DEĞER EĞİTİMİ YÖNTEMLERİNE UYGUN GELİŞTİRİLEN ÇEVRE EĞİTİMİ ETKİNLİĞİNİN, İLKÖĞRETİM 7. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÇEVREYE İLİŞKİN TUTUMLARINA ETKİSİ

Transkript

1 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 30, Sayfa , 2010 DEĞER EĞİTİMİ YÖNTEMLERİNE UYGUN GELİŞTİRİLEN ÇEVRE EĞİTİMİ ETKİNLİĞİNİN, İLKÖĞRETİM 7. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÇEVREYE İLİŞKİN TUTUMLARINA ETKİSİ Mustafa Tahiroğlu 1, Tahsin Yıldırım 2, Turhan Çetin 3 1 MEB İbrahim Ethem Baysal İlköğretim Okulu, Aksaray, tahiroglu80@hotmail.com.tr 2 Aksaray Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, tyildirim@aksaray.edu.tr 3 Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitim Anabilim Dalı, turhan@gazi.edu.tr ÖZET Bu çalışma, değer eğitimi yöntemlerine uygun olarak geliştirilen çevre eğitimi etkinliğinin, ilköğretim 7. sınıf öğrencilerinin çevreye ilişkin tutumları üzerindeki etkisinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırmada öntest sontest kontrol gruplu deneme modeli kullanılmıştır. Deney gurubu 30, kontrol gurubu ise 32 öğrenciden oluşmuştur. Araştırmanın verileri için her iki gruba deneysel çalışma sürecinin başında ve sonunda Çevre Tutum Ölçeği uygulanmıştır. Veriler SPSS 15 programında analiz edilmiştir. Bu analiz sonucunda deney ve kontrol grubunun sontest ölçüm sonuçlarına göre deney grubu lehine anlamlı bir farklılık olduğu sonucuna ulaşılmıştır [t(60)=11.467, p<.05]. Buna göre, uygulanan etkinlik öğrenci tutumları üzerinde olumlu bir etki göstermiştir. Anahtar Sözcükler: Değerler, Tutum, Çevre, Değer Eğitimi, Çevre Eğitimi.

2 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 30, Sayfa , 2010 THE EFFECTS OF ENVIRONMENTAL EDUCATION ACTIVITIES BASED ON VALUE EDUCATION on 7th GRADE STUDENTS ATTITUDES TOWARD ENVIRONMENT Mustafa Tahiroğlu 1, Tahsin Yıldırım 2, Turhan Çetin 3 1 MEB İbrahim Ethem Baysal İlköğretim Okulu, Aksaray, tahiroglu80@hotmail.com.tr 2 Aksaray Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, tyildirim@aksaray.edu.tr 3 Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitim Anabilim Dalı, turhan@gazi.edu.tr ABSTRACT The purpose of this study is to investigate the effects of environmental education activities based on value education on 7th grade students attitudes toward environment. The study was designed according to pre-test, post-test control group design. Experimental group consists of 30, control group consists of 32 students. The data of the study were collected by Attitudes toward Environment Questionnaire. The instrument was applied to both treatment groups as a pretest and post-test. The data of the study were analyzed bu SPSS 15. The results of the study revealed that a significant difference between experimental and control groups with respec to their post-test results [t(60)=11.467, p<.05]. Based on the results, it can be concluded that activities in the study are affective on students attitudes. Key Words: Values, Attitudes, Environment, Value Education, Environmental Education.

3 Değer Eğitimi Yöntemlerine Uygun Geliştirilen Çevre Eğitimi Etkinliği 233 GİRİŞ İnsanoğlu, sürekli daha fazla kazanmak ve daha iyi yaşamak için bilim ve teknolojik gelişmelerle doğaya egemen olmak isterken doğayı ve kendini tüketmeye başlamıştır. Günümüzde doğada meydana gelen tahribatlar öyle noktalara ulaşmıştır ki küresel ısınmayla iklimler değişime uğramış, kutuplardaki buzullar çözülmeye başlamıştır. Hava kirliği, su kirliliği, toprak kirliliği, ormanların azalması, plansız kentleşme, nükleer atıklar ve benzer çevre problemleri artarak devam etmektedir. Doğal ortamın bu hızla bozulması sonucunda insanlığı büyük felaketler beklemektedir. Eğer bu durumu tersine çevirmezsek, bir krize yol açarak bütün canlı türlerinin ve çevrenin topyekûn bir felaketi, yok oluşu ve yıkımı riskiyle yüz yüze kalacağız (Geray, 1995; Gökçe, 2009; Türkmen, 2008; UNESCO, 2005; Yıldız vd., 2008) Bu açıklamalardan da anlaşıldığı gibi, insan ve diğer canlıların yaşamını korumak için çevre sorunlarının önüne geçilmesi gerekmektedir. Bunun için öncelikle insanlara, çevreyi korumanın bir değer olarak kazandırılması gerektiği düşünülmektedir. Çünkü insanlar değer verdikleri şeyleri korur ve onlara zarar vermekten çekinirler. UNESCO (2005) ya göre değerler bilinçli veya bilinçsiz olarak hayatımızın her yönünü etkilerler. Özden (2005) ve Bolay (2007) a göre insanın yaşam çizgisini inandığı değerler belirler. Bu değerlerin uğruna, insanlar fedakârlıkta bulunur, mücadele ederler ve hatta o uğurda ölümü bile göze alırlar. Değerlerin ve çevrenin insan hayatındaki önemi düşünüldüğünde; çevreyi korumanın insanlara bir değer olarak kazandırılması gerektiğinin önemi daha iyi anlaşılacaktır. Günümüzde çevreyi korumak için düşünülen çözümlerin başında etkili bir çevre eğitimi gelmektedir. Etkili bir çevre eğitiminde ise değer eğitiminin önemli bir yere sahip olduğu düşünülmektedir. Değer eğitimi öğrencilerin çevre bilgisinin, çevreye karşı tutumlarının ve çevre sorunlarına karşı farkındalıklarının arttırılması için etkili bir şekilde kullanılabilir. Özensel (2003) e göre Bir toplumdaki iyi-kötünün belirlenmesi, ideal düşünme ve davranma yollarının tamamı değerler tarafından oluşturulur. Son yıllardaki popüler düşünce ise, değerlerin öğretilmekten ziyade anlaşılması üzerinedir ve doğru olan şey de hem anlaşılması hem de öğretilmesidir (UNESCO, 2005). Bilindiği gibi eğitimin amaçlarından biri de toplumun değer yargılarını bir sonraki nesle aktarmaktır. Oysa değerler eğitimi günümüze kadar hem genel eğitim içinde hem de sosyal bilgiler eğitimi içinde gereken yeri ve önemi alamamıştır (Akbaba ve Altun 2003; Doğanay, 2007). Eğitim alanında değerler ile ilgili yapılan çalışmalar incelediğinde; Meaney (1979), ilkokul seviyesinde saygı değeri eğitiminin uygulanması için bir rehber program hazırlayarak bunu uygulamıştır. Germaine (2001), okullarında resmi olarak değer eğitimi alan ve böyle bir eğitim almamış olan ortaokul öğrencileri

