m Ekonomisi Dergisi, Turkish Journal of Agricultural Economics, 11(1,) Haziran,, s:51-59.

Transkript

1 2005, Tarı m Ekoomisi Dergisi, Turkish Joural of Agricultural Ecoomics, 11(1,) Hazira,, s: DÜNYA BANKASI VE BİRLEŞM İŞ MİLLETLER İ N KALKINMA POLİTİKALARI VE BÖLGESEL KALKINMADA YEN İ KAVRAMLAR ÖZET Bu çalışma yoksulluk kavram ı ve yoksulluğ u geleeksel ve küresel biçimlerii bölgesel kalkıma politikalar ı çerçeveside tartışmay ı amaçlamaktadı r. Bölgesel kalkıma ve geel olarak kalkıma politikalarıı DB ve BM tarafı da dile getirilme ve uygulama pratikleri ele alıı rke; yoksuluk ve yei ketsel yoksulluk gibi kavramlar da, Türkiye i e geri kalm ış bölgeleride olarak Güeydoğ u Aadolu Bölgesi ve Projesi (GAP) kapsamıda tartışılacaktır. Aahtar Sözcükler: Bölgesel kalkı ma, GAP, Yoksulluk, Yoksuluk, Yei ketsel yoksulluk, Yoksulluk kültürü. ABSTRACT This paper is focusig to discuss o the cocept of poverty i traditioal ad the ew form of it as global; i the cotext of regioal developmet politics. While WB ad Uited Natios developmet politics ad practices, such as poverty reductio ad/or empowermet policies durig developmet process is differ each other critically; ot oly as theorizig the politics but also to apply i ay part of the world such as SouthEast Regio of Turkey ad SAProject. I this paper, the cocept of poverty, ew urba poverty, deprivatio ad the culture of poverty etc. is discussed o this cotext. Keywords: Regioal developmet, SAP, poverty, deprivatio, ew urba poverty, poverty culture GİR İŞ 1 Bu çalışma "Yoksulluk ve Yoksulluğu göstergeleri" ve GAP kapsamı a gire illeri 2 çeşitli yoksulluk düzeyleride karşılaşt ırmalar ı üzeride; çeş itli yoksulluk 1 Bu meti daha öce 8.Ulusal Halk Sağl ığı Kogresi de tartişmaya açılmaştır GAP ve etki alalar ı üzeride gelitirile yei 'BÖLGE' retoriği, so derece birörekleştirici ve farklılıklar ı gözde kaçı ra yei bir bölge alay ışı yaratmaktadır. Oysa Diyarbakır, Kilis, Batma, Adıyama, ŞalıUrfa, Siirt, Şı rak, Mardi ve GaziAtep hem tarihsel ve kültürel birikimleri hem de iktisadi-sosyal yapılar ı açısıda birbirleride so derece fakl ı yapılardır. Buu ya ı sı ra, BÖLGE kavramsallaştırmas ı; özellikle MERKEZ'de ayr ı olmay ı, BÖLGE'yi ötekileştirmeyi ve 'DI Ş'ta bırakmay ı meşrulaşt ı ra, 1

2 giderici politikaları souçları ı ve yapıy ı döüştürme biçimlerii tartışmayı amaçlamaktadır. GAP kapsamıa gire illere ilişki so o yılı eredeyse tüm kouşmaları "Yoksulluk ve Kalkı ma" üzeride ilerliyor. Oysa buda öceki zama dilimlerie baktığımızda bu kavramlar; 1970 lerde ve 80 lerde "Bölgesel Eşitsizlik ve Kalkı ma" ve ayrıca "Kırsal Kalkıma" kavramlarıyd ı ve merkezi politikalar da bu kavramsallaştırmalar üzeride ilerlediler. "Kırsal kalkıma" kavramsallaştırmas ı ise daha çok "Geri olaı asıl olarak kı rsal mekaizmaları hakim olduğu yerler" olduğua iliş ki hipotezlere dayaa bir içerik taşıyordu ve bua göre de; sosyal yapıı esas olarak toprak mülkiyetideki eş itsiz dağılım ı ve buu souçlar ı ile kı rsal göstergeleri tamamiyle ilkel, geleeksel, geri, gelişmeye kapal ı yapılar olarak taımlamas ı esasıa dayamaktadır. "Bölgesel eşitsizlik kavram ı " ise, daha çok iktisadi aalizler ve toplam gelir ölçümleri üzeride hesaplamalarla Güeydoğ u Aadolu illerii esas olarak Türkiye'i e geri kalm ış Bölgesi'i oluşturduğu iddiası ı taşımaktayd ı. Bua göre ölçülebilir icel veriler (Toplam GSMH, KBGSMH, buları oralar ı, HH Gelirleri vb.) dilimlere ayrılarak çeşitli bölgesel karşılaş tırmalar yapılmaktayd ı. Sosyal Plalama alayışıı merkezi politikaları içeriğii esas olarak belirleyebildiği döemlere gelidiğ ide ise İsai Gelişme Edeksi adıyla aıla ve BM tarafıda ayrıtıladırı la ölçümlerle, çeşitli Bölge sııflamalar ı yapılmaya başlad ı. Bu döemde "Yoksulluk" ve "Kalkımayla Yoksulluğu giderilebileceğie iliş ki 'iaç'", merkez politikalara da hakim oldu. Yukarıda aıla her iki yaklaşım da uzu süreler boyuca temel kalkı ma politikalarıda etke olmu ş, merkez plalamaları hedeflerii koulması da çekici kavramlardır. Her iki yaklaşımı da sa ğ ya da sol değerledirmeleri odak kavramları olduğ uu belirtmek gerekir. Merkezi plalamada daha devletçi ve ithal ikameci politikaları etke olduğu döemlerde; yei sağı liberal alayışları a geçiliceye dek, bu iki görü ş temel bir liberalizmi ortak kavramları yla hareket ederler: Merkezi plalama ile hareket ede bir ülke yöetimi ve yukarda uygulaa iktisadi temelli düzelemeler. Acak bu iktisadi temelli düzelemeleri e büyük soruları da birisi 'sayma' meselesie so derece güvemeleri, tüm etke ve itelikleri de sayı labile iceller halie döüş türülme gayretleridir. Böylece 'sosyal boyut' olarak itelee pek çok hedef, (kadıları çalışma, eğitim vb. oralar ı; çocuk işçiliği, sigortal ı sayıs ı vb.) aslıda içeriğide hayli uzaklaşm ış birer kategori olarak idirgemiştir. Bu çalışmalardaki temel soru, souçları daha çok ede olarak ele alımas ı ve temel açıklamaları sistem yaklaşımıa göre değerledirilmesidir. Bua göre çeş itli 'sosyal boyut' çalışmalarıda GAP kapsamıa gire illeri yoksulluk ve geri kalması a ede ola sorular şöyle sıralamaktadır: Farkl ı kültürel grupları varl ığı ve biraradal ığı edeiyle toplumsal degei kurulmasıı zorlaşmas ı, Geleeksel ve çağda ş öğeleri ya yaa ve içiçeliği, Hiyerarşik aşiret örgütlemesii halâ geçerliğii korumas ı, bu edele bütüleş me ve bireyselleşme politikalarıı başarıl ı olamamas ı, BÖLGE olmay ı oryatal kıla bir söylemdir. Bu edele bu çalışmada GAP kapsamıa gire iller terimi, özelikle tüm çalış ma boyuca dikkatle vurgulaacaktır. 2

