HARVARD BUSINESS SCHOOL DA S ZE NE Ö RET RLER?

Transkript

1 HARVARD BUSINESS SCHOOL DA S ZE NE Ö RET RLER?

2 HARVARD BUSINESS SCHOOL DA S ZE NE Ö RET RLER? KAP TAL ZM N MUTFA INDA GEÇ RD M K YIL PHILIP DELVES BROUGHTON Çevirenler P nar fiiraz ve Ümit fiensoy

3 ISBN What They Teach You at Harvard Business School Philip Delves Broughton, 2008, 2009 Optimist Yay nlar Telefon: Faks : e-posta: bilgi@optimistkitap.com Optimist yay n no. : 180 Konu : fl ve Yönetim Yay ma haz rlayan : Cemal Engin Birinci bas m Düzelti Düzenleme Bask ve cilt : Aral k 2009, stanbul : Ayfle Giritli : Selim Talay : Biltur Bas m Yay n ve Hizmet A.fi. Üçp nar Cad. Bulgurlu Mah. No: 89 Küçükçaml ca - Üsküdar / st. Tel: Faks:

4 ki tür e itim vard r. Biri bize hayat m z nas l kazanaca m z, di eri de nas l yaflayaca m z ö retmelidir. JOHN ADAMS

5 çindekiler Önsöz 9 1. Hadi Gecikelim Yeniden Bafllamak Apayr Bir Yer Parti K za na Binmek Kimim Ben? Oluflum, Kargafla, Düzen, Performans Beta ve Daha Ötesine Risk Ustas Güvensiz Dehalar Ahlak Savaflç lar Afl r Kald raç E ri Kovalamacas Göz Korkutucu Amaçlar Çocuklar m n Boy Atmas n Seyrediyorum Mezuniyet Mutsuz nsanlar Fabrikas 271 Sonsöz 289 Teflekkür 296

6 Önsöz Harvard Business School a oradaki deneyimim hakk nda bir kitap yazmay planlayarak gitmedim. Asl nda, on y l gazetecilik yapt ktan sonra, oraya yazma hastal ndan kurtulmak, çevremdeki dünyaya potansiyel öykü kayna olarak bakmaktan vazgeçmek için gittim. Kendi finansal kaderimi ve daha da önemlisi, zaman m kontrol edebilmek için iflletmecilik ö renmek istedim. Bir cep telefonunun ucunda, bir iflverenin taleplerine yem olarak yaflamaktan yorulmufltum. MBA in beni dünyan n iflleyifli hakk nda daha derin bilgilere ve sürebilece im yaflam hakk nda daha genifl seçeneklere götürecek bir yol olabilece ini umuyordum. Bunlar, sadece bu kitab n asla köstebeklik amac yla planlamad - n aç klamak için söylüyorum. Birçok aç dan, Harvard daki iki y l - m sevdim. S n f arkadafllar m zeki ve ak ll insanlard. Okul ço unlukla ilham verici ve bafl koydu u yolda ilerlemeye kararl yd. Sunulan olanaklar ve gelip bizimle zaman geçiren konuflmac lar ola anüstüydü. Kapitalizmi izleyip incelemek için daha avantajl bir yer olamazd. Benim ve tan d m herkes aç s ndan, Harvard geleceklerimizi ve ifl dünyas nda bulabilece imiz olanaklar de ifltirdi. Ancak yo un, hayal edebilece imden çok daha yo un bir dönemdi. Özellikle de iflletme, finans, muhasebe, operasyon, pazarlama ve örgütsel davran fl gibi ifllevsel alanlar ö renme mücadelesi verdi imiz ilk birkaç hafta, ifl yükü eziciydi. Aylar geçtikçe, ifl bulmak ve do ru ifli bulmak bask s, s n fta ö renilenlerin ötesinde, bafll bafl na e itime dönüfltü. Bu kitap, kapitalizmin bu mutfa nda benim ve s n f arkadafllar - m n edindi i deneyimi anlatma çabam n ürünü. Orada geçirdi im iki y l boyunca tuttu um günlü ün sayfalar n okurken, bu deneyimin bende yol açt duygular beni hayli flafl rtt. flletme okulunda daha 9

