Bir konuyu anlatmaya başladığımızda ilk bilgi her zaman uyarıcı, zindeleştirici bilgi olmalıdır.

Transkript

1 KAMUSAL ALAN PUBLIC SPHERE Ahmet Battal Prof. Dr. I. KAVRAMIN KAYNAĞI Kamusal alan kavramı üzerindeki tartışmalar bir siyaset ve hukuk tartışması biçiminde cereyan etmektedir. Hukuk bilimi bir kavram bilimidir. Özellikle hukukçular bilirler ki siyaset ile hukukun kesiştiği; yani hukuk siyasetinin belirlendiği hukuk alanı Anayasa Hukuku dur ve bu hukuk dalı anayasal kavramlarla şekillenir. Anayasada yer alan kavramların ortak tanımlarının bulunması, iyi bir Anayasa Hukuku uygulaması için şarttır. O halde anayasada tanımı yer almayan kavramlarla Anayasa Hukuku ve pratik siyaset tartışması yapılamaz. Bir konuyu anlatmaya başladığımızda ilk bilgi her zaman uyarıcı, zindeleştirici bilgi olmalıdır. İşte birinci uyarıcı bilgi: Kamusal alan kavramı, önceki ve yürürlükteki anayasalarımızda, bırakınız tanımlanmayı, kullanılmamıştır dahi. O halde bu yazının bundan sonraki kısmı ve bu kavrama ilişkin tüm yazılar, olan hukuka ilişkin -de lege lata- yorumlar değil, olması gereken hukuka ilişkin -de lege ferenda- hukuk felsefesi çabaları olabilir. Kavramı ilk defa ve hararetle gündeme getiren kişiler, tartışmalar içinden çıkılamaz hal alınca ve daha da önemlisi kendileri için dahi tehlikeli bir noktaya gelince geri adım atmışlardır. Ancak, delinin attığı taşı çıkarmak için çabalaması gereken kırkıncı kişi de olsak, değil mi ki akıllı geçiniyoruz, bu tartışmaya katılmak zorundayız. II. KAVRAMA DUYULAN İHTİYAÇ Kamusal alan kavramı laiklikle ilişkili problemlerin çözümü meyanında gündeme getirilmiştir. Laiklik tartışmalarında, laik sıfatının kime ya da neye ait olacağı yani kimin ya da neyin dinden soyutlanacağı önemli bir problemdir. Bu açıdan bakıldığında, teorik olarak, dinden soyutlanması mümkün olan üç varlık vardır: Birey, toplum ve devlet. Dinden soyutlama için ise cebri ve iradi olmak üzere iki yöntem vardır. Aşağıda önce bu üçlüyü ikişer ihtimal için inceleyeceğiz. A. Bireyin dinsizleştirilmesinin anlamı Bireylerin, kendilerinin aksi yöndeki mevcut ya da muhtemel iradelerine rağmen dinden soyutlanması, laiklikle değil komünist totalitarizmle açıklanmaktadır. Diğer ifadeyle komünist devlet (de) elbette laiktir; ama bu devlet tipi için önemli olan, laiklik değildir. Zira dinî özgürlük ayağı olmayan bir laiklik anlamlı değildir. Bireylerin dine ilişkin ilk tercihlerinde kendi iradeleri ile dinsizliği seçmeleri ise hem demokrasinin, hem laikliğin ve hem de daha önemlisi, ihlâs ve irade kavramını -yapısı gereği- ön plana çıkaran, bütün dinlerin kabul ettiği bir durumdur.

