GÜNÜMÜZ İŞLETMELERİNİN YÖNETİMİ

Transkript

1 Prof.Dr. Esin CAN Yrd.Doç.Dr. Pınar BÜYÜKBALCI Yrd.Doç.Dr. Yasemin BAL Dr. Esin ERTEMSİR GÜNÜMÜZ İŞLETMELERİNİN YÖNETİMİ Beta

2 Yayın No : 2871 İşletme - Ekonomi Dizisi : Baskı - Mart İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço al t la maz, da t la maz. Nor mal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.Ş. Bask - Cilt : Yaz n Bas n Yay n Matbaac l k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij fl Merkezi No: 27/806 K:9 Zeytinburnu/ STANBUL Kapak Tasar m : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narl bahçe Sokak No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 İÇİNDEKİLER III Bizleri yetiştiren Annelerimize ve Babalarımıza...

4 IV İÇİNDEKİLER

5 ÖNSÖZ Son on yılda yönetim biliminin doğası ve yöneticinin rolleri, değişen çevresel dinamiklere uyum sağlamak için farklılaşmış ve yeni perspektifler kazanmıştır. Sanayi Devrimi nden günümüze uzanan süreç boyunca, hiç kuşkusuz, değişmeyen tek şey yönetim fonksiyonun işletmeler için taşıdığı kritik önem ve yöneticinin, kurumların ve sistemlerin hayatta kalması için üstlendiği stratejik rol olmuştur. Yönetim ve yöneticilik üzerine yazılmış literatür kaynaklarının misyonu, bu alanlara ait kavramların doğasını ve işleyişini açıklamak, kavramsal çerçevede dönemler içinde gerçekleşen değişimlerden yola çıkarak geleceğe dönük projeksiyonlar yapmaktır. Ne tür bir işletmeden söz ediyor olursak olalım, elindeki kaynakları doğru yönetmeyi, amaçları doğrultusunda dağıtmayı başaramayan bir işletmenin sürdürülebilir büyümeyi yakalaması ve hatta hayatta kalmayı başarması mümkün olmayacaktır. Hepimizin bildiği gibi, günümüzde işletmeler sürekli değişim gösteren çok farklı güçlerin etkisinde kalırlar. İşletmeler, başarılı olmak için, etkisinde kaldıkları bu dinamikleri yönetmek ve yönlendirmek zorundadırlar. Yönetmek ve yönlendirmek, öncelikle, anlamak ve yorumlamak kabiliyetini gerektirir. Bu kabiliyeti geliştirmek için ilgili teorik çerçeveyi bilmek, ve aynı zamanda, bu çerçeveden edinilen bilgileri uygulamaya aktarabilmek gerekir. Elinizdeki kitap bu noktadan hareketle hazırlanmış olup, günümüz işletmelerinin yöneticilerine ve bu pozisyona aday olanlara geçmişi anlama, bugünü yorumlayabilme ve geleceği tahmin etme yeteneğini kazandırmayı amaçlamaktadır. Günümüz işletmelerinde, iç ve dış çevrede meydana gelen değişimleri fark edebilmek ve her bir değişikliğin işletme için ne gibi fırsat ve tehditleri ortaya koyduğuna karar verebilmek, yöneticinin en zorlu ve aynı zamanda en kritik öneme sahip görevidir. Yönetici, bu kararı verebilmek için işletmeyi tüm paydaşlarıyla ilişkileri çerçevesinde değerlendirmelidir. Yönetici, ancak böyle kapsamlı bir değerlendirme sonucunda hangi kaynaklara erişmesi ve bu sınırlı kaynakları paydaşlar arasında nasıl dağıtması gerektiğine karar verecektir. Bu noktalar doğrultusunda, kitabı okuyan yöneticiler ve yönetici adayları, her şeyden önce üstlendikleri görevler ve kendilerinden beklenen yetkinlikler temelinde yönetici yi ve temel fonksiyonları ile yönetim süreci ni tanıyacaklardır. Yönetim sürecinde yer alan temel fonksiyonları ve bu fonksiyonlardaki değişimleri, yöneticinin organizasyonda üstlendiği rolleri ve işletmenin faaliyet gösterdiği çevredeki gelecek öngörülerini anlayarak, işletmelerini bilimsel gerçekler ışığında yönetebilecek temel bilgilerle tanışacaklardır. Bu amaçlardan yola çıkan Günümüz İşletmelerinin Yönetim kitabı 3 ana kısımdan oluşmuş olup, bu bölümlerde Yönetim ve Yönetici, Yönetim ve Yönetici Çevre İlişkilerinin Analizi ve Yönetim Süreci başlıkları incelenmiştir.

