- PDF Ücretsiz indirin

Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. SEKTÖREL ARAŞTIRMALAR TARIM ALET VE MAKİNE İMALAT SANAYİİNDEKİ GELİŞMELER VE TARIM SEKTÖRÜNE BAZI NİCEL GÖSTERGELER AÇISINDAN BİR BAKIŞ SA/ HAZIRLAYAN B. ALİ EŞİYOK UZMAN ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ Mayıs 1999 ANKARA TKB MATBAASI

2 İÇİNDEKİLER Sayfa No GİRİŞ 1 I.TARIM ALET VE MAKİNA İMALAT SANAYİİNDEKİ GELİŞMELER 3 I.1.Sektörün Tanımı ve Sınıflandırması 3 I.1.1.Tarım Sektörü ile İlişkisi 4 I.1.2.Genel Durum 4 I.2. Üretim 5 I.2.1.Traktör Üretimi 5 I.2.2.Mevcut Kapasite ve Kullanım 7 I.3. Talep Tahmini 12 I.4.Tarım Alet ve Makinaları 17 I.5.GAP Bölgesinde Traktör, Tarım Alet ve Makinaları Talebi 21 I.6.Bölgesel Düzeyde Seçilmiş Bazı Tarım Alet ve Makinaları parkı 22 I.7.Bölgelere Göre Traktörleşme 26 I.8. Sektörel Rekabet Gücü 27 I.9.Dış Ticaret 29 I.10.Tarım Alet ve Makinaları İmalat Sanayiinde Dış Ticaret ve Üretimde Yoğunlaşma 32 I.10.1.Dış Ticarette Yoğunlaşma 33 I.10.2.Üretimde Yoğunlaşma 36 II.TARIM SEKTÖRÜNE BAZI NİCEL GÖSTERGELER AÇISINDAN BİR BAKIŞ 38 II.1.Tarımın Dış Ticaretteki Yeri 38 II.2.Verimlilik 41 II.2.1.İşgücünün Verimliliği 42 II.2.2.Seçilmiş Bazı Ürünlerde Verimlilik Düzeyinin Uluslar arası Karşılaştırması 43 II.3.Tarımda Gini,Toplanma Oranı ve Değişim Katsayısı 47 II.4.Değişkenlik Katsayısı 49 II.5.Toplanma Oranı 52 III. GENEL DEĞERLENDİRME 54 EK 59 KAYNAKÇA 61 III.GENEL DEĞERLENDİRME VI.KAYNAKÇA

3 GİRİŞ Türkiye tarımında mekanizasyon 1 süreci esas olarak, II.Dünya savaşı sonrasında (Marshall yardımının etkileri ile de hızlanan) bir dönemde başlamıştır. Bu süreç sonraki yıllarda tarımı gözeten iktisat politikalarının sağladığı olumlu koşullarla 1980 li yıllara kadar devam etmiştir. Genel olarak sinai kesimle tarım 2 kesimi, daha spesifik olarak da tarım alet ve makine imalat sanayi ile tarım sektörü arasında güçlü bir korelasyon mevcut olup sadece birini baz alan bir çalışma olgunun bir yüzünü görmek anlamına gelir ve bu boyutuyla eksik bir analiz niteliği taşır. Bu bağlamda çalışmanın kurgusu söz konusu kuşkudan hareketle planlanmış, I. Bölümde tarım alet ve makine sanayiine ilişkin gelişmeler analiz edilirken, II. Bölümde tarım sektörüne ilişkin olarak seçilmiş bazı ampirik bulguların gelişimi değerlendirilmiştir. 1 Mekanizasyon sürecinden, başta traktör olmak üzere gittikçe artan oranlarda modern tarım alet ve makinaları ile,daha nitelikli bir işgücü (hiç kuşkusuz girdilerin) kullanımını anlatıyoruz. 2 Tarımla ilgili olarak iktisat kuramında ikili yapı-düalist kuramı olarak adlandırılan ve çeşitli varyasyonlardan oluşan kuramsal bir çerçeve oluşturulmuştur. Bu yaklaşımların temel özellikleri olarak şu varsayımlar öne çıkmaktadır: Tarımda azalan getiri ve düşük verimlilik söz konusudur. Kurama göre modern sektör sanayileşmenin gerçekleştiği pazar için üretimin yapıldığı,değişime ve yeniliklere açık bir nitelik taşırken, geleneksel-geçimlik sektörde (tarım sektöründe) kapalı bir ekonomik yapı geçerlidir. Pazar için üretim ya yoktur ya da son derece zayıftır. Bu kuram, tarıma ilişkin birçok yapısal sorunu doğru olarak saptarken, gerçekte tarım ile sanayi arasında gittikçe artan ilişkileri doğru kavrayamaması nedeniyle tarımın gelişmeye-kalkınmaya katkısını gerçekçi çözümleyememiştir. 1

