III. U L U S L A R A R A S I. 3 rd I N T E R N A T I O N A L M E V L A N A C O N G R E S S

Transkript

1 T.C. S E L Ç U K Ü N İ V E R S İ T E S İ S E L Ç U K U N I V E R S I T Y III. U L U S L A R A R A S I MEVLÂNA KONGRESİ 3 rd I N T E R N A T I O N A L M E V L A N A C O N G R E S S B İ L D İ R İ L E R / P A P E R S 5-6 M A Y I S M A Y KONYA / TÜRKİYE / TURKEY

2 Yayına Hazırlayan Yrd.Doç.Dr. Nuri ŞİMŞEKLER Yayın ve Tashih Kurulu Yrd.Doç.Dr. Yusuf ÖZ Yrd.Doç.Dr. Osman ERAVŞAR Arş.Gör.Dr. Ali TEMİZEL Okt.Dr. İbrahim KUNT Arş.Gör. Mustafa ÇETİNASLAN Arş.Gör. Necla AKKAYA Arş.Gör. Sinan TAŞDELEN Arş.Gör. Cemal ÇETİN Arş.Gör. Döndü DÜŞÜNMEZ Arş.Gör. Hüseyin MUŞMAL ISBN: Kitapta yeralan bildirilerin bilim ve dil sorumluluğu yazarlarına aittir. Bildiriler sunum sırasına göre dizilmiştir. Baskı Öncesi Hazırlık Baskı Selçuk Üniversitesi Matbaası / Konya 2004 Selçuk Üniversitesi

3 T. C. S E L Ç U K Ü NİVERSİTESİ / SELÇUK U N IV E R S IT Y III.ULUSLARARASI MEVLÂNA KONGRESİ 3 rd INTERNATIONAL MEVLANA CONGRESS 5-6 MAYIS MAY 2003 KONYA / TÜRKİYE / TURKEY ORGANİZASYON KOMİTESİ / ORGANIZING COMMITTEE Onursal Başkan / Honorary Chairman Ahmet KAYHAN Konya Valisi The Governor of Konya Başkan / Chairman Prof. Dr. Abdurrahman KUTLU Selçuk Üniversitesi Rektörü The Rector of Selçuk University Genel Sekreter / General Secretary Prof. Dr. Haşim KARPUZ (S.Ü. Selçuklu Araştırmaları Merkezi Başkanı S.U. The Chairman of Selçuk Research Center) Genel Sekreter Yardımcısı /Assistant to the General Secretary Yrd. Doç. Dr. Nuri ŞİMŞEKLER S.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Academician at S.U. Faculty of Science and Humanities

4 K o m i t e Ü y e l e r i / M e m b e r s o f t h e C o m m i t t e e Prof. Dr. Ali BAŞ Prof. Dr. Bayram ÜREKLİ Yrd. Doç. Dr. Yakup ŞAFAK Necip MUTLU (İl Kültür Müdürü) Mehmet Ali TUĞRUL (S.Ü. Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanı) Mevlüt BEKTAŞ (İl Kültür Müdür Yrd.) S e k r e t e r y a / S e c r e t a r i a t Yrd. Doç. Dr. Yusuf ÖZ Yrd. Doç. Dr. Osman ERAVŞAR Arş. Gör. Sinan TAŞDELEN Arş. Gör. Mustafa ÇETİNASLAN Kongremize maddî yardımlarından dolayı Konya Valiliği ve İl Kültür Müdürlüğü ne Bildirilerin yayınlanmasındaki ilgi ve desteklerinden dolayı S.Ü. Rektörü Prof.Dr. Süleyman OKUDAN a, üniversitemiz matbaası çalışanlarına T EŞEKKÜR EDERİZ (Organizasyon Komitesi ve Yayın Kurulu)

5 İ Ç İ N D E K İ L E R S U N U Ş XI Prof.Dr. Süleyman OKUDAN (Selçuk Üniversitesi Rektörü / The Rector of Selçuk University) P R O T O K O L K O N U Ş M A L A R I / PROTOCOL UTTERANCES Prof. Dr. Mehmet S. AYDIN XIII (Devlet Bakanı / Ministry of State) Ahmet KAYHAN XIX (Konya Valisi / The Governor of Konya) Prof. Dr. Abdurrahman KUTLU XXI (Selçuk Üniversitesi Rektörü / The Rector of Selçuk University) Prof. Dr. Haşim KARPUZ XXIII (S. Ü. Selçuklu Araştırmaları Merkezi Başkanı / S. U. The Chairman of Selçuk Research Center) A Ç I L I Ş K O N U Ş M A L A R I / INAUGURATION SPEECH XIII. YÜZYILDA ANADOLUNUN TÜRKLEŞMESİ VE İSLÂMLAŞMASINDA ETKİLİ OLAN FİKİR AKIMLARI (THOUGHT MOVEMENTS INFLUENCING IN THE TURKIFICATION AND ISLAMIZATION OF THE THIRTEEN CENTURY ANTOLIA) Prof. Dr. Mustafa İSEN...1 (Kültür Bakanlığı Müsteşarı / Undersecretary of the Ministry of Culture) Prof. Dr. Yusuf HALAÇOĞLU...3 (Türk Tarih Kurumu Başkanı / Chief of Turkish History Society) Prof. Dr. Abdurrahman GÜZEL...7 (Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi / Academician at Gazi University) Prof. Dr. Ahmet Yaşar OCAK (Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi / Academician at Hacettepe University) V