6 VI ÖNSÖZ Kitapta, her bölümün başında yer alan kavram haritalarıyla, bölümde ele alınacak başlıkların ilişkilerinin okuyucuya özet olarak verilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca bölüm hedefleri ve anahtar kelimeler de bu ilişkileri kurma konusunda okuyucuya destek sağlayacaktır. Kitap ile ilgili ayrıntılı çalışmalarda, Arş.Gör. Sevgin BATUK TU- RAN bizleri hiç bitmeyen bir özveriyle desteklemiştir. Öncelikli teşekkürümüz kendisinindir. Kitabın yazarları olarak, siz okuyuculardan gelecek tüm yorumları büyük bir içtenlikle ve heyecanla beklemekteyiz. Bu yorumlar kitabın gelişimine ve bizlerin sonraki çalışmalarına yol gösterecek, ışık tutacaktır. Üzerimizde emeği geçen herkese ayrı ayrı minnet ve şükranlarımızı sunuyoruz. Ayrıca, kitabın elinize ulaşmasını sağlayan Beta Yayınevi ve çalışanlarına da gönülden teşekkürü bir borç biliriz. Şubat 2013, İstanbul Prof. Dr. Esin CAN Yrd. Doç. Dr. Pınar BÜYÜKBALCI Yrd. Doç. Dr. Yasemin BAL Dr. Esin ERTEMSİR

7 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ KISIM YÖNETİM VE YÖNETİCİLİK KLASİK YÖNETİM DÜŞÜNCESİNDEN YÖNETİM BULUŞÇULUĞUNA BİRİNCİ BÖLÜM YÖNETİM ve YÖNETİCİ 1.1. REKABET VE 21. YÜZYILDA ETKİN YÖNETİM İÇİN ÜÇ KRİTİK ALAN GELECEK ÖNGÖRÜLERİ VE YÖNETİCİLERE ETKİLERİ YÖNETİMDE ETKİNLİK İÇİN STRATEJİK YÖNETİM GÜNÜMÜZ YÖNETİCİLERİNİN ÇALIŞMA ALANLARI YÖNETİCİLERİN GÖREVLERİ, ROLLERİ VE GÖREV BOYUTLARI YÖNETİCİ BECERİLERİ GÜNÜMÜZ YÖNETİCİLERİNİN ÖZELLİKLERİ VE BAŞARI KISTASLARI YÖNETİM KAVRAMI YÖNETİM FONKSİYONLARI KAYNAKÇA İKİNCİ BÖLÜM ORGANİZASYON TEORİSİNE GİRİŞ ve KLASİK YÖNETİM DÜŞÜNCESİ 2.1. ORGANİZASYON TEORİSİNE GİRİŞ Tarihi Perspektifte Organizasyon Teorisi Modern Yönetim Düşüncesinin Ortaya Çıkışı BİLİMSEL YÖNETİM YAKLAŞIMI... 52

8 VIII İÇİNDEKİLER 2.3. YÖNETİM SÜRECİ YAKLAŞIMI Yönetim Fonksiyonları Yönetimin İlkeleri BÜROKRASİ YAKLAŞIMI Weber in Yetki Tipolojisi İdeal Bürokrasi Modelinin Özellikleri KLASİK YÖNETİM DÜŞÜNCESİ NE GETİRİLEN ELEŞTİRİLER KAYNAKÇA ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İNSAN İLİŞKİLERİ YAKLAŞIMI ve YÖNETİME DAVRANIŞSAL BAKIŞ 3.1. İNSAN İLİŞKİLERİ YAKLAŞIMI Hawthorne Araştırmaları ( ) Maslow un Motivasyon Teorisi Herzberg in Çift Faktör Teorisi McGregor un X ve Y Teorisi Tavistock Beşeri İlişkiler Enstitüsü YÖNETİME DAVRANIŞSAL BAKIŞ VE YÖNETİM FELSEFECİLERİ Mary Parker Follett ( ) Chester I. Barnard ( ) Oliver Sheldon ( ) KAYNAKÇA DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SİSTEM DÜŞÜNCESİ ve DURUMSALLIK YAKLAŞIMI 4.1. SİSTEM TEORİSİ Sistem Kavramı Kapalı ve Açık Sistem Tanımları Açık Bir Sistem Olarak Organizasyon DURUMSALLIK YAKLAŞIMI Burns ve Stalker Çalışması (Tavistock Enstitüsü Çalışması) Woodward Araştırması Emery ve Trist Araştırması

