baflka ifadeyle ihtiyaç duyuldu u anda elde edilebilmelidir. Bilgi elde edildi inde, en son de ifliklikleri kapsayacak flekilde güncel olmal d r. Zaman nda elde edilemeyen ve dolay s yla ihtiyaca cevap verme anlam nda eskimifl olan bilginin bir anlam ve de eri yoktur. Bilgi gerekli s kl kta elde edilebilmelidir. Son olarak geçmifl, flimdiki ve gelecek zaman dilimlerini kapsayacak flekilde bilgi sa lanabilmelidir. çerik Boyutu: Elde edilen bilginin do ruluk, ilgililik, taml k, özlük, kapsam, performans aç lar ndan de erlendirilmesidir. Elde edilen bilgi hatas z olmal d r. Belirli kifli ya da birimlerin belirli bir durumda ihtiyaç duydu u bilgi, söz konusu durum ya da konuyla ilgili olmal d r. htiyaç duyulan bilginin tamam eksiksiz biçimde elde edilebilmelidir. Yaln zca ihtiyaç duyulan bilgi sa lanmal d r, gereksiz fazla bilgi elde edilmemelidir. Bilgi ihtiyaca göre genifl ya da dar bir kapsamda iflletme içine ya da iflletme d fl na odaklanm fl olabilir. Bilgi tamamlanan faaliyetlerin, kaydedilen ilerlemenin ya da biriken kaynaklar n ölçülmesiyle performans (rand - man ) ortaya ç karabilir. Biçim Boyutu: Bilginin aç kl k, ayr nt, düzen, sunum, ortam (iletiflim arac ) boyutu olarak ele al nmas d r. Bilgi anlafl lmas kolay biçimde, aç k olmal d r. htiyaca göre, ayr nt l ya da özet bilgi sa lanmal d r. Bilgi önceden belirlenmifl bir s - rada düzenlenebilir. Bilgi; sözlü, metin, say sal, grafiksel ya da di er biçimlerde düzenlenebilir. Bilgi ka da bas l belgeler, video görüntüleri, ses kay tlar ya da di- er ortamlar biçiminde sa lanabilir. filetmelerde KARAR VERME VE B LG L fik S Karar verme kavram, amaçlanan sonuca ulaflabilmek için, mevcut olanak ve koflullarda mümkün olabilecek farkl davran fl biçimleri içinden en uygun görüneni seçmek biçiminde tan mlanabilir (Fergan, s.6-7).