ANKARAÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ

Transkript

1 ANKARAÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ TOPRAK MUHAFAZA AMAÇLI HAVZA PLANLAMASINDA SOSYO EKONOMİK YAKLAŞIMLAR: KÜTAHYA İLİ ŞEHİR İÇİ YAN DERELERİ YUKARI HAVZASI ÖRNEĞİ Ahmet Oğuz DAĞLI GAYRİMENKUL GELİŞTİRME VE YÖNETİMİ ANABİLİMDALI ANKARA 2018 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Dönem Projesi TOPRAK MUHAFAZA AMAÇLI HAVZA PLANLAMASINDA SOSYO EKONOMİK YAKLAŞIMLAR: KÜTAHYA İLİ ŞEHİR İÇİ YAN DERELERİ YUKARI HAVZASI ÖRNEĞİ Ahmet Oğuz DAĞLI Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Günay ERPUL Dünya nüfusunun hızla artması, sanayileşme ve küresel ekonominin hızla yayılması sonucunda doğal kaynaklar üzerindeki baskılar zaman içinde artmıştır. Toplumun aşırı tüketim hırsı sonucunda özellikle orman, mera ve diğer doğal alanlar azalmış, bitki ve hayvan türleri zarar görmüş ve çevre sistemi büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Bununla birlikte hızlı gelişen ve genişleyen küresel ekonomi, önlem alınmaması halinde, yer kürenin ekosistemini tahrip etmeye devam etmektedir. Hatalı tarım uygulamaları, aşırı mera ve orman tahribatı ve eğim derecesi yüksek tarım alanlarının fazla olması gibi nedenlerle erozyon önemli bir tehdit olarak görülmektedir. Erozyon potansiyeli yüksek olan yerlerde ağaçlandırma çalışmaları, sel ve taşkınları önlemede büyük önem taşımaktadır. Ormanların av ve yaban yaşam alanı olarak işlev görmesi ve insanların kereste, odun, orman tali ürünleri ve rekreasyon gibi ihtiyaçlarını karşılamasının yanı sıra sera gazı emisyonunu indirgeyerek küresel ısınmanın olumsuz etkilerini azaltması ve erozyon kontrolü gibi çevresel işlevleri de bulunmaktadır. Bu çalışmada; Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü, Kütahya Orman İşletme Müdürlüğü, Merkez Orman İşletme Şefliği Amenajman Planının 873, 874, 876, 877, 878, 890,897, 988, 899, 900, 901, 902, 913, 914, 915, 918, 919, 945, 946, 952, 953, 955, 956, 957, 958, 960, 974, 975, 976, 977, 978 ve 979 numaralı bölmelerinden oluşan ve toplam alanı 2.078,50 hektar olan ağaçlandırma alanının yaklaşık 527,49 hektarlık kısmı üzerinde analiz ve değerlendirme yapılmıştır. Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği Eylem Planı kapsamında Orman Genel Müdürlüğü koordinatörlüğünde; Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, İŞKUR ve yerel halkın (dağ köylülerinin) katılımı ile ortak bir protokol yapılarak Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü çalışması gerçekleştirilmiş ve bu yolla tesis edilen ağaçlandırma alanının karbon emisyonu ve ekonomisi üzerine etkisi irdelenmiştir. Çalışmada Görücü ve Eker (2009) tarafından bildirilen karbon ve karbondioksit tutulmasına yönelik hesaplama yöntemi kullanılarak yapılan ekonomik analizin sonuçlarına göre proje sahasında ton kuru kütleye sahip çam meşcerelerinin ton karbon depo ettiği ve atmosferden ton karbondioksit tuttuğu tespit edilmiştir. Erozyon ile mücadele çalışmalarının ekonomik analiz sonuçlarına göre önemli ekonomik ve çevresel avantajının olduğu ve başta tarım ve ormancılık olmak üzere gayrimenkul bilimlerinde daha kapsamlı çalışmaların yapılması ve söz konusu araştırma sonuçlarına dayalı olarak proje ve politika geliştirilmesi gerektiği vurgulanmalıdır. Ocak 2018, 140 sayfa Anahtar Kelimeler: Toprak koruma, erozyon kontrolü, havza planlama, ağaçlandırma çalışmaları ve karbon ekonomisi i

3 ABSTRACT Term Project SOCIOECONOMIC APPROACHES TO BASIN PLANNING FOR SOIL CONSERVATION: THE KÜTAHYA PROVINCE, IN-CITY SIDE CREEKS UPPER BASIN EXAMPLE Ahmet Oğuz DAĞLI Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Real Estate Development and Management Advisor: Prof. Dr. Günay ERPUL The rapid increase of the world s population, industrialization and the fast spread of the global economy have increased the pressures on natural resources over time. As a result of the society s excessive consumption ambitions, especially forests, pastures and other natural areas have decreased, plant and animal species have been damaged and the environmental system has been severely damaged. Nevertheless, the rapidly developing and expanding global economy will continue to destroy the globe s ecosystem if appropriate measures are not taken. Erosion is considered an important threat because of erroneous agricultural practices, extreme pastureland and forest destruction, and the abundance of agricultural areas on slopes. Where there is a high potential for erosion, afforestation efforts are of great importance in preventing floods and flashfloods. Forests function as hunting and wildlife areas, and meet the timber, wood, forestry products and recreation needs of people and also have environmental functions such as reducing greenhouse gas emissions and global warming, and controlling erosion. In this study, approximately hectares of the afforestation area, with a total area of 2,078,50 hectares, consisting of divisions of 873, 874, 876, 877, 878, 890,897, 988, 899, 900, 901, 902, 913, 914, 915, 918, 919, 945, 946, 952, 953, 955, 956, 957, 958, 960, 974, 975, 976, 977, 978, and 979 of the Kütahya Forestry Regional Directorate, Kütahya Forestry Management Directorate, Central Forestry Management Conservation Management Plan were analyzed and evaluated. Under the coordination of the General Directorate of Forestry and within the framework of Afforestation and Erosion Control Mobilization Action Plan, a joint protocol was signed with the participation of the General Directorate of State Hydraulic Works, İŞKUR and the local people (mountain peasants) and soil conservation and erosion control work was carried out and the effects of the afforestation area established in this way on carbon emission and economy was examined. According to the results of the economic analysis carried out in the study using the calculation method for carbon and carbon dioxide capture reported by Görücü and Eker (2009), pine stand types with 190,427 tons of dry mass in the project area were found to store 85,692 tons of carbon and captured 314,204 tons of carbon dioxide from the atmosphere. It should be emphasized that according to the economic analysis results, there are significant economic and environmental advantages of erosion fighting activities and that more comprehensive studies are required in the field of real estate science, mainly on agriculture and forestry, and projects and policies should be developed based on the results of such researches. January 2018, 140 pages Keywords: Soil conservation, erosion control, basin planning, afforestation activities and carbon economy. ii

4 TEŞEKKÜR Gayrimenkul çalışmaları içinde arazi ve daha genel olarak doğal kaynakların korunması, ekonomisi ve yönetimi konuları özel önem taşımaktadır. Özellikle çölleşme ve erozyon tehdidi altındaki arazilerin korunması ve geliştirilmesi açısından ağaçlandırma, mera ıslahı ve hassas çevresel alanların korunması çalışmalarına ağırlık verilmekte ve bu çerçevede iklim değişikliği açısından önemli görülen karbondioksit salınımının azaltılmasına yönelik proje geliştirme ve etkin uygulama yapılmasına gereksinim duyulmaktadır. Doğal kaynakların korunması ve çevre koruma açısından önemli görülen toprak muhafaza amaçlı havza planlama çalışmalarının değerlendirilmesini kapsayan bu çalışmanın amacı ve kapsamı, metodoloji geliştirme, analizi ve raporlama aşamalarında beni yönlendiren, araştırmalarımın her aşamasında bilgi, öneri ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocam sayın Prof. Dr. Günay ERPUL a teşekkür ederim. Ayrıca bu çalışmada bana bilgi ve belge konusunda yardımlarını esirgemeyen Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü Ağaçlandırma Şube Müdürü O. Gökhan SOYAK ve personeline de çok teşekkür ederim. Ahmet Oğuz DAĞLI Ankara, Ocak 2018 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii KISALTMALAR DİZİNİ... vii ŞEKİLLER DİZİNİ... viii ÇİZELGELER DİZİNİ... ix 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Proje sahasının yeri Topoğrafik yapı Hidrolojik durum Jeoloji ve Toprak Durumu Erozyon, taşkın ve rusubat durumu Erozyon durumu Taşkın durumu Rusubat durumu İklim özellikleri Sahanın mikro klimatik özellikleri Bugünkü arazi kullanma durumu Sahanın fiili, arazi kullanma durumu Çevrenin zararlıları Biotik zararlılar Abiotik zararlılar Sosyal ve ekonomik durum Sahanın mülkiyet ve anlaşmazlık durumu Çevrenin nüfus ve yerleşme durumu Bitkisel üretim ve hayvancılık faaliyetleri Orman - halk ilişkileri Havzada daha önce yapılmış olan çalışmalar Havzanın sorunları iv

6 Tarım alanlarında havzanın sorunları Orman alanlarında havzanın sorunları Mera alanlarında havzanın sorunları Yamaçlarda havzanın sorunları Dere mecralarında havzanın sorunları Yöntem Yamaç ıslahı Ağaçlandırma işleri Varolan bitki örtüsünün geliştirilmesi Örme çitler Otlandırma Rüzgâr erozyonu kontrol tedbirleri Oyuntuların tahkimi Ana ve tali derelerin ıslahı Harçlı ıslah şekilleri Yardımcı tesisler Yol şebekesi Koruma işleri Dikenli tel çit Bekçi ile koruma BULGULAR VE TARTIŞMA İmkânlar İhtiyaçlar İşbirliği yapılacak kuruluşlar Yatırım giderleri Ağaçlandırma alanı karbon emisyonu ve ekonomisi üzerine hesaplamalar Araştırma materyali ve yöntemleri Verilerin analizi ve araştırma sonuçlarının değerlendirilmesi SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER EK 1 Proje Sahası Yetişme Ortamı Etüt Çizelgesi EK 2 Fizyografik ve Genel Toprak Özellikleri EK 3 Fidan Kullanma Çizelgesi v

7 EK 4 Ağaçlandırma Uygulama Kartı EK 5 Ağaçlandırılan Alanlar Çizelgesi EK 6 Semboller Tablosu EK 7 Poz Nolarına Göre Arazi Hazırlığı Haritası EK 8 Yapılacak İşler Haritası EK 9 Yapılacak İşler Haritası EK 10 Bugünkü Arazi Kullanma Durumu Haritası EK 11 Ekim ve Dikim Haritası EK 12 Erozyon Durum Haritası EK 13 Poz Nolarına Göre Arazi Hazırlığı Haritası EK 14 Toprak Haritası EK 15 Yapılacak İşler Haritası ÖZGEÇMİŞ vi

8 KISALTMALAR DİZİNİ AGM cm o C da DSİ GEF GPS ha IPCC İŞKUR JICA KHGM KKGM m mm OGM ORKÖY tc TYÇP TÜGEM Ağaçlandırma Genel Müdürlüğü Santimetre Santigrat Dekar Devlet Su İşleri Birleşmiş Milletler Küresel Çevre Fonu Küresel Konumlama Sistemi Hektar İklim Değişimi Üzerine Hükümetler Arası Panel Türkiye İş Kurumu Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü Metre Milimetre Orman Genel Müdürlüğü Orman Köylüleri Ton Karbon Toplum Yararına Çalışma Programı Türkiye Gelişim Merkezi vii

9 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1 Kütahya iline ait su bilançosu Şekil 3.2 Kütahya İli iklim diyagramı (Anonim 2013b) Şekil 3.3 Kütahya İli ortalama en yüksek ve en düşük sıcaklıkların yıl içindeki seyri (Anonim 2013b) Şekil 3.4 Kütahya İli ortalama sıcaklığın 10ºC olduğu günlerin seyri (Anonim2013b) Şekil 3.5 Kütahya İli en yüksek sıcaklık (Anonim 2013b) Şekil 3.6 Kütahya İli en düşük sıcaklık (Anonim 2013b) Şekil 3.7 Kütahya İli donlu günler (Anonim 2013b) Şekil 3.8 Kütahya İli toprak üstü minimum sıcaklıkların seyri (Anonim 2013b) Şekil 3.9 Kütahya İli bağıl nemin seyri (Anonim 2013b) Şekil 3.10 Kütahya İli yağışın gelişimi (Anonim 2013b) Şekil 3.11 Kütahya İli yağış günlerin gelişimi (Anonim 2013b) Şekil 3.12 Kapalı, kar yağışlı ve karla örtülü gün sayısı (Anonim 2013b) Şekil 3.13 Kütahya ilinde rüzgâr durumu (Anonim 2013b) Şekil 3.14 Kütahya da rüzgâr esiş sayılarına göre rüzgâr frekans gülü şekli (Anonim 2013b) Şekil 3.15 Kütahya da rüzgârın ortalama esiş hızına göre rüzgâr frekans gülü şekli (Anonim 2013b) Şekil 3.16 Kütahya da toprak sıcaklığının dağılımı (Anonim 2013b) Şekil 3.17 Kütahya da buharlaşmanın seyri (Anonim 2013b) Şekil 4.1 İş akış şeması viii

10 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1 Proje Sahasının Yeri (Anonim 2013a)... 7 Çizelge 3.2 Jeoloji ve toprak durumu (Anonim 2013a)... 9 Çizelge 3.2 Jeoloji ve toprak durumu (Anonim 2013a) (devam) Çizelge 3.3 Erozyon çeşitleri (Anonim 2013a) Çizelge 3.4 Meteorolojik gözlem sonuçları (Anonim 2013b) Çizelge 3.5 Kütahya iline ait su bilançosu (Anonim 2013b) Çizelge 3.6 Kütahya iline ait ortalama sıcaklık ve ortalama yağış seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.7 Kütahya İli yağış müessiriyet indisi (Anonim 2013b) Çizelge 3.8 Kütahya İli için sıcaklıkların yıl içindeki seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.9 Kütahya İli ortalama sıcaklığın 10ºC olduğu günlerin seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.10 Kütahya İli yıllara göre sıcaklıkların seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.11 Kütahya İli donlu günler seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.12 Kütahya İli toprak üstü minimum sıcaklıkların seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.13 Kütahya İli bağıl nemin seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.14 Kütahya ili için yağışın yıl içindeki seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.15 Kütahya İli için yağışlı günler seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.16 İlde kapalı, kar yağışlı ve karla örtülü gün sayısı (Anonim 2013b) Çizelge 3.17 Kütahya İli rüzgar hızının seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.18 Kütahya iline ait esiş sayılarının toplamı yüzdelere göre seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.19 Kütahya iline ait rüzgârın ortalama hızı yüzdeleri (Anonim 2013b) Çizelge 3.20 Kütahya da toprak sıcaklığının seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.21 Kütahya da buharlaşmanın seyri (Anonim 2013b) Çizelge 3.22 Amenajman planına göre proje alanındaki bölmelerin dökümü (Anonim 2013a) Çizelge 3.22 Amenajman planına göre proje alanındaki bölmelerin dökümü (devam) Çizelge 3.23 Proje alanının bugünkü arazi kullanma durumuna göre dağılımı (Anonim 2013a) Çizelge 3.24 Amenajman planı ile bugünkü arazi kullanma durumu arasındaki farklılıklar (Anonim 2013a) ix

11 Çizelge 3.25 Arazi kullanma durumu ve faaliyet türleri saha dökümü (Anonim 2013a) Çizelge 3.26 Vejetasyonun tanımı (EK 6) (Anonim 2013a) Çizelge 3.27 Verimli orman alanları (Anonim 2013a) Çizelge 3.28 Arazi hazırlığı işlemleri (Anonim 2013a) Çizelge 3.29 Yangın emniyet yolu (Anonim 2013a) Çizelge 3.30 Alt toprak işleme (Paletli Trak+Riper) (Anonim 2013a) Çizelge 3.31 Bölmelere göre yapılacak toprak işleme (Anonim 2013a) Çizelge 3.32 Ekskavatör ile gradoni şeklinde toprak işleme (Buror teras) (Anonim 2013a) Çizelge 3.33 Fidan ve tohum miktarları (Anonim 2013a) Çizelge 3.34 Fidan türlerine göre tohum ve fidan miktarları (Kümülatif Toplam) (Anonim 2013a) Çizelge 3.35 Dikimde uygulanacak aralık mesafeler (Anonim 2013a) Çizelge 3.36 Proje alanının bakım işlemleri (Anonim 2013a) Çizelge 3.37 Dikenli tel çit (Anonim 2013a) Çizelge 4.1 Yatırım giderleri (Anonim 2013a) Çizelge 4.2 Sera gazları etki oranları ve emisyon kaynağı Çizelge 4.3 Bazı ekosistemlerin karbon depolama kapasiteleri Çizelge 4.4 Verimli orman alanları Çizelge 4.5 Ormanlar ile diğer bitki topluluklarının üretim güçlerinin karşılaştırılması (yıllık en yüksek bitkisel kuru madde ağırlığı ton/ha) Çizelge 4.6 Kızılçam hasılat sonuçları Çizelge 4.7 Tutulan toplam karbon ve karbondioksit miktarı x

12 1. GİRİŞ Ülke topraklarının büyük bir kısmı çölleşme ve erozyon tehdidi altında bulunan Türkiye de ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalışmaları büyük bir önem taşımaktadır. Bu kapsamda Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası nın 44. ve 169. maddelerinde orman koruma ve erozyon ile ilgili hükümler düzenlemiştir. Anayasa nın 44. maddesinde; Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak ve geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve... amacıyla gerekli tedbirleri alır ve 169. maddesinde ise; Devlet ormanlarının korunması ve sahalarının geliştirilmesi için gerekli kanunları koyar ve gerekli tedbirleri alır hükmü bulunmaktadır. Buna ilave olarak ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler (Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ve İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi gibi) de, çevresel varlıklar ve doğal kaynakların korunmasına yönelik çalışmaların yapılmasını zorunlu kılmaktadır yılında 4122 sayılı Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu yürürlüğe girmiştir Sayılı Kanun ile kamu kurum ve kuruluşları, gönüllü kuruluşlar ve benzeri teşekküller ile büyük işletmelere ağaçlandırma ve erozyonla mücadele konusunda çeşitli görevler verilmiştir. Görev verilen kuruluşlardan Orman ve Su İşleri Bakanlığı (mülga Çevre ve Orman Bakanlığı) 4122 Sayılı Kanun dan aldığı yetki ile Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Eylem Planı hazırlamıştır (Anonim 2014a). Anılan Eylem Planı ile atmosfere salınan sera gazlarının artışı dolayısıyla küresel ısınma ve iklim değişikliğine bağlı sorunların çözümü için atmosferdeki sera gazının dengesinin yeniden kurulabilmesi için bir yandan sera gazı salınımının azaltılması diğer yandan da karbon yutakları olan orman alanlarının artırılması hedeflenmiş, orman varlığının arttırılması, bozuk ormanların rehabilite edilmesi, erozyonla mücadele edilerek toprakların göllere, barajlara ve denizlere taşınmasının önlenmesi için plan kapsamında kamu kurum ve kuruluşları ile toplumun bütün kesimlerinin koordineli bir şekilde çalışmaları öngörülmüştür. Kütahya Şehir İçi Yan Dereleri Yukarı Havza Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü Projesi alanında hafif ve orta şiddette yüzeysel erozyon sorununun olduğu gözlenmiştir. 1

13 Alanda yüzeysel erozyona karşı önlem olarak toprak işleme yapılarak fidan dikimi ve tohum ekimi planlanmış ve bu yolla zaman içinde yüzeysel ve oyuntu erozyonunun asgari düzeye çekilmesi hedeflenmiştir. Dolayısıyla şiddetli yağışlar sonrası akışa geçebilecek su miktarını ve hızını azaltmak, şehir içi yan dereleri ıslah edilerek özellikle sağanak yağışlarda şehir merkezinde sel ve taşkın zararlarını önlemek mümkün olabilecektir. Ayrıca su, bitki ve toprak dengesi yeniden tesis edilerek (hidrolojik amaçlı) çevre koruma amacına hizmet edilebilecektir. Bu çalışmada; Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğünün koordinatörlüğünde Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, İŞKUR (Türkiye İş Kurumu) ve yerel halkın katılımı ile yürütülen muhafaza ve erozyon kontörlü çalışmasının çevre koruma hedefine katkısı ve ekonomik analizi yapılmıştır. İncelenen proje; kamu kurum ve kuruluşları ile diğer katılımcıların bir protokol kapsamında iş bölümü yaparak, projede yapılacak işleri kendi görevleri doğrultusunda paylaşımları yapılmış ve DSİ Genel Müdürlüğü ile Orman Genel Müdürlüğü arasında Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği Eylem Planı kapsamında yılında imzalanan iş protokolü (DSİ Genel Müdürlüğü ile Orman Genel Müdürlüğü arasında tarihinde imzalan İş Protokolü) (Anonim 2014b) ve Projede çalışacak işgücünün temini ve yerel halkın işgücünden yararlanmak üzere Orman Genel Müdürlüğü ile İŞKUR arasında yapılan İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu onayı ile Toplum Yararına Çalışma Programı (İŞKUR İşsizliği Önleme Programı) Protokolü (Anonim 2014c) ve projede çalışacak halkın İŞKUR a kayıtlarının yapılması sağlanmış ve projenin paydaşı olan bütün kurumların görev ve sorumlulukları açıkça tanımlanmıştır. Yerel halk ile karşılıklı anlayış ve işbirliği içinde, Orman Amenajman Plânları düzenlenerek, bunların hiçbir olumsuzluğa yol açılmadan, aksaklığa meydan verilmeden uygulaması yapılabilir. Bu şekilde, hayvan besleme, orman ürünleri toplama ve yetiştirme gibi faaliyetleri yoluyla köylülerin ekonomisine katkı sağlanabilir. Eller e (2009) göre erozyon kontrolü amaçlı ağaçlandırma projelerinin gerçekleştirilmesi için kredilendirme de dahil bütün girişimler özendirilerek yerel girişimlerin desteklenmesi yoluyla koruma çalışmalarının hızlandırılması mümkün olacaktır. Proje alanının yukarı havza kısmında birçok proje alanında olduğu gibi- yerel halkın geçim kaynağı bitkisel üretim ve hayvancılık faaliyetlerinden oluşmaktadır. Yoğun olarak kuru tarım arazisine sahip olan hanelerin arpa, buğday ve çok az miktarda yem bitkisi üretimi yaptıkları tespit edilmiştir. Küçükbaş hayvancılık yapılan üst havzada aşırı otlatmadan kaynaklı çıplak orman toprakları yerel 2

14 halk tarafından mera olarak kullanılmaktadır. Proje alanında kırsal hanelerin genellikle dar gelirli olması nedeni ile gelir getirici çalışmalar kapsamında köy ormanı yapılması ve ağaçlandırma çalışmaları için hanelerden işgücünün sağlanması, söz konusu hanelere önemli gelir avantajı sağlaması bakımından önemli görülmektedir. Erozyon kontrolü ve ağaçlandırma çalışmalarının maliyetleri ve çevre etkileri birçok çalışmada genel olarak alınmış olmasına karşın, bu tür faaliyetlerin karbon emisyonu ve ekonomisine etkileri sınırlı sayıda çalışmaya konu olmuştur. Araştırma alanı olarak seçilen toplam 527,49 hektar büyüklüğündeki ağaçlandırma çalışmasının, Görücü ve Eker (2009) tarafından bildirilen İklim Değişimi Üzerine Hükümetlerarası Panel (Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC 1990) tarafından önerilen karbon ve karbondioksit tutulmasına yönelik hesaplama yöntemi kullanılarak ekonomik analizi yapılmıştır. İnceleme sonuçlarına göre araştırma alanının oldukça yüksek miktarda karbonun depo edilmesi ve atmosferdeki karbondioksitin tutulmasına katkı yaptığı ortaya konulmuştur. Sonuç olarak ağaçlandırma çalışmalarının ekonomik analizinde sağlandığı diğer faydalar yanında karbondioksitin tutulması avantajının da başlı başına bir çıktı olarak görülmesi gerektiği tespit edilmiş olup, bu tür çalışmalara karar vermede ekonomik fayda-masraf analizi yerine çevresel fayda-masraf analizinin yapılmasının daha yararlı olacağı vurgulanmalıdır. Çalışmanın sonuçları beş bölüm olarak sunulmuştur. Konunun önemi ve amaçlarının açıklandığı girişi bölümünü izleyen ikinci bölümde ülke genelinde yapılan havza iyileştirme projeleri taranarak kaynak özetlerinde irdelenmiştir. Üçüncü bölümde proje sahasının yeri, arazi yapısı, erozyon durumu, meteorolojik gözlemler, mevcut arazi kullanım durumu, fidan ve tohum miktarları gösterilmiştir. Dördüncü bölümde imkanlar, ihtiyaçlar, işbirliği yapılacak kuruluşlar, yatırım giderleri ve ağaçlandırma alanı karbon emisyonu ve ekonomisi üzerine hesaplamalar yapılmıştır. Son olarak beşinci bölümde konunun değerlendirmesi yapılmış ve başlıca öneriler ortaya konulmuştur. 3

15 2. KAYNAK ÖZETLERİ Ülke genelinde bugüne kadar bazı tümleşik havza iyileştirme projeleri yapılmıştır. Doğu Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi, Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi ve Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi bunlar arasında en önemlileri olarak sayılmaktadır (Çağlar 2010). Dış kaynaklı olarak yapılan bu projelerden Doğu Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesinin % 70 lik kısmı Dünya Bankası kredisi ile karşılanmış olup, proje uygulaması dönemindeki 10 yılda, Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesinin % 35 i Dünya Bankası kredisi ve % 15 i Birleşmiş Milletler Küresel Çevre Fonu (Global Environment Facility GEF) dan karşılanarak dönemini kapsayan 7 yılda yapılmıştır. Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi nde ise Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (Japan International Cooperation Agency JICA) tarafından yapılan master plan çalışmasının sonuçlarına göre bir dizi program ve proje hazırlanmıştır. Projenin finansmanının Japon Hükümeti tarafından sağlanan kredi ile karşılanarak uygulaması dönemini kapsayan 8 yıl olmuştur. Görüldüğü üzere havza bazlı projelerin kapsamının geniş olması nedeni ile büyük miktarda mali kaynağa ihtiyaç duyulduğundan dış kaynak ile çalışılması zorunlu olmaktadır. Doğu Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi kırsal fakirlik ve doğal kaynakların bozulması sorunlarını ele alan bir projedir. Proje toprak aşınmasını azaltma, arazi verimliliğini artırma yoluyla mikro havzalarda mera ve ormancılık faaliyetleri ile tarımsal faaliyetleri iyileştirmeyi, sürdürülebilir hale getirmeyi amaçlamıştır. Köylüye rağmen değil köylüyle beraber çalışmayı hedefleyen katılımcı bir proje olmuştur yılından itibaren Elazığ, Malatya ve Adıyaman illerinde, 1998 yılından itibaren Adana, Kahraman Maraş ve Sivas illerinde, 1999 yılından itibaren ise Isparta, Antalya, Mersin, Gaziantep ve Şanlıurfa illerinde olmak üzere toplam 11 ilde uygulanmıştır. Doğu Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi, değişik kurumların işbirliğini öngören, köylünün katılımını hedef alan ve aynı zamanda vatandaşın ekonomik durumunu iyileştirici, gelir getirici ormancılık çalışmaları ile yeni bir anlayış kazandırmıştır. Bu proje Orman ve Su İşleri Bakanlığı adına Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü koordinatörlüğünde, mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, mülga 4

16 Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü ve Orman Köy İlişkileri Genel Müdürlüğünün katılımıyla yürütülmüştür. AGM, KHGM, TÜGEM ve ORKÖY aynı mikro havzada çalışmış olup, KHGM havzaya tarımsal alt yapı hizmetleri götürürken TÜGEM örnek tarımsal uygulamalar yapmış, ORKÖY gelir getirici faaliyetlerle çiftçileri desteklemiş, AGM ise üst havzalarda ağaçlandırma, erozyon kontrolü ve mera ıslahı faaliyetlerini gerçekleştirmiştir (Anonim 2014d). Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi Karadeniz e sularını boşaltan Kızılırmak ve Yeşilırmak nehirlerinin su toplama havzalarında seçilen 28 yukarı mikro havzada doğal kaynak rehabilitasyonu ve kırsal fakirliğin azaltılmasını, aşağı havzalarda ise tarımsal, hayvansal kirlilik ve su kirliliğinin azaltılması ve izlenmesi çalışmalarını kapsayan bir projedir yılında başlanan proje kapsamında Orman ve Su İşleri Bakanlığı (Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı) ile Gıda Tarım ve Hayvancılık bakanlığı (mülga Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) ortak çalışmaktadır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü Projenin koordinasyonunu yürütmektedir. Projenin çalışma alanı Amasya, Tokat, Çorum, Samsun, Sivas ve Kayseri illerini kapsamaktadır. AGM, KKGM, TÜGEM ve ORKÖY aynı mikro havzada çalışmış olup, KKGM havzaya tarımsal altyapı hizmetleri götürmekte, TÜGEM arıcılık ve örnek tarımsal uygulamalar yapmış, ORKÖY süt sığırcılığı ve süt koyun gibi gelir getirici faaliyetlerle çiftçileri desteklemiş ve AGM ise Toprak Muhafaza Ağaçlandırması ve mera ıslahı faaliyetlerini gerçekleştirmiştir. Çoruh Nehri Havzası Katılımcı Havza Rehabilitasyon Projesi 2009 yılında başlanmış ve 2017 yılına kadar sürmesi düşünülmüştür. Proje bütünleşmiş bir çalışma olup, proje sahası Artvin, Bayburt ve Erzurum illerini kapsamaktadır. Bundan dolayı proje; Orman ve Su İşleri Bakanlığı; Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğünün koordinatörlüğünde; Orman Genel Müdürlüğü, Orman ve Köy İşleri Genel Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, mülga Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü ile proje illerinin İl Özel İdareleri arasında ortaklaşa yürütülecek olup, uygulamalarda 5

17 yöredeki kooperatifler ve sivil toplum örgütlerinden de yararlanılacaktır. Proje üç ana bileşenden oluşmaktadır. Bunlar; doğal kaynakların rehabilitasyonu, korunması ve sürdürülebilir kullanımı, köylülerin yaşam şartlarının iyileştirilmesi ve kapasite geliştirme çalışmaları olarak sıralanabilir (Anonim 2014e). Üç havza projesi incelendiğinde; proje maliyetlerinin yüksek olduğu, projelerin büyük bir kısmının dış kaynaklı kredi ile karşılandığı, doğal kaynakların rehabilitasyonu, ağaçlandırma ve erozyon kontrolü, mera ıslahı, kırsal fakirliğin azaltılması için gelir getirici faaliyetlerde bulunması projelerin ortak paydası olduğu görülmektedir. Üç projede Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, yerel yönetimler ve halk katılımı sağlanmış ve Orman ve Su İşleri Bakanlığı Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü söz konusu projelerin koordinasyonunu yürütmüştür. Günümüze kadar yapılan toprak muhafaza amaçlı havza planlaması çalışmalarında doğal kaynakların korunması ve kullanımı, köylülerin yaşam şartlarının iyileştirilmesi ve mevcut kapasitenin geliştirilmesi konuları üzerine çalışmalar yapılmıştır. Bu projede önce genel olarak ve ikinci aşamada ise örnek olarak incelenen toplam 527,49 hektarlık proje sahasındaki ağaçlandırma çalışmasının İklim Değişimi Üzerine Hükümetlerarası Panel tarafından önerilen yöntemlerle karbon ve karbondioksit tutulmasına katkısı ortaya konulmuş ve teknik bulgulara dayalı olarak ekonomik değerlendirme yapılmıştır. 6