3 Nüfusu özellikle kırsal alada dağıık yerleşim düzeide olmas ı ve buu da hizmet götürmede maliyetleri yükseltmesi, Bölgede topraksızlığı yaygı olmas ı ve toprak mülkiyetii dağılımıda degesizlik, Hayvacılığı so yıllarda şartlara bağl ı olarak gerilemesi ve ikame edilememesi, Tarım verimideki düşüklük ve tarım alalarıı etki kullaılamamas ı, Hızl ı göç verme soucu göç ala ve vere yerleşim birimleride ortaya çı ka dege bozulmalar ı ve her iki yerdeki değer sistemleride bozulmalar, Mevsimlik göç edeiyle isa kayaklarıı geliş tirilmeside süreklilik sağlaamamas ı, Çalışma yaşıdaki üfusu bağımlılık oraıı yüksek olmas ı, acak üfus dağılımıda 0-15 ya ş grubudaki yoğuluk edeiyle hizmetleri öceliğ ii bu grubu almas ı, Yüksek işsizlik ora ı, kalifiye elema yokluğu, istihdam sağlayıc ı faktörleri etki olamamas ı, Yüksek doğum ora ı ve aşır ı üfus, Temel altyap ı hizmetlerideki yetersizlikler (sağlık, eğitim ve temiz su kayaklar ı, ulaşım vb.), Eğitim ve okullaşma oraıdaki düşüklük. Bezer souçlar GAP tarafıda ODTÜ, Ziraat Odalar ı ve Sosyoloji Dereğ ie yaptırıla çeşitli çalışmalarda da karşımıza çıkmaktadı r. Bezer olarak GAP illeride yapıla çeşitli araştırmalarda da, ay ı sorular dile getirilmektedir. Acak soru aalizi yapılı rke dikkat edilmesi gereke husus, gerçek sorularla yapısal süreci yaratt ığı souçları birbirie karıştırılmamasıdır. Öreği yapı la araştırmalar ı yaıtlayalar da, pek çok yapısal soucu "soru" ad ı altı da dile getirmekteydiler (verimlilik azal ışı veya işsizlik gibi). Süreç ile gelişe bu souçları kedilerii de birer soru olduğu doğrudur. Yapısal sorularla birleşe bu souçları kedisi de birer soru olarak ortaya çıkmakta ve durum kaotik bir hal almaktadı r. Burada asıl öemli ola soruları sosyolojik aalizii yapabilmek yai kökee iebilmektir. Bu amaçla alt yap ı eksiklikleri, işsizlik, kalifiye elema yokluğu, eğ itimsizlik, göç ve buu souçlar ı gibi, aslıda tüm Türkiye içi ortak ola soruları arka plaı a bakmak ve yapısal sorulara ilişki gerçek çözüm öerileri geliştirmek gerekmektedir. I-YOKSULLUK VE YOKSULLUĞUN ÇEŞİTL İ ÖLÇÜMLERİNİ N BELİRLENMES İ VE YOKSULLUK GİDERİC İ POLİTİ KALARDA BM VE DB'NIN FARKLILIKLARI 1980lere gelidiğide Düya Bakas ı ve ou öcülüğ üde bir dizi ülkede gerçekleştirile deetimlerle Yei Yapısal Uyum Politikalarıı temel kavramları egeme olmaya başlad ı: Bua göre artık merkez politikalarla sürdürülebile kalkı ma kavram ı terkediliyor, yerie STK destekli çeşitli liberal gelişme programlar ı aracılığı yla düya ekoomisie ekleme politikaları a geçiriliyordu. Bu politikalar temelde 'yoksul olaı, yoksulluğuda kedisii sorumlu olduğ u'a ve 'bütüü uyumuu bozmak 3

4 pahasıa yoksulu desteklemesii optimum degeleri bozaca ğı'a işaret ede; yei sağ alay ış temelli, acak saf liberal de olamayacak kadar tutucu bir moral alayışı uygulamaya koya politikalard ı. 1980'leri souda Lati Amerika, Asya, Afrika gibi Yapı sal Uyum Programlarıı uygulad ığı ülkelerde 3, gözle görülür bir yoksullaşma ve hızl ı ekoomik edeli d ış göçleri, refah devleti alayışı ı bir zamalar yeterice uygulayabilmiş ülkelerde dahi soru yaratt ığı da dikkate alıarak, uygulamalar eleştirilmeye başlad ı döemii Yapısal Uyum Politikalar ı, kalkı makta ola ülkeleri ekoomilerii ucuz işgücü, geleeksel kirletici tekolojii aktarım ı vb. yollarla da küresel ekoomiye ekleebilmelerii sağlıyordu. 1980'leri politikalar ı, esas olarak iki yei kategorii ölçüm kapsamı a girebilmesii de sağladılar: Yei yoksulluk ve yoksuluk kavramlar ı. Geleeksel yoksulluk olarak taımlaa daha çok ikicil iş gücü ordusu içide yüzer-gezer olarak çalışa ve ölçümlerii ekoomi göstergeleri ile yapabildiğ imiz eski yoksulluk tiplerii yaıda; yei ekoomik ve sosyal yapılama ile birlikte yei bir yoksul tipi de karşımı za çıkıyordu: moder ekoomi tarafıda dışlaa ve yoksullaş a (emekliler, dullar, hizmetler sektörüü tekoloji bilgisi dışıda kald ığı içi atılm ış mavi ve beyaz yakalıları vb.) gruplar. Tam bu döemlerde, çeşitli tüketim kalıplarıa ve yaş am kalitesi sua hizmetlere ulaşma yetersizliğii adladıra bir başka yoksulluk sııflamas ı da betimlemeye başlad ı: Mutlak Yoksulluk ve göreli yoksulluk kavramlar ı. Mutlak yoksulluk BM ormlar ı ile güde 1$ altıda kazaa kişileri yoksulluk durumlar ı içi kriter olarak kabul edilirke; göreli yoksulluk kavram ı, tüketim olaakları da yoksuluk (deprivity), ketsel kalite ve hizmetlerde yoksuluk olarak taımladı 4. Türkiye'de bu döemde kalkıma kavramıda vazgeçildi ve özellikle de geri kalm ış bölgelerde uygulamakta ola sosyal destek programlar ı hı zla sivil örgütlere devredilerek; kamuu görevi girişimci destek programlar ı ile sıırladırıld ı. 1990lara gelidiğide ise DB, protestolar ı iyice yüksele bu yoksulluk içi yei bir kavramlaştırma ve politika üretti: Yoksullukla Mücadele ve İyi Yöetiş im (Poverty decliig/good goverace) Bu yei politikaları temelide yei sa ğ' ı vazgeçilmezi olarak, girişimciler yer almaktayd ı ve bu lider ruhlu olaları desteklemesi içi de ulusal sivil örgütlerde ziyade uluslararas ı sivil örgütleri güvedikleri baz ı yerel sivil örgütlerle yürütülecek destek programlar ı çizilmişti. Bu arada buluduklar ı durumu sorumlular ı olarak görüle yoksullar içi ise, yei yardı m ve destek öerileri ve bu programlar ı yürütecek yie uluslararas ı güve desteğii alm ış yerel sivil gruplar yei düya vatada şı profilii tamamlamaktayd ı. Bu döemde Türkiye ve özellikle geri kalmış bölgelere yöelik politikaları,uluslararas ı destekler alabilmi ş sivil örgütlemeler ile yürütüldüğü bir döeme girdi. Öreği, arasıda etki ola " İyi yöetiş im" ( şeffaf yöetim) politikalarıı Türkiye ve özellikle de GAP kapsamı a gire illerdeki uygulamalar ı, yoksulluk azaltıc ı programlar ile girişimci destekleme programlar ı olarak görülmektedir. Bu çerçevede 'yoksul ve yoksulluk' yeide taı mlamakta; alt ve üst sıırlar ı belirlemekte, bu gruplara yapılacak akdi yardımlar pazarlığa girmekte; yurttaş 3 İsel,A.,2001,s:62. 4 Bu koudaki gei ş literatür içi bkz. Alavi, H., 1982 ve Hall, A.,

