İneklerde Folliküler Gelişim

Transkript

1 İneklerde Folliküler Gelişim Prof. Dr. D. Ali Dinç Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi 2-6 Mayıs 2005 / Adana Prof. Dr. D. Ali Dinç 1

2 Fizyolojik Bilgi Hormonal yapı ve etkileşim Folliküler dalga teorisi Senkronizasyon Prof. Dr. D. Ali Dinç 2

3 Fizyolojik Bilgi Klasik ovaryum süperovulasyon tedavisine alınan cevap; hem gelişmeye başlayan follikül sayısı hem de ovule olan follikül sayısı bakımından farklılık göstermektedir Prof. Dr. D. Ali Dinç 3

4 Fizyolojik Bilgi Bu farklılığın oluşmasında tedavinin uygulanmaya başlandığı günde, folliküler dalganın sergilediği manzara en etkili faktördür (D Occhio ve ark, 1999) Prof. Dr. D. Ali Dinç 4

5 Fizyolojik Bilgi Folliküler dalganın gelişmişlik dönemi ve dominantlık süresi, östrüslerin daha geniş zaman diliminde yayılarak başlamasına neden olur (Diskin ve ark 2002) Prof. Dr. D. Ali Dinç 5

6 Ultrasonografi Hormon analizleri Prof. Dr. D. Ali Dinç 6

7 Sığırlarda follikülerin gelişimi ve regresyonunun tabiatı üzerinde yapılan temel araştırmalarda ultrasonografinin kullanılması ile folliküler dalgalar keşfedilmiştir (Ginther et all, 1989) Prof. Dr. D. Ali Dinç 7

8 Düve ve inekler bireysel olarak her bir östrüs siklusunda çoğunlukla 2 veya 3 daha az oranda da 1 veya 4 adet folliküler gelişim dalgasına sahiptirler Prof. Dr. D. Ali Dinç 8

9 Hormonal yapı ve etkileşim Animasyon 1, 2, 3, Prof. Dr. D. Ali Dinç 9

10 İki folliküler gelişim dalgası Prof. Dr. D. Ali Dinç 10

11 A: atretik R: yeni, S: seçkin, D: Dominant PO: preovulator 1. dalga siklusun 2. gününde, 2. dalga ise 11. gününde gelişmeye başlar ovulasyon 2. dalgadan şekillenir Prof. Dr. D. Ali Dinç 11

12 Prof. Dr. D. Ali Dinç 12

13 Folliküler Dalga Sığırlarda folliküler dalga sayılarıyla ilgili çalışmalar Sonuç (%) Yazar-yazarlar/Yıl Materyal Irk 1 Dalga 2 Dalga 3 Dalga 4 Dalga Ahmad ve ark 1997 Duchens İnek,12 Düve 11 Düve Etçi Swedish red and white, Fresian Figueiredo ve ark İnek Nelore 17 Düve Ginther ve ark 1989a 15 Düve Holstein Rhodes ve ark Düve Brahman Savio ve ark Düve Fresian-Hereford Sinhg ve ark Düve Simmental Sirois ve ark Düve Holstein Taylor ve ark İnek Zeitoun ve ark İnek Brahman Prof. Dr. D. Ali Dinç 13

14 Folliküler Dalga Sığırlarda folliküler dalga sayılarıyla ilgili çalışmalar Prof. Dr. D. Ali Dinç 14

15 Folliküler Dalga Sığırlarda folliküler dalga sayılarıyla ilgili çalışmalar Prof. Dr. D. Ali Dinç 15

16 Folliküler Dalga 22 baş Brown Swiss, 3-5 yaşlarında % 41 İki dalgalı folliküler gelişim % 51 Üç dalgalı folliküler gelişim gösterdi Çelik, Aydın, Şendağ ve Dinç (2005) Rep Dom Anim, 40, 2, Prof. Dr. D. Ali Dinç 16

17 Folliküler Dalga FSH konsantrasyonun (siyah çizgi) 2-3 gün süren geçici yükselmesi ile yeni bir dalga başlaması arasındaki ilişki (beyaz daire sağlıklı folliküller, noktalı daire atretik folliküller). (Mihm ve ark 1996) Prof. Dr. D. Ali Dinç 17