4 Bu çalışma bir sektör kurgusu içerisinde, tarım alet ve makine sanayiini ve tarımdaki bazı nicel gelişmeleri ele almıştır. Hiç kuşkusuz Türkiye gibi tarımın hala önemli olduğu bir ülkede 3, araştırmaların bu sektöre dönük olarak da gerçekleştirilmesi, kalkınmanın bileşenlerinin tespitine dönük önemli bir işlevi yerine getirecektir. 3 İktisat tarihçisi Hobsbawn Türk tarımı için 1980 dönemine ilişkin yaptığı bir analizde, Türk tarımını Avrupa ve Orta doğunun köylü kalesi olarak tanımlıyor ve ekliyor: Burada köylülük zayıfladı ancak 1980 lerin ortasında hala mutlak bir çoğunluk olmaya devam ediyordu (Hobsbawn, 1996: 336,338,339). Türk tarımının tarihsel evrim koşullarına ve mevcut durumunun değerlendirmesine ilişkin olarak ayrıntılı olarak bkz. Boratav (1973,1983, 1988), Çağlar (1986), Baydar (ed) (1999), Keyder (1982), Pamuk (1994), Pamuk & Toprak (1988), Tezel (1994), Toprak (1982), Tökin (1990). 2

5 I. TARIM ALET VE MAKİNE SANAYİİNDEKİ GELİŞMELER I.1. Sektörün Tanımı ve Sınıflandırması Tarım Alet ve Makinaları İmalat Sanayii, tarımsal üretimin tohum, gübre, su v.b. girdileri arasında yer alan ve uygulanan üretim teknolojisinin düzeyi oranında önemi aratan tarımsal mekanizasyon girdisi için gerekli güç kaynağı, makine ve ekipmanların üretildiği bir sektördür. Şu ürünler bu sektörün sınırları içinde yer alan ürünler şunlardır: Tarım traktörleri, tek akslı motorlu çapalar (motokültörler); motorlu biçme makinaları; toprak işleme ve tohum yatağı hazırlama makine ve ekipmanları; ekim, dikim makine ve ekipmanları; gübreleme makinaları; bitki koruma ve sulama için araç ve donanımlar, hasat makinaları ve ekipmanları; ürün harmanlama, kurutma, savurma, temizleme, sınıflandırma, işleme için makine ve ekipmanlar;hayvansal üretim için makine ve ekipmanlar; tarla ve bahçe üretimi için diğer makine ve ekipmanlar (DPT, 1995:1). ISIC sisteminde Tarım Alet ve Makinaları Sanayi 38 kod nolu Metal Eşya, Makine ve Teçhizat, Ulaşım Aracı, İlmi ve Mesleki Teknik Ölçme Aletleri Sanayi Kapsamında yer almıştır. Bu sektör içerisinde Tarım Alet ve Makinaları İmalat Sanayi 3822 kod numarasıyla tanımlanmıştır. Tarım Alet ve Makinları İmalat Sanayii GTİP(Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon) olarak; Tarım Traktörleri, Traktör Aksam ve Parçaları, Tarım Alet ve Makinaları, Tarım Alet ve Makinaları Aksam ve Parçaları olmak üzere dört ana bölüm altında toplanmıştır. Ancak Tarım Alet ve Makinaları temel olarak bu çalışmada 8432 (Toprak işleme Alet ve Makinaları) ve 8433 kod nolu (Hasat ve Harman Makinaları ) olarak alınmıştır. 3