9 İÇİNDEKİLER IX Thompson ın Araştırmaları Lawrence ve Lorsch Araştırması Durumsallık Yaklaşımı Çerçevesine Genel Bakış KAYNAKÇA BEŞİNCİ BÖLÜM TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ ve YÖNETİM BULUŞÇULUĞU 5.1. DEĞİŞEN EKONOMİK ORTAM VE DEĞİŞEN KURUMLAR YÖNETİM ANLAYIŞINDA DEĞİŞİM VE TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ Kalite Kavramı Toplam Kalite Yönetimi Toplam Kalite Yönetiminin Temel İlkeleri: Toplam Kalite Yönetimi Uygulama Aşamaları EFQM Mükemmellik Modeli TKY nin Geleceği ve Gelecekte TKY nin İdeolojik Temelleri YÖNETİMİN GELECEĞİ VE YÖNETİM BULUŞÇULUĞU Yönetim Buluşçuluğu Kavramı ve Buluşçuluk Kümeleri Yönetim Buluşçuluğunu Hazırlayan Nedenler Buluşçuluk Türleri ve Yönetim Buluşçuluğunun Temel Bileşenleri Uygulamada Yönetim Buluşçuluğu KAYNAKÇA İKİNCİ KISIM YÖNETİM ve YÖNETİCİ ÇEVRE İLİŞKİLERİNİN ANALİZİ ALTINCI BÖLÜM ÖRGÜT KÜLTÜRÜ ve KÜRESEL ÇEVRENİN İŞLETMELERE ETKİSİ 6.1. İŞLETMENİN İÇ ÇEVRE FAKTÖRLERİ VE ÖRGÜT KÜLTÜR İŞLETMENİN DIŞ ÇEVRE FAKTÖRLERİ Küresel Çevre Ekonomik Çevre Sosyo-Kültürel Çevre Teknolojik Çevre Politik ve Yasal Çevre Doğal Çevre KAYNAKÇA

10 X İÇİNDEKİLER YEDİNCİ BÖLÜM PORTER IN REKABET GÜCÜ MODELİ ve DEĞER ZİNCİRİ YÖNETİMİ ANLAYIŞI 7.1. PORTER IN REKABET GÜCÜ MODELİ Porter ın Beş Rekabetçi Güç Modeli Yeni Girişlerin Yarattığı Tehdit İkame Ürünlerin Yarattığı Tehdit Tedarikçilerin Pazarlık Gücü Müşterilerin Pazarlık Gücü Rakipler Arasındaki Rekabetin Şiddeti Porter ın Temel Rekabet Stratejileri Maliyet Liderliği Stratejisi Farklılaştırma Stratejisi Odaklanma Stratejisi Birleşik Rekabet Stratejileri Temel Yetenekler İŞLETMELERDE DEĞER ZİNCİRİ ANLAYIŞI Değer Kavramı ve İşletmelerde Değer Yaratma Süreci Değer Zinciri Anlayışının Temeli: Faaliyet Yönetimi Kavramı Değer Zinciri Kavramı Porter ın Değer Zinciri Modeli Değer Zinciri Analizi Analizin Amacı: Analizin Temel Adımları: Değer Zinciri Analizi Yoluyla Rekabet Avantajı Yaratmak: Değer Zinciri Yaklaşımı nın Yeni Organizasyon Yapılarında Uygulanması ve İşletme Değer Zincirinin Pazardaki Yeri: Değer Zinciri Anlayışı Temelli Bir İş Modelinin İşleyişi KAYNAKÇA

11 İÇİNDEKİLER XI SEKİZİNCİ BÖLÜM ETİK ve KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK 8.1. ETİK VE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR ETİK KARAR VERME YAKLAŞIMLARI YÖNETSEL ETİK KARAR NEDİR? KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK ANLAYIŞININ KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ VE GELİŞİMİ Kurumsal Sosyal Sorumluluk Kavramının Tanımı Kurumsal Sosyal Sorumluluk Anlayışının Doğuşu ve Gelişimi GÜNÜMÜZDE KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK ALGISI VE UYGULAMALARI KSS nin Küresel Ölçekte Önem Kazanmasına Yol Açan Etmenler Stratejik Bakış Açısı ile Kurumsal Sosyal Sorumluluk Anlayışı KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK STANDARTLARININ VE RAPORLARININ GELİŞTİRİLMESİ KAYNAKÇA ÜÇÜNCÜ KISIM YÖNETİM SÜRECİ ESKİLER ve YENİLER DOKUZUNCU BÖLÜM PLANLAMA ve ORGANİZASYON 9.1. PLANLAMA Plan Çeşitleri Planlama Düzeyleri ve Türleri Planlama Sürecinin Aşamaları ORGANİZASYON (ÖRGÜTLEME) Organizasyon Tasarımını Etkileyen Faktörler Organizasyon Sürecinin Evreleri Organizasyon Yapısının Boyutları Bölümlere Ayırma Türleri Fonksiyonlara Göre Bölümlendirme Mal ve Hizmet Temeline Göre Bölümlendirme