6 B İ L D İ R İ L E R / P A P E R S Prof. Dr. Edibe SÖZEN Kültürler Arası İletişim ve Bir Merkez-Çevre İlişkisi Olarak İnsan Hakları / Inter-Cultural Communication and Human Rights as a Center-Periphery Relation...31 Doç. Dr. Vedat BİLGİN Göçün Kültürel Sonuçları / Cultural Consequences of Immigration...35 Prof. Dr. Musa TAŞDELEN Batı Avrupa'da Türk Varlığı, Avrupa Birliği Ve Diyasporik Kimliğin İnşası Problemi / Turks in Europe or the Proplem of Making Identity in Diaspora...43 Doç. Dr. Talip KÜÇÜKCAN Avrupa da Kültürel Çoğulculuk, Göçmenler ve Türk Toplumu / Cultural Pluralism in Europe and Turkish Community...47 Doç. Dr. Ali KÖSE Avrupalıların Mistik İslam la Tanışmaları / Introduction of Mystic Islam to Europeans...61 Dr. Arslan KARAGÜL Hollanda da Müslüman-Hıristiyan Ortak Çalışmaları / Colloborative Muslim-Christian Studies in Netherlands...67 Dr. Mehmet ÖNDER Tarih Boyunca Mevlâna Soyu-Fatih Sultan Mehmed Mevlâna nın Altıncı Göbekten Torunudur / Family Tree of Mevlana: Fatih Sultan Mehmed is One of the Grandsons of Mevlana...71 Prof. Dr. Hüseyin AYAN Sultan Veled in Ma ârif inden Hareketle Mevlâna / Mevlana in the Sultan Veled s Ma ârif...73 Prof. Dr. Gönül AYAN Sevâkıb-ı Menâkıb ve Mevlâna / Sevâkıb-ı Menâkıb and Mevlana...79 Yrd. Doç. Dr. Hülya KÜÇÜK Sultan Veled in İbtidâ-Nâme sine Göre Mevlevî Halîfeleri / The Caliphs of Mevlevi According to İbtidânâme s Sultan Walad...85 VI

7 Ekrem IŞIN Mevleviliğin Tarihsel Temelleri: Sultan Veled ve Çelebilik Makamının Kuruluşu / Historical Foundations of Mevlevi Phylosophy: Sultan Veled and the Establishment of the Rank of Çelebi...95 Yrd. Doç. Dr. Nilgün AÇIK Mevlâna ve Mevlevî Tarikatının Eğiticiliği / Mevlana and Educational Aspect of Mevlevi Order...99 Prof. Dr. Dmitri V. MİKULSKİ Articles On Mawlana Rumı In The Russian Encyclopaedias Of The Soviet Period/ Sovyetler de Yayınlanan Rus Ansiklopedilerinde Mevlâna Üzerine Makaleler Prof. Dr. Natalya İlyiniçna PRİGARİNA Celaleddin Rumi ile Muhammad İkbal Arasında Mistik İşbirliğindeki Batın ve Zahir Problemleri / The Problem Of Mystic Relationshıp In Calal Ad-Dın Rumi and Muhammad Iqbal Prof. Dr. Anna SUVOROVA Tasavvuf Sahasında Hint-Türk İlişkileri / The Indian-Turkish Connectiıons In The Field Of Sufısm Dr. Nadejda EMELYANOVA XX. Yüzyılın Birinci Yarısında Kuzey Kafkas ta (İnguşetya ve Osetya da) Sufilik / Sufism in the Early 20th Century in Northen Caucusas (Ingushistan and Osetya) Prof. Dr. İsmail YAKIT Batı Düşüncesi ve Mevlana da Kadın / Woman in Western Thought and Mevlana Prof. Dr. Recep DİKİCİ XIII. Yüzyılda Konya ve Çevresinde Kültür Faaliyetleri / Cultural Activities in and around Konya in 13th Century Prof. Dr. Emine YENİTERZİ Mevlâna nın Gayrimüslimlerle Diyalogu / The Dialog of Mevlana with Non-Muslims Doç. Dr. Ahmet Kazım ÜRÜN Mevlâna nın Edebî Kişiliğini Etkileyen Şahsiyetler ve Eserleri / Scholars Effecting Mevlana s Literatural Style and Their Writings VII

8 Yrd. Doç. Dr. Nuri ŞİMŞEKLER Mesnevi ye Göre Konya da Yaşam (Milletler Meslekler) / Life in Konya According to Mathnawi Dr. Erdoğan EROL Gümüş Şebeke / The Silver Şebeke Emekli Alb. Şefik CAN Selçuklu Kültüründe Hz. Mevlâna nın Yeri / Mevlana in Seljuki Culture.205 Prof. Dr. Mehmet AYDIN XIII. Yüzyılda Konya daki İslâm Sufizminin Boyutları / Dimensions of Islamic Sufism in Konya in 13th Century Prof. Dr. Mehmet ŞEKER Menâkibü l-ârifîn e Göre Anadolu nun Türk Yurdu Haline Gelişinde Mevlânâ ve Mevlevîliğin Rolü / According to The Manâkıb al-ârifîn The role of Mevlana and Mevlevi Phylosophy in Making Anatolia as a Turkish Land Prof. Dr. Ramazan ŞEŞEN Selçuklular Devrindeki İlme Genel Bir Bakış / A Survey of Academic Environment in the Time of Seljuks Prof. Dr. Esin KAHYA Anadolu Selçuklularının Bilimsel Faaliyetinin Genel Bir Değerlendirmesi / A General Evaluation of Scientific Thought in Anatolian Seljuks Prof. Dr. Abdullah ÖZBEK Anadolu nun Türkleşip İslâmlaşmasında Yunus Emre nin Rolü / The role of Yunus Emre in Turkification and Islamication of Anatolia Prof. Masataka TAKESHİTA Sadr al-din al-qunawi as seen from a Mevlevi point of view / Mevlevi Bakış Açısıyla Sadreddin Konevi Prof. Dr. Saim SAKAOĞLU Bir Selçuklu Bilgesi Olarak Nasreddin Hoca / Nasreddin Hodga as a Wiseman of Seljuk Prof. Dr. İsmet KAYAOĞLU Raks ve Devran Etrafında Tartışmalar / Debates around the Whirling of Dervishes VIII

9 Professor Lecturer Dr. Bilal KUŞPINAR The Preface to the Mathnawî: İsmâ il Ankaravî s Commentary / Mesnevi ye Giriş: İsmail Ankaravi Şerhi Associate Professor Yasuhsi TONAGA The School of İbn Arabi in Mashriq and Turkey / Doğu da ve Türkiye de İbn Arabi Mektebi Prof.Dr. Adnan KARAİSMAİLOĞLU Mevlâna Kongrelerinde Sunulmuş Olan Tebliğler K O N G R E S O N U Ç B İ L D İ R G E S İ P R O G R A M K A T I L I M C I A D R E S L E R İ... IX