5 kavramıı kaybolmasıyla birlikte, çekici güç olarak görüle giriş imci destekleri öe çıkarılmakta ve toplumu geri kalaıı da deyim yerideyse başıı çaresie bakması beklemektedir. Öte yada BM programlar ı hızl ı kitleselleş e ve so liberal uygulamalarla sıırlar ı belirsizleşe yei yoksulluk durumlar ı içi yei kavramlar üretmeye çalışmaktadır. Bu programları temel hedefleri: Mevcut Eş itsizlikleri Geriletilmesi" ve "yei Eşitsizlikleri Egellemesi", "Yei Eş itsizlikler Yaratmama" olarak çizilmektedir 5. BM omlarıı öcelikli gruplar ı, küreselleş mede e fazla zarar göreler ve e alta düşürüleler, yai işsizler, kadılar, çocuklar, topraksı zlar vb.dir Bu programlarda, öcelikli kavramlar: üretimi artırmak, toplumsal cisiyet ve yaş am kalitesi stadartlar ı üzeride ölçümler, toplumu e zayıf halkalarıı iyileş tirilmesie yöelik programlar, tam istihdam vb. kavramlarıdır. Dolayıs ı ile 1990 sorası da DB ile BM programlarıı her ikiside de her e kadar 'Yoksulluk' temas ı iş lemekte ise de; BM programlarıda temel ekse kalkıma ve yoksulluğ u üretimle giderilmesi; DB programlarıda ise çekici güç olarak girişimciliği küresel ekoomiye eklemleebileceğ i varlıkları kamu tarafıda yaratılmas ı ve ek olarak da yoksulluk kapsamı a gire grupları gülük ekmeğii desteklemesidir. DB ile BM özellikle de UNDP'i yürüttüğü programlarda gözlee bir diğ er farklılık ise, biröreklik ve farklılık teş vikleriyle ilgili yöledirmeleridedir. Birörekleşme-farklılaşma tartışmalarıda, Düya Bakas ı'ı tutumu, "Birörekleş meyi teşvik", BM'i ise "Farklılaşmay ı teşvik" çerçevesidedir. Bu farklılı klar DB içi gelir, geleekler ve disel farklılıklar olarak algılaırke, BM içi doğuşta kazaılm ış ve sorada oluşmu ş eşitsizlikler temelide algılamaktadır. Oysa bilimsel görü ş; farklı tabakalardaki ve sosyal örütülerdeki isa gruplarıı topluluk olma çabalarıı eş itlik temelide desteklemesii; ve "farkl ı olaları toplulaşmay ı bozucu ve baskı olaları da baskılayıc ı olabilecek tavırlarıı, sistematik olarak, alaş ma ve kotratlar temelide çözümüü" teşvik etmektedir. Bua göre, farklılıklar sosyal bir yapıy ı oluş tura olumlu streslerdir ve bular ı cisiyet, gelir kaya ğı, yaşa dayal ı farklar, istihdama bağl ı farklar, köylü-şehirli olma vb. sosyal alaı tümüe ait sosyal olgular olarak alamak gereklidir. Dolayıs ı ile,bilimsel görü ş içi bular bastırılacak veya özellikle besleecek farklar değ il, sadece sosyal yaşamı içide birer usur olarak kalırlar. Burada asıl mesele, baz ı çı kar gruplarıı farklarıda dolay ı eş itsiz temeller yaratabilmesi ihtimali olarak belirir; öreği kadılar üzeride veya topraksız ve işsizler üzeride, ya da tümüyle doğ al çevre üzeride ya da daha geç gruplar üzeride yaratılacak eşitsizlikler, tüm yapıyı geriletecek eşitsizlikler olarak alaşılır. II-GAP KAPSAMINA GİREN İLLERDE SON YİRM İ YILIN EKONOMİSİ VE YOKSULLUK KALIPLARI Bütü yapısal politikalarda e çok etkileeleri artık sadece "yoksul' ad ı ile çağrıld ığı güümüzde; bu kavramı içeriğii oldukça tartışmal ı olduğ uu görmekteyiz. Bugü, kalkımaı her şeyde daha çok bir politik seçim meselesi olduğ uu; öcelikli 5 Bkz. Oruç, Y., 2001, s:

6 grupları seçimi ve desteklemeside, bu desteklemei kimler eliyle yürütüleceğ ie kadar pek çok durumu, politik karar almay ı gerektirdiğ ii biliyoruz. Bugü üretimde, sosyal alalara kadar pek çok alada karar verme mekaizmalar ı eskide olduğ uda daha çok merkezleşmiş tir. Güümüzü merkezleri ise hem ülkeleri kedi merkez ekseleri hem de küreseli çeşitli karar mekaizmalarıdır. Acak gerek küreseli liberal ekoomii karar alma gücü gerek ülkeleri kedi merkezleştirme politikaları ı basit komplocu teorilerle açıklamak da so derece yaıltıcı olabilir. Gerek küreseli gerek çeşitli ulus mekaizmalarıı kedi şartlar ı ve pazarlı k mekaizmalar ı ile yaratabilecekleri etkiler; küreseli gücü ve kar şı koulmazlığı söylemie kurba edilmemelidir. Yerelde ve içerde kedi koşullarımızı üretebileceğ i karar mekaizmalar ı üzeride hareket ederek hala yei politikalar üretebileceğ imiz gerçeğii de vurgulamak şarttır. So yirmi yılda GAP kapsamı a gire illerde 'Yoksulluk ve Öleyici Politikalar' üzeride ilerletile programlarda; kimi zama BM kimi zama AB veya DB destekli programları öe çıkmas ı kimi zama da Yerel, Bölgesel (Ortadoğ u) ve ulusal karar süreçlerii etkilemeleri ve etkilemeleri ile, diyalektik bir süreci gözlemek mümküdür. Bu süreç kedi kalıpları ı etkileerek ve etkileyerek yaratm ış diamik bir süreçtir. GAP kapsamıa gire illerde so yirmi yılı programları ı ve yaratt ığı iktisadi- sosyal yapıy ı kalkımac ı söylemlerle iceleye, buu içi gereke istatistikleri işaretleye, düzeleye ve bu yolla kalkımac ı karakterleri yeide ürete birçok çalış ma mevcuttur. Deebilir ki, Türkiye'i hiç bir bölgesi içi GAP' ı etkilediğ i bölge kadar çok istatistik aaliz yapılmam ış, proje, fikir, program üretilmemiş tir. Acak, yie de mevcut proje ve programlar hem mevcut yapıy ı taı mlamakta acizdir hem de mevcut yapıy ı taı mlama biçimlerie göre bir yada da sosyal ve iktisadi duruma müdahale etmekte ve hızla tekrar döüştürmektedir. GAP içi üretile ilerleme ve kalkıma politikalarıı etkilerii de dikkate alarak; mevcut iktisadi yapıı atropolojisi üzeride hareket etmei zama ı gelmiş tir. 'BÖLGE' kapsamıda sayıla illerde İktisadi Gelişme Edeksleri ve İsai Geliş me Edeksleri ile geleeksel yoksulluğu gözlemek mümküdür 1996 yıl ı İlleri Sosyo- Ekoomik Gelişmişlik Sıralamas ı Araştırmas ı a göre (DPT); GAP alaı da yer ala illerde Gaziatep 76 il arasıda 25, Diyarbakır 57, Şalıurfa 59, Adı yama 61, Batma 65, Mardi 66, Siirt 68, Şırak ise 75 ci sırada yer almaktadır 6. Bu verilerde daha öemli olarak, aladaki illeri kedi içleride de öemli sosyo-ekoomik gelişmiş lik farklar ı bulumaktadı r.. Tablolarda açıkça görüldüğü gibi, GAP illeri homoje bir yapı göstermemektedir. Bölge, bir üst bakışla, so o yı lda sulaabile ve sulaamaya topraklar ayrım ı temelide ayrışm ış olmasıa rağme; sosyal-yapısal aalizler farkl ı alt bölgeleri varlığı ı da haber vermektedir. Bir toplam karşılaş tırma ora ı olarak HDI ( İsai Geliş me Edeksi) ölçütleriyle, öreği Gaziatep, Kilis il oldukta sora yerii kaybetmi ş ve 25'te 41'e düşmüştür 7. Öte yada öreği, bütü iller içide "Gelir edeksi" e yüksek ve "Eğ itim edeksi" e düşük il Kilis'tir. GDI (Toplumsal Cisiyet Geliş me Edeksi) ile illeri düzeylerie bakıldığıda, bu kez Gaziatep'i değeri 44'de 41'e; Kilis'i ise 25'te 19'a çı karke; 6 Kilis sorada il olduğu içi bu sıralamada GaziAtep'i verileri içide yer almıştır. 7 HDI, Huma Developmet Report, 2000, UNDP. 6

7 Şalıurfa bir eşitsizlik göstergesii soucu 67'de 68'e, Batma ise 68'de 70. sı raya düşmektedir. İlleri: İLLER T. 1: İsai Geliş me Edeksi ve Toplumsal Cisiyet Edeksi ile GAP Bölgesi İ sai Geliş me Edeksi Toplumsal Cisiyet Edeksi Kilis Gaziatep Diyarbakır Adıyama Mardi Şalıurfa Batma Siirt Şırak Kayak: Huma Developmet Report: Turkey 1998 SIS 1997 CesusRresults 2000 yıl ı UNICEF Raporu'da 8, Diyarbakır ile temsil edile iller grubu, diğ er 14 alt bölge içide e alt statüde ola ve e ağı r ilerleme kaydede gruptur. Acak Bölge içideki farklar ı görebilmek içi bütüe bakmak yararl ı olacaktır. Yaş am kalitesi göstergeleri itibariyle, Bölge'de Diyarbakır, Mardi, Batma, Şı rak ve Siirt illeride toplam haeleri % 34.8-%54.1'ii sağlıkl ı içme suyu yoktur. Bu ora Şalı urfa ve Adıyama'da % 18.7-%34.8 arasıdadı r. Toplam bölgei %21.8-%44.7 si yoksulluk sıır ı altıda yaşaya haelerde oluşmaktadır. T. 2. Yaşam Bekletisi, OkurYazarlık Oralar ı ve İsai Geliş me Edeksleri Açısıda Bölgeler Karşılaşt ırmas ı, 1997 Yaş am Bekletis Eğitim Gelir İsai Geliş me Edeksi i BÖLGELER Ulaş ma % Düzeltilmi ş /$ (KADIN) Ege-Marmara Akdeiz İçAadolu KaraDeiz Doğu Güeydoğu Türkiye BÖLGELER (ERKEK) Ege-Marmara UNICEF, 2000, Türkiye'de Bölgeleri Gelişimi 7

8 Akdeiz İçAadolu KaraDeiz Doğu Güeydoğu Türkiye Kayak: UNDP, Natioal Huma Developmet Report, 1997 Bölge kapsamı a gire illerde geleeksel yoksulluk türleriyle birlikte, yei bir yoksulluk türüü de uygulaa politikaları bir çıktıs ı olarak geliştiğii görmekteyiz 9. Mevcut yapıy ı aaliz etmek içi yei bir kavram üretmei zama ı gelmiş tir: Yei Ketsel Yoksulluk ve Yoksulluk kültürü III-YEN İ KENTSEL YOKSULLUK VE YOKSULLUK KÜLTÜRÜ "Ket yoksulluğu, muğlak olmaya biçimde taımlamas ı zor bir kavramdı r. Ket yoksullar ı kitlesii büyüklüğü sosyal güvelik sistemlerii yapı sal özellikleri,yoksulluğu asıl taımlad ığı, destek programlarıı seçim ölçütleri (Migioe, 1996) ketsel servis istihdam rejimlerii özellikleri, etik ayrımcılı k ve gettolaşma (Marcuse, 1996), yerel ekoomii yarışma gücü, i ş pazarıı formel ve eformel bileşelerii özellikleri, etik işbölümü ve demografik değiş imlerde (Sugrue, 1993) etkilemektedir. Küreselleşme sürecide bu soru ağırlaş makta ve yei boyutlar kazamaktadır. Yapısalcılara göre, ilk bakış ta toplumu küçük bir kesimiyle ilgili görüe ket yoksulluğ u, toplumu geelii etkileye, demokrasiyi, sivil toplum 10 değerlerii aşıdıra yapısal süreçlerde kayaklaır (Katz, 1993: 442)" Ketsel yoksulluk yığılmal ı bir etkileme ile belirleir. Yoksulluğ u bir boyutu bir diğer boyutuu doğurur ve bu ikisi birleşerek bir baş ka yoksulluk boyutuu ortaya çıkarır 11. (bkz. G.1). Bütü olarak ketsel yoksulluk türü, "Erişme-ketsel alalara, gelire, işkollarıa, ket merkezie, daha iyi ve kaliteli bir hayata- Yoksuluğ u" olarak taımlaır ve çıkt ı olarak da moral bozulmalar ve gerilemelerle kar şı karşıya olduğ umuz 9 "Kalkıma söylemi, 2.Düya Sava şı soras ı döemde Asya, Afrika ve Lati Amerika ı çoğ udaki temsil ve kimlik politikalarıı merkezi ve her yerde bulua işleticisi olmuştur. Asya, Afrika ve Lati Amerika; herbiriyle ay ı zamada olagele şiddet rejimiyle bağımsızlık-soras ı Lati Amerika ve postkoloyal Afrika ve Asya daki ulusal projeler olarak sıklı kla beimsemesii dışıda koloyalizm ve Avrupa moderiteside kayaklaa temsil rejimlerii birbirii izlemesie taı k olmuştur. Yerel kültürler, kadılar, kimlikler ve geçmişleri karşılaşt ığı ve bastırıld ığı yerler gibi bu temsil rejimleri yepyei ş iddet yerleridir.(rojas de Ferro 1994). Bu çeşit bir temsil rejimi olarak kalkıma; kapatma, farklılık ve şiddette baş ka üretim ve arzuu ekoomisiyle birleştirilmiş tir. Elbette bu şiddet, ay ı zamada kedi oluşumuu bir kaya ğı ola taklit edici bir ş iddettir. Terör ve şiddet kültürel üretim alaları ı kedi kedie oluşturur ve dolayı mlar.(girard 1977 ve Taussig 1987). Acak koloyalizm ve kalkıma ile taımlam ış moderize şiddet, şiddeti kedide bir kayağıdır. 19. Yüzyıldaki uygarlaşma isteğide bugüe ş iddet, temsil aracılığıyla doğurulmuştur" Escobar, 1995, s: Yei KetYoksulluğu içi bkz. Işık,O. ve Pıarcıoğlu, M., 2001; Erder, S.1998; Özge, N., Bu kouda bkz.rakodi,c.,2001; Moser, C.,1998; Baharoğlu, D. ad Kessides, C.,