6 I.1.1.Tarım Sektörü ile İlişkisi Tarım sektörü, Tarım alet ve makinaları İmalat Sanayii sektörünce üretilen ürünlerin pazarı durumundadır. Dolaysıyla tarım sektöründe ortaya çıkan olumlu ya da olumsuz gelişmeler doğrudan bu sektöre yansımakta, bu sektördeki olgular da dolaylı biçimde tarım sektörünü etkilemektedir. Bir başka deyişle anılan iki sektör arasında korelasyon bulunmaktadır. Bu nedenle sektörün, tarım sektörü dikkate alınmaksızın, bağımsız olarak irdelenmesi ve planlanması düşünülemez (DPT, 1995: 5). I.1.2. Genel Durum Tarım alet ve makinaları imalat sanayii üretiminin büyük çoğunluğunu traktör oluşturmaktadır yılı itibariyle ikisi kamu, üçü özel olmak üzere toplam 5 kuruluş traktör üretmektedir. Traktör üretiminin ve yurt içi traktör talebinin tamamına yakın bir kısmı özel sektör firmalarınca karşılanmaktadır. Yerli katkı oranı, traktör imalatında %90 a, diğer tarım makinalarının büyük çoğunluğunda ise %100 e yaklaşmıştır. Yıllar itibariyle üretim miktarındaki büyük değişmeler, doğrudan talepteki dalgalanmalardan kaynaklanmaktadır. İzlenen taban fiyat ve destekleme politikaları nedeniyle çiftçinin alım gücü değişiklikler göstermektedir. Bu da traktör talebinde ve diğer makine ve ekipman talebinde değişmelere neden olmaktadır. 4

7 1996 yılında sektörün toplam yurt içi üretiminde %29, traktör üretiminde ise %36 artış olmuştur yılında ise, sektörün toplam üretiminde %5.9, ithalatında %29 oranında artış olurken, ihracatında ise %20.2 azalma olmuştur. Traktör üretiminde, 1997 yılı özel sektör kapasite kullanım oranı %76 olarak gerçekleşmiştir. Traktör dışındaki tarım alet ve makinalarını üreten kuruluşlar çok az sayıda orta ölçekli kuruluş dışında, son derece küçük işletmelerden oluşmaktadır. Bu işletmeler, birkaç orta ölçekli kuruluş dışında araştırma geliştirme yapacak yeterli düzeyde nitelikli elaman ve ekipmanı olmayan kuruluşlardır. Toplam firma sayısının % 80 den fazlası, 10 kişiden az istihdamın sağlandığı firmalardan oluşmaktadır. Biçerdöver talebi ithalatla karşılanmakta olup, parktaki biçerdöver sayısının zamanla yaşlanarak azaldığı görülmektedir (DPT, 1998: 127). I.2.Üretim I.2.1. Traktör Üretimi Aşağıda Tablo 1 ve çizelge 1 de traktör üretiminin yıllar itibariyle gelişimi gösterilmiştir. Tablo1: Traktör Üretimi * Birim:Adet ** (*): dönemine ilişkin veriler İçduygu (1995), Sonraki yıllar OSD (1998). (**):1998 yılı tahminidir DPT(1998). 5

