ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU I BİLDİRİLER CİLT 1

Transkript

1 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU I BİLDİRİLER CİLT 1

2 Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi Yayın No: 10 ISBN Takım No: ISBN Cilt-1: Editörler Prof. Dr. Zekeriya Kurşun Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör Kapak, İç Düzen Artus İletişim Sanatları Baskı, Cilt Seçil Ofset İstanbul, Ocak 2004 Üsküdar Sempozyumu Yer: Üsküdar Belediyesi Çamlıca Eğitim Merkezi Tarih: Mayıs 2003 Düzenleyen: Üsküdar Belediyesi

3 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU I MAYIS 2003 BİLDİRİLER CİLT 1 Editörler Prof. Dr. Zekeriya Kurşun Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör Ü S K Ü D A R B E L E D Y E B A fi K A N L I I

4 Teşekkür Mayıs 2003 tarihlerinde Üsküdar Belediyesi Çamlıca Eğitim Merkezi nde 1. Üsküdar Sempozyumu nun gereçekleşmesini sağlayan herkese ve özellikle Bilim ve Düzenleme Kurullarına teşekkür ederim. Yılmaz Bayat Üsküdar Belediye Başkanı Bilim Kurulu Halil İnancık, Prof. Dr. (Başkan) Ahmet Yüksel Özemre, Prof. Dr. Semavi Eyice, Prof. Dr. Orhan Okay, Prof. Dr. Selçuk Mülayim, Prof. Dr. Korkut Tuna, Prof. Dr. Nazif Gürdoğan, Prof. Dr. Bilal Eryılmaz, Prof. Dr. Zekeriya Kurşun, Prof. Dr. Raşit Küçük, Prof. Dr. Davut Dursun, Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili, Doç. Dr. Nihat Öztoprak, Doç. Dr. Alim Kahraman, Dr. Kemal Kahraman, Dr. Sempozyum Koordinatörü Ahmet Emre Bilgili Düzenleme Kurulu Ahmet Emre Bilgili Ali Yeşildal Bülent Arı Celil Güngör Hamza Elmas Kemal Kahraman Necdet Atasoy Seyfettin Ünlü Zekeriya Kurşun

5 İçindekiler Sunuş...7 Yılmaz Bayat, Üsküdar Belediye Başkanı Editör den...9 Zekeriya Kurşun, Prof. Dr. Ahmet Bilgili, Doç. Dr. Kemal Kahraman, Dr. Celil Güngör Açış Konferansı...11 Halil İnalcık, Prof. Dr. TARİHTE ÜSKÜDAR FETİHTEN ÖNCEKİ ÜSKÜDAR...17 Semavi Eyice, Prof. Dr. ÜSKÜDAR SAVAŞI VE BİZANS IN TEMELLERİ...21 Turhan Kaçar, Yrd. Doç. Dr. SELÇUKLULARIN İSTANBUL U GÖRDÜKLERİ İLK MEKÂN: ÜSKÜDAR...29 Abdurrahim Tufantoz, Yrd. Doç. Dr. 16. VE 17. YÜZYILLARDA ÜSKÜDAR IN MAHALLELERİ VE NÜFUSU...42 Ahmet Güneş, Doç. Dr. KANÛNÎ DÖNEMİ ÜSKÜDAR PARA VAKIFLARI...57 Tahsin Özcan, Dr. ÜSKÜDAR TARİHİNDEN BİR KESİT: BULGURLU KÖYÜNÜN AZİZ MAHMUD HÜDAYİ YE TEMLİKİ...68 Zekai Mete XVIII. YÜZYIL ORTALARINDA ÜSKÜDAR VE ÇEVRESİNDEKİ HAMAMLAR...79 Nahide Şimşir, Yrd. Doç. Dr. OSMANLI SARAY TÖRENLERİNİN ÜSKÜDAR A YANSIMASI...90 Dündar Ali Kılıç, Yrd. Doç. Dr. ÜSKÜDAR NAMAZGÂHLARI...97 Mustafa Özdamar KIRIM SAVAŞINDA ÜSKÜDAR VE İNGİLİZ ASKERLERİ Azmi Özcan, Prof. Dr. OSMANLI ÜSKÜDAR INDA AYDINLATMA Mehmet Mazak OSMANLI SU MEDENİYETİ: ÜSKÜDAR DAKİ SU TESİSLERİ BAĞLAMINDA BİR DEĞERLENDİRME İsmail Orman ÜSKÜDAR DA BİRLİKTE YAŞAMA TECRÜBESİ Kemal Kahraman, Dr. ÜSKÜDAR ERMENİ CEMAATİ TARİHİNDE BİR GEZİNTİ Elmon Hançer, Dr. ŞAM VE İSTANBUL / ÜSKÜDAR DA SA DEDDİN CİBAVİ İZLERİ Abdüsselâm Uluçam, Prof. Dr. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ÜSKÜDAR MEVLEVÎHÂNESİ Sezai Küçük, Yrd. Doç. Dr. ÜSKÜDAR CELVETÎ TEKKELERİ Hasan Kamil Yılmaz, Prof. Dr. MİLLÎ MÜCADELE VE ÖZBEKLER TEKKESİ Süleyman Beyoğlu, Prof. Dr.