10 X

11 SUNUŞ Mevlâna Celâleddin-i Rumi, yüzyıllar önce yaşamakla birlikte günümüzde hâlâ eserleri ve fikirleri üzerinde araştırmalar yapılan ender düşünür ve gönül adamlarımızın başında gelmektedir. Hz. Mevlâna yı güncel kılan önemli hususlardan biri eserlerindeki derin fikirler ve geçmişte olduğu gibi çağımız insanının da ihtiyaç duyduğu barışçıl öğretileridir. Tanınmış İngiliz Doğu Bilimcisi Prof.Dr. Arthur J. Arberry de (ölm. 1969) yıllar önce bu tespiti yapmış ve XIII. yüzyıl Anadolu sunu büyük bir kargaşalıktan kurtaran Hz. Mevlâna nın günümüz dünya insanlığı için de bir umut olduğunu ö- zenle vurgulamıştır. Bugün Hz. Mevlâna ile alâkalı olarak, başta Amerika olmak üzere birçok Batılı ülkelerde eserleriyle ilgili araştırmalar yapılması da onun her döneme hitap ettiğinin somut bir göstergesi olsa gerektir. Biz de Selçuk Üniversitesi olarak üzerimize düşen görevi Selçuklu Araştırmaları Merkezi bünyesinde gerçekleştirdiğimiz 30 a yakın Ulusal ve Uluslar Arası Mevlâna Kongreleri, Sempozyumları, Panelleri ve Konferanslarıyla yerine getirmeye çalışmaktayız yılından bu yana gerçekleştirilen bu etkinliklerin en önemli özelliklerinden biri de bildirilerinin yayınlanıp bilim dünyasına kazandırılmasıdır. Bugüne kadar sunulan 486 tebliğin 355 adedi 18 ayrı kitap içerisinde yayınlanmış, kalanları ise yayın aşamasındadır. Elinizdeki eser de 5-6 Mayıs 2003 tarihlerinde yapılan ve Hz. Mevlâna ile birlikte Anadolu nun yurt edinilmesi ve birliğinin sağlanmasında rol oynayan Ahmed Yesevî, Hacı Bektaş-ı Velî, Yunus Emre ve Sadreddin-i Konevî gibi öncü kişilerin ele alındığı III. Uluslar Arası Mevlâna Kongresi nde sunulmuş 44 katılımcının tebliğlerinden oluşmaktadır. Ayrıca eserin sonuna bugüne kadar yapılmış olan Kongre, Sempozyum ve Panellerde sunulmuş olan bildirilerin Bibliyografyası da eklenmek suretiyle bilim adamları ve okuyuculara genel bir bilgi verilmesi amaçlanmıştır. Sonsöz olarak; Hz. Mevlâna ile ilgili çalışmaların artarak devam edeceğini, bu konuda Rektörlük olarak her türlü olanağın sağlanacağını ve Sonuç Bildirgesi nde de vurgulandığı gibi, bir Mevlâna Araştırmaları Enstitüsü veya Merkezi nin kurulup buranın desteklenmesinin en büyük arzularımızdan biri olduğunu ve bu yöndeki çalışmalara da devam ettiğimizi belirtmek isterim. Bu vesileyle III. Uluslar Arası Mevlâna Kongresi nin düzenlenmesinde katkılarda bulunan Konya Valisi Sayın Ahmet Kayhan a, Üniversitemiz eski Rektörü Prof.Dr. Abdurrahman Kutlu ya, Kongre Genel Sekreteri Prof.Dr. Haşim Karpuz a, Genel Sekreter Yardımcısı Yrd.Doç.Dr. Nuri Şimşekler e, yurt içi ve dışından gelen tüm katılımcılara ve tebliğlerin yayına hazırlanmasında fedakâr emeklerinden dolayı Üniversitemiz öğretim üyeleri ve matbaamız çalışanlarına teşekkür ederim. Prof.Dr. Süleyman OKUDAN R e k t ö r XI

12 Devlet Bakanı Mehmet S. AYDIN ın Konuşmaları: Hepinizi saygı ve sevgiyle selamlıyorum. Önce bir memnuniyetimi ve teşekkürümü dile getirerek başlamak istiyorum. Önce memnuniyet; milyonlarca insan gibi bende tabi Konya yı sevenlerden biriyim ve Konya yı sevmemin pek çok sebebi var ama en büyük sebebi Hz. Mevlâna nın ruhaniyetinin her yerde; ama daha çok burayı gördüğümüz için aklımıza geldiği için burada olmasından dolayı son derece memnunum. İkincisi Hollandalı misafirler var. Bir kısmını tanıyorum. Diyaloga açık insanlar. Hep böyle gördüm değerli asistanın dediği gibi. Uzun yıllardır zaten oldukça sık gidip geldiğim, oldukça iyi bir diyalog içinde bulunduğum bir ülke. Onları burada görmekten memnun olduğumu ifade etmek istiyorum. Üçüncüsü de Hollandalı sevgili Türkleri burada görmekle son derece mutlu olduğumu ifade etmek istiyorum. Hollanda ya ilk sık gidiş esnalarında onların bir kısmı lise öğrencisiydi, bir kısmı üniversite de okuyordu. Bir kısmı da üniversite sonrası eğitimi için, Veyis e bakarak söylüyorum, çaba harcıyordu. Şimdi maşallah hepsi büyüdüler, maddeten büyüdüler manen büyüdüler. Ve bu toplantının onlar açısından da büyük bir anlam ve önemi var. Sadece bir kısmının Konyalı olmasından dolayı değil ama aynı zamanda hakikaten Hollanda da çok güzel işler yapıyor olmalarındandır. Dolayısıyla memnuniyetim bir bakıma onları da bugün burada bizimle beraber görmekten kaynaklanıyor. Açık konuşurum biliyorsunuz. Kimse beni yanlış anlamasın. Eşek de o- labilirim. İnsan meleklere de katılabilir, eşeklere de katılabilir, şeytana da katılabilir. Eğer yolda olduğunu, göçte olduğunu unutur ve kendisini maddeye bağlarsa, mevkiye bağlarsa, servete bağlarsa o zaman o insan eşek olmayla şeytan olma arasında bir riske girer. İkisi arasındaki fark ne? Tabi bu arada bunlar sembolik olarak kullanılıyor. Aslında eşeğe haksızlık etmemek lazım onu biliyorum ama bu bir sembol. Şimdi eşek denince akla daha çok işte yemek içmek cinsel ilişki vs. gelir. Yani Mevlâna nın dediği gibi: Beden ahırına köle olma diyor. Hayat nedir? Yemektir, içmektir, vs.dir. Hayat buna bağlı ise insan artık göç felsefesi, göç vizyonu diye bir şey olamaz. Onun vizyonu günlük bu ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Ama eğer dünyaya bu kadar bedene bu kadar hırsla bağlanma bir de kudrete hırsla bağlanma ile birleşirse hakimiyet duygusuyla birleşirse, hakim olma baskı altında tutuma ile birleşirse o zaman ortaya şeytan çıkar. Ve Mevlâna ya göre insanın şeytanlaşması eşekleşmesinden bin kat daha kötüdür. Niye? Çünkü biri zaten bedenine bakmakla yetiniyor. Haksızlığı o boyutta. Ama şeytanlaşan insan bütün cihana savaş açmış bir insandır. Ve ondan sonra Hz. Mevlâna bunu en güzel en dekoratif bir biçimde Mesnevî nin muhtelif yerlerine serpiştiriyor. Şeytan a niye kızıyor, İblis e niye kızıyor? Bir bakıma da İblis i sever onu söyleyeyim. Bu sevgi de yine tırnak içerisinde, yanlış anlaşılmasın. Çünkü tevhid söz konusu olduğunda bazen şeytanı sembol XIII

