G. Ü. İ. F. adına sahibi Prof. Dr. Kadri Yamaç Sorumlu yazı işleri müdürü Prof. Dr. Korkmaz Alemdar Prof. Dr. İrfan Erdoğan

Transkript

1 Sayı 22 Kış-Bahar 2006

2 Boş sayfa

3 G. Ü. İ. F. adına sahibi Prof. Dr. Kadri Yamaç Sorumlu yazı işleri müdürü Prof. Dr. Korkmaz Alemdar Editör Prof. Dr. İrfan Erdoğan Yardımcı editörler Yrd. Doç. Dr. Cem Yaşın Araş. Gör. Özge Güven Doç. Dr. Gamze Yücesan Özdemir Dokt. öğr. Esra Keloğlu-İşler Yayın kurulu Prof. Dr. Levent Kılıç Prof. Dr. Bayram Kaya Prof. Dr. Merih Zıllıoğlu Prof. Dr. Sacide Vural Prof. Dr. Nilgün Gürkan Pazarcı Prof. Dr. Seçil Büker Doç. Dr. Nazife Güngör Prof. Dr. Peyami Çelikcan Prof. Dr. Raşit Kaya Prof. Dr. Dan Schiller Prof. Dr. Vincent Mosco Prof. Dr. Stuart Ewen Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Selçuk Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Ankara Üniversitesi Galatasaray Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Maltepe Üniversitesi ODTÜ University of Illinois, USA Queens University, Canada CUNY, USA Kapak resmi sayfasından (public domain) uyarlandı. Kapak ve sayfa tasarımı İrfan Erdoğan ISSN: x Copyright Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi. Tüm hakları saklıdır Yayın ve türü: Yılda iki kez basılan hakemli yerel süreli bir dergidir. Yönetim merkezi ve adresi: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, Emek, Ankara Tel: Fax: iletisimdergisi@gazi.edu.tr Yayın tarihi: 23 Ağustos 2006 Basım yeri: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi, Emek, Ankara.

4 Dergi Politikası 1983 yılından beri İletişim başlığıyla çıkan İletişim Dergisi iletişim kuram ve araştırmalarına odaklanan bir sosyal bilimler dergisidir. Dergi farklı kuramsal yaklaşımlara ve inceleme yönelimlerine açık bir karaktere sahiptir; Türkiye ve dünyada iletişim konularının akademik tartışması için bir forum oluşturur; iletişim alanında kuramsal ve yöntem bilimsel olarak zengin bilgi kazanımı ve gelişmesine katkıda bulunarak toplumsal bağlamda faydalı bilginin oluşmasına ve gelişmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Journal s Policy The Journal of Communication Theory and Research, launched in 1983 and formerly published under the title Communication, is a social sciences journal focusing upon theory and research on communication. The journal is dedicated to present competing theoretical approaches and study orientations; to developing a forum for the scholarly discussion of communication issues in Turkey and around the world in order to further the field; to expand the frontiers of knowledge by contributing to the literature on communication; to perform its role in the development of theoretically and methodologically enriched multidisciplinary body of knowledge on communication. Makale Sunumu Makale göndermek isteyenler kesinlikle bu sayıdaki veya web sayfasındaki makale ve diğer yazıları sunma koşullarını okumalıdır. Makalenin bir kopyası dijital olarak editöre gönderilmelidir. Dijital kopya PC word formatında hazırlanmalı ve iletisimdergisi@gazi.edu.tr adresine bir niyet mektubuna eklenerek gönderilmelidir. Editör makaleyi okuduktan sonra yazara önerisini sunar. Makalenin hakemlere gönderilmesine karar verirse, basılı iki kopya Editör, İletişim kuram ve araştırma dergisi, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, Emek, Ankara adresine postalanmalıdır. Basılı kopya A4 kağıt üzerinde, sayfanın tek tarafına, 1.5 aralıkla, köşelerden 2.5 cm aralık vererek, Times new roman 12 punto ile ve sayfalar numaralandırılarak hazırlanmalıdır. Metin içi referanslar, dipnotlar ve kaynakça kesinlikle Dergi nin belirlediği kurallara uymalıdır. Submissions Manuscripts submitted for publication consideration should be sent in digital form. Digital copy of a manuscript and inquiries of an editorial nature should be ed to (iletisimdergisi@gazi.edu.tr). Please insure that the digital version of the submission is virus-free and created in PC Word format. The manuscript should be double-spaced; references and formatting should follow the style guidelines of the APA (5th ed.). Please find the further information in the last section of this issue or in the web page of the journal.