8 Çizelge 1:Traktör Üretimi den sonra tarımsal alanların mekanizasyonu sonucunda traktör kullanımı artmış buna paralel yurt içi traktör üretiminde artışlar yaşanmıştır yılında adet olan yıllık üretim, 1997 yılında %85 artarak adete ulaşmıştır ** Aşağıda Tablo 2 ve çizelge 2 de ise traktör parkındaki gelişme gösterilmiştir. Tablo 2: Traktör Parkındaki Gelişme Kaynak:DİE 6

9 yılında adet olan traktör parkı zamanla artarak 1997 yılında adete ulaşmıştır. Çizelge:Traktör Parkı I.2.2.Mevcut Kapasite ve Kullanım Aşağıda Tablo 3 ve çizelge 3 de traktör üretiminde KKO nın gelişimi gösterilmiştir. Tablo3: Traktör Üretiminde KKO ları Üretim * Kapasite KKO (%) 0,40 0,93 1,11 0,76 0,82 Kaynak: OSD (1999). (*):Tahmini. 7

10 1994 kriz koşullarında % 40 lara kadar düşen kko ları sonraki yıllar yüksek sayılabilecek bir kko ya ulaşmıştır. Çizelge 3:Traktör Üretiminde KKO 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0, Çizelgede de izleneceği gibi kko ları 1994 yılında dibe vurmuş, 1996 yılında en yüksek kko nına ulaşılmıştır. Aşağıda tablo 4 de ise iller itibariyle tarımsal mekanizasyonun bir göstergesi olarak kullanabileceğimiz traktör parkının gelişimi gösterilmiştir 8

11 Tablo 4: İllere Göre 1000 Hektara Düşen Traktör Sayısı ve İller Bazında Traktör İller 1995 N-µ 1996 N-µ Traktör Sayısı Traktör Sayısı A B (N) (N) ADANA ADIYAMAN AFYON AĞRI AMASYA ANKARA ANTALYA ARTVİN AYDIN BALIKESİR BİLECİK BİNGÖL BİTLİS BOLU BURDUR BURSA ÇANAKKALE ÇANKIRI ÇORUM DENİZLİ DİYARBAKIR EDİRNE ELAZIĞ ERZİNCAN ERZURUM ESKİŞEHİR GAZİANTEP GİRESUN GÜMÜŞHANE HAKKARİ HATAY ISPARTA İÇEL İSTANBUL İZMİR KARS KASTAMONU KAYSERİ KIRKLARELİ KIRŞEHİR KOCAELİ KONYA KÜTAHYA MALATYA MANİSA K.MARAŞ MARDİN MUĞLA MUŞ NEVŞEHİR NİĞDE

12 Tab.devamı ORDU RİZE SAKARYA SAMSUN SİİRT SİNOP SİVAS TEKİRDAĞ TOKAT TRABZON TUNCELİ Ş.URFA UŞAK VAN YOZGAT ZONGULDAK AKSARAY BAYBURT KARAMAN KIRIKKALE BATMAN ŞIRNAK BARTIN ARDAHAN IĞDIR YALOVA KARABÜK KİLİS OSMANİYE Σ Σ µ 11719,1 µ 12351,775 OS 9.122,97 os 9.371,20 σ ,30 σ ,1 SS ,59 SS ,00 Kaynak: Kendi hesaplamalarımız. Σ: Toplam değeri µ: Aritmetik ortalamayı Os: Ortalamadan sapma değeri σ 2 : Varyansı SS:Varyansın karekökünü (standart sapmayı) A:Toplam tarım alanını B:1000 hektara düşen traktör sayısını göstermektedir. 10