13 olarak gösterir. Allah istese bile Allah tan başkasının önünde eğilmeyen varlık. Hz. Adem in yaratılış sahnesini hatırlarsınız. Orada secde et diyor, etmem diyor. Mevlâna bundan tevhidin sırrını çıkarıyor. Geniş bir kafa dünyası ve geniş bir gönül, böyle bir sembolden büyük şey çıkarıyor. Onun için muvahhidtir. Ama muvahhid hatalı muvahhiddir diyor. Şeytan müşrik değil ama hatalı bir muvahhiddir. Niye evvela gönlünü kullanmadan aklını kullanmaya çalışıyor. Mevlâna ya göre zaten şeytanlaşmasının birinci yolu birinci sebebi gönlü kullanmadan sırf aklı kullanmadır. Sırf aklı kullanırsanız bilgi olabilir, teknoloji olabilir, ama muhabbet olmaz, aşk olmaz. Ve aşktan azade olan bir akıl Hz. Mevlâna ya göre şeytanlaştırır ve insanı felakete sürükler. O insanlar sadece gasp etmeyi bilir. Akıl ile madde ile yola çıkanlar ve onun sadece onun teknolojisini ve bilimini kullananlar ne yazık ki işgal etmeyi yok etmeyi, hakimiyet kurmayı medenilik zannederler. Oysa işin içine gönül girerse, işin içine muhabbet girerse o zaman sivrisinekten aşağılara kadar her şeyi insanoğlu dil ve muhabbet ışığında görür. Sadece muhabbet ışığında değil akıl ışığı da var, beden ışığı da var ama bir de muhabbet ışığında görür. O bakımda biraz kızması ondan. Bir de benim mesleğime dokunuyor ama ben felsefe hocasıyım. Bir de diyor ki kötü bir mantıkçı sadece kötü bir mantıkçı değil ırkçı bir mantıkçı şeytan için niye bir defa ırkçılığı şurdan geliyor menşei her şeyin üstünde tutuyor. Oysa Allah indinde hiç kimse hiçbir varlık menşeini yüceltemez. Çünkü hepsi Allah ın yarattığıdır. Hepsi Allah ın halk ettiğidir. İlahi huzurda bir menşei öteki menşeden üstün tutmak Allah ın sanatına karşı gelmek anlamına gelir. Ontolojik olarak varlık alanında hiçbir menşe ötekiyle mukayese edilip bu yukarıda bu aşağıda denemez. Her menşein bir değeri vardır. Oysa şeytan ne diyor: Eğilmem önünde. Çünkü beni ateşten onu topraktan yarattın. E.. Mademki ateş topraktan üstündür, o halde ateşten yaratılan topraktan yaratılandan üstündür. Bunu mantıktaki adı kıyastır. Ama şeytan diyor ki bu biraz akılsızca geliyor. Irkçı bir kıyas. Zira bu kıyas bir başka insanın bir başka meleğin huzurunda değil zaten hepsini yaratan Hallâk-ı âlem bütün alemlerin yaratıcısı huzurunda böyle yapıyor. Tek onun için şeytana karşı göğüs kesiyorlar. Ve yine bir öfkesi de şundan kaynaklanıyor. Ve mübarek diyor, buna benzer bir başlangıcı var Mesnevî nin. İşin Adem ile idi bizden ne istersin. Davan Adem ileydi bizden ne istiyorsun Şeytanın kötülüğü kibri, nefreti yaygınlaştırmasıdır. O neredeyse bütün sülalesine bütün insanlığa yaymıştır. Bu yönüyle Hz. Mevlâna İslâm ın bir gerçeği olarak, ilahi dinlerin bir gerçeği olarak da diyebiliriz suçun sevkiyatı üzerinde durur. Dava biriyledir. O davayı genelleştirmek, o davayı haksız yere teşvik etmek en büyük haksızlıktır. Şimdi bunları niye söylüyorum? İşte göçte olduğumuzu yolda olduğumuzu bilerek yaşarsak tabi bütün bunları bilerek düşünerek yaşamamız lazım. Bu bizim hayatımızda bir gün var. Bugün hayatımızda bolca şeytanlık var. Bugün hayatımızda maalesef bolca hayvanlık var. Bu söylediğim ırkçılık sadece kan mezhep meselesi değil. Bir kültürü ontolojik XIV

