değişmesine paralel bir şekilde, tatil anlayışları ve beklentileri de farklılaşmakta ve bu doğrultuda, turizmde yeni trendler ve alternatif turizm

Transkript

1

2 Başyazı Dünya Turizm Örgütü ne göre; Dünya turizm pazarı 2012 yılında ilk defa bir milyarı aşkın turist ile bir trilyon Dolara yaklaşmış olup; 2020 yılında bir buçuk milyar turist ile bir buçuk trilyon dolara ulaşması beklenmektedir. Türkiye ise 2012 yılında bu pazardan ilk defa 30 milyonu aşan turist ile 30 milyar Dolara yaklaşan gelir sağlamış olup; 2023 yılında 50 milyon turist ve 50 milyar Dolar gelir hedeflemektedir. Dünya Turizm Örgütü Genel Sekreteri, Dünyadaki turist sayısında 2013 yılında, 2012 ye nazaran yüzde 2 nin üzerinde artış beklediklerini kaydederken; 2030 yılına kadar dünyadaki turist sayısının her yıl ortalama yüzde 3,3 büyüyeceğini tahmin ettiklerini ve bunun da her yıl 40 ila 42 milyon daha fazla kişinin seyahat edeceği anlamına geldiğini söylemektedir. Dünya turizm pazarında ilk 10 ülke arasında yer alan; gelen turist sayısında ilk 5 ülke arasına girmeyi zorlarken, turizm geliri bakımından ikinci beşlik grup içinde kalmakta olan Türk Turizminin gerek mevcut dünya turizm pazarından gerekse pazarın yıllık büyümesinden payını alması kaçınılmazdır, gerekliliktir. Çünkü, Türk Turizminin hak ettiği yerde olmadığı görüşü, sektörün uygulamacıları, bürokratları ve akademisyenleri tarafından genel kabul görmektedir. Nitekim, Dünya Turizm Örgütü Genel Sekreteri de Türkiye yi ziyaretlerinde Türkiye ye desteğimiz devam edecek. Türkiye bizim için herhangi bir üye değil, özel bir ülke diyerek iç kamuoyunu desteklemişlerdir. Turizmin çok yönlü bir faaliyet ve sektör olması nedeniyle ancak toplumun topyekün hareketiyle daha hızlı ve daha büyük sonuçlar alanabileceği ve bunun içinde toplumun bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi ve dönemler itibariyle bilgilendirme/bilinçlendirmenin güncellenmesini sağlamak için özel turizm gün ve/veya haftası belirlenmesi gereği olarak Türkiye de ilk defa 1976 yılında kararlaştırılan ve 1977 yılından itibaren mart ayının ikinci pazartesi günü olarak kutlanmaya başlanan Turizm Günü; 1983 yılından beri de Nisan tarihleri arasında kutlanagelen Turizm Haftası bu yıl/ bu ay 37.kez kutlandı. Her ne kadar Nisan tarihleri aynı zamanda turizm sezonu açılışı olarak da kabul edilmekte ise de sezonluk turizm yerini tüm zamanlara/yıla yayılmış turizm anlayışına bırakmıştır. Turizm faaliyetini tüm yıla yaymak için deniz-kum-güneş üçlüsüne ek olarak dünya turizm trendleri doğrultusunda alternatif turizm uygulamalarını hayata geçirmek gerekmektedir. Zaten, insanların tüketim kalıplarının 1

3 2 değişmesine paralel bir şekilde, tatil anlayışları ve beklentileri de farklılaşmakta ve bu doğrultuda, turizmde yeni trendler ve alternatif turizm uygulamaları aramaktadırlar. Ancak, artan rekabetin avantajlarını kullanarak daha uygun fiyatlarla ve daha kaliteli tatil yapmak istemektedirler. Diğer taraftan, alternatif turizm uygulamalarının mevcut ve olası trendleri bu alandaki yatırım ve işletmeciliği klasik turizm yatırımlarından ve işletmeciliğinden farklı kılmaktadır. Yani, piyasayı oluşturacak olan talep edenlerin ve arz edenlerin arayışları vardır. Her iki tarafında arayışına kooperatifler bir çözüm olabilir. Şöyle ki; Bir taraftan tatil talep edenler, tatil ihtiyaçlarını piyasa şartlarından daha uygun fiyatlarla ve daha kaliteli karşılamak için maddi ve manevi güçlerini kooperatifleşme ile birleştirme yoluna giderken diğer taraftan turizm endüstrisinde faaliyet gösteren işletmeler de gerek işletme bazında özellikle de belli ihtiyaçlarının karşılanması veya belli faaliyetlerinin yapılması için kooperatifleşme ile birleşme yoluna gidebilirler. Böylece, her iki tarafta ölçek ekonomisinin ortaya çıkaracağı sinerji ile fiyatta ve kalitede rekabet üstünlüğü elde edebilirler. Hatta, tatil talep edenler tatil sürecinde maruz kalabilecekleri riskleri de bu yöntemle yönetebilirler. Yapılaması gerekenler; Türkiye de de örnekleri olan ve ICA (Uluslar arası Kooperatifler Birliği) bünyesinde de TICA (Uluslar arası Turizm Kooperatifleri Derneği) olarak yerini almakta olan Türk kooperatif mevzuatındaki şekli ile Turizm Geliştirme Kooperatifleri nin kurulması ve yaygınlaştırılmasının yanı sıra, turizm sektörünün istihdama ve dış ticaret açığına yaptığı olumlu makro ekonomik katkıları ve insanlar arası tanışmaya, bilişmeye, kaynaşmaya ve dostluğa yaptığı katkıları gereği devlet tarafından teşvik edilmesi ve desteklenmesidir. Türk Turizm camiasının Turizm Haftasını kutlar, huzurlu ve başarılı bir sezon dilerim.