6 SOSYAL HAYAT VE ÇEVRE ÜSKÜDAR IN TÜRKİYE KİMLİĞİ: ÜSKÜDAR ANADOLU Mahmut Karaman, Yrd. Doç. Dr. ÜSKÜDAR I KABE TOPRAĞI KILMAK Nazif Gürdoğan, Prof. Dr. İSTANBUL GECEKONDU KİMLİĞİ Orhan Türkdoğan, Prof. Dr. UYGULAMALI HALKBİLİMİ BAĞLAMINDA ÜSKÜDAR ARAŞTIRMALARI VE TÜRK HALK KÜLTÜRÜ MÜZESİ Özkul Çobanoğlu, Doç. Dr. YEREL YÖNETİMLERDE YÖNETİM GELİŞTİRME ÇALIŞMALARI Celil Güngör - Hasan Öncü ÜSKÜDAR DA MAHALLİ İDARELER SEÇİMLERİ ( ) Davut Dursun, Doç. Dr. YENİDEN DAĞITIM KÜLTÜRÜ OLARAK ÜSKÜDAR RAMAZAN ÇADIRI Ahmet Emre Bilgili, Doç. Dr. GÖÇMENLERİN ŞEHİR ALGISI VE ŞEHİRLİLEŞMELERİNİN GECİKME SEBEPLERİ Ali Rıza Abay, Doç. Dr. ÜSKÜDAR DA BİR AMERİKAN OKULU Betül Aydın, Prof. Dr. ÜSKÜDAR AMERİKAN KIZ KOLEJİ NİN KISA TARİHİ Teyfur Erdoğdu ÜSKÜDAR IN KAYBOLAN KOKULARI Ahmed Yüksel Özemre, Prof. Dr. ÜSKÜDAR IN DUYGUSAL İKLİMİ Ahmet Şirin, Yrd. Doç. Dr. TÜRKİSTAN DAN GELEN BİR İSİM VE EFSANE: KIZ KULESİ Tuncer Baykara, Prof. Dr. YENİ RESTORASYONUYLA KIZ KULESİ Zehra Öngül ÜSKÜDAR DA ÇEVRE VERİLERİNİN OSMANLI DÖNEMİ CAMİLERİNİN YERLEŞİMİNE ETKİSİ Selda Karaosman - İmre Özbek Eren BATILILAŞMA DÖNEMİ MİMARİSİ VE BEYLERBEYİ SARAYI Şeyda Üstünipek BEYLERBEYİ SARAYI NIN MEKAN TASARIMI AÇISINDAN ÜSKÜDAR VE İSTANBUL A KAZANDIRDIĞI ÖNEM Deniz Demirarslan, Yrd. Doç. Dr. BEYLERBEYİ SARAYI NIN TARİHİ ÇEVRESİNİN BOZULMA NEDENLERİ Erdal Eren, Dr. DÜNDEN BUGÜNE BAĞLARBAŞI, ALTUNİZADE VE KISIKLI DAKİ KÜLTÜR MİRASIMIZ İsmail Hakkı Kurtuluş MODERNLEŞEN OSMANLI PARKLARININ ÜSKÜDARDAKİ ERKEN İKİ ÖRNEĞİ: MİLLET BAHÇESİ VE DOĞANCILAR PARKI Tayfun Gürkaş ÜSKÜDAR İLÇESİNDEKİ BAZI KORULARIN FONKSİYONEL DEĞERLERİ VE İSTANBUL HALKINA HİZMETLERİ Ünal Asan, Prof. Dr. - Ahmet Yeşil, Doç. Dr. Sinan Destan, Dr. - İbrahim Özdemir, Dr. Ulaş Yunus Özkan ÜSKÜDAR IN CANLI KÜLTÜR MİRASI: ANIT AĞAÇLAR Ünal Asan, Prof. Dr. BOĞAZİÇİ NİN DOĞAL ÇİÇEKLİ BİTKİLERİ Neriman Özhatay, Prof. Dr

7 7 Sunuş Birinci Üsküdar Sempozyumunu büyük bir katılımla gerçekleştirdik. Kendi sahasında çok değerli çalışmalar yapan bilim adamlarımız, araştırmacılarımız, Üsküdar ı konuşmak ve araştırmaların sonuçlarını paylaşmak için davetimize katıldılar. Hepsine teşekkürü borç bilirim. Sempozyumun Fethin 550. yılına rastlaması bizim için ayrı bir anlam taşıyordu. Çünkü Üsküdar İstanbul un Fethini Gören şehirdir. Yahya Kemal şöyle diyor: Hangi şehir görmüş onun gördüğünü? Üsküdar tarih boyunca ve günümüzde İstanbul un en iyi seyredildiği yer hüviyetini koruyor. Üsküdar ı seyretmek içinse İstanbul tarafına geçmek gerek. Yahya Kemal, bunu şöyle dile getiriyor: Git bu mevsimde, gurup vakti Cihangir den bak! Bir zaman kendini karşındaki rüyaya bırak! Bu şiirinde Üsküdar a Hayal Şehir diyor Y. Kemal. Bu nedenle biz, Üsküdar şiirlerini bir araya getirdiğimiz kitabın adını Hayal Şehir koyduk. Kız Kulesinden Çamlıcasına, camilerinden tekkelerine, insanlarından korularına, adına nice şiirler, romanlar yazılmış olan Üsküdar a, bilimsel araştırmaların pek fazla ilgi gösterdiğini söyleyemiyoruz. Oysa nice bilinmez hazineleri koynunda saklıyor. Belediye olarak biz bunların farkındayız; yapılan araştırmalara destek veriyoruz ve mümkün oldukça yayın yapıyoruz. Yüzyıllar Boyunca Üsküdar adlı üç ciltlik eserimiz bunlardan en önemlisi Sonbaharında Üsküdar Hatırası adıyla, Üsküdarla ilgili gravür, fotoğraf ve kartpostalların toplandığı albümümüz Türkçe ve İngilizce olarak yayımlandı. Üsküdar şiirlerini ve şarkılarını bir araya getirdik. Üsküdar araştırmaları merkezimiz çalışmalarına devam ediyor. Fatih devrinden kalan mahkemeyi satın aldık. Aslına uygun olarak restore edip şehir müzesi haline getiriyoruz. Üsküdar üzerine yaptığımız yayınlar ve akademisyenlerle yapmakta olduğumuz toplantılardan sonra bir Sempozyum geleneğini başlatmamız gerektiğine karara verdik. İnşallah bu sempozyum her yıl yapılacak ve bildiriler elinizdeki gibi kitaplaşarak bilim dünyasına sunulacaktır. Belediye olarak toplam kalite alanında TSE den İSO 9001 belgesi aldık. E Belediyecilik çalışmasını başlattık. Kültürel faaliyetlerle birlikte vatandaşa en gelişmiş, en kaliteli hizmeti sunma gayreti içindeyiz. Bu sempozyumun önemli bir yanı da, siz değerli katılımcılarla birlikte, ülkemizi dünya çapında temsil eden değerli hocamız Prof. Dr. Halil İnalcık ın aramızda bulunmasıydı. Dünyanın sayılı tarihçileri arasıda bulunan, pek çok yerli ve yabancı yayında imzası olan hocamıza bizi onurlandırdığı için ayrıca teşekkür ediyorum. Bu duygularla, Birinci sempozyum bildirileri kitabımızı bilim dünyasının dikkatlerine sunuyorum. Yılmaz Bayat Üsküdar Belediye Başkanı