14 olarak, başka bir kültürden daha erdemli gördünüz mü onun adı kültür ırkçılığıdır. Bir medeniyeti yegâne medeniyet gördünüzmü onun adı medeniyet ırkçılığıdır. Irkçılık hâlâ devam ediyor. Dünyada bana sorarsanız neredeyse yeteri kadar akıl var bilim var teknoloji var ama maalesef yeteri kadar muhabbet yok aşk yok. Ve onun yani o aklı yeteri kadar o bilimi o teknolojiyi muhabbetle aşkla ahlakla tamamlayamazsa insanın geleceği hiçte parlak görünmüyor. Aşktan, muhabbetten uzak kalmış bir akıl sadece fitne ve desise üretir, diyor Hz. Mevlâna ve bugün biz öyle bir fitne ve desise üretilen yapı içerisindeyiz. Şimdi o soy sop düşmanlığını isterseniz hiç anlatmayayım. Bazen küçük bir siyasi laf söylememe izin verirsiniz değil mi! Siyaset yapmayacağım zaten, konuştuğumda yok. Konuşsam da beceremeyeceğim de belli. Ama bir şey söyleyeyim bazen bir insanın bir yere ataması yapılıyor. Hayret ediyorum, ertesi gün bakıyorum çarşaf çarşaf yazıyor. Efendim onun dedesinin kim olduğunu bilmiyor muydunuz? Yav banane dedesinin kim olduğundan. Kardeşinin kim olduğunu bilmiyor muydun. Yani babasından dedesinden kardeşinden dolayı bir insanı ödüllendirme, bir insanı lekeleme, bir insanı eleştirme düpedüz ilkelliktir. Olacak gibi değil. Efendim bir varlık olarak müstakilim Kur an da öyle diyor. Benim iyiliğimi benim kötülüğümü benim dünyamda değerlendirmek lazım. Benim babamı aramanın bir anlamı yok ki! Hele birde bakalım bunun kardeşleri ne yapıyor? Ne yaparsa yapıyor bize ne kardeşim. Bu bakımdan maalesef o şeytanlık o şeytan huyu devam ediyor. Bazen azalmadan eksilmeden devam ediyor. Şimdi notlarımız burada, ilham alırken, yazdımda onun için, şimdi efendim bu diyalogla ilgili birkaç bir şey söyleyeyim bitireyim isterseniz. İki arkadaşımızda diyalogdan bahsetti. Ve zannediyorum üçü de büyük bir diyalogdan bahsetti. Konuşan arkadaşımız da bir bakıma tasavvuf dininin ne kadar diyalog dili manasına geldiğini ve en azından benim öyle yorumlayacağım bazı şeyler söyledi. Şimdi diyalog esas itibarıyle bilgi ile irade ile ve aynı zamanda bir neticeye ulaşmak için yapılan konuşmadır. Evvela bilgi ile yapılması lazım. Ben genellikle kolay anlaşılması için bunu üçe ayırıyorum. Üç basamaklı bir iş. Evvela deskriptif basamağı var. Yani tasvir ederiz. Yani enformasyon yani birbirimize bilgi vermemiz. Eğer ben beni az tanıyan bir arkadaşıma dersem ki: Arkadaşım bak ben şu şu özelliklere sahibim. O da bana aynı şeyi söylerse bizim aramızda deskriptif düzeyde bir diyalog vardır. Bu bir bilgilenme bilgi verme üzerinde olup biten bir diyalogdur. Eğer bilgiye dayanmıyor ise diyalog bir safsatadır, boş bir konuşmadır. Evvela diyalog dediğimiz şeyin bilgiye dayanıyor olması lazım, bu son derece önemlidir. Çünkü bugün gerek bir toplum içindeki intra diyalog diyelim buna bir toplumun içinde gerek toplumlar arasında inter diyalog diyelim, en büyük sıkıntısı yeteri kadar bilgiye sahip olmadan insanların birbiri hakkında, toplumların birbiri hakkında ve milletlerin birbiri hakkında konuşmasıdır. Doğrusunu isterseniz bu konuda en çok ziyanda olan bizleriz. Mesela biz Türk Milleti olarak bundan haklı olarak yakınıyoruz. Yakınmamızın haklı tarafı XV

15 var, haksız tarafı var. Haklıyız çünkü hakikaten hakkımızda çok yanlış şey söyleniyor, hakkımızda çok yalan şey söyleniyor. Haksızız çünkü bu yanlışları bu yalanları biz düzeltmek zorundayız. Onun içinde evvela biz neyiz biz kimiz? Tarihi varlıklar olarak, kültürel varlık olarak biz neyiz. Geçmişimizi şimdimizi ve gelecekteki yerimizi evvela kendimize sonra insanlara anlatmak durumundayız. Biz anlatmazsak gelin bizi anlayın deme hakkını kaybederiz. Ama burada her zaman böyle masum değil bazen insanlar. Bilgili oldukları halde, bir sefer bir yalan içinde diyalog değil artık diyalogu koparma çabaları var. Yine burada da küçük bir siyaset yapayım parantez içinde. Bazen mesela benim hakkımda veya arkadaşlarımın hakkında o kadar yanlış şeyler yazıyorlar ki, kendi kendime diyorum: Allah ım bunlar bu kadar uydurmayı nasıl naklediyorlar. Çünkü söylenen bir şeyde yüz cümle var doksanını hakla hakikatle uzaktan yakında bir ilgisi yok. Bir önceki gün mesela şu sıralarda hani Türkiye Elhamdulillah iyi durumdayız; İslam dünyasıyla konuşabilecek durumdayız. Çok şükür Avrupayla diyalog içindeyiz konuşabiliyoruz çok şükür. Amerika yla aramız hiçte fena değil dostluk devam ediyor çok şükür. Dolayısıyla ekonomi bugünlerde duyuyorsunuzdur tabi, ama işsizliği ben ne bileyim üretimdeki sıkıntılarınızı ben ne bileyim, ama çok şükür kıyamet senaryolarını düşünün, iki hafta üç hafta önce neler söyleniyordu. Dolar üç milyon deniyordu. Allah a çok şükür ekonominin de iyileşme göstergeleri elimizde. Yani fena durumda değiliz. Fena yerde değiliz, ama akşam televizyonu açıyorum sabah gazeteye bakıyorum e- fendim bir mucize oldu tesadüfen bunlar böyle oldu. Başka zaman tesadüfe inanmayanlar iş bize gelince tesadüfçü oluyorlar. Ne hikmetse bazen mucizevi oluyor. Akşam bir televizyon programında birisi diyor ki bu resmen mucizedir. Çok şükür iyi ki mucize. Bizim mucizeye de itirazımız yok. Bunu şunu için söylüyorum arkadaşlar, oturmuşsunuz savaş konuşuluyor, bir millet savaşa girecek mi girmeyecek mi yedi saat konuşuyorsunuz. Büyük endişe içinde büyük huzursuzluk içinde konuşuyorsunuz. Ona göre de bir karar alıyorsunuz. Arkasından başka karar, başka karar, başka karar ve Türkiye bugün bulunduğu bu noktaya geliyor. Yani aslında yüz defa düşünülmüş bir kararlar zinciridir. İnsan bir düşünün hesap edin aferin bunlar bunu iyi düşündüler ve hiçte fena olmayan bir kararın ortaya çıkması için bazı kararlar aldılar. Hayır iyi çıksa da suçlu oluyorsunuz. Zaten kötü çıksa külli suçlusunuz ve bu bir yerde büyük bir diyalog eksikliği göstermiyor mu? Açıkçası burada ciddi bir kasıt var. Çünkü insanın şuuru bu kadar kapalı olamaz. İnsanın gözü bu karda kapalı olamaz. Arka arkaya gelen son derece önemli kararları böyle tesadüfen çıktı işte efendim, diye yorumlamanın tek bir izah edilir tarafı yok. Demek ki bilgi son derece önemli. Evvela bilgi ve pek tabii bu arada diyalog derken diyalogdan bahsederken şunu da unutmayalım; kendi içinde diyalogu sağlamamış bir toplum başka devletlerle diyalogda başarılı olamaz. Bir toplum evvela kendi içinde farklı düşünenleriyle, farklı anlayışları olanlarıyla, farklı vizyonu olanlarıyla konuşabilme durumunda XVI