4 KOOPERATİFLERDE ÇOK BAŞLILIK Oktay TUNCAY * * Araştırmacı, Yazar (koopkur@gmail.com) Kooperatifçilik, serbest piyasa sisteminin temeli olan bireysel mülkiyet unsurlarını kapsamakta (ortakların hisse mülkiyeti), kurumsal yapısı itibari ile de demokratik bir teşkilatlanma niteliği taşımaktadır. Bu özelliği itibariyle kooperatifçilik demokrasiyi ve bireysel girişimciliği geliştiren ve tekelci yapılanmaları engelleyen sistematik bir yapıya sahiptir. Bu yönüyle kooperatifler, içinde bulunduğu ekonomik sistemde hem rekabeti arttırıcı hem de kaynakların verimli dağılmasına olumlu katkıda bulunur. Bu özellikleri dolayısıyla devletler, toplum yararına olmak üzere kooperatifçiliği geliştirmek üzere yıllar boyunca büyük çaba sarf etmişlerdir. Ancak devlet kooperatif ilişkileri kooperatifçilik tarihinde sürekli tartışılan konulardan birisini oluşturmaktadır. Tartışmalar daha çok, bu ilişkilerin nasıl olması gerektiğine odaklanmaktadır. Devlet yardımı, devletin kooperatifin işlerine karışması ve devlet denetimi tartışılan konuların başında gelmektedir. Genel olarak değerlendirildiğinde, dünyada kooperatifçiliğin değişik uygulamalarının olduğunu görmekteyiz. Kooperatifçiliği tamamen serbest bırakan devletler olduğu gibi çok katı uygulamaları olan ve güdümlü kooperatifçiliği esas alan devletlerde bulunmaktadır. Bu farklılıkların temelinde toplumların geçirmiş olduğu siyasi mücadelelerinde etkisi olduğu bir gerçektir. Siyasal açıdan iyi örgütlenmiş sivil oluşumların demokratik olarak daha iyi faaliyet gösterebildiği devletlerde kooperatifçilik olması gerektiği gibi yürütülmektedir. Devletin uygulayacağı yöntem önemli olmakla birlikte asıl olan kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak, siyasi etkilerden uzak uygun ortamların hazırlanmasıdır. Dünya üzerinde pek çok ülkede insanlar e- konomik ve sosyal konumlarını iyileştirmek için kooperatifçilikten yararlanmaktadır. Ancak dünya üzerindeki farklı ideoloji ve ekonomik düzenler kooperatifçilik uygulamasının ülkeden ülkeye değişiklik göstermesine neden olmaktadır. Liberal ekonomi çağından kalan geleneksel kooperatifçilik anlayışı kendi kendine yardım ve devlete bağlı olmama ilkelerine dayanmaktadır. Günümüzün başarılı kooperatifleri de bu anlayışı benimseyen bağımsız ve özerk kooperatiflerdir. Ancak sosyal politika alanındaki gelişmeler, devletin kooperatiflerle de yakından ilgilenmesine yol açmıştır. Başlangıçta kredi yardımı, kooperatifleri koruyucu yasalar çıkarma, eğitim vb. alanlarda kooperatiflere destek veren devlet, zamanla bazı ülkelerde kooperatif işlerine karışma yoluyla kooperatifler üzerindeki etkinliğini arttırmıştır. Kooperatiflerin tarihine baktığımızda, bunların çoğu zaman sosyalist olsun kapitalist olsun devletin kalkınma hedeflerine hizmet edecek araçlar olarak kullanıldığını görürüz. Kamu desteği sıkı kontrolün yanı sıra hükümet müdahalesini ve kooperatiflerin artan bir şekilde devlete bağımlılığı sonucunu getirmiştir. Kamu desteği sıkı kontrolün yanı sıra hükümet müdahalesini ve kooperatiflerin artan bir şekilde devlete bağımlılığı sonucunu getirmiştir.. Devlet 3

5 idaresi değişik şekillerde kooperatiflerin yönetimine karışmıştır. Örneğin devlet, kooperatif kurmak için toplantılar düzenlemiş; bazen de kendisi kooperatif kurmuştur. Kooperatif üyelerinin olağan ya da olağanüstü genel toplantılar düzenlemesini, yönetim kurulunun ya da kooperatifin diğer organlarının ve/veya atanmış devlet temsilcilerinin bu toplantılarda yer almasını istemiştir. Kooperatif organları yerine kararlar almıştır. Kooperatif personelini devlet görevlileri aracılığıyla seçmiş, ücretlendirmiş, yakından takip etmiş bazen de değiştirmiştir. Kendi faaliyet alanlarında ve iç meselelerinde çok fazla söz sahibi olamayan kooperatifler genellikle bir takım sektörlerin dışında tutulmuş, kendileri