18 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Materyal Proje sahasının yeri Proje sahası; Ege Bölgesi, Kütahya ili, Merkez Şehir içi yerleşim yerinin güneyinde bulunmaktadır. Kumarı, Sultanbağı, Okmeydanı, Hamidiye ve Evliya Çelebi Mahallelerinde, Kütahya İl merkezine yaklaşık 10 km mesafededir. Çizelge 3.1 Proje Sahasının Yeri (Anonim 2013a) Kuruluş Adı İli İlçesi İlgili Mahalleler Pafta No. (1/25000) Bölme No. Mevki Çevre ve Orman İl Müdürlüğü Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü Kütahya AGM Şube Müdürlüğü Kütahya AGM Mühendisliği Kütahya Orman İşletme Müdürlüğü Kütahya Orman İşletme Şefliği Kütahya Kütahya Merkez Kumarı, Sultanbağı, Okmeydanı, Hamidiye, Evliya Çelebi Mah. Eskişehir J23-b2 873,874,876,877,878,890,897,988,899,900,901,902,913,914, 915,918,919,945,946,952,953,955,956,957,958,960, 974,975, 976,977,978 ve 979 Şembe Deresi, Keçieğreği Deresi, Böcüdere, Kamburundere Topoğrafik yapı Proje sahası, Kütahya ili, Merkez ilçesi sınırları içinde yer almaktadır. Sahanın yükseltisi metre (m) ile m arasında değişmekte olup, ağırlıklı bakısı kuzey ve kuzey-doğu olarak gözlenmiştir. Toprak muhafaza ve erozyon kontrolü çalışması yapılacak 527,49 hektar alanın 6,69 hektar hafif bünyeli, 287,43 hektar orta bünyeli ve 233,37 hektar ise ağır bünyelidir. Buna ilave olarak araştırma alanının (toplam 527,49 hektar alanın); 174,98 hektarlık kısmı % 0 20 meyil grubunda, 71,72 hektarlık kısmı % meyil grubunda ve 280,79 hektarlık kısmı ise % meyil grubunda 7

19 bulunmaktadır. Sahanın topografyasına ilişkin bilgiler jeoloji ve toprak durumu başlığı altında verilmiştir (Çizelge 3.2). Çalışma alanında; Kocaeren Tepe, Al Tepe, Orta Tepe ve Şembel Deresi, Keçieğreği Deresi, Kapan Dere, Böcü Dere ve Karaburun Dere yer almaktadır Hidrolojik durum Proje sahasında 12 adet sel dereciği bulunmaktadır. Bunların toplam uzunluğu m olup, %21-40 ve % meyil grupları arasında yer almaktadır Jeoloji ve Toprak Durumu Alanın toprak ana kayasının kalker olduğu tespit edilmiştir. Toprak türü kumlu balçık, killi balçık, balçıklı kil ve kil yapıdadır. Toprak muhafaza ve erozyon kontrolü çalışması yapılacak toplam 527,49 hektarın 80,97 hektar da toprak 0 30 santimetre (cm) toprak derinliğinde sığ, 333,59 hektar da toprak cm toprak derinliğinde orta derin, 112,93 hektar da ise toprak 60<cm derin toprak derinliği sınıfında yer almaktadır. Fizyolojik derinlik ise cm arasında değişmektedir. Proje alanın tamamında profil taşlılığı işlem derinliğinde; % arasında taşlı yapıda olduğu saptanmıştır. Proje sahasından sahayı temsil eden 21 adet profil açılmış ve 12 sinden toprak örnekleri alınmıştır. Buna göre toprağın ph ı 6,09 8,85 arasında değişmektedir. Toprağın total kireç değerleri kireçli ve zengin kireçli yapı arasında bulunmaktadır. Sahada tuzluluk problemi bulunmamaktadır. Projede yapılacak işlere ait pozlar toprak bünyelerine ve taşlılık durumlarına göre belirlenmiştir (toprak işleme, fidan dikimi bakım çalışmaları). Toprak yaşlığı ve drenaj sorunu gözlenmemiştir (Çizelge 3.2). Toprak türü balçıklı kil, kumlu killi balçık, kil, killi balçık ve kumlu balçıktır. Proje sahasının yükseltisi metre (m) ile m arasında değişmekte olup, ağırlıklı bakısı kuzey ve kuzey-doğu olarak gözlenmiştir. Çalışma alanı olan toplam 539,68 hektar alandan 4,13 hektar yangın emniyet yolları ile 1,30 hektar mevcut yolların ve 6,76 hektar korunacak vejetasyon alanların düşülmesi ile net ağaçlandırılacak arazi varlığının 527,49 hektar olduğu tespit edilmiştir. 8

20 9 Çizelge 3.2 Jeoloji ve toprak durumu (Anonim 2013a) No su Net Ağaçlandırılacak Alan Ana kayası Toprak Türü Ortalama BÖLME Toprak Derinliği (cm) Meyil Grupları (%) Yüksekliği < < Genel Bakısı (ha) (m) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) ,98 Balçıklı Kil ,50 10,48 9,58 4,92 6,48 Güney Doğu ,29 Balçıklı Kil ,29 16,15 4,20 12,94 Güney Doğu 876 1,50 Balçıklı Kil ,50 1,50 Kuzey Batı 877 8,10 Balçıklı Kil ,10 0,94 0,20 6,96 Güney Batı 878 1,50 Balçıklı Kil ,50 1,20 0,30 Doğu 890 3,95 Balçıklı Kil ,95 3,95 Güney Doğu 897 4,25 Kumlu Killi Balçık ,30 1,95 1,95 2,30 Kuzey Doğu ,20 Balçıklı Kil ,20 19,20 Güney Doğu ,15 Balçıklı Kil ,15 12,15 Kuzey ,06 Balçıklı Kil ,06 12,06 Doğu ,81 Kalker Balçıklı Kil ,92 23,89 2,92 23,89 Güney 902 9,95 Balçıklı Kil ,95 9,95 Kuzey Batı ,56 Kil ,70 9,90 17,96 17,96 10,20 10,40 Kuzey Doğu ,66 Kil ,63 5,03 2,03 7,09 1,54 Doğu ,95 Kil ,55 14,40 15,95 Doğu ,84 Balçıklı Kil ,84 10,35 1,49 Kuzey 919 4,11 Balçıklı Kil ,11 2,01 2,10 Güney 945 3,60 Killi Balçık ,60 0,86 2,14 0,60 Güney Doğu ,59 Killi Balçık ,59 6,19 1,39 7,01 Güney Doğu ,32 Killi Balçık ,10 20,22 21,32 Güney Doğu ,22 Kumlu Balçık ,70 24,52 4,74 4,15 16,33 G-Güney Batı 9

21 10 Çizelge 3.2 Jeoloji ve toprak durumu (Anonim 2013a) (devam) ,05 Killi Balçık ,05 23,62 7,43 Kuzey ,05 Killi Balçık ,05 16,01 3,99 16,05 Kuzey ,33 Killi Balçık ,33 14,05 1,28 10,00 Kuzey Batı ,85 Killi Balçık ,85 5,32 22,53 Kuzey Batı 960 7,46 Killi Balçık ,46 7,16 0,30 Kuzey Doğu 974 7,48 Kalker Balçıklı Kil ,48 5,48 2,00 Kuzey Doğu ,23 Balçıklı Kil ,89 5,49 0,85 2,13 6,10 15,00 Kuzey Doğu ,60 Balçıklı Kil ,07 10,53 8,26 12,34 Kuzey Doğu ,83 Balçıklı Kil ,76 12,02 12,05 12,35 1,46 16,02 Kuzey Doğu ,95 Balçıklı Kil ,58 2,37 2,81 2,17 6,97 Kuzey Doğu 979 7,07 Balçıklı Kil ,07 1,62 1,88 3,57 Kuzey Doğu TOPLAM 527,49 80,97 333,59 112,93 174,98 71,72 280,79 Not: Çizelge 3.1, Projede çalışma sahası toplamı olan 539,68 hektar alandan 4,13 hektar Yangın Emniyet Yollarının, 1,30 hektar mevcut yolların ve 6,76 hektar korunacak vejetasyon alanların düşümü yapılarak, net ağaçlandırılacak 527,49 hektar alana göre düzenlenmiştir. 10

22 3.1.5 Erozyon, taşkın ve rusubat durumu Erozyon durumu Proje çalışma alanının tamamında orta şiddette yüzey erozyonu riski gözlenmektedir. Ayrıca 12 adet sel dereciğinde oyuntu erozyonunun olduğu gözlenmiştir. Mevcut derelerin belirli bir yamaçta oyuntu oluşturmadığına dikkat edilmelidir (Çizelge 3.3). Çizelge 3.3 Erozyon çeşitleri (Anonim 2013a) EROZYON ÇEŞİTLERİ Yüzey Erozyonu Oyuntu Erozyonunun Bölme ve Şiddeti Şiddeti Bölmecik No Yok veya Çok Çizgi Sel Dereciği Orta Orta Şiddetli Hafif Şiddetli Erozyonu Nitelikte Sel Deresi Ha Ha ha Ha Ad M Ad m Ad m Toplam

23 Taşkın durumu Proje sahasındaki derelerden, sağanak yağışlarda şehir içi yerleşim yerlerinde taşkın probleminin yaşandığı ve proje uygulaması öncesi dönemde taşkın kontörlü amaçlı çalışmanın yapılmamış olduğu tespit edilmiştir Rusubat durumu DSİ Genel Müdürlüğünün yapacağı bentler ile inşa edeceği kuru duvar eşikler ile rusubat akıntısının önlenmesi hedeflenmektedir İklim özellikleri Belirli bir coğrafi alanda yapılacak bitkilendirme çalışmalarının başarısı; iklim ve toprak özelliklerine bağlı bulunmaktadır. Çalışma alanına en yakın meteoroloji istasyonu kayıtları kullanılarak iklim özelliklerinin değerlendirilmesi zorunlu olmuştur. Mülga Çevre ve Orman Bakanlığının tarih ve B.18.O.AGM / sayılı yazısı ile Kütahya Orman Bölge Müdürlüğüne gönderilen Kütahya İlindeki Meteoroloji İstasyonunun (Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kütahya Meteoroloji İstasyonu yılları arası verileri) yılları arasındaki rasat değerleri incelenerek iklim özellikleri analiz edilmiştir. İstasyonun enlemi 39,25 ve boylamı 29,58 olup, rakımı 969 m olduğu tespit edilmiştir. Uzun yılların ortalama verilerine göre ortalama sıcaklık 10,6 o C olup, çalışma alanında en yüksek sıcaklık Temmuz ve Ağustos aylarında görülmekte, ortalama nisbi nem % 63, yıllık ortalama yağış 548,1 mm ve yağışın en az olduğu ayların Temmuz Ağustos ayları olduğu uzun yılların ortalama rasat verilerinin analizinden anlaşılmaktadır (Anonim 2013b). Çalışma alanının iklim özelliklerinin ağaçlandırma çalışmasının başarısını büyük ölçüde olumsuz etkilemesi beklenmemekte, ancak yapılacak ağaçlandırma çalışmasında tür ve çeşit seçiminin de söz konusu özellikler dikkate alınarak yapılması gerektiği gözden uzak tutulmamalıdır. 12

24 Meteorolojik Gözlemler Ortalama Sıcaklık ( o C) Ortalama Yüksek Sıcaklık( o C) En Yük. Sıcaklık ( o C) En Düşük Sıcaklık ( o C) Ortalama Yağış (mm) Ortalama Nisbi Nem(%) Yağış>=10 mm Olan Gün Sayısı Günlük Max.yağış (mm) Saatlik Max.Yağış (mm) Vejetasyon (>=10 C)Gün Sayısı Donlu Günler Sayısı En Geç,En Erken Don Tarihleri Ort.Rüzgar hızı m/sn Esme Sayısına Göre En Hızlı Rüzgar Yönü ve Hızı Çizelge 3.4 Meteorolojik gözlem sonuçları (Anonim 2013b) Ocak 0,5 4,6 16,2-20,0 67,4 73 2,0 51,0 25,6 0,2 21,8 1,6 Şubat 1,5 6,4 19,8-21,5 53,7 69 1,7 36,5 23,2 1,0 19,4 1,8 Mart 5,0 10,9 27,0-15,7 50,9 64 1,4 47,3 19,6 5,2 15,4 1,8 Nisan 10,0 16,1 30,0-7,8 60,6 61 2,0 36,5 22,9 14,5 3,3 1,9 Mayıs 14,4 21,1 32,5-2,8 50,4 60 1,4 32,8 24,4 27,6 0,1 1,6 Haziran 18,3 25,2 34,8 3,1 28,8 58 1,0 53,6 14,7 29,9-1,6 Temmuz 20,8 28,2 39,5 4,0 19,0 57 0,7 43,5 9,0 31,0-1,7 Ağustos 20,4 28,3 38,8 4,6 17,4 59 0,5 30,4 11,6 31,0-1,5 Eylül 16,5 24,8 34,6 0,4 20,0 60 0,6 36,6 8,6 29,3-1,3 Ekim 11,6 19,0 31,0-5,60 40,1 64 1,3 42,2 16,3 21,0 2,1 1,3 Kasım 6,3 12,2 25,4-11,0 57,6 68 2,1 66,7 23,4 5,7 10,8 1,4 Aralık 2,2 6,0 19,2-17,6 82,2 74 2,3 92,2 32,8 0,6 17,6 1,7 Yıllık 10,6 16,9 39,5-21,5 548, ,0 92,2 232,1 197,0 90,5 1,6 S 25,5 S 27,6 SW 21,1 SW 23,8 SSW 20,3 WNW 20,6 WSW 18,7 SSW 20,6 W 19,2 SW 22,1 SSW 22,7 S 25,2 S 27,6 Gözlem Yılı

25 Şekil 3.1 Kütahya iline ait su bilançosu Thornthwaite yöntemine (Thornthwaite in iklim sınıflandırması, yağış - buharlaşma ve sıcaklık - buharlaşma arasındaki ilişkiye dayanan yöntem) (Anonim 2014f) göre Kütahya iline ait su bilançosu incelenmiştir. Buna göre aylara göre su açığı ve su fazlası ile yıllık su açığı analiz edilmiştir. Çalışma alanında özellikle Haziran Ekim ayları arasındaki dönemde su açığının olduğu ve çalışma alanında yüzey suyu kaynağının yetersizliği nedeni ile sulama yapılmasının mümkün olamadığı dikkati çekmektedir. 14

26 Çizelge 3.5 Kütahya iline ait su bilançosu (Anonim 2013b) Aylar Yıllık Ortalama Sıcaklık 0,5 1,5 5,0 10,0 14,4 18,3 20,8 20,4 16,5 11,6 6,3 2,2 10,6 Sıcaklık İndisi 0,03 0,16 1,00 2,86 4,96 7,13 8,66 8,41 6,10 3,58 1,42 0,29 44,60 Düzeltilmemiş (P.E)mm Düzeltilmiş (P.E) mm 1,6 4,5 18,0 42,0 68,0 87,0 102,0 98,0 78,0 49,0 24,0 7,4 1,36 3,78 18,54 46,62 83,64 107,88 128,52 115,64 81,12 47,04 20,16 6,07 660,37 Yağış (mm) 67,40 53,70 50,90 60,60 50,40 28,80 19,00 17,40 20,00 40,10 57,60 82,20 548,10 Depo Edilen Suyun Aylık Değişimi (mm) Depo Edilen Su (mm) Gerçek Evopotranspirasyon (mm) ,2-66, ,44 62, , , ,36 3,78 18,54 46,62 83,6 95, , ,1 20,16 6,07 372,23 Su Açığı (mm) ,32 109,5 98,24 61,12 6, ,14 Su Fazlası (mm) 66 49,92 32,36 13, ,57 175,87 Yüzeysel Akış 36,4 43,17 37,77 25,88 12,9 6,47 3,24 1,62 0,81 0,41 0,21 6,79 175,87 Nemlilik Oranı 48,6 13,21 1,75 0,3-0,4-0,73-0,85-0,85-0,75-0,15 1,85 12,54 Su Bilançosu Tablosundan Yer Alan Unsurlardan; a-) Yıllık PE = Yıllık gerçek evapotranspirasyon + yıllık su açığı ( Yıllık PE= 372,23+288,14 = 660,37 mm) b-) Yıllık Yağış = Yıllık gerçek evapotranspirasyon + yıllık su fazlası (Yıllık yağış= 372,23+175,87) olmalıdır. Diğer bir ifade ile bu işlemlerin yapılması sonucunda su bilançosunun doğru olup olmadığı anlaşılmaktadır. Bu eşitliklerin sağlanamaması durumunda su bilançosunu oluşturan unsurların hesaplanması sırasında mutlak surette bir hata yapılmıştır. Hesaplamalar tekrar gözden geçirilmelidir. Çizelge 3.6 Kütahya iline ait ortalama sıcaklık ve ortalama yağış seyri (Anonim 2013b) Aylar Yıllık Gözlem Süresi Ortalama Sıcaklık ( ºC) 0,5 1,5 5,0 10,0 14,4 18,3 20,8 20,4 16,5 11,6 6,3 2,2 10,6 31 Yıl Ortalama Yağış (mm) 67,4 53,7 50,9 60,6 50,4 28,8 19,0 17,4 20,0 40,1 57,6 82,2 548,1 31 Yıl 15

27 Sıcaklık Değerleri Yağış Değerleri Walter'in iklim diyagramı (Kütahya) 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Aylar 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Ortalama Sıcaklık( ºC) Ortalama Yağış (mm) Şekil 3.2 Kütahya İli iklim diyagramı (Anonim 2013b) İklim verilerine göre ERİNÇ in yağış etkenliği indisine (Yağış Etkenliği İndisi yağış miktarı ile kaybedilen su miktarı arasındaki ilişki ) göre yıllık ve aylık olarak yorumlanmıştır. ERİNÇ in formülü yağış miktarı ile kaybedilen su miktarı arasındaki ilişkiyi belirlemektedir (Anonim 2013b). Eşitlik aşağıdaki gibidir: Im = P/Tom Burada; Im: yağış etkenliği indisi, P: yıllık ortalama yağış miktarı (mm) ve Tom: yıllık ortalama yüksek sıcaklığı ( o C ) ifade etmektedir. Buna göre Kütahya ilinin iklim koşullarında yağış etkinlik indisi; Im = P/Tom= 548,1/16,9=32,4 olarak bulunmuştur. Çizelge 3.7 Kütahya İli yağış müessiriyet indisi (Anonim 2013b) Aylar Yıllık P 67,4 53,7 50,9 60,6 50,4 28,8 19,0 17,4 20,0 40,1 57,6 82,2 548,1 Tom 4,6 6,4 10,9 16,1 21,1 25,2 28,2 28,3 24,8 19,0 12,2 6,0 16,9 Im 175,0 101,0 56,0 45,1 28,7 13,7 7,9 7,4 9,7 25,3 56,7 164,4 32,4 İklim Tipi ÇN ÇN ÇN N YN K TK TK K YN ÇN ÇN YN İklim tipi yarı nemli tiplerinin tipindedir. Vejetasyon tipi ise park görünümlü kurak mıntıka ormanı (23<I<40) olarak tanımlanabilir. 16

28 Sıcaklık Meteorolojik Değerler Çizelge 3.8 Kütahya İli için sıcaklıkların yıl içindeki seyri (Anonim 2013b) Aylar Yıllık Ortalama Sıcaklık ( o C) Ortalama Yüksek Sıcaklık ( o C) Ortalama Düşük Sıcaklık ( o C) Gözlem Süresi 0,5 1,5 5,0 10,0 14,4 18,3 20,8 20,4 16,5 11,6 6,3 2,2 10,6 31 4,6 6,4 10,9 16,1 21,1 25,2 28,2 28,3 24,8 19,0 12,2 6,0 16,9 31-3,1-2,7-0,2 4,1 7,9 11,0 13,5 13,3 9,2 5,7 1,5-1,1 4,9 31 İlde ortalama, en yüksek ve en düşük sıcaklıkların yıl içinde dağılımı 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0-5, Aylar Ortalama Sıcaklık (oc) Ortalama Yüksek Sıcaklık (oc) Ortalama Düşük Sıcaklık (oc) Şekil 3.3 Kütahya İli ortalama en yüksek ve en düşük sıcaklıkların yıl içindeki seyri (Anonim 2013b) Kütahya ilinde yıllık olarak ortalama sıcaklığı 10,6ºC dir. Ortalama sıcaklığın en düşük olduğu ay 0,5 ºC ile Ocak ve en yüksek olduğu ay ise 20,8 ºC ile Temmuz ayı olmuştur. İl için vejetasyon süresi olarak bilinen nisan başından ekim sonuna kadar geçen sürede ortalama sıcaklık 16 ºC olarak kayıt edilmiştir. Vejetasyon süresi içinde yağışın oldukça düşük düzeyde olduğu, söz konusu dönemde genel olarak su açığının oluştuğu ve bunun da bitkisel gelişmeyi olumsuz etkilemesinin kaçınılmaz olacağı vurgulanmalıdır. İlde ortalama yüksek sıcaklık yıllık olarak 16,9 ºC olmuştur. Ortalama yüksek sıcaklığın en düşük olduğu ay 4,6 ºC ile Ocak ve en yüksek olduğu ay ise 28,3 ºC ile Ağustos 17

29 Sıcaklık olarak kayıt edilmiştir. Vejetasyon süresince ortalama yüksek sıcaklık 23,2 ºC olarak gerçekleşmiştir. Ortalama düşük sıcaklık yıllık olarak 4,9 ºC olup, ortalama düşük sıcaklığın en düşük olduğu ay -3,1 ºC ile Ocak ayı ve en yüksek olduğu ay ise 13,5 ºC ile Temmuz ayı olmuştur. Çizelge 3.9 Kütahya İli ortalama sıcaklığın 10ºC olduğu günlerin seyri (Anonim 2013b) Kütahya da Ortalama Sıcaklığın >=10 ºC Olduğu Günlerin Seyri Aylar Yıllık Gözlem Süresi Ortalama Sıcaklığın >=10 (ºC) Gün Sayısı 0,2 1,0 5,2 14,5 27,6 29,9 31,0 31,0 29,3 21,0 5,7 0,6 197,0 31 Yıl Kütahya'da ortalama sıcaklığın >=10 ºC olduğu gün sayıları 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Aylar Ortalama Sıcaklığın >=10 ºC Gün Sayısı Şekil 3.4 Kütahya İli ortalama sıcaklığın 10ºC olduğu günlerin seyri (Anonim2013b) Bitkisel üretim ve özellikle ağaçlandırma çalışmaları açısından ortalama sıcaklığın süresi ve sıcaklık değerlerinin de irdelenmesi ve buna göre bakım programının düzenlenmesi gerekmektedir. Çalışma alanında ortalama sıcaklığın 10 ºC nden yüksek olduğu gün sayısı yıllık olarak 197,0 gün olarak tespit edilmiştir. Ortalama sıcaklığın 10ºC ve üzerinde olduğu gün sayısı; en az 0,2 gün ile Ocak ayında ve en fazla 31,0 gün ile Temmuz ve Ağustos aylarında ölçülmüştür. 18

30 Yıllar Yıllar Çizelge 3.10 Kütahya İli yıllara göre sıcaklıkların seyri (Anonim 2013b) Aylar Yıllık Gözlem Süresi En Yüksek Sıcaklık Yılı En Yüksek Sıcaklık (ºC) En Düşük Sıcaklık Yılı ,2 19,8 27,0 30,0 32,5 34,8 39,5 38,8 34,6 31,0 25,4 19,2 39, En Düşük Sıcaklık (ºC) -20,0-21,5-15,7-7,8-2,8 3,1 4,0 4,6 0,4-5,6-11,0-17,6-21,5 31 İlde en yüksek sıcaklığın yıllara göre gelişimi Aylar 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 En Yüksek Sıcaklık Yılı En Yüksek Sıcaklık (ºC) Şekil 3.5 Kütahya İli en yüksek sıcaklık (Anonim 2013b) İlde en düşük sıcaklığın yıllara göre gelişimi Aylar En Düşük Sıcaklık Yılı En Düşük Sıcaklık (ºC) Şekil 3.6 Kütahya İli en düşük sıcaklık (Anonim 2013b) 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0-15,0-20,0-25,0 19

31 Gün Sayısı Kütahya da en yüksek sıcaklık 39,5 ºC ile Temmuz 2000 tarihinde ölçülmüş ve en düşük sıcaklık ise -21,5 ºC ile Şubat 1985 tarihinde kayıt edilmiştir. Çizelge 3.11 Kütahya İli donlu günler seyri (Anonim 2013b) Aylar Yıllık Gözlem Süresi Donlu Günler Sayısı (<= -0,1 ºC) 21,8 19,4 15,4 3,3 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 2,1 10,8 17,6 90,5 31 Yıl Kütahya ilinde donlu günlerin sayısı (<=-0,1 ºC) 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Aylar Donlu Günler Sayısı (<= -0,1 Şekil 3.7 Kütahya İli donlu günler (Anonim 2013b) Düşük sıcaklığın -0,1ºC ve altında olduğu gün sayısı yıllık olarak 90,5 gün olarak kayıt edilmiştir. Düşük sıcaklığın -0,1ºC ve altında olduğu gün sayısı; en fazla 21,8 gün ile Ocak ayında ölçülmüştür. Çizelge 3.12 Kütahya İli toprak üstü minimum sıcaklıkların seyri (Anonim 2013b) Kütahya da Toprak Üstü Minimum Sıcaklıkların Seyri Aylar Yıllık Ortalama Toprak Üstü Minimum Sıcaklık (ºC) En Düşük Toprak Üstü Minimum Sıcaklık (ºC) Toprak Üstü Minimum Sıcaklık <= - 0,1 ºC Günler Gözlem Süresi -4,7-4,4-2,1 1,8 4,7 7,5 9,7 9,5 5,8 2,9-0,9-2,7 2,3 31 Yıl -24,3-25,1-19,9-11,8-6,6-1,6 0,8 0,4-4,1-7,6-14,2-22,6-25,1 31 Yıl 23,2 20,6 19,2 8,5 2,0 0,1 0,0 0,0 0,9 6,8 15,5 20,1 116,9 31 Yıl 20

32 Sıcaklık Gün Sayısı İlde toprak üstü minimum sıcaklık dağılımı 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0-15,0-20,0-25,0-30, Aylar 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Ortalama Toprak Üstü Minimum Sıcaklık (ºC) En Düşük Toprak Üstü Minimum Sıcaklık (ºC) Şekil 3.8 Kütahya İli toprak üstü minimum sıcaklıkların seyri (Anonim 2013b) Çalışma alanında ortalama toprak üstü minimum sıcaklık yıllık olarak 2,3 ºC olarak tespit edilmiştir. Ortalama toprak üstü minimum sıcaklık en az -4,7 ºC ile Ocak ayında ve en fazla ise 9,7 ºC ile Temmuz ayında ölçülmüştür. Vejetasyon süresi içinde ortalama toprak üstü minimum sıcaklık 6,0 ºC olmuştur. Toprak üstü minimum sıcaklık -0,1 ºC ve daha altında olduğu gün sayısı; yıllık 116,9 gün, en fazla 23,2 gün ile Ocak ayındadır. Vejetasyon süresince toprak üstü minimum sıcaklığın -0,1 ºC ve altında olduğu gün sayısı 18,3 gün olarak kayıt edilmiştir. Çizelge 3.13 Kütahya İli bağıl nemin seyri (Anonim 2013b) Aylar Yıllık Gözlem Süresi Ortalama Bağıl Nem (%) Yıl En Düşük Bağıl Nem (%) Yıl 21

33 Bağıl Nem (mm) Kütahya ilinde bağıl nemin aylara göre dağılımı Aylar Ortalama Bağıl Nem (%) En Düşük Bağıl Nem (%) Şekil 3.9 Kütahya İli bağıl nemin seyri (Anonim 2013b) Araştırma alanında ortalama bağıl nem yıllık olarak % 63 olmuştur. Ortalama bağıl nem en az % 57 ile Temmuz ayında ve en fazla ise % 74 ile Aralık ayında ölçülmüştür. Vejetasyon süresi içinde ise ortalama bağıl nem % 59,9 olup, en düşük bağıl nem yıllık % 5 olarak Mayıs ayında kayıt edilmiştir. Bağım nem oranları ile yağış miktarı, sıcaklık ve su açığı arasındaki güçlü ilişkinin olduğu gözlenmektedir. Çizelge 3.14 Kütahya ili için yağışın yıl içindeki seyri (Anonim 2013b) Kütahya İli İçin Yağışın Yıl İçindeki Seyri Aylar Yıllık Gözlem Süresi Ortalama Yağış (mm) 67,4 53,7 50,9 60,6 50,4 28,8 19,0 17,4 20,0 40,1 57,6 82,2 548,1 31 Yıl Günlük En Çok Yağış Miktarı (mm) 51,0 36,5 47,3 36,5 32,8 53,6 43,5 30,4 36,6 42,2 66,7 92,2 92,2 31 Yıl 22

34 Yağış (mm) Kütahya ilinde yağış gelişimi 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0, Aylar Ortalama Yağış (mm) Günlük En Çok Yağış Miktarı (mm) Şekil 3.10 Kütahya İli yağışın gelişimi (Anonim 2013b) Araştırma alanında yıllık olarak ortalama toplam yağış miktarı 548,1 mm olarak kayıt edilmiş olup, söz konusu yağış değerleri birçok bitki türünün gelişimi için yeterli bulunmaktadır. Ortalama toplam yağış miktarı en fazla 82,2 mm ile Aralık ayında, en az ise 17,4 mm ile Ağustos ayında ölçülmüştür. Vejetasyon süresi boyunca yıllık ortalama toplam yağış miktarı 236,3 mm olmuştur. Günlük en çok yağış miktarı 92,2 mm ile aralık ayında gerçekleşmiştir. Çizelge 3.15 Kütahya İli için yağışlı günler seyri (Anonim 2013b) Kütahya da Yağışlı Günlerin Seyri Aylar Yıllık Gözlem Süresi Yağış >= 0.1 mm Olduğu Günler Sayısı Yağış >= 10 mm Olduğu Günler Sayısı 14,7 13,1 12,7 13,5 12,1 6,9 4,1 3,8 4,3 8,5 11,0 14,5 119,2 31 Yıl 2,0 1,7 1,4 2,0 1,4 1,0 0,7 0,5 0,6 1,3 2,1 2,3 17,0 31 Yıl 23

35 Yağış (mm) İlde yağışın >= 0.1 mm ve >= 10 mm olduğu gün sayıları 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0, Aylar Yağış >= 0.1 mm Olduğu Günler Sayısı Yağış >= 10 mm Olduğu Günler Sayısı Şekil 3.11 Kütahya İli yağış günlerin gelişimi (Anonim 2013b) Yıllık olarak yağışın 0,1 mm ve üzerinde olduğu gün sayısı 119,2 gün, en az olduğu ay 4,1 gün ile Temmuz, en fazla olduğu ay ise 14,7 gün ile Ocak ayında ölçülmüştür. Vejetasyon süresince yağışın 0,1 mm ve üzerinde olduğu gün sayısı 53,2 gündür. Yıllık olarak yağışın 10 mm ve üzerinde olduğu gün sayısı 17,0 gündür. Yağışın 10 mm ve üzerinde olduğu gün sayısı en fazla 2,3 gün ile Aralık ayında, en az ise 0,5 gün ile Ağustos ayında ölçülmüştür. Vejetasyon süresi boyunca yağışın 10 mm ve üzerinde olduğu gün sayısı 7,5 gündür. Çizelge 3.16 İlde kapalı, kar yağışlı ve karla örtülü gün sayısı (Anonim 2013b) Kütahya da Kapalı, Kar Yağışlı ve Karla Örtülü Gün Sayısı Aylar Yıllık Ortalama Kapalı Gün Sayısı Gözlem Süresi 12,5 9,9 9,1 7,4 4,5 1,8 1,2 1,1 1,6 6,4 8,4 13,4 77,3 31 Yıl Ortalama Kar Yağışlı Gün Sayısı Ortalama Karla Örtülü Gün Sayısı 8,0 8,1 6,0 1,5 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 2,1 6,2 32,3 31 Yıl 13,8 9,8 5,3 0,7 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,1 8,8 40,6 31 Yıl 24

36 Günler Kütahya ilinde kapalı, kar yağışlı ve karla örtülü gün sayısı 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0, Aylar Ortalama Kapalı Gün Sayısı Ortalama Karla Örtülü Gün Sayısı Ortalama Kar Yağışlı Gün Sayısı Şekil 3.12 Kapalı, kar yağışlı ve karla örtülü gün sayısı (Anonim 2013b) İnceleme alanında yıllık olarak ortalama kar yağışlı günler sayısı 32,3 gün olarak kayıt edilmiştir. Kar yağışının en fazla olduğu ay 8,0 gün ile Ocak ayıdır. Yıllık olarak ortalama kapalı günler sayısı 77,3 gün olmuştur. Ortalama kapalı günler sayısı en az 1,1 gün ile Ağustos ayında en fazla ise 13,4 gün ile Aralık ayında ölçülmüştür. Vejetasyon süresi boyunca ise ortalama kapalı gün sayısı 24,0 gün olarak gerçekleşmiştir. Yıllık olarak karla örtülü geçen gün sayısı ortalama 40,6 gündür. Yılın en fazla karla örtülü geçen ayı Ocak ayı olmuştur. Çalışma alanında ortalama rüzgâr hızı yıllık olarak 1,6 m/s olarak ölçülmüştür. Ortalama rüzgâr hızı en fazla 1,9 m/s ile nisan ayında, en az ise 1,3 m/s ile eylül ve ekim ayında ölçülmüştür. Vejetasyon süresi boyunca ortalama rüzgâr hızı 1,6m/s olmuştur. En hızlı esen rüzgarın hızı Şubat ayında ölçülmüş ve 27,6 m/s olarak kayıt edilmiş ve yönü ise güney olmuştur. Yıllık olarak ortalama fırtınalı gün sayısı (rüzgar hızı >= 17,2 m/s) 6,0 gündür. Ay olarak en fazla fırtınalı gün sayısı 1,1 gün ile Ocak ve Şubat aylarında, en az ise 0,1 ile Haziran ve Temmuz aylarında gerçekleşmiştir. Vejetasyon süresi boyunca fırtınalı gün sayısı ortalama 1,9 gündür. Yıllık olarak ortalama kuvvetli rüzgarların gün sayısı (rüz.hız.10,8-17,1 m/s) 55,7 gün olarak kayıt edilmiştir. Kuvvetli rüzgârlar en fazla ortalama 7,7 gün ile Nisan ve en az 25