16 konumunda olmak mecburiyetindedir. Bunu başaramayan toplumların başka toplumlarla diyalog içine girmesi mümkün değildir. Yani kendi nefsini tasdik etmemiş bir insanın başkalarının nefsini tasdik etmesi nasıl mümkün olabilir. Onun için evvela Türkiye yi akıllıca bilgilice ve sorumluca konuşan hale getirmeliyiz. Evvela Türkiye konuşmalı, kendi içinde konuşmalı, ama isteyerek konuşmalıdır. Bir empoze edici güç olarak değil de madem haber basınından bahsettik. Bir de benim çok kullandığım o meşhur Retinal Comminationed Actional ın dediği çok önemli eseri var. Rasyonel İletişim Eylemi onun üzerinde durduğu konulardan biridir. Medeni ülkeler, gelişmiş ülkeler, bilgili ülkeler diyalogun önünü açar. Bir yerde diyalog tıkanması oldumu hemen müdahale edilir ve o kanal açılır. Yetişmemiş insanlar, gelişmemiş insanlar demokrasisi zayıf olan insanlar ise kominikasyon yani iletişim baskısını siyaset kabul ederler okunak Secretional Cominication iletişimi baskı altında tutmak, iletişimi baskı altında tutanlar toplumun bir kesimini öteki kesimi ile konuşmaktan alıkoyarlar. Hele bakın bunu da çağlık dediğini zannedenler, addedenler en öz insani bir faaliyeti baskı altında tutuyorlar ve maalesef yanlış bir durumun ortaya çıkmasına sebep oluyorlar. İkincisi de eleştiri sadece bilgi vermekle olmaz. Eleştirel aklı kullana bilmek demek esasında insanın hem kendisine çevirmesi anlamına geliyor. Adı öz eleştiridir bunun, ama şu anda başkasını eleştirmedir. Bu da yeni değil aslında bizim kültürümüzdeki nefis muhasebesidir. Bu nefis muhasebesi dediğimiz şey öz eleştiridir. Eleştiri olmayınca diyalogun fazla bir mesafe alması mümkün değildir. Sadece tasvirdir veya değildir değil, iyidir çalışkandır vs.dir veya değildir arada biter. Oysa onun bir eleştiriden geçirilmesi gerekir. Onun için diyalogun arzu edilen amaca gidebilmesi için edep içinde terbiye içinde ama yine bilgiyle ve iradeyle eleştirinin öz eleştirinin yapılması gerekir. Onun gerek topluluk içindeki insanlar, gerekse kesitler eleştirilmelidir. Medeniyetler figüratif anlamda söylüyorum, sembolik anlamda medeniyetler eleştirilmelidir. Eleştirinin olmadığı yerde fikir büyümez. Eleştirinin olmadığı yerde ilim gelişmez. Bu ikisi de gelişmeyince hiçbir şey olmaz. Onun için eleştiriyi ta evden başlatmak lazım. Bu edep ile eleştiriyi evden başlatmak lazım. Okullarımızın buna müsait olması lazım. Ve siyasi sistemimizin bütünüyle eleştiriye açık olması lazım. Ama dediğim gibi hakkaniyetle, bilgiyle düşünceyle, tefekkürle yürütülen eleştiriyi kastediyorum. Üçüncü metaryesi diyalogun acaba bu konuşmadan bu tanışmadan bu dilişmeden bu yadlığı belli ölçüde geride bırakmadan yad dediğim yabancı ne diyor. Yunus Emre yad isek dilişelim diyor. Mevlâna çizgisi aynı böyle yad isek dilişelim. İnsan demek ünsiyeti içinde olan varlık demek. Birbirini yıkan değil, birbirini anlayan, birbirine karşı ince olan, ince duygularla bağlı olan varlık demektir. O halde evvela madem öyle bir ünsiyet var, ben konuştuğum insandan acaba kendi varlığıma ne kattırabilirim. Buna ben diyalogun engistansiyel varoluşsal safası diyorum. Ancak bütün bu konuşmalardan bütün bu bilgilerden bütün bu yapıcı edici, kılıcı eleştirilerden XVII