8

9 9 Editör den Üsküdar daki ilk yerleşimlerin tarihi Milattan Önce 1200 lere kadar gidiyor. M.Ö. VII. Yüzyılda bilinen adı, Altın Şehir anlamına gelen Hrisopolis. Bir rivayete göre bu adı, Pers hazinelerinin saklandığı yer olmasından alıyor. Pers Kralı Darius, Atinalı Alkibiades ve Makedonyalı Büyük İskender, Üsküdar a uğrayan büyük liderlerdi. Romalıların burada kurduğu karargaha Scutari adı verildi. Bu adın Farsça ulak anlamına gelen Eskudari den gelme ihtimali de var. Abbasi Halifesi Harun Reşit in İstanbul a geçerken karargah kurduğu yer de Üsküdar dı. MS de Haçlı orduları, 1352 de Orhan Gazi Üsküdar daydı. Ve artık Üsküdar Türk-İslam toprağıydı. Osmanlı asırları boyunca Üsküdar, bugünlere ulaşan kimliğini buldu. Böylesine önemli bir tarihe, sosyal ve kültürel bir arkaplana sahip olan Üsküdar da araştırılması ve ortaya çıkarılması gereken nice konular, boyutlar var. Birinci Üsküdar Sempozyumu nun anafikri, işte bu birikimi bir ölçüde ortaya çıkarmak, daha doğrusu, ortaya çıkaran bir geleneği başlatmaktı. Üsküdar Belediye Başkanı Sayın Yılmaz Bayat ın desteğiyle ilk Üsküdar sempozyumu için start 2002 yılı ortalarında verildi. Sempozyum Mayıs 2003 tarihleri için planlandı. Doç. Dr. Ahmet Bilgili nin koordinatörlüğünde, Prof. Dr. Zekeriya Kuşun, Dr. Kemal Kahraman, Necdet Atasoy, Ali Yeşildal, Seyfettin Ünlü ve Hamza Elmas tan oluşan Yürütme Komisyonu çalışmalarına başladı. Bülent Arı nın desteğiyle Ankara daki akademik çevrelerin katılımı ve özellikle Prof. Dr. Halil İnalcık hocanın sempozyuma bilimsel anlamda himayesi sağlandı. Bu katkı, Üsküdar ve sempozyum için önemli bir ayrıcalık oldu. Öncelikle ilk duyuru yapılarak bildiri özetlerinin gelişi için bir takvim belirlendi. İlk defa yapılmasından kaynaklanan belirsizlik duygusuyla, bir konu sınırlamasına gidilmedi. Üniversitelere duyuru afişleri ve broşürleri gönderildi. Belli bir süre sonra sempozyum@uskudar-bld.gov.tr adresimize özetler gelmeye başladı. Kısa zamanda, katılımın, beklentilerimizi aşacağı anlaşıldı. Bu doğrultuda, sempozyumun Çamlıca Eğitim Merkezinde ve paralel oturumlar halinde yapılaması kararlaştırıldı. Özetler için verilen zaman dolduğunda, elimizde Türkiye nin çeşitli üniversitelerinden gelen özet sayısı 100 ü çoktan aşmış bulunuyordu. Üsküdar, yalnız İstanbul da değil, yalnız Türkiye de değil, Dünya da bilinen bir yerdi. Hatta Üsküdar a ait olan iki şey, Dünya da İstanbul u simgeliyordu; Kız Kulesi ve Katibim şarkısı. Sempozyum bize bu gerçeği bir kez daha gösterdi. Açılış 23 Mayıs Cuma günü Altunizade Kültür Merkezinde gerçekleşti. Burada, kamu kuruluşları, akademik çevreler ve Üsküdarlı misafirlerin katılımıyla bir açılış kokteyli verildi. Üsküdar a hizmet eden çeşitli kişi ve kuruluşlara şükran belgeleri verildi. Prof. Dr. Halil İnalcık hocanın açış konferansı büyük bir ilgiyle karşılandı. Arkasından, Dr. Osman Sezgin yönetiminde hazırlanan Üsküdarlı sanatçıların hat ve ebru sergisinin açılışı yapıldı.

10 10 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Mayıs günleri ise Üsküdar Belediyesi Çamlıca Eğitim Merkezi nde dört ayrı salonda oturumlar gerçekleşti. Her salonda bir günde dört oturum yapıldı. Akademisyen ve dinleyici olarak büyük katılım gerçekleşti. Salonlarda yer bulunamadı. 25 Mayıs Pazar günü büyük salonda yapılan son ve ortak oturumda, sempozyumun genel bir değerlendirmesi yapıldı. Yılmaz Bayat, Prof. Dr. A. Yüksel Özemre, Prof. Dr. Nazif Gürdoğan, Prof. Dr. Zekeriya Kurşun ve Prof. Dr. Korkut Tuna nın katıldığı bu oturumda özellikle Tuna hoca, oturumların belli başlılarını hatırlatarak değerlendirdi. Aynı akşam bir veda yemeği verildi. Küçük Çamlıca tesislerinde verilen veda yemeğinin bir özelliği, Hasan Cihat Örter in bir konser vermesiydi. Akademisyenler, ortak bir faaliyeti başarmanın hazzını, sempozyuma emeği geçenlerle paylaştı. Bilim adamlarının evlerine dönmelerinin arkasından, bildirilerin toplanması süreci başlamış oldu. Bu öyle kolay bir süreç değildi. Sürekli hatırlatmak gerektiği gibi teknik nedenlerle de aksamalar meydana geliyordu. Ekim ayı itibariyle, büyük ölçüde toplanan bildiriler için Yürütme Komisyonu bir araya geldi. Bildirilerin, sempozyumdaki oturumlardan ziyade, konularına göre ayrılacak bölümler halinde kitaplaştırılması benimsendi. Böylece elinizdeki kitap ve bölümleri ortaya çıktı. Sempozyuma katılan bildiri sayısı 103 olmakla beraber biz ister istemez bize ulaşan bildirileri bir araya getirdik. Bölüm başlıkları genel bir tasnif anlamındadır. Bölümlerin kendi içinde veya kitabın tamamında bir kitap bütünlüğü aranmamalıdır. Bildiriler, konu, yaklaşım ve uslup olarak her birisi ayrı değerlendirilecek çalışmalar olarak düşünülmelidir. Elbette ortak paydaları vardır ve o Üsküdar dır. Bildirilerin toplanmasında yaşanan gecikmenin esas nedeni, bazı çalışmaların gelmesini bekleme kararlılığımız oldu. Böylesine uzun vadeli bir çalışmanın bir miktar beklemeye tahammülü olmalı diye düşündük. Kitabın sonuna değerlendirme oturumu ve sempozyumdan görüntüleri ekledik. Birinci Üsküdar Sempozyumu bildirilerini dikkatinize sunarken, Üsküdar Belediye Başkanı Yılmaz Bayat ve Bilkent Üniversitesinden Prof. Dr. Halil İnalcık hoca başta olmak üzere, bu sempozyumun ve elinizdeki kitabın gerçekleşmesine katkı sağlayan tüm bilim adamlarına ve çalışanlara teşekkür etmeyi bir borç biliyoruz. Prof. Dr. Zekeriya Kurşun Doç. Dr. Ahmet Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör

11 11 Açış Konferansı Halil nalc k* Sayın başkan, sayın kaymakam, çok değerli meslektaşlarım, seçkin konuklar. Bugün burada, hakikaten tarihi bir gün yaşıyoruz. Yurtlarına sahip çıkamayan milletler, yurtlarını kaybederler. Dünyanın incisi İstanbul üzerinde herkesin gözü vardır. Kıymetli idarecilerimizi, böyle bir bilinçle ve tarihimizin gerçeklerini ortaya çıkarmak amacıyla gerçekleştirdikleri bu sempozyum dolayısıyla candan tebrik ediyorum. Üsküdar, (Bizans döneminde Chryzopolis) İstanbul un bir parçasıdır, surların içindeki (İntra-Mura) İstanbul dışında bu büyük şehri oluşturan bütünün önemli bir parçasıdır. Konuşmama İstanbul için şöyle bir müşahedeyle başlamak istiyorum; 1958 yılında Münih te Bizantanistler Kongresi toplanmıştı. Şu an aramızda bulunan değerli dostum Prof. Dr. Semavi Eyice de o kongreye katılmıştı. Kongrenin açılış merasiminde, Almanya Katolik Kardinali kürsüye çıkıp Ayasofya nın kubbesindeki yıldız hiçbir zaman sönmeyecektir! dediği zaman, kongre katılımcıları ( kişi) ayağa kalktılar ve dakikalarca çılgınca alkışladılar. Bu olay, Avrupa nın göbeğinde İstanbul un fethi için ortaya konan duyguların ne nitelikte olduğunu göstermeye yeter. Şimdi size, mütevazi bir tarihçi olarak keşfedebildiğim Üsküdar a ait bulduğum bazı gerçekleri aktarmak istiyorum. Bunlar hepsi belgelere dayanan bilgilerdir. Üsküdar bölgesi, İstanbul un fethinden çok önce, Orhan Gazi ( ) döneminde Hereke ve Pendik ten beri Türkler in eline geçmiş bulunuyordu. Fakat O ndan da önce buraya ilk ayak basanlar, Osman Gazi nin akıncılarıdır. Osman Gazi nin te İznik i Sakarya tarafından abluka altına almak için iki seferi vardır. Bu iki seferin ayrıntılarını, o zaman Bizans sarayında yaşayan Georgos Pachymeres e ait Bizans kaynağının Osmanlı rivayetleriyle karşılaştırmasından ortaya çıkarıyoruz. Bu tarihlerimizde maalesef şimdiye kadar tespit edilemeyen bir olaydır. Osman Gazi nin asıl maksadı İznik i almaktı de Yenişehir den İznik e geldi ve şehri abluka altına aldı. Fakat güçlü surları ve etrafı bataklık olduğu için şehri alamadı. Fakat çekilirken iki havale kulesi yaptı. Bunlardan birisi Draz Ali Kulesi dir. Gerçekten yıllar önce İznik e gittiğimde şehir merkezine 4 km. mesafede bir Draz Ali Köyü olduğunu gördüm. Osman Gazi nin bütün amacı, İznik i abluka ile tecrit etmek, İstanbul dan gelecek herhangi bir orduya yolu kapamaktır. Pachymeres, gaza için Anadolu nun dört bir yanından gelen bu akıncıların kişi olduğunu bildiriyor bize. Bu seferlerde Kara Çepüş, Kara Tigin ve Akhisar kalelerini alan Osman Gazi nin akıncıları, Geyve boğazından geçerek Adapazarı ovasına indiler ve akıncılar oradan ganimet için İstanbul boğazına * Prof. Dr., Bilkent Üniversitesi

12 12 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU kadar geldiler. Üsküdar ı ve Yoros (Hieron) kalesini yağmaladılar (Pachymedes söylüyor bunu). Bazıları kayıklara binip İstanbul surlarına kadar geldiler. Kaçan Rum ahali, İstanbul sokaklarında hastalıktan ve açlıktan perişan duruma düştüklerini okuyoruz. (Bu kaynağı, Bizans araştırmalarının bizim için ne kadar önemli olduğunu belirtmek için zikrediyorum. İki Fransız Bizantinist i V. Laurent ve Failler, bu eseri dört cilt halinde Fransızca ya tercüme ettiler. Ben bu tercümeleri kullanıyorum. Üsküdar tarihiyle ilgili ikinci büyük olay, 1329 da Orhan Gazi nin, Pelekanon (Gebze sahilinde bir Bizans kalesi) Savaşı dır. Biz Pelekanon Savaşı nın bütün ayrıntılarını, o zaman bu savaşta hazır bulunmuş olan Büyük Domestikos Kantakuzinos un tarihinden öğreniyoruz. Bu kaynak bize şunları anlatıyor: Osman Gazi zamanında 1302 de başlayan İznik ablukası devam etmektedir. O zaman top olmadığı için şehrin açlıkla düşürülmesi planlanmaktadır. İzmir, Güzelhisar, Efes ve Ege de şehirler hep açlıkla teslime zorlanarak feth edilmişlerdir. Şehirde abluka sonucu ölümler olmakta. Zaman zaman Rum askeri, huruç hareketleri ile püskürtülmektedir. İznik neden bu kadar mühim? İznik, Anadolu da ilk Türk-Selçuklu saltanatının payitahtıdır Malazgirt zaferinden sonra Anadolu da Bizans savunması tamamıyla çöktü. İmparatora karşı generaller arasında taht için mücadele başladı. 1220lerden beri Azerbaycan da yerleşmiş Türkmenler, Ege Denizi ne kadar savunmasız Anadolu yu istila ettiler. Bu arada Melikşah ın rakibi Süleyman Şah, 1078 de İznik i fethetti ve bu önemli şehri kendine saltanat merkezi yaptı. Yani, Anadolu da Selçuklu Saltanatı ilkin İznik de kurulmuştur. Bu fetihten sonra Avrupa ayaklandı. Ve ilk Haçlı Seferi ni organize ederek 1097 tarihinde iki dalga halinde geldiler ve İznik i alarak Bizans a geri verdiler. İznik şehri tam on sene Anadolu Selçuklu saltanatının merkezi olmuştur. Bu olayın yankıları Osmanlı Devrine kadar devam etmiştir. Osmanlı rivayetlerinde bulduğumuz çok önemli bir kayıtta Osman Gazi şöyle demiş: Benim ceddim Süleyman Şah tır (tabii bu asılsız bir iddiadır), Anadolu ya benim atalarım Konya Selçukluları ndan önce gelmiştir. Bu çok ilginç bir kayıt. Yani Osmanlılar kendilerini Süleyman Şah ın devletinin bir devamı gibi görüyorlar ve bu yüzden İznik i almak için bu kadar çaba gösteriyorlar. Pelekanon Savaşı (1329) neden bu kadar önemlidir? Çünkü bu savaş sonunda Orhan Gazi, İznik i teslim alacaktır. Bu zafer, tarihimizde Fatih in İstanbul u fethi kadar önemli bir dönüm noktasıdır tarihinde İmparator III.Andrenikos, İznik i kurtarmak için ordusuyla Gebze nin sahil kısmına gelir. Zira İznikliler, imparatora bir heyet göndererek açlıktan kırıldıklarını ve eğer yardıma gelmezlerse teslim olacaklarını bildirmişlerdir. Burada o zaman dört tane kale vardır. Birisi, Eskihisar ki, bugün hala ayaktadır. Diğerleri; Daritson, Darıca Kalesi ve Pelekanon Kalesi. (Bazı kitaplarda savaşın Maltepe de olduğu yazılıdır; bu tarihi bir yanlıştır). Bizans ordusu Gebze sahilinde Pelekanon a gelmiştir. Bunun önemli bir nedeni vardır; bir bozgun halinde ordu buradaki kalelere sığınacaktır. Asıl maksat, Eskihisar dan ve İzmit körfezinden karşıya geçip İznik i kurtarmaktır. Bunları Kantakuzinos itiraf ediyor. Orhan Gazi, casusları aracılığıyla İmparator ordusunun hareket halinde olduğunu öğrenip, derhal Gebze nin önündeki tepeleri ele geçirir. İmparator ordusunu sahildeki düzlükte tertip ediyor. Orhan Gazi daha başlangıçta stratejik bakımdan üstündür. Bu savaşta İmparator yaralanarak tam bir hezimete uğrar. Bizans askeri, kalelere sığınmaya