7 10 ÖNSÖZ renksiz bir dönem, farkl bir kariyer için bir e itim ve haz rl k dönemi geçirece imi sanm flt m. Aksine, MBA ö rencileri olarak, zaman - m z n ço unu emellerimizi, kendimiz ve ailelerimiz için istedi imiz yaflamlar tart flarak geçirdik. Bu tart flmalar, s n fta ö rendiklerimiz, ünlü konuflmac lar n söyledikleri ve yapaca m z ifle nas l karar verdi imize iliflkin hikâyelerin yan nda, kitapta önemli bir yer tutuyor. Harvard Business School da ö renim görme f rsat na sahip olmak muhteflem bir arma and. Dile getirdi im tüm yak nmalar, elefltiriler ya da endifleler sadece üst s n f sorunlar olarak ele al nmal da, Amerikan üniversitelerinden 5000 MBA ö rencisi mezun oldu de bu rakam 100 bine ç kt. MBA e itimini art k her çeflit ve türde alabiliyorsunuz. Benim de ald m gibi, klasik iki y ll k, tam zamanl yat l e itim var. Ancak günümüzde yar zamanl, internet üzerinden, geceleri ya da birden çok uluslararas yerde MBA yapmak mümkün. Kapitalizmin gitti i her yere, ard ndan MBA geliyor. Ortado u, Çin ve Hindistan da iflletme mast r na baflvuranlar n say s gittikçe yükseliyor. Art arda yap lan araflt rmalar, MBA yapanlar n daha yüksek maafllar ve daha iyi ifller buldu unu gösteriyor. Bu üç de erli harf, ifl dünyas nda baflar için bir kartvizit ve baz durumlarda bir gereklilik oldu. Ben 2004 ve 2006 y llar aras nda Harvard Business School dayken (s k s k kullanaca m k saltmas yla, HBS), okulun mezunlar aras nda Amerika Birleflik Devletleri baflkan, ABD hazine bakan, Dünya Bankas baflkan, New York flehri belediye baflkan n n yan s ra General Electric, Goldman Sachs ve Procter and Gamble gibi flirketlerin CEO lar yer al yordu. HBS mezunlar Fortune 500 flirketlerindeki en üst üç konumun yüzde 20 sini dolduruyordu. Yeni yeni moda olan yat r m sermayesi ve yüksek riskli yat r m fonu sektörleri, kampüse geri döndüklerinde tanr gibi karfl lanan Harvard MBA mezunlar yla dolup tafl yordu. Böylesine güçlü bir silsilenin bir parças olmak korkutucu ve ürkütücüydü. Okul, ifl dünyas nda baflar l olmak için gereken liderli in politika, e itim, sa l k, sanat gibi baflka alanlara da uygulanabilece ine inan yor. Ben ifl dünyas ndan gelmiyordum ve her fleyin ifladamlar taraf ndan yönetilmesi gerekti i kavram na içgüdüsel olarak direndim. Sonuç olarak, önümdeki iki y l boyunca tekrar tekrar karfl ma

8 ÖNSÖZ 11 ç kan bu soru, Harvard da MBA üzerine yaz lm fl bir kitab n neden MBA yapm fl ya da yapmay düflünenlerden çok daha genifl bir kitlenin ilgisini çekebilece ini aç kl yor. flletme mast r e itiminde ö retilen dil, uygulamalar ve liderlik tarzlar hepimizi etkiliyor. flletme okullar art k sadece ifl dünyas liderleri yaratm yor. MBA ler ço umuzun sürece i yaflam, çal flma saatlerimizi, ç kt m z izinleri, tüketti- imiz kültürü, ald m z sa l k hizmetini ve çocuklar m za sa lanan e itimi belirliyorlar den itibaren, Oval Ofis te oturan Harvard MBA mezunu, küresel ve tarihi sonuçlar olan kararlar ald. K sacas, MBA, içeri i ve bu e itimi alan insanlar n oluflturdu u a önemli. Üstelik daha da önemli olmak gibi emelleri var. Son olarak, bu kitap sadece bir kiflinin görüflünü yans t yor. Tek bir MBA, Harvard Business School un 2006 e itim y l nda e itim alm fl olan 900 ö renciyi temsil edemez. Bu kitaptaki her fley anlatt - m gibi oldu. Ancak baz okul arkadafllar m n kimliklerini gizlemek için adlar ve ayr nt lar de ifltirdim. Bunu iki nedenle yapt m. Birincisi, mahremiyet. Harvard Business School s n f güvenli bir ö renim ortam, deneyler ve hatalar yapabilece iniz bir yerdir. S n f arkadafllar m bir gün deneyimlerimiz hakk nda bir kitap yazaca m bilmiyorlard. Bu kitab benim utanç ve küçük düflme öykülerim oluflturuyor; onlar nki onlar ilgilendirir. Baz kimlikleri gizlememin ikinci nedeni, bunun bana yaflad klar m, sevdi im ve takdir etti im insanlar n itibarlar n koruma endiflesi duydu um takdirde gösteremeyebilece im bir dürüstlükle anlatma olana tan mas d r. Ö retmen olarak rolleri zaten aleni oldu u için, profesörler ve ayr ca kampüse gelen konuflmac lar da olduklar gibi anlat l yor kitapta. Bu yaklafl mlar bir araya getirmekteki niyetim, HBS te geçirdi im zaman n mümkün oldu unca do ru bir resmini sunmak. S n f m Haziran 2006 da mezun oldu unda, okul dekan Jay Light tan bir mektup ald k. Dünyan n dört bir yan ndaki HBS mezunlar n n aras na kat l rken diyordu dekan, okulumuzla ba lant n - z sürdürerek, burada geçirdi iniz y llara iliflkin düflünce ve görüfllerinizi paylaflmaya devam edece inizi umuyorum. flte benimkiler.