2 B. Devletin dinden soyutlanmasının üç anlamı Laikliği demokrasi ve insan hakları ile telif etmeyen laiklik (jakoben laiklik) anlayışının üç soyutlama biçimi ile laikliği demokrasi ile telif eden laiklik arasında bu yönden esaslı fark vardır. Aşağıda altı paragrafta bu iki yöntemi kıyaslayacağız. 1. Devletin dinden soyutlanmasının birinci şartı, devlet adına kural koyanların dinden etkilenmemesidir. (yasama laikliği /teşriî laiklik) 1.a. Demokrasilerde bu unsur tamamdır ve her demokrasi bu anlamıyla laiktir. Zira demokratik devlette, kural koyanlar (yasama organı), asaleten hareket etmezler. İnandıkları din öyle istediği için değil, vekaleten ve seçmenleri öyle istediği için kural koyarlar. Seçmenlerin dindarlığı nisbetinde vekillerin koyduğu kuralların da dinden etkileniyor olması mümkündür ve demokrasinin bir gereğidir. Dinin devlete bu dolaylı etkisi, demokrasinin olmazsa olmaz nitelikte tabii bir sonucudur ve laiklik adına engellenemez. Bununla birlikte çoğunluk, çoğunluk gücünü kullanarak azınlığı dini yönden ezen bir kanuni düzenleme yaparsa, bu, elbette laikliğe aykırı olur; ama daha önce, insan haklarına aykırı olur. Ya da daha basitçe ve soruyla söyleyelim: İnsan haklarına saygılı olmayan demokrasi, demokrasi midir? Hayır. Dinler ya da dindarlıkla dinsizlik arasında ayrım yapan bir devlet laik midir? Hayır. 1.b. Buna karşılık demokrasi ve insan haklarını laiklikle çatışabilecek bir sistem olarak görenlere göre, devlet adına kural koyanların dinden etkilenmelerini önlemek üzere bir üstün otoritenin denetimine ihtiyaç vardır. Bu otorite, Türkiye gibi ülkelerde, sırtını değişmez maddelere yani ihtilalci/darbeci güce dayamış olan Anayasa Mahkemesi dir. Böylece demokrasi biter ve jakoben laiklik başlar. 2. Devleti dinden soyutlamanın ikinci anlamı devlet adına icraat yapanların dinden etkilenmemesi ve dini etkilememesidir. 2.a. Kamu hizmeti görenlerin, hizmet verdikleri kişileri dinlerine göre sınıflandırarak, içlerinden bazılarına daha iyi ya da daha kötü hizmet vermeye yönelmesi bir yönden dinden etkilenmek ve diğer yönden dindarlığı etkilemek anlamına gelir ve laikliğe aykırıdır. Devlet görevlilerinin eşitlik ilkesine uymaları zorunludur. Esasen yasama laikliği kanunlar yardımıyla bu sonucu da teminat altına alır. 2.b. Yine kamu görevlilerini dini baskı yapabilecek kötü niyetli kişiler ve halkı da dini baskı ve dayatmaya boyun eğecek cahil kişiler olarak gören jakoben anlayışa göre, laiklik için, kamu görevlilerinin dinsiz olması ya da dinsiz görünmesi (dinini vicdanına hapsetmiş olması) şarttır. Bu görüştekiler kamu yönetiminin denetlenebilirliğini de kabul etmemiş olmaktadırlar. Bu baskıcı laiklik de tabiatıyla demokrasiye ve kamu hizmetlerine girmede eşitlik ilkesine ihtiyaç duymaz. 3. Devleti dinden soyutlamanın üçüncü anlamı ise dini alandaki kamu hizmetlerinde ayrımcılık yapılmamasıdır. 3.a. Eski çağlardaki liberal devletin sadece asker beslemek için vergi toplamasına karşılık bu günkü tüm devletler -az ya da çok liberal ya da az ya da çok sosyal ve hatta sosyalist olmalarına bakılmaksızın- çeşitli türden kamu hizmeti de yapmaktadırlar. Devlet tüm kayda değer dinlerin mensuplarının tüm dinî ihtiyaçlarını karşılamayı eşit biçimde üstleniyor ise yine laiktir; ama sosyal devlettir.