5 Editörün Notu Editörlük, özellikle kaliteli üretim dışındaki her tür üretimin bol ve çok gelişmiş olduğu bir üretim ilişkileri ortamında, eğer akademik kalite politikası güdülürse, en zor işlerden biridir. İletişim dergisini zamanında çıkarmak için Cem Yaşın iki yıla yakın zamandır yoğun çabalar gösterdi. Elinde birilerinin basılmaya hazır olarak nitelediği yeterince makale vardı ve yeni makaleler de geliyordu. Fakat makaleleri bana gösterdiği an çok ciddi bir sorun olduğu ortaya çıktı: makalelerin çoğu makale olmayan makalelerdi. Bazıları konu/sorun bağlamında ve hemen hepsi metodolojik bağlamda akademik/bilimsel değerden yoksundu. Elbette her yazar ürününü kusursuz ve mükemmel olarak görür; fakat huysuz ve kendini beğenmiş editörler hemen bazı kusurlar bulurlar ve bazen hakeme bile göndermeden, örneğin makalenizde ciddi yöntembilimsel sorunlar bulunmaktadır, lütfen bu sorunları giderdikten sonra, isterseniz, yeniden dergimize gönderebilirsiniz diye yanıt verirler. Pasif rol almayan editöre ek olarak, hakemler bazen anlamlı bazen anlamsız, bazen doğru ve bazen de haksız ve hatta yanlış değerlendirmeler yaparlar. Yazarın morali daha da bozulur. Hakemlerin ve editörlerin bir diğer sorunu da kendi ideolojik yönelimlerine veya kendi yöntembilimsel yaklaşımlarına uygun düşmeyen bir makale gördüklerinde, hemen bir ağızdan bu bir bilimsel makaleden çok, propaganda veya promosyon yazısına benzemiş, dolayısıyla yayınlanamaz derler. Yazarın morali iyice bozulur, çünkü yazar mükemmel bir makale yazdığından çok emindir. Dolayısıyla, dışsal atıflara başvurur, çünkü dışsal atıflar çok rahatlatıcıdır: Sorun editörden ve hakemlerden kaynaklanmaktadır. Hele bir de düzeltme verilirse, yazar daha çok bozulur; çünkü bu içeriğe karışmadır, haksız dış müdahaledir: Editör metodolojik hatalar var, hakemlerin de gösterdiği gibi hatalar şunlar, isterseniz, bu hatalar üzerinde durup gerekli değişiklikleri yaparak bize gönderebilirsiniz der. Duyarlı yazar olarak, öfkelenirsiniz ve en yumuşak dille editörle veya hakemle aranızda yaklaşım/anlayış farkı olduğunu düzeltmeyi reddedersiniz. Makaleniz basılmaz. Türkiye deki egemen ilişki tarzını çok iyi bildiğiniz için, biliyordum basmayacaklarını der ve en başta yapmadığınızı yaparsınız: Tanıdık biri kanalıyla başka bir dergide bastırma yoluna gider ve bastırırsınız. Hem de önerilen düzeltmelerin hiçbirini yapmadan; çünkü mükemmel bir makale yazdığınız için düzeltmelere ne gerek var ki! Gereksiz. Siz bunu