37 Rüzgar Hızı (m/s) ise 2,4 gün ile Ağustos ayında ölçülmüştür. Vejetasyon süresi boyunca kuvvetli rüzgârların gün sayısı 29,7 gün olmuştur (Çizelge 3.17). Çizelge 3.17 Kütahya İli rüzgar hızının seyri (Anonim 2013b) Kütahya da Rüzgar Hızının Seyri Aylar Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) En Hızlı Esen Rüzgarın Hızı (m/s) Gözlem Süresi 1,6 1,8 1,8 1,9 1,6 1,6 1,7 1,5 1,3 1,3 1,4 1,7 1,6 31 Yıl 25,5 27,6 21,1 23,8 20,3 20,6 18,7 20,6 19,2 22,1 22,7 25,2 27,6 31 Yıl Kütahya ilinde rüzgarın gelişimi 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Aylar Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) Şekil 3.13 Kütahya ilinde rüzgâr durumu (Anonim 2013b) Yıllık olarak en fazla esen rüzgarın sayısı ve yönü sırasıyla; kere batı ile kuzey batı yönlerinden, defa olmak üzere kuzey ile kuzey batı yönlerinden ve kere ise kuzey ve kuzey doğu yönlerinden esmektedir (Çizelge 3.18, Şekil 3.14). 26

38 Çizelge 3.18 Kütahya iline ait esiş sayılarının toplamı yüzdelere göre seyri (Anonim 2013b) Rüzgâr Esiş Yönleri Rüzgâr Esiş Sayıları Esiş Sayılarının Toplamına Göre Yüzdeleri (%) Kuzey (N) ,2 Kuzey Kuzey Doğu (NNE) ,2 Kuzey Doğu (NE) ,2 Doğu Kuzey Doğu (ENE) ,6 Doğu (E) Doğu Güney Doğu (ESE) ,5 Güney Doğu (SE) ,7 Güney Güney Doğu (SSE) Güney (S) 928 3,1 Güney Güney Batı (SSW) ,1 Güney Batı (SW) ,1 Batı Güney Batı (WSW) ,3 Batı (W) ,1 Batı Kuzey Batı (WNW) ,3 Kuzey Batı (NW) Kuzey Kuzey Batı (NNW) ,5 TOPLAM Şekil 3.14 Kütahya da rüzgâr esiş sayılarına göre rüzgâr frekans gülü şekli (Anonim 2013b) 27

39 Rüzgârın ortalama hızı ve yönü yıllık olarak sırasıyla 2,4 m/s ile güney, güney-batı yönleri, 2,1 m/s ile batı ile kuzey-batı ve kuzey ile kuzey-batı yönlerinden olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 3.19, Şekil 3.15). Çizelge 3.19 Kütahya iline ait rüzgârın ortalama hızı yüzdeleri (Anonim 2013b) Kütahya da Rüzgârın Ortalama Hızının Yüzdelere Göre Seyri Esiş Yönleri Rüzgârın Ortalama Rüzgârın Ortalama Hızlarının Hızı (m/s) Toplamına Göre Yüzdeleri (%) Kuzey (N) 1,7 6,2 Kuzey Kuzey Doğu (NNE) 2,0 7,3 Kuzey Doğu (NE) 1,5 5,5 Doğu Kuzey Doğu (ENE) 1,6 5,9 Doğu (E) 1,2 4,4 Doğu Güney Doğu (ESE) 1,6 5,9 Güney Doğu (SE) 1,3 4,8 Güney Güney Doğu (SSE) 2,1 7,7 Güney (S) 1,7 6,2 Güney Güney Batı (SSW) 2,4 8,8 Güney Batı (SW) 1,5 5,5 Batı Güney Batı (WSW) 1,6 5,9 Batı (W) 1,4 5,1 Batı Kuzey Batı (WNW) 2,1 7,7 Kuzey Batı (NW) 1,5 5,5 Kuzey Kuzey Batı (NNW) 2,1 7,7 Toplam 27,3 100 Şekil 3.15 Kütahya da rüzgârın ortalama esiş hızına göre rüzgâr frekans gülü şekli (Anonim 2013b) 28

40 Sıcaklık Değerleri Araştırma alanında yıllık olarak 5 cm derinlikteki ortalama toprak sıcaklığı 12,8 o C dir. Diğer yandan 5 cm derinlikteki ortalama toprak sıcaklığı en fazla 26,7 o C ile Temmuz ayında ve en az ise 1,3 o C ile Ocak ayında ölçülmüştür. Vejetasyon süresi boyunca ise 5 cm derinlikteki ortalama toprak sıcaklığı 19,4 o C olmuştur. Yıllık olarak 5 cm derinlikteki en düşük toprak sıcaklığı -4,6 o C dir. Kayıtlara göre 5 cm derinlikteki en düşük toprak sıcaklığı en az -4,6 o C ile ocak ayında, en fazla 15,9 o C ile ağustos ayında ölçülmüştür. Çizelge 3.20 Kütahya da toprak sıcaklığının seyri (Anonim 2013b) Aylar Yıllık Ortalama 5 cm Toprak Sıcaklığı ( o C) En Düşük 5 cm Toprak Sıcaklığı ( o C) Gözlem Süresi 1,3 2,1 5,9 12,0 18,0 23,1 26,7 25,4 19,2 12,0 5,8 2,5 12,8 31 Yıl -4,6-4,5-3,7 0,9 5,4 10,9 14,2 15,9 8,6 2,6-1,4-4,1-4,6 31 Yıl Kütahya ilinde toprak sıcaklığı 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10, Aylar Ortalama 5 cm. Toprak Sıcaklığı ( oc) En Düşük 5 cm. Toprak Sıcaklığı ( oc) Şekil 3.16 Kütahya da toprak sıcaklığının dağılımı (Anonim 2013b) 29

41 Buharlaşma Değerleri (mm) Çalışma alanında ortalama buharlaşmanın en fazla olduğu ay Ağustos ayında 113,7 mm olarak kayıt edilmiştir. Günlük en çok buharlaşmanın en fazla olduğu ay mayıs ayında 8,4 mm olarak ölçülmüştür. Ayrıca günlük ortalama güneşlenme süresi; yıllık olarak 5:48 (saat : dakika) en fazla 09:58 (saat : dakika) ile temmuz ayında, en az ise 01:54 (saat : dakika) ile aralık ayında ölçülmüştür. Vejetasyon boyunca günlük ortalama güneşlenme süresi 8:00 (saat : dakika) olarak tespit edilmiştir (Çizelge 3.12, Şekil 3.17). Çizelge 3.21 Kütahya da buharlaşmanın seyri (Anonim 2013b) Kütahya da Buharlaşmanın Seyri Aylar Yıllık Ortalama Buharlaşma (mm) Günlük En Çok Buharlaşma (mm) 0,0 0,0 10,9 61,5 87,1 103,2 103,2 113,7 80,1 38,0 18,9 0,0 0,0 0,0 2,4 7,0 8,4 7,2 7,4 8,0 5,8 3,5 3,1 0,0 8,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Kütahya ilinde buharlaşmanın gelişimi Aylar Ortalama Buharlaşma (mm.) Günlük En Çok Buharlaşma (mm.) Şekil 3.17 Kütahya da buharlaşmanın seyri (Anonim 2013b) Günlük ortalama güneşlenme şiddetli yıllık olarak 345,93cal/cm 2 dak olmuştur. Günlük ortalama güneşlenme şiddetli en fazla 557,31 cal/cm 2 dakika ile Haziran ayında, en az ise 118,94 cal/cm 2 dakika ile Aralık ayında ölçülmüştür. Aylık en yüksek güneşlenme şiddeti en yüksek olarak mayıs ayında 1,81 cal/cm 2 dakika olarak kayıt edilmiştir. Yörede iklim elementlerinden, sıcaklıktan çok yağışın çalışmaları kısıtlayıcı yönde etkisi bulunmaktadır. Proje sahasında yağışların genel olarak Haziran, Temmuz, 30

42 Ağustos ve Eylül aylarında düşük olması, Temmuz ve Ağustos aylarda ise kuraklığın en yüksek düzeyde bulunması nedeniyle aşağıdaki önlemlerin alınması gerekli görülmektedir: 1. Toprak mutlaka tavda iken, ilkbahar ve sonbahar aylarında ağaçlandırma tekniğine uygun metotla ve metodun gerektirdiklerine uyularak işlenmeli, mutlak derinlik arttırılmalıdır. 2. Tesis ve tamamlama dikimlerinde çıplak köklü fidan kullanılacak olup, don atma tehlikesi bulunduğu için özellikle ibreliler ilkbahar aylarında dikilmelidir. 3. Bakım çalışmaları gerektiği gibi yılda bir kez, olağan dışı bir kuraklık ve toprakta nem ekonomisini olumsuz etkileyecek çatlaklar oluşuyorsa birden fazla yapılmalıdır. Bakımdaki küçük bir ihmal bile, kitle halinde fizyolojik kurumalara yol açacaktır Sahanın mikro klimatik özellikleri Meteoroloji istasyonu verileri ile proje sahası arasında iklim özellikleri açısından önemli bir farklılığın bulunmadığı vurgulanmalıdır. Çalışma alanının meteoroloji istasyonuna olan mesafesi ile topografik özellikleri arasında önemli bir farklılığın olmaması nedeni bu yönde değerlendirme yapılması mümkün olmuştur Bugünkü arazi kullanma durumu Proje sahası; Kütahya Orman İşletme Müdürlüğü, Kütahya Orman İşletme Şefliği görev alanı içinde yer almaktadır. Proje sahası ile ilgili amenajman planının meşçere haritasının dökümü aşağıda verilmiştir (Çizelge 3.22). Amanejman planının 22 nolu tablosundaki açıklamada OT, BMBt, BÇkM rumuzu ile ifade edilen alanlar, sıhhatli olarak ayrılmaları gerçekleşmeyen ve içinde yer yer ağaçlandırılması gereken yerler bulunan alanları göstermektedir. Uygulamacı tarafından bu kabil yerlere rastlanıldığında, bunlar için aynı şekilde hareket edeceği gözden uzak tutulmamalıdır. İncelenen proje alanının aktüel (fiili) durumu BMBt, BÇkM ve OT olarak tanımlanabilir. Özellikle OT ve BMBt vasfındaki sahalarda orta şiddetli seviyede yüzey erozyonu bulunmaktadır. 31

43 Proje alanında fiili arazi kullanımı ve arazi kullanım sorunlarının kapsamlı olarak analizinin yapılabilmesi için arazide bölme yapılarak inceleme yapılması yoluna gidilmiştir. Toprak muhafaza ve ağaçlandırma çalışması yapılacak sahalar; Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü, Kütahya Orman İşletme Müdürlüğü, Kütahya Orman İşletme Şefliği amenajman planının 873, 874, 876, 877, 878, 890, 897, 988, 899, 900, 901, 902, 913, 914, 915, 918, 919, 945, 946, 952, 953, 955, 956, 957, 958, 960, 974, 975, 976, 977, 978 ile 979 bölmelerinde yer almaktadır Çizelge 3.21 sahanın fiili durumuyla uyumlu olarak düzenlenmiştir. Çizelge 3.22 Amenajman planına göre proje alanındaki bölmelerin dökümü (Anonim 2013a) Bölme No. Ormanlık Alan Meşcere Tipi Alanı (ha) 873 BÇk-E 10,5 Ormansız Alanı (Sembol) OT İs Md.Oc. Alanı (ha) 20,5 7,0 1,0 TOPLAM (ha) TOPLAM 10,5 28,5 39,0 OT 17,5 BÇk-E-1 21,5 Md.Oc. 1,0 874 BÇk-E-2 3,0 Z 52,0 BÇkM 2,0 TOPLAM 26,5 70,5 97,0 OT-1 OT-2 26,5 1,5 876 İs-1 7,0 İs-2 10,5 Md.Oc. Z 5,0 25,0 TOPLAM 75,5 75,5 BÇk 22,5 OT 6,5 877 Z-1 3,0 Z-2 4,0 TOPLAM 22,5 13,5 36,0 OT 3,0 OT-T 13,0 878 İs 242,0 Z 10,0 TOPLAM 268,0 268,0 890 Çka ÇkÇsa BÇkKn BMBt 12,0 18,5 6,0 2,0 TOPLAM 38,5 38,5 897 Z-1 9,5 Çka 3,0 Z-2 3,5 ÇkÇsa 10,5 Z-3 1,5 BMBt 27,0 Z-4 44,0 TOPLAM 40,5 58,5 99,0 32

44 Çizelge 3.22 Amenajman planına göre proje alanındaki bölmelerin dökümü (devam) Bölme No. Ormanlık Alan Meşcere Tipi Alanı (ha) Ormansız Alanı (Sembol) Alanı (ha) TOPLAM (ha) 898 ÇkÇsa BMBt-1 5,5 2,5 İs Z-1 4,0 2,0 BMBt-2 13,0 Z-2 23,5 TOPLAM 21,0 29,5 50,5 899 BMBt-1 BMBt-2 BMBt-3 18,0 22,0 4,5 İs Z-1 Z-2 3,5 41,0 1,0 TOPLAM 44,5 45,5 90,0 900 ÇkÇsa 29,0 OT 9,0 BMBt 3,0 Z 2,0 TOPLAM 32,0 11,0 43,0 Çkc1-1 Çkc1-2 3,0 3,0 Z 27,0 901 BÇkM-1 BÇkM-2 BMBt 2,0 1,0 29,0 TOPLAM 38,5 27,0 65,5 902 Çkc1 Çkc2-E-1 Çkc2-E-2 BÇkM BMBt 3,0 5,0 6,0 7,5 10,0 Z-1 Z-2 Z-3 2,0 0,5 9,0 TOPLAM 31,5 11,5 43,0 OT-1 2,0 913 OT-2 0,5 Çka0 17,0 Z-1 1,5 BMBt 25,0 Z-2 3,0 Z-3 4,5 TOPLAM 42,0 11,5 53,5 914 Çkb3 BÇk BMBt 5,5 2,5 3,0 OT-1 OT-2 Z 8,0 3,5 20,0 TOPLAM 11,0 31,5 42,5 Çka0 81,5 BÇk 5,0 İs 107,5 Z-1 23,5 915 Z-2 4,0 Z-3 1,5 TOPLAM 86,5 136, Çka-1 Çka-2 BÇk 18,0 9,5 4,0 OT-1 OT-2 Z-1 Z-2 Z-3 3,0 1,0 16,0 4,0 3,0 TOPLAM 31,5 27,0 58,5 919 Çka-1 Çka-2 Çka3 4,5 9,0 10,0 Z-1 Z-2 Z-3 1,5 4,0 1,0 TOPLAM 23,5 6,5 30,0 945 Çka ÇkÇsa Knab3 BÇk 10,5 33,5 3,5 2,0 TOPLAM 49,5 24,0 73,5 OT 24,0 33

45 Çizelge 3.22 Amenajman planına göre proje alanındaki bölmelerin dökümü (devam) Bölme No. Ormanlık Alan Alanı (ha) Ormansız Alanı (Sembol) Alanı TOPLAM Meşcere Tipi (ha) (ha) ÇkÇsa 40,0 OT 16,0 946 Z 1,0 TOPLAM 40,0 17,0 57,0 Çka 1,5 952 ÇkÇsa 12,0 BMBt 30,5 TOPLAM 44,0 44,0 TOPLAM 23,5 6,5 30,0 Çka 1,0 Z-1 ÇkÇsa 4,0 Z-2 12,0 953 BMKn 6,0 64,0 BMBt-1 9,0 BMBt-2 15,5 TOPLAM 35,5 76,0 111,5 OT-1 10,0 BMKn 2,5 955 OT-2 2,5 BMBt 19,0 Z 5,0 TOPLAM 21,5 17,5 39,0 OT 4,0 Z-1 1,0 956 BMBt 34,5 Z-2 2,5 Z-3 1,0 TOPLAM 34,5 8,5 43,0 OT-1 3,0 957 BMBt 20,5 OT-2 6,5 Z 3,0 TOPLAM 20,5 12,5 33,0 OT 9,5 958 BMBt 24,0 Z 1,0 TOPLAM 24,0 10,5 34,5 960 ÇK0a BÇkM 3,0 24,0 TOPLAM 27,0 13,0 40,0 974 ÇK0a BÇkM 1,5 29,5 OT Z-1 Z-2 OT-1 OT-2 6,5 3,0 3,5 4,0 17,0 TOPLAM 31,0 21,0 52,0 975 BMBt 25,0 OT-1 OT-2 2,0 10,0 TOPLAM 25,0 12,0 37,0 OT-1 8,0 BÇk 1,0 OT-2 1,0 976 BMBt 22,0 Z-1 1,0 Z-2 1,0 TOPLAM 23,0 11,0 34,0 977 Çka BMBt 3,5 31,5 TOPLAM 35,0 11,5 46,5 Z-1 Z-2 6,0 5,5 34

46 Çizelge 3.22 Amenajman planına göre proje alanındaki bölmelerin dökümü (devam) Bölme No. Ormanlık Alan Meşcere Tipi Alanı (ha) Ormansız Alanı (Sembol) Alanı (ha) TOPLAM (ha) 978 Çka BMBt-1 BMBt-2 15,5 10,0 4,0 OT-1 OT-2 Z 2,0 1,0 3,0 TOPLAM 29,5 6,0 35,5 979 Çka 16,0 OT-1 2,0 BMBt 22,0 OT-2 5,5 TOPLAM 38,0 7,5 45,5 GENEL TOPLAM 2078,5 Çizelge 3.23 Proje alanının bugünkü arazi kullanma durumuna göre dağılımı (Anonim 2013a) Bölme No. Ormanlık Alan Meşcere Tipi Alanı (ha) Ormansız Alanı (Sembol) Alanı (ha) TOPLAM (ha) 873 BÇk-E 10,5 OT İs Md.Oc. 20,5 7,0 1,0 TOPLAM 10,5 28,5 39,0 874 BÇk-E-1 BÇk-E-2 BÇkM 21,5 3,0 2,0 OT Md.Oc. Z 18,60 1,0 50,9 TOPLAM 26,5 70,5 97,0 OT-1 OT-2 27,0 1,5 876 İs-1 7,0 İs-2 10,5 Md.Oc. Z 4,5 25,0 TOPLAM 75,5 75,5 BÇk 22,5 OT 7, Z-1 Z-2 3,0 3,25 TOPLAM 22,5 13,5 36,0 OT 3,0 878 OT-T 13,0 İs 242,0 Z 10,0 TOPLAM 268,0 268,0 Çka 8,05 OT 3, ÇkÇsa 18,5 BÇkKn 6,0 BMBt 2,0 TOPLAM 34,55 3,95 38,5 897 Çka ÇkÇsa BMBt 0,70 10,5 27,0 Z-1 Z-2 Z-3 Z-4 OT 9,5 3,5 1,5 44,0 2,30 35

47 Çizelge 3.23 Proje alanının bugünkü arazi kullanma durumuna göre dağılımı (devam) Bölme No. Ormanlık Alan Meşcere Tipi Alanı (ha) Ormansız Alanı (Sembol) Alanı (ha) TOPLAM (ha) TOPLAM 38,20 60,80 99,0 İs 4,0 ÇkÇsa 1,92 Z-1 0,60 BMBt ,5 Z-2 21,58 BMBt-2 14,92 OT 4,98 TOPLAM 19,34 31,16 50,5 899 İs 3,5 BMBt-1 18,0 Z-1 38,85 BMBt-2 22,0 Z-2 1,0 BMBt-3 4,5 OT 2,15 TOPLAM 44,5 45,5 90,0 900 ÇkÇsa 19,04 OT 11,0 BMBt 10,96 Z 2,0 TOPLAM 20,0 13,0 43,0 Çkc1-1 Çkc1-2 3,0 3,0 Z 27,0 901 BÇkM-1 BÇkM-2 BMBt 2,0 1,0 29,0 TOPLAM 38,5 27,0 65,5 902 Çkc1 Çkc2-E-1 Çkc2-E-2 BÇkM BMBt 3,0 5,0 6,0 7,5 10,,15 Z-1 Z-2 Z-3 2,0 0,35 9,0 TOPLAM 31,65 11,35 43,0 OT-1 15, OT-2 0,5 Çka0 8,33 Z-1 1,5 BMBt 25,0 Z-2 1,53 Z-3 0,97 TOPLAM 33,33 20,17 53,5 914 Çkb3 BÇk BMBt 5,5 2,5 3,0 OT-1 OT-2 Z 8,0 5,06 18,44 TOPLAM 11,0 31,5 42,5 Çka0 66,85 BÇk 5,0 İs 107,5 Z-1 23,5 915 Z-2 3,70 Z-3 0,5 OT 15,95 TOPLAM 71,85 151, Çka-1 Çka-2 BÇk 7,84 9,5 4,0 OT-1 OT-2 Z-1 Z-2 Z-3 13,53 1,0 15,63 4,0 3,0 TOPLAM 21,34 37,16 58,5 919 Çka-1 Çka-2 Çka3 1,18 9,0 10,0 Z-1 Z-2 Z-3 OT 1,5 3,21 1,0 4,11 36

48 Çizelge 3.23 Proje alanının bugünkü arazi kullanma durumuna göre dağılımı (devam) Bölme No. Ormanlık Alan Meşcere Tipi Alanı (ha) Ormansız Alanı (Sembol) Alanı (ha) TOPLAM 20,18 9, Çka ÇkÇsa Knab3 BÇk 10,5 33,5 3,5 2,0 OT 24,0 TOPLAM (ha) 30,0 TOPLAM 49,5 24,0 73,5 946 ÇkÇsa 39,45 OT 16,55 Z 1,0 TOPLAM 39,45 17,55 57,0 Çka 0,40 OT 952 ÇkÇsa BMBt 9,70 30,5 3,4 TOPLAM 40,60 3,4 44,0 953 Çka ÇkÇsa BMKn BMBt-1 BMBt-2 0,3 2,15 6,0 14,03 19,35 Z-1 Z-2 OT 6,97 60,15 2,55 TOPLAM 41,83 69,67 111,5 OT-1 10,0 BMKn 2,5 955 OT-2 2,5 BMBt 21,9 Z 2,10 TOPLAM 24,4 14,60 39,0 OT 5,95 Z-1 1,0 956 BMBt 34,5 Z-2 1,3 Z-3 0,25 TOPLAM 34,5 8,5 43,0 957 BMBt 20,5 OT-1 OT-2 Z 3,0 9,39 0,11 TOPLAM 20,5 12,5 33,0 958 BMBt 25,0 OT 9,5 TOPLAM 25,0 9,5 34,5 960 ÇK0a BÇkM 3,0 24,0 TOPLAM 27,0 13,0 40,0 974 ÇK0a BÇkM 1,5 29,5 OT Z-1 Z-2 OT-1 OT-2 9,9 3,0 0,1 4,0 17,0 TOPLAM 31,0 21,0 52,0 975 BMBt 25,0 OT-1 OT-2 2,0 10,0 TOPLAM 25,0 12,0 37,0 976 BÇk BMBt 1,0 22,0 OT-1 OT-2 Z-1 Z-2 TOPLAM 23,0 11,0 34,0 8,0 1,0 1,0 1,0 37

49 Çizelge 3.23 Proje alanının bugünkü arazi kullanma durumuna göre dağılımı (devam) Bölme No. Ormanlık Alan Meşcere Tipi Alanı (ha) Ormansız Alanı (Sembol) Alanı (ha) TOPLAM (ha) 977 ÇKa 3,5 Z-1 5,5 BMBt 34,14 Z-2 3,36 TOPLAM 37,64 8,86 46,5 978 Çka BMBt-1 BMBt-2 15,5 10,0 4,0 OT-1 OT-2 Z 2,0 1,0 3,0 TOPLAM 29,5 6,0 35,5 979 Çka 16,0 OT-1 2,0 BMBt 22,0 OT-2 5,5 TOPLAM 38,0 7,5 45,5 GENEL TOPLAM 2078, Sahanın fiili, arazi kullanma durumu Proje sahası; mevcut koşullarda Merkez İlçe Kumarı Mahallesi ve Hamidiye Mahallesi taraflarından otlatma amaçlı kullanılmaktadır (Çizelge 3.24). Proje alanından otlatma amacı dışında herhangi bir kullanım olanağının olmadığı tespit edilmiştir. Ancak her iki mahallede hayvan varlığı, hayvanların cins ve türlerine göre dağılımı ile hanelerin geçim kaynaklarının birlikte analizi ve değerlendirilmesi neticesinde; yerel halkın otlatma alanında daralmanın olacağı ve buna göre özellikle küçükbaş hayvancılık faaliyetlerinde gerileme olması riskinin olduğu dikkati çekmektedir. Ancak İŞKUR ile yapılan işbirliği protokolü kapsamında söz konusu proje için gerekli olan vasıfsız işgücünün dağ köylerinden karşılanacak olması ve başta kestane ve badem olmak üzere alanda fiilen mevcut olan türlerin de ağaçlandırma çalışmalarında kullanılması ile gelir getirici etkinin ortaya çıkarılması yoluyla toprak muhafaza ve ağaçlandırma çalışmalarının yerel halka olası etkisinin asgari düzeye çekilmesi mümkün olabilecektir. Proje sahasının bulunduğu bölmelerde toplam 103,74 hektar alan amenajman haritası ile bugünkü arazi kullanma durumu arasında farlılığın olduğu saptanmıştır. Toplam 103,74 hektar alanın; 21,53 hektarı Çka vasfından OT vasfına, 23,32 hektarı Çka0 vasfından OT vasfına, 10,28 hektarı ÇkÇsa vasfından OT vasfına, 7,96 hektarı ÇkÇsa vasfından BMBt vasfına, 22,66 hektarı Z vasfından OT vasfına, 17,49 hektarı Z vasfından BMBt 38

50 vasfına ve 0,50 hektarı Mdoc vasfından OT vasfına dönüştüğü belirlenmiştir. Bugünkü arazi kullanma durumu ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir (Çizelge 3.25). Çizelge 3.24 Amenajman planı ile bugünkü arazi kullanma durumu arasındaki farklılıklar (Anonim 2013a) Bölme No Amenajman Planında Gösterimi Bugünkü Arazi Kullanma Durumundaki Vasfı Alan (ha) 874 Z OT 1, Mdoc OT 0, Z OT 0, Çka OT 3, Çka OT 2, ÇkÇsa Z Z OT OT BMBt 3,58 1,40 1, Z OT 2, ÇkÇsa ÇkÇsa OT BMBt 2,00 7, Z BMBt 0, Çkao OT 8,67 Z OT 5, Z OT 1, Çkao OT 14,65 Z OT 1, Çka OT 10,16 Z OT 0, Çka OT 3,32 Z OT 0, ÇkÇsa OT 0, Çka OT 1,10 ÇkÇsa OT 2, Çka ÇkÇsa Z OT OT BMBt 0,70 1,85 8, Z BMBt 2, Z OT 1, Z OT 2, Z BMBt 1, Z OT 3, Z BMBt 2,64 Toplam 103,74 39

51 40 Çizelge 3.25 Arazi kullanma durumu ve faaliyet türleri saha dökümü (Anonim 2013a) No.su Bölme Genel Alanı Verimli Orman Alanı Önceden Ağaçlandırılmış Alan ÇALIŞILMAYACAK ALANLAR Mevcut Yol Tarım Yerleşme vb. Ağaçlandırılması Mümkün Olmayan Saha Teknik Yönden Sosyal Yönden Toplam Çalışma Alanı ÇALIŞILACAK ALANLAR Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü yapılacak Net Alan Korunacak Vejetasyon Yangın Emniyet Yolu (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) ,00 7,00 11,02 20,98 20, ,00 50,90 10,81 35,29 33,29 2, ,50 42,50 31,50 1,50 1, ,00 6,25 21,65 8,10 8, ,00 252,00 14,50 1,50 1, ,50 26,55 8,00 3,95 3, ,00 11,20 58,50 25,05 4,25 4, ,50 1,92 0,32 26,18 2,88 19,20 19, ,00 43,35 34,50 12,15 12, ,00 27,00 0,10 2,00 1,84 12,06 12, ,50 6,00 0,20 27,00 4,97 27,33 26,81 0, ,00 14,00 11,35 7,70 9,95 9, ,50 8,33 4,00 2,00 39,17 38,56 0, ,50 5,50 18,44 7,50 11,06 10,66 0, ,00 66,85 135,20 5,00 15,95 15,95 40

52 41 Çizelge 3.25 Arazi kullanma durumu ve faaliyet türleri saha dökümü (devam) No Bölme Genel Alanı Verimli Orman Alanı Önceden Ağaçlandırılmış Alan ÇALIŞILMAYACAK ALANLAR Mevcut Yol Tarım Yerleşme vb. Ağaçlandırılması Mümkün Olmayan Saha Teknik Yönden Sosyal Yönden Toplam Çalışma Alanı ÇALIŞILACAK ALANLAR Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü yapılacak Net Alan Korunacak Vejetasyon Yangın Emniyet Yolu (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) ,50 17,34 0,18 22,63 6,51 11,84 11, ,00 20,18 5,71 0,00 4,11 4, ,50 3,50 47,50 0,07 18,83 3,60 3, ,00 39,45 0,43 1,00 1,53 14,59 14, ,00 10,10 12,58 21,32 21, ,50 2,45 67,12 16,71 25,22 25, ,00 2,10 5,85 31,05 31, ,00 2,55 3,00 37,45 36,05 1, ,00 0,11 2,80 30,09 25,33 4, ,50 6,65 27,85 27, ,00 3,00 3,10 26,44 7,46 7, ,00 1,50 42,87 7,63 7,48 0, ,00 13,77 23,23 23, ,00 2,00 11,40 20,60 20, ,50 3,50 8,86 3,26 30,88 29,83 1, ,50 15,50 3,00 5,05 11,95 11, ,50 16,00 22,43 7,07 7,07 Toplam 2078,50 29,00 318,37 1,30 802,85 388,60 538,38 527,49 6,76 4,13 41

53 Çizelge 3.26 Vejetasyonun tanımı (EK 6) (Anonim 2013a) Bölme ve Bölmecik No 263 Alanı (ha) Eğim Grubu % 22, , Örtü Türleri ve Karışım Oranları % Ortalama Boyu (cm) Toprak Yüzeyinde Çapı (cm) 90- Mazı Meşesi Katran Ardıcı Mazı Meşesi Katran Ardıcı Kapalılığı % Örtü Grubu BMBt İş poz No , OT OT 301,2 0, (Yangın Emniyet Yolu) 101,1 0, (Servis Yolu) BMBt 104,1 3, Mazı Meşesi Korunacak Vejetasyon TOPLAM 39,69 28, Mazı Meşesi BMBt , OT OT 301, , (Servis Yolu) 104,1 1, (Yangın Emniyet Yolu) 101,1 0, Mevcut yol 605,1 5, Mazı Meşesi BMBt Korunacak Vejetasyon TOPLAM 40, Mazı Meşesi Katran Ardıcı , BMBt Karaçam (Mutedil Karaçamlar 265 korunacak) 3, OT OT 301, , (Servis Yolu) 104,1 0, Mevcut yol 605,1 15, Mazı Meşesi BMBt Korunacak Vejetasyon TOPLAM 44, Mazı Meşesi Katran Ardıcı , BMBt (Mutedil 5- Kara Çam Karaçamlar korunacak) 0, (Servis Yolu) 104,1 TOPLAM 44,26 1, (Yangın Emniyet Yolu) 101,1 0, Mevcut yol 605,1 18, Mazı Meşesi Katran Ardıcı Kara Çam BMBt Korunacak Vejetasyon 42