4 234 M. Tahiroğlu, T. Yıldırım, T. Çetin arasında öz saygının ölçülmesine yönelik bir çalışma yapmıştır. Akbaş (2004), Türk Milli Eğitim sisteminin duyuşsal amaçlarının ilköğretim II. kademedeki gerçekleşme derecesini incelemiştir. Dilmaç (2007), bir grup fen lisesi öğrencisine insani değerler eğitimi vererek etkililiğini sınamıştır. Aslan (2007), ilköğretim birinci basamaktaki öğrencilerin temel bilgi, beceri ve değerleri kazanma düzeylerini öğretmen görüşlerine göre değerlendirmiştir. Keskin (2008), Türkiye de Sosyal Bilgiler öğretim programlarındaki değerler eğitimini ve programlarının etkisini araştırmıştır. Çevre eğitimi ile ilgili çalışmalar incelendiğinde ise Yılmaz (2006), ilköğretimde çevre eğitimi yöntemi geliştirmek amacıyla bir çalışma yapmıştır. Buhan (2006), okul öncesinde görev yapan öğretmenlerin çevre bilincini ve bu okullarda verilen çevre eğitimini araştırmıştır. Demirkaya (2006), çevre eğitiminin Türkiye deki coğrafya programları içerisindeki yerini ve çevre eğitimine yönelik yeni yaklaşımları incelemiştir. Erdoğan (2007) ise çevre eğitiminde küresel ısınma konusunun öğrenilmesinde proje tabanlı öğrenme tekniğinin etkisini araştırmıştır. Atasoy ve Ertürk (2008), ilköğretim öğrencilerinin çevresel tutumları ve çevre bilgileri üzerine bir alan araştırması yapmışlardır. Çukur ve Özgüner (2008) ise kentsel alanda çocuklara doğa bilinci kazandırmada oyun mekânı tasarımının rolünü araştırmışlardır. Gökçe (2009), çevre eğitiminde gazetelerden yararlanmanın etkisini araştırmıştır. Yalvaç (2008), işbirlikli öğrenme yaklaşımının öğretmen adaylarının çevreye ilişkin zihinsel yapılarına etkisini araştırmıştır. Kesicioğlu ve Alisinanoğlu (2009), aylık çocukların çevreye karşı tutumlarını çeşitli değişkenler açısından incelemişlerdir. Değerler ve çevre ile ilgili yukarıdaki çalışmalar incelendiğinde, değerler eğitiminin doğrudan verilmesi ve etkililiğinin sınanması ile ilgili çok az sayıda çalışmaya rastlanmasına rağmen çevre eğitimi ile ilgili pek çok çalışmaya rastlanmıştır. Ancak çevreyi doğrudan bir değer olarak kazandırmaya yönelik herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Çevre eğitimi ile ilgili araştırmalardan ortaya çıkan sonuç; çevre eğitiminin erken yaşlarda görsel, işitsel ve uygulamalı bir şekilde verildiği takdirde öğrencilerde çevresel bilgi ve duyarlılığı arttırdığı yönündedir. Ayrıca diğer bir sonuçta okullarda verilen çevre eğitiminin öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarının geliştirilmesinde yetersiz kaldığıdır. Değer eğitimi ile ilgili araştırmalardan ortaya çıkan sonuç ise değerler eğitiminin öğrencilerin tutumlarını ve davranışlarını olumlu yönde etkilediğidir. Bu nedenle değer eğitimi yöntemlerinin öğrencilerin çevreye ilişkin tutumları üzerindeki etkisi araştırma konusu olarak ele alınmıştır. Literatür Çevre ve Çevre Sorunları Sanayinin gelişmeye başlamasıyla birlikte 1900 lü yılların başlarında çevre sorunları da kendini göstermeye başlamıştır. Ham madde ve üretim atıklarının yanında enerji ihtiyacının karşılanması için doğal kaynakların hızla tüketilmeye başlanması ve buna fosil yakıtlarında kullanılmasının eklenmesiyle birlikte çevre

5 Değer Eğitimi Yöntemlerine Uygun Geliştirilen Çevre Eğitimi Etkinliği 235 hızla kirletilmeye başlamıştır. Zamanla teknolojinin ilerlemesi ve nüfusun hızla artmasıyla birlikte çevre sorunları da artarak devam etmiştir. Günümüze gelindiğinde ise bu durum ciddi problemler doğurmaya başlamış ve tüm canlı yaşamı için tehlikeli bir hal almıştır (Türkmen 2008; UNESCO, 2005; Yıldız vd., 2008). Günümüzde insanlığın belli başlı çevre sorunları: Nüfus artışı ve mekan sorunu, enerji sorunu, tarımsal sorunlar, çölleşme, çoraklaşma ve kuraklık, ormanların azalması, erozyon, canlı türlerinin yok olması, hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, küresel ısınma ve benzerleri sayılabilir (Gökçe, 2009; Türkmen, 2008; Türküm, 1998). Dünyanın herhangi bir yerinde çevreye verilen ciddi boyutlardaki zararın herkesin sorunu olduğu ve hepimizi tehdit ettiğini kabul edip, acilen etkili önlemler almalıyız (Peter Drucker; akt. Aktan, 2003: 278). Alınacak önlemlerin başında ise insanların eğitilmesi gelmektedir. Bunun için okul öncesi dönemden yüksek öğretime kadar ve tüm derslerde çevre eğitimine yer verilmesi gerekmektedir (Gökçe, 2009:252). Çevre eğitiminin temel amacı; bireyin doğal ortamı algılamasını sağlamak, çevreye ilişkin değer ve davranışlarını olumlu yönde etkileyerek doğal çevreyi koruma ve kullanma ile ilgili duyarlılığı geliştirmektir (Başal, 2003:366). Organizmanın çevreyle etkileşimine dayanan görüşe göre insan organizması, birbirine kaynaşmış sosyal ve biyolojik çevreye entegre olmuştur. Bu görüşten hareket edecek bir değerler eğitiminde dünyaya ekolojik bir duyarlılıkla yaklaşılması empoze edilip bu yolla da çevre kirlenmesi, doğal kaynakların korunması, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan türlerin koruma altına alınması ve son olarak da bunların kontrol yolları gibi dünya problemlerinin eğitim sürecinde yer alması sağlanacaktır (Kale, 2007: 321). Bu açıklamadan hareketle çevreye ilişkin duyarlılığın geliştirilmesinde değerler ve eğitimi önemli bir yere sahiptir. Aşağıda değerler ve eğitimi ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Değerler ve Eğitimi Değerler kavramı, son birkaç yılın en gözde kavramlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Çağımızda değerlerin bu kadar vurgulanıyor olduğuna bakarak bunların ne kadar önemsendiğini, bu konuda artık ne kadar ileri bir noktada bulunduğumuzu düşünmemiz acele ve yüzeysel verilmiş bir hüküm olur. Günümüzde değerlere bu denli vurgu yapılması aslında değerlere verilen değerin artması değil, değerlere duyulan ihtiyacın artması olarak yorumlanabilir (Arslan ve Yaşar, 2007: 10-11). İlgili literatürde değerlerle ilgili bir çok farklı tanım yapılmıştır. Yapılan bu tanımlardaki ortak görüş ise, değerlerin insan hayatında önemli bir yere sahip