12 XII İÇİNDEKİLER Bölge Temeline Göre Bölümlendirme Süreç Temeline Göre Bölümlendirme Zaman Temeline Göre Bölümlendirme Matriks Organizasyon Yapısı KAYNAKÇA ONUNCU BÖLÜM YÜRÜTME ve KONTROL YÜRÜTME (YÖNELTME) FONKSİYONU Emir Liderlik ve Liderlik Teorileri Özellikler Teorisi Dönemi Davranış Teorileri Dönemi Durumsallık Teorileri Dönemi Transaksiyonel ve Transformasyonel Liderlik İletişim ve İletişim Süreci Motivasyon İşletmede Motivasyon İşletmelerde Motivasyonun Tarihsel Gelişimi İşletmelerde Motivasyon Sağlayan Faktörlerle İlgili Görüşler Motivasyon Teorileri KOORDİNASYON (EŞGÜDÜMLEME) Koordinasyon İlkeleri Koordinasyon Türleri KONTROL (DENETİM) FONKSİYONU Kontrol Fonksiyonunun Amaçları Kontrol Süreci Kontrol Türleri KAYNAKÇA

13 İÇİNDEKİLER XIII ONBİRİNCİ BÖLÜM YENİ YÖNETİM ARAÇLARI YENİ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI Destek Vermek Kendi Kendine Yönetim: YENİ İLETİŞİM KANALLARINI ETKİN KULLANMAK VE İLİŞKİ AĞI GELİŞTİRMEK (NETWORKİNG) İlişki Ağı Geliştirmek (Networking) Kıyaslama (Benchmarking) YENİ MOTİVASYON YAKLAŞIMLARI Enerji Aşılamak Personeli Güçlendirmek (Empowerment) İnovasyon (Yenilikçilik) YENİ KARAR VERME YAKLAŞIMLARI KAYNAKÇA GENEL KAYNAKÇA

14 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1.1: Şekil 1.2: Etkin Yönetim için Üç Kritik Alan de Üç Dünya...10 Şekil 1.3: Turuncu Dünyada İnsanları Yönetmek Şekil 1.4: Mavi Dünyada İnsanları Yönetmek Şekil 1.5: Yeşil Dünyada İnsanları Yönetmek Şekil 1.6: Geleceği Yönetmede Adımlar Şekil 1.7: Değişik Örgütsel Seviyelerde Yönetsel Becerilerin Önemi Şekil 1.8: Yönetim Hiyerarşisi Şekil 1.9: Yönetimin Birbirleri İle İlişkili Fonksiyonları Şekil 2.1: İnsanlar, Yönetim ve Organizasyon Arasındaki İlişki...44 Şekil 2.2: Organizasyon Teorilerinin Evrimi...45 Şekil 2.3: Modern Yönetim Anlayışının Gelişimine Genel Bakış...47 Şekil 2.4: Sanayi Devrimi nin Temel Etkileri Şekil 2.5: Sanayi Devrimi Öncesi ve Sonrası Dönemlerin Karşılaştırılması Şekil 2.6: Örgütlerde Yönetim Süreci Şekil 3.1: Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Şekil 4.1: Açık Bir Sistem Olarak Organizasyon Şekil 4.2: Çevresel Koşulların Organizasyon ve Çevre ile İlişkisi Şekil 5.1: Günümüz İşletmelerini Etkileyen Faktörler Şekil 5.2: Değişen Örgüt Yapısı Şekil 5.3: Kalite Tanımları Şekil 5.4: Toplam Kalite Yönetiminin Unsurları Şekil 5.5: Toplam Kalite Yönetimi