54 Çizelge 3.26 Vejetasyonun tanımı (devam) Bölme ve Bölmecik No Alanı (ha) Eğim Grubu % Örtü Türleri ve Karışım Oranları % Ortalama Boyu (cm) Toprak Yüzeyinde Çapı (cm) Kapalılığı % Örtü Grubu İş poz No , Mazı Meşesi BMBt Korunacak 40- Katran Ardıcı Vejetasyon 5- Kara Çam (Yangın Emniyet 0, Yolu) 101,1 TOPLAM 5, Mazı Meşesi Korunacak 3, Katran Ardıcı BMBt Vejetasyon Karaçam (Yangın Emniyet 0, Yolu) 101,1 TOPLAM 3, Mazı Meşesi , BMBt 30-Katran Ardıcı , (Servis Yolu) 104,1 0, (Servis Yolu) 104,2 300 (Yangın Emniyet 0, Yolu) 101,2 Korunacak 12, Mazı Meşesi 80 BMBt Vejetasyon TOPLAM 26, TOPLAM 36, , Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam BMBt (Mutedil Karaçamlar korunacak) 0, (Servis Yolu) 104,1 (Yangın Emniyet 1, Yolu) 101,2 Korunacak 0, Mazı Meşesi BMBt Vejetasyon 17, , Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam BMÇk (Mutedil Karaçamlar korunacak) (Mutedil Karaçamlar korunacak) 0, (Servis Yolu) 104,2 (Yangın Emniyet 0, Yolu) 101,2 0, Mevcut yol 605,1 14, Mazı Meşesi Katran Ardıcı BMÇk Korunacak Vejetasyon 43

55 Çizelge 3.26 Vejetasyonun tanımı (devam) TOPLAM 34, , , Karaçam Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam BMÇk (Mutedil Karaçamlar korunacak) (Mutedil Karaçamlar korunacak) 0, (Servis Yolu) 104,2 (Yangın Emniyet 0, Yolu) 101,1 0, Mevcut yol 605,1 1,66 TOPLAM 12, TOPLAM 13, , , , Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam BMÇk Korunacak Vejetasyon 58- Mazı Meşesi Korunacak 40- Katran Ardıcı BMBt Vejetasyon 5- Karaçam (Yangın Emniyet Yolu) 101,1 60-Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam BMBt (Mutedil Karaçamlar korunacak) 0, (Yangın Emniyet Yolu) 101,1 0, Mevcut yol 605,1 TOPLAM 28,66 60-Mazı Meşesi Katran Ardıcı , BMBt (Mutedil 10-Karaçam Karaçamlar 323 korunacak) 0, Mevcut yol 605,1 15,85 60-Mazı Meşesi Korunacak 80 BMÇk Vejetasyon TOPLAM 20,93 30-Katran Ardıcı Karaçam

56 Çizelge 3.26 Vejetasyonun tanımı (devam) Bölme ve Bölmecik No 324 Alanı (ha) Eğim Grub u % Örtü Türleri ve Karışım Oranları % Ortalam a Boyu (cm) Toprak Yüzeyind e Çapı (cm) Kapalılığ ı % Örtü Grubu İş poz No. 24, Mazı Meşesi Katran Ardıcı (Mutedil 50 BMBt Karaçamla 10-Karaçam r korunacak) 1, (Yangın Emniyet Yolu) 101,1 0, Mevcut yol 605,1 20,85 TOPLAM 47, TOPLAM 19,27 GENEL TOPLAM 418, , , Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam BMÇk 50 BMBt 50 BMBt Korunacak Vejetasyon (Mutedil Karaçam korunacak) (Mutedil Karaçam korunacak) 0, (Servis Yolu) 104,1 (Yangın Emniyet 0, Yolu) 101,1 0, Mevcut yol 605,1 0, Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam BMÇk Korunacak Vejetasyon Çizelge 3.27 Verimli orman alanları (Anonim 2013a) Meşçere Tipi Alanı (ha) Hektardaki Servet (m³) Hektardaki Artım (m³) Ağaç Türleri ve Karışım Oranları Çkc1 9,00 67,273 3,484 Karaçam (80) Meşe (20) Çkc2-E 11,00 59,474 2,108 Karaçam (100) Çkb3 5,50 103,681 4,386 Karaçam (100) Knab3 3,50 104,018 4,117 Kayın (100) Toplam 29,00 45

57 3.1.8 Çevrenin zararlıları Biotik zararlılar Proje sahasında ve yakın çevresinde böcek, mantar ve fare gibi biotik zararlılara rastlanılmamıştır. Ancak tesis çalışmalarını takiben görülebilecek herhangi bir bulgunun ortaya çıkması halinde, Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü, Orman Zararlılarıyla Mücadele Şube Müdürlüğü ve ilgili Orman İşletme Şefi ile işbirliği içinde gerekli önlemlerin alınması yoluna gidilebilecektir Abiotik zararlılar Proje sahası yarı nemli iklim tipinde bulunmasına rağmen, bilhassa yaz aylarındaki 5 aylık dönem kurak, yarı kurak iklim periyodunda bulunduğundan dikilen fidanların özellikle ilk yıllarda şiddetli yaz kuraklığında kuraklıktan zarar görmelerini önleyebilecek önlemlerin alınması zorunluluğu bulunmaktadır. Bu amaçla aşağıda sıralanan önlemlerin alınması gerekli görülmektedir: a. Toprak işleme, toprak rutubetinin uygun olduğu zamanda yapılmalıdır. Toprak işleme ilgili bölümlerde açıklanan zaman ve yöntemler uygulanarak yapılmalıdır. b. Dikim ve ekim iklim koşullarına bağlı olarak toprağın yeterli neme sahip olduğu dönemde yapılmalıdır. c. Bakım çalışmaları üçüncü bölümde belirtilen zamanda ve miktarda titizlikle yapılmalıdır. d. İlk dikim yılında iklim kurak geçtiği takdirde temmuz- ağustos aylarında bakım işlemleri tekrarlanmalıdır. e. Uygulama alanında ağaçlandırma yatırımını etkileyecek en büyük abiotik zararlılardan biri de orman yangınlarıdır. Orman yangınlarına karşı çok dikkatli olunmalıdır. Tesis edilecek yangın emniyet yollarının bakımı muhakkak yaptırılmalı ve ihmal edilmemelidir. 46

58 3.1.9 Sosyal ve ekonomik durum Sahanın mülkiyet ve anlaşmazlık durumu Çalışma alanının; orman kadastrosu ile Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü tarafından tesis kadastrosu çalışmaları tamamlanmıştır. Sahanın tamamı orman tahdit sınırları içinde yer almaktadır. Bu bölümdeki sahalar ilgili amenajman planının 22 nolu tablosunda ağaçlandırılması gereken alanlar içinde bulunduğu saptanmıştır. Bu çerçevede proje alanında mülkiyet yönüyle herhangi bir problemin olmadığı açıktır. Proje sahasının sınır noktaları 1/5.000 ölçekli kadastro haritalarından 1/ ölçekli proje haritasına aplike edilmiştir. Ancak 1/ lik ölçekli haritada 1 mm, 25 m mesafeyi gösterdiğinden ve el GPS leri koordinat değerlerini 3-5 m hatalı gösterebildiğinden uygulayıcı sahayı teslim alırken Orman Kadastro Komisyonluğunca sınırların belirlenmesini talep etmelidir. Çalışma sahası içinde Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından tescil edilen, korumaya alınan, kültür ve tabiat varlıklarının olup olmadığı çalışma başlamadan önce Kültür ve Turizm Müdürlüğü ne sorulmuştur. İnceleme sonuçlarına göre Merkez İlçe Kumarı Mahallesi sınırları içinde anıt ağaç olarak tescil edilmiş yıllık kestane ağaçlarının bulunması sebebi ile yapılacak çalışmalarda kestane türünün (sadece havzada bulunan yaşlı ağaçların tohumları veya bunlardan yetiştirilecek fidanların kullanılması) bu ağacın meyvelerinden aynı alanda gen kaynağı uygulanarak ağaçlandırma çalışmaları yapılması gerekliliği vurgulanmıştır Çevrenin nüfus ve yerleşme durumu Çalışmalardan etkilenecek yerleşim birimleri Kumarı Mahallesidir. Mahallenin nüfusu 117 kişidir (Anonim 2013c). Ancak merkezde ikamet ettiği halde köyde bitkisel üretim ve hayvancılık yapanlarla beraber bu sayı arasında değişmektedir. Mahallede okul çağındaki çocuk sayısının azlığı nedeni ile taşımalı eğitim ile merkez ilçede eğitimöğretim faaliyetleri sürdürülmektedir. Halkın temel geçim kaynağını tarımsal faaliyetler 47

59 oluşturmaktadır. Halkın proje sahasını otlatma amaçlı olarak kullanmaktadırlar. Mevcut hayvan varlığı, hayvancılık yapan hane sayısı, mera arazisi varlığı ile kullanım koşulları birlikte değerlendirildiği zaman, yerel halk için yeterli miktarda mera alanının mevcut olduğu ve ağaçlandırma çalışmasının sonucunda büsbütün hayvancılık faaliyetlerinin ortadan kalkması veya azalmasının mümkün olamayacağı vurgulanmalıdır Bitkisel üretim ve hayvancılık faaliyetleri Yöre halkının temel geçim kaynağı bitkisel üretim ve hayvancılık faaliyetleri olarak görülmektedir. Mahallede tarım arazisi varlığının genel olarak sulanma olanağının olmaması nedeni ile kuru tarımın sürdürüldüğü dikkati çekmektedir. Tarım alanlarında verimliliğin oldukça düşük düzeyde olduğu ve halkın büyük ölçüde kendi ihtiyaçlarını karşılayabilecek kadar tarımsal faaliyet yapma eğiliminde oldukları görülmektedir. Tarımsal ürün olarak buğday, arpa az miktarda da yem bitkisi yetiştirilmektedir Orman - halk ilişkileri Proje sahası ve çevresinde doğal kestane ağaçları mevcuttur. Bu proje ile kumarı mahallesi civarında kestane ormanları oluşturup mahalle halkına büyük ölçüde fayda sağlanacaktır. Proje sahasında ağaçlandırma çalışmaları başladığı zaman; İŞKUR ile yapılan protokol Toplum Yararına Çalışma Programı kapsamında öncelikle civardaki mahallelerden işçi temin edilmesi yoluna gidilerek hanelerin gelir kaynaklarının çeşitlendirilmesi ve gelirin sürdürülebilirliğine katkı yapılması mümkün olacaktır Havzada daha önce yapılmış olan çalışmalar Proje sahası çevresinde daha önce yapılmış erozyon kontrolü çalışmaları mevcuttur. Özellikle li yıllarda yapıldığı düşünülen bu alanlar gayet başarılı Toros Sediri ve Karaçam ormanları oluşturmuştur. Projedeki tür seçiminde de bu alanlar dikkate alınmıştır. Önceden çalışma yapılmış alanların 63,09 hektar başarısız olunmuş 48

60 veya fidan dikimi yapılmamış alanın söz konusu proje ile yeniden ağaçlandırılmasının yapılması planlanmıştır Havzanın sorunları Tarım alanlarında havzanın sorunları Proje sahası içerisinde ve çevresinde tarım alanları bulunmaktadır. Bu tarım arazilerinde eş yükselti eğrilerine dik olarak toprak sürülmektedir. Bu yüzden toprakta yüzey erozyonu meydana gelmektedir. Bu erozyonun önlenmesi için tarım arazilerinin eş yükselti eğrilerine paralel olarak sürülmesi gerekir. Böylece yüzeysel akışa geçen suyun tutulması sağlanarak toprağın taşınması mümkün olabilecektir Orman alanlarında havzanın sorunları Yapılan araştırmalara göre proje sahasının bulunduğu bölgede uzun yıllar önce odunsu bitki örtüsünün mevcut olduğu tahmin edilmektedir (sahadaki münferit meşelerin varlığı dikkate alınarak). Ancak bilinçsiz ve aşırı faydalanma sonucunda ormansızlaşma hızlanmış ve erozyon sorunu büyük ölçüde artış göstermiştir Mera alanlarında havzanın sorunları Yörede yapılan hayvancılık tamamen ilkel usullerle ve verim gücü düşük yerli türlerle yapılmaktadır. Hayvan varlığının, açık arazilerde düzensiz biçimde otlatıldığı görülmektedir. Yörede hayvan otlatmasından anlaşılan şey, hayvanın sabah araziye salıverilmesi şeklinde olmaktadır. Sağladığı verim ise sadece kendi ihtiyacını karşılamaya dönüktür. Başta et (kesilmiş) ve canlı hayvan ticareti olmak üzere tarım ürünleri ticareti yapan kişi sayısı oldukça azdır. Proje çalışmaları sırasında fiilen köylülerce mera olarak kullanılan sahalar araştırılmıştır. Sonuç olarak proje sahası ve çevresinde OT olarak görülen alanlar tamamen halk tarafından mera olarak 49

61 kullanılmaktadır. Proje sahası eskiden beri şiddetli ve düzensiz otlatma baskısı altında kalmış, yüzey erozyonu olmuş ve bu sorun artarak devam etmektedir Yamaçlarda havzanın sorunları Proje sahalarının yamaçlarında, hafif ve orta şiddetteki derecelerde yüzey erozyonu mevcuttur. Yamaçlarda dikkat çekecek boyutlarda kaymalara rastlanılmamıştır. Yamaçlarda toprak derinliğinin derin ve orta derinlikte olduğu kısımlarda mevcut bitki örtüsüne dokunmadan dozerle alt toprak işleme ve ekskavatörle gradoni şeklinde toprak işleme yapılıp, sığ toprak derinliğine sahip alanlarda ekskavatörle çukur açımı şeklinde toprak işlemeye müteakip fidan dikimi ve tohum ekimi yapılacaktır. Ayrıca saha dikenli tel çit ile korumaya alınarak mevcut vejetasyonun gelişimi arttırılarak mevcut yüzey erozyonu asgari düzeye indirilecektir Dere mecralarında havzanın sorunları Proje sahasında bulunan 12 adet sel dereciğinde taban oyulması mevcuttur. Bu sebeple bu derelerde oyuntu erozyonu söz konusudur. 3.2 Yöntem Yamaç ıslahı Proje sahasında yamaçlardaki en önemli sorun yüzey erozyonudur. Bunun için bu proje sahasında en önemli ve kalıcı mücadele tedbiri, mevcut bitki örtüsü korunacak ve toprak işleme yapılarak ağaçlandırma yapmaktır. Yamaçlarda toprak derinliğinin derin ve orta derinlikte olduğu kısımlarda mevcut bitki örtüsüne dokunmadan dozerle alt toprak işleme ve ekskavatörle gradoni şeklinde toprak işleme yapılıp, sığ toprak derinliğine sahip alanlarda ekskavatörle çukur açımı şeklinde toprak işlemeye müteakip fidan dikimi ve tohum ekimi yapılacaktır. 50

62 Ağaçlandırma işleri Proje uygulamasının amacı; doğal dengenin yeniden temini ile erozyonu asgari seviyeye indirmektir. Ağaçlandırma ve muhafaza çalışması; toprak koruma ve hidrolojik amaçlı ağaçlandırma olarak tanımlanır. Proje sahası bonitetinin, yetişme muhiti özellikleri incelendiği zaman düşük bonitet olduğu görülmektedir. Kurulacak orman saha erozyon kontrolü amaçlı olarak tesis edildiği için muhafaza ormanı olarak işletilecektir. Sahada kullanılacak türlerin tamamının idare süreleri doğal ömürleridir. Ağaçlandırmada kullanılacak türler, dikilecek sahalar, türlerin orijinleri, yaşları, miktarları; erozyon kontrolü amaçlı projede ağaçlandırma yapılacak kısımlarda ibreli fidan olarak 2+0 enso Karaçam ve 2+0 enso Toros Sediri fidanları kullanılacaktır. Karaçam fidanları Kütahya- Altıntaş orijinli, Toros Sediri fidanları Çay Sultandağı (1.400 m) orijinli olacaktır. İbreli yapraklı karışımını sağlamak ve özellikle Kumarı Mahallesinde doğal yetişen kestane ağaçlarını baz alarak kestane ormanları oluşturmak amacıyla dikilecek 2+0 çıplak köklü kestane fidanlarının ise yerel orijinli olmasına özen gösterilmektedir. Ekimi yapılacak badem tohumları da proje sahasının klimal özelliklerine uygun yerlerden toplanan tohumların piyasadan alınmasıyla temin edilecektir. Sahanın fidan ihtiyacı Kütahya-Emet ve Eskişehir Fidanlıklarından temin edilecektir. Erozyon kontrolü çalışmasında kullanılacak bütün türlerin fidan kalitesi birinci kalite olmalıdır. Proje alanında 242,14 hektara adet tesiste ve adet tamamlamada olmak üzere toplam adet 2+0 enso Karaçam fidanı, 131,54 hektara adet tesiste ve adet tamamlamada olmak üzere toplam adet 2+0 enso Toros Sediri fidanı, 75,29 hektarlık kısımda tesiste adet ve tamamlamada ise adet olmak üzere toplam adet kestane fidanının dikimi yapılacaktır. Buna ilave olarak badem tohumu ekilecek 78,52 hektara tesiste adet çukurda badem tohumu ekimi ve tamamlamada ise adet ocağa badem tohumu ekimi olmak üzere toplam adet çukurda badem tohumu ekimi yapılacaktır. Her bir ocağa ikişer tohum ekileceğinden gereken tohum miktarı tesiste 418,811 kg tamamlamada 62,813 kg olmak üzere toplam 481,624 kg badem tohumu gerekli olacaktır (hektarda 400 adet ocak). İnceleme sonuçlarına göre proje alanı için gerekli tohum ve fidan miktarları aşağıda verilmiştir (Çizelge 3.28). 51

63 52 Korunacak Vejetasyon Toplam Çizelge 3.28 Arazi hazırlığı işlemleri (Anonim 2013a) Bölme ve Bölmecik TOPRAK İŞLEME No Toplam Çalışma Alanı Alt Top. İşleme Paletli Trak+Riper MAKİNE Tam alanda paletli traktör + riperle alt toprak işlemesi yapılan alanlarda Gradoni şeklinde 4x4 Lastik Tek. Trak+Riper pulluk ile Toprak işleme Ekskavatör ile gradoni şeklinde Toprak işlemesi (Buror Teras) (Teraslar 6 m ara ile) Ekskavatör ile Çukur açımı şeklinde Toprak İşleme (Ha=400 adet) Yangın Emniyet Yolu 301,2 301,4 302,2 302,4 Toplam 503,2 503,4 Toplam 308,3 308,7 Toplam 306,3 101,1 101,3 101,5 (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (km) (ha) (km) (ha) (km) (ha) (km) (ha) (km) (ha) (km) (ha) Adet (ha) (ha (ha) (ha) (ha) ,98 4,00 4,00 4,00 13,320 4,00 13,320 6,48 10,789 6,48 10,789 10, ,29 16,15 4,20 20,35 20,35 67,766 20,35 67,766 12,94 21,545 12,94 21,545 2, ,50 1,50 2,498 1,50 2, ,10 0,94 0,20 1,14 1,14 3,796 1,14 3,796 6,96 11,588 6,96 11, ,50 1,20 0,30 1,50 1,50 4,995 1,50 4, ,95 3,95 6,577 3,95 6, ,25 1,95 1,95 1,95 6,494 1,95 6,494 2,30 3,830 2,30 3, ,20 19,20 31,968 19,20 31, ,15 12,15 20,230 12,15 20, ,06 12,06 20,080 12,06 20, ,33 23,89 39,777 23,89 39,777 2, ,52 0, ,95 9,95 16,567 9,95 16, ,17 17,49 3,00 20,49 20,49 68,232 20,49 68,232 1,50 2,498 5,40 8,991 6,90 11,489 11, ,16 0,45 0, ,06 2,03 3,00 5,03 2,03 6,760 3,00 9,990 5,03 16,750 4,09 6,810 1,54 2,564 5,63 9,374 0,17 0,23 0, ,95 9,80 9,80 9,80 32,634 9,80 32,634 6, ,84 10,35 1,49 11,84 11,84 39,427 11,84 39,427 52

64 53 Çizelge 3.28 Arazi hazırlığı işlemleri (devam) 919 4,11 2,01 2,10 4,11 4,11 13,686 4,11 13, ,60 0,86 2,14 3,00 3,00 9,990 3,00 9,990 0,60 0,999 0,60 0, ,59 6,19 1,39 7,58 7,58 25,241 7,58 25,241 7,01 11,672 7,01 11, ,32 21,32 35,498 21,32 35, ,22 4,74 4,74 4,74 15,784 4,74 15,784 4,15 6,910 16,33 27,189 20,48 34, ,05 23,62 23,62 23,62 78,655 23,62 78,655 7,43 12,371 7,43 12, ,45 16,01 3,99 20,00 20,00 66,600 20,00 66,600 16,05 26,723 16,05 26,723 0,84 0,11 0,45 1, ,09 14,05 1,28 15,33 15,33 51,049 15,33 51,049 10,00 16,650 10,00 16,650 4, ,85 5,32 5,32 5,32 17,716 5,32 17,716 22,53 37,512 22,53 37, ,46 7,16 7,16 7,16 23,844 7,16 23,844 0,30 0,500 0,30 0, ,63 7, , ,23 0,85 0,85 0,85 2,832 0,85 2,832 5,49 9,141 5,49 9,141 16, , ,60 1,54 2,564 8,99 14,968 10,53 17,532 10, ,88 12,05 12,05 12,05 40,127 12,05 40,127 12,02 20,013 12,02 20,013 5, ,48 0,10 0, ,95 1,87 3,113 0,50 0,832 2,37 3,945 9, ,07 7, ,05 TOP 538,38 42,22 3,00 114,55 20,09 179,86 45,22 150, ,64 448, ,86 598,937 13,15 21, ,89 411, ,04 432,967 87, ,76 1,49 0,75 1,89 4,13 53

65 Proje sahası orman yangınlarına ikinci derecede hassas bölgeler içerisinde yer aldığından, mevcut arazi koşulları da göz önünde bulundurularak, 10 m genişliğinde toplam 4,13 hektar yangın emniyet yolu yapımı planlanmıştır. Proje sahası çevresin yeteri kadar mevcut asfalt ve toprak yol olduğundan ayrıca servis yolu yapımı planlanmamıştır. Çizelge 3.29 Yangın emniyet yolu (Anonim 2013a) Bölme No Y.E.Y (Birimi=ha) Y.E.Y. Toplamı Poz No (101.1) Poz No (101.3) Poz No (101.5) Alanı ( ha) Alanı ( ha) Alanı ( ha) Alanı ( ha) 901 0,52 0, ,16 0,45 0, ,17 0,23 0, ,84 0,11 0,45 1, ,15 0, ,48 0,10 0,47 1,05 TOPLAM 1,49 0,75 1,89 4,13 Planlanan yangın emniyet yolları, HP Paletli traktör + bıçakla, toprak olabildiğince, taşınmadan mineral toprak ortaya çıkarılacak şekilde (ottan arındırılacak) toprak seviyesinden temizlenecektir. Bölmelere göre yapılması planlanan yangın emniyet yolları aşağıda özet olarak sunulmuştur (Çizelge 3.28): Saha Temizliği: Proje sahası içerisinde mevcut tüm bitki örtüsü korunacak olup diri örtü temizliği planlaması yapılmamıştır. Toprak İşleme: Projede toplam arazi hazırlığı 538,38 hektara göre planlanmıştır. Bu alanın 4,13 hektar yangın emniyet yolu yapımı, 6,76 hektar korunacak vejetasyon olup geriye kalan 527,49 hektar alan net toprak muhafaza ve erozyon kontrolü yapılacak alan olarak tespit edilmiştir. Proje alanında 527,49 hektar alanın 179,86 hektar dozer ile alt toprak işlemesi yapılacak, 260,04 hektar ekskavatör ile gradoni şeklinde toprak işlemesi yapılacak ve kalan 89,59 hektar da ise ekskavatör ile çukur açımı şeklinde toprak işleme yapılacaktır. 54

66 Toprak işlemesinin tekniğine uygun ve ekonomik şekilde yapılabilmesini iklim koşulları dikte etmektedir. Kütahya ilinin meteoroloji istasyonu verilerine bakarak toprak işleme zamanının Ekim-Mayıs ayları arasındaki 8 aylık zaman dilimi ile sınırlı olduğu görülmektedir. Çalışmaların kesinlikle bu zaman dilimi dışında yapılmaması gerekir. Toprak işlemenin en uygun zamanı toprağın tav halinde olduğu zamandır. Bu durumdaki toprakta su ve sıcaklık toprağın biyolojik aktivitesi için en uygun konumdadır. Bu zaman dilimi içinde yapılan toprak işlemesi etkili bir işlemedir. Makineli toprak işleme: Proje alanında tanımlanan bölmelere göre farklı toprak işleme yöntemlerinin kullanılması zorunlu olmaktadır. Bölmelere göre yapılması gereken toprak işleme yöntemleri kısaca aşağıda açıklanmıştır: a. Alt toprak işleme (179,86 ha): Alt toprak işlemesi yapılacak olan 179,86 hektar alanın 134,64 hektar orta ve hafif bünyeli olması (toz+kil oranı %60 dan az) nedeniyle HP Paletli Traktör+3 lü riperle alt toprak işlemesi yapılacaktır. Araştırma alanında 45,22 hektar da ise toprak ağır bünyeli olması (toz+kil oranı %60 dan fazla) nedeniyle HP Paletli Traktör+2 li riperle alt toprak işlemesi yapılacaktır. Alt toprak işleme toprak mutlak tavda iken yapılmalıdır. Bu işlem tam alanda eş yükselti eğrilerine paralel ve cm derinlikte yapılacaktır. Bölmeler itibariyle yapılacak alt toprak işlemesi planlaması, aşağıda arazi hazırlama cetveli ile özet olarak sunulmuştur (Çizelge 3.27). Alt toprak işlemesi yapmanın amacı; köklerin daha iyi gelişmesini, besin alımını değişimini kolaylaştırmak, kırıntılı bünyeyi tam anlamıyla arttırmak, fizyolojik derinliğin arttırılarak toprak strüktürünü ıslah etmek ve kapilariteyi kırarak evaprasyonu azaltmak gibi bitki için yaşamsal değer taşıyan öğeleri oluşturmak yada iyileştirmektir. 55

67 Çizelge 3.30 Alt toprak işleme (Paletli Trak+Riper) (Anonim 2013a) Bölme No Toplam (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) Toplam b. Tam alanda riperle alt toprak işlemesinin yapıldığı sahalarda teras formu vermek amacıyla toprak işlemesi (Gradoni tipi toprak işleme )(179,86 hektar da -598,937 km): Özellikle HP paletli traktör+ 2 li ve 3 lü Riper ile alt toprak işlemeye müteakip, 179,86 hektar alanda HP 4x4 lastik tekerlekli traktör+2 soklu riper pulluk ile tesviye eğrilerine paralel, bir geçişte cm derinlikte cm genişlikte 56

68 toplam 598,937 km teras formu vermek amacıyla toprak işlemesi yapılacaktır. Bölmelere göre yapılacak toprak işleme aşağıda arazi hazırlığına ilişkin araştırma sonuçları (Çizelge Çizelge 3.31) altında sunulmuştur. Çizelge 3.31 Bölmelere göre yapılacak toprak işleme (Anonim 2013a) Bölme no Tam Alanda Paletli Traktör+2 li Riperle Alt Toprak İşlemesi Yapılan Alanlarda Gradoni Şeklinde 4x4 Lastik Tek. Trak+2 Sokluriper Pulluk ile Toprak İşleme 530,2 503,4 Toplam (ha) (km) (ha) (km) (ha) (km) ,03 6, Toplam 45,22 150, c. Ekskavatör ile gradoni şeklinde toprak işleme (Buror teras)(260,04 hektar alanda 432,967 km): Özellikle eğimin yüksek olması (% 40 dan fazla) ve arazinin çok kırıklı yapıda olmasından dolayı Paletli traktör ile toprak işlemesi yapılmayan 260,04 hektar alanda Ekskavatör ile gradoni şeklinde toprak işleme yapımı planlanmıştır. Ekskavatör ile yapılan teraslar 6 şar m ara ile olacaktır. 57

69 Toplam 260,04 hektar alanın 13,15 hektar da eğim % 40 dan daha düşük, kalan 246,89 hektar da eğim %41 ile % 60 arasındadır. Toplam 13,15 hektar alanda ise ekskavatör ile toprak işleme yapılmasının amacı çalışma alanının bütünlüğünü bozmamak ve arazinin kırıklı yapıda olmasıdır. Ekskavatör ile toprak işleme; en az 24 HP gücünde, aks genişliği maksimum 170 cm olan ekskavatör ile cm genişliğinde, cm derinliğinde şeritler halinde yan kazı şeklinde alt toprak işlemesi yapılıp, şeridin üst sınırından yukarı kısmındaki toprağa kırıntı bünye vererek kazı yapılmış şerit üzerine toprak çekilir. Böylece cm derinlik, cm genişlikte içeriye doğru % eğim olacak şekilde teras formu verilerek toprak işlemesi yapılmış olur. Eğimi % 40 dan daha yüksek olan meyilli sahalarda paletli traktör (dozer) ile arazi hazırlığı yapılamamaktadır. Bu şekildeki meyilli sahalarda halen işçi ile diri örtü temizliği ve dikim terasları yapılarak ağaçlandırılma çalışmaları sürdürülmektedir. Arazi hazırlığı işçi ile yapılan ağaçlandırma çalışmaları çok güç, meşakkatli ve pahalı bir iştir. Ayrıca başarı oranı da düşüktür. İşçi ile yapılan terasların derinliği (30-35 cm) ve genişliği (60-80 cm) sınırlı olmakta, su tutma kapasitesi ve dikim başarı oranı belli sınırlarda kalmaktadır. Aynı zamanda tam alanda diri örtü temizliği yapıldığı için mevcut bitki örtüsü temizlenmekte ve ekosistem sert bir şekelde müdahale görmektedir. Proje alanında diri örtü temizliğinin yapılması nedeni ile düşük düzeyde de olsa toprak erozyonunun ortaya çıkması kaçınılmaz olacaktır. Ekskavatörlerle yapılan çalışmada yeterli genişlikte seki teras ( cm) ve yeterli derinlikte (50-80 cm) dikim çukurları açılarak su tutma kapasitesi azami seviyeye çıkartılmakta ve dikimin başarı şansı artırılmaktadır. Buna ilave olarak seki teras haricinde, terasların aralarında kalan bitki örtüsüne dokunulmadığından ekosistem fazla müdahale görmemekte ve biyolojik çeşitlilik korunmaktadır. Açılan geniş teraslarda dikilen fidanların takibi ve bakımı kolaylaşmaktadır. İşçi ile arazi hazırlığına kıyasla maliyet daha düşük olmaktadır. 58

70 Ekskavatör ile yapılan çalışmanın işçi ile yapılan arazi hazırlığına kıyasla avantajları aşağıda özet olarak açıklanmıştır: Proje alanında yapılması gerekli olan teraslar daha geniş, sağlam ve kalıcı olmakta, dikim çukurları daha derin ve su tutma kapasitesi daha yüksektir. Özellikle karasal iklimin hüküm sürdüğü, su açığının daha fazla olduğu Anadolu nun iç ve doğu bölgelerinde bu şekilde yapılabilecek teraslarda ve dikim çukurlarında kar donup daha geç eriyeceğinden dolayı suyun sahada daha uzun tutulabileceği ve sahanın su ekonomisinin çok daha olumlu etkileneceği ve dolayısıyla da ağaçlandırmanın başarı oranını artıracağı düşünülmektedir. Teraslar haricindeki diri örtüye dokunulmadığı için mevcut ekosistem tahrip görmemekte ve biyolojik çeşitlilik korunmaktadır. Teraslar daha geniş ve sağlam açıldığı için fidanların takibi ve bakımı kolaylaşmaktadır. Çalışma nedeniyle hiçbir şekilde toprak erozyonuna sebebiyet verilmemektedir. Özellikle dikim aralık ve mesafeleri seyrek tutulan ağaçlandırma çalışmalarında (fıstıkçamı, ceviz, kestane, ıhlamur gibi türlerde) maliyet işçi ile yapılan çalışmaya oranla yaklaşık % 50 daha düşük olmaktadır. Çalışma zamanı daha uzun ve çalışmalar daha hızlı olmaktadır. Ekskavatör ile gradoni şeklinde toprak işleme (Buror teras) yapılacak bölmeler aşağıda açıklanmıştır (Çizelge 3.31). Ekskavatörle çukur açımı şeklinde toprak işleme; toprak muhafaza ve erozyon kontrolü çalışması yapılacak toplam 527,49 hektar alanın 87,59 hektarında ekskavatör ile çukur açımı yapımı planlanmıştır. Proje alanında 87,59 hektarlık alanın 9,07 hektarında karaçam fidanı dikilecek ve kalan 78,52 hektarlık alanın toprağın sığ yapıda olmasından dolayı alandaki boşluklarda toprak derinliğinin uygun olduğu yerlerde hektar da 400 adet Ekskavatörle çukur açımı şeklinde toprak işleme yapılacak ve badem tohum ekimi yapımı planlanmıştır. Böylece açılan adet çukurun âdetine karaçam fidanı âdetine ise badem tohum ekimi yapılacaktır. 59