6 236 M. Tahiroğlu, T. Yıldırım, T. Çetin olduğudur. Rokeach (1973:5) ve Güngör (2000:27-28), değerleri: belirli bir davranışın ya da herhangi bir şeyin tercih edilebilir veya edilemez olduğu hakkındaki kalıcı inanç olarak tanımlarken; Köknel (2007:17) değerleri: somut ya da soyut kavramların önemini belirtmeye yarayan soyut ölçü birimi, canlı ve cansız varlıkların, olayların, olguların durumunu önemini anlatan bir sözcük olarak tanımlamaktadır. Soykan (2007: 48) a göre ise değerler: yapılıp edileni önemli, anlamlı kılan şeydir. Hemen hemen her düşüncenin ve her işin değer taşıyan önemli bir parçası vardır. Değerleri görmezden gelmek imkansızdır. Çünkü aldığınız her karar değer içerir istekleri ve hedefleri, aradığımız sebepleri ve amaçları temsil ederler. Bilinçli veya bilinçsiz olarak hayatımızın her yönünü etkiler. Ayrıca, atacağımız adımları, verdiğimiz kararları ve tepkilerimizin niteliğini de belirler. Yani, değerler tutumlarımızın ve kabullerimizin arkasındaki gerçek etkenlerdir (Avcı, 2007; Bono, 2007; UNESCO, 2005). Bu yüzden değerlerin iyi benimsenmesi ve yaşanabilmesi için bilhassa çocuklara onların kazandırılması esastır. Bunun için aile içi eğitim, okul ve çevre çok büyük rol oynar (Bolay, 2007). Okullar, ailede kazanılan değerlerin daha da pekiştirileceği ve yeni bazı değerlerin kazanılacağı ortamlardır. Ailede olduğu gibi okulda da değerler eğitiminin yaşantıların bir parçası haline getirilerek verilmesi en uygun olan yoldur (Hükelekli, H. ve Gündüz, 2007: 389). Bu yol; öğretmeyi, model olmayı, karakter özelliklerini teshil etmeyi, ahlaki erdemleri, toplum değerlerini ve ortak geleceğimizin bağlı olduğu sorumlulukla kendini yönlendirmeyi kapsar (Kirschenbaum, 2000). Eğitimde birtakım nesnelere karşı olumlu veya olumsuz duyguların kazandırılması, toplum ve tabiî ki devlet tarafından istenilen değerlerin nesillere aktarılması hedeflenir. (Bacanlı, 2006: 14). İlgili literatür incelendiğinde, değerlerin doğrudan öğretimine yönelik dört temel yaklaşıma rastlanmıştır. Bu dört temel yaklaşım şunlardır: 1. Değer Aktarma, 2. Değer Açıklama, 3.Ahlaki Muhakeme, 4. Değer Analizi. Değer Aktarma Bu yaklaşımın temelinde, yetişkinlerin çocuklara ahlaki değerleri doğrudan öğreterek, onların davranışlarını şekillendirme ve iyi alışkanlıklar kazandırma görev ve sorumluluğu olduğu inancı yatmaktadır (Helsteat ve Taylor, 2000; akt. Doğanay, 2007: 267). Değer aktarımın hedefi oldukça basit bir biçimde yerleşik görüşleri kullanarak uyumluluğu gerçekleştirmektir. Belli görüşlerin ahlaki niteliği kanıtlanmış olarak kabul edilir ve bu durum onların aktarılmasını doğrudan meşrulaştırır. Öğrenme sürecinin yönetilmesi yani amaçlanan motivasyonun içeriği ve gencin benimsediği tavırlar öğretmeni tarafından yapılan tercih yoluyla önceden