13 AÇIŞ KONFERANSI 13 çalışırken, İmparator bir halıyla zorla gemiye taşınır. Ve İstanbul a kaçar. İki sene sonra da İznik teslim olur (1331). İznik Bizanslılar için İstanbul kadar önemli. İmparatorluğun ikinci önemli şehri. Konsillerin, Patriklerin şehri... Hıristiyanlığın esasları bu şehirde tespit edilmiştir. İlk Konsil, İstanbul un ve Hıristiyanlığın kurucularından Büyük Konstantin in huzurunda bu şehirde yapılmıştır. Pelekanon zaferinin en önemli sonuçlarından birisi, o tarihte sahildeki sahildeki bütün Rum kasabalarının (Pendik, Kartal, Hereke kalesi ve Üsküdar) Orhan Gazi nin eline geçmesidir. Bütün bu sahil, 1329 da Üsküdar a kadar Osmanlı olmuştur. Bugün Gebze de Orhan Gazi nin camisi, han ve hamamı hala faaliyettedir. Üsküdar ın ne zaman bir Türk kasabası olduğunu böylece tespit etmiş bulunuyoruz. Bununla beraber Üsküdar tarihinde karanlık noktalar var. Yine Batı kaynakları yardımımıza geliyor de Venedik-Aragon ve Bizans ile Cenevizliler arasında geçen büyük Bosfors deniz savaşında, Orhan Gazi, Cenevizlerin müttefiki olmuş, Galata nın müdafaası için Cenevizlilere yardımda bulunarak Üsküdar dan bin okçu göndermiştir. Bu 1354 tarihi, size bir başka önemli olayı hatırlatmaktadır. Osmanlı nın Rumeli ye yerleşmesi bu tarihte olmuştur. O zaman Cenevizliler Herakleon Kalesi (Marmara Ereğlisi) ni fethederken, Osmanlılar da güneyde Tsympe (Cinbi) Kalesi ni fethederler. Osmanlı nın Avrupa da ilk yerleşmesidir bu. Biliyor musunuz, Pelekanon Savaşı gibi İstanbul un fethi kadar önemli bir savaş hakkında Aşık Paşazade ve diğer vakayi-namelerde hiçbir bilgi yoktur. Yani Türk yapar, fakat övünmez sözü doğrudur. Şimdi Osmanlı dönemi Üsküdar tarihinin çok önemli bir kaynağını size tanıtmak istiyorum. Fakat daha önce bu zamana kadar yapılan çalışmaları anmakta fayda görüyorum. Öncelikle, Sayın Belediye Başkanımız Yılmaz Bayat ı tebrik etmek isterim. Üç ciltlik şehir envanteri ile Üsküdar tarihine büyük katkıda bulunmuşlardır. Ayrıca Üsküdar tarihine katkıda bulunmak amacıyla önümüzdeki yıllarda da sürecek bir sempozyuma öncülük etmişlerdir. Daha önce Prof. Dr. Semavi Eyice Bizans devri Üsküdar ını ve Boğaziçi tarihini vukufla yazmıştır. Üsküdar tarihine büyük katkıları olan başka büyük bir tarihçi ise, iki ciltlik Üsküdar Tarihi ile İbrahim Hakkı Konyalı dır. Benim şu anda bahsedeceğim kaynak ise şimdiye kadar kullanılmamış belgesel bir kaynaktır. Bu da bugün Müftülük Arşivi nde bulunan Üsküdar Kadı Sicilleri dir. Elimizdeki kadı sicillerinin en eskisi bu Üsküdar sicilleridir. Yavuz Sultan Selim devrine ait. Birinci cilt sicil kayıtları, 1519 Aralık ayında başlıyor. Yani Yavuz Selim in son senelerine rastlıyor. İkinci cildin sonları ise Kanuni nin ilk yıllarına rastlıyor. Bu siciller, kadıların her gün hukuki kararlar ve olaylar üzerinde tuttukları ve merkezden gelen Padişah emirlerini kopya ettikleri sicillerdir. Bu sicilleri kullanarak biz, uzun yüzyıllar boyunca cilt Üsküdar tarihi yazabiliriz. Sayın Celil Güngör ün himmetiyle bu siciller bana ulaştı; bunlar üzerinde çalıştım ve gördüğünüz gibi pek çok notlar çıkardım. Şimdi bu sicillerden birkaçını sizlerle paylaşmak istiyorum. O zaman Üsküdar a bağlı kasabalarda Rum halkı çok olduğu için Kadı mahkemesine gelen bir çok Rum un kaydı var. Rum halkı daha çok bağcılıkla uğraşıyor. Üsküdar, bir denizci şehri aynı zamanda; ünlü denizcilere ait kayıtlar buluyoruz. Mesela Kemal Reis hakkında önemli bir kayıt bulduk.