71 Çizelge 3.32 Ekskavatör ile gradoni şeklinde toprak işleme (Buror teras) (Anonim 2013a) Bölme no Ekskavatör ile gradoni şeklinde toprak işleme (Buror teras) 308,3 308,7 Toplam (ha) (km) (ha) (km) (ha) (km) Toplam

72 Çizelge 3.32 Ekskavatör ile çukur açımı şeklinde toprak işleme (Anonim 2013a) (devam) Ekskavatörle çukur açımı şeklinde Toprak işleme Bölme no Alanı Miktarı (ha) (Ad.) , , , , Genel Toplam Dikim tekniği ve zamanı: Uygulama çalışmalarının her aşamasında iklim, toprak ve ağaçlandırma tekniği arasında birbirini etkileyen ilişkiler bulunmaktadır. Bunların yapılacak iş itibariyle yıl içinde olumlu şekilde örtüştükleri zaman periyodunu yakalamak ve kaçırmamak, uygulanacak ağaçlandırma etkinliğini gerçekleştirmek, uygulamacının ana görevidir. Proje sahasında tesiste ve tamamlamada ibreli türlerden 2-0 enso Karaçam ve Toros Sediri fidanlarının dikimi planlandığı için dikim don atması tehlikesine karşı ilkbaharda yapılması gerekmektedir (Genel olarak fidan kökleri, tomurcuklar uyanmaya başlamadan koşullara göre yaklaşık gün toprak belli bir sıcaklığa ulaştıktan sonra (en az 5,5 C de) süratle gelişmeye başlar). Kütahya ili Emet ilçesi ve Eskişehir Fidanlığında ile yöresinde 20 cm derinlikte toprak sıcaklığı Mart ayının sonunda 5,5 o C ye ulaşmaktadır. Burada dikkat edilecek husus kök gelişimi başlamadan dikimin bitirilmesi olmalıdır. Proje sahasında tesiste ve tamamlamada kullanılacak yapraklı türler olan 2-0 çıplak köklü kestane fidanlarının dikimleri ve badem tohumu ekimi sonbaharda yapılması daha uygun olacaktır. Fidanların taşınması; proje sahası için gerekli fidanlar Eskişehir veya Kütahya-Emet Fidanlığından temin edilebilecektir. Tesiste ve tamamlamada kullanılacak çıplak köklü fidanların fidanlıktan sahaya naklinde arkası kapalı brandayla örtülü araç kullanılmalıdır. Fidanlar kök ambalajlı 61

73 olmalı köklerin güneş ve kurutucu rüzgârdan etkilenmemesine özen gösterilmelidir. Ayrıca işçi sayısı da göz önüne alınarak, ikişer günlük ihtiyaçlar saptanarak, gün aşırı periyotlar ile proje sahasına taşınması önem taşımaktadır. Proje sahasında olabildiğince günlük fidan kullanımına dikkat edilmelidir. Fidanlık tesislerinden proje sahasına taşınacak fidanların dikime kadar geçen periyotta dış etkilerinden oluşabilecek zararın azaltılması için fidan köklerinin rutubetli bir materyalle (yosun-çuval gibi) sarılması, köklerin az killi toprağa bir miktar su katılarak hazırlanan bulamaca batırılması gibi işlemlere başvurulmalıdır. Ağaçlandırma alanında fidanların, dikim işçisinin eline geçmesine kadar olan dönemde başarılı biçimde korunması sağlanmış olsa bile dikim esnasında işçinin bilgisizliği, ihmali gibi nedenlerle, özellikle yöre koşullarında kuvvetli güneş ve rüzgâr etkileri fidanın dikilmeden tutma şansını yok edebilmektedir. Bu nedenle dikim uygulamasına başlamadan önce işçilere gerekli eğitici bilgi verilmesi uygun olacaktır. Fidanlık tesislerinden proje alanına günlük ihtiyaca yetecek miktardan fazla fidan gelmesi durumunda veya dikim faaliyetine zorunlu olarak çok kısa süreli ara verilmesi hallerinde kapalı, dondan etkilenmeyen, rüzgâr olmayan ancak havadar yerlerde balyalar mümkün olduğunca tek sıra en fazla üst üste 2 sıra gelecek şekilde istiflenmelidir. Bunun yapılması mümkün olmadığı durumlarda fidanlar 1,5 2,0 m derinliğinde gömüye alınmalıdır. Belirtilen kapsamda aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi özel önem taşımaktadır: 1. Gömü yeri proje sahasının merkezi bir yerinde olmalıdır. 2. Gömü yeri, rüzgâr ve öğle güneşinden koruntulu olmalı ve güney bakılar seçilmemelidir. 3. Düz, taze, hafif ve süzek topraklı yerler tercih edilmelidir. Gömü yeri su tutmamalı fakat yeteri kadarda rutubetli olmalıdır. 4. Gömü yeri ağaçların siperi altında olmalıdır. Yoksa üzeri örtülü bir yerde gömü yapılmalıdır. 62

74 5. Gömüye alınan fidanların kökleri üzerine 5 cm toprak atılmalı, köklerin olduğu kısım rutubetini koruması için sulanmalı veya kar ile örtülmelidir. 6. Fidan balyaları çözülerek istiflenmeli ve üst üste konulmamalıdır. Dikim tekniği: Ağaçlandırma çalışmasında tesiste ve tamamlamada dikilmesi planlanan ibreli tür olan 2-0 enso Karaçam fidanları ve Toros Sediri fidanları adi çukur yöntemi ile dikilecektir. Buna göre önce bel kürek ile toprak gevşetilir. Çukurdan çıkan üst ve alt toprak ayrı ayrı yığınlanır. Dikilecek fidanın kök boğazı seviyesine gelecek derinlik ve genişlikte çukur açıldıktan sonra çukurun taban kısmı birkaç bel kürek vuruşu ile gevşetilir. Fidan çukurun ortasına dikim derinliğinde yerleştirilir, humusla karışık üst toprak fidan köklerine doğru serpilir ve kökler toprakla iyice beslenerek fidanın dik durması sağlanır. Çukurdan çıkan toprakla çukur iyice doldurulur. El veya ayakla bastırılarak sıkıştırılır. Toprak düzeltilir ve suyun tutulması için fidan çevresine sığ bir çanak şekli verilerek dikim tamamlanmış olur. Kaplı dikilen fidanların çukura yerleştirilmesinde, kabın içindeki toprak dağılmadan kabı çıkarılmalı ve alttan 2 cm lik kısmı kesilerek (kök kesimi yapılarak) dikilmelidir (Tesiste Poz No : 1009,2 = adet, Poz No:1009,4 = adet, toplam adet Karaçam ve Toros Sediri fidanı tamamlamada: Poz No:1009,2 = adet, Poz No:1009,4 = adet, toplam adet Karaçam ve Toros Sediri fidanı dikimi planlanmıştır). Projede tesiste ve tamamlamada dikimi planlanan yapraklı tür olan kestane fidanları adi çukur dikimi metoduna göre dikilecektir. Bu yöntemde; bel kürekle toprak gevşetilerek çukur açılır. Çukurdan çıkan alt ve üst toprak ayrı ayrı yığınlanır. İstenilen derinlik ve genişlikte çukur açıldıktan sonra çukurun taban kısmı birkaç bel kürk vuruşu ile gevşetilir. Fidan çukurun ortasına dikim derinliğinde yerleştirilir. Humusla karışık üst toprak fidan köklerine doğru serpilir ve kökler toprakla iyice beslenerek fidanın dik durması sağlanır. Çukurdan çıkan toprakla çukur iyice doldurulur, el veya ayakla bastırılarak sıkıştırılır, toprak düzeltilir ve suyun tutulması için fidan çevresine sığ bir çanak şekli verilerek dikim tamamlanmış olur (Tesiste Poz No: 1004,2 = adet, 1004,4 = adet, toplam adet kestane fidanı Tamamlamada Poz No: 1004,2 = 932 adet, 1004,4 = adet, toplam adet kestane fidanı dikimi planlanmıştır). 63

75 Tesiste dikilecek adet Karaçam fidanlarının adeti Paletli traktör + riperle toprak işlemesi yapılan alanda, adeti Ekskavatör ile buror teras şeklinde toprak işleme yapılan alanda ve adeti Ekskavatör ile çukur açımı şeklinde toprak işleme yapılan alanda dikim işlemi yapılacaktır. Tesiste dikilecek adet Karaçam fidanlarının âdeti paletli traktör + riperle toprak işlemesi yapılan alanda ve âdeti ekskavatör ile buror teras şeklinde toprak işleme yapılan dikilecektir. Tesiste dikilecek adet kestane fidanlarının âdeti paletli traktör+riperle toprak işlemesi yapılan alanda, âdeti ekskavatör ile buror teras şeklinde toprak işleme yapılan alanda dikilecektir. Ayrıca 78,52 hektar alanda ekskavatör ile açılan çukurlara badem tohumu ekimi yapılacaktır. Bunun 68,02 hektar 1601,1 nolu pozda adet ocağa, 10,50 hektar 1601,2 nolu pozda adet ocağa ikişer adet badem tohum ekilerek yapılacaktır. Tesis aşamasında adet ocak için kg tohum tamamlamada adet ocak için kg tohum olmak üzere toplam kg tohum ekimi yapılacaktır. Dikim çalışmalarında özen gösterilecek hususlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: 1. Toprağın dikim derinliği olan cm lik kısmı rutubetli ve tav halinde olmalıdır. 2. Çok güneşli, fazla rüzgârlı, donlu ve yağmurlu günlerde dikim yapılmamalıdır. 3. Fidan kök uçları yukarı kıvrılmış olarak dikilmemelidir. 4. Fidan kökleri yumak şeklinde dolaşmış olarak dikilmemelidir. 5. Dikim postaları arazinin toprak türü taşlılık ve toprağın tav durumuna göre (1 kazıcı 3 dikici veya 1 kazıcı 2 dikici ayarlanacak ve işçilerin beklemesinden dolayı zaman kaybı önlenecektir). 6. Dikimde kullanılan çukur açma kazması, dikim çapası gibi aletler, işe uygun ve bakımlı olmalıdır. 7. Dikim çukuru fidan kök boyundan en az 5 cm daha derin açılmalı ve çukurun fidan tutturulacak kenarı düz ve dik olmalıdır. 8. İşçi, çukur kenarına koyduğu sandıktan hafifçe silkeleyerek çıkardığı fidanı kök 64

76 boğazı toprak yüzeyine gelecek şekilde bir avuç nemli toprakla çukurun dik kenarına tutturacak ve kökleri sağa sola kaydırmadan dikim çapası ile nemli üst toprakla çukuru dolduracaktır. Çukur içine taş, kök, kesek gibi katı materyallerin girmesi önlenmelidir. 9. Dikimi takiben işçi fidan köküne zarar vermeden ayakla fidan çevresine bastırarak toprağı sıkıştırılmalıdır. 10. Dikim meyilli arazide sırtlardan başlanarak aşağıya doğru yapılmalıdır. 11. Dikimler toprak işlemesinin en derin olduğu, yamaç yüzeyinin teras yüzeyine kestiği noktada yapılmalıdır. 12. Fidanlıktan fidanın sökülmesi ile sahada fidanların dikilmesi arasındaki zaman çok kısa olacak bu nedenlerle hava halleri işçi potansiyeline göre fidan planlaması yapılarak mümkün olduğu kadar taze fidan kullanılmalıdır. 13. Fidanlar, fidanlıktan kök budaması ve seleksiyonu yapılarak geldiğinden dikim alanında ayrıca fidan seleksiyonu yapılmamalıdır. Bölmelere göre dikim planlaması dikim-ekim haritasında gösterilmiştir (Çizelge 3.32). Tohum Ekimi (78,52 ha): Proje sahasının 78,52 hektarlık kısmında ve toprak derinliğinin sığ derinlikte (0-30 cm) olduğu alanlarda toprak derinliğinin uygun olduğu mevkilerde ekskavatör ile açılan çukurlara badem tohumu ekimi planlanmıştır ( ve nolu pozlarda hektarda 400 adet ocakta tohum ekimi planlanmıştır). Hektara ekilecek tohum; ve nolu pozda; 2 adet tohum x 400 ocak = 800 adet tohumdur. Hektarda ekilecek badem tohum miktarı kilogram olarak 1 kg da 150 adet tohum bulunmaktadır. Hektardaki tohum miktarı 800 adettir. 800/150= 5,33 kg badem tohumu hektarda ekilecektir. Proje sahasında toplam adet ocakta tohum ekimi yapılacak olup, tesiste toplam kg ve tamamlamada ise kg badem tohumu ekilecektir. Proje alanında badem tohumlarının ekiminde aşağıdaki hususların gözden uzak tutulmaması gerekir: 1. Ekimde kullanılacak badem tohumları sağlıklı, dolgun ve kaliteli olmalıdır. 2. Ekim metodu olarak, ekskavatör ile çukur açımı şeklinde toprak işleme yapılacak 65

77 yerlerde küçük ocak ekimi metodu tercih edilmelidir. 3. Ekim yapılacak ocaklarda en az 30 cm derinlikte toprak işlemesinin yapılması gerekmektedir. Kurak ve yarı kurak yörelerde olabildiğince derin toprak işlemesi yapılmalıdır. 4. Ekim derinliği tohum boyunun 1,5-2 katı olmalıdır. 5. Her ocağa 2 adet tohum atılmalı ve tohumlar yatay olarak yerleştirilmelidir. Bademlerin sivri uçlarının aynı yöne bakacak şekilde ekilmesi, fidanlar arasındaki eşit mesafeleri oluşması için gereklidir. Tohumun üst sivri uç tarafı, aşağı bakacak şekilde yapılacak ekimden kesinlikle kaçınılmalıdır. Çünkü uç tarafı aşağı olacak biçimde ekilecek tohumlardan çıkacak kök ve gövde sürgünleri, kendi doğal yönlerini bulmak için birbirlerine dolanarak ileride fidanların kendi kendilerini boğmalarına yol açacaktır 6. Kuş fare gibi zararlılarının bulunduğu yerlerde tohumlar ekilmeden önce ilaçlanmalıdır. Zararlılara karşı Pomarsol forte ile yada tiksindirici etki yaratmak amacıyla mazotlu suya (100 lt suya 2 lt mazot) batırılmalıdır. Ya da tohumların ekiminden önce kükürtle muamele edilmesinde de yarar görülmektedir. Tohum ekimi planlanan sahada toprak ağır ve orta bünyeli yapıda olduğu için poz no = adet ocak, 1601,2 = adet ocak tamamlamada ise poz no = 1601,1 = adet ocak, 1601,2 = 630 adet ocakta badem tohumu ekilecektir. Bu işlem sonbahar aylarında yapılmalıdır. Bölmelere göre ekim yapılması aşamasında kullanılması gereken fidan ve tohum miktarları ile ekim ve dikim haritası aşağıda verilmiştir (Çizelge 3.33). Yapılacak ağaçlandırma çalışmasının ekonomikliğinin analizinde bölmelere göre kullanılması gereken tohumluk ve fidan miktarları, tedarik maliyetleri ile arazi işleme ve bakım giderleri kullanılarak işlem yapılmıştır. Aynı olarak sağlanan girdi ve hizmetlerin parasal değerlerinin tespitinde yerel piyasa fiyatları üzerinden işlem yapılmış ve sonuç olarak toplam yatırım tutarının parasal ve fiziki olarak analizi yapılmıştır. 66

78 67 Çizelge 3.33 Fidan ve tohum miktarları (Anonim 2013a) Bölme ve Bölmecik Arazi Hazırlığı Faaliyet Türü Kuruluşta Dikilecek ve ekilecek Fidan ve tohum Miktarları Tamamlama Toplam No 873 Türlere Göre Alanı (Ha.) 4,00 6,48 10,50 Dikilece k veya Ekilecek Fidan Türleri Karaçam (Çk) Karaçam (Çk) Badem (Bd) Yaşı 2+0 Enso 2+0 Enso Tohu m Ekimi Paletli traktör + Riper pulluk Badem Tohum Ekimi (Her ocağa 2 adet Tohum) (HA:400 ocak) 301,2 301,4 302,2 302,4 308,3 308,7 306,3 1601,1 1601,2 ha ha ha Ha ha ha Ha ha ocak adet ha ocak adeti 1004,2 1004,4 1009,2 1009,4 (1000 Adet) (1000 Adet) 4,00 8,880 8,880 0,710 1,332 0,107 10,212 0,817 (1000 Adet) (1000 Adet) Fidan + Ocak (1000 Adet) Tohum (kg) Fidan + Ocak (1000 Adet) Tohum (kg) Fidan + Ocak (1000 Adet) Tohum 6,48 7,192 7,192 0,575 1,079 0,086 8,271 0,661 10,50 10, ,200 56,000 0,630 8,400 4,830 64,400 toplam 20,98 4,00 6,48 10,50 10, ,072 20,272 57,285 3,041 8,593 23,313 65, ,35 12,94 Karaçam (Çk) Karaçam (Çk) 2+0 Enso 2+0 Enso 16,15 4,20 45,178 45,178 3,614 6,777 0,542 51,955 4,156 12,94 14,363 14,363 1,149 2,154 0,172 16,517 1,321 toplam 33,29 16,15 4,20 12,94 59,541 59,541 4,763 8,931 0,714 68,472 5, ,50 Karaçam (Çk) 2+0 Enso 1,50 1,665 1,665 0,133 0,250 0,020 1,915 0,153 toplam 1,50 1,50 1,665 1,665 0,133 0,250 0,020 1,915 0, ,14 6,96 Karaçam (Çk) Karaçam (Çk) 2+0 Enso 2+0 Enso 0,94 0,20 2,530 2,530 0,202 0,380 0,030 2,910 0,232 6,96 7,725 7,725 0,618 1,159 0,093 8,884 0,711 toplam 8,10 0,94 0,20 6,96 10,255 10,255 0,820 1,538 0,123 11,793 0, ,50 Karaçam (Çk) 2+0 Enso 1,20 0,30 3,330 3,330 0,266 0,500 0,040 3,830 0,306 toplam 1,50 1,20 0,30 3,330 3,330 0,266 0,500 0,040 3,830 0,306 (kg) 67

79 68 Çizelge 3.33Fidan ve tohum miktarları (devam) Bölme ve Bölmecik Arazi Hazırlığı Faaliyet Türü Kuruluşta Dikilecek ve ekilecek Fidan ve tohum Miktarları Tamamlama Toplam No Türlere Göre Alanı (Ha.) Dikilece k veya Ekilecek Fidan Türleri Yaşı Paletli traktör + Riper pulluk Badem Tohum Ekimi (Her ocağa 2 adet Tohum) (HA:400 ocak) 301,2 301,4 302,2 302,4 308,3 308,7 306,3 1601,1 1601,2 ha ha Ha Ha ha ha ha ha ocak adet ha ocak adeti 1004,2 1004,4 1009,2 1009,4 (1000 Adet) (1000 Adet) (1000 Adet) (1000 Adet) Fidan + Ocak (1000 Adet) Tohum Fidan + Ocak (kg) (1000 Adet) Tohum (kg) Fidan + Ocak (1000 Adet) Tohum (kg) 890 3,95 T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 3,95 3,278 3,278 0,936 0,492 0,140 3,770 1,076 Toplam 3,95 3,95 3,278 3,278 0,936 0,492 0,140 3,770 1, ,30 1,95 T.Sediri (Sd) Kestane (Ks) 2+0 Enso 2,30 1,909 1,909 0,545 0,286 0,082 2,195 0, ,95 2,145 2,145 42,900 0,322 6,435 2,467 49,335 Toplam 4,25 1,95 2,30 2,145 1,909 4,054 43,445 0,608 6,517 4,662 49, ,98 14,22 T.Sediri (Sd) T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 2+0 Enso 4,98 4,133 4,133 1,181 0,620 0,177 4,753 1,358 14,22 11,802 11,802 3,372 1,770 0,506 13,572 3,878 Toplam 19,20 19,20 11,802 4,133 15,935 4,553 2,390 0,683 18,325 5, ,85 Karaçam (Çk) 2+0 Ens o 1,85 2,053 2,053 0,164 0,308 0,025 2,361 0,189 68

80 69 Çizelge 3.33Fidan ve tohum miktarları (devam) 2,62 2,15 5,53 T.Sediri (Sd) T.Sediri (Sd) Kestane (Ks) 2+0 Enso 2+0 Enso 2,62 2,174 2,174 0,621 0,326 0,093 2,500 0,714 2,15 1,784 1,784 0,509 0,268 0,076 2,052 0, ,53 3,041 3,041 60,820 0,456 9,123 3,497 69,943 toplam 12,15 12,15 3,041 4,227 1,784 9,052 62,114 1,358 9,317 10,410 71, ,06 2,00 Karaçam (Çk) T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 2+0 Enso 10,06 11,166 11,166 0,893 1,675 0,133 12,841 1,026 2,00 1,660 1,660 0,474 0,249 0,071 1,909 0,545 toplam 12,06 12,06 12,826 12,826 1,367 1,924 0,204 14,750 1,571 18,12 Karaçam (Çk) 2+0 Enso 18,12 20,114 20,114 1,609 3,017 0,240 23,131 1, ,92 Karaçam (Çk) 2+0 Enso 2,92 1,168 1,168 0,093 0,175 0,014 1,343 0,107 5,77 Kestane (Ks) 2+0 5,77 3,174 3,174 63,480 0,476 9,522 3,650 73,002 toplam 26,81 23,89 2,92 3,174 21,282 24,456 65,182 3,668 9,776 28,124 74, ,95 Karaçam (Çk) 2+0 Enso 9,95 11,045 11,045 0,883 1,657 0,132 12,702 1,015 toplam 9,95 9,95 11,045 11,045 0,883 1,657 0,132 12,702 1,015 69

81 70 Çizelge 3.33Fidan ve tohum miktarları (devam) Bölme ve Bölmecik Arazi Hazırlığı Faaliyet Türü Kuruluşta Dikilecek ve ekilecek Fidan ve tohum Miktarları Tamamlama Toplam No Türlere Göre Alanı (Ha.) Dikilec ek veya Ekilece k Fidan Türleri Yaşı Paletli traktör + Riper pulluk Badem Tohum Ekimi (Her ocağa 2 adet Tohum) (HA:400 ocak) 301,2 301,4 302,2 302,4 308,3 308,7 306,3 1601,1 1601,2 ha ha ha Ha ha ha ha ha ocak adet ha oca k adet i 1004,2 1004,4 1009,2 1009,4 (1000 Adet) (1000 Adet) (1000 Adet) (1000 Adet) Fidan + Ocak (1000 Adet) Tohum (kg) Fidan + Ocak (1000 Adet) Tohum (kg) Fidan + Ocak (1000 Adet) Tohum (kg) 20,49 T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 17,49 3,00 34,013 34,013 9,718 5,102 1,458 39,115 11, ,90 T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 1,50 5,40 5,727 5,727 1,636 0,859 0,245 6,586 1,881 11,17 Badem (Bd) Tohum Ekimi 11,17 11, ,468 59,573 0,670 8,936 5,138 68,509 toplam 38,56 17,49 3,00 1,50 5,40 11,17 11, ,740 44,208 70,927 6,631 10,639 50,839 81,566 3,00 Karaça m (Çk) 2+0 Enso 3,00 6,660 6,660 0,533 0,999 0,080 7,659 0, ,03 T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 2,03 3,370 3,370 0,963 0,506 0,144 3,876 1,107 5,63 T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 4,09 1,54 4,673 4,673 1,335 0,701 0,200 5,374 1,535 toplam 10,66 2,03 3,00 4,09 1,54 8,043 6,660 14,703 2,831 2,205 0,425 16,908 3,256 70

82 71 Çizelge 3.33Fidan ve tohum miktarları (devam) 8,25 Karaçam (Çk) 2+0 Enso 8,25 18,315 18,315 1,465 2,747 0,220 21,062 1, ,15 Karaçam (Çk) 2+0 Enso 6,15 2,460 2,460 0,197 0,369 0,030 2,829 0,227 1,55 T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 1,55 2,573 2,573 0,735 0,386 0,110 2,959 0,845 toplam 15,95 9,80 6,15 23,348 23,348 2,397 3,502 0,360 26,850 2, ,84 Karaçam (Çk) 2+0 Enso 10,35 1,49 26,286 26,286 2,103 3,943 0,315 30,229 2,418 toplam 11,84 10,35 1,49 26,286 26,286 2,103 3,943 0,315 30,229 2, ,11 Karaçam (Çk) 2+0 Enso 2,01 2,10 9,124 9,124 0,730 1,369 0,110 10,493 0,840 toplam 4,11 2,01 2,10 9,124 9,124 0,730 1,369 0,110 10,493 0, ,00 0,60 Karaçam (Çk) T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 2+0 Enso 0,86 2,14 6,660 6,660 0,533 0,999 0,080 7,659 0,613 0,60 0,498 0,498 0,142 0,075 0,021 0,573 0,163 toplam 3,60 0,86 2,14 0,60 7,158 7,158 0,675 1,074 0,101 8,232 0, ,58 7,01 Karaçam (Çk) T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 2+0 Enso 6,19 1,39 16,828 16,828 1,348 2,524 0,202 19,352 1,550 7,01 5,818 5,818 1,662 0,873 0,249 6,691 1,911 toplam 14,59 6,19 1,39 7,01 22,646 22,646 3,010 3,397 0,452 26,043 3,462 71

83 72 Çizelge 3.33 Fidan ve tohum miktarları (devam) Bölme ve Bölmecik No 952 topla m 953 topla m Türlere Göre Alanı (Ha.) 11,10 10,22 Dikilec ek veya Ekilece k Fidan Türleri Yaşı Arazi Hazırlığı Faaliyet Türü Kuruluşta Dikilecek ve ekilecek Fidan ve tohum Miktarları Tamamlama Toplam Paletli traktör + Riper pulluk Badem Tohum Ekimi (Her ocağa 2 adet Tohum) (HA:400 ocak) 301,2 301,4 302,2 302,4 308,3 308,7 306,3 1601,1 1601,2 Ha ha ha Ha ha ha ha ha oca k adet ha ocak adeti 1004,2 1004,4 1009,2 1009,4 (1000 Adet) T.Sediri 2+0 Enso 11,10 9,214 9,214 2,632 1,382 0,395 10,596 3,027 (Sd) Kestane (Ks) ,22 5,621 5, ,420 0,843 16,863 6, ,283 21,32 21,32 5,621 0,000 9,214 14, ,052 2,225 17,258 17, ,310 0,70 19,78 4, ,62 T.Sediri 2+0 Enso 0,70 0,582 0,582 0,166 0,087 0,025 0,669 0,191 (Sd) Kestane (Ks) Kestane (Ks) 2+0 4,15 15,63 10,879 10, ,580 1,632 31,737 12, , ,74 5,214 5, ,280 0,782 15,642 5, ,922 25,22 4,74 4,15 16,33 16,093 0,582 16, ,026 2,501 47,404 19, ,430 Karaça m (Çk) 2+0 Enso 23,62 52,436 52,436 4,195 7,865 0,627 60,301 4,822 (1000 Adet) (1000 Adet) (1000 Adet) Fidan + Ocak (1000 Adet) Tohum (kg) Fidan + Ocak (1000 Adet) Tohum (kg) Fidan + Ocak (1000 Adet) Tohum (kg) 72

84 73 Çizelge 3.33 Fidan ve tohum miktarları (devam) 7,43 Kestane (Ks) 2+0 7,43 4,086 4,086 81,720 0,613 12,258 4,699 93,978 toplam 31,05 23,62 7,43 4,086 52,436 56,522 85,915 8,478 12,885 65,000 98, ,00 8,32 7,73 Karaça m (Çk) Karaça m (Çk) Kestane (Ks) 2+0 Enso 2+0 Enso 16,01 3,99 44,400 44,400 3,553 6,660 0,532 51,060 4,085 8,32 9,236 9,236 0,739 1,385 0,111 10,621 0, ,73 4,252 4,252 85,040 0,638 12,756 4,890 97,796 toplam 36,05 16,01 3,99 16,05 4,252 53,636 57,888 89,332 8,683 13,399 66, , ,33 4,63 5,37 Karaça m (Çk) Karaça m (Çk) Kestane (Ks) 2+0 Enso 2+0 Enso 14,05 1,28 34,032 34,032 2,723 5,105 0,408 39,137 3,131 4,63 5,139 5,139 0,412 0,771 0,062 5,910 0, ,37 2,954 2,954 59,080 0,443 8,862 3,397 67,942 toplam 25,33 14,05 1,28 10,00 2,954 39,171 42,125 62,215 6,319 9,332 48,444 71, ,32 15,76 6,77 Karaça m (Çk) Karaça m (Çk) Kestane (Ks) 2+0 Enso 2+0 Enso 5,32 11,810 11,810 0,946 1,772 0,140 13,582 1,086 15,76 17,494 17,494 1,399 2,624 0,209 20,118 1, ,77 3,723 3,723 74,460 0,558 11,169 4,281 85,629 toplam 27,85 5,32 22,53 3,723 29,304 33,027 76,805 4,954 11,518 37,981 88, ,16 0,30 Karaça m (Çk) Karaça m (Çk) 2+0 Enso 2+0 Enso 7,16 15,895 15,895 1,272 2,384 0,190 18,279 1,462 0,30 0,333 0,333 0,028 0,050 0,004 0,383 0,032 toplam 7,46 7,16 0,30 16,228 16,228 1,300 2,434 0,194 18,662 1,494 73

85 74 Çizelge 3.33 Fidan ve tohum miktarları (devam) Bölme ve Bölmecik No Türlere Göre Alanı (Ha.) Dikilece k veya Ekilecek Fidan Türleri Yaşı Arazi Hazırlığı Faaliyet Türü Kuruluşta Dikilecek ve ekilecek Fidan ve tohum Miktarları Tamamlama Toplam Paletli traktör + Riper pulluk Badem Tohum Ekimi (Her ocağa 2 adet Tohum) (HA:400 ocak) 301,2 301,4 302,2 302,4 308,3 308,7 306,3 1601,1 1601,2 1004,2 1004,4 1009,2 1009,4 Fidan + Ocak Tohum Fidan + Ocak Tohum Fidan + Ocak Tohum ha ha Ha ha ha ha Ha ha ocak adet ha ocak adeti (1000 Adet) (1000 Adet) (1000 Adet) (1000 Adet) (1000 Adet) (kg) (1000 Adet) (kg) (1000 Adet) (kg) 974 7,48 Badem (Bd) Tohum Ekimi 7,48 7, ,992 39,893 0,449 5,984 3,441 45,877 toplam 7,48 7,48 7, ,992 39,893 0,449 5,984 3,441 45,877 0,85 T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 0,85 1,411 1,411 0,403 0,212 0,060 1,623 0, ,49 T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 5,49 4,557 4,557 1,302 0,684 0,195 5,241 1,497 16,89 Badem (Bd) Tohum Ekimi 16,89 16, ,756 90,080 1,013 13,512 7, ,592 toplam 23,23 0,85 5,49 16,89 16, ,968 12,724 91,785 1,909 13,768 14, , ,53 10,07 T.Sediri (Sd) Badem (Bd) 2+0 Enso Tohum Ekimi 1,54 8,99 8,739 8,739 2,497 1,311 0,375 10,050 2,872 10,07 10, ,028 53,706 0,604 8,056 4,632 61,762 74

86 75 Çizelge 3.33 Fidan ve tohum miktarları (devam) toplam 20,60 1,54 8,99 10,07 10, ,739 12,767 56,203 1,915 8,430 14,682 64,633 12,05 T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 12,05 20,003 20,003 5,715 3,000 0,857 23,003 6, ,02 T.Sediri (Sd) 2+0 Enso 12,02 9,977 9,977 2,850 1,497 0,428 11,474 3,278 5,76 Badem (Bd) Tohum Ekimi 5,76 5, ,304 30,720 0,346 4,608 2,650 35,328 toplam 29,83 12,05 12,02 5,76 5, ,980 32,284 39,285 4,843 5,893 37,127 45, ,37 9,58 T.Sediri (Sd) Badem (Bd) 2+0 Enso Tohum Ekimi 1,87 0,50 1,968 1,968 0,562 0,295 0,084 2,263 0,646 9,58 9, ,832 51,133 0,575 7,670 4,407 58,803 toplam 11,95 1,87 0,50 9,58 9, ,968 5,800 51,695 0,870 7,754 6,670 59, ,07 Badem (Bd) Tohum Ekimi 7,07 7, ,828 37,706 0,424 5,656 3,252 43,362 toplam 7,07 7,07 7, ,828 37,706 0,424 5,656 3,252 43,362 Genel Toplam 527,49 42,22 3,00 114,55 20,09 13,15 246,89 87,59 68, , ,215 38, , , , ,632 94, , , ,768 75