9 1 Hadi Gecikelim Hepimiz bazen dünyan n sonuna atlamak istemiyor muyuz? MICK JAGGER Philip hakk nda ne düflündü ünüzü bilmiyorum, ama flu anda o sizin için sadece Philip. Harvard Business School dekan ve 90 s n f arkadafl m bana bak - yordu. Tam o s rada da lmak üzere olan bir tavuklu sandviçi tutmaya çal fl yor ve gerçekten de sadece Philip gibi görünüyordum. MBA e itimimizin birkaç haftas n geride b rakm flt k ve Dekan Kim Clark kendisini tan tmak ve sorular yan tlamak için o ö len yeme i aras nda s n f m za gelmiflti. Peygamber otoritesiyle, sakin ama emredici bir tarzda konuflan, 50 li yafllar n sonlar na gelmifl, zay f ve dindar bir Mormon du. Bu s n fa ders vermek için genç bir profesör olarak ilk geldi imde, burada oturan Jack diye bir çocuk vard. fiimdi Vanguard n baflkan Jack Brennan oldu. Orada eski bir Dartmouth futbol oyuncusu olan Jeff oturuyordu. Jeff Immelt flimdi General Electric in icra kurulu baflkan. fiurada da Dona vard, Palm n CEO su olan Dona Dubinsky. Penceresiz bodrum kat s n f m zda bir dü meye bas lm fl gibi oldu. H rs n u ultusunu hissedebilirdiniz. Karatahtaya dönük olarak at nal fleklinde yerlefltirilmifl befl s radaki 90 ö renci, hatta flu anda kalemindeki mayonez ve tavu u yalayan da dahil olmak üzere, hepsi düflünüyordu: 25 y l içinde benim ad m da bu flekilde an lacak m? Gelecekteki bir dekan 2051 s n f na, Burada Susan diye biri oturuyordu. S n fta konuflmaktan utan rd, ama flimdi dünyan n en büyük 13

10 14 HARVARD BUSINESS SCHOOL DA S ZE NE Ö RET RLER yüksek riskli yat r m fonunu yönetiyor. Orada oturan Tom, Google un CEO su oldu. Ve Philip. Evet, bir adam n kaç milyar olabilir ki? diyecek miydi? Hepimiz merakla birbirimize bak yorduk. Harvard Business School un kampüsüne ilk olarak A ustos 2004 te, bunalt c bir akflam vaktinde ayak bast m. Kar m Margret ve bir yafl ndaki o lumuz Augie, eflyalar m z bundan önceki iki buçuk y l boyunca yaflad m z Fransa dan gelene kadar New York ta kalacakt. Okulda ö renciler ya da ö retim üyeleri aras nda hiç kimseyi tan m - yordum. Son on y ld r ilk kez ne bir iflverenim, ne bir ifl unvan m, ne de bir maafl çekim vard. fl dünyas nda ya çok az deneyimi olan ya da hiç olmayan yaklafl k 200 ö renci, resmi olarak Matematiksel Analiz, daha az resmi olarak Matematik Kamp olarak bilinen bir ders için, dönem öncesinde iflletme okuluna ça r lm flt. Hedef, üç hafta içinde gelecek geri kalan 700 ö renciye yetiflmemizi sa lamakt. Okula göre, onlar son birkaç y lda kendilerini dizüstü bilgisayarlar - na kelepçeleyip finansal modeller ve kurumsal Power Point sunumlar haz rlayarak, temel ilkeleri ö renmeye yetecek kadar zaman harcam fllard. Di er yandan, bizler zorunlu müfredat olarak bilinen ilk y l dersinin s k flt r lm fl bir versiyonunu alacakt k. HBS nin e itimde benimsedi i vaka yöntemiyle tan flacak ve gerçek ilk y l bafllad nda, ümit edildi i üzere, daha az ürkek olacakt k. Kay t yapt rd ktan sonra, elime ilk haftan n vaka incelemelerini içeren bir klasör verildi ve on befl dakika içinde çal flma grubumla tan flmak üzere kampüsün kalbini teflkil eden Spangler adl yeni Georgia dönemine ait devasa binan n bir toplant odas na gitmem istendi. Tekrar bo ucu s ca a ç kt m, tenis kortlar na yak n bir bank buldum, yak nda yüzleflece im yüzlerce vakan n ilkini ç kard m ve okumaya bafllad m. Tüm HBS müfredat vaka incelemelerinden, gerçek hayattan al nm fl ifl yaklafl mlar ndan olufluyordu. Her birinde yan tlaman z istenen soru fluydu: Sen olsan ne yapard n? Bu problemlerin do ru ya da yanl fl yan tlar yoktu. Birçok vakada, vaka kahramanlar n n att klar ad mlar felaketle sonuçlan yordu. Önemli olan tek fley, problemler hakk nda nas l düflündü ün; enformasyon k tl yla, belirsizlikle nas l