için önceden belirlenmiş bir takım görevleri üstlenmek zorunda kalmıştır. Ayrıca, kooperatif üyelerine ve kullanıcılarına sunulan hizmetlere ilişkin kararlar kendileri dışındaki kurumlarca alınmıştır. Faaliyetlerinde seçim hakkından mahrum kalmış, kendi kaynaklarını kullanma fırsatını yakalayamamışlardır. Krediler, yatırımlar ve fazla hasılatın dağıtılması ile ilgili kararları onay için hükümete sunma zorunluluğu getirilmiştir. Kooperatifin banka hesabı dondurularak kooperatif yönetimine yaptırımlar uygulanmıştır. Siyasi idare kooperatifi denetleyerek ya da denetleterek kooperatif üzerinde kontrol sahibi olmuştur. Siyasi idare ilk kurulan kooperatiflerin günlük idaresine karışmakla kalmamış ve ikinci ve üçüncü basamak kooperatif kuruluşları kurarak, bu yapıları birleştirerek ya da ayırarak, normal mahkemelere bile itiraz hakkı olmaksızın anlaşmazlıkları kendisi çözerek farklı düzeylerdeki ilişkilerde hakemlik yapmıştır. Diğer taraftan, vergilendirme, krediye erişim ve devlet kontrollü destek konularında kooperatiflere imtiyazlar verilmiştir. Bu tür kısıtlamalar ve imtiyazlar artık kooperatif kanununun bir parçası olamaz. Bunlar, özel sektöre ait kooperatif kavramıyla uyuşmamaktadır. Devlet denetimini sağlayan kanunlar dolayısıyla farklı yasalar yürürlüğe konularak kooperatifler üzerindeki vesayet derinleştirilmiştir.tek bir kooperatif kanunu mu birkaç kanun mu olması konusu en çok tartışılan hususlardan biridir.faaliyetleri, ihtiyaçları, üyelik tabanları, gelişim aşamaları, büyüklükleri, karmaşıklık dereceleri ve rakiplerle karşılıklı ilişkileri açısından farklılık gösteren ve kendi kendini geçindiren bir çok kuruluş olduğu göz önüne alınarak, bütün kooperatif türleri (örneğin, hizmet,, işçiler, tüketici), bütün faaliyet türleri (örneğim, tarım, iskan, balıkçılık, sığır yetiştiriciliği, tasarruflar ve kredi, ulaşım, arz, pazarlama vs.), bütün meslek türleri (örneğin balıkçılar, zanaatkarlar, tıp doktorları, avukatlar vs.), tek ve/veya çok amaçlı kooperatifler için tek bir kanun mu olacağı, her kooperatif için ya da bazı kooperatif grupları için farklı bölümleri olan tek bir kanun mu olacağı, yoksa birbirinden ayrı birkaç kanun mu olacağı kararlaştırılmalıdır. Eğer sivil medeni kanun, ticari kanun ya da diğer kanunlar kooperatiflerin düzenlenmesini öngörüyorsa, ayrı bir kooperatif kanununa ihtiyaç duyulmaması da olasıdır. Dünyada bunlar çok değişik bileşimler halinde uygulanmaktadır. Bazı ülkelerde birçok kanun olup bazı ülkelerde de bu konuda hiçbir kanun yoktur. Şu anki trend bütün kooperatif türlerini kapsayan tek bir genel kanun yapılması yönündedir, çünkü genel kanı şu şekildedir: konut kooperatifleri, tasarruf kooperatifleri ve kredi kooperatifleri gibi farklı kooperatif türleri için farklı kısımları olan, fakat bütün kooperatif türlerini genel olarak içine alan tek bir kanun kooperatiflerin özerkliğini sağlamanın en sağlıklı yoludur. Zira, böyle genel bir kanunda- 4

6 ki ayrıntı derecesi birden fazla kanundaki ayrıntı derecesine göre daha düşük olacağından, kooperatifler mümkün olduğu ölçüde içtüzükler yoluyla kendi meselelerini düzenleme fırsatına sahip olacaktır. Ayrıntının az olması bürokrasiyi azaltır. Farklı kooperatif türlerinin farklı kanunlara göre kaydedildiği ve heterojen politikaları olan farklı kamu otoritelerinin denetimi altına konulduğu durumda meydana gelebilecek kooperatif hareketinin bölünmesi tek bir kanunla önlenebilir. Tek bir kanun kooperatiflerle uğraşan kişiler için kanuni güvenlik sağlar. Kanuni güvenlik, kooperatifin belirli bir faaliyet türünden ziyade yapısal konular ve yükümlülükle ilgili konuları ilgilendirir. Kalkınma kısıtlamaları bağlamında, tek bir kanun, kooperatiflerin gelişme odaklı, üye odaklı ve kendi kendine yetmesini amaçlayan hedefleri arasında tutarlılığı sağlamanın en