TOPLAM TALEP TOPLAM ARZ SORULAR. Dr. Süleyman BOLAT 1

Transkript

1 TOPLAM TALEP TOPLAM ARZ SORULAR Dr. Süleyman BOLAT 1

2 1- Aşağıdakilerden hangisi, mal ve para piyasasının eşanlı dengede olduğu fiyat düzeyihasıla bileşimlerini gösterir? A) Toplam arz eğrisi B) IS eğrisi C) LM eğrisi D) Taylor Kuralı eğrisi E) Toplam talep eğrisi Dr. Süleyman BOLAT 2

3 2- Toplam talep eğrisi ile piyasa talep eğrileri arasındaki ilişkiyi açıklayan aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A- Toplam talep eğrisi, piyasa talep eğrilerinin dikey toplamıdır B- Toplam talep eğrisi, piyasa talep eğrilerinin yatay toplamıdır C- Toplam talep eğrisi, piyasa talep eğrilerinin ağırlıklı ortalamasıdır D- Toplam talep eğrisi, gelir miktarı değiştirilerek piyasa talep eğrilerinin kaydırılmasıyla elde edilir E- Toplam talep eğrisi ile piyasa talep eğrileri arasında bir ilişki yoktur Dr. Süleyman BOLAT 3

4 3- Aşağıdakilerden hangisi toplam talep eğrisinin negatif eğimli olmasının nedenlerinden biridir? A- Fiyatlar genel düzeyi arttığında, reel ücretler düşeceği için istihdam, dolayısıyla toplam talebin azalması B- Fiyatlar genel düzeyi arttığında, firmalar daha fazla mal üreteceğinden toplam talebin azalması C- Fiyatlar genel düzeyi arttığında, servetin reel değeri azaldığından toplam talebin azalması D- Fiyatlar genel düzeyi arttığında, paranın reel değerindeki düşüşün para talebini azaltması; bunun da toplam talebi azaltması E- Fiyatlar genel düzeyi arttığında, firmaların yükümlülükleri arttığından üretimlerinin düşmesi; bunun da toplam talebi azaltması Dr. Süleyman BOLAT 4

5 4- Toplam talep eğrisinin negatif eğimli olmasının nedenleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A- Fiyatlar genel düzeyi arttıkça faiz oranı düşer, tüketim harcamaları azalır B- Fiyatlar genel düzeyi arttıkça faiz oranı düşer, yatırım harcamaları artar C- Fiyatlar genel düzeyi arttıkça para talebi artar, faiz oranı düşer ve tüketim harcamaları azalır D- Fiyatlar genel düzeyi arttıkça paranın reel değeri azalır, faiz oranı düşer ve yatı-rım harcamaları azalır E- Fiyatlar genel düzeyi arttıkça paranın reel değeri azalır, faiz oranı artar ve yatı-rım harcamaları azalır Dr. Süleyman BOLAT 5

6 5- Aşağıdakilerden hangisi toplam talep (AD) eğrisinin dik olmasına yol açar? A- Likidite tuzağı B- Ücret ve fiyatların esnek olması C- Ücret ve fiyatların yapışkan olması D- Ekonominin tam istihdamda olması E- Para talebinin faize duyarsız olması Dr. Süleyman BOLAT 6

7 6- I. Reel para stoku azalır, faiz oranı yükselir, yatırım harcamaları azalır II. Nominal servetin satın alma gücü azalır, tüketim harcamaları azalır III. Reel döviz kuru düşer, ihracat artar Bir ekonomide, tüm diğer unsurlar sabit iken fiyatlar genel düzeyi yük-seldiğinde yukarıdakilerden hangileri gerçekleşebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III Dr. Süleyman BOLAT 7