7 Değer Eğitimi Yöntemlerine Uygun Geliştirilen Çevre Eğitimi Etkinliği 237 belirlenir. Fiili durum değerlerin çoğulculuğunun gündeme getirilmediğini, zira öğrencilerin seçiminin onlar için yapılan seçimler olarak görüldüğünü ortaya koymaktadır (Ziebertz, 2007: ). Bu yaklaşımda, öğretilmesi istenilen değerlerle tutarlı bir davranış göstermesi için bireylere, amacın belirlenmesi, ölçütün belirlenmesi, uygulanacak yöntemi seçme, seçilen yöntemin uygulanması, seçilen yöntemin değerlendirilmesi ve gerektiğinde de tekrar etme seklinde beş basamak işlem uygulanır (Doğanay, 2007:268). Değer Açıklama Değer açıklama yaklaşımı Raths, Harmin ve Simon (1966) un Values and Teaching (Değerler ve Öğretimi) adlı kitabı ile doğmuştur. Bu yaklaşımın temeli; bireylerin biçimlenmiş ve yükselen değerlerinin farkına varmalarına yardım etmeye dayanmaktadır. (Bacanlı, 2006). Bu yaklaşımda; değer aktarımının tersine, birey başkalarının belirlediği değerleri değil de kendi istediği değerleri inceledikten sonra özgür bir şekilde seçme hakkına sahiptir. Raths, Harmin ve Simon (1978), değerlerin açıklanması yaklaşımı üç işlem üzerine kurmuştur: 1) Seçme, 2) Taktir Etme, 3) Davranma. Bu işlemlerde aşağıda verilen yedi kriterin gerçekleşmesi sonucunda ortaya çıkar (p. 28): Seçme: 1) Serbestçe 2) Alternatifler arasından 3) Her alternatifin sonucunun dikkatlice düşünülmesinden sonra Takdir etme: 4) Değer vermek, seçimden mutlu olmak 5) Seçimi çevreye tasdik ettirmeye isteklilik Davranma: 6) Seçim doğrultusunda bir eylemde bulunmak 7) Tekrarlayarak, hayattaki bazı örneklerde. Bu yöntemin uygulama sürecinde kullanılabilecek stratejiler; verilecek değerle ilgili grup tartışması, rol oynama, düşünce kağıtları, açık uçlu sorular, otobiyografi (kişinin kendi yaşantısından örnekler), oylama, görüşme, alıntılama, öğrenci raporları hatta bir karikatür, resimler, filmler, hikayeler, günlükler vb. Süreci başlatmak için bunlardan herhangi birisi sunulduktan sonra onunla ilgili sorular değer belirlemenin üç temel boyutu göz önüne alınarak sorulur (Bacanlı, 2006; Doğanay, 2007; Raths, Harmin ve Simon, 1978; UNESCO, 2005). Bu sürecin uygulanması aşamasında öğretmenlerin, öğrencilerin değer konuları üzerinde hassas düşünmelerini zorlaştıracak herhangi bir tutumu takınmaktan sakınmaları gerekmektedir. Öğretmen, öğrencileri, değerlerini açıklamaya davet etmeli, onları dikkatli ve sabırlı bir şekilde dinlemeli, yargılamamalı ve kendi düşüncesini açıklayarak yönlendirme yapmamalıdır. Öğrencilere karşı nazik olmalı; onların sevinçlerini, üzüntülerini acılarını paylaşmalıdır. Böyle yapıldığında, öğretmen, öğrencileri cesaretlendiren bir ruh hali yaratır (Raths, Harmin ve Simon, 1978: 33-40).

8 238 M. Tahiroğlu, T. Yıldırım, T. Çetin Değer Analizi Değer analizi yaklaşımı Amerikan Sosyal Bilgiler Ulusal Kurulu tarafından geliştirilmiş bir yaklaşımdır (Metcalf, 1971; akt. Bacanlı, 2006:34). Bu yaklaşımın başlıca hedefi, insanların ahlaki kararları verebilmesi için mantıklı ve adım adım ilerleyen bir süreci öğrenmelerine yardım etmektir. Bir karara varmadan önce bir değer konusuyla ilgili bütün olası hususların düşünülmesinde gerekli olan adımlar, Hall ve Davis (1976) da aşağıdaki gibidir (Lickona, 1977: 21-22): 1. Durumun Açıklanması, 2. Alternatifleri Bulma, 3. Sonuçları Hesaplama, 4. Sokratik Araştırma, 5. Karar verme. Welton ve Mallan (1999) ise değer analizi yaklaşımında kullanılan süreci sekiz aşama olarak belirtmişlerdir (akt. Doğanay, 2007: ). Bu aşamalar şunlardır: 1. Değer sorununu belirleme. 2. Karşılaşılan değer sorununu açıklığa kavuşturma. 3. Sorun hakkında bilgi ve kanıtlar toplama. 4. Bilgi ve kanıtların uygunluğunu ve doğruluğunu değerlendirme. 5. Olası çözüm yollarını belirleme. 6. Çözüm yollarının her birinin olası doğurgularını belirleme ve değerlendirme. 7. Seçenekler arasından birini seçme. 8. Seçilen öneri doğrultusunda davranımda bulunma. Ahlaki İkilem (Muhakeme) Ahlaki ikilem, iki farklı değer ilkesinin çatıştığı gerçek yaşam problemleridir. Bu problemler, öğrencilerin kendi yaşam konularına uygun konulardan seçilmekle birlikte, tarihi olaylarla ilgili problemlerden de oluşabilir. Burada, öğrencilerden kendileri için uygun gördükleri davranışı seçmeleri ve nedenlerini belirtmeleri istenmektedir (Doğanay, 2007: 275). Bu yaklaşımda öğretmenin rolü, ahlaki ikilemlerin bulunduğu örnekler vererek öğrencilerin kendi çıkmazlarını çözmelerine yardım etmektir. Öğretmen bunu yaparken her öğrenciyi ahlaki ikilemle karşılaştırır ve diğer öğrencilerin verilen örnek olayla ilgili söylediklerini duyma fırsatı verir. Bu yaklaşımda amaç öğrencilerin zihnine seçilmiş değerleri yerleştirmek değildir (Leming, 1997; akt: Akbaş, 2004). UNESCO (1986) da, ahlaki ikilem tartışması sürecinde kullanılabilecek adımlar: İkilemin tanımı,

9 Değer Eğitimi Yöntemlerine Uygun Geliştirilen Çevre Eğitimi Etkinliği 239 Öğrencilerden ikilemle ilgili cevaplar istenmesi, Öğrencilerin ikilem üzerindeki durumlarını belirleme, İkilemler içindeki düşünceyi değerlendirme, Durumların sebeplerini iyice düşünme ve karar verme olarak tanımlanmaktadır. Amaç Bu çalışmada, araştırmacılar tarafından değer eğitimi yöntemlerine uygun olarak geliştirilen çevre eğitimi etkinliğinin, ilköğretim 7. sınıf öğrencilerinin çevreye ilişkin tutumları üzerindeki etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda şu soruya cevap aranmıştır: Araştırmacılar tarafından, değer eğitimi yöntemlerine uygun olarak geliştirilen çevre eğitimi etkinliğinin uygulandığı deney grubu öğrencileri ile geleneksel yaklaşımın uygulandığı kontrol grubu öğrencilerinin çevreye ilişkin tutumları arasında anlamlı bir fark var mıdır? YÖNTEM Araştırmanın Deseni (Modeli) Araştırmada; değerler eğitimi yöntemlerine uygun olarak geliştirilen etkinliklerin uygulama sürecine katılan öğrencilerle, bu sürece katılmayan öğrencilerin çevreye ilişkin tutumları arasındaki farkı ortaya koymak amacıyla öntest-sontest kontrol gruplu deneme modeli kullanılmıştır. Deneysel desende, değerler eğitimi yöntemlerine uygun olarak geliştirilen etkinlikler sadece deney grubunda uygulanmıştır. Kontrol grubuna ise bu süre içerisinde değerler eğitimiyle ilgili herhangi bir etkinlik uygulanmamıştır. Kontrol grubunun deney grubuna uygulanan programdan etkilenmemesi için özen gösterilmiştir. Her iki gruba da deneysel işlemden önce ön-test uygulanmıştır. Aynı test deneysel işlemin sonunda gruplara son-test olarak uygulanmıştır. Çalışma Grubu Araştırma, öğretim yılının 1. döneminde Aksaray İl Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı bir ilköğretim okulunda öğrenim görmekte olan 7/A ve 7/C sınıfı öğrencileri üzerinde yapılmıştır. Bu sınıflardan, biri deney, diğeri de kontrol grubu olmak üzere yansız atama yöntemiyle iki grup oluşturulmuştur. Grupların denklikleri Çevre Tutum Ölçeği ön-test sonuçlarına göre belirlenmiştir. Uygulama Süreci (Deneysel süreç)