yeterli yoludur. Bununla beraber, özellikle sanayileşmiş ülkelerde kooperatiflerin ayırt edici özelliğini tekrar oturtmaya yönelik yapılan tartışmalarda, bahsedilen konularda farklı kanunlar göz önüne alınmaktadır. Kooperatifçilik Strateji Belgesi ve Eylem Planı nda ( ) belirlenen 7 stratejik hedefe ilişkin öncelikli faaliyetler belirtilmiştir. Ancak, kooperatiflerden sorumlu birden fazla bakanlığın olması nedeniyle, uygulamadaki farklılıklar ve koordinasyon eksikliğinin sıkıntılara yol açmaya devam edeceği düşünülmektedir. Bu nedenle Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na bağlı olan Tarım Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı na bağlanması, koordinasyon bütünlüğünü sağlayarak adımların daha hızlı ve daha etkin olarak atılmasını sağlayacaktır. Konut kooperatiflerinin ise, hiçbir sağlam gerekçe gösterilmeden başka bir bakanlığa bağlanması uzun vadede sorunlar çıkaracağı kanaatindeyiz. Ülkemizde tarım kooperatiflerinin bir kısmı (özellikle tarım satış ve tarım kredi kooperatifleri) devletin güdümü ve kontrolü altında olduğundan, yönetim açısından kooperatif ilkeleriyle tam uyum sağlandığı söylenemez. Uluslararası kooperatifçilik ilkelerine göre çalışan köy kalkınma kooperatifleri ve pancar kooperatifleri, konut kooperatifler ve diğer kooperatifler 1163 sayılı kooperatifleri ise, bu yasadaki demokratik olmayan maddeler nedeniyle tam özerk ve demokratik sayılamazlar 5

7 BİLGİ ÇAĞINDA İNSANI YENİDEN KEŞFETMEK: İNSAN SERMAYESİ Yeter DEMİR USLU * GİRİŞ İçinde bulunduğumuz dönemde, gelecek yüzyılın bizlere neler getireceği, en belirgin özelliğinin ne olacağı konusunda biraz düşünmemiz, onu karşılarken daha hazırlıklı olmamıza yarayacaktır. 21. yüzyılın en önemli özelliği değişim olarak görülmektedir. Bu değişim olumlu, ileriye dönük ve yapıcıdır. Ancak tarihin başlangıcından bu yana var olan değişimin özelliği; bu kez çok hızlı, büyük, karmaşık ve kesintisiz olmasında yatmaktadır. Bu özellikler gerek ilgi alanları açısından, gerekse içerik ve etki a- lanları bakımından geçerlidirler. Günümüzde yaşanan değişimin tahmin edilebilirliği azalmakta, öngörülmezliği artırmaktadır. Bu nedenle, insanın değişimleri önceden tahmin edebilmek, oluşturabilmek ve onları kabullenmeyi öğrenebilmek için bilgi, beceri, tutum ve davranışlarını geliştirmesi gerekecektir. 21 inci yüzyılın bilgi ekonomisinde insanlar; pazar payını, ünü ve performansı derin biçimde etkileyen servet ve yeterlilik jeneratörleri olarak görülmektedir. Walt Disney yılar önce, dünyadaki tüm binaları satın alabileceğinizi ancak bir hayali gerçeğe dönüştürmek için asıl ihtiyaç duyduğunuzun kişiler olduğunu söylemişti. Bu önemli bakış açısı, bilgi çağında insanların değerini ve know how ı ölçebilmemiz için yeni bir kural olarak görülebilir. * Yrd. Doç. Dr. Ordu Üniversitesi, İİBF İşletme Bölümü (dryeterdemir@yahoo.com) 21. YÜZYILDA İNSAN KAYNAĞI Bilgi çağının dinamiklerini gözden geçirdiğimizde sanayi devrimi döneminden farklı dinamiklerle karşılaşıyoruz. Bu dönemin en büyük sermayesinin bilgi olduğu ifade edilmektedir. Oysa bilgi çağının performansını, bilginin kullanımına sunulduğu insan belirleyecektir. Bilginin paylaşımında ve kullanımında elektronik dünyasındaki gelişmeler genel olarak bedelini ödeyen her kurumun yararlanabileceği bir altyapı sunmaktadır. Bu noktada tanımlanmış ve paylaşıma sunulmuş bilgi sermayesi elbette ki önemlidir, ancak dönemin performansını bir önceki dönemden farklı olarak artık nitelikli ve bilgiyi gerektiği şekilde kullanan insanlar belirleyecektir. 21.yüzyılın en önemli sermayesi insan ve onun sahip olacağı bilgidir, nitekim bilginin en önemli güç olduğu konusunda tüm insanlık hemfikirdir. Bu ikiliyi oluşturabilmek ancak sürekli eğitimle sağlanabilecektir. 21.yüzyılın serbest rekabet pazarında insanların gereksinimleri hizmet, kalite ve yenilikte yoğunlaşmıştır. Bu bağlamda kurum ve şirketlerin temel hedefi, müşteri gereksinimlerinin önceden tahmin edilerek tatmin edilmeleri ile müşteri bağlılığının sağlanması noktasındadır. 21.yüzyılın insanı sürekli olarak katma değer oluşturmak, süreçlerle eşzamanlı olarak çalışmak durumundadır. Bunu ise ancak bilgiyi paylaşarak, takım çalışmasında uygulayarak 6