14 14 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Sicillerde çok önemli olan bir başka seri terekeler, yani ölen insanların mal varlığı listeleridir. Bu listelerden, halkın sosyal ve ekonomik koşullarıyla ilgili kıymetli bilgiler ediniyoruz. Mesela bir Yeniçeri nin terekesinde bir gümüşlü kılıcı, bir kalkanı, bir nacağı, bir kuşağı, bir abası, bir gök kaftanı ve pabuç çizmesi olduğunu öğreniyoruz. Chicago Üniversitesi nde bir öğrencim Yuonne Seng ilk sicil defterindeki terekeleri kullanarak bir doktora tezi hazırlamış ve sonra yayınlamıştır. Bu sicillerde, tarih kitaplarına geçmemiş çok kıymetli bilgiler de var. Onlardan bir tanesi, Yavuz Selim devrinde Anadolu da şiddetli takibata uğratılan Kızılbaşlar hakkında. Elimdeki bu sicillerde Kızılbaşlar ın elçileri vasıtasıyla Şah İsmail ile olan gizli temasları yer alıyor. (Metin okundu). Efendim ben, olayları gerçeğiyle tespite çalışan bir tarihçiyim. Size parlak bir hitabede bulunamadıysam özür dilerim. Hepinizi sevgi ve saygıyla selamlarım.

15 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU TARİHTE ÜSKÜDAR

16

17 17 FETİHTEN ÖNCEKİ ÜSKÜDAR Semavi Eyice* Tarih öncesi çağda Üsküdar daki yerleşime dair bir bilgimiz yoktur. Prehistorik buluntular bu bölgede şimdiye kadar elde edilememiştir. Fakat ilk insanların dere yataklarında ve arazinin iç kısımlarında yaşadıklarına dair izler olduğuna göre (Fikirtepe-Kurbağlıdere örneğinde olduğu gibi) burada da Üsküdar ın iki tarafından inen derelerin kıyılarında ilk insanların yaşamış oldukları da düşünülebilir. Fetihten itibaren İstanbul un karşısında büyük ve önemli bir yerleşim yeri olarak doğan ve gelişen Üsküdar ın İlkçağ ile Ortaçağ daki tarihçeleri hakkında da fazla bir bilgi yoktur. İlkçağda adı Altın şehir anlamına gelen Khrysopolis olan Üsküdar ın belki bir kısmı Scutarion olarak tanınmıştı. Scutarion adının ise nereden geldiği hususunda değişik görüşler vardır. Scutarion teriminin latin dilindeki Scutari den geldiği sanılmaktadır. Farsça ulak anlamına gelen bir kelimeden ürediği yolundaki görüş pek inandırıcı değildir. Scutari Roma döneminde askeri birliklerde kullanılan bir tür kalkanlarla ilgilidir. Scutarii terimi ise Roma ordusu piyadelerinin en başında yürüyen ve boy kalkanları taşıyan birliğin adıdır. Ve bütün kalkan taşıyan askerlerin barınağının veya atölyesinin scutarion denilen bu yerde bulundukları ileri sürülür. Balkanlarda Arnavutluk ta da scutarion adında bir yer vardır. Burası Türk devrinde İşkodra adını almıştır. Khrysopolis tercümesi Altınşehir dir. Bunun Marmara üzerinde güneş batarken Üsküdar kıyılarına vuran akşam güneşinin ışıklarının bu beldeye altın rengi vermesinden dolayı olduğu sanılır. Khrysopolis geç Roma çağında önemli bir olaya da sahne olmuştur. IV. Yüzyıl başlarında iktidarı ele geçirmek için çarpışan Romalı komutanlar arasında son mücadele Constantinus ile Licinius arasında ceryan etmiştir. Doğuya doğru kaçan Licinius rakibi Constantinus ile olan son çarpışmayı Anadolu yakasında Crizopolis te yapmıştır. Ve bu savaş herhalde Üsküdar ın doğu tarafındaki düz arazide olmuş, Licinius un kesin yenilgisi ve ölümü ile sona ermiştir. Roma imparatorluğunun tek sahibi olarak kalan I. Constantinus bundan sonra Bizantion şehrini imar ederek daha geniş ölçülerde büyütmüş ve 330 yılında resmen Constantinupolis in açılış töreni yapılmıştır. Scutarion adı Türk devrinde Üsküdar a dönüşmüştür. Eski adı Khalkedon yani Kadıköy ile Üsküdar çok ufak yerleşim yerleri olarak doğmuş ve fazla gelişmeden kalmıştır. Bugün Kadıköy ün yerindeki Khalkedon un bazı arkeolojik kalıntılar ve izler daha önemli olduğunu gösterir. İlkçağda ve Ortaçağ başlangıçlarına kadar Üsküdar ın doğudan İstanbul u tehdit etmek üzere gelen kuvvetlerin istilasına uğradığı da bilinir. * Prof. Dr., Emekli Öğretim Üyesi