6 yaparken, muhtemelen bir başka yerde bir başkası gönderdiği makalenin üçüncü düzeltmesini yapıyordur. Bu kişi de makalesini ilk gönderdiğinde mükemmel sanıyordu; fakat hakemlerden aldığı yanıtlardan bazılarından, gerçekten de düzeltilmesi gereken yerler olduğunu gördü. Nasıl da gözünden kaçmıştı? Nasıl düşünememişti? Elbette her hakemin her dediği doğru olmayabilir. Her hakem hep doğru eleştiriyle gelmez; önünüzde iki seçenek vardır: ya o hakemin istediklerini görmezlikten gelmek veya bir şekilde geçiştirmek; ya da tutarlı bir şekilde yanıt vermek ki, bu ikinci yol editör hakem yakınlığı ve hakem psikolojisi nedeniyle, verimli olmayabilir. Fakat editöre tasarımınızın yöntembilimsel yapısını ve içeriğini geliştiren her öneriye açık olduğunuzu bildirirseniz, editöre ve hakemlere değerli zamanları ve yardımları için teşekkür ederseniz, yaptığınız her düzeltmeyi somut bir şekilde belirtirseniz, çoğu kez, bu safhaya gelindiğinde, makalenizin basılma olasılığı artar. Basıldığında bakarsınız ki en az bir sene geçmiş. Ama basılmış. Bu makaleyle övünebilirsiniz. Ama çıkar ilişkilerinden geçerek, makale olmayan bir makaleyle utanç duyarsınız (sanmıyorum, çünkü utanç duyacak biri, bunu yapmaz). Türkiye de makale gönderilmesi ve basılmasıyla ilgili en az iki temel egemen ilişki tarzı bulunmaktadır. Birincisi, birini tanıyorsan, basılır. İkincisi, birini tanımıyorsan, ancak ideolojik uyum varsa ve birkaç diğer özel koşulları yerine getirmişsen basılır, aksi takdirde en mükemmel bir yapıt olsa bile basılmaz: Egemen ölçüt ne yazık ki çok az bilimsel karakter taşımaktadır. Türkiye de hakemlikle ilgili deneyimleriniz, eminim, benim gibi, çok olumsuzdur: Hakemlerin ne kadarının makaleyi okuduğunu bilemiyoruz. Makaleyi gönderen veya makaledeki konu ve yaklaşım tanıdıksa, fazla okumaya gerek kalmaz. Bizden değilse veya Tanıdık görünmüyorsa veya hoşa gitmiyorsa veya İrfan Erdoğan gibi akademik dile saygı göstermiyor ve günlük dildeki sivri ifadeleri karıştırarak kullanıyorsa, gene fazla okumaya gerek kalmaz. Türkiye de hakemlerin makaleyi ayrıntılı olarak okuyup ayrıntılı bilgi verdiğine ne kadar rastladınız? Yukarıdaki tür makale değerlendirme pratiği, dergi editörlerinin makale değerlendirmesi formunun biçimi ile de desteklenmektedir. Bu formlar hem standartlaşmış kapsül değerlendirme getirmekte hem de bir bilimsel dergiden yapılmaması gereken ölçme hatalarıyla dolu sorular ve seçenekler sunmaktadır. Örneğin, Yazı konusunun iletişim araştırmaları için uygunluğu gibi sorular çok yetersiz, yetersiz, orta, iyi, çok iyi veya çok iyi, iyi, orta, kötü, çok kötü seçenekleriyle ölçülmektedir. Bu beş seçenek,