9 tehlikesi ile bizleri uyarır. Düya Bakas ı'ı ketsel yoksulluk taımları da buu 12 açıkça görmek mümküdür : G.1 Toplam Ket Yoksulluğu Diyagram ı 12 9

10 G.2. Ketsel Yoksulluk Matriksi 13 Yoksulluk Boyutlar ı Gözlee edeler ya da etkileye edeler Politika ekseli edeler GELİ R Gerekli mal ve Gerçek geliri azalta hizmetleri satı makro ekoomik almada akit krizler bağımlıl ığı Eğitim, sağlı k, toplu İ stihdam taşımacılı k vb. kamu güvesizliğ i/geçici hizmetleride iş lerde bulumak azalmalar Niteliksiz işgücü/ İ yi Yoksulları kazaç sağ laya erişebileceğ i türde işlere eriş ebilecek eformel yapılı itelikte yoksu iş yerlerie uygulaa olmak baskı lar edeiyle Bir iş i elide iş sizlik, bu tutabilecek kadar iş yerlerii krediye sağlıkl ı olamamak erişme olaaklarıı İş fırsatları a azalmas ı vb. eriş mede mekasal edelerle olaaksızlıklar iş gücüdeki Ket iş sizlerii yoksullaşmalar çoğu, iş leri ile evleri arası da uzu süreler yol almak zorudadır SAĞ LIK Aşır ı kalabalı k ve Ketsel iska hijyeik olmaya politikalar ı kirlilik ve şartlar salgı hastalıkları Edüstriyel ve çevre dikkate almayabilir kirliliğ ii yüksek Kamu ve yerel olduğ u semtlerde belediye yerleş mek zoruda hizmetlerideki kalmak aksamalar, temiz su, Yoksulları atı klar ve çevresel yerleş tikleri temizlik kousuu mahalleler,geellikle dikkate almayabilir, çevresel açı da veya yüksek üfus kirletilmi ş mekalar art ışı edeiyle olmaktadır etkisiz kalabilir Hava ve su kirliliğ i İş güveliği ve iş çi ve hijye yokluğ u sağlığıı olmaması edeiyle salgı Kötü yöetile trafik hastalıklara açıklık ve toplu taşı m Trafiğe bağlı koşulları yaralama ve Geç, aile ve ölümler çocuklara yöelik Yoğ ulukla istihdam güvelik ve sosyal olua eformel destek politikalarıı sektör veya ağı r olmaması Etkilediği diğ er yoksulluk boyutları Yerleş mek içi ev sahibi olamama ve bu edele de ev ve arsa içi yeterli birikimi yapamama Gerekli kamu hizmetlerii (temiz su gibi) icel ve itel olarak ödeyememekte kayaklaa yetersizlikler, böylece hijyeik olmaya koşullarda sağlıksı z yaşamak zoruda kalma Düş ük isa sermayesi- kötü sağlık ve eğ itim hizmetleri gerilimleri, yiyecek güveliksizliğ ie ve eğitim ve sağlığ a yeterice ulaş amamaya yol açar Tüm bular ise ev içi ve d ışı şiddeti besler Bir iş i elde tutabilmede yoksuluk Gerekli ve etki ücrete erişememe Çocukları hastalıkları a müdahale edebilme yetisii azalması Geliri tüm dalgalamaları a maruz kalma ve alta düş me riskii artması Düşük eğ itim düzeyleride kalma

11 saayiye ucuz iş gücü olmakta kayaklaa iş kazaları EĞİTİ M Nüfusu hı zla arta şehirlerde eğ itim olaaklarıı daralmas ı Eğ itimi ve okul masraflarıı karşılayamama GÜVENLİ K EV GÜVENL İĞİ: Yasal iskaı karşı layamamak edeiyle güveliksiz ve sağlıksı z alalarda yerleş mek zoruda kalmak KİŞİSEL GÜVENLİKSİZLİK: Uyuş turucu ve alkol kullaım ı ve ev içi şiddet Ailei parçalamas ı, çocuklara verile desteği azalması Sosyal altüst olu ş ve geliri ket içide gözle görülür biçimde azalmas ı, Belediye ve kamuu uygu okul ve eğ itim içi gerekli yatırımları yapmamas ı / eksik kalmas ı Ailei ekoomik gücü azalması a rağme eğ itimi devamı ı sağ layacak sosyal destek sistemlerii olmamas ı Toplu taşı mada yetersizlikler Yerel ve kamu politikalarıı uygu yei yerleş im alaları ı açmaması Resmi otoriteleri iska izi olmaya alalardaki yapılaşmay ı öleyici tedbirleri almaması Ev ve iska kabulleride uygu olmaya stadartları kabulü ve izi İska ve iş a maliyetlerii uygu olmaya koş ullarda çıkartılmas ı Ev sahibi olabilmek içi uygu kredi koşulları da yoksuluk Uygu istihdam hizmetleri, şas ı ve eriş mede yoksuluk şehri baz ı alalarıı özel suç alaları olarak damgalayabilir ve bu alalar izole edilebilir Güvelik program ve politikalarıı olmaması İşe eriş ememe/ istihdam d ışı kalma Okul çağıda eğ itime erişememe Toplumsal cisiyet ayrımcılığıı devamı Güvesiz alalarda yaş amakta ileri gele güvesizlik duygusu, i ş ve güvelik içi iformel ağları oluşturulmas ı, fiziki kapitali erimesi Evi yetersizliğ ide dolay ı geliri azalması- öreği bir oday ı kiraya verebilmek ya da ev içide gelir artırıc ı bir etkiliğ i gerçekleş tirmek gibi şasları ortada kalkması Akıl ve bede sağlığıı zarar görmesi ve düş ük kazaç Mülkiyet kayıplar ı veya mülksüzleşme ve sağlı k hizmetleride hızl ı bir maliyet artışı Aile bağlarıda zayı flama ve sosyal izolasyo edeiyle isa kapitalide gerilemeler 11