18 18 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Sasaniler Khalkedon u yağma ettiklerinde herhalde Üsküdar a kadar da ilerlemiş olmalılar. Bizans döneminde 6. yüzyılın sonlarına doğru çocukları ile birlikte feci surette öldürülerek tahtını kaybeden imparator Mavrikios un ( ) kız kardeşinin kocası Philippikos un burada büyük bir sarayı veya villası vardı. Roma çağında ileri gelenlerin ve zenginlerin villalarını denizi gören yamaçlarda inşa ettirdikleri ve bunların genellikle denize hakim cephelerinin sütunlu galeriler şeklinde olduğu bilinmektedir. Bu türden bu sayfiye saray ve villaların mozaiklerde tasvirlerine rastlandığı gibi bazı kalıntılar da çeşitli yerlerde bulunmuştur. Hatta böyle bir örnek Güney Anadolu da Silifke yakınında Akkale adı verilen bir sahil sarayında temsil edilmiştir. İstanbul boğazının da kıyılarında Roma çağında bu türden çok sayıda saray veya villaların bulunduğu düşünülebilir. İşte VI. yüzyılda imparator Mavrikios un eniştesinin sarayı da bu esaslara göre inşa edilmiş bir yapı olmalıydı. Bunun için de en uygun yerin Salacak ın yüksek kesimi düşünülebilir. Bu kişi ayrıca güzel bir bahçe içinde kurduğu tesisin içinde Meryem adına bir de manastır yaptırmıştı. Bu manastır Bizans imparatorluğunun önemli büyük dini tesislerinden biri olmuş ve başındaki din adamları çeşitli vesilelerle tarihe geçmiştir. IX.yüzyıla kadar varlığını sürdüren manastırın X.yüzyıldan sonra adının bir daha kaynaklarda anılmadığı dikkati çeker. İkinci manastırın Hagia Maria adında bir tepe eteğinde ve bataklık kenarında olduğu bilinmektedir. Bunun için en uygun yerin Selanikliler mezarlığının bulunduğu Bülbülderesi nin olabileceği düşünülebilir. Ancak bu her iki büyük manastırın tam yerlerinin nereleri olduğu hakkında ipucu verecek herhangi bir kalıntı bugüne kadar elde edilememiştir. Bu tür villalardan biri de Çengelköy yamaçlarında olup ve bu sarayın altın yaldızlı kiremitle kaplı olduğu kaynaklarda bahsi geçmektedir. Boğaz kıyılarının eski sakinlerinden bir dostumuz bu kiremitlerden bazı parçaları çocukluğunda bulduğunu bizlere söylemişti. Ayrıca Osmanlı döneminde bu kiremitlerden sağlam olanlar toplanarak Sirkeci de yapılan bir mescidin üzerine konulmuş ve böylece mescid okside oldukları için yeşilimtrak olan kiremitlerden dolayı yeşil kiremitli mescid olarak adlandırılmıştı. IV. Haçlı seferine çıkmak üzere hazırlanan gemiler tahtını kaybetmiş olan Bizans imparatoru II. Isaakhios Angelos un ( ) batıya gönderdiği oğlunun önerisiyle gemiler Kudüs ü almak üzere yakın doğuya gidecek yerde programlarını değiştirerek önce Bizantion önlerine gelmeyi ve düşük imparator Isaakhios u yeniden iktidara geçirmeyi ve böylece uzun sefer sırasında Bizans ın maddi yardımlarını sağlayacaklarını düşünmüşlerdi. IV. Haçlı seferini teşkil eden gemiler 1203 te programlarını ve yollarını değiştirerek Konstantinopolis önlerine geldiklerinde önce Khalkedon koyunda konaklamışlar ve gemilerdeki süvariler karadan Üsküdar a gelmişler ve haçlı seferinin başındaki ileri gelenler burada bulunan scutarion sarayına yerleşmişlerdir. Gemilerdeki hayvanlar uzun süren deniz yolculuğundaki sıkıntıdan ferahlatılmak üzere Haydarpaşa çayırında otlatılırken seferi idare eden büyük şeflerden fransız Geoffroy de Villehardouin bu seferi hikaye eden hatıratında yüksek kademedeki katılımcıların bir süre için Scutarion imparatorluk sarayında yerleştiklerini bildirir. Bu sarayın bir iddiaya göre Toptaşı nda bulunduğu bazı kalıntılara dayanılarak ileri sürülmüştür. Üsküdar a hakim Sultantepe de de ve Özbekler tekkesinin olduğu yerlerde de bir Bizans dini yapısının bulunduğuna ihtimal verilir. Çünkü buradaki köşkün kapısında ve bahçesinde yakın tarihlerde işlenmiş sütun başlığı görüldükten başka genellikle tekkelerin şenlendirme politikasının bir işareti olmak üzere terkedilmiş harap manastırların yerlerinde yapıldığı düşünülerek burada da evvelce bir dini tesisin olduğuna ihtimal verilir.

19 FETİHTEN ÖNCEKİ ÜSKÜDAR 19 Sultan III. Mustafa ( ) tarafından Salacak sırtlarında yaptırılan Ayazma camiinin adını veren ayazmanın eski bir Bizans kalıntısı olduğu düşünülebilir. İstanbul un fethi sırasında Üsküdar da Bizans döneminden kalmış ayakta önemli bir yapı bulunmadığı anlaşılmaktadır. En azından böyle bir yapı cami veya mescide dönüştürülebilirdi. Halbuki hiçbir İslamî tesis burada mevcut değildir. İstanbul un 1453 Mayıs ında fethinden çok önce bu belde türklerin eline geçmiş bulunuyordu. Osmanlı beyliği XIV. yüzyılda batıya doğru yayılırken Türk akıncıların İstanbul boğazının Anadolu yakasına kadar geldikleri bilinmektedir. Boğazın Karadeniz e açılan kesiminde Türkler Riva ile Yoros kalelerini ele geçirmişlerdi. Batı avrupadan Bizans a yardım etmek üzere Boucicaut idaresindeki ücretli askerlerin bu bölgede türklerle savaştıkları hatta Riva deresi kıyısında Karadeniz e hakim bir tepe üstündeki kaleye yerleşmiş küçük bir Türk askeri kuvvetine teslim olmayı zorlamak için kalenin dibinde ağaç ve çalılar yaktıkları ve böylece kaleden çıkmak zorunda kalan türklerin hepsinin kılıçtan geçirilerek öldürüldükleri bu seferi anlatan bir yabancı kaynaktan öğrenilir. Derenin karşı yakasında olan Türkler bu katliamı önleyememişlerdir. Gerek boğazın kuzey kesiminde ve gerek daha aşağılarda Göksu deresi başında Yıldırım Bayezid in bir kale yaptırmış olması bütün Anadolu yakasının Türk hakimiyetine girmiş olduğunun açık delilidir. Artık XIV. yüzyıl sonlarında ve XV. yüzyıl başlarında Türkler Üsküdar dan itibaren kuzeye kadar boğaz kıyılarının Anadolu yakasında kendilerini gösteriyorlardı. Ve İstanbul henüz Bizans imparatorluğu idaresinde iken İstanbul a gelen Bertrandon de la Broquiere (ö. 1459) adlı ajan da burada türklerin yaşadıklarını bildirir. İslam ülkelerinin durumlarını incelemek üzere Fransa kralı tarafından yakın doğuya gönderilen bu seyyah 1432 de başladığı gezisinde önce Mısır da Memluk sultanlığını ziyaret ederek durumu incelemiş. Buradan kuzeye çıkmış Filistin-Suriye üzerinden Anadolu topraklarına girerek Adana ve çevresinde Dulkadıroğulları beyliğini tanımış arkasından da güneybatı ve Konya da hakim Karamanoğullarını ziyaret ettikten sonra Osmanlı ülkesine geçmiştir. Bertrandon ayrıntılı bir biçimde yazdığı bu çok değerli ve ilgi çekici seyahatnamesinde gezisini müslüman kıyafetinde yaptığını bildirir. Bursa yı ziyaretinden sonra geldiği Üsküdar da bu sırada artık burada Türkler yaşamaktadır. Ve üsküdar dan karşıya Ceneviz idaresinde olan Galata ya bizanslı kayıkçılar yolcu taşımaktadırlar. Kendisi de böyle bir kayıkla karşıya geçmek üzere bindiği sandalda Türk kıyafetinde olduğu için büyük saygıyla karşılanmış. Ancak aslında Türk değil katolik bir frenk olduğu anlaşıldığında az kaldı Rum kayıkçı tarafından öldürülecekken Cenovalılar tarafından kurtarıldığını hatıratında anlatır. Bertrandon Galata ya yerleştikten sonra bir ara son günlerini yaşamakta olan Bizans imparatorunu sur içi İstanbul a geçerek burada görmüş ve şehri anlatan hatıralarına kitabında yer vermiştir. İstanbul un fethinden önce Üsküdar artık bizansla ilişiği tamamen kesilmiş bir Türk yerleşim yeri olmasına rağmen ne yazık ki burası hakkında bugüne kadar yazılı bir kaynak olmadığı gibi fetih öncesi Üsküdar daki Türk yerleşiminin kalıntısı sayılabilecek herhangi bir ize de rastlanmamıştır. Belki ileride daha açık bilgiler elde edileceği umulabilir. Üsküdar tarihinin önemli bir parçası olan tarihi bir varlık da Salacak önlerinde tarih boyunca denizi süsleyen kız kulesidir. Anlaşıldığına göre burada tarih öncesi çağlardan itibaren adeta küçük bir adacık teşkil eden bir adacık veya topuk bulunuyordu. İstanbul boğazının Marmara yönünde şiddetle akan akıntısı Karadeniz in deniz ürünlerini mevsimine göre akın halinde Marmara ya getirirken kızkulesi bu ürünleri