87 Toprak İşleme Yöntemi Çizelge 3.34 Fidan türlerine göre tohum ve fidan miktarları (Kümülatif Toplam) (Anonim 2013a) Alanı (Ha) 136,20 Dikilecek Fidan Türleri P Yaşı Kuruluş İçin Gerekli Fidan ve Tohum Miktarı Tohum (kg) Fidan (1000 Ad) Tamamlama İçin Gerekli Fidan ve Tohum Miktarı Tohum (kg) Fidan (1000 Ad) T O P L A M Tohum (kg) Fidan (1000 Ad) 24, ,364 3,628 45,355 27, ,719 96,87 Karaçam E 2+0 8, ,525 1,290 16,129 9, ,654 9,07 (Çk) Ç Enso 0,290 3,628 0,044 0,544 0,334 4, ,14 Toplam 33, ,517 4,962 62,028 38, ,545 36,97 P 17,534 61,370 2,630 9,206 20,164 70,576 Toros Sediri ,57 E 22,426 78,493 3,364 11,774 25,790 90,267 (Sd) Enso 131,54 Toplam 39, ,863 5,994 20,979 45, ,842 6,69 P ,180 7,359 22,077 1, ,257 8,463 68,60 Kestane (Ks) E Çıplak 748,600 37, ,290 5, ,890 43,390 Köklü 75,29 Toplam 895,780 45, ,367 6, ,147 51,852 78,52 Ç 418,811 31,408 62,813 4, ,624 36,119 Badem Tohum 78,52 (Bd) Toplam Ekimi 418,811 31,408 62,813 4, ,624 36, ,49 TOPLAM 1387, , ,136 94, , , ,68 İbreli Türler 153,81 Yapraklı Türler P 41, ,734 6,258 54,560 47, ,294 E , ,018 4,654 27,903 35, ,921 Ç Enso 0,290 3,628 0,044 0,544 0,334 4,172 Toplam 73, ,380 10,956 83,007 83, ,387 P 2+0 Çıplak 147,180 7,359 22,077 1, ,257 8,463 E Köklü 748,600 37, ,290 5, ,890 43,390 Ç Tohum Ekimi 418,811 31,408 62,813 4, ,624 36,119 Toplam 1314,591 76, ,180 11, ,771 87, , , , ,136 94, , ,359 P: Paletli traktör + Riper ile Toprak İşlemesi Yapılan Alanlarda E: Ekskavatör ile buror teras şeklinde Toprak işlemesi yapılan alanlarda Ç: Ekskavatör ile Çukur açımı şeklinde toprak işleme yapılan alanlarda Proje alanında yatırım tutarının tespitinde bazı norm bilgilerin kullanılması zorunlu olmuştur. Bu amaçla kullanılan temel normlar aşağıdaki gibidir: 76

88 1 kg Karaçam tohumdan adet karaçam fidanı 1 kg Toros Sediri tohumundan adet Toros Sediri fidanı elde edilir. 1 kg kestane tohumundan 50 adet kestane fidanı elde edilir. 1 kg bademde 150 adet badem tohumluğu olduğuna dikkat edilir. 1 hektar = adet Karaçam fidanı (paletli traktör + riper ile toprak işlemesi yapılan alanlarda) 1 hektar = adet Karaçam fidanı (ekskavatör ile buror teras şeklinde toprak işlemesi yapılan alanlarda) 1 hektar = 400 adet Karaçam fidanı (ekskavatör ile Çukur açımı şeklinde toprak işleme yapılan alanlarda) 1 hektar = adet Toros Sediri fidanı (paletli traktör + riper ile toprak işlemesi yapılan alanlarda) 1 hektar = adet kestane fidanı (paletli traktör + riper ile toprak işlemesi yapılan alanlarda) 1 hektar = 400 adet badem fidanı (ocak) (ekskavatör ile çukur açımı şeklinde toprak işleme yapılan alanlarda) Özellikle badem tohum ekimi için hektarda 400 adet ekskavatör ile çukur açımı yapılacak olup, toprak işleme planına göre hektar alanda bu işlem gerçekleştirilecektir. Toplam adet ocağa badem tohum ekimi yapılacaktır. Badem tohum ekimi, ocağa ikişer adet tohum ekimi olarak planlanmıştır. Bunun için gerekli olan badem tohum miktarı ise tesis aşamasında; x2 /150 = kg ve tamamlamada ise x 2 / 150 = kg olmak üzere toplam kg olarak tespit edilmiştir. Ağaçlandırma çalışmalarında türlere verilecek aralık x mesafelerin tespiti, ağaçlandırma çalışmalarının başarısı ve koruma açısından önem taşımaktadır. Dikimde kullanılacak fidan ile tohum türleri, aralık x mesafeleri, dikilecek alan miktarları ve hektarda yapılması gereken teras uzunlukları çizelge 3.34 de sunulmuştur. Ekskavatör ile gradoni şeklinde toprak işlemede yapılan 260,04 alanda teraslar 6 şar m ara ile olduğundan hektardaki teras uzunluğu m olarak alınmıştır. 77

89 Ekskavatör ile çukur açımı yapılan 87,59 hektar alanın 78,52 hektarın da toprak sığ yapıda olduğu için toprak derinliğinin uygun olduğu kısımlarda 400 adet ocak olacak şekilde planlama yapılmıştır. Geriye kalan 9,07 hektar ise önceden ağaçlandırma çalışması yapılmış alan olup, sedir fidanları arasındaki boşluklarda hektarda 400 adet çukura karaçam fidanı dikilecek şekilde planlanmıştır. Proje alanında yapılacak dikimde uygulanacak aralık mesafeler aşağıda gösterilmiştir (Çizelge 3.35). Çizelge 3.35 Dikimde uygulanacak aralık mesafeler (Anonim 2013a) Kullanılacak Fidanın Türü Aralık Mesafesi Toplam Dikim ve Ekim Alanı Teras Uzunluğu Hektarda Dikilecek Fidan Adedi (m) (ha) (m) (Adet) Karaçam ( 2+0 Enso) 3 x 1, Karaçam ( 2+0 Enso) 6 x Karaçam ( 2+0 Enso) Toros Sediri (2+0 enso) Toros Sediri (2+0 enso) Kestane (2+0 çıplak köklü) Kestane (2+0 çıplak köklü) Badem (Bd) (tohum ekimi) (ha=400 adet çukur) 3 x x TOPLAM x x (ha=400 adet çukur) Ağaçlandırma alanında yapılacak bakım işleri, dikilen fidanların korunması ve başarısını doğrudan etkilemektedir: Tamamlama: Proje sahasında her türlü toplu kuruma ve % 15 i aşan dağınık kurumalarda tamamlama yapılacaktır. Tamamlama işlemi bir vejetasyon dönemi geçtikten sonraki dikim mevsiminde projede vurgulanan dikim ve ekim tekniği esaslarına uygun olarak aynı tür ve aynı yaşlı fidanlarla ve tohumlarla yapılacaktır. Tamamlama işlemi en geç bir yıl içerisinde bitirilmelidir. Tamamlama işi takvim olarak Şubat ve Mart aylarında ve yukarıda belirtildiği gibi %15 78

90 oranında öngörülmüştür. Proje sahasında tamamlama dikimlerinin ve ekimlerin ortalama % 15 olacağı kabul edilerek tamamlamada kullanılacak fidan sayısı ve tohumluk miktarı aşağıda verilmiştir (Çizelge 8) (Tamamlamada Poz No. 1009,2= adet, Poz No. 1009,4= ibreli fidan, Poz No. 1004,2= 932 adet, Poz No. 1004,4= adet yapraklı fidan dikimi planlanmıştır). Tamamlamada ekimi yapılacak toplam badem tohumu miktarı kg olmaktadır. Proje alanında yapılacak tamamlama çalışmasında badem tohumluğu ekimi Poz No. 1601,1= adet, Poz No. 1601,2 = 630adet, ocak ekimi şeklindedir. Tamamlama birim fiyatları 1,2 katsayısı ile çarpılarak tespit edilmiştir. Tamamlamada adet Karaçam, adet Toros Sediri ve adet kestane fidanı dikilecektir. Ayrıca 78,52 hektar alana adet ocağa badem tohumu ekimi yapılacak ve tamamlamada toplam adet fidan + ocak olacaktır. Tesisin kuruluş amacında belirtilen ve hedeflenen yapılanmaya ulaşılabilmesi, tesisten beklenen faydanın sağlanabilmesi dikimden sonra yapılacak bakımların zamanında, eksiksiz olarak titizlikle gerçekleştirilmesine bağlıdır. Yetişme yöresi şartlarında ekstrem bir durum olmadığı takdirde yapılacak bakımın zamanı ve şekli, dikimi izleyen yıllara göre aşağıda özetlenmiştir: 1. Yıl: Ot Alma + Çapa + Teras Onarımı 1102,2 = adet, 1102,4 = adet, + Tamamlama (1004,2=932 adet fidan, 1004,4= adet fidan, 1009,2= adet fidan, 1009,4= adet fidan dikimi ve 1601,1= adet, 1601,2= 630 adet ocağa badem tohumu ekimi ) + Y.E.Y. bakımı (604,1=1,49 ha, 604,3=0,75 ha, 604,5=1,89 ha) 2.Yıl: Ot Alma + Çapa + Teras Onarımı 1102,2 = adet, 1102,4= adet, + Y.E.Y. bakımı (604,1=1,49 ha, 604,3=0,75 ha, 604,5= 1,89 ha) 3. Yıl: Ot Alma + Çapa + Teras Onarımı 1102,2 = adet, 1102,4 = adet + Y.E.Y. bakımı (604,1=1,49 ha, 604,3=0,75 ha, 604,5= 1,89 ha) 4.Yıl: Proje Sahasının İzlenmesi + Y.E.Y. Bakımı (604,1=1,49 ha, 604,3=0,75 ha, 604,5= 1,89 ha) 79

91 5. Yıl: Proje Sahasının İzlenmesi + Y.E.Y. Bakımı (604,1=1,49 ha, 604,3=0,75 ha, 604,5= 1,89 ha) gerekli görülürse ot alma, çapa ve teras onarımı yapılacaktır Bakım çalışmalarının yeterliliği, proje sahasının genel durumuna bakılarak değerlendirilebilir. İklim koşulları çalışmaları olumsuz etkileyebilir. Bu durumda bir bakım mevsiminde birden fazla bakım yapmak gerekli olabilir. O zaman uygulayıcının yapacağı gözlemler neticesinde belirlenen bakım prensipleri çerçevesinde gerekli işlemler yapılacaktır. Bakım alet ve ekipmanları çalışmalar başlamadan elden geçirilip bakımlı hale getirilmeli, çalışmalar süresince de işçilerin verimliliği ve sağlanacak faydanın önemi göz önüne alınarak sürekli iş görecek aletler sahada hazır bulundurulmalıdır. Dikilen fidanların özellikle ilk yıllarda topraktaki suya ve besin maddeleri ile ısıya ve ışığa ortak olan otsu ve odunsu bitkilere karşı ot alma, çapa işlemleri yapılması gerekli olmaktadır. Yabancı ot alma ve çapa işlemi için en uygun bakım zamanı ilkbahar yağmurlarının hemen ardından, otların çıkıp etrafa yayıldığı zamandır. Otsu bitkiler tohum tutmadan bu işlem bitirilmelidir. Ot alma - çapa ile zararlı otlar uzaklaştırıldığı gibi kapilarite kırıldığı için topraktaki su kaybı da önlenmiş, toprağın havalanması ve su tutma kapasitesi arttırılmış olacaktır. Birinci yıl ot alma ve çapa işlemi fidan kökü zarar görmemesi için dıştan içe doğru yapılacaktır. Fidan kök ve gövdesinin zedelenmesini önlemek için fidanın etrafında 10 cm çapındaki alanda sadece el ile ot alma işlemi yapılacak, çapalama yapılmayarak bu alandaki çatlaklar ve fidan kök boğazındaki açıklık toprak çekilerek giderilecektir. İkinci ve üçüncü yılda ot alma, çapa işlemi fidan etrafından başlanarak dışarı doğru yapılacaktır. Ot alma çapa fidanların etrafında cm eninde 100 cm boyundaki alanda yapılmalıdır. Bu işlemlerin yapılmasında toprağın yerinden taşınmamasına özen gösterilecektir (Çizelge 3.35). Bu işlemlerde kullanılan pozların tanımları, ölçü birimi ve miktarı aşağıdaki gibidir: Poz No Birimi Miktarı 1102, adxyıl 419,146x3= , adxyıl 210,731x3=

92 81 Çizelge 3.36 Proje alanının bakım işlemleri (Anonim 2013a) Bölme Tamamlama Arazi Hazırlığı Faaliyet Türü İŞÇİ İLE BAKIM MAKİNA İLE BAKIM ( İç Taksimat Şebekesinin Bakımı) No. Türlere Göre Alanı Dikilecek veya Ekilecek Tür Adı Toprak Bünyesi Tesisteki Fidan Miktarı Alanı Fidan adeti Paletli traktör+ riper ile toprak işleme 4x4 lastik tekerlekli traktör+ 2soklu riperpuluk ile toprak işleme Ekskavatör ile gradoni şeklinde Toprak işlemesi (Buror Teras) (Teraslar 6 m ara ile) Ekskavatör ile Çukur açımı şeklinde Toprak İşleme (ha= 400 adet) Fidanlar çevresinde işçi ile ot alma, çapa, teras onarımı ( cm eninde 100 cm boyundaki alanda) I.II.ve III. Yıl Yangın Emniyet Yolu Bakımı (5 yıl) 1102,2 1102,4 604,1 604,3 604, (ha) 4,00 Karaçam (Çk) (1000 Adet) ( ha ) (1000 Adet) (ha) (ha) ( ha ) ( ha ) ( ha ) ( ha ) Fidan miktarı (1000 Adet) 8,880 4,00 1,332 4,00 4,00 4,00 8,880 ( ha ) Fidan miktarı (1000 Adet) (ha) (ha) (ha) 873 6,48 Karaçam (Çk) orta 7,192 6,48 1,079 6,48 6,48 7,192 10,50 Badem (Bd) 4,200 10,50 0,630 10,50 10,50 4,200 toplam 20,98 20,272 20,98 3,041 4,00 4,00 6,48 10,50 20,98 20,272 81

93 82 Çizelge 3.36 Proje alanının bakım işlemleri (Anonim 2013a) (devam) ,35 12,94 Karaçam (Çk) Karaçam (Çk) orta 45,178 20,35 6,777 20,35 20,35 20,35 45,178 14,363 12,94 2,154 12,94 12,94 14,363 toplam 33,29 59,541 33,29 8,931 20,35 20,35 12,94 33,29 59, ,50 Karaçam (Çk) orta 1,665 1,50 0,250 1,50 1,50 1,665 toplam 1,50 1,665 1,50 0,250 1,50 1,50 1, Karaçam 1,14 2,530 1,14 0,380 1,14 1,14 1,14 2,530 (Çk) orta Karaçam 6,96 7,725 6,96 1,159 6,96 6,96 7,725 (Çk) toplam 8,10 10,255 8,10 1,538 1,14 1,14 6,96 8,10 10, ,50 Karaçam (Çk) orta 3,330 1,50 0,500 1,50 1,50 1,50 3,330 toplam 1,50 3,330 1,50 0,500 1,50 1,50 1,50 3, ,95 T.Sediri 3,278 3,95 0,492 (Sd) Orta 3,95 3,95 3,278 toplam 3,95 3,278 3,95 0,492 3,95 3,95 3, ,30 T.Sediri 1,909 2,30 0,286 (Sd) Orta 2,30 2,30 1,909 1,95 Kestane 2,145 1,95 0,322 (Ks) hafif 1,95 1,95 1,95 2,145 toplam 4,25 4,054 4,25 0,608 1,95 1,95 2,30 4,25 4, T.Sediri 4,98 4,133 4,98 0,620 4,98 4,133 (Sd) Orta 4,98 T.Sediri 14,22 11,802 14,22 1,770 14,22 11,802 (Sd) Ağır 14,22 toplam 19,20 15,935 19,20 2,390 19,20 4,98 4,133 14,22 11,802 82

94 83 Çizelge 3.36 Proje alanının bakım işlemleri (Anonim 2013a) (devam) Karaçam 1,85 2,053 1,85 0,308 1,85 2,053 (Çk) Ağır 1,85 T.Sediri 2,62 2,174 2,62 0,326 2,62 2,174 (Sd) Ağır 2, T.Sediri 2,15 1,784 2,15 0,268 2,15 1,784 (Sd) Orta 2,15 Kestane 5,53 3,041 5,53 0,456 5,53 3,041 (Ks) Ağır 5,53 toplam 12,15 9,052 12,15 1,358 12,15 2,15 1,784 10,00 7,268 Karaçam 10,06 11,166 10,06 1,675 10,06 11, (Çk) Ağır 10,06 2,00 T.Sediri Orta 1,660 2,00 0,249 2,00 2,00 1,660 toplam 12,06 12,826 12,06 1,924 12,06 2,00 1,660 10,06 11,166 18,12 Karaçam (Çk) Ağır 20,114 18,12 3,017 18,12 18,12 20, Karaçam 2,92 1,168 2,92 0,175 (Çk) Ağır 2,92 2,92 1,168 0,52 5,77 Kestane 3,174 5,77 0,476 (Ks) Ağır 5,77 5,77 3,174 toplam 26,81 24,456 26,81 3,668 23,89 2,92 26,81 24,456 0, ,95 Karaçam 11,045 9,95 1,657 (Çk) Ağır 9,95 9,95 11,045 toplam 9,95 11,045 9,95 1,657 9,95 9,95 11,045 20,49 T.Sediri 34,013 20,49 5,102 (Sd) Ağır 20,49 20,49 20,49 34, ,90 T.Sediri 5,727 6,90 0,859 (Sd) Ağır 6,90 6,90 5,727 0,16 0,45 11,17 Badem 4,468 11,17 0,670 (Bd) Ağır 11,17 11,17 4,468 toplam 38,56 44,208 38,56 6,631 20,49 20,49 6,90 11,17 38,56 44,208 0,16 0,45 83

95 84 Çizelge 3.36 Proje alanının bakım işlemleri (Anonim 2013a) (devam) Karaçam 3,00 6,660 3,00 0,999 3,00 6,660 (Çk) Orta 3,00 3, T.Sediri 2,03 3,370 2,03 0,506 2,03 3,370 0,17 0,23 (Sd) Ağır 2,03 2,03 T.Sediri 5,63 4,673 5,63 0,701 5,63 4,673 (Sd) Ağır 5,63 toplam 10,66 14,703 10,66 2,205 2,03 3,00 5,03 5,63 3,00 6,66 7,66 8,04 0,17 0,23 Karaçam 8,25 18,315 8,25 2,747 8,25 18,315 (Çk) Ağır 8,25 8, Karaçam 6,15 2,460 6,15 0,369 6,15 2,460 (Çk) Ağır 6,15 T.Sediri 1,55 2,573 1,55 0,386 1,55 2,573 (Sd) Ağır 1,55 1,55 toplam 15,95 23,348 15,95 3,502 9,80 9,80 6,15 15,95 23,348 Karaçam ,84 26,286 11,84 3,943 11,84 26,286 (Çk) Orta 11,84 11,84 toplam 11,84 26,286 11,84 3,943 11,84 11,84 11,84 26,286 Karaçam 919 4,11 9,124 4,11 1,369 4,11 9,124 (Çk) Orta 4,11 4,11 toplam 4,11 9,124 4,11 1,369 4,11 4,11 4,11 9,124 Karaçam 3,00 6,660 3,00 0,999 3,00 6,660 (Çk) 945 Orta 3,00 3,00 T.Sediri 0,60 0,498 0,60 0,075 0,60 0,498 (Sd) Orta 0,60 toplam 3,60 7,158 3,60 1,074 3,00 3,00 0,60 3,60 7,158 Karaçam 7,58 16,828 7,58 2,524 7,58 16,828 (Çk) 946 Orta 7,58 7,58 T.Sediri 7,01 5,818 7,01 0,873 7,01 5,818 (Sd) Orta 7,01 toplam 14,59 22,646 14,59 3,397 7,58 7,58 7,01 14,59 22,646 84

96 85 Çizelge 3.36 Proje alanının bakım işlemleri (Anonim 2013a) (devam) ,10 T.Sediri 9,214 11,10 1,382 (Sd) Orta 11,10 11,10 9,214 10,22 Kestane 5,621 10,22 0,843 (Ks) Orta 10,22 10,22 5,621 toplam 21,32 14,835 21,32 2,225 21,32 21,32 14,835 0,70 T.Sediri 0,582 0,70 0,087 (Sd) Orta 0,70 0,70 0, ,78 Kestane 10,879 19,78 1,632 (Ks) Orta 19,78 19,78 10,879 4,74 Kestane 5,214 4,74 0,782 (Ks) hafif 4,74 4,74 4,74 5,214 toplam 25,22 16,675 25,22 2,501 4,74 4,74 20,48 25,22 16, ,62 7,43 Karaçam (Çk) Kestane (Ks) Orta Orta 52,436 23,62 7,865 4,086 7,43 0,613 23,62 23,62 7,43 23,62 52,436 7,43 4,086 toplam 31,05 56,522 31,05 8,478 31,05 56,522 23,62 23,62 7,43 Karaçam 20,00 44,400 20,00 6,660 20,00 44,400 (Çk) Orta 20,00 20, Karaçam 8,32 9,236 8,32 1,385 8,32 9,236 (Çk) Orta 8,32 Kestane 7,73 4,252 7,73 0,638 7,73 4,252 (Ks) Orta 7,73 0,84 0,11 0,45 toplam 36,05 57,888 36,05 8,683 20,00 20,00 16,05 36,05 57,888 0,84 0,11 0,45 85

97 86 Çizelge 3.36 Proje alanının bakım işlemleri (Anonim 2013a) (devam) 15,33 Karaçam (Çk) Orta 34,032 15,33 5,105 15,33 15,33 15,33 34, Karaçam 4,63 5,139 4,63 0,771 4,63 5,139 (Çk) Orta 4,63 Kestane 5,37 2,954 5,37 0,443 5,37 2,954 (Ks) Orta 5,37 toplam 25,33 42,125 25,33 6,319 15,33 15,33 10,00 25,33 42,125 5,32 Karaçam (Çk) Orta 11,810 5,32 1,772 5,32 5,32 5,32 11, Karaçam 15,76 17,494 15,76 2,624 (Çk) Orta 15,76 15,76 17,494 6,77 Kestane 3,723 6,77 0,558 (Ks) Orta 6,77 6,77 3,723 toplam 27,85 33,027 27,85 4,954 5,32 5,32 22,53 27,85 33, ,16 Karaçam 15,895 7,16 2,384 (Çk) orta 7,16 7,16 7,16 15,895 0,30 Karaçam 0,333 0,30 0,050 (Çk) orta 0,30 0,30 0,333 toplam 7,46 16,228 7,46 2,434 7,16 7,16 0,30 7,46 16, ,48 Badem 2,992 7,48 0,449 7,48 2,992 (Bd) ağır 7,48 0,15 toplam 7,48 2,992 7,48 0,449 7,48 7,48 2,992 0,15 0,85 T.Sediri 1,411 0,85 0,212 (Sd) ağır 0,85 0,85 0,85 1, ,49 T.Sediri 4,557 5,49 0,684 (Sd) ağır 5,49 5,49 4,557 16,89 Badem 6,756 16,89 1,013 (Bd) ağır 16,89 16,89 6,756 toplam 23,23 12,724 23,23 1,909 0,85 0,85 5,49 16,89 23,23 12,724 86

98 87 Çizelge 3.36 Proje alanının bakım işlemleri (Anonim 2013a) (devam) ,53 T.Sediri 8,739 10,53 1,311 (Sd) ağır 10,53 10,53 8,739 10,07 Badem 4,028 10,07 0,604 (Bd) ağır 10,07 10,07 4,028 toplam 20,60 12,767 20,60 1,915 10,53 10,07 20,60 12,767 12,05 T.Sediri 20,003 12,05 3,000 (Sd) ağır 12,05 12,05 12,05 20, ,02 T.Sediri 9,977 12,02 1,497 (Sd) ağır 12,02 12,02 9,977 5,76 Badem 2,304 5,76 0,346 5,76 2,304 (Bd) ağır 5,76 0,48 0,10 0,47 toplam 29,83 32,284 29,83 4,843 12,05 12,05 12,02 5,76 29,83 32,284 0,48 0,10 0, ,37 T.Sediri 1,968 2,37 0,295 (Sd) ağır 2,37 2,37 1,968 9,58 Badem 3,832 9,58 0,575 (Bd) ağır 9,58 9,58 3,832 toplam 11,95 5,800 11,95 0,870 2,37 9,58 11,95 5, ,07 Badem 2,828 7,07 0,424 (Bd) ağır 7,07 7,07 2,828 toplam 7,07 2,828 7,07 0,424 7,07 7,07 2,828 Genel Toplam 527,49 629, ,49 94,482 45,22 134,64 179,86 260,04 87,59 294,12 419, ,37 210,731 1,49 0,75 1,89 87

99 Varolan bitki örtüsünün geliştirilmesi Koruma amaçlı olarak bitki örtüsünün geliştirilmesi için söz konusu ağaçlandırma çalışması yapılmaktadır. Proje sahasında mevcut otsu ve odunsu vejetasyonun tamamı korunacaktır. Odunsu türlerden meşe ve boylu ardıçlar yapılacak çalışmaların erozyon kontrolü amaçlı yapılması nedenleri ile korunarak gelişmeleri arttırılacaktır. Enerji ormanı tesisi; proje sahasında enerji ormanı tesis çalışmaları yapılmayacaktır Örme çitler Proje sahasının korunması için örme çit tesisi planlamasına ihtiyaç bulunmamaktadır Otlandırma Proje sahası toprak yapısı ve topografik özellikleri dikkate alınarak otlandırma çalışması yapılmasına gerek görülmemektedir Rüzgâr erozyonu kontrol tedbirleri Proje sahasında rüzgâr erozyonu tehlikesi bulunmadığı için sahada rüzgâr erozyonuna karşı kurulması gereken rüzgâr perdelerine ve koruyucu orman şeritlerine ihtiyaç bulunmamaktadır Oyuntuların tahkimi Su toplama havzasında alınacak önlemlerin aşağıdaki gibi olması gerektiği tespit edilmiştir: 1. Yamaçlarda alınacak önlemler 2. Sel dereciklerinde alınması söz konusu olan önlemler olarak iki bölümde değerlendirilebilir. 88

100 Genel kural yamaçlarda alınacak önlemlerle (ağaçlandırma, teraslandırma, otlandırma, koruma gibi) yüzeysel akım tamamen önlenecek ve dere tabanında oyulma söz konusu olmayacaksa sınaî tesis yapmaya gerek yoktur. Yamaçlarda teraslar yapılıp fidanlar dikildikten 2 yıl sonra halen taban oyulması gösteren sel derecikleri ve sel yarıntıları varsa ve yağışlar sonucu derelerden akan sular oyulmaya neden oluyorsa, dere yataklarının mekanik ve bitkisel önlemlerle stabil hale getirilmesi gerekmektedir. Özellikle yamaç ıslahı yapılacak, yamaç ıslahı yeterli olmazsa oyuntuların tahkimi işine gidilecektir. Proje sahasının toprak yapısı oyulmaya oldukça müsait görülmektedir. Sahada 12 sel dereciğinde oyulma söz konusu olmaktadır. Proje sahasında çalışma yapılacak olan alanın tamamında orta şiddette yüzey erozyonu bulunmaktadır. DSİ Genel Müdürlüğü ile Orman Genel Müdürlüğü arasında Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği Eylem Planı kapsamında yılında imzalanan iş protokolü neticesinde proje sahasındaki derelerde bent yapımı DSİ Genel Müdürlüğü tarafından inşa edilecek ve projede ayrıca taş duvar, eşik, bent gibi koruma yapılarının yapımı söz konusu olmayacaktır Ana ve tali derelerin ıslahı Proje sahasında toprak derinliğinin uygun olduğu yerlere ağaçlandırma ile sel dereciklerinde eşikler yapıldıktan sonra ana ve yan derelere gidecek su miktarları azalacak ve bu sebeple dere tabanlarında taban oyulmaları asgari seviyeye inebilecektir. Bu nedenle ayrıca bir tesise gerek olmayacaktır Harçlı ıslah şekilleri Ana dereler üzerinde harçlı ıslah sekileri ve taban kuşakları gibi tesisler yapmayı gerektirecek bir durum bulunmamaktadır. 89

101 3.2.3 Yardımcı tesisler Çalışma alanında; bekçi evi, fidancı evi, telefon şebekesi ve işçi barakası gibi yardımcı tesislerin yapılmasına gerek görülmemiştir Yol şebekesi Proje sahasının yangına ikinci derecede duyarlı bölge olması nedeni ile söz konusu sahada emniyet yollarının tesis edilmesi gerekli görülmektedir. Tesis edilecek yangın emniyet yolları; a. Yangına ilk müdahale edilecek yer, b. Karşı ateş uygulama hattı, c. Mekanik yangın engeli, d. Ulaşım (sahanın tamamında servis yolu olarak ta kullanıla bilinecektir. (0-40 meyilde kalan kısmı)) Proje sahasında bakım çalışmaları yapılırken en az 5 yıl süre ile projede yapımı planlanan 4,13 hektar yangın emniyet yollarının bakımı yapılacaktır. Yatırım giderlerinde bu süre baz alınmıştır. Aslında bu yolların bakımı tesis işletildiği sürece her yıl yapılmalıdır. Yangın emniyet yollarının ve mevcut toprak yolların bakımı, ölü ve diri örtü tabakasının her yıl yangın mevsimi başlamadan önce 140 HP greyder + bıçak ile yol üzerinden uzaklaştırılarak, üzerinde yanıcı hiçbir materyal bırakmadan mineral toprağın ortaya çıkarılması şeklinde olacaktır (Poz No. 604,1=1,49 ha, 604,3=0,75 ha, 604,5=1,89 ha) Bölmelere göre yapımı planlanan yangın emniyet yollarının ve mevcut toprak yollarının bakımı ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir (Çizelge 3.35): 90

102 3.2.4 Koruma işleri Dikenli tel çit Ağaçlandırılacak ve korunacak alanların dış sınırlarında km. dikenli tel çit ihata tesisi yapılması planlanmıştır. Dikenli tel çit ihata tesisi OGM 184 sayılı Tebliğ esaslarına uygun olarak inşa edilecektir. Tesiste kullanılacak kazıklar yerleşim birimine yakın ve azda olsa hayvancılığın olması nedenleri ile L tipi demir kazıkların kullanımı planlanmıştır. Kazıklar için çukurlar insan gücü ile açılacaktır. Dikenli çit tel dökümü aşağıda verilmiştir (Çizelge 3.36). Toplam km. olan dikenli tel çit ihatasının sınırlaması, yapılacak işler haritasına işlenmiş ve yatırım giderleri de tespit edilmiştir (Çizelge 3.37). Yatırım giderlerinde taşlılık ve eğim dikkate alınarak masrafı saptanmıştır. Çizelge 3.37 Dikenli tel çit (Anonim 2013a) Poz No Birimi Miktarı 1200,4 Km. 50, ,5 Km. 50, ,7 Km. 50, ,10 Km. 50, ,12 Km. 50, ,15 Km. 50,100 Toplam 50, Bekçi ile koruma Proje sahasında bekçi ile koruma yapılmayacaktır. Ayrıca proje sahası Kütahya ili Merkez şehir içi dere havzalarını kapsadığı için proje sahasında ve çevresinde köy tüzel kişiliği bulunmadığından, projede köy tüzel kişiliğince koruma verilmemiştir. Koruma Orman İşletme Müdürlüğü tarafından yapılacaktır. 91