12 GÜÇSÜZ- LEŞME suçu artışı İşte ve yerleş melerde illegalleşme İş ve hizmetlere eriş ememe edeiyle komüiteleri izolasyou Uygu ve yasal işlere veya iş başvurular ı bilgisie ulaşamama Vatadaşlı k hak ve sorumluluklarıı bilememe Düzeleyici ve politika yapıcı çerçeveler, yoksulları yerleş imleri veya mesleklerii, 'illegal' veya 'iformal' olarak kabul ettiğ ide, bu durum yoksulları keti diğ er vatadaşlar ı ile ayı haklara sahip olması ı egeller Baskılayıc ı ve egelleyici düzeyde bir bürokrasi Resmi/gayri resmi ayrımcılıklar Ket hizmetleride yoksuluk, bulara erişme şasıı yok olması İ zolasyo ve güçsüzlük duygusu Suç Kedii geliş tirmek içi kiş isel zama ve geliri etki kullaılamamas ı. Acak süreçler dikkatle izleirse; ketsel yoksulluk tipii ya ı sı ra yei bir yoksulluk tipi ve kültürüü de GAP kapsamıa gire illerde hızla belirdiğ i görülecektir: Ketsel yei yoksulluk ve buu soucu olarak da Yoksulluk kültürü. III.i-Yei Ketsel Yoksulluk Ketli yoksulu yei yoksul yapa edir? Ve ede ketli yei yoksul tipii yoksulluk kültürü ile bağdaştı rabiliriz? Yei ket yoksulu profili; öcelikle küresel ekoomii ketsel işgücü üzerideki mikro ve makro etkileriyle birlikte ele alımalıdı r. So döemde yapıla makro ekoomik icelemeler; Doğu Aadolu ve Güeydoğ u 14 illerii yoksullukta e alt sıralarda birbirii izlediğii göstermektedir Gelir dağılımlar ı çalışmalar ı, Güeydoğu Aadolu Bölgesi'de bir değişikli ği varlığı ı da bildirmektedir. Bua göre, Türkiye'de e dezavatajl ı bölgeler artık İ ç Aadolu ve Karadeiz Bölgeleridir 15. Acak, Güeydoğu' u yoksulluk sıralaması da yerii iyileştirmesii asıl edei, bütüsel bir iyileşmede ziyade, diğer iki bölgedeki aşırı yoksullaşmadır. Öte yada yei döemde Güeydoğ u Aadolu illeride de bütüüyle bir gelir yükselmeside ziyade; e üst %20'lik kesimi gelir içideki paylarıı artmasıda kayaklaa bir yükseltme ile karşılaşt ığımız alaşılmaktadı r. Bu durumu destekleye bir gösterge olarak, DPT Bölgesel Gelişme ve Uyum Raporlar ı 'da belirgi izler mevcuttur İçi Kişi Başıa Harcamaya Göre Kamu Yatırım Harcamalar ı 'da, diğer 79 ili geçerek, öreği Şalıurfa 7. ve Diyarbakır 15. sırada yer almaktadı r. Acak burada da bir degesizlik iller arasıda ortaya çıkmaktadı r: Gaziatep tüm iller içide yatırım açısıda 56., Adıyama 59., Şırak 64., Batma 67. ve Kilis 73.sıradadı r, ve e 14 Sömez, M., 2001,s: Sömez, M., DPT, İller Ve Bölgeler İtibariyle Çeşitli Göstergeler. 12

13 dezavatajl ı iller Siirt ve Mardi ise e alt iki sırada (78. ve 79. sırada) yer almaktadı r. Öte yada Kişi Başıa Vergi Gelirleri sıralaması da ise durum tersie dömekte, Gaziatep, Bölge'i tüm illerii ve Türkiye'deki pek çok ili de geçerek vergi gelirleride 31. sırada yer alırke; ou 79 il içide Kilis 58. sırada, Diyarbakır ve Adı yama 63. ve 64. sırada, Şalıurfa 69. sırada izlemektedir. Mardi, Siirt ve Şı rak ve 77. sıradadır DİE Gelir Dağılım ı araştırmas ı souçlar ı, seçilmi ş illere göre %20'lik gruplarla geliri dağılımıı e bozuk olduğu iller arasıda, Diyarbakır' ı da örek 17 almaktadır Acak, 2001 yılıda yapıla detayl ı araştırmalara bakıldığıda, Diyarbakır' ı ortalama hae geliri 621$ (Türkiye ortalamas ı 776$ ve Gaziatep ortalamas ı 466 $; Ege Bölge ortalamas ı 688 $; Doğu Aadolu Ortalamas ı 623 $, Güeydoğu ortalamas ı 473$)ve Güeydoğu Aadolu'u e yüksek % 20'lik grubu ald ığı payı %46.15; e düş ük % 20'i payıı ise %7.6 olduğuu görüyoruz. Özelikle düşük gelirli grup Güeydoğ u'da % 47 ike, Doğu Aadolu'da % 27'de kalı yor. Her iki Bölge'de e dikkat çekici fark ise eşitsizlik katsayılar ı: Eşitsizlik katsayıs ı Doğu Aadolu'da 0.37, Güeydoğ u'da ise 0.38'dir. Bu katsay ı Türkiye geeli içi 0.49'dur. Doğu Aadolu'da eş itsizlik yarata ölçümleri daha az görüldüğüü, geliri daha az eşitsiz dağılım ı ile daha adil bir yapı gösterebildiğii söylemek mümkü. Bu haliyle GAP kapsamı a gire illerde hem geleeksel yoksulluk ve ketsel yoksulluk hem de ketsel yei yoksulluk ve bua bağl ı olarak yoksulluk kültürü ile karşılaş maktayız. Ketsel yei yoksulluk, yoksulluğu daha ileri ve ağı r bir biçimidir. Bu türü 'yei' yapa e öemli ede, "eş itsizlik" ve uygulaa merkezi ve makro politikaları bir soucu olarak küresel ekoomi ile birlikte hareket etmeye baş laya deri bir illegal ve iformal ekoomii varlığıdır. Rakamlar ı ve yapılar ı artı k sadece "Erişememe" ile değil fakat "Eşitsizlik" çerçeveside de yorumlamaı zama ı gelmiştir. "Yei" ola 18, küreselleşme zamaı da eo-liberal ekoomii, üretimi tümüü isa kayaklarıa idirgemesi ve destek politikaları ı da liberal ekoomide destekleecek çekici güç olarak girişimcilere çevirmesi ile belirmiş tir. "Yei ekoomi"ye ait ola tek usur, şimdilik "fiyat düzeyi"dir. Fiyatlar tek piyasada düya fiyatları düzeyie doğru belirlemektedir. Kapitalist üretim iliş kilerii sosyali tüm hücrelerie üfuz etmesi fiyat mekaizmasıyla başlamış tı r deebilir. Bu yöü ile toplumsal kesimleri yeide taımlamas ı ("yei"i) sürecii başladığı ı söylemek mümküdür. Çeşitli Bölgelerdeki ucuz işgücüü, küresel tekelleri "taşero mafyas ı " ve "taşero iş çileri" halie gelmesi; düya kapitalizmi liderlerii "illegal ve iformel yerli" ile ortaklığa girişmesi ve artı-değere el koymalar ı bu süreci yei biçimleridir. "Yei yoksulluk" kavramı ı doldurmakta ola süreç budur. Küresel sermaye, bölgeselde yerel ket parçalarıa doğru işe girişerek, yerli ile illegal ortaklığı ı kurmay ı başard ığı sürece ketlerimizde çöp toplayaları, geçici işgücüü, sokakta yaşaya ve çalışa çocukları olmas ı kaçıılmaz olacaktı r. Küresel sermayei bu yüzü, gerici özüdür. Bu, "yei yoksulluk" diye iteledirilmeyi doğ ruda hak ede bir souçtur. "Yei" olur, küresel yei ekoomii formu olduğu içi bu sıfat ı hak eder. Yei kavram ı ile, küresel 17 Sömez, M. 2001,,s: Bu kısmı tartışmas ı içi Sayı Doç. Dr. Birgül AYMAN-GÜLER'e teşekkür borçluyum. 13