13 1996 yılı 1995 yılına göre daha traktör sayısı açısından daha değişken bulunmuştur. Gerek standart sapma gerek varyans değerlerinde bu durum açıkça görülmektedir yılını baz alan bir değerlendirme yapıldığında, iller düzeyinde ortalamadan yüksek değere sahip iller; Adana, Afyon, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bolu, Bursa, Çanakkale, Çorum, Denizli, Edirne, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, İstanbul, İzmir, Kastamonu, Kayseri, Kırklareli, Konya, Kütahya, Manisa, Muğla, Nevşehir, Sakarya, Samsun, Sivas, Tekirdağ, Tokat, ve Yozgat olarak tespit edilmiştir. Ortalamadan düşük değere sahip iller ise; Adıyaman, Ağrı, Amasya, Artvin, Bilecik, Bingöl,Bitlis, Burdur,Çankırı,Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, Isparta, İçel, Kars, Kırşehir, Kocaeli, Malatya, K.Maraş, Mardin, Muş, Niğde, Ordu, Rize, Siirt, Sinop, Trabzon, Tunceli, Ş.Urfa, Uşak, Van, Zonguldak, Aksaray, Bayburt, Karaman, Kırıkkale, Batman, Şırnak, Bartın, Ardahan, Iğdır, Yalova, Karabük, Kilis ve Osmaniye olarak belirlenmiştir. İkinci kategoride yer alan illerden Kocaeli ve İçel istisna kabul edilirse diğer illerin ekonomik gelişmişlik düzeylerinin de göreceli olarak geri olduğu söylenebilir. 11

14 I.3.Talep Tahmini Tarımda traktöre olan talebi etkileyen başlıca faktörler traktör fiyatları, traktör kredileri, kredi faiz oranları,girdi fiyatları, taban fiyatlar, enflasyon vs gibi faktörler sayılabilir. Günümüze kadar talep tahminlemesine 4 yönelik bir çok analiz metodu uygulanmış ve geliştirilmiştir. Bu metodlar arasında en önemlileri; i) yakın geçmişe ait (2-5 yıl) verilerin basit veya ağırlıklı ortalamalarından yararlanılarak yapılan zaman serisi analizleri, ii) bağımsız değişkenlerini yukarıda belirtilen faktörlerin en az biri veya daha fazlasının oluşturduğu doğrusal, doğrusal olmayan, tekli veya çoklu regrasyon analizleri, iii) ve son olarak uzak geçmişten günümüze kadar talep gelişiminin eğimine istatistiksel olarak en uygun modelin(doğrusal, logaritmik, kübik, kuadratik, üssel, s-eğrisi gibi) belirlenerek yakın ve/veya uzak geleceğe yönelik yapılan trend projeksiyonu analizleridir. Render ve Stair (1985) bu üç metoddan trend analizlerinin hem kısa, hem orta ve hem de uzun vadeli tahminleme çalışmalarında gerçeğe en yakın sonuçlar üretebileceğini belirtmişlerdir (DPT, 1995:89). Traktör talebi, traktör parkındaki artış miktarına hurdaya ayrılan traktör sayısının eklenmesiyle de belirleneceği ortadadır. Başka bir ifadeyle traktör parkındaki artış aslında, yeni traktör talebine eşittir ve buna hurdaya ayrılan traktörlerde (yenileme traktörleri) eklenirse o yılki toplam talep elde edilir. Aşağıda tablo de verilen teorik hurda çıkış değerlerinden son 5 yılın ortalaması alındığında her yıl ortalama adet traktörün 4 Talep tahmini yapılırken VII.BYKP ÖİK raporundaki yöntem benimsenmiştir 12