103 4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1 İmkânlar Projenin koordinatörlüğü; Orman Genel Müdürlüğü Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Proje sahasının etüdü yapılarak mühendislik, sosyal durum ve ekonomik getiri olarak durum tespiti yapılmıştır. Mühendislik olarak; yol şebekesi, ağaçlandırma işleri, arazi hazırlığı, bakım ve dere ıslahı yapılacaktır. Sosyal durum olarak; yukarı havzada yaşayan köylüler bulunmakta olup, bu köylüler geçim kaynağı olarak bitkisel üretim ve küçükbaş hayvancılık yapmaktadırlar üst havzadaki orman toprağını mera olarak kullanmaktadırlar. Bitkisel üretim ve hayvancılık faaliyetleri ile geçimini sağlayan dar gelirli vatandaşlar için gelir arttırıcı tedbirler yapılacaktır (Şekil 4.1). Ekonomik getiri olarak; 527,49 hektarlık sahada yapılacak ağaçlandırma çalışması ile alt havzada oluşabilecek taşkın ve sel felaketleri önlenerek tarım alanları ve konut alanlarındaki maddi kayıp en aza indirilecek, sahadaki ağaçlandırma ile ton kuru kütleye sahip çam meşcerelerinin ton karbon depo ettiği ve atmosferden 314,204 ton karbondioksit tutması mümkün olmuştur. 4.2 İhtiyaçlar Proje uygulamalarını teknik yönden koordinatör Kütahya Orman Bölge müdürlüğü, Kütahya Orman İşletme Müdürlüğü elemanlarınca kontrol edilecektir. 4.3 İşbirliği yapılacak kuruluşlar 1982 Anayasası nın 44. ve 169. maddelerinde orman koruma ve erozyon ile ilgili hükümler düzenlemiştir. Anayasası nın 44. maddesinde; Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak ve geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve...amacıyla gerekli tedbirleri alır ve 169. maddesinde; Devlet ormanlarının korunması ve sahalarının geliştirilmesi için gerekli kanunları koyar ve gerekli tedbirleri alır hükmü bulunmaktadır. Diğer yandan ülkemizin taraf olduğu uluslararası 92

104 sözleşmeler (Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi) bulunmaktadır yılında 4122 sayılı Milli Ağaçlandırma Ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu yürürlüğe girmiştir Sayılı Kanun ile kamu kurum ve kuruluşları, gönüllü kuruluşlar ve benzeri teşekküller ile büyük işletmelere ağaçlandırma ve erozyonla mücadele konusunda çeşitli görevler verilmiştir. Görev verilen kuruluşlardan Orman ve Su İşleri Bakanlığı 4122 Sayılı Kanundan aldığı yetkiyle Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Eylem Planı hazırlamıştır. Bu plan doğrultusunda Orman Genel Müdürlüğü ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü arasında tarihinde imzalanan iş bölümü protokolü ile yan derelerin ıslahı yapılacaktır. Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü ile Kütahya İŞKUR Müdürlüğü arasında yapılan protokol, İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu onayıyla Toplum Yararına Çalışma Programı (TYÇP) (İşsizliğin yoğun olduğu dönemlerde veya yerlerde doğrudan veya yüklenici eli ile toplum yararına bir iş ya da hizmetin gerçekleştirilmesi özellikle istihdamında zorluk çekilen işsizlerin çalışma alışkanlık ve disiplininden uzaklaşmalarını engelleyerek işgücü piyasasına uyumlarını gerçekleştirmek ve bunlara geçici gelir desteği sağlamak amacıyla İŞKUR tarafından uygulanan programlar) kapsamında proje sahasında bulunan dar gelirli vatandaşlara gelir desteği sağlamak amacıyla işgücü temininin TYÇP ile sağlanması ve işgücü temini için daha faydalı olacaktır. Ağaçlandırma Şube Müdürlüğü ile yukarı havzadaki yerel halk arasında protokol yapılarak bu alanda gelir getirici Köy Ormanı oluşturulması, yapılması dar gelirli yerel halk için önemli bir ekonomik getirinin sağlanmasına imkan vermektedir. 4.4 Yatırım giderleri Proje giderlerinin hesaplanmasında 2013 yılında Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğünce yayınlanan Ağaçlandırma, Toprak Muhafaza, Mera Islahı, Kavak Ağaçlandırması, Fidanlık, Etüt Proje Çalışmalarına Ait Birim Fiyat Cetvelleri ndeki fiyatlar esas alınmıştır (Anonim 2013d). İncelenen sahada yapılacak çalışmalar, yatırım giderleri cetveli aşağıda verilmiştir (Çizelge 4.1). Buna göre sahada yapılacak işlere ait yatırım giderlerinin toplamı ,50 TL olarak hesaplanmıştır (Şekil 4.1). 93

105 SORUN ANALİZİ MÜHENDİSLİK ANALİZ SOSYAL YAPI ANALİZİ EKONOMİ DURUMU SORUNUN BELİRLENMESİ ÇÖZÜM YOLLARI MÜHENDİSLİK İŞLER SOSYAL PLANLAMA KAYNAK TEMİNİ ÇÖZÜM İÇİN İŞ BİRLİĞİ KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİ PROTOKOLÜ Yapılacak İşler İçin Protokol İşgücü Temini İçin Protokol KURUMLAR ARASI İŞ BÖLÜMÜ Protokolle Belirlenen İşler Şekil 4.1 İş akış şeması 94

106 95 Çizelge 4.1 Yatırım giderleri (Anonim 2013a) Tür ve Ekotip Bölme ve Bölmecik No Sıra No Poz No İ ş i n Ç e ş i d i (Tarifi) Birimi Miktarı Birim Fiyatı (TL) TUTARI (TL) İÇ TAKSİMAT ŞEBEKESİNİN TESİSİ : Araziye aplike edilmiş bölme veya bölmecik sınırlarından geçen 6-15 m (10 m) genişliğindekiyangın emniyet yollarının HP paletli traktör+bıçakla yapılması (aplikasyon dahil). 101 Bozuk koru, bozuk baltalık veya bunların kombinesiolan sahalarda yangın emniyet yollarının yapımı 1 101,1 Meyili % 0-20, örtü kapalılığı % 60 a kadar olan sahalarda Ha 1,49 565,59 842, ,3 Meyili % 21-40, örtü kapalılığı % 60 a kadar olan sahalarda Ha 0,75 730,71 548, ,5 Meyili % 41-60, örtü kapalılığı % 60 a kadar olan sahalarda Ha 1,89 909, ,65 YANGIN EMNİYET YOLU TOPLAMI 4, , TOPRAK İŞLEME Meyil ve mikro topografyanın makineli çalışmaya uygun olduğu sahalarda, toprağın HP paletli traktörle çekilen kaz ayaksız 2 li veya 3 lü riper ile cm derinlikte tesviye eğrilerine paralel olarak tam alanda işlenmesi. Bünyesindeki kil+toz oranı %60 dan fazla olan topraklar ağır bünyeli olarak değerlendirilecektir. 301 İkili riperle alt toprak işlemesi Meyil ve mikro topografyanın makineli çalışmaya uygun olduğu sahalarda toprağın işlem derinliğinde yarı ayrışmış veya yumuşamış anakayanın toprak derinliğini kısıtlayan sert ve yatay bir tabakanın bulunduğu ve/veya ağır bünyeli toprakların 2 li riperle cm derinliğinde işlenmesi (2 m aralıkla yapılan 2 liriper çalışmalarında ikinci geçiş ilk riperlemenin ortasından yapılacaktır.) Meyili % 20 den az, çakıl ve blok taşlılığın % 25 ve daha fazla Ha olduğu sahalarda 42,22 799, ,89 Meyilin % 21-40, çakıl ve blok taşlılığın % 25 ve daha fazla olduğu sahalarda Ha 3,00 925, ,21 95

107 96 Çizelge 4.1 Yatırım giderleri (Anonim 2013a) (devam) İKİLİ RİPERLE ALT TOPRAK İŞLEME TOPLAMI Ha 45, , Üçlü Riperle Alt Toprak İşlemesi Meyil ve mikro topografyanın makineli çalışmaya uygun olduğu sahalarda toprağın anakayanın toprak derinliğini kısıtlamadığı, sert ve yatay tabakanın bulunmadığı ve/veya orta ve hafif bünyeli toprakların 3 lü riperle cm derinliğinde işlenmesi Meyili % 20 den az, çakıl ve blok taşlılığın % 25 ve daha fazla olduğu sahalarda Ha 114,55 589, , Meyilin % 21-40, çakıl ve blok taşlılığın % 25 ve daha fazla olduğu sahalarda Ha 20,09 678, ,08 ÜÇLÜ RİPERLE ALT TOPRAK İŞLEME TOPLAMI Ha 134, ,32 MAKİNALI ALT TOPRAK İŞLEME TOPLAMI , Gradoni şeklinde toprak işlemesi (Paletli traktör+riper ile alt toprak işlemesi yapılan 179,86 hektar alanda) Meyili % 30 a kadar olan sahalarda; HP. 4 x 4 lastik tekerlekli traktörle çekilen 2 sokluriper pulluk ile tesviye eğrilerine paralel, bir geçişte cm derinlikte cm genişlikte, gradoniler şeklinde toprak işlemesi Tam alanda Paletli Traktör + riperle alt toprak işlemesinin 503 yapıldığı sahalarda teras formu vermek amacıyla toprak işlemesi (ha da=3330 m Teras), (179,86 ha alanda) ,2 Taşlılığın % 25 ten fazla olduğu ağır bünyeli topraklarda Km 150, , , ,4 Taşlılığın % 25 ten fazla olduğu orta ve hafif bünyeli topraklarda Km 488, , ,47 179,86 hektar alanda Paletli traktör+ Riper ile Alt toprak işlemesi yapılan sahalarda teras formu Km 638,936 vermek amacıyla Toprak İşleme Toplamı Ekskavatör ile Çukur Şeklinde Toprak İşlemesi (87.59 hektar Alanda Hektarda 400 adet) Paletli veya lastik tekerlekli ekskavatör ile 100 cm uzunluğunda, cm genişlik ve derinlikte proje maksadına uygun aralık x mesafede toprak işlemesi, açılan çukurun doldurulması (meyilin %20 yi geçtiği alanlarda 1,13 zorluk katsayısı, ekskavatörün çukur açılacak noktalara gidiş gelişini zorlaştırıcı boyutta engellerin bulunması durumunda, söz konusu durumun ilgili komisyon marifeti ile tespiti durumunda 1.3 katsayısı, uygulanacaktır). Profil taşlılığının % 25 den fazla, diri örtü köklerinin sahayı kaplama oranının % 60 dan az olduğu yerlerde 66144,50 Adet , ,80 96

108 97 Çizelge 4.1 Yatırım giderleri (Anonim 2013a) (devam) Ekskavatör ile Çukur Şeklinde Toprak İşlemesi Toplamı ,80 Ekskavatörle gradoni şeklinde toprak işlemesi 308 (Buror Teras) (260,04 hektar alanda) Paletli traktör ile toprak işlemesi yapılmayan alanlarda,enaz 24 HP gücünde, aks genişliği maksimum 170 cm olan ekskavatör ile cm genişliğinde, cm derinliğinde şeritler halinde yan kazı şeklinde alt toprak işlemesi yapılması, şeridin üst sınırından yukarı kısmındaki toprağa kırıntı bünye vererek kazı yapılmış şerit üzerine toprak çekilmesi, böylece cm derinlik, cm genişlikte içeriye doğru % eğim olacak şekilde teras formu verilerek toprak işlemesi yapılması (Aplikasyon hariç) Meyilin % 0-40, profil taşlılığının % 25 den fazla, diri örtü köklerinin sahayı kaplama oranının % 60 dan az olduğu Km 21, , ,26 yerlerde (13,15 hektar alanda) 110 Meyilin % 41-60, profil taşlılığının % 25 den fazla, diri örtü köklerinin sahayı kaplama oranının % 60 dan az olduğu yerlerde (246,89 hektar alanda) Km 411, , ,56 Ekskavatörle gradoni şeklinde toprak işlemesi Toplamı 432, ,82 MAKİNALI TOPRAK İŞLEME TOPLAMI ,54 FİDAN VE TOHUM BEDELİ ( TESİSTE) 2+0 Enso Tipi Kaplı Karaçam (Çk) Fidanı 1000 Adet 413, , , Enso Tipi Kaplı Toros Sediri (Sd) Fidanı 1000 Adet 139, , , Çıplak Köklü Kestane (Ks) Fidanı 1000 Adet 45, , ,75 Badem (Bd) Tohumu Kg 418,811 7, ,68 TESİSTE FİDAN VE TOHUM BEDELİ TOPLAMI ,43 97

109 98 Çizelge 4.1 Yatırım giderleri (Anonim 2013a) (devam) 1000 FİDAN DİKİMİ VE TOHUM EKİMİ (TESİSTE) 1002 Fidanların sahada dağıtımı Ağaçlandırma sahasına getirilmiş çıplak köklü,tüplü ve kaplı fidanların saha içinde taşınarak işçilerle dikim çukurlarına dağıtılması Eğimi % 40 dan fazla olan sahalarda 1.3, diri örtü yoğunluğunun % 40 dan fazla olduğu sahalarda 1.3, tamamlama dikimlerinde ve hektardaki fidan adedinin 600 den az olduğu durumlarda 1.2 katsayısı uygulanacaktır. (zorluk katsayıları birden fazla kullanılabilecek olup, hesaplamalar yüzde artışların toplamı ile elde edilen katsayının ilgili poz ile çarpımı şeklinde yapılacaktır.) m mesafeye kadar çıplak köklü yapraklı fidanların ,2 dağıtımı Adet 45,089 5,24 236, ,4 200 m mesafeye kadar ensov.b. tipli kaplı fidanların dağıtımı 1000 Adet 553,380 15, ,81 Fidan Dağıtım Toplamı 9046,08 30 cm çapında, 40 cm derinliğinde çukur açılması ve açılan 1004 çukura çıplak köklü yapraklı fidan dikimi. (Tamamlama dikimlerinde birim fiyatlara 1.2 katsayısı uygulanır) ,2 Ağır bünyeli, % 25 ve daha fazla taşlı topraklarda , ,4 Orta ve hafif bünyeli, % 25 ve daha fazla taşlı topraklarda 1009 Çukur açılması, açılan çukura Ayık ve Enso tipi kaplı fidan dikimi. (Tamamlama dikimlerinde birim fiyatlara 1.2 katsayısı uygulanır) ,2 Ağır bünyeli, % 25 ve daha fazla taşlı topraklarda ,4 Orta ve hafif bünyeli, % 25 ve daha fazla taşlı topraklarda Adet 6, Adet 1000 Adet 1000 Adet 38, ,73 178, ,58 374, , , , , ,68 98

110 99 Çizelge 4.1 Yatırım giderleri (Anonim 2013a) (devam) OCAKLAR HALİNDE TOPRAK İŞLEMESİ VE 1600 TOHUM EKİMİ Arazi hazırlığı makine veya işçi gücü ile yapılan sahalarda 1601 Tohum ekimi Ocaklar halinde ve her ocakta 2-3 adet olmak üzere iri taneli tohum ekilmesi (karaçam, kızılçam, ardıç, meşe, badem, kestane, ceviz, vb.) (tohum bedeli hariç) 345 Ağır bünyeli veya çok taşlı topraklarda ocaklar halinde meşe, ,1 badem, kestane, ceviz vb.tohum ekimi Ocak 27, , , Orta veya hafif bünyeli topraklarda ocaklar halinde meşe, ,2 4, ,25 badem, kestane, ceviz vb.tohum ekimi Ocak 589,05 TESİSTE FİDAN DİKİM ve TOHUM EKİMİ TOPLAMI , BAKIM ÇALIŞMALARI 604 Yangın emniyet yollarının bakımı Tesis edilmiş yangın emniyet yollarında paletlitraktör veya greyder bıçağı ile ot ve sürgünlerin yüzeyden temizlenmesi ve tesviye yapılması (5 Yıl) 172 Meyili % 20 den az, örtü yoğunluğunun % 60 a kadar olduğu 604,1 sahalarda ha 5x1.49 = , , Meyili % 21-40, örtü yoğunluğunun % 60 a kadar olduğu 604,3 sahalarda ha 5x0.75 = , , Meyili % 41-60, örtü yoğunluğunun % 60 a kadar olduğu 604,5 sahalarda ha 5x1.89 = , ,73 Y.E. Yollarının Bakım Toplamı 8671, BAKIM ÇALIŞMALARI Arazi hazırlığı makine veya işçi gücü ile yapılan sahalarda Fidanlar çevresinde işçi ile ot alma-çapa-teras onarımı( cm eninde 100 cm boyundaki alanda) 272 Orta ve hafif bünyeli topraklarda, ot yoğunluğunun% 40 dan 1102, x 3 = 259, , ,4 fazla olduğu sahalarda Ağır bünyeli topraklarda,ot yoğunluğunun % 40 dan fazla olduğu sahalarda Adet 1000 Adet x 3 = , ,12 99

111 100 Çizelge 4.1 Yatırım giderleri (Anonim 2013a) (devam) FİDAN BAKIMI TOPLAMI ,26 FİDAN VE TOHUM BEDELİ (TAMAMLAMADA) 2+0 Enso Tipi Kaplı Karaçam (Çk) Fidanı 1000 Adet 62, , , Enso Tipi Kaplı Toros Sediri (Sd) Fidanı 1000 Adet 20, , , Çıplak Köklü Kestane (Ks) Fidanı 1000 Adet 6, , ,25 Badem (Bd) Tohumu Kg 62,813 7,00 439,69 TAMAMLAMADA FİDAN VE TOHUM BEDELİ TOPLAMI 38714,74 FİDAN DİKİMİ VE TOHUM EKİMİ 1000 (TAMAMLAMADA) 1002 Fidanların sahada dağıtımı Ağaçlandırma sahasına getirilmiş çıplak köklü,tüplü ve kaplı fidanların saha içinde taşınarak işçilerle dikim çukurlarına dağıtılması m. mesafeye kadar çıplak köklü yapraklı fidanların x5.24 = 1002,2 dağıtımı Adet 6, , m. mesafeye kadar ensov.b. tipli kaplı fidanların x15.92 = 1002,4 dağıtımı Adet 83, ,43 30 cm çapında, 40 cm derinliğinde çukur açılması ve açılan 1004 çukura çıplak köklü yapraklı fidan dikimi. (Tamamlama dikimlerinde birim fiyatlara 1.2 katsayısı uygulanır) ,2 Ağır bünyeli, % 25 ve daha fazla taşlı topraklarda x573.34= Adet 0, , ,4 Orta ve hafif bünyeli, % 25 ve daha fazla taşlı topraklarda x518.73= 5,831 Adet , Çukur açılması, açılan çukura Ayık ve Enso tipi kaplı fidan dikimi. (Tamamlama dikimlerinde birim fiyatlara 1.2 katsayısı uygulanır) ,2 Ağır bünyeli, % 25 ve daha fazla taşlı topraklarda 1000 Adet 26, x383.58= ,48 100

112 101 Çizelge 4.1 Yatırım giderleri (Anonim 2013a) (devam) ,4 Orta ve hafif bünyeli, % 25 ve daha fazla taşlı topraklarda OCAKLAR HALİNDE TOPRAK İŞLEMESİ VE 1600 TOHUM EKİMİ Arazi hazırlığı makine veya işçi gücü ile yapılan sahalarda 1601 Tohum ekimi Ocaklar halinde ve her ocakta 2-3 adet olmak üzere iri taneli tohum ekilmesi (karaçam, kızılçam, ardıç, meşe, badem, kestane, ceviz, vb.) (tohum bedeli hariç) Ağır bünyeli veya çok taşlı topraklarda ocaklar halinde meşe, ,1 badem, kestane, ceviz vb.tohum ekimi Orta veya hafif bünyeli topraklarda ocaklar halinde meşe, , , , , , Adet 56, x347.48= , Ocak 4, ,83 635, , ,25 badem, kestane, ceviz vb.tohum ekimi Ocak 88,36 TAMAMLAMADA FİDAN DİKİM VE TOHUM EKİMİ TOPLAMI 42397,40 BAKIM ÇALIŞMALARI TOPLAMI , DİKENLİ TEL ÇİT İHATASI Eşit kollu (L) veya (T) profil demirçit direği bedeli (Kol uzunlukları 4 cm, kalınlık 4 mm,boy 150 cm, 4 delikli veya kancalı, dip kısmında çapraz destek (ankraj) kaynaklı, antipas boyalı, sahaya taşınması dahil, 275 adet) TSEK 1113E.N belgeli galvanizli dikenli tel bedeli (sahaya taşınması dahil) Beton, L ve T profil demir çit direği dikenli tel bağlantısı için galvanizli inşaat teli bedeli (5 Kg/Km) Tel çit direkleri için 30 cm çapında,40-50 cm derinliğinde çukur açılması (275 adet). Profil taşlılığının % 50 den fazla olduğu topraklarda 1.4 katsayı uygulanır. (L) veya (T) profil demir çit direklerin sahada dağıtılması, açılan çukurlara taşla sıkıştırılarak tespiti. (Meyilin % 40 dan fazla olduğu sahalarda 1.3 katsayısı uygulanır) Dikenli telin çit direklere tespiti ve gerilmesi (Meyilin % 40 dan fazla olduğu sahalarda 1.3 katsayısı uygulanır) Km 50, , ,02 Km 50, , ,29 Km 50,100 11,75 588,68 Km 50, , ,61 Km 50, , ,73 Km 50, , ,79 101

113 102 Çizelge 4.1 Yatırım giderleri (Anonim 2013a) (devam) DİKENLİ TEL ÇİT İHATA TOPLAMI Km 50, ,11 PROJE YATIRIM GİDERLERİ İÇ TAKSİMAT ŞEBEKESİ TESİS TOPLAMI 3110,41 TOPRAK İŞLEME TOPLAMI ,54 TESİSTE FİDAN VE TOHUM BEDELİ TOPLAMI ,43 TESİSTE FİDAN DİKİMİ VE TOHUM EKİMİ TOPLAMI ,52 BAKIM TOPLAMI ,49 DİKENLİ TEL ÇİT İHATA TOPLAMI ,11 PROJE YATIRIM GİDERLERİ GENEL TOPLAMI ,50 102

114 4.5 Ağaçlandırma alanı karbon emisyonu ve ekonomisi üzerine hesaplamalar 21. yüzyılın son çeyreğinde ülkemizde ve dünyada sanayileşme ve hızlı nüfus artışı çevreyi olumsuz yönde etkilemiştir. Doğal kaynakların aşırı kullanımından dolayı tahrip edilmesi canlıların yaşam alanlarını kısıtlarken, ekosistemlerin ve bu bağlamda orman ekosistemlerinin çevre ve topluma sağlamış olduğu faydalar daha fazla ön plana çıkmıştır. Orman arazileri; odun üretimi, yaban hayatı barınağı, su üretimi, erozyon kontrolü gibi birçok işleviyle birlikte karbon emisyonunu indirgeyerek sera gazları etkisi ve dolayısıyla küresel iklim değişiminin olumsuz etkilerinin azalmasında da önemli rol üstlenmektedir. Araştırmada Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü Kütahya Şehir İçi Yan Dereleri Yukarı Havza Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü Uygulama Projesi ağaçlandırma alanında dikilen kızılçam ağaçları karbon emisyonu ve ekosistem açısından analiz edilmiştir. Bu hesaplamalarda kızılçam kuru odun kütlesindeki karbon miktarı; 1 kg kızılçam odununun bağladığı karbondioksit (CO 2 ) miktarı ve karbon fiyatı esas alınarak işlem yapılmıştır. Yeryüzünde tüm bitkiler tarafından tutulan karbonun % 75 i ormanların yeşil bünyesinde depolanmaktadır. Tahminlere göre 1860 yılından bu yana yeryüzünde arazi kullanımındaki değişimler sonucu 150 ile 250 milyon ton karbonun atmosfere salındığı tahmin edilmektedir. İncelenen proje alanında CO 2 in atmosferde gaz halinden oduna dönüştürme reaksiyonunun bazı ormancılık parametreleri (idare süresi, faiz oranı, biyokütle miktarı ve alan) açısından değerlendirilmesi yapılarak kızılçam ormanlarının CO 2 bağlama ve ekonomik değere dönüştürme çalışmaları; proje geliştirme ve değerleme bağlamında ele alınmıştır. Görücü ve Eker (2009) in bildirdiğine göre Nordhaus un (1991) küresel ısınmaya neden olan sera gazlarının etki oranları ile bunların emisyon kaynaklarını dikkate alınarak söz konusu proje sahasında yapılacak ağaçlandırma ve toprak muhafaza çalışmasının tutması beklenen karbon miktarı tahmin edilmiş ve daha sonra ekonomik değerlendirme yapılmıştır (Çizelge 4.2). 103

115 Çizelge 4.2 Sera gazları etki oranları ve emisyon kaynağı Sera Gazlar Etki Oranları (%) Emisyon Kaynağı Karbondioksit 53,2 En Çok Fosil Yakıtlar Metan 17,3 Çeşitli Biyolojik ve Tarımsal Faaliyetler Kloroflorokarbon 21,4 Endüstriyel Üretim Azot Oksitleri 8,1 Enerji ve Gübre Kullanımı Toplam 100,0 Görücü ve Eker (2009) in bildirdiğine göre Cairns ve Meganck (1994) tarafından bazı ekosistemlerin karbon depolama kapasiteleri aşağıda verilmiştir (Çizelge 4.3): Çizelge 4.3 Bazı ekosistemlerin karbon depolama kapasiteleri Ekosistem Karbon Depolama (t C/ha) Tropikal Ormanlar 220 Ilıman Ormanlar 150 Kuzey Ormanları 90 Çayır ve Meralar 15 Tarım Alanları Araştırma materyali ve yöntemleri Araştırmada Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü Kütahya Şehir içi Yan Dereleri Yukarı Havza Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü Uygulama Projesi içinde yer alan kızılçam meşcereleri karbon emisyonu ve ekonomisi açısından analiz edilmiştir. Söz konusu meşcerelere ait saha döküm bilgileri aşağıda verilmiştir (Çizelge 4.40). Analizde kullanılan parametrelerin en önemlileri kuru odun kütlesindeki karbon miktarı, 1 kg odunun bağladığı CO 2 miktarı ve karbon fiyatıdır. Ayrıca aşağıda verilen fotosentez denkleminden faydalanılarak işlem yapılmıştır (Görücü ve Eker 2009): Md x Nc x Rc 104

116 Burada; Md:1 kg kuru odun kütlesi ağırlığı, Nc: 1 kg kuru odun kütlesindeki karbon miktarı (0,45) ve Rc: 44 atomik kütle birimine sahip CO 2 in 12 atomik kütle birimine sahip karbona oranı 44/12 = 3,66 olarak bulunmuştur. Formül ile 1 kg odun kütlesinde bağlanan CO 2 miktarı 1,65 kg çıkmaktadır. Bununla birlikte bağlanan CO 2 in bugünkü ekonomik değerini hesaplayabilmek üzere; idare süresi, faiz oranı, karbon fiyatının girilerek, bağlanan co 2 in bugünkü net değeri bulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada üzerinde durulan nokta, kuru madde ağırlığı ve karbonun odun dönüşüm oranları yönünden fiyatlandırmadır. Verimli orman alanları aşağıda verilmiştir (Çizelge 4.4): Çizelge 4.4 Verimli orman alanları Meşçere Hektardaki Hektardaki Ağaç Türleri ve Alanı (ha) Tipi Servet (m³) Artım (m³) Karışım Oranları Çkc1 9,00 67,273 3,484 Karaçam (100) Çkc2-E 11,00 59,474 2,108 Karaçam (100) Çkb3 5,50 103,681 4,386 Karaçam (100) Toplam 527,49 Görücü ve Eker (2009) in bildirdiğine göre Kalıpsız (1982) odunun kuru kütle ağırlığı çam türleri için hektarda 5-8 ton arasında değiştiğini ifade etmiştir (Çizelge 4.5): Çizelge 4.5 Ormanlar ile diğer bitki topluluklarının üretim güçlerinin karşılaştırılması (yıllık en yüksek bitkisel kuru madde ağırlığı ton/ha) Bitki Yıllık Üretim Yıllık Üretim Bitki Topluluğu Topluluğu (Ton/ha) (Ton/ha) Ladin 8-14 Ilıman Bölge Ormanı 13 Kayın 7-12 Kuzey İbreli Ormanı 8 Çam 5-8 Bahçe ve Tarla Bitkileri 6,5 Şeker Pancarı 12 Ilıman Bölge çayırlıkları 5 Hububat 4-10 Dağlık Meralar 1,4 Patates 4-8 Orman Gülü Alanları 2 105

117 Verilerin analizi ve araştırma sonuçlarının değerlendirilmesi Araştırma alanındaki kızılçam meşcerelerinin tamamı üçüncü bonitede olup 527,49 hektar alanda bulunmaktadır. Literatürde verilen referans veriler kullanılarak dördüncü yaş sınıfındaki kızılçam meşcerelerinin kapladığı alanın 527,49 hektar olduğu görülmektedir. Kızılçam hâsılat tablosunda hektardaki ortalama servet 436m³ olduğu ve sonuç olarak 527,49 hektarlık deneme alanında kızılçam dikili ağaç serveti: 436 x 527,49= m³ olması gerektiği tespit edilmiştir (Çizelge 4.6). Çizelge 4.6 Kızılçam hasılat sonuçları Yaş (yıl) Üst Boy (m) Orta Çap (m²/ha) Hacim (cm) Ortalama Yıllık Artım (m³/ha) Kuruyan Hacim Genel Hacim İbrelilerde tepe tacı gövde hacminin % 20 sini oluşturmuş ve karbon hesaplamalarında bu % 20 lik tepe tacı hacminin dikili gövde servetine eklenmesi gerekmektedir. Bunu eklemek amacıyla 1,2 çarpanı dikili gövde servetiyle çarpılır ve toplam tepe tacıyla birlikte toplam yeşil servet değeri bulunur. Buna göre x 1,2= m³ bu çarpana dallar ve tepe çarpanı da denir. İbrelilerde kök odun miktarı dikili ağaç servetinin % 15 ini oluşturduğundan toplam yeşil servet 1,15 ile çarpılarak toplam ağaç hacmi elde edilecektir. Araştırma sonuçlarına göre toplam hacim; x 1,15= m³ olacaktır. Toplam biyokütlenin kuru ton ağırlığını bulmak için de toplam yeşil servet değeri ibreliler için 0,6 ile çarpılır. Daha sonra tüm ağaç hacminin toplam kuru biyokütlesi ibreliler için 0,6 çarpanı kullanılarak ton birimiyle hesaplanır (IPCC 1990) x 0,6= m³). Bu aşamalardan sonra depo edilen karbon miktarını bulmak için Yukarıda verilen formülden faydalanarak toplam kuru biyokütle 0,45 ile çarpılır. Sonuç olarak karbon miktarı; x 0,45= ton olarak tespit edilmiştir. 106

118 Atmosferden tutulan CO 2 miktarı ise yine yukarıda verilen formüldeki 3,66 kütle çevirim faktörü kullanılarak ton cinsinden hesaplanır. Buna göre toplam CO 2 miktarı; x 1,65= ton olacaktır (Çizelge 4.7) Çizelge 4.7 Tutulan toplam karbon ve karbondioksit miktarı Kçam (yıl) Alan (ha) Hacim (m³/ha) Top Gövde (m³) Top Yeşil Servet (m³) Top Ağaç Hacmi (m³) Top Kuru Biokütle (Ton) Top C Miktarı (Ton) Toplam CO 2 Miktarı (Ton) , , , , ,42 785, ,204_ Tutulan karbondioksitin parasal değerini ortaya çıkarmak amacıyla karbonun uluslararası platformda değeri ile ilgili araştırmalardan yararlanılmıştır. Görücü ve Eker (2009) in bildirdiğine göre 1996 yılında düzenlenen iklim değişimi üzerine Hükümetlerarası Panel (IPCC 1990) ye göre karbonun değeri 5 ile 12 $/tc arasında olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca İngiltere Hükümeti Ekonomi Servisi (GES) nin 2002 yılında yaptığı Estimating the Social Cost of Corbon Emissions adlı araştırması bu değerin 35 ile 140 $/tc arasında değişebileceği ifade edilmektedir. Çalışma iklim değişikliğinin şiddetinin artacağını varsayarak söz konusu değeri her yıl 1 $ arttırılabileceğini de varsaymaktadır. Ülkemizde karbon fiyatının oluşmaması ve pazarının bulunmamasından dolayı karbon fiyatı GES in önerdiği en düşük fiyat olan 35 $ olarak alınmıştır. Aktüel durumda toplam kuru kütlenin atmosferden soğurduğu CO 2 in parasal değeri x35= $ olarak saptanmıştır. Ülkemizde idare süresi ortalama 40 yıl olan kızılçamların tuttuğu brüt karbondioksit değeri aşağıdaki formül aracılığıyla hesaplanmaya çalışılmıştır. Görücü ve Eker (2009) in bildirdiğine göre hesaplamalarda iskonto oranı Price ve Willis (1993), Newell ve Stavins (1999) %5 alınmıştır (Eker 1997): TMAI x PcxNcxRcx D Burada; TMAI: toplam ortalama yıllık artım, Pc: karbon fiyatı (35 $/tc), Nc:1 kg kuru odun kütlesindeki karbon miktarı (0,45), Rc :kütle çevirim faktörü (3,66), D:{(1/r) x ([1-107