18 Folliküler Dalga Follikül büyüklüğü (mm) Ovulasyon +fekondasyo n Ovulasyon Ovulasyon Puerperal dönem Gebeliğin ilk 7 ayı Gebelik sonu Postpartum dönem Siklus Farklı reprodüktif dönemlered folliküler ortaya çıkma modeli (Driancourt 2001) Prof. Dr. D. Ali Dinç 18

19 EL ML FF LH LH LH O F O F Dominant folliküllerin ortaya çıkması (beyaz daire sağlıklı, noktalı daire atretik dominant follikül) ve kan progesteron seviyesi (siyah çizgi) ile siklusun; erken luteal (EL), mid-luteal (ML) ve folliküler fazı (FF) ndaki LH salınım sıklığı. (OF: Ovulatör follikül) (Mihm ve ark 1996) Prof. Dr. D. Ali Dinç 19

20 Folliküler Dalga Folliküllerin ortaya çıkma günü? 2 dalgalı : 0-2 ve günler 3 dalgalı : 0, 9, 16. günler Prof. Dr. D. Ali Dinç 20

21 Folliküler Dalga dominant folliküllerinin gelişim hızları? Prof. Dr. D. Ali Dinç 21

22 İneklerde folliküler gelişim dalgalarının periyodik gelişimi CL regrese oluncaya kadar devam eder Üç dalgalı folliküler aktivite muhtemelen CL hayat süresi uzayınca ortaya çıkar Prof. Dr. D. Ali Dinç 22

23 Nitekim, ekzojen P4 verilerek luteal fazın uzatıldığı hayvanlarda ortaya çıkan dalga sayısı arttırılabilmiştir Dışarıdan P4 verilerek normal plazma P4 seviyesinin devamı sağlanmış hayvanlarda siklus 30 güne kadar uzatılmış ve bu sürede 4-5 folliküler gelişim dalgası belirlenmiştir (Fortune 1993, Garcia ve ark 1999) Prof. Dr. D. Ali Dinç 23

24 Luteal regresyon 2 dalgalı siklusta ovulatör follikülün ortaya çıkmasından 7 gün, 3 dalgalı siklusta ise 3 gün sonra oluşur (Ginther 1989b). Bu nedenle 3 dalgalı siklusun ovulatör follikülünün çapı luteolizis zamanında daha küçüktür (Ginther 1989b, Taylor ve ark 1991) Prof. Dr. D. Ali Dinç 24

25 Üç dalgalı siklusun östrüsler arası ve luteal faz süresi iki dalgalı siklustan sırasıyla ortalama 2.4 ve 2.7 gün daha uzun Prof. Dr. D. Ali Dinç 25

26 Ovulatör folliküllerin ortaya çıkmaovulasyon zaman aralığı farklı olmaktadır. İki folliküler dalgada bu zaman aralığı 10 gün iken üç folliküler dalgada yaklaşık 7 gündür Prof. Dr. D. Ali Dinç 26

27 3 folliküler gelişim dalgasına sahip hayvanlardaki ovulatör follikülün çapı, 2 folliküler gelişim dalgasına sahip hayvanların ovulatör folliküllerinin çapından daha küçüktür Prof. Dr. D. Ali Dinç 27

28 İki folliküler gelişim dalgasına sahip hayvanlarda DF daha uzun süre ve daha fazla miktarda östrojen hormonu üretir. Fazla miktardaki östrojen hormonu oositin erken maturasyonuna yol açarak iki dalgalı ineklerde daha düşük fertilite ve gebelik oranı ile sonuçlanabilir Prof. Dr. D. Ali Dinç 28

29 Folliküler Dalga İneklerde folliküler gelişim, endokrin etkileşim intrafolliküler faktörler intraselüler moleküler etki şekilleri ile gerçekleşir Prof. Dr. D. Ali Dinç 29

30 Folliküler Dalga Endokrin etkileşim (başlıca FSH/LH) TGF-β süperfamilyası İnhibin A ve B Activin A, B ve AB Follistatin IGF Intraselüler moleküler faktörler Prof. Dr. D. Ali Dinç 30

31 İneklerde antral follikülün gelişimi (300 μm den 5 mm çapa ulaşması) 30 günden daha fazla zaman alır. Ancak daha sonra mm çapındaki folliküler gelişim çok hızlı gerçekleşir ve her bir folliküler gelişim dalgası 4-6 günü kapsar Prof. Dr. D. Ali Dinç 31