8 7- Dr. Süleyman BOLAT 8

22 Arz Şokları 1970 li yılların önemli bir sorunu olan arz şoklarında, ilk etki aniden toplam arz eğrisinin kaymasıdır. Kısa dönem toplam arz eğrisinin kayması; ürün fiyatlarını ve hasılayı (üretimi) etkiler. Petrol gibi enerji fiyatlarının ve hammadde fiyatlarının değişmesi, sel, deprem gibi doğal afetler, küresel ısınma veya soğuma ile gıda arzının değişmesi, yeni bir üretim tekniğinin bulunması gibi teknolojik gelişmeler arz şoku olarak ifade edilir. Teknolojik gelişme, Pozitif Faktör verimliliği pozitif arz şokudur Petrol fiyatları artışı, hammadde fiyatları artışı, doğal afetler, küresel ısınma ile gıda arzının azalması negatif arz şokudur Dr. Süleyman BOLAT 22

23 AS nin Sağa ve Sola Doğru Kayması Dr. Süleyman BOLAT 23

24 Dinamik Toplam Arz Eğrisi Dinamik toplam arz eğrisi (DAS); Beklenen enflasyon oranının değişmediği bir dönemde, gerçekleşen enflasyon oranı ile hasıla arasındaki aynı yönlü ilişkiyi ifade eder. Gerçekleşen enflasyon oranı arttıkça, hasıla da artar (Y > Y n ). Çünkü enflasyon, ekonomide canlanmayı ifade eder. Çok aşırı olmayan %3 - %4 gibi enflasyon oranı üretim artışını teşvik eder π ve Y olur ve DAS pozitif eğimli bir eğri olur. Kısa dönem toplam arz eğrisi grafiğinde dikey eksende fiyat düzeyinin; Dinamik toplam arz eğrisinde ise enflasyon oranının yer aldığına dikkat etmek gerekir. Dr. Süleyman BOLAT 24

25 Dinamik Toplam Arz Eğrisi Dr. Süleyman BOLAT 25

26 Dinamik Toplam Arz Eğrisi (DAS) 1- DAS pozitif eğimli olduğundan, beklenen enflasyon oranı sabitken, kısa dönemde enflasyon oranını düşürmek için daraltıcı politikalar izleyerek hasılayı azaltmak mümkündür. Kuşkusuz bu tür politikalar işsizlik oranını arttırır. Kısa dönemde enflasyon () ve işsizlik oranı (U) arasında ters yönlü bir ilişki vardır. Kısa dönemde; π, Y, U 2- DAS ın konumu, beklenen enflasyon oranı tarafından belirlenir. Bu nedenle ekonominin bulunacağı enflasyon ve hasıla ilişkisi π e beklenen enflasyon oranına bağlıdır. Kısaca; dinamik toplam arz eğrisi; gerçekleşen (π) ve beklenen enflayon ile hasıla arasındaki ilişkiyi ifade eder. Hasıla ve enflasyon oranı aynı yönlü değişen devrevi (konjonktürel) değişkenlerdir. Enflasyon ve işsizlik (u) ise ters yönlü değişir. e π Dr. Süleyman BOLAT 26

27 Dinamik Toplam Talep (DAD) Eğrisi Dinamik toplam talep eğrisi; gerçekleşen enflasyon oranı ile toplam talepte oluşacak değişme arasındaki negatif yönlü ilişkiyi ifade eder. Diğer bir deyişle enflasyon oranı arttığında toplam talep azalır. DAD eğrisinin negatif eğimli olma nedeni; DAD eğrisinin konumu; merkez bankasının davranışına bağlıdır. Eğer merkez bankası enflasyonda para arzını arttırmazsa veya enflasyon oranından daha düşük oranda arttırırsa, toplam talep azalır ve sonuçta enflasyon sona erer. Eğer merkez bankası, para arzını enflasyonist ortamda daha yüksek oranda arttırmaya devam ederse toplam talep artar, enflasyon artar. Dr. Süleyman BOLAT 27