11 HAD GEC KEL M 15 bafla ç kt nd. Muhasebe ya da senet fiyatland rma ayr nt lar bulan klafl p silindikten uzun zaman sonra, elinde farkl bir düflünme ve karar verme yöntemi kalaca ümit ediliyordu. Vakalar ö retim üyeleri taraf ndan yaz l yor ve uzunluklar birkaç sayfadan otuzu aflk n sayfaya kadar de iflebiliyordu. Genellikle durumu ortaya koyan çarp c bir anlat m, tart fl lan iflletmenin analizi ve problemi örneklendirmek için gerekli olan sayfalar dolusu belge, grafik, tablo, resim ve her türlü ek metinden olufluyorlard. lk vakam flöyle bafll yordu: Bir zamanlar, çok ama çok uzun y llar önce, Bat Avrupa n n küçük bir kentinde bir derebeyi yaflarm fl. Baron Coburg adl bu derebeyi, yüksek bir tepenin üstündeki bir flatoda yaflarm fl. Baron, flatosunun çevresindeki topraklarda yaflayan birçok köylünün refah ndan sorumluymufl. Baron, Ivan ve Fredrick adl iki köylüsünden iki farkl toprak parças n ekmelerini istemifl. Onlara tohum, gübre ve öküz vermifl; ama saban saban üreticisi Feyador dan kiralamalar n istemifl. Köylüler bir y l sonra farkl miktarlarda bu daylar, bir yafl yafllanm fl öküzleri ve farkl y pranma düzeylerinde sabanlar yla geri gelmifller. Vaka flöyle son buluyordu: Köylüler yan ndan ayr ld ktan sonra, baron neler oldu unu düflünmeye bafllam fl. Evet, demifl, iyi ifl ç kard lar; ama hangisi daha iyiydi? Bu bir muhasebe vakas yd ve bizden iki çiftçi için gelir beyan ve bilanço haz rlayarak, baronun sorusuna yan t bulmas na yard m etmemiz isteniyordu. Kendisinden tecavüz ve ya ma ile muhasebe aras nda seçim yapmas istenen bir Ortaça baronunun ikincisini seçme ihtimali beni epey flafl rtt. Ama Harvard Business School dayd k ve burada Ortaça baronlar bile farkl yd. Önümdeki tenis kortlar ndan birinde, iki ö renci s nmaya bafllam flt. Birinin mavi bir bandanas vard ve di erinin üstünde tiflört yoktu. At fl yapmaya bafllad lar; önce her ikisi de fileden birkaç metre mesafede durarak, topu birbirine nazikçe at yordu. Metronom ritmiyle yapt klar at fllarla hipnotize olmufl bir halde, durup seyretmeye bafllad m. Yavafl yavafl kortun kendi yar lar nda daha gerilere do ru gittiler; kollar havay kamç larken top da gittikçe saha çizgisinin daha yak n na düflüyordu. Bu kusursuz forehand vurufllar, havada uçan top üzerindeki hatas z odaklanma için kaç saat antrenman yapt klar n sordum kendi kendime. Sahan n dikdörtgeni dahilinde, her fley tam da olmas gerekti i gibi

12 16 HARVARD BUSINESS SCHOOL DA S ZE NE Ö RET RLER oluyordu. Vaka incelememi klasörün içine s k flt rd m ve çal flma grubumla tan flmak için Sprangler a do ru yürümeye bafllad m. Büyük mavi bir masan n etraf nda iki gazi asker, New York belediyesinin eski bir çal flan, Tayvanl bir yönetim dan flman ve Boston daki bir yat r m fonu flirketinden yeni ç km fl, asabi bir sar fl n oturuyordu. Askerler darac k tiflörtlerinden f flk ran paz lar yla oda için fazla büyük görünürlerken sar fl n korkmufl ve küçük görünüyordu. New Yorklu Justin me er gençli inde kar mdan birkaç blok ötede yaflarm fl. Baron üzerinde çal flmaya bafllad m zda ortaya ç kt üzere, hepsi ticaret hakk nda benden daha bilgiliydi. Dizüstü bilgisayarlar n tek hareketle aç p haz r vaziyette beklemeye bafllad lar. Harvard a gelmeden önce, Microsoft Office teki programlar n sadece birini kullanm flt m. O da Word dü. Çal flma tablosu program Excel i ya da sunum program Power Point i hiç açmam flt m. lk birkaç gün, yeni yaz l mlar ö renmeye çal flmaktansa, güvenilir kalem ve kâ d mla yetinip, söylenenlere odaklanmaya karar verdim. Ne de olsa J.P. Morgan n da hiç Excel i olmam flt, ama ABD ekonomisinin büyük bir bölümünü yönetmiflti. Baron problemine tekrar bakt m. O kadar da karmafl k görünmüyordu: birkaç kile burada, birkaç kile flurada, gübre, öküz, biraz afl nm fl sabanlar ve sömürücü bir derebeyi. Ivan diye ortaya at ld m birkaç saniye sonra. Herkes kafas n kald r p bakt. Ivan daha iyi çiftçi H zla hesaplamam anlatt m. Öküzü amorti etmeyi unuttun dedi eski bir denizci olan Jake. Yeniden çal flmaya bafllad m. Frederick dedim bir dakika sonra. Ivan n saban n n tam de erini sat lan mallar maliyeti kaleminin alt na koydun mu? diye sordu Jake. Bu noktada, çenemi kapatmaya karar verdim. Bütün muhasebe bilgim, yaz boyunca okumakla görevlendirildi im dokümanlardan geliyordu. Avrupa dan tafl nma vs. derken umdu umdan çok daha az okuyabilmifltim. Baron bir sermaye sahibi mi, yoksa ödünç veren mi? diye sordu Jon. Ba dat n terörün kol gezdi i bölgelerindeki muharebe timlerine komuta etme görevinden yeni dönmüfltü. Odada en sakin görünen oydu. Peki, gübreyle topra kuruttuklar için bir bedel ödüyorlar m? Sonraki bir saat boyunca, kafam n içinde hep ayn bir avuç rakam karmafl k bir kod gibi dolan p durdu. 20 pound gübre, 2 kile bu -