17 kendi özüme kendi öz varlığıma ne katabilirim acaba. Kendi yapıma, manevi yapıma bir tuğla koyabilir miyim? Burada dinleyerek anlayarak olmaz. Öyle varoluşsal dediğimizin sebebi odur. Buraya her diyalog ulaşmayabilir ama halis bir diyalogun, otantik bir diyalogun, buraya ulaşması şarttır, gerekir. Şimdi sevgili Arslan sormuş: 1980 lerin ortasında, öyle zannediyorum, hocam diyalog nedir diye sorduğu zaman ben onbeş senedir bu diyalogun içindeyim. İçinde olduğum için de başıma kalmadık şey kalmadı. Diyaloglar bazen tehlikeliymiş gibi anlaşılıp yorumlanabiliyor maalesef her tarafta. Bu biraz da kendine güvensizliğin işareti. Tabi halis kanaatimi söyleyeyim, diyalog da kendisinden beklenen sonuca ulaşmış sayılmaz. Bilgi düzeyinde bile hâlâ çok aksaklıklarım var. Eleştiri adabı hâlâ büyük ölçüde eksik, egzistansiyel boyutu ise zaten tam yeşeremedi. Hâlâ toprağın altında bir tohum gibi geliyor bana. Umutluyum ama tam yeşeremedi. Bugün çevremizde olup bitenler büyük ölçüde hakikaten bu insani faaliyetin yani diyalogun her üç safhada hala çok önemli bir yerde olmadığını, çok ileri düzeyde olmadığını gösteriyor. Ama bu bizim umutsuz olmamız için bir sebep mi? Hayır sebep değil. Zaten umutsuz olmaya insan olarak hakkımız yok. Madem insan düşünen bir varlık, yaradan öyle yaratmış, madem insan düşünen, konuşan bir varlık nasip dediğimiz o logosu aynı yerden geliyor. Madem insan düşünen ve düşünerek konuşan bir varlık, madem insan seven bir varlık, madem insan bilen bir varlık, madem insan inanan bir varlık, o halde mutlu olmak ve gözümüzü yükseklere dikmek mecburiyetindeyiz. İnsan derken gelin gözlerimizi çalanlara çırpanlara değil, gelin gözlerimizi makam mevki için her şeyi feda etmeye hazır olanlara değil, gelin yıkanlara yakanlara, dökenlere değil, kendisini ruhunu bedenine tutsak yapanlara değil, gelin gözümüzü Hz. Musa ya (A.S.), Hz. İsa ya (A.S.) çevirelim. Hz. Muhammed e (S.A.V), Hz Mevlâna ya çevirelim. Yunus a çevirelim. Ahmet Yesevi ye çevirelim. İnsanlığın medâr-ı iftiharı bunlardır. Onlar gibi olmak mümkündür ki, çünkü onlar olmuştur. O halde çocuklarımıza bu imkânın kapısını açık tutmaya çalışalım, bu imkânın kapısını açık tutmak zorundayız. Yoksa yükseğe, yoksa yüceye, yüceliğe, aşkına giden yol kapanır. Ve bu dünyaya kilitlenen, bedenine kilitlenen insan, insanlığın sonu olabilir. İyimser olmak zorundayız. İyimser olmak ve iyimserlik çizgisinde yolda olduğumuzun idraki içinde çalışmak insan olmanın ki her büyük kültürde bu böyledir, insan olmanın bize yüklediği ahlaki, manevi ve bedii bir vazifedir. Hepinizi saygıyla selâmlıyorum. XVIII

18 Konya Valisi Ahmet KAYHAN ın Konuşmaları Aziz Misafirler Muhterem Mevlâna Dostları, Hz.Mevlâna nın Konya ya teşrifinin 775. yılı etkinlikleri içinde düzenlediğimiz III. Uluslararası Mevlâna Kongresine hoş geldiniz, şeref verdiniz. Hz. Mevlâna Yüzyılların mürşidi. Çok ulu bir şahsiyet İnsân-ı kâmil ve medeniyetimizin medârı iftihârı... Bütün âleme mâlolmuş evrensel bir şahsiyet... Ona duyulan ilgi, ona duyulan sevgi gün geçtikçe artarak devam etmektedir. Bugün insanlık, Mevlâna ya ve onun gibi ışık kaynaklarına derinden muhtaç olduğunu daha çok hissetmektedir. Farklı dili konuşan, farklı dine inanan, farklı kültüre sahip olan milyonlarca insan, Mevlâna nın şahsında ve eserlerinde insan olmanın anlam ve değerini daha iyi kavramaktadır. Mevlâna nın en önemli eseri olan MESNEVÎ, birçok bilgi ve hikmet demetleri sunan çok önemli bir kaynaktır. Bu dünya klâsiğinin merkezinde Kur an ve Yüce Peygamberimizin tarihi tecrübesi yer almaktadır. Mesnevînin bize anlattığı insan, günümüz dünyasının muhtaç olduğu insandır. Onup nazarında dil farkı, renk farkı bir üstünlük işareti değildir. İlâhi bir nişânedir. İnsan insanın kurdu, insan insanın aynasıdır. Dostudur. Hz. Mevlâna'nın anlayışında insan; ilâhi sıfatların tecelli ettiği bir Küçük âlem"dir ve Kur an ın Ey insanlar hitabında bütün bir insanlık gizlidir. Hz. Mevlâna ya göre; dünya her an yenilenmekte... Hayat tıpkı su gibi hep yeniye akıp gitmektedir. Hz. Mevlâna insanın hareketsiz ve bereketsiz kalmasını asla istemez. Hz. Mevlâna DİN i Çalışmanın, Üretmenin, Paylaşmanın ve İyilikte yarışmanın güvencesi olarak görür. Hz. Mevlâna; merkeze bağlı hareketten köke bağlı değişmeden söz eder ve şöyle der: Su gibi akıp git, ama yatağın belli olsun Bu duygu ve düşüncelerle kongremizin hayırlı olmasını diliyor, kongremize tebliğ sunan bütün bilim adamlarına, uzaktan yakından gelip kongremizi onurlandıran bütün konuklarımıza ve emeği geçen herkese şükranlarımı sunuyor ve sözlerimi Hz. Mevlâna nın şu güzel sözleri ile bitiriyorum. Ok gibi doğru olsam, yayla atarlar beni. Yay gibi eğri olsam, elde tutarlar beni. Doğruda görmedim aç, eğride görmedim tok. Eğri yay elde kalır, menzil alır doğru ok Hepinize en derin saygılarımı sunuyorum. XIX