28 Dinamik Toplam Talep (DAD) Eğrisi Dr. Süleyman BOLAT 28

29 Para Politikasının Enflasyon ve Hasıla Düzeyine Etkisi Uyarıcı ve Rasyonel Bekleyişler Uyarlayıcı bekleyişler hipotezine göre; ekonomik kesimler sadece, geçmiş dönem verilerini dikkate alarak, karar verirler. Geçmiş döneme bakarak, bugünkü döneme Adapte olurlar. Rasyonel bekleyişler hipotezinde ise, ekonomik kesimler geçmiş, bugün ve gelecekteki mevcut tüm verileri kullanırlar. Diğer bir deyişle tüm enformasyon ağını kullanırlar. Bu nedenle sistematik hata yapmazlar, diğer bir deyişle yaptıklan hatayı tekrarlamazlar. Uyarlayıcı (adaptif) bekleyişler, arabayı dikiz aynasına bakarak sürmeye benzetilir. Rasyonel bekleyişler ise arabayı öne bakarak sürmek, her türlü tedbiri almak şeklinde ifade edilir. Eğer öğrenciler, sadece daha önce sorulmuş sınav sorularına çalışarak sınava hazırlanırlarsa, bu durum uyarlayıcı bekleyişlerdir. Ancak çıkmış sınav sorularının yanı sıra diğer muhtemel sorulara ve kaynaklara da çalışırlarsa rasyonel beklerler, ile hareket etmiş olurlar. Dr. Süleyman BOLAT 29

30 1- Uyarlayıcı bekleyişlere açısından (Parasalcı görüş) Kısa dönemde; Bu görüşü ilk kez P. Cagan tarafından ileri sürmüş, monetarist M. Friedman da desteklemiştir. Bu görüş; hükümetin genişletici para politikası izleyerek nominal para arzı artış hızını arttırmasıyla oluşacak üretim artışının ve işsizlik azalışının kalıcı olmadığını, sadece, kısa dönemde reel ekonominin etkilendiğini; uzun dönemde mutlaka doğal hasıla ve doğal işsizlik oranına geri dönüldüğünü açıklar. Monetarist yaklaşımda, işçiler, gerçekleşen reel ücreti değil, beklenen reel ücreti dikkate alırlar. Bu nedenle gerçekleşen reel ücretlerinde meydana gelen azalmayı göremezler, eksik bilgilidirler (işçi yanılma modeli). Bu nedenle çalışmalarını sürdürürler, üretimi arttırırlar. Dr. Süleyman BOLAT 30

31 Uzun dönemde; İşçiler, reel ücretlerinin düştüğünü farkedene kadar üretime devam ederler. İşçiler reel ücretlerindeki azalmayı farkedince enflasyon beklentilerini (π e ) yükseltirler, nominal ücret artışı talep ederler, işçiler enflasyon beklentilerini ve nominal ücretlerini, önceki dönemin gerçekleşen enflasyon oranına uyarlarlar. Nominal ücretler artınca maliyetler artar. Bu durumda işveren üretimini kısar, istihdamı düşürür. Enflasyon oranı, başlangıç düzeyine geri dönmez, izlenen genişletici politikanın etkisi uzun dönemde sadece enflasyon oranını yükseltici yönde olur. Reel değişkenler etkilenmez. Bu denge noktası başlangıçtaki hasıla düzeyini (Y N ) ve daha yüksek bir enflasyon oranını temsil eder. Enflasyon oranının yükseldiği, hasıla düzeyinin azaldığı veya değişmediği bu duruma stagflasyon adı verilir. Dr. Süleyman BOLAT 31

32 Genişletici Para Politikası: Uyarlayıcı Bekleyişler Dr. Süleyman BOLAT 32

33 Genişletici Para Politikası: Uyarlayıcı Bekleyişler Uyarlayıcı bekleyişler: hata yapılarak öğrenilen beklentilerdir. Sadece geçmiş verilere göre beklentiler oluşur. Bu nedenle uyarlayıcı bekleyişler arabanın dikiz aynasına bakılarak kullanılması durumuna benzetilir. Kısa dönemde; Genişletici para politikasının etkisi ile toplam talep artar, DAD sağa kayar. Hem enflasyon oranı hem de üretim hacmi artar. Uzun dönemde; İşçilerin reel ücretlerinin düştüğünü, gerçekleşen enflasyonun kendi beklentilerini aştığını fark etmeleri nominal ücret artışı talebi gerçekleşir. Nominal ücret artışları ile maliyetleri artan işverenler işçi taleplerini düşürürler, üretimlerini kısarlar. Bu durumda toplam arz azalır, DAS (dinamik toplam arz) eğrisi sola kayar. E2 dengesi, aynı doğal hasıla düzeyinde daha yüksek enflasyona razı olunması demektir. Hükümetlerin politikaları, sadece kısa dönemde reel ekonomi üzerinde etkilidir; uzun dönemde etkili olamaz, sadece enflasyon oranını etkiler. Dr. Süleyman BOLAT 33