13 HAD GEC KEL M 17 daya eflit; 10 y l ifl yapacak kapasitede ve 40 kile de erinde bir öküz bir y l çal fl yor. Ivan hâlâ saban için Feyador a borçlu Rakamlar ayaklar m z n alt mdan kaymaya devam ediyordu. Önce Ivan daha iyi çiftçiydi; çünkü dönüm bafl na Frederick ten bir kilenin üçte ikisi kadar daha fazla üretim yapm flt. Sonra Frederick alt da beflle öne geçti. Düz bir yüzeyde toplar dolaflt rarak deliklere sokmaya çal flt n ve alt s n da soktu unu düflündü ün anda ilkinin tekrar d flar ç kt - flu çocuk oyunlar ndan birine benziyordu. Biraz oran hesab yapt m dedi sar fl n. Aktifler üzerinden yap - lan net sat fllar, Frederick in daha iyi bir çiftçi oldu unu gösteriyor. Di erleri de bafllar yla onaylad lar. Ancak köylüler hiçbir fley satm - yor ki diye düflündüm. Sadece mallar n derebeyine devrediyorlar. Bu durumda belki de aktifler üzerinde feodal haraç daha iyi bir oran olabilirdi. Bu fikir hiç yard mc olmuyordu. S rada Tan mlanmam fl ABD Sektörleri vard. Bu, finansa ilk giriflimizdi. Harvard Business School a kabul edildi imden beri, finanstan korkuyordum. Ö renmek istiyordum; ancak teknik olarak s n ftan çok geride olabilece imden ve bu konunun beni aflaca ndan endifleliydim. O ilk akflam özgüven kazanmam sa layacak hiçbir fley olmad. Bize basit bir kimyasal flirketi ve süpermarket zincirinden büyük bir havayolu ve ticari bankaya kadar 12 sektörü kapsayan bir listenin yan s ra bir grup etiketsiz bilanço ve oran verdiler. Sektör ile do ru rakam grubunu efllefltirecektik. Yaz n yapt m okumalar s ras nda oranlar n ana fikrini kapm flt m. Finansal tablolardaki rakamlar karfl laflt rarak bir iflletmenin kalitesi hakk nda içgörülerde bulunuyordun. Mesela stoku ele alal m. Stok tutmas gereken flirketler sürekli stok tutma maliyetini tedariki ayn düzeyde tutma ihtiyac yla dengelemeye çal fl yorlard. T pk herhangi bir ev gibi. Aileni beslemek için yeterli yiyece e ihtiyaç duyars n; ancak dolaplar ndan taflacak ve yemeye zaman bulamadan çürüyecek kadar çok yiyecek istemezsin. Ancak yine de bazen her gün köfledeki pahal dükkâna gitmektense, toptan al flverifl yaparak daha ucuza getirmek isteyebilirsin. Ya da belki gerçek bir gurmesin ve her gün taze yiyecek almak istiyorsun. Mesele flu ki, farkl evlerin farkl stok yönetme yöntemleri vard r. Tek suç israf ve tedarik aç d r. Bir grup finansal tabloda stok yönetimini analiz etmek için, ifle sat lan

14 18 HARVARD BUSINESS SCHOOL DA S ZE NE Ö RET RLER mallar maliyeti ve envanter rakamlar yla bafllayabilirsin. Sat lan mallar maliyeti, üreticinin belirli bir dönemde satt mallar n kendisine maliyetidir. Envanter ise üreticinin satmay umdu u mallar n kendisine maliyetidir. Sat lan mallar maliyetini stoka bölerseniz, flirketin ürünü ne kadar h zl dönüfltürdü ü hakk nda bir fikir elde bilirsiniz. Birlik bir oran, flirketin bilançonun kapsad dönemde satt - kadar stok tuttu unu gösterir. Taze g da pazar nda, bir y l kapsayan bir bilanço için, stok neredeyse her gün yenilendi inden son derece yüksek bir oran beklenir. Ancak seçkin bir mücevhercide bu oran birden daha az olabilir; çünkü her parça al c bulana kadar uzun süre elde tutulur. En yüksek stok dönüflümü süpermarkette olacak dedi Jon. Ya da toptanc kasap dedi Jack. Ticari banka muhtemelen cari varl klara ve mevduat ve para çekme sorumluluklar na sahip olacak dedi Tayvanl. Saçlar n ve çenesini çekifltirmesinden, Justin in de benim kadar flaflk n oldu unu söyleyebilirdim. Vay dedim hayretle. Kim yüzde 16,7 lik kar marjlar elde edebilir, merak ediyorum do rusu. Sadece bir fleyler söylemeye çal fl - yordum. Herkes bir anlam ç karmaya çal flarak, rakamlar taramaya devam etti. Aktifler üzerinden borca bakt k. Çok fazla sabit varl olan bir flirketin, örne in fabrikalar n, büyük ihtimalle ana varl insan olan bir reklam ajans ndan daha fazla borcu olacakt. nsanlar n bilançolarda aktif olarak de il, sadece gelir beyanlar nda masraf olarak görünmesi flirket hesaplar n n en cazip olmayan özelliklerinden biri ve belki de en büyük kusurudur. Bir fabrikan n aksine, insanlar elbette her an kalk p gidebilirler; bankalar n reklam ajanslar na, hukuk bürolar na ya da mimarl k ajanslar na kredi verme isteksizli i de buradan kaynaklan r. Hiçbir kimya fabrikas bofl ver deyip borcunu ödemekten vazgeçerek bir yoga merkezine kat lmaz. Net aktifler üzerinden net sat fllar inceleyerek, hangi flirketlerin aktiflerinden en fazla sat fl gerçeklefltirdi ini bulmaya çal flt k. Yine bir miktar kiral k ofis alan ve birkaç varl d fl nda hiçbir fleyi olmayan reklam ajans, birkaç aktifte çok fazla sat fla iflaret edecek flekilde, yüksek bir oran verirken, üreticinin oran daha düflük olacakt.