3 3.b. Din hizmetini bir kamu hizmeti olarak görmekten rahatsız olan anlayış için devleti dinden soyutlamanın yolu devletin herhangi bir dinin mensuplarına yönelik din hizmeti vermemesidir. C. Toplumun dinden soyutlanması Laikleştirme politikaları açısından asıl problemli alan toplumdur. Diğer deyişle laiklik için toplumu dinden soyutlamanın gerekip gerekmediği önemli bir konudur. İşte bu aşamada kamusal alan kavramı en çok kullanılan kavramdır. Böylece kamusal alan öncelikle toplumsal alan olarak algılanmış olmaktadır. Bu açıdan da ilginç bir başka paradoks yaşanmaktadır: 1. Kamusal alan kavramını ortaya atanlara göre laik alan dinden soyutlanmış alandır ve sadece devlet değil toplum da laik olmalıdır. (Bu görüş laikliğin sekülerizm boyutu olarak da ifade edilmektedir) Bunlara göre bireyin dindar olmasının laikliğe zararı yoktur. Yine bunlara göre zaten din bireyin vicdanında hissettiği Allah la arasındaki manevi bağdan ibarettir ve dışarıya yansımaması gereken bir inançtır. Aslında bu fikrin sahipleri bir adım ötede bireyin laikliğine sıra geleceğini bilmekte ve esasen gizli niyet olarak bunu arzulamaktadırlar. Zira toplum dinden uzaklaştığında; ya sebebi olarak ya da sonucu olarak; toplumu oluşturan bireyler de dinden uzaklaşmış olacaktır. (Topluma ve çoğunluğa rağmen dindar olma gücünü kendisinde bulabilecek az sayıda cesaretli insan hariç, toplum fertlerinin çoğunluğu dinsizleşip rasyonel leşmiş (!) olacaklardır.) Bu görüştekiler, bu sonucun elde edilebilmesi için dindarların elinden dini sosyal hayata aksettirme hürriyetinin alınması gerektiğini düşünmektedirler. 2. Aynı biçimde kamusal alan kavramına karşı çıkanlar da -tamamen değillerse de kısmen- devletin laikliğine taraftar olmakta; ancak toplumun laikliğine karşı çıkmaktadırlar. Bireyin laikleştirilmesine (cebri dinsizliğe) müsamaha göstermeleri ise zaten beklenmez. Zira onlar da bilmekte ve istemektedirler ki toplumsal dindarlık bireysel dindarlığa katkı yapmakta ve bireysel dindarlık ise toplumsal dindarlığa dönüştükten sonra devletin dindarlığına basamak oluşturabilmektedir. İşte bu aşamada dindarlar da iki ana gruba ayrılmaktadırlar: 2.a. Tedrici değişimi savunanlar demokrasinin bu amaca hizmet edecek iyi bir araç olabileceğini düşünmektedirler. 2.b. Buna karşılık hızlı ve hedefe kilitlenmeci yöntemi savunanlar, yöntemin meşruiyeti problemini çok fazla tartışmaksızın, gerekirse ve mümkünse ihtilal (İslam devrimi!) gibi vasıtalar yardımıyla devleti de dindarlaştırmaya yönelmektedirler. Özet olarak ifade edecek olursak laiklik tartışmaları toplumun laikliği çerçevesinde düğümlenmektedir. Bu düğümü çözebilmek için daha aktif olan birileri ise doğrudan doğruya toplumun devlete ait olduğunu iddia etmek yerine, dolaylı bir biçimde kamusal alanın laik olması gerektiğini ileri sürmektedirler. Zira bilmektedirler ki kamusal alan devlete değil de bireylerden oluşan topluma bırakıldığında ya da bireyler ve toplum dini yaşama konusunda özgür bırakıldığında bireyler toplumu ve toplum da devleti dindarlaştıracaktır. İşte tüm tartışma bu noktada başlamaktadır. Kamusal alan nedir ve kimindir?