10 240 M. Tahiroğlu, T. Yıldırım, T. Çetin 1. Deney ve kontrol gruplarına Çevre Tutum Ölçeği ön-test olarak eş zamanlı uygulanmıştır. 2. Deney grubuna, değer eğitimi yöntemlerine uygun olarak geliştirilen çevre eğitimi etkinliği uygulanmıştır. Bu etkinliklerin uygulama süreci: Öğrencilere, öncelikle, tüm ihtişamıyla doğa manzaraları içeren on dakikalık görsel bir kayıt sunulmuş, daha sonra kirletilmiş bir doğa ile bunun sebepleriyle ilgili yirmi dakikalık görsel-işitsel bir kayıt sunulmuştur. Kayıt bittikten sonra, Bu filmde neler izlediniz? Doğal çevre, canlı yaşamı için neden önemlidir? Çevreyi neler kirletiyor? Nasıl oluyor? Sonuçları ne oluyor? Veya olacak? Doğa ve yaşam arasında nasıl bir ilişki var? vb. sorular yöneltilmiş ve cevaplar alındıktan sonra bir sonraki basamağa geçilmiştir. Bu filmde değer verdiğiniz durumlar neler? Onlara ne oluyor ya da olacak? Bu sizi nasıl etkiledi? Her sorudan sonra öğrencilere düşünmeleri belli bir süre tanınmıştır. Cevaplar alındıktan sonra bir sonraki basamağa geçilmiştir. Bunun için bir şeyler yapmayı düşünüyor musun? Neler yapabilirsin? Bunu ne kadar devam ettirebilirsin? Senin için bunu yapmak gerçekten önemli mi? vb. sorularına verilen cevaplar sözlü, isteyenden de yazılı olarak alınmıştır. Bir tarafta teknolojik gelişmeler ve bunların insan yaşamını kolaylaştırması ile ilgili bir durum, diğer tarafta ise bu teknolojik gelişmelerin canlı yaşamı ve doğa üzerindeki olumsuz etkileri ile ilgili bir durum verilerek ikilem oluşturulmuştur. Bu ikilem öğrencilere dağıtılmış, okumaları sağlanmış ve konu üzerine ahlaki ikilem tartışması yaptırılmıştır. Bu tartışmadan sonra öğrencilere çalışma kağıtları dağıtılmış ve öğrencilerden her iki durumun olumlu ve olumsuz sonuçlarını belirlemeleri istenmiştir. Bu sonuçlardan sonra öğrencilere, bir seçim yapmaları için karar verme formları dağıtılmıştır. Seçimlerine herhangi bir müdahalede bulunulmayacağına dair güvence verilmiştir (Burada öğrencilerin her iki durumunda önemini kavramaları ve duruma gerçekçi çözümler üretmeleri beklenmektedir. Ayrıca teknolojik ürünlerden vazgeçmeden de, çevreyi korumanın önemini kavrayıp çevreye karşı daha dikkatli olunması gerektiğinin farkına varmaları beklenmektedir). Seçimler yapıldıktan sonra: Bunu seçtiğin takdirde nasıl bir sorunla karşı karşıyasın? sorusu sorulmuş ve problemin ortaya konması sağlanmıştır. Problem ortaya konduktan sonra, öğrenciler seçimlerine göre gruplara ayrılmış ve Problem Analiz Formları dağıtılmıştır. Daha sonra gruplar çözüm önerilerini sunmuşlardır. Son olarak öğrencilere, bu çözüm önerilerini gerçek hayatta uygulayıp uygulayamayacakları nedenleri ile birlikte sorulmuştur (Bunu yapabileceğinize inanıyor musunuz? Bunu yapmak sizi mutlu eder mi? Yapmazsanız neler hissedersiniz? Bunu yapmak sizin için önemli mi? Neden?). Bu uygulama süreci farklı günlerde beş ders saati sürmüştür. 3. Kontrol grubuna herhangi bir ek işlem yapılmamış olup Sosyal Bilgiler 7. sınıf müfredatına uygun olarak dersi işlenmişlerdir.