8 öğrenmekle başaracaktır. Bütün bu etkinliklerin yaşama geçirilmesi, değişen ve gelişen ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik ortamda insanların gerekli yeterliliklerinin yani bilgi, beceri ve davranışlarının geliştirilmesi ile mümkündür. Bu da ancak insanlara zamanında, yerinde doğru ve uygun desteğin ve coaching in verilmesi, yani eğitimi, uygulamayı, yönlendirmeyi, çözüm getirmeyi ve sonuç almayı kapsayan etkili hizmetlerin sağlanması ile olacaktır. Bu noktada kuruluşların İnsan Kaynakları birimlerine çok büyük görevler düşmektedir. Zira çalışanlar kuruluşlarında dört düzeyde faaliyet göstermektedirler. Bunlar kişisel düzey, kişiler arası etkileşim düzeyi, yönetsel düzey ve organizasyon düzeyidir. Eğer kuruluş ve kültürü değişip gelişecekse bütün düzeylerde çalışan insanların tutum ve davranışlarının aynı şekilde değişip gelişmesi gerekmektedir. Bugüne kadar şirket performansını artırmak için genelde başvurulan yöntem yeniden yapılanma, reorganize olma veya reengineering uygulamasıdır. Bu yöntemler yalnızca organizasyon düzeyini hedef almaktadır. Oysa organizasyon düzeyinin değişebilmesi için o organizasyonda çalışan insanların davranışlarının değişmesi ve kişisel sürdürülebilir gelişimin sağlanması gerekir. Böylece uzun vadeli sürdürülebilir kültürel değişim ve gelişim ile daha yüksek verim ve etkililik elde etme imkânı doğar. Dolayısı ile başlangıçta odaklanılması gereken temel unsur kişinin kendisidir. Kişinin kendisinin gelişmesi güvenilebilirliliğini artıracaktır. Kişi güvenilebilirliğinin artması onun gerekli yeterlilik ve karakter nitelikleriyle donatılmış olmasına bağlıdır. İnsan kaynakları birimlerinin görevi bu yeterlilik ve karakter niteliklerinin çalışan insanlara kazandırılması ile başlar. Bu aşamadan sonra kişiler arası iletişim ve etkileşim çerçevesinde ilişkilerin sağlıklı olması için çalışmalara girişilmesi önerilir. Düzgün iletişim ve etkileşim ilişkilerinin bulunduğu bir ortamda karar alma süreçlerinin niteliği ve dolayısı ile kararların kalitesi artmış olacaktır. Bundan sonraki aşama etkileşim düzeyinden yönetsel düzeye geçebilmek için yetkilendirme ve güçlendirme süreçlerinin doğru olarak hazırlanması ve uygulanmasıdır. İnsan kaynakları birimleri bu aşamada da çok aktif rol üstlenirler. Ancak bu işlem de başarıyla tamamlandıktan sonra yerine getirilecek bir reorganizasyon veya yeniden yapılanma çalışması başarılı olabilir. Kısaca, bu dönemde başarının belirleyicisi artık daha yaratıcı, kendisini geliştirmeye açık ve istekli, dikkatli, fırsatları zamanında değerlendiren ve harekete geçen, liderlik vasıflarına sahip ve ekip çalışmasına yatkın, gerektiğinde bütünleştirici ve ayrıştırıcı olmayı bilen, dönemin özelliklerinin ve değişimin farkında olan ve diğer insanlara değer veren, iş ve özel yaşantısında belirli dengeleri yakalamış, bugünü ve yarını değerlendirebilen ve planlayan, belki de en önemlisi motive olmayı bilen insanlar olacaktır. BİLGİ ÇAĞINDA İNSAN SERMAYESİ Bilgi çağında işletmeler bilgi sahibi olan insanlara hizmet etme ve onları yetiştirme gereksinimi duymaktadır. Bilgi sahibi insanlar bilgilerini paylaşmak ve bu yolla yeni bilgilere sahip olmak için diğer bilgili insanlarla etkileşimde bulunma gereksinimi hissederler. İşletmeler, insanlara diğer varlıkların mülkiyetine sahip oldukları gibi sahip olamazlar. İşletmeler ancak insanların sahip olduğu bilgi ve tecrübeden yararlanabilirler. Bunun başarılması, insanı iyi tanımak ve 7