4 III. KAMUSAL ALAN NEDİR? A. Kavramın Sözlük Anlamı Kamusal alan bir alandır. Alan ile kastedilen, fiziki varlığa ilişkin bir olgudur. O halde bu tür alanlar bu yönden bakıldığında iki türlüdür: Kamusal olan ve olmayan alanlar. Kavramı ilk kullanan eski anayasa mahkemesi başkanı ve onun gibi düşünenlerin çok sevdiği öztürkçe kavramlarda kullanılan...sal ve...sel ekleri... ile ilgili ya da... ya ait olan gibi anlamlara gelmektedir. Kamusal alan kamuya ait olan ya da kamuyla ilgili alan demektir. O halde asıl soru şudur: Kamu nedir? Ya da Kamu kimdir? Türk dilinde kamu sözlük anlamı itibariyle, amme veya umum ya da Biz kimseye kin tutmazuz, kamu âlem birdir bize diyen Sultan Derviş Yunus Emre nin dilindeki anlamıyla cümle alem-herkes olarak anlaşılabilir. Oysa kamusal alan tartışmalarına taraf olanların büyük çoğunluğu kamu kavramını devlet olarak yorumlamaktadır (Bu kişilerin devletten ne anladıkları da ayrı bir konu ve belki de problemin ana kaynağı durumundadır.) B. Kamu Kavramının Anayasal Anlamı En çok bilinen hukuk sınıflandırmasında kamu hukuku özel hukuk ayrımı vardır. Özel (hususi) hukuk, kişiler arasındaki hukuktur. Kamu (amme) hukuku ise kişi ile devlet arasındaki ilişkilerde uygulanan hukuktur. Ancak bu ayrımda kamu hukuku kamunun (ammenin - umumun) hukukudur ve yine kamu devlet demek değildir. Anayasada kamusal alan kavramı değil ama kamu kavramı, başlıklar dahil 110 yerde ve 11 yerde de terkip halinde kullanılmıştır. Bu terkipler şunlardır: Kamu düzeni, kamu güvenliği, kamu hizmeti, kamu görevi, kamuya yararlı, kamu malları, kamu iktisadi teşebbüsü, kamu ve özel kesimi, kamu kurum ve kuruluşları, kamu giderleri. Anayasada devlet kavramının ise sadece 143 yerde kullanıldığı nazara alındığında Anayasanın kamu kavramına oldukça önemli bir görev ve anlam yüklediği anlaşılmaktadır. Bu kullanım biçimleri itibariyle kamu iki ana anlama gelmektedir. Birincisi; kamu, devleti yani kamusal otoriteyi ifade eder. Mesela ekonomik alanda kamu kesimi ya da kamu iktisadi teşebbüsü denildiğinde devletin yatırımları kastedilmektedir. Kamu görevi denildiğinde de devlet hizmeti (görevi) anlaşılmaktadır. İkinci anlamıyla ise kamu, halkın genelini ifade eder. Mesela, kamu hizmeti kamuya verilen hizmeti ifade eder; kamu düzeni ve güvenliği toplum düzeni anlamındadır; kamu malları ise tapusu çıkarılmayan ve umuma ait olan yol gibi malları ifade eder. Bu anlamda kamu devletten farklı bir varlığı ifade etmektedir. O halde kamusal yani kamuya ait olan alanlar devlete de halka da ait olabilir. Bu durumda devlet kimindir? sorusu cevaplanmalıdır. C. Devlet ve Kamu İlişkisi