11 Değer Eğitimi Yöntemlerine Uygun Geliştirilen Çevre Eğitimi Etkinliği Deney ve kontrol gruplarına, Çevre Tutum Ölçeği son-test olarak eş zamanlı uygulanmıştır. Veri Toplama Aracı Bu araştırmada veri toplama aracı olarak Çevre Tutum Ölçeği kullanılmıştır. Bu ölçek Leeming, Dwyer ve Bracken (1995), tarafından geliştirilmiş; Aslan, Sağır ve Cansaran (2008) tarafından Türkçeye uyarlanarak geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır. Ölçekte 21 olumlu, 3 olumsuz olmak üzere toplam 24 madde bulunmaktadır. Ölçeğin değerlendirilmesinde maddeler Kesinlikle katılıyorum (5), Katılıyorum (4), Kararsızım (3), Katılmıyorum (2), Kesinlikle katılmıyorum (1) şeklinde düzenlenmiştir. Ölçekte yer alan olumlu maddeler 5, 4, 3,2, 1 şeklinde, olumsuz maddeler ise ters çevrilerek 1, 2, 3, 4, 5 şeklinde bilgisayara kodlanmıştır. Verilerin Analizi Araştırma verilerinin analizinde ilişkisiz örneklemler için t-testi kullanılmıştır. T- testinin uygunluğu için ise Kolmogorov-Smirnov testi ile Varyansların Homojenliği testinden de yararlanılmıştır. Ural ve Kılıç (2005) e göre, Parametrik testlerin uygulanabilmesi için gruplardaki denek sayısının 10 dan az olmaması, öğrencilerin ön-testten aldığı puanların normal dağılım göstermesi ve puanların homojen dağılım göstermesi gerekmektedir. SPSS te normal dağılıma uygunluk testi Kolmogorov-Smirnov testi ile yapılır. Puanların homojen dağılım gösterip göstermediği ise Varyansların Homojenliği testi yapılarak Levene istatistiği ile belirlenir. BULGULAR VE YORUMLAR Araştırmacılar tarafından, değer eğitimi yöntemlerine uygun olarak geliştirilen çevre eğitimi etkinliğinin uygulandığı deney grubu öğrencileri ile geleneksel yaklaşımın uygulandığı kontrol grubu öğrencilerinin çevreye ilişkin tutumları arasında anlamlı bir fark var mıdır? sorusuna cevap aramak amacıyla Çevre Tutum Ölçeği deney ve kontrol grubu öğrencilerine deneysel işlem öncesi ve sonrasında ön test ve son test olarak uygulanmıştır. Elde edilen veriler, deney ve kontrol grubu öğrencilerinin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığını ortaya koymak için t-testi (ilişkisiz örneklemler için) analiz yöntemi ile değerlendirilmiştir. T-testinin uygulanabilirliği için deneklerin ön testten aldığı puanların normal dağılıma uygun olup olmadığını ortaya koymak amacıyla normal dağılım (Kolmogorov-Simirnov) testi yapılmış ve bu testin sonucunda p değeri.474 olarak tespit edilmiştir. Bu sonuca göre, ön testteki ölçümlere ilişkin puanlar normal dağılıma uymaktadır (p=.474; p>0,05).

12 242 M. Tahiroğlu, T. Yıldırım, T. Çetin T-testinin uygulanabilirliği için yapılan diğer bir çalışma ise deneklerin ön testten aldığı puanların homojen dağılım gösterip göstermediğini ortaya koymayı amaçlayan varyansların homojenliği testidir. Bu testteki Levene tablosu incelendiğinde değer.008 olarak tespit edilmiştir. Bu sonuç, değişkenlere ilişkin varyansların homojen olduğunu göstermektedir. Normal dağılım (Kolmogorov-Simirnov) testi ve Varyansların homojenliği testi sonuçları bu araştırmada ilişkisiz örneklemler için t-testinin kullanılabileceğini göstermektedir. Uygulanan test sonuçlarına göre, deney ve kontrol gruplarının Çevre Tutum Ölçeğinden aldıkları ön test puanlarıyla ilgili bulgular Tablo 3 te gösterilmektedir. Tablo 1. Deney ve Kontrol Gruplarının Çevre Tutum Ölçeğinden Aldıkları Ön test Puanlarına İlişkin Bulgular Grup N X S sd t p Deney 30 87,47 13, Kontrol 32 87,88 9,356 Tablo 1 den anlaşılacağı gibi deney grubundaki öğrencilerle kontrol grubundaki öğrencilerin ön testten elde ettikleri ortalama puanlar arasında kontrol grubu lehine 0.41 puanlık bir fark vardır. Bu farkın anlamlı olup olmadığını anlamak amacıyla t-testi, t değerine ve P değerine bakılmıştır. T değeri t= bulunmuştur. Bu değer 60 serbestlik derecesinin.05 anlamlılık düzeyindeki değerinin oldukça altında bulunmaktadır. P değeri ise, p=.889 bulunmuştur. Bu değer 60 serbestlik derecesinin.05 anlamlılık düzeyindeki.250 değerinin oldukça üstünde bulunmaktadır [t(60)=.140, p>.05]. Bu sonuç, her iki grubun aritmetik ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığını göstermektedir. Başka bir deyişle, deney ve kontrol grubunda yer alan öğrencilerin, çevreye ilişkin deney öncesi tutumları arasında anlamlı bir fark yoktur. Bu ön test sonuçlarından sonra, deneyin etkililiğini gözlemlemek amacıyla her iki grupta yer alan deneklerin son test puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olup olmadığına bakılmıştır. Deney ve kontrol gruplarının çevreye yönelik tutum ölçeğinden aldıkları son test puanlarıyla ilgili bulgular Tablo 4 de gösterilmektedir. Tablo 2. Deney ve Kontrol Gruplarının Çevre Tutum Ölçeğinden Aldıkları Son test Puanlarına İlişkin Bulgular Grup N X S sd t p Deney ,00 4, , Kontrol 32 85,16 13,181