9 beklentilerini iyi bir şekilde tespit edebilmek ile mümkün olabilir. İşletmeler işgörenlerin sahip olduğu bilgileri işletmelere aktarıp, işletme hafızası oluşturabildiği sürece bu bilgiler işletmeye ait olacaktır. Geçmişte bilginin gücünün kaynağı, bilginin az üretilen bir meta olarak, mümkün olduğunca paylaşılmadan saklanmasından ve onu saklayan kişilerce imtiyazlı olarak kullanılmasından gelmekteydi. Günümüzde ise bilgi onu saklayana değil, en çabuk, en ucuz ve etkin bir şekilde üretip yayan kişilere ve kurumlara güç sağlamaktadır. Bilginin faydası ve değeri, ona sahip olduğunu veya onu nasıl elde edeceğini bilen insan sermayesi ile ortaya konmaktadır. Bilgi toplumundan söz edilen ve bilginin ön plana çıktığı günümüzde insan sermayesi anahtar kelimedir. İnsan sermayesinden yoksun olan mali veya fiziki bir yatırım eksiktir, risklidir ve er ya da geç kaybetmeye mahkûmdur. İnsana yatırım yapmak, bilgiye ve örgüte yatırım yapmaktır. İşletme sahiplerinin yılların birikimi olan trilyonluk yatırımlarını ihtisas sahibi olmayan, ucuz ve yetersiz işgören ve işgücüne emanet etmeleri kaynak israfıdır. Bir isletmeyi başarıya ya da başarısızlığa götüren temel faktör, işletme sahibi, yönetici ve işgörenin niteliğidir. Ucuz ve ihtisas sahibi olmayan işgücü pahalıdır. İşletmelere ve toplumlara günümüzün acımasız rekabet ortamında üstünlük ve ayrıcalık sağlayan temel kıstas; sahip olunan bilgili, yetenekli ve uzman insanların sayısal olarak yoğunluğu ve nitelik olarak da kalitesidir. Neoklasik büyüme teorisine göre büyümenin esas gücünü sermaye birikimi oluşturmaktadır. Yeni ekonomi teorisine göre ise büyümenin gücü eğitim ve teknolojiye bağlı olmaktadır. Ö- zellikle son 10 yılda taraftarı artan bu ikinci görüştekiler, insan sermayesinin çok yönlü etkisine dikkat çekmektedir. Eğitilmiş insan gücü ülkelerin insan sermayesini yükseltirken, fiziki yatırım artışını da beraberinde getirmektedir. Daha eğitimli insanlar yeni teknolojilerin adaptasyonu ve geliştirilmesi konusunda daha başarılı olarak ekonomik büyümeyi hızlandırmaktadır. Teknolojik gelişmelerin ve yenilikçiliğin arkasında yatan temel unsur insan sermayesi olarak ifade edilmektedir. Günümüzde işletmelerin yapı ve işleyişlerini önemli ölçüde etkileyen gelişmeler; iletişim ve bilgi işleme teknolojisindeki yenilikler; uluslararası rekabet, ulusal sınırların anlamını yitirmesi ve küreselleşme gibi gelişmeler; insan hakları, insani değerler, kişilik kavramı insan ın her şeyden önemli bir varlık olarak ortaya çıkması, genel olarak eğitim ve yasam düzeyinin yükselmiş olması, iş alternatiflerinin ve pazarlık güçlerinin artmış olması ve insanların yaratıcılığından daha fazla yararlanma konusundaki gelişmelerdir. Bu gelişmeler içerisinde elbette en önemlisi insanın bir işletme için herşeyden önemli bir varlık olduğu gerçeğinin kabul edilmesidir. Bilgi çağına geçiş süreciyle birlikte; bilgiyi bulan, geliştiren, paylaşan, üreten ve yöneten insanlar işletmelerin ve ülkelerin sahip oldukları en önemli zenginlik kaynağı olarak ifade edilmeye başlamıştır. İnsanın önemi bugünün bir gerçeği ve geleceğin değişmez tek önemli kriteri olarak gündemdeki yerini almıştır. İnsan sermayesinin kalitesi bir işletmenin örgütsel performansını arttırmada oldukça önemlidir. SONUÇ 21. yüzyılın başlangıcı; tüm literatürde bilgi çağı olarak bilinen dönem ve dönemin getirdiği yenilikler ve bu yeniliklerin iş dünyasının her noktasına yansımalarının yaşandığı yıllardır. Bütün bu kavramlar birbirleri ile bütünleşmiş olmuş bir biçimde hızlı bir 8