19 S.Ü. Rektörü Prof. Dr. Abdurrahman Kutlu nun Konuşmaları Bütün dünyanın dikkatini çeken Mevlâna'nın verdiği mesajların düzenlenen bu kongre ile daha da anlaşılacağına inanıyorum. Anadolu'nun Türk yurdu olması için yapılan çalışmaların merkezinde Mevlâna'nın yanı sıra Ahi Evren, Hacı Bektaş ve Yunus Emre gibi fikir adamları vardır 'de Anadolu, askeri anlamda fethedildi ama bu yetmedi. Bunun yanı sıra yerli halkın gönlü de bu fikir adamları tarafından fethedildi. İnsanları iyiye hoşgörüye barışa ve sabırlı olmaya çağıran Hz. Mevlâna, insanlara sunmuş olduğu mutluluk reçeteleri ile sadece yaşadığı çağa değil yüz yılar sonrasına ve bütün insanlığa hitap etmiştir, Mevlâna hoşgörüsünün, yaşam biçiminin ve felsefesinin, teknoloji çağı insanına hatırlatılması gereken üstün değerleri vardır. Yüzyılların yıprattığı sevgi, hoşgörü değerleri ancak Mevlâna Felsefesinin iyi anlaşılması ile mümkündür. Bunun için de hümanizm ile "hak" motifleriyle işlenmiş Mevlâna felsefesinin toplumlara aktarılması gerekmektedir. Bu noktada toplumdaki yeterli tüm kurum ve kuruluşlara fazlasıyla görev düşmektedir. Bilimsel çalışmaların ve bilimsel kültürün yaşatıldığı üniversiteler ise bu konuda öncü rol oynamak durumundadırlar. Bugün değerli bilim adamlarının katılımıyla geçekleşecek olan bu Kongrenin örneklerinin çoğalması gerekliliği çok açıktır. Bu tür toplantılar ve her türlü bilimsel çalışmalar Mevlâna felsefesinin geleceğe yansıtılması ve aktarılması için bir vesile olacaktır. Ortaya koyduğu hayat anlayışı tarihin hiçbir döneminde önemini yitirmeyecek nitelikte olan gönül adamları yaşatılmalıdır ve bizler de buna hizmet etmek için gayret sarf etmeliyiz. Hz. Mevlâna gönüller sultanı olmuş Hakk a yürüyüşün temsili bir insandır. Aradan sekiz asır geçmesine karşılık o, sanki bugünün insanına, bugünkü sıkıntıları için hitap ediyormuş gibi canlı ve berraktır. Bütün mesajlarında insanlar arasında renk, ırk, din, dil, cinsiyet ayrımı yapmadan bugün de bütün insanları kucaklayarak gönüllere ferahlık vermektedir. Onu ölümsüz kılan budur. Onun dünyanın her yanında tanınmasını sağlayan fikirleri ve düşünceleridir. Ona gönül veren, bu nedenle insanlığa koşmaktadır. Ve her şeyden önemlisi üzerinde yaşadığımız toprakların ebedi bir Türk yurdu olmasında en büyük pay sahibi olan Hz. Mevlâna'yı, bu büyük Türk insanını Konya yı teşriflerinin 775. yıldönümü nü kutladığımız şu günlerde saygı ve rahmetle anar hepinize saygılar sunarım. XXI

20 III. MİLLETLER ARASI MEVLÂNA KONGRESİ HAKKINDA Prof.Dr. Haşim KARPUZ Konya dünyanın sayılı tarihi şehirlerinden birisidir. Bu şehirle özdeşleşen ve şehri sembolü haline gelen Mevlâna Celâleddin-i Rûmî de dünyanın en önde gelen bilim ve düşünce önderlerindendir. Konya, Mevlâna nın yaşadığı XIII. yüzyılda ünlü medreseleri ile bilimin bütün alanlarında en iyi eğitimi veren bir kent durumundaydı. XXI. yüzyılda da Selçuk Üniversitesi, Anadolu nun tarihi soluyan bu bilim, kültür ve sanat şehrinde eğitim öğretim yapmaktadır. Üniversitemiz küreselleşen dünyamızda Hz. Mevlâna nın bütün insanlığı kucaklayan düşüncelerini anlamak ve anlatmak, Selçuklu döneminin kültür ve medeniyet mirasına sahip çıkmak için bir dizi çalışmalar yapmaktadır. Selçuk Üniversitesi, Selçuklu Araştırmaları Merkezi (SÜSAM) tarafından gerçekleştirilen Milletler arası ve Milli Mevlâna kongreleri; Selçuklu Kültür ve Medeniyeti kongreleri, Sempozyum, panel ve konferanslar, bu alanda yeni yapılan araştırma ve incelemelerin değerlendirildiği önemli bir bilimsel platform haline gelmiştir. Bütün dünya üniversitelerinde olduğu gibi Türk üniversitelerinde de Hz. Mevlâna ve döneminin düşünce yapısı hakkında özgün araştırmalar yapılmaktadır. Mevlâna nın eserleri Avrupa ve Amerika da en çok satan kitaplar arasındadır. Ayrıca çoğu yabancılar tarafından oluşturulan binlerce internet sitesinde de Mevlâna nın düşüncelerine yer verilmektedir. Bugünün dünyasında yaşayan insan, teknolojinin getirdiği yeniliklere ve günlük hayatı kolaylaştıran aletlere rağmen ruhen mutsuzdur. Böylelikle bu alandaki boşluğu doldurabilmek için değişik yollara baş vurmaktadır. Hz. Mevlâna nın Kur ân ve Hadis ile İslâmî ilkelere dayanan barış ve hoşgörüsünü esas alan düşünceleri, psikolojik olarak bunalan insanlık için en emin liman görevi yapmaktadır. Bu noktada en önemli sorun, Mevlâna yı doğru anlamak ve anlatmak tır. Mevlâna, eserlerini Anadolu Selçuklularının resmi dili olan Farsça ile yazmıştır. Osmanlı döneminde de Farsça, medreselerde ana ders olarak okutulmuş ve bu dilde önemli eserler vücuda getirilmiştir. Bunlar arasında Mevlâna nın eserleri ile ilgili yapılan çalışmalar, yazılan şerhler önemli bir yer tutmaktadır. Bu bakımdan Mevlâna yı anlamak ve anlatmak için çok önemli kaynaklara sahip bulunuyoruz. Ancak bu kaynaklarla yeni yapılan araştırmalar onusunda Farsça öğretimindeki yetersizlikler ve araştırmacı eksikliği nedeniyle bu alandaki çalışmalar Abdülbaki Gölpınarlı ve Feridun Nâfiz Uzluk un eserlerinden öteye gidilememiştir. Rahmetli Gölpınarlı nın dokümanları XXIII