15 HAD GEC KEL M 19 Bir saatin sonunda, listedekilerin yar s n yere m hlad m z düflünüyorduk. ki saat sonra, sekize ulaflt k. Üçüncü saat ak p giderken, asla baflaramayacakm fl z gibi hissediyorduk. Tam da havayolu flirketinde karar k lm flken, tekrar otomobil imalatç s do ru seçenek gibi görünmeye bafll yordu. Ya da kaliteli bir marka tafl yan erkek giyim üreticisi olabilir miydi? Yak nda al fl lm fl duygulara dönüflecek bir fleyler hissetmeye bafllam flt m. Floresan ayd nlatman n insan n enerjisini tüketen etkisi. Çöp kutusundan belli belirsiz yay lan strafor ve Çin erifltesi kokular. Susuzluk ve kafl nt. Odadaki insanlar n yar s n n e-postalar n kontrol edip internette sörf yapt klar n n ve sorular n bu yüzden yan tlanmadan önce havada birkaç saniyeli ine as l kald n n bilinci. Pencereden, koyu mavi gecede Harvard Stadyumunun hantal gölgesini görebiliyordum. Ritmik bir düflünce al flverifli olarak bafllayan toplant rüyadaym flças na a r ilerliyordu art k. Kelimeler ve fikirler aram zda adeta a r çekimde uçufluyordu. Vazgeçti imizde neredeyse gece yar s olmufltu. Arabama yürürken hava halen s cak ve bo ucuydu. West Cambridge de, iflletme okulundan 10 dakika mesafedeki yeni dairemize do ru yola ç kt m. Sokaklarda hiç kimse yoktu ve son on y ld r ilk kez büyük bir kentte de ildim. Köpe im Scarlett beni kap da karfl - lad. Karanl kta, basamaklarda sab rla bekliyordu ve arabadan indi- im an yol kenar na iflemeye bafllad. Ön kap n n kilidi bozuktu. Neredeyse hiç tan mad m bir yerde, bofl bir dairede huzursuz bir gece geçirdim. Hayat m okula ve yerde bir fliflme yatak, köflede Costco dan al nm fl bir piknik masas yla bu daireye indirgenmiflti. Her gürültüyü, cama sürtünen bir a aç dal n, d flar dan geçerken fl klar tavan mda parlayan arabalar dinleyerek öylece yatt m. O gece uykuya dalmak saatlerimi al rken zihnimde tek bir soru ç nl yordu: Ne yapt m ben? Savafla ertesi sabah yedide geri döndük. Spangler toplant odalar henüz tan mlanmam fl sektörlerle bo uflan Matematik Kampç lar yla doluydu. Bu görev karfl s nda sergiledikleri coflku sars c yd. Salonlar kar marj ve kald raç oran tart flmalar yla ç nl yordu. Birilerinin otori-

16 20 HARVARD BUSINESS SCHOOL DA S ZE NE Ö RET RLER ter bir ifadeyle bankalar n muazzam k sa vadeli borçlara müflterilerinin hesaplar nda bulunan ve her an çekilebilecek olan para olarak da bilinir ve benzer flekilde muazzam alacak mebla lar na ya da müflteri kredilerine sahip olduklar n söyledi ini duydum. Bankalar için, krediler varl k ve müflterileri için tuttuklar para da borçtur. Bunu anlamam biraz zaman m ald. Ellerindeki para borç, verdikleri para varl kt. Ancak bunu anlad ktan sonra, tan mlanmam fl sektörlerime bakt m ve iflte oradayd, adeta el sall yordu bana, evet, banka! Nihayet grubuma sunabilece im bir fleyim vard. Yapt m keflifle birlikte odaya kofltum, ama di erleri de bulmufltu bunu. S n fa gitmek büyük bir rahatlama yaratt. HBS de, birbirinin t pat p ayn s otuz kadar s n f n bulundu u, Aldrich ve Hawes adl iki ana s n f binas var. Aldrich, ad n k z n John. D. Rockefeller le evlendiren, Rhode Islandl ve gür b y kl Senatör Nelson Aldrich ten al yor. Rod Hawes ise HBS ten 1969 da mezun olarak sigorta sektöründe servet yapm fl biri. Life Re Corporation of America y kurup satt ve sonras nda da servetini hay r ifllerine yöneltti. S - n flar n her birinde 90 kadar masa, iki geçitle bölünmüfl, yar m daire fleklinde 5 s ra halinde yükseliyordu. Odalar n birkaç nda kampüse bakan yüksek pencereler vard, ama ço u tamamen duvard. Bu penceresiz ve s kontrollü, ac mas zca ayd nlat lm fl s n flarda oturmak d fl dünyaya dair hiçbir fleyin fark nda olmaks z n, zaman ve do adan kopmufl bir halde, bir kumarhanede olmaya benziyordu. Her birimize e imli masalar boyunca iki dizüstü bilgisayarl k alan ve mor döflemeli bir döner ofis sandalyesi verilmiflti. S n fta bize ayr lan masalara geldi imizde profesörlerin bizi tan yabilmesi içim isimlerimizin yaz l oldu u beyaz bir lamine kart masam z n önündeki bir yuvaya sokuyorduk. Masalar n alt na bilgisayar fiflleri s k flt r lm flt. Sa mda kimya doktoras bulunan ve daha önce bir biyoteknoloji flirketinin araflt rma merkezini yöneten Alaskal Laurie vard. Solumdaysa New York fiehri Parklar daresinin eski bir memuru olan Ben oturuyordu. Laurie Matematik Kamp n n iki haftas n sabit bak fll bir dehflet içinde geçirecekti. Bariz zekâs na ra men, bir profesörün ona soru sormas ndan korkuyordu. Bana ayr flt r lacak bir molekül verin, diyordu,