119 1/(1+r) t ]} dönem için iskonto faktörünü ifade etmektedir. Formülde r iskonto oranı ve t ise süreyi göstermektedir. Kızılçamların hektardaki ortalama yıllık artımı 18 m³ olarak verilmiştir. Bu değer esas alınarak 527,49 hektardaki toplam ortalama yıllık artım; 18 x 527,49 =9.495 m³ tespit edilmiştir (Çizelge 4.7). Değerler formülde yerine konulduğunda 40 yıllık idare süresince tutulan karbonun toplam brüt değeri; x 35 x 0,45 x 3,66 x {(1/0,05) x ([1-1/(1+0,05) 40 ]}= $ olarak hesaplanmıştır. Bu değer daha önce hesaplanan aktüel durumda toplam kuru kütlenin 40 yıllık idare süresince atmosferden soğurduğu CO 2 in parasal değerine ( $) yakın olduğu saptanmıştır. Karbonun Net Bugünkü Değeri (NBDc) ni hesaplayabilmek için karbon depolamasına yönelik yapılan ağaçlandırma masrafları (Ca) nın da hesaba eklenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada ağaçlandırmanın bir başka ve önemli boyutu olan küresel ısınma ve iklim değişiminin önüne geçme amaçlı yapıldığı düşünülmüştür. Ormana idare süresi boyunca başka teknik müdahalelerde bulunulmadığı varsayılmıştır. Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü Kütahya Şehiriçi Yan Dereleri Yukarı Havza Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü Uygulama Projesi 1 hektar alanın masrafı TL veya yaklaşık $ (1 $ 2 TL) olduğu saptanmıştır. Toplam 527,49 hektarlık alanın masrafı ise 2013 yılı fiyatlarıyla $ olarak tespit edilmiştir. Formülde proje masraflarının tümünün 2013 de yapıldığı düşünülmüş veya ağaçlandırma için t=0 alınarak net bugünkü değer aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanmıştır: NBDc : TMAI x PcxNcxRcx D Ca/(1+r) t NBDc : NBDc : $ (1 $ 2 TL) TL dir. Elde edilen değerden görüldüğü üzere 527,49 hektarlık alanı kaplayan ve 40 yıllık idare süresi sonunda sağlayacağı gelirin net bugünkü değeri yaklaşık $ veya TL olarak belirlenmiştir. Sonuç olarak; Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü Kütahya Şehiriçi Yan Dereleri Yukarı Havza Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü 108

120 Uygulama Projesi yaklaşık 527,49 hektarlık alanda m³ çam ağaç hacminin depoladığı toplam karbondioksit miktarı ton olarak saptanmıştır. Buradan 1 hektarlık sahada tutulan karbondioksit miktarı 602 ton olarak saptanmaktadır. İklim Değişimi Üzerine Hükümetlerarası Panel (IPCC) tarafından önerilen karbon ve karbondioksit tutulmasına yönelik hesaplama yöntemi esas alınarak yapılan ekonomik analizde, ton kuru kütleye sahip çam meşcerelerinin ton karbon depo ettiği ve atmosferden ton karbondioksit tuttuğu belirlenmiştir. İngiltere Hükümeti Ekonomi Servisi (GES) ve İklim Değişimi Üzerine Hükümetlerarası Panel (IPCC) karbon fiyatlandırmasına yönelik önerileri göz önünde bulundurularak, 1 ton karbonun topluma yüklediği maliyet 35 $ alınmış ve 40 yıllık idare süresi için Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü Kütahya Şehiriçi Yan Dereleri Yukarı Havza Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü Uygulama Projesi çam meşcereleri tarafından bağlanan CO 2 in toplam brüt değeri $ veya TL olarak tespit edilmiştir. Çam meşcerelerinin bulunduğu araştırma alanında 527,49 hektar sahanın 40 yıllık idare süresi boyunca karbon ekonomisine katkısının net bugünkü değeri $ (1 $ 2 TL) TL olarak hesaplanmıştır. Endüstrileşme ve hızlı nüfus artışının yanı sıra iklim değişimi ve küresel ısınmanın olumsuz etkileri ile değişim gösteren yeni ormancılık anlayışı çerçevesinde ormanların karbon stoku olarak kullanılması ve bunun lokal, bölgesel, ulusal ve uluslararası ölçekte yaygınlaştırılması birçok ülke tarafından kabul görmektedir. Ancak bu hedef doğrultusunda yapılan çalışmaların hayata geçirilebilmesi için ormanların karbondioksit depolama işlevine finansal destek sağlanması ve buna ilişkin karbon piyasalarının ve borsanın oluşturulması çalışmalarına başlanması gerekmektedir. (Görücü, Ö. Eker, Ö 2009). Tartışma: Kütahya Şehir İçi Yan Dereleri Yukarı Havzası Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü çalışmasında yaklaşık olarak 527,49 hektar alanda bir çalışma yapılacak olup, Orman ve Su İşleri Bakanlığının Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği Eylem Planı kapsamında Orman Genel Müdürlüğü koordinatörlüğünde, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, İŞKUR ve yerel halkın katılımının sağlandığı ortak bir protokolle 109

121 Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü çalışması yapılması ve ağaçlandırma alanı karbon emisyonu ve ekonomisi üzerine hesaplamalar yapılmıştır. Havza bir bütün olarak ele alındığından burada yaşayan halk projeye konularak dar gelirli vatandaşlara ilave gelir getirici çalışmalar eklenmiş ve ayrıca işgücü teminin de yerel halktan sağlanması yoluyla sosyal avantaj sağlanacaktır. Proje alanında karbon emisyonu ve ekonomisi üzerine çalışma yapılarak 527,49 hektar sahanın 40 yıllık idare süresi boyunca karbon ekonomisine katkısının net bugünkü değeri $ (1 $ 2 TL) TL olarak tespit edilmiştir. İnceleme sonuçlarına göre toprak koruma amaçlı ağaçlandırma çalışmasının ekonomik yönden yapılabilir olduğu ve çevresel avantajının da çok yüksek bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte söz konusu projelerin mutlaka çevresel fayda-masraf analizlerinin yapılması gerektiği vurgulanmalıdır. 110

122 5. SONUÇ VE ÖNERİLER 4122 sayılı Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu ile kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılacak ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalışmalarına ait esas ve usulleri düzenleyerek, kurum ve kuruluşlara ağaçlandırma ve erozyonla mücadele konusunda çeşitli görevler vermiştir. Mülga Orman ve Su İşleri Bakanlığı 4122 Sayılı Kanundan aldığı yetki ile Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Eylem Planı doğrultusunda Orman Genel Müdürlüğü ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü arasında tarihinde imzalanan işbirliği protokolü ile yan dereleri ıslahı çalışmaları ele alınmıştır. Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü ile Kütahya İŞKUR arasında yapılan protokol, İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu onayı ile Toplum Yararına Çalışma Programı (TYÇP) kapsamında toprak koruma ve erozyon önleme amaçlı ağaçlandırma çalışmalarının yapılmasına olanak vermektedir. Özellikle işsizliğin yoğun olduğu dönemlerde veya yerlerde doğrudan veya yüklenici eli ile toplum yararına bir iş yada hizmetin gerçekleştirilmesi özellikle istihdamında zorluk çekilen işsizlerin çalışma alışkanlık ve disiplininden uzaklaşmalarını engelleyerek işgücü piyasasına uyumlarını gerçekleştirmek ve bunlara geçici gelir desteği sağlamak amacıyla İŞKUR tarafından uygulanan programlardır.) kapsamında proje sahasında bulunan dar gelirli vatandaşlara gelir desteği sağlamak amacıyla işgücü temininin TYÇP ile sağlanması ve işgücü temini için daha faydalı olacaktır. Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü Ağaçlandırma Şube Müdürlüğü ile yukarı havzadaki yerel halk arasında protokol yapılarak söz konusu alanda gelir getirici köy ormanı oluşturularak dar gelirli yerel halk için önemli bir ekonomik getiri sağlama temel hedef olmuştur. Proje öncesi dönemde ağaçlandırma alanının fiilen mücavir mahalle halkı tarafından otlatma amaçlı olarak kullanılmakta olup, yerel halkın temel gelir kaynağının tarla tarımı ve hayvancılık faaliyetleri olduğu tespit edilmiştir. Mahallelerde fiilen hayvancılık yapan hane sayısı, hayvan varlığı ve mera arazisi varlığı gibi ölçütler birlikte dikkate alınarak toprak koruma ve erozyon ile mücadele çalışmasının hayvancılık faaliyetlerini olumsuz etkilemesi beklenmemekte, özellikle projenin tesis ve işletme dönemlerinde gerekli olan işgücünün mahalle halkından sağlanmasının da 111

123 önemli işgücü geliri sağlayacağı gözden uzak tutulmamalıdır. Buna ilave olarak ağaçlandırma çalışmalarında badem ve kestane gibi meyvesi değerli ağaçların kullanılması yoluyla da halk için ek gelir sağlanması olanağının bulunduğu gözden uzak tutulmamalıdır. Havza bir bütün olarak ele alındığından burada yaşayan halk projeye konularak dar gelirli vatandaşlara ek gelir getirici çalışmalar eklenmiş ayriyeten iş gücü temini de bu vatandaşlardan sağlanacaktır. Proje alanında karbon emisyonu ve ekonomisi üzerine çalışma yapılarak 527,49 hektar sahanın 40 yıllık idare süresi boyunca karbon ekonomisine katkısının net bugünkü değeri $ (1 $ 2 TL) veya TL olduğu tespit edilmiştir. Örnek olay olarak seçilen projenin analiz sonuçlarına göre toprak koruma amaçlı ağaçlandırma çalışmasının ekonomik yönden yapılabilir olduğu ve çevresel avantajının da çok yüksek bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte söz konusu projelerin mutlaka çevresel fayda-masraf analizlerinin yapılması gerektiği ve bu tür çalışmalara gayrimenkul geliştirme ve yönetimi alanında ağırlık verilmesi gerektiği vurgulanmalıdır. Hızlı nüfus artışı ve küresel ekonominin hızla yayılması sonucunca doğal kaynaklar üzerindeki baskılar zaman içinde artmıştır. Toplumun aşırı tüketim hırsı sonucunda özellikle orman, mera ve diğer doğal alanlar azalmış, bitki ve hayvan türleri zarar görmüş ve çevre sistemi büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Orman varlığının bu nedenlere bağlı olarak azalması yanında ağaçlandırma ve orman varlığını artırma çalışmaları da sürdürülmektedir. Ülkemizde orman varlığını artırıcı çalışmaları başarılı bir şekilde Orman ve Su İşleri Bakanlığı yapmaktadır. Bununla birlikte tarımsal ormancılık ve özel ağaçlandırma çalışmaları devlet tarafından çeşitli yollarla teşviki yapılmaktadır. Türkiye de 1986 yılında başlamış olan özel ağaçlandırma çalışmaları kapsamında döneminde hektar alanda özel ağaçlandırma çalışması yapılmıştır. Özel ağaçlandırma çalışmalarının daha yaygın bir biçimde artırılması için mevzuatta daha kapsamlı iyileştirmeler ve devlet tarafından verilen teşviklerin genişletilmesi gerekmektedir. Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan arazilerin belirlenmesi, bu arazilerin tür ve vasıflarının tespiti, ağaçlandırmaya uygun potansiyelde sahaların tespitinin yapılması için orman müdürlükleri ve milli emlak müdürlükleri iş birliği 112

124 yaparak ortak bir yöntem geliştirerek bu çalışmayı yapmalı ve bu verileri özel ağaçlandırma yapacak vatandaşların bilgisine sunması gerekmektedir. Yeryüzünde bütün bitkiler tarafından tutulan karbonun % 75 i ormanların yeşil bünyesinde depolanmaktadır. Yapılan tahminlere göre 1860 yılından günümüze kadar olan dönemde yeryüzünde arazi kullanımındaki değişimler sonucu milyon ton karbonun atmosfere salındığı tahmin edilmektedir. İklim değişimi üzerine hükümetler arası panel (IPCC 19 90) ye göre karbonun değeri 5 ile 12 $/tc arasında tahmin edilmektedir. Ayrıca İngiltere Hükümeti Ekonomi Servisi (GES) nin 2002 yılında yaptığı Estimating the Social Cost of Corbon Emissions adlı araştırması bu değerin 35 ile 140 $/tc arasında değişebileceğini göstermektedir. Endüstrileşme ve hızlı nüfus artışının yanı sıra iklim değişimi ve küresel ısınmanın olumsuz etkileriyle de değişen yeni ormancılık anlayışı çerçevesinde ormanların karbon stoku olarak kullanılması ve bunun lokal, bölgesel, ulusal ve uluslar arası ölçekte yaygınlaştırılması bir çok ülke tarafından kabul görmektedir. Ancak bu hedef doğrultusunda yapılan çalışmaların hayata geçirilmesi için ormanların karbondioksit depolama işlevine finansal destek sağlanması ve buna ilişkin karbon piyasalarının ve borsasının oluşturulması gerekmektedir. Ağaçlandırma projesi için saha çalışmaları sırasında arazi kullanım planlaması, ağaçlandırma için uygun arazilerin tespiti, arazi kirası ve değerinin tespiti, mülkiyet ve kullanılabilirlik analizi, yatırım projelerinin geliştirilmesi ve proje fizibilitesi, yatırım için finansman temini ve proje yönetimi gibi konularda sorunlarla karşılaşılmakta olup, bu konuların çözümünde uluslararası düzeyde akredite edilmiş gayrimenkul geliştirme ve yönetimi bölümünde lisans, yüksek lisans ve doktora mezunlarının başta Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Orman Genel Müdürlüğü ve Belediyeler olmak üzere bütün kamu ve özel kurumlar ile finans kurumlarında istihdam edilmelerinin sağlanması yoluyla proje geliştirme ve uygulama çalışmalarında verimliliğin ve sürdürülebilirliğin sağlanmasının mümkün olabileceği vurgulanmalıdır. 113

125 KAYNAKLAR Anonim. 2013a. Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü Ağaçlandırma Şube Müdürlüğü Erozyon Kontrolü Uygulama Projesi Erişim Tarihi: Anonim. 2013b. Çevre ve Orman Bakanlığının tarih veb.18.o.agm / sayılı yazısı ile Kütahya Orman Bölge Müdürlüğüne gönderilen Kütahya İlindeki Meteoroloji istasyonunun, yılları arasındaki rasat değerleri tablosundaki veriler. Erişim Tarihi: Anonim. 2013c. Web Sitesi: /T%C3%9C% C4%B0K.pdf Erişim Tarihi: Anonim. 2013d. Web Sitesi: /Birim_Fiyatlar.aspx?sflang=tr Erişim Tarihi: 06/12/2013. Anonim. 2014a.Web Sitesi: Eylem Plani. aspx Erişim Tarihi: 03/01/2014. Anonim. 2014b.Web Sitesi: Erişim Tarihi: 03/01/2014. Anonim. 2014c. Web Sitesi: Erişim Tarihi: 03/01/2014. Anonim. 2014d Web Sitesi: Onemliprojeler.aspx?sflang=tr Erişim Tarihi: 06/01/2014. Anonim. 2014e. Web Sitesi: siniflandirmalari.pdferişim Tarihi: 06/01/2014. Anonim. 2014f. Web Sitesi: ve_orkoy/ karayollar%c4%b1.pdf Erişim Tarihi: 06/01/2014. Anonymous Scientific Assessment of Climate Change. World Meteorological Organization, IPCC. Web Sitesi: /ipcc_far_wg_i_full_report.pdf Erişim Tarihi: Anonymous. United Nations Environment Programme, s. 26. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Cairns, M. A. ve Meganck, R. A., Carbons Sequestration, Biological Diversityand Sustainable Development: Integrated Forest Management. Environmental Management,18(1): Clarkson, R. ve Deyes, K., Estimating the Social Cost of Carbon Emission Government Economic Service Working Paper 140, UK. 114

126 Çağlar, Y Dış Kaynaklı Tümleşik Su Havzası Rehabilitasyon Projelerinin Getirileri ve Götürüleri, III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi Mayıs 2010, Cilt: II Artvin, s Eler, Ü Ülkemizde Tarihsel Süreçte Halk-Orman İlişkilerinin Durumu, II. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi, Şubat 2009, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi, Isparta, s.47 Eker, Ö The Economics of Multiple Use of Forestwith Special Reference to Turkey, kaynak/web kahramanmaras_ayvalı_baraj_havzasında_karbon_emısyonu_ve_ekonomısı_u zerıne_arastırmalar. Görücü, Ö. ve Eker, Ö Kahramanmaraş Ayvalı Baraj Havzasında Karbon Emisyonu ve Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, II. Ormancılıkta Sosyo- Ekonomik Sorunlar Kongresi Şubat 2009, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta. s.3 Kalıpsız, A., Orman Hasılat Bilgisi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, 3052/328, s. 328 İstanbul. Newell, R.G. ve Stavins, R.N., Climate Change and Forest Sinks: Factor Affecting the Costs of Carbon Sequestration. RFF Discussion Paper, Washington D.C. A.B.D., 31 s. Nordhaus, W.D., To Slowor Not to Slow: The Economics of the Greenhouse Effect. The Economics Journal, 101: Price, C. ve Willis, R., Time, Discounting, and the Valuation of Forestry s Carbon Fluxes. Commonwealth Forestrt Review, 72(4):

127 EKLER EK 1 Proje Sahası Yetiştirme Ortamı Etüt Çizelgesi EK 2 Fizyografik Ve Genel Toprak Özellikleri EK 3 Fidan Kullanma Çizelgesi EK 4 Ağaçlandırma Uygulama Kartı EK 5 Ağaçlandırılan Alanlar Çizelgesi EK 6 Semboller Tablosu EK 7 Poz Nolarına Göre Arazi Hazırlığı Haritası EK 8 Yapılacak İşler Haritası EK 9 Yapılacak İşler Haritası EK 10 Bugünkü Arazi Kullanma Durumu Haritası EK 11 Ekim ve Dikim Haritası EK 12 Erozyon Durum Haritası EK 13 Poz Nolarına Göre Arazi Hazırlığı Haritası EK 14 Toprak Haritası EK 15 Yapılacak İşler Haritası 116

128 117 TOPAKLI Profilin Bulunduğu Bölme Profilin Koordinatları Adı Derinlik (Cm) Renk Kil Kumlu Kil Balçıklı Kil Balçıklı Kum Killi Balçık 25 Az Taşlı Orta Taşlı Çok Taşlı İskelet STRÜKTÜR Az Kireçli Orta Kireçli Çok Kireçli >20 Kireçce zengin ph Toprağın reaksiyonu 1-5 Seyrek 6-10 Orta Sık Pekçok EK 1 Proje Sahası Yetişme Ortamı Etüt Çizelgesi Etüt Tarihi Profil No. Horizon P R O F İ L Toprak Türü Ö Z E L L İ K L E R İ İskelet (Hacim %) Kireç (%) (Total) (dm2 de 2 mmden ince) Kök Dağılışı y X A 0-30 X X X 7,50 X B X X X 8,00 X Cv+Cn 50 + X X X 8,00 X 2 A 0-30 X X X 7,50 X B X X X 8,00 X Cv+Cn 50 + X X X 8,00 X B 0-35 X X X 7,45 X Cv X X X 8,00 X Cv+Cn X X X 8,00 X B 0-15 X X X 7,45 X R 15+ X X X X 5 5 A 0-30 X X X 7,30 X 117

129 118 TOPAKLI EK 1Proje Sahası Yetişme Ortamı Etüt Çizelgesi (devam) B X X X 7,00 X B X X X 7,40 X Cn X X X 7,40 X A 0-30 X X X 7,30 X B X X X 7,00 X 6 6 B X X X 7,40 X Cn X X X 7,40 X 13 A 0-20 X X X 7,60 X B-C X X X 7,90 X Cv+Cn X X X 7,95 X A 0-30 X X X 7,30 X B X X X 7,00 X 8 8 B X X X 7,40 X Cn X X X 7,40 X A 0-30 X X X 7,30 X B X X X 7,00 X B X X X 7,40 X Cn X X X 7,40 X B 0-40 X X X 7,30 X Cn X X X 7,00 X R 80+ X X X 7,40 X A 0-20 X X X 7,60 X B X X X 7,90 X Cv+Cn X X X 7,95 X A 0-20 X X X 7,60 X 118

130 119 T O P A K LI TOPAKLI EK 1Proje Sahası Yetişme Ortamı Etüt Çizelgesi (devam) B X X X 7,90 X Cv+Cn X X 7,95 X A 0-30 X X X 7,60 X B X X X 7,90 X Cv+Cn X X X 7,95 X A 0-20 X X X 7,60 X B X X X 7,90 X Cv+Cn X X X 7,95 X A 0-20 X X X 7,70 X B X X X 8,00 X B X X X 8,90 X A 0-30 X X X 7,60 X B X X X 7,90 X Cv+Cn X X X 7,95 X A 0-30 X X X 7,60 X B X X X 7,90 X Cv+Cn X X X 7,95 X A 0-30 X X X 7,20 X B X X X 7,30 X B+Cv X X X 8,10 X A 0-10 X X X 7,60 X B X X X 7,90 X Cv+Cn X X X 7,95 X A 0-20 X X X 7,30 X 119

131 120 GRANÜ LER TOPAKLI EK 1Proje Sahası Yetişme Ortamı Etüt Çizelgesi (devam) B X X X 7,00 X 303 Cv+Cn X X X 7,40 X Cn 70+ X X 7,40 X A 0-30 X X X 7,30 X B X X X 7,00 X Cv X X X 7,40 X B 0-40 X X X 7,30 X Cn X X X 7,00 X R 60+ X X X 7,40 X B 0-40 X X X 7,05 X Cn X X 7,05 X A 0-30 X X X 7,60 X B X X X 7,90 X Cn 65 X X X 7,95 X A 0-40 X X X 7,60 X Cn X X X 7,90 X A 0-30 X X X 7,30 X B X X X 7,00 X Cn X 7,40 X A 0-30 X X X 7,30 X B X X X 7,00 X Cn X X 7,40 X B 0-40 X X X 7,70 X Cn 40+ X 7,70 X 120

132 121 TOPAKLI TOPAKLI EK 1Proje Sahası Yetişme Ortamı Etüt Çizelgesi (devam) A 0-40 X X X 7,60 X Cn 40+ X X X 7,90 X B 0-35 X X X 7,80 X Cv+Cn X X X 8,00 X B 0-35 X X X 7,80 X Cv+Cn X X X 8,00 X 33 A 0-30 X X X 7,60 X B X X X 7,90 X Cv+Cn X X 7,95 X B 0-35 X X X 7,60 X Cv+Cn X X X 7,90 X R 45+ X X 7,95 X A 0-20 X X X 7,60 X B X X X 7,90 X Cn X X 7,95 X B 0-35 X X X 7,90 X Cv+Cn X X X 8,20 X B 0-35 X X X 7,60 X Cv+Cn X X X 7,90 X 121

133 122 KİREÇLİ E.O.T KALKER RENDSİ NA KİREÇLİ E.O.T Profil No. Denizden yükseklik (m.) Bakı Eğim % Tepe Sırt Üst Yamaç Orta Yamaç Alt Yamaç Taban düzlük Çukurluk Jeoloji Temel ve Anataşı 0-30 Cm cm cm 120 cm> Taban Suyu Yamaç Sızıntı Suyu Durgun Su Aşırı İyi Orta Yetersiz Ham Çürüntü Mull TÜRLERİ Çapı (cm) Sıklığı % Kapalılık Ortalama Boy (Cm) Karışım Oranları (%) TOPRAK TİPİ EK 2 Fizyografik ve Genel Toprak Özellikleri FİZYOGRAFİK VE GENEL TOPRAK ÖZELLİKLERİ Arazi Yüzey Şekli Toprağın Derinliği Mutlak(m)Fizyolojik(f) Toprak Suyu Drenaj Humus Formu Diri Örtü Dip Kütük Profilin Bulunduğu Bölme 24/A 24/B Mazı G 0-20 X M F X X Meşesi G 0-20 X M F X X Mazı Meşesi G 0-20 X M F X X Mazı Meşesi G 0-20 X MF X X Mazı Meşesi G 0-20 X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı G X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı

134 123 KİREÇLİ ESMER ORMAN TOPRAĞI KALKER KİREÇLİ ESMER ORMAN TOPRAĞI EK 2 Fizyografik ve Genel Toprak Özellikleri (devam) G 0-20 X M F X X Mazı Meşesi G 0-20 X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı GD 0-20 X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı G 0-20 X M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı GB 0-20 X M F X X Mazı Meşesi GB 0-20 X M F X X Mazı Meşesi G 0-20 X M F X X Mazı Meşesi G 0-20 X M F X X Mazı Meşesi GB 0-20 X MF X X Mazı Meşesi GB 0-20 X M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı GB 0-20 X M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı

135 124 KA LKE R KİR EÇL İ ES ME R OR MA N TOP RA ĞI KİREÇLİ ESMER ORMAN TOPRAĞI KALKER EK 2 Fizyografik ve Genel Toprak Özellikleri (devam) GB 0-20 X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam G 0-20 X M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam G 0-20 X M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı GB 0-20 X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı GB 0-20 X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı GB 0-20 X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı GB 0-20 X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı G 0-20 X M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı G 0-20 x M F X X Mazı Meşesi Katran

136 125 KALKER KİREÇLİ ESMER ORMAN TOPRAĞI EK 2 Fizyografik ve Genel Toprak Özellikleri (devam) Ardıcı GB 0-20 x M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı G 0-20 X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam K 0-20 X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam K 0-20 X M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam GD 0-20 X M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam GD 0-20 X M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam G 0-20 X MF X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam

137 126 Konglemera Kalker EK 2 Fizyografik ve Genel Toprak Özellikleri (devam) GD 0-20 X M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam GD 0-20 X M F X X Mazı Meşesi Katran Ardıcı Karaçam

138 127 EK 3 Fidan Kullanma Çizelgesi Bölge Müdürlüğü İşletmesi Şefliği Proje Adı Kütahya Kütahya Kütahya KÜTAHYA ŞEHİR İÇİ YAN DERELERİ YUKARI HAVZA TOPRAK MUHAFAZA VE EROZYON KONTROLÜ UYGULAMA PROJESİ Yılı DİKİM YAPILAN SAHANIN KULLANILAN FİDAN Ortalama Bölme ve Tohum Alındığı Fidanın Fidanın Tesiste Tamamlamada Ha.da Toplam Yüksekliği Bölmecik Alanı Orijini Fidanlık Türü - Yaşı Ortalama Kullanılan Kullanılan Dikilen Fidan No.su Boyu(Cm) Fidan(Ad.) Fidan (Ad.) Fidan(Ad.) (Ad.) 127

139 128 EK 4 Ağaçlandırma Uygulama Kartı AĞAÇLANDIRMA UYGULAMA KARTI Orman Bölge Müdürlüğü Kütahya İli KÜTAHYA İl Çevre ve Or.Müd. Kütahya İlçesi MERKEZ İşletmesi Kütahya Proje No.su Şefliği Kütahya Proje Adı ve Türü KÜTAHYA ŞEHİR İÇİ YAN DERELERİ YUKARI HAVZA TOPRAK MUHAFAZA VE EROZYON KONTROLÜ UYGULAMA PROJESİ A R A Z İ H A Z I R L I Ğ I Diğer Toplam Dikilen Dikim Bakım + Koruma YILI İşçi Makine Toplam Giderler Gider Fidan Ha. TL Ha. TL Ha. TL Ha. TL Ha. TL TL TL 1000 Ad. 128

140 129 EK 5 Ağaçlandırılan Alanlar Çizelgesi KÜTAHYA ŞEHİR İÇİ YAN DERELERİ YUKARI HAVZA TOPRAK MUHAFAZA VE EROZYON KONTROLÜ UYGULAMA PROJESİ Bölme ve Bölmecik Ağaçlandırılamayan Alan Ağaçlandırılan Alan Dikilen Fidan Yapılan Bakım No.su Alanı Teknik Nedenle Sosyal Nedenle İşçi ile Makine ile Cinsi Türü Miktarı İşçi ile Makine ile (Ha.) (Ha.) (Ha.) (Ha.) (Ha.) (Ha.) (Ha.) (Ha.)

141 130 EK 6 Semboller Tablosu SEMBOLLER TABLOSU İBRELİLER YAPRAKLILAR YAPRAKLILAR Orman dışı ve ağaçsız alanların sembolleri Kot Kot Kot Kot Sembolü Ağaç Türü Sembolü Ağaç Türü Sembolü Ağaç Türü No No No No Ana Sembol Alt Sembol 01 Çz Kızılçam 21 Kn Kayın 41 Cv Ceviz Ağaçsız orman Ağaçsız orman 02 Çk Karaçam 22 M Meşe 42 Zy Yabanizeytin 01 toprağı, Otlak, Yayla, toprağı, Otlak, 03 Çs Sarıçam 23 Gn Gürgen 43 Mp Palamut meşesi Çayır, Bozkır (OT) Yayla, Çayır, Bozkır 04 G Göknar 24 Kz Kızılağaç 44 Ms Saplımeşe Erozyonlu alan (E) Yüzey Erozyonu, L Ladin 25 Kv Kavak 45 Mz Sapsız meşe Oluk Erozyonu 06 S Sedir 26 Ks Kestane 46 Mc Macar meşesi 03 Orman Fidanlığı (F) Orman Fidanlığı 07 Ar Ardıç 27 Dş Dişbudak 47 Mt Tüylü 04 Kayalık, Taşlık (T) Kayalık, Taşlık 08 Cf Fıstıkçamı 28 Ih Ihlamur 48 Mm Mazımeşesi 05 Kum (K) Kumul 09 Sr Servi 29 Ak Akçaağaç 49 Ml Saçlımeşe 06 Bataklık, Sazlık (Bk) Bataklık, Sazlık 10 P Porsuk 30 Ka Karaağaç 50 Mr Pırnalmeşesi Göl, Bent, Baraj, Göl, Bent, Baraj, Çh Halepçamı 31 Ky Kayacık 51 Mk Kermezmeşesi Nehir (Su) Nehir 12 Çm Sahilçamı 32 Çn Çınar 52 Ko Kocayemiş Mera (mera tescilli Mera Çr P.Radiata 33 Ok Okaliptüs 53 Ma Maki sahalar) (Me) 14 D Duglaz 34 Sğ Sığla 54 İskân alanı ve İskân, Mezarlık An Andız 35 Fn Fındık 55 Mezarlık (İs) Sö Söğüt Orman deposu (Dp) Orman deposu H Huş Tarım arazisi (Z) Tarım arazisi Df Defne Ocak (Oc) Ocak Ş Şimşir 59 Diğer izin verilmiş Tesis Di Diğer İbreli 40 O Ormangülü 60 Dy Diğer Yapraklı alanlar (Ts) Not: Sembollerle ilgili harita okumada önemli kurallar a1ve a2 yok a (kapalılık yok) ve a3 var (3kapalı), 0a- yer yer gençlik var ancak başarısız a0- tamamlama gerektiren başarılı gençlik: 0, 0a, a0,a,a3 a0,0a,0,0y,d,d/a,c,c/a - 1 Çkb1/a3 fazla olan değer, 3 olarak değerlendirilecek Çkd/a, Çkd, Çzc/a, Çzc, - Genç bitmemiş ancak kapalılık da yok Çzbc3Y - yanmış ancak servet boşaltılmamış, eski meşcere yaşı+plan süresi=ys ÇzÇk0Y, BÇk0Y - yanmış ve servet boşaltılmış, 1. yaşsınıfı, Çk0 - boşaltılmış alan, Çkd1/b3 - Üst/Alt tabakada Çk var, üst tabaka yaşı alınacak. Çsd2/Gab3 - İki tabakalı-katlı meşcere, GA - Göknar yaşlı seçme kuruluşu Ag0 - Ağaçsız alanlardan gelen ağaçlandırma sahası, işlenmiş hazır ancak fidan dikilmemiş, AgS0a: Sedir başarısız ağaçlandırma, BÇk0:Arazi işlenmiş fidan dikilmemiş BÇzO, BÇkO: Arazi hazırlığı yapılmış ancak fidan dikilmemiş bozuk meşcereler MBt3/15; 15 yaşında, normal kapalı saf Meşe baltalığını simgelemektedir. 130

142 131 EK 7 Poz Nolarına Göre Arazi Hazırlığı Haritası 131

143 132 EK 8 Yapılacak İşler Haritası 132

144 133 EK 9 Yapılacak İşler Haritası 133

145 134 EK 10 Bugünkü Arazi Kullanma Durumu Haritası 134

146 135 EK 11 Ekim ve Dikim Haritası 135

147 136 EK 12 Erozyon Durum Haritası 136

148 137 EK 13 Poz Nolarına Göre Arazi Hazırlığı Haritası 137

149 138 EK 14 Toprak Haritası 138