15 İÇİNDEKİLER XV Şekil 5.6: Müşteri Odaklılık Şekil 5.7: PUKÖ Döngüsü Şekil 5.8: TKY Uygulama Aşamaları Şekil 5.9: EFQM Mükemmellik Modeli Şekil 5.10: Yönetim Buluşçuluğunun Gücünün Yansıtan Etmenler Şekil 5.11: Yönetim Buluşçuluğunu Hazırlayan Etmenler Şekil 5.12: Yönetim Buluşçuluğunun Türleri Şekil 5.13: Yönetim Buluşçuluğu için Yöneticilerin Yapması Gerekenler Şekil 5.14: Yönetim Buluşçuluğu İçin Kurallar Şekil 6.1: İşletmeye Etki Eden Çevre Faktörleri Şekil 6.2: Örgüt Kültürü Modeli Şekil 6.3: Örgüt Kültürünün Öğeleri ve Düzeyleri Şekil 6.4: Hofstede Kültür Boyutları Şekil 7.1: Porter ın Beş Rekabetçi Güç Modeli Şekil 7.2: Temel Rekabet Stratejileri Şekil 7.3: Rekabet Avantajı Yoluyla Değer Yaratmak Şekil 7.4: Dönüşüm (Transformasyon) Süreci Şekil 7.5: Faaliyetler Zinciri Olarak Dönüşüm Süreci Şekil 7.6: Porter ın Değer Zinciri Modeli Şekil 7.7: Değer Zinciri Analizi nin Temel Adımları Şekil 7.8: Pazar Değer Sistemi Şekil 7.9: Değer Zinciri Yönetiminin Temel Yararları Şekil 7.10: Başarılı Bir Değer Zinciri Yönetimini Engelleyen Etmenler Şekil 8.1: İşyerinde Etik Davranışların Geliştirilmesini Etkileyen Faktörler Şekil 8.2: Organizasyonun Paydaşları Şekil 8.3: Paydaş / Sorumluluk Matrisi Şekil 8.4: Carroll un Sosyal Sorumluluk Piramidi Şekil 8.5: Kurumsal Sorumluluk Algısının Gelişimi Şekil 8.6: Sosyal Sorumluluk Düzeyleri...238

16 XVI İÇİNDEKİLER Şekil 8.7: İşletmeyi Etkileyen Temel KSS Başlıkları Şekil 9.1: Yönetim Süreci Şekil 9.2: Planlama Hiyerarşisi Şekil 9.3: SWOT Analizi Şekil 9.4: Formel (Biçimsel) ve Informel (Biçimsel Olmayan) Organizasyon Yapısı Şekil 9.5: Emir-Komuta Yetkisi Örneği Şekil 9.6: Kurmay Yetki Örneği Şekil 9.7: Fonksiyonel Yetki Örneği Şekil 9.8: Fonksiyonlara Göre Bölümlendirme Şekil 9.9: Mal ve Hizmet Temeline Göre Bölümlendirme Şekil 9.10: Bölge Temeline Göre Bölümlendirme Şekil 9.11: Müşteri Temeline Göre Bölümlendirme Şekil 9.12: Süreç Temeline Göre Bölümlendirme Şekil 9.13: Matriks Organizasyon Yapısı Şekil 10.1: İletişim Süreci ve Olası Gürültü Kaynakları Şekil 10.2: Maslow ve Herzberg in Motivasyon Teorilerinin Karşılaştırması...305

17 İÇİNDEKİLER XVII TABLO LİSTESİ Tablo 1.1: Üç Dünya nın Temel Özellikleri Tablo 1.2: 19., 20. ve 21. Yüzyılda Hakim Olan Yönetsel Paradigmalar Tablo 1.3: İki Yönetsel Görev Tablo 1.4: Günümüz Yöneticilerin Özellikleri Tablo 2.1: Sistematik Yönetim Düşüncesi - Özet Tablo 2.2: Bilimsel Yönetim Yaklaşımı - Özet Tablo 2.3: Yönetimin 14 İlkesi Tablo 2.4: Yönetim Süreci Yaklaşımı - Özet Tablo 2.5: Bürokrasi Yaklaşımı - Özet Tablo 3.1: X Teorisi ve Y Teorisinin Karşılaştırması Tablo 3.2: İnsan İlişkileri Yaklaşımı - Özet Tablo 3.3: Örgütsel Davranış - Özet Tablo 4.1: Sistem Teorisi - Özet Tablo 4.2: Thompson ın Çevresel Boyutları ve Organizasyon Yapısına Etkileri Tablo 4.3: Durumsallık Yaklaşımı Çerçevesindeki Araştırma Örnekleri Tablo 4.4: Durumsallık Yaklaşımı - Özet Tablo 5.1: Wholefoods da Yönetim Buluşçuluğu Tablo 5.2: Gore Creative Technologies de Yönetim Buluşçuluğu Tablo 5.3: Google da Yönetim Buluşçuluğu Tablo 8.1: Porter&Kramer Modeli nde KSS Uygulama Örnekleri Tablo 9.2: SWOT Analiz Şablonu Tablo 10.1: Yöneticilik ve Liderlik Arasındaki Farklar Tablo 11.1: Barker ın Kendi Kendini Yöneten Takımları

18