5 İslam dini, düzen i, Allah ın isimlerinden birinin tecellisi yani yaratılışla birlikte gelen kadim bir varlık olarak görür. Devleti ise kadim bir varlık olarak değil, düzeni korumakla görevli hadis bir araç-varlık olarak görür. Devlete kudsiyet atfetmek, İslam (!) devletlerini yöneten otorite ve güç sahiplerinin kendi güçlerini ve pozisyonlarını dokunulmaz hale getirmek için icat ettikleri ya da ettirdikleri din dışı bir eğilimdir. Modern devlet teorisini en iyi kuran İslam düşünürü Bediüzzaman, konjonktürel ve pragmatist bir anlayışla değil, doğrudan doğruya bu nedenle demokrattır. Düzeni sağlayan aygıt olarak devletin sahibi halktır. Hakimiyet milletindir. Ancak millet ve bireyler bu hakimiyeti nefislerinin değil kainatın ve düzenin yaratıcısının emrine riayet ederek kullanmalıdır. Aksi halde düzeni sağlamak için var olan devlet, gerçek düzeni yıkan ve kaosa dönüştüren ve fakat onun yerine sahte düzen ve hakimiyeti koyan bir devlete dönüşür. O halde birey kamuyu, kamu da devleti oluşturur. Bireye serbest olan kamuya yasak olamaz, kamuya serbest olan ise devlete yasak olamaz. D. Kamusal Alanda Dindarlık ve Etkileri 1. Devlet, suç denilen davranışı, nerede işlendiğine bakmaksızın cezalandırır. Bu ceza bazen bir disiplin cezası, bazen de en ağırından hapis; hatta idam cezası olabilir. Diğer ifadeyle bir davranış kamu düzenini doğrudan ya da dolaylı olarak ihlal ediyorsa, kamudan gizli ve hatta yatak odasında da işlense, ispat edildiği takdirde ceza gerektirir. Devlet, düzeni sağlamak üzere, cezalandırma yetkisini kullanarak duruma müdahale eder. Laikliğe ilişkin konularda devlet dinî yaşayışı yasaklamaya yönelmektedir. Dolayısıyla yasağa uymayanları cezalandırma yoluna gitmektedir. Bu cezalar önceleri hapis ve sürgün hatta idam biçiminde iken bu gün artık kamu hizmetlerinden mahrumiyet biçiminde kendisini göstermektedir. Mesela (hukuksuz ve kanunsuz) başörtüsü yasağına riayet etmemenin müeyyidesi, öğrencilikten ve diplomadan ya da memuriyetten veya siyasetten mahrumiyettir. 2. Sıradan dindarlar için dindarlığın sosyal hayatta yani kamusal alanda görünmesi; mesai günlerinde ya da saatlerinde camiye gitmek, namaz kılmak, oruç tutmak, dışarıda dindarların giydiği türden kıyafetler giymek, erkekler için sakal bırakmak, bayanlar için başörtüsü takmak ya da çarşaf giymek gibi davranışlarla olur. Karşı cinsle ilişkilerinde ölçülü olmak, içki içmemek, bahis ve kumar oynamamak gibi pasif davranışlar da bu gruba girer. Görüldüğü üzere bu davranışlar esasen din düşmanı değillerse sıradan başkalarını rahatsız etmez. Sıradan dindarların günlük hayatlarında kendileri gibi yaşayanları tercih etmeleri de insan tabiatına uygundur ve başkalarını rahatsız etmez. Buna karşılık sıradan dindarların karar verirken objektif davranmaları gereken konularda diğer dindarları kayırmaları elbette yanlıştır ve başkalarına ve dolayısıyla topluma zarar verir. Mesela bir dindar öğretmenin dindar ailelerin çocuklarına daha fazla ihtimam ve ilgi göstermesi ya da dindar bir belediye görevlisinin dindarların oturduğu sokağın temizliğine özel ilgi göstermesi bu türden hatalı davranışlardır ve engellenmelidir.