7 makalede uygunluk, uyum, tutarlılık, ilişkinin kurulması, gösterilen özen, açıklık, anlaşılırlık veya özgünlük ölçüsü değildir. Ayrıca, bir akademik derginin hakem değerlendirme formunda anlamsız, gereksiz, yanlış, yanlı ve çifte namlulu soru olmamalıdır, ama ne yazık ki hakem değerlendirme formlarının önemli bir kısmı çifte namlulu ve hatta daha fazla namlulu sorulardan oluşmaktadır. Örneğin, hakemden yukarıdaki beş seçenekten birini seçmesini isteyen şu değerlendirme soruları sorulmaktadır: Literatür taraması ve çalışmasının önceki çalışmalarla ilişkisinin kurulması; anlatımın mantıksal ve yapısal süreklilik; sorunun ve çalışmanın amacının ortaya konuluşu; konunun tanımlanması, çalışmanın varsayımlarının ve amacının tartışılması. Bu soruların hepsi çifte namluludur; son cümle çok az kişinin yapamayacağını başararak üç namlulu soru soruyor ve ampirizmin en temel kuralını çiğniyor. Bir diğerinde bu çalışma konu, yöntem ve diğer bakımlardan yayınlanamaz denmektedir. Belki konusu iyidir, ama yöntemde ciddi sorunları vardır. Ayrıca diğer bakımlardan ne demek? Belirsizliğe dayanan değerlendirme keyfidir. Ayrıca, araştırmanın dayandığı veri tabanının elde edilmesi ve değerlendirilmesindeki metodolojik yeterlilik sorusunu sormak ve beş seçenek vermek, bunu yazanın çokbilmişlik taslarken bilmediğini anlatmıyor mu? Araştırmanın dayandığı veri tabanı diye bir şey olmaz; araştırmanın olası veri kaynakları (veya örneklemini çıkarttığı nüfusu) vardır. Zaten bu veri kaynağına ulaşılamazsa (erişim sorunu varsa) araştırma yapılamaz. Bazen makale değerlendirmesinde konmaması gereken seçenekler konmaktadır: Bu dergide uygun değil, ama başka dergilere gönderilebilir. Yani, benim kaliteli dergimde yayınlanamaz, ama düşük kalitede dergiler var, onlara gönderebilirsin! diyebilecek kendini beğenmişliği gösterebilmek için, en azından kendi değerlendirme formunda kendin en basit metodolojik hataları yapmayacak kadar temel yöntembilim bilgisine sahip olmak gerekir. Bir başka değerlendirme ifadesi de şöyle bu şekliyle herhangi bir akademik dergide yayınlanması doğru değildir. Bu tür seçenekler asla verilmemelidir, çünkü bu, yazara, diğer dergilere, diğer editörlere hakaret karakterini taşımaktadır. Ama editör, makalenin konusuna uygun bir dergiyi önerebilir. Biz İletişim dergimizde yukarıdaki hatalar, yanlılık, ilgisizlik ve benzeri ilişki ve üretim tarzından elimizden geldiği kadar uzak durmaya çalıştık. Yine de yaptığımız hataları bize gerekçeli olarak gösteren ve doğruyu da öneren herkese şimdiden teşekkür ederiz. Yanlışımızı kabul eder ve düzeltiriz. Editörlük ve hakemlik sürecini, bir makalenin kabul ve reddedilme koşullarını yazarın lehinde değiştirdik. Yazardan beklentimiz, bir makalenin

8 ilk gönderişte asla kabul edilmeyeceği gerçeğini kabul etmesidir. Yazar en az iki düzeltme olasılığına hazır olmalıdır. Kabul edilecek makaleler ancak alanında ün kazanmış kişilerden istenen davetli makalelerdir. Bu kişilerin de var olan bilgi birikimine başvurmadan yazdıkları (yani metin içi referans ve kaynakçası olmayan) hiçbir makale kabul edilmeyecektir. Makale sunumu, editörlük ve hakemlik süreci, basılabilecek makalelerde aranan temel bilimsel yapı ile ilgili bilgiler ayrıntılı olarak bu sayının sonunda sunuldu. En kısa zamanda, web sayfasından da bu bilgilere ulaşılabilecektir. Her türlü örgütlü yapılar içindeki ve dışındaki insan ilişkilerinde olduğu gibi, özellikle akademik ilişkilerde yazarın ideolojik yönelimine bağlı olarak gelen yanlı ve bağnaz kararlara dünyanın her yerinde rastlanır. Bizden olan ve bizden olmayan gibi kavramlarla ifade edilen ve bu ifadenin bir yazıyı bastırmama ve kitabı okutmamaya kadar çeşitlenen günlük pratikleri, cehaleti destekleyen böl ve yönet politikalarının başarılarından biridir. Bu ilkel ve aşağılık tutum dergimize asla yansımayacaktır. Bu dergi her çıkarı temsil eden her görüşe açıktır. Bu amaçla geliştirdiğimiz çözümleri bu sayının son sayfalarındaki açıklamalarda bulabilirsiniz. Bizim akademik/ bilimsel ahlakımız Machiavelli nin strateji ve taktikleriyle gelen çoğulcu demokrasi iddiası karakterini taşımaz. Biz her şeyden önce insanın insanca varlığının değerinden hareket ettiğimiz için, dergimizin de insanı merkez alan karakterde olmasına gayret göstermeyi amaçladık. Bunun anlamlarından biri de şirketi merkeze alanların dışarıda bırakılacağı değildir; olası her yaklaşımın, uygulamalı ve yönetimsel araştırmaların, farklı görüşlerin ve çıkarların dergide yer bulacağıdır. Dergimizde sadece yazarların isimlerini kullandık; isimlerin önlerine Prof. Dr. gibi ünvanlar koymadık. İnsanın kimliğini tanımlayan statü bağlamında ne olduğu değil, nasıl bir insan olduğudur. Kendini profesör veya uzman olmaktan geçerek tanımlayan ve kendinde bu tanımdan geçerek değer bulan insan, ne yazık ki sorunlu bir insandır. Profesör olmak, özellikle Türkiye gibi yapılarda, bir insanı ve ürününü, örneğin bir doktora öğrencisinden ve ürününden daha iyi veya değerli olduğunun belirleyici göstergesi değildir. Bu nedenle, makalenin ilk ve son değerlendirilmesinde, ölçüt olarak bireyin kim olduğu değil, sunulan ürünün (makalenin) akademik/bilimsel doğası alındı. Hakemlerimizden de, böyle bir tutum bekleriz. Bu konuda çıkacak sorunlarla ilgili çözümümüz için de lütfen derginin sonundaki açıklamalarımızı okuyun. Dolayısıyla, herkes kendi inandığı veya doğru bulduğu felsefi yaklaşıma, epistemolojik geleneğe ve metodolojik yapıya uygun bir şekilde hazırladığı

