SEMPERVİVUMLAR. ANAHTAR KELİMELER: Sempervivum, melez, yıldırım, yangın, dağ, kuru toprak.

Transkript

1 SEMPERVİVUMLAR ÖZET: Sempervivum latince bir isimdir ve semper = herzaman ve vivus = yaşayan anlamına gelmekte olup bütün olarak her zaman yaşayan anlamını taşımaktadır. Damkoruğugiller (Crassulaceae) ailesine dahil olan grup üyeleri her daim yeşil yapraklı sukkulenttir. Sempervivumlar 0.5 santimetreden 22 santimetre kadar değişebilen büyüklükte olabilmektedir. Çoğunlukla yıldız şeklindedir, bununla birlikte küre şeklinde örneklere de rastlamak mümkündür. Günümüzde çoğu melez olan üyeler sarı, kırmızı, mor, gri ve doğal yeşile kadar geniş bir renk spektrumuna sahiptirler. Dağlık bölgelerde Alpin ve subalpin alanlarda güneş alan kayalıklarda yaşayan Sempervivum cinsi üyeleri Cezayir den İran a kadar geniş bir yayılış göstermektedirler. ANAHTAR KELİMELER: Sempervivum, melez, yıldırım, yangın, dağ, kuru toprak. ABSTRACT: The Latin name is Sempervivum, and semper = always and vivus = means of living as a whole and always living carries the meaning. Damkorugugiller (= Crassulaceae) family, which included the members of the group always sukulent green leafy. Sempervivum, which may vary from 0.5 cm up to 22 CM of sizes can be. Mostly star-shaped, however, it is possible to find examples in the form of a sphere. Nowadays, most hybrids are the members of yellow, red, purple, gray and natural green possess a wide spectrum of colors. Mountainous regions in alpine and subalpine areas, members of the genus sempervivum that live in the rocks in the sun, ranging from Algeria to Iran show a wide spread. KEYWORDS: Sempervivum hybrid, Yıldırım, fire, mountain, dry land. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 59

2 Kolajda görüldüğü gibi sempervivumlar 0.5 santimetreden 22 santimetre kadar değişebilen büyüklükte olabilmektedir. Çoğunlukla yıldız şeklindedir, bununla birlikte küre şeklinde örneklere de rastlamak mümkündür. Günümüzde çoğu melez olan üyeler sarı, kırmızı, mor, gri ve doğal yeşile kadar geniş bir renk spektrumuna sahiptirler. Dağlık bölgelerde Alpin ve subalpin alanlarda güneş alan kayalıklarda yaşayan Sempervivum cinsi üyeleri Cezayir den İran a kadar geniş Son yıllarda bahçelerde, balkonlarda ve ev içlerinde yapılan hobi amaçlı bitki yetiştirmelerde sukkulent (Latince: özü zengin), bitkiler özel bir yer tutmaktadır. Sukkulent alanlarının da en önemli bölümünü Sempervivumlar oluşturmaktadırlar. Sempervivum latince bir isimdir ve semper = herzaman ve vivus = yaşayan anlamına gelmekte olup bütün olarak herzaman yaşayan anlamını taşımaktadır. Damkoruğugiller (= Crassulaceae) ailesine dahil olan grup üyeleri her daim yeşil yapraklı sukkulenttir. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 60

3 bir yayılış göstermektedirler. Bu bölgelerde doğal yayılış alanları: İspanyol Sierraları, Alpler, Karpatlar, Balkan dağları, Ermenistan ve Türkiye dir. Cins üyelerine, genellikle Avrupa dağlarında kolayca rastlamak olasıdır. Bununla birlikte S. atlanticum türü Atlas dağlarında; S. iranicum ise Elburz dağlarında yayılış gösterir. Yine Kafkasya da, Kuzeydoğu Anadolu da, Balkanlarda da cinse ait türlere rastlamak olasıdır. Çoğu Sempervivum türünün endemik olduğu ülkemizde S. davisii (talifum) Doğu Anadolu da Alpin alanlarda yine aşağı zonlarda örnek olarak nehir kıyılarında yayılış göstermektedirler. S. ekimii (paşaparmağı) ve S. davisii furseorum (talifum) kısmen nemli alanlarda yayılış göstermektedirler. Kaçkar Dagları nın doğu kısımlarında S. herfriedianum (koluncuk) yayılış göstermektedir. S. ispartae (kaderotu) nemli kayalık alanları tercih etmektedir. Yine ülkemizde S. armenum (gelinparmağı), S. glabrifolium (gelindüğmesi), S. globiferum (taşelması), S. transcaucasicum (kaf kaderotu), S. gillianii (arzuotu), S. pisidicum (muslukotu), S. brevipilum (ömürçiçeği), S. minus (atdişi), S. sosnowskyi (çobandürmeği), S. feigeanum (barhal nuzlası), S. Staintonii (nasırotu) türlerinin yayılışı bulunmaktadır (bizimbitkiler. org.tr). Grey lady olarak bilinen Sempervivum, 7000 den fazla olan melezlerden biridir. Bunların 40 ile 63 doğal formu botanikçiler tarafından tanınmaktadır. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 61