14 ekoomii ketsel iş gücü üzerideki mikro - makro etkileri, ölçülebilecek kadar et ortaya çıkm ış olur. Bu grupları ketsel dokuya eklemelerii DB stadartları a göre- hele sadece yerel programlar ile ve STK'lar eliyle yürütülecek baz ı pasuma politikalarla- gerçekleştirilebileceğii ummamak gerekiyor. Yei'i e öemli özelliğ i, bu süreçte 'kaybedeler'i güç ve iktidar mekaizmalarıda uzak düş mesi; güce ve iktidara ortak olabilecek yetiyi ediememesidir. Bu saptamalar ışığı da, tüm Türkiye'yi sara yei ket yoksulu tipii GAP kapsamıa gire illerde de iktisade ve moral olarak varlığıı görmekteyiz. Yei ket yoksulluğ uu e öemli geri bildirimleride birisi ola yoksulluk kültürü, Bölgedeki heme e küçük birimlerde dahi gözleebilmektedir. III.ii-Yoksulluk Kültürü Nedir yoksulluk kültürü? Yoksulluk kültürü 19 kıt kayakları buluduğ u yerlerde ortaya çıka farkl ı bir sosyal alg ı, bir yaşam kültürüdür. Kayakları kıt olduğ u yerlerde, tüm kayakları eşit olarak tabaa yayıld ığı, sosyal eş itsizlikleri pek hissedilmediği, yai yoksulluğu ispete eşik paylaşıld ığı durumlarda ortaya çıkmamakta; aksie gelir dağılımıda degesizlikleri ve sosyal yapıda kırılmaları yaşad ığı, ekoomik ve sosyal olarak e üst ile e alttakiler arasıda büyük farkları buluduğu yer ve zamalarda görülmektedir. Öreğ i Yozgat, Trabzo, Sivas gibi yoksulluğu yaygı olmakla beraber eşit paylaşıld ığı; ya da Deizli gibi yoğ u göç almakla beraber şehir üfusuu heüz "yei gelei" besleyebildiğ i; ya da Lüleburgaz gibi mevcut yatırımlarda ispete ortak pay alıa; ya da Çorum gibi ortak kalkı ma heyecaıı paylaşıld ığı; ya da Nevşehir gibi az üfusu ispete istikrarl ı bir orta-üst gelir sağlayabildiği yerlerde değil de; sosyal ve ekoomik uçurumları yoğu yaşad ığı, üfus ve işgücü diamiklerii oyak olduğu ve bir üste geçebilme umuduu kırıldığı yerleşimlerde görülmektedir ( İstabul, Atalya, Diyarbakır veya Güeydoğ u'u pek çok yerleşimi gibi). Yoksullukla yoksulluk kültürü arasıda çeşitli farklar vardır 20. Yoksulluk kültürüü başlatıc ı ögeler; para ekoomisi, ücretli işçilik ve kâr amacı yla üretim; devaml ı ve büyük ölçüde işsizlik; düş ük ücretler; sosyal ve politik örgütlemei tabaa yayılamamas ı; tek tarafl ı yerie çift tarafl ı bir akrabalık sistemii varlığı 21 ve "kazaamayaı zate yetersiz ve yeteeksiz olduğua" ilişki geel değer yargısıdı r. Görüleceği gibi yoksulluk kültürü ekoomik kırılmalarla baş lamakta acak sosyal değerlerle de beslemektedir. Yoksulluk kültürüde toplumla bütüleş ememe ve buu getirdiği duygular (öfke, red, isya, çaresizlik ve eksiklik duygusu) ö pladadı r. Tüm sosyal yapı lara ve sistemlere güvesizlik belirir ve her alada örgütsüzlük kedisii gösterir. Kültür yoksulluğu ve yei değerleri ikar ile birlikte içi kapama ve red baş lar. Aile bağlarıda örgütsüzlük, ketsel değerler içide yer alma isteğ i ve yer alamamaya tepkiler, kırılma oktalarıda belirgileşir. Liderlik dağııktır ve daha çok kahramalığ a 19Lewis, Özge, N Öreği burada, akrabalık ve aşiretleri birbirii zama zama destekleye, zama zama da köstekleye yapıs ı gibi. 14