15 hurdaya ayrıldığı beklenebilir (Bu değer VII.Beş yıllık kalkınma planı için hazırlanan ÖİKR da 9642 olarak bulunmuştur.) Bu durumda gelecek için yapılabilecek park tahminlemesi ile olası park artışına bağlı olarak talebin projeksiyonuda gerçekleştirilebilir yılları arası Türkiye traktör parkının gelişimi aşağıda Tablo 5 de gösterilmiştir. Bu çalışmada traktör talebini belirlemeye dönük olarak önce ekonometrik çalışma yapılmış ancak anlamlı sonuçlara ulaşılamamıştır. Traktör talebini belirlemeye yönelik olarak ikinci yöntem olarak trend analizi yöntemi uygulanmış, değişik formlarda (Linear, cubic, quadratic, logarithmic, exponential vs ) modeller denenmiş, gerek determinasyon katsayısı gerekse de gerçek ve tahmini traktör parkının gelişimini en tatmin edici olarak linear modelin verdiği belirlenmiştir. Yıllık ortalama traktörün hurdaya ayrılması ve park artışının da yaklaşık olması durumunda toplam traktör talebinin her yıl yaklaşık olarak adet olması beklenmektedir. Tablo5: Yılları Arası Türkiye'de Traktör Parkı Gelişimi 13

16 Park Park artışı Üretim ithalat ihracat Yurtiçi Toplam Arz Teorik Hurda Çıkışı TOPLAM Kaynak: DİE,OSD Değerlerinden Hareketle kendi Hesaplamalarımız. Tablo 6: Yılları arası Traktör Talep Projeksiyonu nu Belirleyen Park ve Hurda Çıkışı Değişimleri 14

17 TAHMİNİ DEĞERLER GERÇEK PARK * PARK HURDA ** YURT İÇİ *** PARK ARTIŞI ÇIKIŞI TALEP Kaynak: Kendi Hesaplamalarımız. (*):Gerçek park değeri üzerinden yapılan trend projeksiyonu analizleri çıktılarının irdelenmesi sonucunda uygun görülen Linear modele göre tespit edilmiştir. (**): Son beş yılın ortalama değeridir. (***): Traktör parkı içim tahmin edilen artış+tahmini hurda çıkışı. Çizelgede ve tabloda görüldüğü gibi gerçek ve tahmini(linear modele göre tahmin edilen tahmini park) park eğrileri / doğruları birbirine oldukça yakın oluşmaktadır. Çizelge 4:Tahmini ve Gerçek Park Park Gerçek Park Tahmin 15

18 Tablo 7: Gerçek ve Tahmini Traktör Parkı Gelişimi PARK PARK GERÇEK TAHMİN EĞİLİM PARK ARTIŞI , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,2952 Park artışı 26404,2157 Kaynak: Kendi Hesaplamalarımız DETERMİNASYON K. 0,

19 I.4.Tarım Alet ve Makinaları Tarım alet ve makinaları üretimi büyük ölçüde siparişe göre şekillendiğinden ve mevcut teknolojinin değişik taleplere uyum göstermesi nedeniyle bu sektörde talep tahminini sağlıklı olarak gerçekleştirmek oldukça zordur. Diğer yandan sektördeki talebi birçok unsur etkilediğinden tatmin edici talep tahminlerine ulaşmak zorlaşmaktadır. Nitekim bu durum VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı için hazırlanan Tarım Alet ve Makinaları ÖİKR da şöyle ifade edilmektedir: Tarım alet ve makinaları talebi tarımsal gelir, zirai krediler, ürün destekleme fiyatları, girdi kullanımı, sosyal yaşamdaki gelişmeler ve makine ve ekipmanların üreticiye sağladığı yarar ve benzeri faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Bunların birkaçını göz önüne almadan yapılacak talep tahminleri fazla gerçekçi olmayacaktır. Tarım alet ve makine parkındaki gelişmeler incelendiğinde oldukça dalgalı bir gelişmenin yaşandığı izlenmektedir(bkz tab: 8,9,10). Bu durum gerek parktaki sayısal gelişmede gerekse de % değişmede açıkça izlenmektedir. Diğer yandan DPT tarafından ÖİKR için hazırlanan talep tahmini öngörüleri ile gerçekleşen değerler arasında önemli farklar tespit edilmiştir. Sektöre ilişkin bu yapısal özelliklerden dolayı(ve uyguladığımız ekonometrik ve istatistiki testlerin anlamlı çıkmaması nedeniyle) talep tahmini tarım alet ve makine sanayi için yapılmamıştır. Tarım Alet ve Makine İmalat Sanayiinde, parktaki sayısal gelişmeler, % değişmeler ve parktaki artışlar Tablo 8, 9 ve 10 da gösterilmiştir. 17