20 20 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU yakalamakta büyük bir görev görüyordu. Zaten İlkçağ tarihinde Bizantiyon şehrinin en başta gelen gelir kaynağı İstanbul boğazından geçen balıklar ve bunların başında palamut idi. Ayrıca Akdeniz den Marmara üzerinden Karadeniz e geçecek gemilerden Bizantiyon şehrinin bir geçiş vergisi veya haraç aldığı da bilinir. Bunun da kontrol yeri su yüzeyindeki bu küçük toprak parçası üzerinde kurulmuş olan arkla adı verilen kontrol merkezi idi. Zaten bu denizyolunu kullanan gemilerin akıntıya karşı gelebilmeleri ve eğer yelkenli iseler rüzgardan faydalanabilmeleri için bu kontrol merkezine yaklaşmak zorunda bulunuyorlardı. Kız kulesine yakıştırılan bu ad ise eski mitolojik bir takım söylentiler ile bağlantılıdır. Ancak bunlarda pek gerçek payı olduğu söylenemez. Zaten gerek Anadolu da gerek Rumeli de pek çok yerde kız kalesi veya kız kulesi olarak adlandırılan kaleler veya burçlara rastlanır. Hatta bunlardan bugünkü Yunanistan da olanlara dair bir yunanlı araştırıcı tarafından bir makale yayınlanmıştır. Anadolu da da Afyon kalesinin bir burcu kız kulesi olarak adlandırıldığı gibi Mersin-Silifke yolunun karşısında Akdeniz deki küçük bir ada da kız kalesi olarak tanınmıştır. Daha başka yerlerde de bu ada rastlanır. Geçişleri kontrol için kız kulesi ile kıyı arasında bir mania konulduğu anlaşılmakta ise de bunun bir duvar olabileceğine inanılamaz. Ancak belki Ortaçağ da Haliç girişinde olduğu gibi burada da su yüzeyinde sal görevi gören fıçılara bağlanmış bir zincirin bulunabileceği akla daha yatkın gelmektedir. Kıyı kalelerinde ve bunların koruduğu liman girişlerinin önlerinde bir kule inşa edilmesi usuldendi. Nitekim güney Yunanistan Mora yarımadasında Türk döneminde adı Anabolu olan Nauplion limanının önündeki kule hala durmaktadır. Yunanlılar buna türkçe burç teriminden bozulmuş olarak bugün bile burci derler. İkinci bir örnek de çok yakın tarihlere gelinceye kadar Antalya limanının karşısında görülebiliyordu. Kuşadası ve Şile limanı önündeki kule de başka örnekler olarak gösterilebilir. Fetihten sonra Türk döneminde kız kulesi kare planlı bir kule olarak yükselmiş ve eski gravürlerden anlaşıldığına göre tepesinde ahşap bir köşk şeklinde bir kısım yapılmıştır. Burası artık bir geçiş vergisi alınan bir merkez değil boğaz ve liman emniyetini sağlayan bir fener kulesi olarak kullanılır olmuştur. XVIII. yüzyılda nedendir bilinmez kısa süreli hapishane olarak da kullanıldığı tarihi kayıtlardan öğrenilmektedir. Sultan I. Mahmud ( ) döneminde karanlık birçok işlerin idarecisi olarak hakkında pekçok şikayetler yapılan Kızlarağası hattat Beşir Ağa burada hapsedilmiş ve az sonra da idam edilmiştir. Padişahın gazabına uğrayan XVIII. yüzyılın sadrazamlarından Hekimoğlu Ali Paşa da kısa bir süre için buraya kapatılmış fakat sonu Beşir Ağa nınki gibi olmamıştır. Kız kulesinin mimari bakımından görünümü XIX. yüzyıl başlarında bütünüyle değiştirilmiş ve barok üslupta bir kargir fener kulesi biçimine sokulmak suretiyle bugünkü şeklini almıştır. Burası turistik bir merkeze dönüştürülürken bilhassa kare planlı alt kısmının sıvalarının bazı yerlerde raspa edilerek hangi döneme ait olduğu incelenmeliydi. Fakat maalesef böyle bir işlemin yapıldığını eğer yapılmış ise bunun sonuçlarını öğrenebilmiş değiliz. Üsküdar Belediyesi tarafından düzenlenen Üsküdar tarihi ile ilgili sempozyumda takdim ettiğimiz kısa bildiriyi burada bir makale halinde sunmuş bulunuyoruz. Ancak bu yazımız sadece bir ön çalışmanın ürünüdür. İleride daha etraflı araştırmalar yapılarak Üsküdar ın fetihten önceki tarihi ve eğer mahalle aralarında gözden kaçmış bazı kalıntılar varsa onların tespit edilmeleri ile daha geniş bir araştırma ortaya konulabilir.