13 Değer Eğitimi Yöntemlerine Uygun Geliştirilen Çevre Eğitimi Etkinliği 243 Tablo 2 den anlaşılacağı gibi deney grubundaki öğrencilerle kontrol grubundaki öğrencilerin son testlerden elde ettikleri ortalama puanlar arasında deney grubu lehine puanlık bir fark vardır. Bu farkın anlamlı olup olmadığını anlamak amacıyla t-testi, t değerine ve P değerine bakılmıştır. T değeri t=.11,467 bulunmuştur. Bulunan bu değer, 60 serbestlik derecesinin.05 anlamlılık düzeyindeki tablo değerinden oldukça büyüktür. P değeri ise, p=.000 bulunmuştur. Bu değer 60 serbestlik derecesinin.05 anlamlılık düzeyindeki.250 değerinin oldukça altında bulunmaktadır [t(60)=11.467, p<.05]. Bu sonuç, değer eğitiminde yeni yaklaşımlara uygun olarak geliştirilen çevre eğitimi etkinliğinin uygulandığı deney grubu ile normal sosyal bilgiler müfredatının uygulandığı kontrol grubu öğrencilerinin tutumları arasında deney grubu lehine anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir. SONUÇ VE TARTIŞMA Araştırma bulguları, değer eğitimi yöntemlerine uygun olarak geliştirilen çevre eğitimi etkinliklerinin öğrencilerin çevreye ilişkin tutum puanlarını oldukça yükselttiğini göstermektedir. Değer eğitimi yöntemlerine göre geliştirilen etkinliklerle işlenen dersin, öğrencilerin çevreye ilişkin olumlu tutum geliştirmelerinde geleneksel yöntemle işlenen derse göre daha etkili olduğu söylenebilir. Literatürde değerler eğitimi etkinliklerinin öğrencilerin ilgili konuya yönelik tutumlarını olumlu yönde etkilediğini destekleyen çalışmalar bulunmaktadır. Meaney (1979) İlkokul Seviyesinde Değer Eğitiminin Uygulanması için bir Rehber adlı çalışmasında, ilköğretim öğrencilerine benlik değerlerinin kazandırılmasına yönelik değerler eğitimi etkinliklerini altı hafta uygulamıştır. Sonuç olarak öğrencilerin; özsaygısına, duygusal, entelektüel ve fiziksel bakımdan gelişim potansiyeline, ailesine, arkadaşlarına, daha büyük kişilere, etnik gruplara, engelli insanlara, Amerikan büyüklerine, anayasal haklara ve sorumluluklara, vatanseverliğe, doğal çevrenin korunmasına, estetik anlayışa ve aç insanlara yönelik davranışlarında ve tutumlarında olumlu yönde değişiklikler gözlenmiştir. Dilmaç (2007) tarafından yapılan çalışmada ise, bir grup fen lisesi öğrencisine insani değerler eğitimi programı çerçevesinde geliştirilen etkinlikler uygulanmış ve sonuçları tutum ölçeği olarak geliştirilen İnsani Değerler Ölçeği ile sınanmıştır. Araştırma bulguları, öğrencilerin insani değerlere yönelik kazanımları ve tutumları üzerinde etkili olduğu yönündedir. Konu ile ilgili diğer bir çalışmada Keskinoğlu (2008) tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada, değerler eğitimi programı çerçevesinde Mevlana nın Mesnevisinden yararlanılarak geliştirilen etkinlikler ilköğretim 5. sınıf öğrencilerine uygulanarak ahlaki olgunluğa ve saldırganlık eğilimi üzerine etkisi incelenmiştir. Sonuç olarak öğrencilerin, ahlaki olgunluğa ve saldırganlık eğilimine yönelik tutumları üzerine etkisinin olumlu yönde olduğu vurgulanmıştır. Literatürde, çevre eğitimine yönelik geliştirilen çeşitli etkinliklerinde öğrencilerin çevreye yönelik bilgi, tutum ve duyarlılıklarını olumlu yönde etkilediğini destekleyen çalışmalar bulunmaktadır. Erdoğan (2007), çevre eğitiminde küresel ısınma konusunun

14 244 M. Tahiroğlu, T. Yıldırım, T. Çetin öğrenilmesinde proje tabanlı öğretimin etkisini araştırmış, sonuç olarak proje tabanlı eğitimin öğrencilerin bilgi düzeylerini ve eleştirel düşünme becerilerini arttırdığına vurgu yapılmıştır. Gökçe (2009) ise, çevre eğitiminde gazetelerden yararlanmanın etkisini araştırmıştır. Sonuç olarak, gazeteler yoluyla öğrencilerin çevreye karşı duyarlılığının arttırılabileceği, sorumluluk duygusunun ve olumlu tutumun geliştirilebileceği tespit edildiği belirtilmiştir. Yalvaç (2008), İşbirlikli Öğrenme Yaklaşımının Öğretmen Adaylarının Çevreye İlişkin Zihinsel Yapılarına Etkisi adlı çalışmasında, veri toplama aracı olarak 12 adet anahtar kavramdan oluşan kelime ilişkilendirme testi kullanmıştır. Bu çalışmada işbirlikli öğrenme yaklaşımının öğretmen adaylarının, çevreye yönelik bilgilerinde ve bilinçlerinde olumlu bir etki meydana getirdiğine vurgu yapılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, çevreye ilişkin duyarlılığın geliştirilmesine yönelik yapılan değerler eğitiminin öğrencilerin çevreye ilişkin tutumları üzerinde etkili olduğu söylenebilir. Bu bağlamda, çevre duyarlılığının bir değer olarak kazandırılması için değerler eğitimi yöntemleri, bu çalışmada olduğu gibi, doğrudan uygulanabilir. Bu çalışmanın giriş ve literatür bölümünde belirtildiği gibi, doğal çevrenin hızla kirletilmesi ve bozulması sonucu canlı yaşamı yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. Bunun engellenmesi için alınacak önlemlerin başında ise insanların eğitilmesi ve çevre bilincinin bir değer olarak kazandırılması gelmektedir. Bu yüzden çevreye yönelik değer eğitimi çalışmaları okulların yanı sıra, tüm insanlığı kapsayacak şekilde yapılabilir. KAYNAKLAR Akbaba-Altun, S. (2003). Eğitim Yönetimi ve Değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (1), Akbaş, O. (2004). Türk Milli Eğitim Sisteminin Duyuşsal Amaçlarının İlköğretim II. Kademedeki Gerçekleşme Derecesinin Değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara. Aktan, C.C. (2003). Özgür Sözler: Yeni Global Değerler Üzerine. Konya: Çizgi Kitapevi Yayınları, Arslan, Z.Ş. ve Yaşar, F.T. (2007). Yükselen Değer Kavramı Üzerine Eleştirel Bir Yaklaşım. Değerler Eğitimi Merkezi Dergisi, 1 (1), Aslan, R. (2007). Öğretmen Görüşlerine Göre İlköğretim Birinci Basamaktaki Öğrencilerin Temel Bilgi, Beceri ve Değerleri Kazanma Düzeyleri. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir. Aslan, O., Sağır Ş.U. ve Cansaran, A. (2008). Çevre Tutum Ölçeği Uyarlanması ve İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Tutumlarının Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, (25),