17 HAD GEC KEL M 21 hemen ayr flt ray m, tekrar birlefltireyim, bir yayla ba layay m. Bir muhasebe oran soruldu undaysa kendisi eriyip çözülüyordu. Ben ise çok daha sakindi. Sakallar ve sandaletleri vard ve önceki iki haftay Apalafl Parkurunda yürüyüfl yaparak geçirmiflti. Benim gibi onda da bilgisayar alerjisi var gibiydi ve notlar n el yaz s yla tutuyordu. Ancak hiç flüphesiz bu yere yak flan, duru ve mant kl bir zihne sahipti. Görüfl alan m n alt üçte ikisini eski bir denizcinin s f ra vurulmufl kal n ensesi kapl yordu. Önümüzdeki iki hafta, günde birkaç saat boyunca yüzümden birkaç santim mesafede esneyip gerilen gerçeküstü kaslar dikkatimin a rl kland r lm fl ortalama sermaye maliyeti ve karar a açlar ndan uzaklaflmas na yol açt. Profesörler, notlar n koyacaklar bir masa, dilediklerince oynayabilecekleri üç s ra karatahta ve projeksiyon ekranlar yla birlikte, parterde dururlard. Daha macerac olanlar video gösterebiliyor ya da bir oylama cihaz kullanabiliyordu. Ö renciler masalar nda bulunan k rm z ya da yeflil dü melerden birine basarak oy verebilir ve karfl m zdaki ekranda an nda görüntülenen sonuçlar görebilirdi. Profesörler ön s raya yak n durur ya da geçitlerde ve s ralar aras nda dolaflarak ö rencileri konuflmaya teflvik ederlerdi. Harvard Business School, e itim tekni i olarak Harvard Hukuk Okulunun vaka yöntemini benimsemiflti. S n flar habersiz sözlüyle bafllar ve profesör bir gece önce haz rlad m z vakay tan tmak için bir ö renci seçerdi. ki ile on befl dakika aras nda süren bu tan t m ö renci için asap bozucu bir deneyim olabilirdi. Habersiz sözlü bittikten sonra, herhangi bir ö renci yorum yapmak için elini kald rabilirdi. Yorum bir soru, profesörün ya da baflka bir ö rencinin söyledi- i bir fleye bir yan t ya da kiflinin mevcut problemi aç kl a kavuflturaca n düflündü ü kiflisel bir deneyim örne i olabilirdi. Tek flart, yorumun s n f n bilgisini art rmas yd. lk profesörümüz David Hawkins, 1950 lerin bafllar nda Olimpiyatlarda yüzmüfl ve halen bir Bondi Beach cankurtaran n genifl omuzlar na ve sar saçlar na sahip, dimdik bir Avustralyal yd. S n fa girdi, The Wall Street Journal gazetesini açt ve ilk sayfadan bir haberi yüksek sesle okudu. Haber, y llard r süregelen muhasebe hatalar nedeniyle gelir beyan n yeniden yapmas emredilen bir flirket hakk ndayd. Sonra masas n n köflesine dayand, kendini geri at p a z n