15 bağl ı olarak ortaya çıkar. Eksiklik ve yetersizlik duygular ı özellikle alt ve üst arası daki uçurumu belirgileştiği döemlerde artar. Yoksulluk kültürüü "tamamiyle red", "içe kapama" ve "isya"da ayı ra e öemli okta; "bütüleşme isteği"i hale var olmasıdır. Öreği okul ve eğ itime büyük bir talep vardır ve İdil halk ı içi eğitim "bütüleşme"i ve i ş /meslek sahibi olabilmei öemli bir yolu olarak görülmektedir. Bölge'deki yoksulluk kültürü, büyük ket varoşlarıda görüldüğü biçimiyle tamamiyle redddedici değ il, aksie "imreme"-" isteme" -"fakat ulaş amama" ve bu yüzde de "içe kapama" ve "vazgeçme" biçimide cereya etmektedir 22. Bu durum etegrasyou sağlamada ve yörei şartlarıı düzeltmede, isa faktörüde yararlamak içi öemli bir ipucu olabilir. Bölgede gözlee bir diğ er öemli faktör de geleeksel ekoomi ile tüketim ekoomisii içiçeliğidir. Yai aslı da tüm ülkede ola duruma bezer bir "ekoomik bütüleşme"problemi, yöreyi de etkisi altıa alm ış görümektedir. Haberleş me kaallarıda yayılma ve etkiliği artışıı ya ı sıra, öreği Habur ticaretii varlığı gibi, düya ticareti ile bir ş ekilde eklemleme süreci Bölgeyi etkilemektedir. Bu tür eklemlemi ş ekoomilerde, basit ikili ekoomilerde farkl ı bir yap ı göze çarpmaktadı r. Yai geleeksel ekoomi zama içide yerii moder deilebilecek pazar ekoomilerie terketmeyip; aksie geleeksel ekoomii baz ı görüümleri ile beraber yei bir oluş um belirmektedir. Bu yei oluş um ise, içeriside hem geleeksel olada yararlaarak işleye pazar ekoomisi sistemlerii barıdıra hem de buları yapısal souçlar ı olarak 23 sosyal formasyolar ı, duruma uygu olarak döüştüre yei bir durumdur. Bu yei durumda geleeksel ile yei, her alada ve her durumda her iki halde de farkl ı sosyal ve ekoomik bir yei "hamur"a döüş mektedir. Bu yei durum, içeriside geleeksel ola ile yei olaı ayırt edilebileceği bir "mozaik" değil, her iki hali iç içe olduğ u bir "hamur"dur artık. Öreği evlerde, kapal ı ekoomii göstergeleri ile tüketim ekoomisi iç içe girmekte -halâ evde ekmek yapılırke kadılar baş örtülerii pazarda almaktalar-, ya da eski geleekler -aşiret bağlıl ığı, amus vb. kavramlar- yei ile bir arada eklemlemi ş olarak sürdürülebilmektedir. Bu yei durumu da bir soucu olarak Bölge'de, formel ve legal ekoomileri ya ı sıra iformal ve illegal ekoomii varl ığı gözlemektedir. Kayıtsız ve yasadışı ekoomi, Bölgedeki tüm gelir hesap ve tahmileri öteside ve üstüde bir yei akış yaratmaktadır; ve aslıda yörei ş u ada mevcut etisite ve kültürel kimlik problemleriyle içiçe geçmi ş ve öemli bir soruudur. SONSÖZ OLARAK Kalkıma ve buu plalamaı amac ı; acak ortak bir coşku ile geleceğ e yöelik refah umudu, etki ve eşitlikçi bir hukuk alay ışı ile desteklemi ş bir uzak görüş lülük, vicda ve aklı ı bir arada kullaabilecek bir örgü eğitimi eşit olarak alabilmi ş ve zama içide yaygı eğitim politikalarıa erişerek hayatı ı emeğiyle ve iteliğ iyle kazaabileceğii güvee, demokratik, akılc ı ve eleştirel düşüme süzgecide geçmiş ış 23Eklemlemi ş ekoomiler içi bkz. Taylor, Tart ma içi bkz. Seett, R., 1997 ; Spivak, G.C.,

16 bir isa topluluğu yaratmaya yöelik olduğuda başarıl ı olur. Buu gerçekleştirebilmei yolu da, yaşamsal alaları tümüe (iktisadi, politik, sosyal ve çevresel) müdahale ede bir toplumsal projedir. Yöre, geleeksel ve küresel bir illegal ve iformal güçler katma ı halidedir. Bu güç katmalar ı çeşitli güç zicirlerii kurarak veya oluşmu ş olalara eklemleerek, geleeksel eşitsizlikleri körüklemekte, yei eşitsizlik ve illegalite alalar ı açmakta; bu durumda e çok zarar göreler ise geçler, kadılar, çocuklar ve yoksullar olmaktadı r. Yie AB ve DB politikaları ı destekleye kesimler aracılığı yla, "saki bu kesimleri yoksulluk ve güçsüzlüğüe so verecek politikalar ve çözümler üretiliyormu ş gibi" gösterilerek, kalıc ı ulusal çözümler egellemekte; üstelik süreç uzadıkça bu grupları hakl ı ola eşitlik, refah, eğitim, sağlık, kout, saitasyo ve kedi emeğiyle yaş amak gibi istekleri; böylece kolaylıkla sosyal kırı lma, isya duygusu ve umutsuzluk üçgeie yöledirilebilmektedir. Yörede sosyo-kültürel değ erler ve toplumsal kotrol mekaizmalar ı zayıflamıştır. Buları yerie çağdaş -gerçekçi hedefleri ola ve adil yei değerleri acile koulmas ı zoruludur. Bu durumu gerçekleş tirebilmei yolu da, üretimi destekleyerek asgari geçim düzeyii ve isai kalkı ma hedeflerii öcelikli olarak ala, ulus çerçeveside çizilmi ş politikalar üretmekte geçmektedir. 16

17 KAYNAKÇA:.Alavi, H., 1982, The Structure of Peripheral Capitalism, (içide) Itroductio to the Sociology of Developig Societies, H.Alavi ve T. Shai, (der), MacMilla Press, Lodo. Baharoglu,D., & Kessides,C.,. ; World Developmet Report 2000/2001: Attackig Poverty World Bak ; Poverty ad Social exclusio i North ad South Erder, S. 1997, Ketsel Gerilim: Eformel İlişki Ağlar ı Ala Araştırmas ı, um:ag, İstabul. Erdoğa, G. 1997, Yoksulluğu Neresideyiz?, Ekoomik Forum, 15 Nisa 1997, 4:4; Escobar, 1995, Ecouterig Developmet, Priceto Uiversity Press: Priceto. Hall, A., 1988, Commuity Participatio ad Developmet Policy: A Sociological Perspective, (içide) Developmet Policies: Sociological Perspectives, A.Hall ve J.Midgley, (der.), Machester Uiversity Press, Machester. HDI, Huma Developmet Report, 2000, UNDP. Işık, O., ve Pıarcıoğlu, M., 2001, Nöbetleş e Yoksulluk, İletişim yay., İstabul İsel,A., 2001, İki Yoksulluk Taım ı ve Bir Öeri, ToplumBilim, 89,: Lewis, O., 1965, İş te Hayat, E Yay., İstabul.. Moser, C.. World Developmet, Vol. 26, No. 1 pp. 1-19, 1998 ; Urba poverty chapter of the PRSP Sourcebook. World Bak, Oruç, Y., 2001, Küresel yoksulluk ve Birleşmi ş Milletler, ToplumBilim, 89: ÖZGEN, H.N., (2002), "Gap Kapsamıa Gire İlleri ve Kalkımac ı Söylemi İ ktisadi Atropolojisi", Eylül 2002, 8. Halk Sağl ığı Kogresi, Diyarbakı r. Basıld ı: 8. Halk Sağl ığı Kogresi, Eylül 2002, Diyarbakır Halk Sağl ığı Böl. Yay., Diyarbakır, s: Özge, 2001, Kette Yei Yoksulluk ve Çöp İsalar ı, ToplumBilim, 89,: Özge, N., 19 98, ) Yereli Otoritesi, Merkezi Demokrasisi: Şırak/ İdil de Kalkıma Projesi Öerisi, Sosyolojik Araştırmalar Dergisi, 1. Rakodi, C.,, Uiversity of Cardiff, The Asset Vulerability Framework: Reassessig Urba Poverty Reductio Strategies. Seett, R. 1997, The New Capitalism, Social Research, vol.64.o:2. Sömez, M. 2001, Gelir Uçurumu, Om Yay., İstabul. Spivak, G.C., 1988, Ca the Subalter Speak?, C.Nelso ve L. Grossberg (der) Marxism ad the Iterpretatio of Culture, Uiversity of Iliois Press, Urbaa. Taylor, G., 1979, From Moderizatio to Modes of Productio, MacMilla Press, Lodo. UNICEF, 2000, Türkiye de Bölgeleri Gelişimi 17