20 Tablo 8: Seçilmiş Bazı Tarımsal Alet ve Makine Parkındaki Gelişme Birim :Adet Hayvan Pulluğu Kulaklı traktör pulluğu Döner kullaklı traktör pulluğu Diskli traktör pulluğu Toprak frezesi Kültüvatör Merdane Traktörle çekilen çapa makinası Tahıl mibzeri Kombine tahıl mibzeri Pancar mibzeri Üniversal mibzer Çiftlik gübre dağıtıcısı Kimyevi gübre dağıtıcısı Orak makinası Biçer bağlar makinası Balya makinası Harman makinası Sapdöver Pancar sökme makinası Slaj makinası Selektör Tarımsal mücadele uçağı Sırt pulverizatörü Tarım arabası (Römork)

21 Tablo 9:Seçilmiş BazıTarım Alet ve Makine Sanayi Parkındaki % Gelişmeler Hayvan Pulluğu -5, , , , ,747 Kulaklı traktör pulluğu 3, , , , ,69263 Döner kullaklı traktör pulluğu 0, , , , ,22527 Diskli traktör pulluğu 0, , , , ,0625 Toprak frezesi 8, , , , ,4717 Kültüvatör 4, , , , ,80713 Merdane -6, , , , ,2275 Traktörle çekilen çapa makinası 4, , , , ,354 Tahıl mibzeri -1, , , , ,2279 Kombine tahıl mibzeri 8, , , , ,09839 Pancar mibzeri -15,3577 1, , , ,607 Üniversal mibzer 9, , , , ,305 Çiftlik gübre dağıtıcısı 0, , , ,8 103,008 Kimyevi gübre dağıtıcısı 4, , , , ,4584 Orak makinası 4, , , , ,0755 Biçer bağlar makinası 0, , , , ,4076 Balya makinası 0, , , , ,075 Harman makinası 1, , , , ,8986 Sapdöver 3, , , , ,3458 Pancar sökme makinası 6, , , , ,8668 Slaj makinası 32, , , ,101 30,1501 Selektör 5, , , , ,75052 Tarımsal mücadele uçağı 6,25-10,2941-4, , Sırt pulverizatörü 4, , , , ,41634 Tarım arabası (Römork) 2, , , , ,

22 Tablo 10 : Seçilmiş Bazı Tarım Alet ve Makine Parkındaki Artış Hayvan Pulluğu Kulaklı traktör pulluğu Döner kullaklı traktör pulluğu Diskli traktör pulluğu Toprak frezesi Kültüvatör Merdane Traktörle çekilen çapa makinası Tahıl mibzeri Kombine tahıl mibzeri Pancar mibzeri Üniversal mibzer Çiftlik gübre dağıtıcısı Kimyevi gübre dağıtıcısı Orak makinası Biçer bağlar makinası Balya makinası Harman makinası Sapdöver Pancar sökme makinası Slaj makinası Selektör Tarımsal mücadele uçağı Sırt pulverizatörü Tarım arabası (Römork) Tarım alet ve makinalarından hayvan pulluğunun sayısında mekanizasyon sürecine paralel düşüş yaşanırken, Traktör pulluğu, toprak frezesi, kültivatör, kimyevi gübre dağıtıcısı, orak makinası, sırt pulverizatörü, tarım arabası gibi makine ve aletlerde artış yaşanmıştır. Tablodan görüldüğü gibi birçok üründe belli bir trend görülmemekte inişli çıkışlı bir seyir izlenmektedir. 20