15 Değer Eğitimi Yöntemlerine Uygun Geliştirilen Çevre Eğitimi Etkinliği 245 Atasoy, E ve Ertürk, H. (2008). İlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Tutum ve Çevre Bilgisi Üzerine Bir Alan Araştırması. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 10 (1), Avcı, N. (2007). Üniversite Gençliğinin Bireysel ve Toplumsal Değerlere İlgi ve Bakışı: Süleyman Demirel Üniversitesi Örneği. Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu, DEM Yayınları, s Bacanlı, H. (2006). Duyuşsal Davranış Eğitimi. (3. basım). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Başal, H. A., (2003). Okul Öncesi Eğitiminde uygulamalı Çevre Eğitimi. Erken Çocuklukta Gelişim ve Eğitimde Yeni Yaklaşımlar, (Ed. M. Sevinç). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları. Bolay, S.H. (2007). Değerlerimiz ve Günlük Hayat. Değerler Eğitimi Merkezi Dergisi, 1 (1), Bono, E.D. (2007). 6 Değer Madalyası: 21.Yüzyılda Başarının Anahtarı. Çev. Selen Y. Kölay. İstanbul: Remzi Kitapevi. Buhan, B. (2006). Okul Öncesinde Görev Yapan Öğretmenlerin Çevre Bilinci ve Bu Okullardaki Çevre Eğitiminin Araştırılması. Marmara Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Çukur, D. ve Özgüner, H. (2008). Kentsel Alanda Çocuklara Doğa Bilinci Kazandırmada Oyun Mekânı Tasarımının Rolü. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A (2), Demirkaya, H. (2006). Çevre Eğitiminin Türkiye deki Coğrafya Programları İçerisindeki Yeri ve Çevre Eğitimine Yönelik Yeni Yaklaşımlar. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, Dilmaç, B. (2007). Bir Grup Fen Lisesi Öğrencisine Verilen İnsani Değerler Eğitiminin İnsani Değerler Ölçeği İle Sınanması. Selçuk Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya. Doğanay, A.(2007). Değerler Eğitimi. (Ed. C. Öztürk). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi Yapılandırmacı Bir Yaklaşım. (3.basım). Ankara: Pegem-A Yayıncılık, Erdoğan, G. (2007). Çevre Eğitiminde Küresel Isınma Konusunun Öğrenilmesinde Proje Tabanlı Öğrenmenin Etkisi. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

16 246 M. Tahiroğlu, T. Yıldırım, T. Çetin Geray, C., (1995). Çevre Koruma Bilinci ve Duyarlılığı için Halkın Eğitimi. Yeni Türkiye Özel Sayısı, 1 (5). Germaine, R. W. (2001). Values Education Influence on Elementary Students Self-esteem. Unpublished Doctor's Thesis, University of San Diego. USA. Gökçe, N. (2009). Çevre Eğitiminde Gazetelerden Yararlanma. Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (6), Güngör, E. (2000). Değerler Psikolojisi Üzerine Araştırmalar. (3. basım). İstanbul: Ötüken Yayınları. Hükelekli, H. ve Gündüz, G. (2007). Üstün Yetenekli Çocukların Değer Yönelimleri ve Eğitimleri. Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu, DEM Yayınları, s Kale, N. (2007). Nasıl Bir Değerler Eğitimi?. Değerler ve Eğitimi Uluslar arası Sempozyumu, DEM Yayınları, s Keskin, Y. (2008). Türkiye de Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında Değerler Eğitimi: Tarihsel Gelişim, 1998 ve 2004 Programlarının Etkililiğinin Araştırılması. Marmara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. Keskinoğlu, M.Ş. (2008). İlköğretim Beşinci Sınıf Öğrencilerine Uygulanan Mesnevi Temelli Değerler Eğitimi Programının Ahlaki Olgunluğa ve Saldırganlık Eğilimine Etkisi. Yeditepe Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Kesicioğlu, O.S. ve Alisinanoğlu, F. (2009) Aylık Çocukların Çevreye Karsı Tutumlarının Çesitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10, (3), Kirschenbaum, H. (2000). From Values Clarification to Character Education: A Personal Journey. Journal of Humanistic Counseling, Education and Development, v39 n1 p4-20 ERİC Document. No: EJ Köknel, Ö. (2007). Çatışan Değerlerimiz: Aileden Topluma, Politikadan İnançlara, Sevgiden Aşka Kadar. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi. Lickona, T. (1977). An Integrated Approach to Moral, Value, and Civic Education with Adolescents: An Analysis of Current Theory and Practice and Recommendations for Program Implementation. The adolescent Education commission New Jersey Department of Education, January. ERİC Document. No: ED

17 Değer Eğitimi Yöntemlerine Uygun Geliştirilen Çevre Eğitimi Etkinliği 247 Meaney, M. H. (1979). A Guide for Implementing Values Education in the Primary Grades. Unpublished Doctor's Thesis, Seattle University. Seattle, Washington. Raths, L.E. Harmin, M and Simon, S.B.(1978). Values and Teaching: Working with Values in the Classroom. (1.basım 1966). Columbus, Ohio: Charles E. Merill Company. Rokeach, M. (1973). The Nature of Human Values. New York: Free Pres. Özden, Y. (2005). Eğitimde Yeni Değerler; Eğitimde Dönüşüm. Ankara: Pegem- A Yayıncılık. Özensel, E. (2003). Sosyolojik Bir Olgu Olarak Değer. Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (3), S Soykan, Ö.N. (2007). Genel Geçer Bir Ahlak Olanaklı mıdır? Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu, DEM Yayınları, s Türkmen, L. (2008). Ekolojik Konu ve Sorunlar. Çevre Eğitimi. (Ed. O. BOZKURT). Ankara: Pegen A Akademi Türküm, A.S, (1998). Çağdaş Toplumda Çevre Sorunları ve Çevre Bilinci. (Editör. G.CAN) Çağdaş Yaşam Çağdaş İnsan. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programı, UNESCO (1986). Teaching Methodologies for population Education: Inquıry/Discovery Approach and Values Clarification. Published by, the Unesco Regional Office for Education in Asia and the Pacific P.O. Box 1425, General Post Office Bangkok 10500, Thailand. Web: unesco.org /images/0006/000693/069359eb.pdf, adresinden 12 Şubat 2009 da alınmıştır. UNESCO (2005). Learning To Do: Values for Learning and Working Together in a Globalized World. An Integrated Approach to Incorporating Values Education in Technical and Vocational Education and Training. L. R. Quisumbing and J. Leo (Eds.), Published by, UNESCO-UNEVOC International Centre for Technical and Vocational Education and Training Görresstraße 15, Bonn, Germany. Web: /fileadmin/user_upload/pubs/learningtodo.pdf, adresinden 06 Ocak 2009 da alınmıştır. Ural, A. ve Kılıç, İ. (2005). Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS İle Veri Analizi. Ankara: Detay Yayıncılık.

18 248 M. Tahiroğlu, T. Yıldırım, T. Çetin Yalvaç, H.G. (2008). İşbirlikli Öğrenme Yaklaşımının Öğretmen Adaylarının Çevreye İlişkin Zihinsel Yapılarına Etkisi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu. Yıldız, K., Yılmaz, M. ve Sipahioğlu, Ş. (2008). Çevre Bilimi ve Eğitimi. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. Yılmaz, D. (2006). İlköğretimde Çevre Eğitimi İçin Yöntem Geliştirme. Marmara Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Ziebertz, H.G. (2007). Çok Kültürlü Bir Toplumda Değerler Eğitimi Modelleri. Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu, DEM Yayınları, s