32 Erken antral gelişimin (yaklaşık 5 mm çapa ulaşma) gonadotropinlerden bağımsız olduğu kabul edilir. Fakat daha sonraki gelişme esas olarak gonadotropinler tarafından düzenlenir (özellikle FSH) Prof. Dr. D. Ali Dinç 32

33 4-9 mm arasında çapa sahip antral follikülün büyümesi FSH un etkisiyle gerçekleşir. Aslında her bir folliküler dalga başlangıcında FSH da geçici yükselme şekillenir Prof. Dr. D. Ali Dinç 33

34 Östradiol, theca hücrelerinde üretilen androgenlerin aromatizasyonunun sonucu olarak ovarian follikülün granüloz hücreleri tarafından üretilir. Dominant follikül, subordinat folliküllerden daha fazla intrafolliküler östradiole sahiptir Prof. Dr. D. Ali Dinç 34

35 İnhibinler hipofiz üzerine FSH salınımını baskılayıcı etkiye sahiptir. Folliküler sıvıdaki inhibin-a konsantrasyonu antral follikül büyüklüğü ile pozitif ilişkilidir. Buna karşılık inhibin-b seviyesi, inhibin-a dan çok düşüktür Prof. Dr. D. Ali Dinç 35

36 İnhibinin bütün dimerik formları FSH sentez ve salınımını baskılar. İnhibinler follikül içerisinde lokal role de sahiptirler ve östradiol üretimini baskılarlar ve aktivinin antagonisti etki gösterirler. Böylece folliküller gelişme ve farklılaşmayı baskılarlar Prof. Dr. D. Ali Dinç 36

37 Aktivin, inhibin-β sub-ünitinin homodimeridir İnhibinin aksi etkiye sahiptir Aktivin in aktivitesi, follistatin seviyesi ile düzenlenir Follistatin hipofiz ve ovaryumda aktivin in fonksiyonlarını nötralize eder Prof. Dr. D. Ali Dinç 37

38 Aktivin, granuloz hücrelerden inhibin sekresyonunu artırır. Activin, FSH reseptörlerinin uyarımı vasıtasıyla, follikülün FSH a duyarlılığının başlamasında anahtar role sahiptir. Follikülogenetic yapısının devamı ve geliştirilmesinde görev alır Prof. Dr. D. Ali Dinç 38

39 Primordial havuzdan folliküllerin alınması ve seçilmiş follikül aşamasına getirilmesinde, activin in düzenleyici rolü bulunmaktadır Prof. Dr. D. Ali Dinç 39

40 Follistatin, tek zincirli cystin den zengin bir polipeptitdir ve granüloz hücrelerinin bir ürünüdür Follistatin, hipofiz ve ovaryumda activin in etkilerini nötralize eder Prof. Dr. D. Ali Dinç 40

41 Sığır ovaryum IGF sistemi IGF-I ve IGF-II den ibarettir. IGF-tip I receptor, 4 farklı insuline-like growth factor binding protein (IGFBPs) ve en yeni olarak da IGFBPs e karşı proteaz veya proteazlardan ibarettir Prof. Dr. D. Ali Dinç 41

42 Sebest IGFs ler granüloz hücre proliferasyonu, steroidogenezisi ve FSH ya bağımlı olarak da inhibin ve activin sentezini stimule ederler. FSH miktarının düşmeye başladığı ve en düşük seviyede olduğu evrede apoptosis olmaksızın dominant follikülün yaşamasını sağlayabilmektedir Prof. Dr. D. Ali Dinç 42

43 Folikül içerisindeki hücre ölümü apoptosis (programlı/gönüllü hücre ölümü) yolu ile daha doğrusu aracılığı ile gerçekleşir. Apoptosis, vücutdaki istenmeyen hücrelerin uzaklaştırılmasında bir seri yollardan nihai mekanizma olanıdır Prof. Dr. D. Ali Dinç 43

44 Sığır genomu bin gen tarafından kodlanmıştır Bu genlerin kodu, sitotokines, reseptörler, sinyal transfer molekülleri, transcription ve büyüme faktörleri, enzimler, hücre siklus düzenleyicileri, hücresel komponentler ve apoptosisi kapsayan faktörler gibi çok sayıda faktörleri ihtiva eder. Bu moleküllerin etkileşimi hücrenin yaşaması, proliferasyonu veya ölümünü kararlaştırır Prof. Dr. D. Ali Dinç 44

45 Prof. Dr. D. Ali Dinç 45