23 I.5.GAP Bölgesinde Traktör Tarım Alet ve Makinaları Talebi GAP yaratacağı nitel ve nicel değişmeler nedeniyle Türkiye nin en önemli entegre bölgesel kalkınma projesidir. GAP bölgesinde sulu tarıma geçilmesi ile birlikte ürün deseni içerisinde en önemli değişmenin, pamuk, buğday-arpa, yem bitkileri, meyve-fıstık üzerinde olduğu belirlenmiştir (Anonymous dan aktaran VII.BYKP ÖİKR, 95). Bölge düzeyinde traktör ve tarım alet ve makine talebi çeşitli yöntemlerle yapılmaktadır. Bu yaklaşımlardan birisi, ürün deseni, toprak, ve iklim özellikleri, üretimde kullanılan tarım makinalarının tip işlem sayıları, iş başarıları vb özellikler dikkate alınarak birim üretim alanı başına toplam enerji gereksinimleri (kwh/ha) esas alınarak tahminlerin yapıldığı yöntemdir(vii.bykp ÖİKR, 96). Sabancı ve Işık (1994) Enerji esasına dayalı yöntem kullanılarak ve GAP bölgesi ile gerek iklim gerekse toprak özellikleri bakımından benzerlikler gösteren Çukurova bölgesi verilerinden yararlanarak tahmin yoluna gitmişlerdir. Buna göre çoklu ürün desenlerinin yer aldığı işletme veya yöreler için ortalama birim traktör gücü gereksinimi değerlerinin; kuru tarımda 0,5 Kw/ha, sulu tarımda da 1,25 Kw/ha dolayında olduğu belirtilmiştir. ( Işık (1998), Sabancı et.al. (1990), Anonymous (1993) den aktaran VII.BYKP ÖİKR(19 96 )). ÖİKR(1996) da GAP bölgesi için öngörülen tarım alet ve makine talebi aşağıda tablo 11 de gösterilmiştir. ( Tarım alet ve makine sanayine ilişkin olarak talep tahmin analizinin önündeki zorluklar önceki satırlarda belirtilmişti. Ancak burada daha spesifik bir alan için yapılan tarım alet ve makine öngörüleri olsa olsa kaba bir fikir vercektir) 21

24 Tablo11: GAP Bölgesinde Tarım Alet ve Makinaları Talebi Makina Balya makinası Tahıl ekim makinası Biçerdöver Biçme Makinası Diskaro Karık Açma Pulluğu Sıra Arası Çapa Makinası Pamuk Ekim Makinası Pulluk 0 0 İlaçlama Makinası Santrifüj Gübre Dağıtıcı 0 0 Dipkazan Harman Makinası Tarım Arabası 0 0 Fide Dikim Makinası DPT (1995). Tablodan da izleneceği gibi GAP bölgesinde exstansif (yaygın) tarımdan entansif (yoğun) tarıma geçişle birlikte mekanizasyon sürecine paralel tarım alet ve makine talebinde önemli talep genişlemesi beklenmektedir. I.6.Bölgesel Düzeyde Seçilmiş Bazı Tarım Alet ve Makinaları Aşağıda Tablo 12 ve 13 de ise bölgeler düzeyinde seçilmiş bazı tarım alet ve makine sanayindeki sayısal gelişmeler gösterilmiştir. Bölgesel düzeyde tarım alet ve makine sayısındaki gelişmeler göz önüne alındığında; Tarımda mekanizasyon düzeyinin en yüksek olduğu bölgelerin 2. ve 1. bölge olduğu görülmektedir. Tarım alet ve makine kullanım düzeyinin en düşük olduğu bölgeler ise 5. ve 6. bölgeler olmuştur. Başka bir ifadeyle bölgeler düzeyinde makine kullanımında önemli farklılıklar bulunmakta olup, bazı bölgelerin gittikçe entansif tarıma geçmesine paralel olarak güçlü bir potansiyel talep bulunmaktadır. 22

Daha göster