10 şekilde gelişmekte ve organizasyonlar da bu değişimde hayatta kalabilmek için geleneksel yöntemlerin dışına çıkıp, kendimizi nasıl yenileyebiliriz sorusuna cevaplar aramaktadırlar. İş dünyasındaki son gelişmeler bilginin ve bilgiye sahip olan ve onu kullanan insan faktörünün önemini son derece arttırıcı unsurlardır. Bilgiye sahip olan, sahip olduğu bilgiyi kullanan kişiler giderek işletmelerin vazgeçilmezleri haline gelmektedir. Bununla birlikte yaşadığımız ekonomik ve sosyal düzen de bu gelişmelere ayak uydurmakta ve geleneksel yapıların dışına çıkmaktadır. 21. yüzyıl çalışanları; görüş ve önerilerine saygı duyulmak, yaptığı işi benimsemek ve sevmek, ilerlemek ve sadece bilerek değil, öğrendiğini hayata geçirerek kendini gerçekleştirmek isteyen insandır tanımı gereği, bilgi toplumu tek taraflı yetiştirme ve öğretme anlayışından, öğrenmenin sürekli olduğu ve gerek teknolojilerin gerekse liderlerin bu değişikliği desteklediği ortamlardır. YARARLANILAN KAYNAKLAR BROOKING Annie, Intellectual Capital (London: International Thompson Business Press, 1996). DRUCKER Peter, 21.yy İçin Yönetim Tartışmaları (Birinci Basım, İstanbul: Epsilon Yayıncılık, 1999). GIBSON Rowan, Geleceği Yeniden Düşünmek. Çeviren:.Sinem Gül (İstanbul: Sabah Kitapları No.6, 1997). 9

11 YEM VE HAYVANCILIK SEKTÖRÜ BAĞLAMINDA DIŞ TİCARET Yavuz KOCA * GİRİŞ Yıllar öncesinde kullanmaya başladığım ve bugün olduğu gibi gelecek bütün zamanlarda da geçerliliğini koruyacak bir sözüm vardı yem sanayine ilişkin. Yem sanayi akvaryumdaki çöpçü balığı gibidir. Çöpçü balığı olmadığı takdirde nasıl ki, akvaryum kirlilikten kurtulamazsa, yem sanayi olmadığı takdirde de tarımsal sanayi ürünlerini değerlendirebilecek bir alan olmazdı ve etraf atıktan geçilmezdi. Yem sektörü Türkiye de 1990 lı yılların başlarından itibaren çok iyi bir ivme yakaladı ve atılımını halen sürdürmektedir. Her ne kadar yıllardır var olan sorunlarından ö- nemli bir kısmı (Katma Değer Vergisi, Kaba Yem Üretimi v.d gibi) yerinde sayıyor ise de, özel sektör vizyonu zorlukların azımsanmayacak boyutta yenmeyi başarmıştır. Bilindiği üzere Türkiye nin karma yem üretiminde ne kalite ne de kantite olarak önemli bir eksikliği yoktur. Yem sanayinin kurulu kapasitesi ile toplam kapasite kullanımı arasındaki farkın nedeni faal olmayan fabrikalar olduğundan bu bir eksiklik olarak görülmemelidir. Aslında kapasite kullanım oranı hesaplamalarında atıl olan tesislerin dikkate alınmaması gerekir. Ülkemizde kaliteli kaba yem açığının varlığı ise bir gerçek olup bu açığın yakın gelecekte de kapanması zor görünüyor. * Ziraat Yüksek Mühendisi (kocayavuz16@gmail.com) Öte yandan, tarım sektörü ve tarımsal sanayi, üretim ve dış ticaret bağlamında ihtiyaç duyduğu destekleri maalesef yeterince alamamıştır. Üstelik bu politikaların oluşturulmasında rol oynayan öncül faktörlerin hiçbirisi tarımla ilgili de değildir. Yani masa başı plan ve politikaların bilim adamı perdesinde seslendirmesinin etkisi sanılandan daha fazladır. Tarımı mahallenin yetim çocuğu misali dövülecek en kolay adres olarak görenlerin, ekranlarda tarıma sövenlerin, bazen de sövmekle yetinmeyip dövenlerin kendi alanlarında şimdiye kadar hangi başarılı işi yaptığını sorgulamak gerekir. Ki tarım kendi kulvarında tartışılabilsin. Türkiye ABD, AB ülkeleri ve ekonomik gelişmişlik sıralamasında önde olan diğer ülkeler içinde halen tarım nüfusu en yüksek olan ülkelerdendir. Bu nüfusun daha çok üretmesi, üretilen ürünlerin daha fazla ihraç edilebilmesi, daha fazla döviz girdisi sağlanması ve bu pastadan tarım sektörü çalışanlarının da hakları olan payı alabilmesi için bitkisel ve hayvansal üretim arasında köprü olan yem sektörünün etkisini göz ardı etmemek gerekir. Bu yazımda yem sanayinin girdisi olan ürünlerle, yemi girdi olarak kullanan hayvancılık sektörü üretiminin (canlı hayvandan, sanayi ürünlerine kadar) dış ticaret dengesini, mukayeseli olarak inceleyerek durum fotoğraflanmaya çalışılacaktır. HAMMADDE İTHAL ET, MAMUL MADDE İHRAÇ ET Genel olarak tarımın, özelde de yem sanayinin ve hayvancılığın sorunlarını kendi kulvarında tartışmak gerekir. Ve yine sektörün 10