9 makalesini dergimize gönderebilir. En temel koşulumuz, makalenin var olan bilgi birikiminden hareket ederek inşa edilmiş bir araştırma karakterine sahip olmasıdır. İnsanlığın gelişmesi, daima, kendi koşullarına düşüncesiyle tepki üreten ve bu koşulları irdeleyen, eleştiren ve daha iyisini kurmak için mücadele eden insanlar sayesinde olmuştur. İnsana insanlık karakterini veren ve insanca değişimi getiren koşul, daima kendini ve dışını soruşturma, eleştirme ve değiştirme çabası olmuştur. Bu insanlar diğerlerinin katılımıyla tarihi yapmış ve değiştirmişlerdir. Bu nedenle, kendini, diğerlerini, dışını ve hayatı soruşturan insan yaşayan ve yaşatan insandır, birileri tarafından katledilse bile. Soruşturulmayan, soruşturulması yasak olan veya yanlış soruşturulan hayat; örneğin, bizden başkasına hayat hakkı tanımayan vicdansızlığı ve işlenmiş hunharlığı anlatır. Bu, tüketimle değerin bulunduğunu ve kazanıldığını işleyen bir pazar yapısının yarattığı ve insanlararası düşmanlığı teşvik eden örgütlü koşulların üzücü sonuçlarından biridir. Bu insan, vücutsal gereksinimleri karşılamayı ve gösterişi yaşamın anlamı sanır. Cahilliğinde en bilmiş insandır. Bunlara her yerde rastlarız; önemli mevkiler dâhil. Dolayısıyla, biz insanı soruşturmaya davet ederken, soruşturan insanların da bu dergiden geçerek soruşturmaları zenginleştirmelerini bekliyoruz. Bu sayıyla editörlüğünü üstlendiğim İletişim dergisi yılın başından beri Türkiye de ve dünyada yoğun tartışmalara neden olan bir filmin analizine ayrıldı: Kurtlar Vadisi Irak. Bu özel sayı, Deli Yürek ten başlayarak Kurtlar Vadisi nde yansıtılmaya devam edilen, şimdiye kadar gizli kalmış veya bastırılmış bir ilişkiler yapısını betimleyen ve Kurtlar Vadisi filmine daha olumlu bakış açısıyla yaklaşan Korkmaz Alemdar ın önsüzüyle başladı. İkinci olarak Kurtlar Vadisi dizisiyle Kurtlar Vadisi Irak arasındaki bağı kurmamıza, böylece Kurtlar Vadisi Irak filmini daha iyi anlamamıza yardım eden Zeynep Gültekin in makalesine yer verildi. Bu makaleyi, okuyucuya Kurtlar vadisi nin olay örgüsünü ve karakter işlenişini açıklayan Esra Keloğlu-İşler in makalesi takip etti. Esra makalesinde, Kurtlar Vadisi yle ve karakterleriyle daha ilk kez karşılaşıyormuş gibi sorunların nasıl sunulduğu, sorunun nasıl işlendiği ve nasıl sonuçlandırıldığı, sonraki sahneyle nasıl bağlandığı üzerinde durmakta; okuyucuya filmde önde gelen ve önemli isimli ve isimsiz karakterlerin film boyu inşasında işlenişini açıklamaktadır. Teolojik anlatılar bize tanrı-kul ve kul-kul ilişkileri ve sonuçlarıyla ilgili olarak ders alınması, izlenmesi ve uyulması gereken gerçekler sunarlar. Kurtlar vadisi Irak filmi, bir öç almayı, bir hesabı kapatmayı amaçlayan bir