18 22 HARVARD BUSINESS SCHOOL DA S ZE NE Ö RET RLER kocaman açarak düflünmeye bafllad. Bir elinde o günün dersi için notlarla dolu, ezik büzük bir kâ t parças vard. Di erindeyse belirli bir noktay vurgulamak için bir tahtadan di erine f rlataca sar bir tebeflir tutuyordu. Gördü ünüz gibi dedi bir an duralad ktan sonra, muhasebe gerçekten önemli. fiimdi flu barona geçelim. S rt n kamburlaflt rd ve s n f n ön taraf nda tek baca n bir baron gibi sürüyerek dolaflt. Bu kavruk köylülerden hangisinin daha iyi çiftçi oldu unu söylemek nas l bu kadar zor olabilir? S n f bir rahatlama duygusu sard. Ö rencilere kendi rakamlar n aç klamak üzere söz verildikçe, hiç kimsenin bu vakay çözemedi i ortaya ç kt. Asl nda mesele çözmek de ildi. Baron vakas n n amac, Hawkins in bize anlatt na göre, en basit görünen durumda bile ekonomik hakikati bulman n zorlu unu göstermekti. Muhasebede, kurallara sad k kalmaktansa sa duyuya baflvurmak daha önemliydi. Matematiksel Analiz s ras nda, e itim zorunlu müfredatta karfl laflaca m zdan daha rahatt, ama program birebir ayn yd. Dersler sabah 8.40 da bafll yor ve her biri 1 saat 20 dakika sürüyordu. lk ve ikinci ders aras nda 20 dakikal k bir ara veriliyordu. Pazartesi, çarflamba ve cuma günleri ö le yeme inden sonra, da bafllayan bir ders daha vard. Sal ve perflembe günleri da serbest kal yorduk. Sonras nda en az iki saatimizi her bir vakan n haz rl na harcamam z bekleniyordu. Matematiksel Analiz, muhasebeye ek olarak, yo un finans ve Teknoloji ve Operasyon Yönetimi derslerinden olufluyordu. Bu üç konu ilk y l almak zorunda olaca m z en matematiksel konulard ; bu yüzden s k nt yaflamayacak kadar al flkanl k kazanmal yd k. Hawkins in dersinden sonra uzun ve narin parmaklara sahip, genç bir Hintli profesör olan Mihir Desai yle finans dersi vard. Finanstaki fikirlerin basit oldu unu söyleyerek hemen kendini bize sevdirdi. Karmafl k olan aç klamalard. Onun dersini gözlerimizi bilgisayarlar m za dikip çal flma tablolar n kurcalayarak geçirmeyecektik. Daha çok, finans annelerimize anlatabilece imiz bir flekilde ö renecektik. Desai, tüm Wall Street z rvalar na s k bir flekilde sald raca na söz verdi ve bizi sahip olabilece imiz tüm önyarg lardan s yr lmaya teflvik etti. Finans bildi ini zannedenlerimiz her fleyi tepeden

19 HAD GEC KEL M 23 t rna a yeniden ö renecekti. Hiçbir fley bilmeyenlerimiz ise muhteflem bir maceraya ad m at yordu. Ö len yeme inde Justin le karfl laflt m. Babas n n baflar l bir yat - r m flirketi iflletti i New York ta büyümüfltü. Üniversiteden mezun olduktan sonra, yoksul yörelerde e itimi destekleyen bir sivil kurulufl olan Teach for America ad na Los Angeles ta ö retmenlik yapm fl ve sonra da New York belediyesinde çal flm flt. HBS ye gelmesinin nedeni büyük ölçüde kamu hizmeti sektöründe hayran oldu u ço u insan n ifl dünyas nda baflar l kariyerlerden gelmesiydi. Bir MBA, bir sonraki ad mda ne yapmay seçerse seçsin baflar ya katk da bulunurdu. Ona bir sonraki ad mda ne yapaca n bilip bilmedi ini sordum. Henüz bilmiyorum dedi. Bak naca m. Bir fley bulursan, söyle bana. Çevremizdeki herkes ayn muhabbeti yap yordu. Nerelisin? Neler yapt n? HBS ye neden geldin? Ö le yeme inden sonra, bir erkek çocu unu an msatan inatç ve karmakar fl k kahverengi saçlar, erkek gömle i ve koyu pantolondan oluflan k yafetiyle, enerjik bir kad n olan Frances Frei nin verdi i Teknoloji ve Operasyon Yönetimi dersimiz vard. Onunla ele ald m z ilk vaka, baz yat r m kararlar n n sonuçlar na olas l klar atfetmenin bir yolu olan bir karar a ac oluflturmakla ilgiliydi. E er belli bir noktada petrol sondaj yaparsam, 10 milyon dolar harcamam gerekecek ve bunun iki olas sonucu olacakt. Hiçbir fley bulamama flans m yüzde 50 ve 20 milyon dolarl k bir bulufl yapma flans m yüzde 70 ti. Yüzdeleri sonuçlarla çarparak s f r ve art 14 milyon elde ediyordun. Bu durumda bu yat r m n tahmini de eri 14 milyon dolar eksi 10 milyon dolar sondaj maliyeti eflittir 4 milyon dolard. Karar a açlar n n faydas, olas l klar n z n do rulu una ba l yd ; ancak temel amaç kesinlik elde etmek de il, belirsizlikle daha rahat bafla ç kabilmek, finansal karar sürecinin dimdik kayal klar nda, ne kadar zay f olursa olsun, tutabilece iniz dayanak noktalar bulmakt. zleyen derslerde, Frei bizi belirli bir sonucu etkileyen farkl faktörlerin önemini ölçmenin bir yolu olan regresyon analiziyle tan flt rd. nceledi imiz vaka, online hizmetlerle ilgili olarak neler yapabilece ine karar vermek için müflteri verilerini kullanmaya çal flan bir banka hakk ndayd. Banka müflteri hakk nda do um tarihlerinden posta kodlar na, ortalama bilanço büyüklüklerinden online bankac -