4 Bununla birlikte Sempervivum cinsi üyelerinin durağan bir evrimsel süreçte olmadığı ve bütün üyelerin birbiriyle yakın akraba olduğu açıktır. Böylelikle de çok sayıda doğal ve yapay hibritlerin bulunması da mümkündür. Cinse ait üyelerde ilginç adaptasyon ve varyasyon örneklerine rastlanılmaktadır. Çok küçük boyutlarda olan S. arachnoideum üyelerinde yaprakların üst kısmında, yüksek dağların soğuk iklimine karşı durabilmeye destek olan beyaz çıkıntılar vardır. Yine birçok doğal formun bütün yaprakların üst kısımında benzer küçük çıkıntılar bulunmaktadır. Bilim adamları son derece düzenli olan bu yapıların, bitkilerin yıldırımların hasarlarından bile etkilenmemesine yardımcı olduğunu bulmuşlardır. Avrupa da son zamanlardaki paratonerlerinde benzer bir uygulama görülmektedir. Erken Orta Çağda sempervivum bitkisi çatı örtü malzemesi olarak kullanılıyordu ve fırtına hasarları ile bu sürede oluşan yıldırım, yangın gibi doğal afetlerin hasarlarını önleyeceklerine inanılıyordu. Ayrıca bu grup üyeleri Avrupa da tıbbi bitki olarak kullanılmıştır. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 62

5 Özellikle yara iyileştirici, büzücü, yatıştırıcı ve antipazmodik olarak kullanılmıştır. Daha sonraları Sokrata Adasında Aloe vera bulunup, benzer iyileştirici etkileri bulununca insanlar sempervivumların yararlı özellikleri unutuldu. Bununla birlikte günümüzde bu cins üyelerinin iyileştirici etkileri hatırlanmaya başladı. Taze kesilmiş yapraklarından yapılmış çaylar içilmektedir. Sempervivum çayı içerdikleri pektin nedeniyle elma çayı tadındadır. Yine etli yapraklarından kesilen parçalar böcek ısırmalarına, alerjilere ve diğer deri yangılarının tedavisinde kullanılmaktadırlar. S. cristata siyam ikizleri gibi büyüme göstermektedir. Bu durum sukkulentlerde oldukça yaygındır. Ana rozet 2-5 yıl sonra stelonlar yardımıyla çiçeklenme ile yeni küçük rozetler meydana getirirler. Ana rozet çiçeklenme sonrasında ölürken genç rozetler gelişmeye başlarlar. Sempervivumlar dağlık alanlarda kayalıklar arasındaki az miktarda toprak bulunan alanlarda yaşamaktadırlar. Özellikle nemli kayalıklarda nemli inorganik tuzlara karşı toleransları azdır. Saksı ve değişik kaplarda yetiştirmede çakılla ve fakir toprak ile karıştırılmış kum uygun subsratlardır. Bununla birlikte yetiştirme ortamları çok iyi drene edilebilecek delikler içermelidir. Çünkü yağmur ve su bitkinin köklerinde hasar oluşturabilir. Dağ formlarında genç sukkulentler uzun zaman kuru toprağa ihtiyaç duyarlar. Ayrıca saksıya konulacak taşlar hoş bir kompozisyon ve dekoratif bir güzellik katmaktadırlar. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 63

6 Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 64