6 Belirtelim ki aynı tutum dindar olmayan öğretmenin dindar ailenin çocuğuna karşı olumsuz davranışı biçiminde de kendirini gösterebilir ve engellenmelidir. 3. Politikacılar ve yüksek bürokratlar için dindarlık kendisini ayrıca bir de daha esaslı karar aşamalarında gösterir. Dindar politikacılar için bu durum, dindar insanların dini alandaki hürriyetinin sağlanması için çalışmak ya da diğer makul ve masum ihtiyaçlarının karşılanması konusuna öncelik vermek biçiminde gösterebilir. Ancak bu engellenmesi gereken bir davranış değildir. Zira siyaset tabiatı gereği, etki - tepki ya da arz - talep üzerine kurulu bir elek tir ve bu nedenle elektiftir. Mesela dindar siyasetçi, dindarların dini daha rahat yaşayabilmesi için Cuma günü ya da Ramazan ayında mesai saatlerinin buna göre düzenlenmesini talep edebilir. Cuma ya gidenle gitmeyen arasında çalışma şartları ve bedel gibi konularda farklılık yapılmadıkça bu talebin kabulünde esasen bir mahzur yoktur. Yine bu nedenle bu talebi sadece dindar siyasetçinin değil, halka hizmet niyetiyle hareket eden tüm siyasetçilerin dillendirmesi ve takip etmesi beklenir. Buna karşılık, siyasetçi, kanun yaparken, dindar olmayı devlet karşısında imtiyazlı ya da avantajlı bir hale getiriyorsa engellenmelidir. Aynı şekilde, dindar bürokrat, memuriyete alınacak adaylar arasından dindar olanı tercih ederse bu da engellenmelidir. Zira bu iki halde de iki yönlü bir tehlike vardır. Birinci olarak bu davranış nüfuzu kötüye kullanmak anlamına gelir ve eşitlik ilkesine aykırıdır. İkinci olarak aslında dindar olmayan insanların dindar görünmesine (riyakarlığa) sebep olur. 4. Yukarıda sayılan tehlikelerin engellenmesinin yolu nedir? Birincisi ve makul yolu bu tür hukuksuzlukları yapanları tesbit etmek ve hakkında kamu görevinden çıkarmak dahil çeşitli tedbirler uygulamaktır. İkincisi ve kamusal alan tartışmaları ile doğrudan ilgili olan çözüm yolu ise dindarlıklarını gösteren türden dindar insanların bu tür karar mekanizmalarında yer almalarını önlemektir. Ancak bu yöntemin de iki yönlü sakıncası vardır. Öncelikle suç işleme ihtimali nedeniyle önleme tedbirlerini bu hale dönüştürmek kurunun yanında yaşı da yakmak demektir ve masumiyet varsayımı ile suçun ve cezanın şahsiliği gibi evrensel hukuk ilkeleri yanında insan haklarına da aykırıdır. Ayrıca bu yöntem de dindar olmasına rağmen dünyevi neticeler alabilmek uğruna dindarlığını gizleyen riyakar insanların ortaya çıkmasına sebep olur. Bu ciddi sakıncalara rağmen kamusal alanda dindarlığı yasaklamak makul görünmemektedir. 5. En makul görünen gerekçe, dinî özgürlükleri korumak gerekçesidir. Mesela Batı da ve bizde, ilkokul öğretmeninin başörtülü olmasını yasaklama isteğinin önemli sebebi budur: Dindar öğretmen imajının, çocuklar üzerinde anne babalarının isteğine aykırı olarak başörtüsü ve dolayısıyla dindar Müslümanlık lehinde bir propagandaya sebep olacağı varsayılmaktadır. Buna göre kamusal alanda başörtüsü yasağının sebebi, küçükleri bu telkinden korumak ve büyüdüklerinde din tercihini özgürce yapmalarına imkan sağlamaktır.