34 Rasyonel Bekleyişler Açısından: Para Politikasının Önceden İlan Edilmesi Durumu Merkez Bankasının para arzını % 5 artırdığını varsayalım. Tüm ekonomik kesimler kendisini bu fiyata uyarlar. Mal fiyatları işçi ücretleri, ev kiraları hepsi %5 oranında arttırılır. Ancak reel üretim ve istihdam etkilenmez. Merkez bankasının önceden kamuoyuna ilan ederek genişletici para politikası izlemesi durumunda, toplam talep artar, DAD eğrisi sağa kayar, hasıla ve fiyat düzeyi yükselir. Tüm parasal değişkenler, merkez bankasının ilan ettiği para arzı değişikliği ölçüsünde ayarlanır. Bu nedenle bir yandan toplam talep artarken eş anlı olarak da toplam arz kısılarak dinamik toplam arz eğrisi (DAS) sol yukarı kayar. Kısa dönemde dahi üretim artmaz, uyarlayıcı bekleyişlerde olduğu gibi bir Y1 oluşmaz. Doğrudan doğruya enflasyon oranı artar. Sonuçta hasıla eski düzeyinde kalır. (Y=Y N ), beklenen ve gerçekleşen enflasyon oranı eşitlenir. İlan edilen politikalar, reel hiçbir değişkeni etkilemez, sadece enflasyon oranını etkiler. Lucas ın politika etkinsizliği adı verilir. Dr. Süleyman BOLAT 34

35 Rasyonel Bekleyişler Açısından: Para Politikasının Önceden İlan Edilmesi Durumu Dr. Süleyman BOLAT 35

36 Genişletici Politika: Para Politikasının Önceden İlan Edilmemesi Durumu Para arzı önceden açıklanmayan bir biçimde arttırıldığında, birinci dönemde toplam talep artar, DAD eğrisi sağa doğru kayar. Beklenen enflasyon düzeyine göre belirlenmiş olan toplam arz değişmeyeceği için DAS eğrisinin konumu değişmez. Bu nedenle ikinci dönemde hasıla düzeyi ve enflasyon oranı artar. Nominal para arzının arttığını ikinci dönemde fark eden ekonomik birimler, üçüncü dönemde uyarlayıcı bekleyişlerin aksine enflasyon oranını doğru olarak tahmin ederler. Toplam arz kısılır, DAS eğrisi sola kayar. (DAS 2 olur.) Böylece doğal hasıla düzeyine geri dönülür. Daha yüksek bir enflasyon düzeyinde ve Y N hasıla düzeyinde dengeye gelinir. Önceden ilan edilmeyen sürpriz politikalar, uyarlayıcı bekleyişlerde olduğu gibi kısa dönemde üretimi arttırıp işsizliği azaltırken, uzun dönemde doğal düzeye geri dönülür. Ekonomik kesimler sistematik hata yapmazlar, yaptıkları hatayı tekrarlamazlar. Karar verirken geçmiş ve gelecek tüm verileri ve tüm enformasyon ağlarını kullanırlar. Dr. Süleyman BOLAT 36

37 Monetaristlere ve Yeni Klasiklere Göre Para Politikasının Etkileri Dr. Süleyman BOLAT 37

41 Cevaplar 1- E 19- E 2- E 20- E 3- C 21- B 4- E 22- B 5- A 23- A 6- C 7- D 8- B 9- C 10- E 11- B 12- C 13- E 14- A 15- A 16- D 17- C 18- C Dr. Süleyman BOLAT 41