12 sorunları sebep-sonuç ikileminde sağlıklı bir şekilde sorgulanabilmelidir. Ancak bu minvalde sektörün konumu kalıcı olarak çok daha güçlü olabilir. Malumun tekrarına gerek olmamakla birlikte bir kez daha vurgulamakta fayda görüyorum. Sadece hammadde ihraç ederek zenginliğini sürekli kılan ülke yoktur. İthal ettiğiniz hammadde ve yardımcı maddeleri kullanarak üretim yapabiliyor ve kısmen ihracat da yapabiliyor iseniz, ithalattan korkmamak lazım. Aksi halde bu çerçevede dış ticaret açığımız ve dolayısıyla cari açığımız artmayı sürdürür ve bir süre sonra bizatihi tarım sektörü olduğu gibi milli ekonomi de gidişattan negatif olarak etkilenir. Önemli olan, elektriğinizi kullandığınız, işçinizin alın terini kattığınız, kısaca katma değer ilavesiyle elde ettiğiniz işlenmiş ürün ihraç edebilmektir. Hayvancılığın temel girdisi olan yem sektörü açısından da, ne kadar karma yem ihraç edildiğinden önce yem tüketen hayvanlardan elde edilen ne kadar gerek işlenmemiş gerekse işlenmiş hayvansal ürün ihraç ettiğimiz olmalıdır. Yem üretiminde kullanılan önemli hammaddelerin ithalat/ihracat ve net dış ticaret dengesi (Tablo:1) ile yine bazı önemli hayvansal ürünlerin ithalat/ihracat ve net dış ticaret dengesini(tablo:3) incelediğimizde, durumun Türkiye açısından iç açıcı olmadığı görülmektedir. 11

13 Yukarıdaki tablo incelendiğinde görülmektedir ki, yem ve hayvancılık sektörü 2012 yılında 6 milyon ton ürün ithal ederek 2,5 milyar dolar döviz ödemişken, 221 bin ton ürün ihraç etmiş ve 131 milyon dolar döviz geliri elde etmiştir. Dış ticaret dengesi bağlamında aynı kıyaslamayı yaptığımızda yaklaşık 5,8 milyon ton net ithalat ile 2.36 milyar dolar net dış ticaret açığı verdiğimiz görülmektedir. Bu açığı oluşturan ve 75 milyon dolar üzeri net diş ticaret açığı veren ilk sekiz ürünün (Tablo:2) parasal değerinin 2 milyar doları (toplamın % 86 sı), miktar olarak da 4,5 milyon tonu (toplamın % 78 i) aştığı görülmektedir. Burada gerek sektör paydaşlarının gerekse kamu otoritelerinin dikkatini çekmesi gereken en önemli nokta, en büyük ithalat kalemleri içinde birinci sırayı alan soya fasulyesi ile ikinci sırayı alan soya küspesinin oluşturduğu toplam net döviz açığının 1,2 milyar dolar ile genel açığın yarısını teşkil etmesidir. Yem sektöründeki gelişme paralelinde ihtiyaç duyulan girdiler, -özellikle protein kaynağı küspeler olmak üzere-, iç piyasalardan yeterince karşılanamayınca yıllardır yurt dışından karşılanmaktadır. Bu gerçek pek kolay değişmeyeceğine göre daha fazla mamul madde ihraç edebilme hedefine yoğunlaşmamız gerekir. Kaba ve kesif yem üretiminin tamamı doğal olarak hayvancılık sektörünce kullanılmaktadır. Sonuç olarak bu kullanım sonrası üretilen; kırmızı et süt beyaz et yumurta balık ve bu beş temel kalemin kullanılmasıyla üretilen sanayi ürünleri önce iç pazara, sonra da fiyat / kalite bağlamında dış pazarlara sunulmaktadır. Bu çerçevede hayvansal ürünler dış ticareti ve dış ticaret dengesini değer (dolar-$) olarak incelediğimizde (Tablo:3) burada da durumun iç açıcı olmadığı görülmektedir. Toplam 1,6 milyar dolar ihracata karşılık, 1,3 milyar dolar ithalat yapılmış ve 270 milyon dolar artı değer elde edilmiştir. Ekside olmak yerine artıda olmak her zaman iyidir ama bu artı değerin kaynağı olan hayvan ve hayvansal ürünlerin temel girdisi olan yem sektöründeki net 2.36 milyar dolarlık eksi, nihai olarak toplam 2.09 milyar dolar ( ) bir açığı ortaya koymaktadır. Başta da belirttiğim gibi ithal edilen ürün üzerine katma değer konularak kısmen de olsa ihraç edilebiliyorsa, ithalattan korkmamak lazımdır. Ancak burada görüldüğü gibi kalıcı bir dış ticaret açığı varsa bu durum uzun süre sürdürülebilir olmayacağından politikaları ve tedbirleri gözden geçirmek gerekir. 12