7 Ancak bu yaklaşım da aslında, yasaklama yetkisini bir biçimde eline geçirmiş olan elitlerin, bu gücü kötüye kullanmasından ibarettir. Zira bu yasak bu kere çocuğunun dini telkin altında yetişmesini isteyen anne babaların elinden bu hakkı almaktadır. Bulunan ara çözüm kamu okulu - özel okul ayrımıdır. Kamu okulunda dini telkinin her türlüsünü engelleyip dini telkin isteyenin özel okul kurmasını ya da var olana müşteri olmasını sağlamak adil gibi görünebilir. Ancak bu da fakirlerin elinden tercih hakkını aldığından çocuğuna dini eğitim ya da telkin vermek isteyenin zengin olması mecburiyetini getirmiş olur. Şeytanın telkiniyle kendi fıtratından dini atan ve bu nedenle dinin fıtri (yaradılıştan) olduğu gerçeğini reddeden materyalist felsefeciler, çocuğun din tercihini, ancak büyüdüğünde, araştırmaya ve mukayeseli bilgiye dayalı olarak yapması ve daha önce bir telkin altında kalmaması gerektiğini savunmaktadırlar. Bu özgürlüğü verebilmek için de dinin toplumsal ve kamusal hayattan dışlanması gerektiğini savunmaktadırlar. Bu yaklaşım esasen, çocuğun anne ve babasının değil toplumun çocuğu olduğu varsayımının bir yansımasıdır. Bunun insanî ve fıtrî olmadığı ise çok açıktır. O halde en makulü görünen bu gerekçe dahi gerçek bir gerekçe değildir. Bu durumda yukarıdaki soruyu yeniden soralım. Kamusal alanda dindarlığı yasaklamanın gerçek sebebi nedir? E. Kamusal Alanda Dindarlığın Yasaklanmasının Gerçek Sebebi: Bid a İdeolojisi Yukarıda da açıkladığımız üzere gerçek sebep bid a ideolojisidir. Dinden uzaklaşmak, yani dinin içine ya da yerine yeni şeyler koymaya yönelmek bid adır. Bunun devlet eliyle yapılması ise bid a ideolojisidir. Bu ideoloji esasen bize has değildir. Batı yı da antik çağdan bu yana materyalist ve hazcı Batı yapan, dinlerle barışık olmayan felsefenin de etkisiyle insanı Nemrutlaştırması ve dinden uzaklaştırmasıdır. Bugün Batı da ve Doğu da, başörtüsü, haç, ezan gibi dinî sembolleri kamusal alanda yasaklamak isteyenler, aslında bu dinî sembollerin insanlara tanrıcık değil, kul olduğunu hatırlatmasından memnun olmayan Nemrutçuklardır. Kamusal alana ilişkin bu yasakçı düşüncenin görünüşte önemli bir sebebi küçükleri dinî baskıdan - telkinden korumak ise de gerçek sebebi küçükleri çok sevmeleri değil aslında kendilerini çok sevmeleri, hatta kendilerine tapmalarıdır. Batı dan beslenen fikirlerle İslam toplumunda etkili olmaya çalışan insanların tipik özelliği, devlet aygıtını, toplumu Batılılaştırmanın yani dünyevileştirmenin bir aracı olarak kullanmak isteyen ideolojik fikirlere sahip olmalarıdır. Hatta bu tür ideolojik fikirlere sahip olanlardan bazıları Batı tarzı bir Batı karşıtlığı yaparlar. Mesela dil ve ırk esaslı milliyetçilik bir Batı tarzı dır, ama Batı karşıtlarının çoğu, (Oktay Sinanoğlu gibi) aynı zamanda ırk ve dil esaslı milliyetçiliğe sarılmışlardır. Doğu nun bid a ideolojisi, Batı nın dini terk ederek ilerlediği ve medenileştiği ve dolayısıyla dinin Doğu toplumlarını geri bıraktığı varsayımı üzerine şekillenir ve toplumu gerekirse kendi iradesine rağmen dönüştürerek; yani özellikle dini değerlerinden arındırarak Batılılaştırmayı hedefler. Her ideoloji gibi, kendi doğrularının uygulanması için devlet aygıtının cebrini kullanır. F. Çözüm: Şifreleri çözmek ve Şeairi İhya Etmek

8 Kamusal alanda dinin yasaklanması, kamu hizmetlerinde eşitliğin ve din seçme özgürlüğünün sağlanması gibi basit ve dolayısıyla haklı temelleri olan bir yasak gibi de görünse aslında öyle olmadığı yukarıdaki bilgilerle açıkça ortaya çıkmıştır. Baştan itibaren görüldüğü üzere, bireyler (çoğunluk) ve devlet otoritesi (elitler) arasındaki hakimiyet kavgasına konu olan, toplumsal yapının dinden soyutlanmasının gerekip gerekmediği meselesi, bir yandan demokrasi ve laiklik gibi şekli bir konuyla ve diğer yandan insan hakları ve temel hürriyetler gibi asli bir konu ile ilgilidir. Bir toplumdaki herhangi bir dini duygunun alenileştirilerek açığa vurulması şeairdir. 1 Şeair (şiarlar) toplumsal dini motiflerdir ve bunların tipik özelliği bireyler üzerinde nasihat edici, telkin edici etkisinin bulunmasıdır. Üstelik bu telkin fıtridir ve damara dokunmaz. Bireyin dindarlığına toplumsal katkı yapan dini motifler (şeair) korunmalı ve geliştirilmelidir ki laiklik toplumu ve dolayısıyla bireyi tahrip edici bir etki yapmasın. Bu nedenle Bediüzzaman kendi hayatında ve talebelerine tavsiyesinde şeairi ihya kavramı üzerinden verdiği derslerinde ve duruşunda, imanla küfür arasındaki mücadelenin bu zamanda gele gele, şeair ve bid a ideolojisi arasındaki kavgaya dayandığını söyler ve bu konuda safların netleştirilmesi gerektiğini savunur. Bu düşünce salt bir mücadele basamağı olsun diye savunulmuş sıradan bir görüş değildir. Aksine bu görüş, bireysel alanı, kamusal alanı ve dolayısıyla devleti ve nihai anlamda düzeni sahiplenmenin kuşatıcı ve gerçek biçimidir. O halde sonuç olarak şeairi ihya ve idame etmek, kamusal alanın yeniden gerçek sahiplerine ait bir alan haline gelebilmesinin ön şartıdır. Özet Anayasal tanımı bulunmayan kamusal alanın kapsamı ve sınırlarından çok, kime ait olduğu önemlidir. Kamusal alan devlete ait ise devlet kime aittir? sorusu önemli hale gelir. Devlet, düzeni sağlayan bir aygıt olarak aslında düzenin sahibine ve onun halifesi olan insan a aittir. O halde devleti yönetenler insanı yok saymamalı ve insanın din hürriyetini engellememelidirler. Kamusal alandaki din yasağı, din hürriyeti ve eşitlik bahanesiyle ortaya konulur Ancak gerçekte bu fikir dini toplumdan ve giderek bireylerin vicdanından söküp atma isteğinden kaynaklanır. Bu fikir bir tür bid a ideolojisidir. Bu ideolojinin panzehiri ise toplumsal dini motifleri (şeairi) muhafaza ve ihya etmektir. Bu yaklaşım, Kur an a dayalı çağdaş bir devlet felsefesi geliştiren Bediüzzaman ın gelişen sosyal hayata ve din hizmetine ilişkin temel kabullerinden biridir. Anahtar Kelimeler: Kamusal alan, devletin varlık sebebi, kamu otoritesi, dini motifler, şeair, bid a ideolojisi. Abstract Public sphere is not defined in the constitution. Thus, the most important question seems to be not the content and borders of the public sphere, but whom does it belong to? If the public sphere belongs to the state, then another question becomes very important: whom does the state belong to? Actually, the state belongs to the possessor of the order and as his representative to human being as it serves to organize the order. Therefore, the rulers should not neglect the existence of human being and not prevent his religious freedom. The religious ban in the public sphere is executed as an excuse for the religious freedom and equality. However, this idea is based on the wish to expel the religion from the society and conscience of individuals

9 gradually. This idea is somehow an ideology of perversion. The antidote against this ideology is to protect and to revive the religious motives. This approach is one of the basic presumptions by Bediüzzaman on social life and religious service who has developed a modern state philosophy based on the Qur an. Keywords: public sphere, the existential reason of state, public authority, religious motives, basic rules, the ideology of heresy Dipnotlar: 1. Bu konuda ayrıntılı bilgi için Köprü dergisinin Demokrasi Kültürüne Katkı sayısındaki (Güz 2002, Sayı 80) Demokrasi ve laiklik Açısında Devlet-Toplum İkilemi ve Şeair Kavramı başlıklı makalemize ( bakılabilir.