10 savaş durumuyla ilişkilidir. İlk savaş Havva nın (yılanın? şeytanın?) Adem i kandırmasıyla cennetten kovulmaları ve dünyaya atılmalarından sonra olan çocukları Habil ile Kabil arasında olmuştur. Bu iki kardeş arasındaki soğuk ve birinin diğerini öldürmesiyle sonuçlanan sıcak savaşla makalesine başlayan İrfan Erdoğan, Kurtlar Vadisi Irak filminin sunduğu içeriğin doğasını, bu tür filmlerin genel karakterlerini ve bu karakterler içinde Kurtlar Vadisi Irak ın yerini ve anlamını irdelemektedir. Editör ün dergide makalesini yayınlaması etik bağlamında doğru olmayabilir. Fakat bu sayı özel bir sayı olduğu ve makalemde sunulan ayrıntılı bilgi, analiz, değerlendirme ve tartışmaların okuyucular için faydalı, düşündürücü ve araştırmaya yönlendirme bağlamında provokatif olacağı düşüncesiyle tereddüt etmeden koydum. Seçil Büker, Kurtlar Vadisi Irak filmini incelemeyi daha çok sanatsal temsilin kurgulanmasında kimliklerin inşası ve ilişkisel belirlemelerin kurulması bağlamında ele almaktadır. Bunu da daha çok filmsel temsildeki kahraman ve önde gelen karakterler üzerinden odaklanarak yapmaktadır. Cem Yaşın Kurtlar Vadisi Irak filminin bilişsel yapı analizini okuyuculara sunmaktadır. Cem in filmin konuları ele alış biçimini tarihsel-düşünsel bağla ilişkilendirerek yorumlaması okuyucular için ilginç gelecektir. Kurtlar Vadisi Irak filmi aynı zamanda bir kültürel bir üründür. Bu üründe belli kültürel inşalar yapılmakta ve kültürel kimlikler açıklanmaktadır. Ayhan Selçuk un makalesi filmin bu kültürel yanı üzerinde durmaktadır. Dergimizde, makaleler bölümünden sonra, forum bölümü oluşturduk. Bu sayıda forum bölümünü Esra Keloğlu-İşler ile İngiltere deki arşivlerden yararlanan Aytül Tamer beraber hazırladılar. Forum bölümünde, Esra ve Aytül Türkiye, Avrupa, Amerika ve internetteki tartışmalardan Türkçe, İngilizce ve Fransızca örnekler verdiler. Derginin son bölümünü dergi politikası ve makale göndermeyi düşünen yazarlar için kurallara ayırdık. Bir makalenin basılma olasılığını artırmak ve sürecin aldığı zamanı kısaltmak için, bu bölümün okunması gerekir. Bu sayının özel doğası ve kapsamı nedeniyle, araştırma notları ve raporlar bölümü ve kitap, belgesel ve diğer filmler, videolar, tv programları ve sanat sunumları gibi iletişim ürünleriyle ilgili değerlendirme bölümü konmadı. Sadece iletişim alanında akademik faaliyetlerle ilgili haberler verildi. İrfan Erdoğan

11 Sayı 22 Kış-Bahar 2006 MAKALELER Korkmaz Alemdar Deliyürek Bumerang Cehennemi nden Kurtlar Vadisi Irak a... 1 Zeynep Gültekin Irak dan önce: Kurtlar Vadisi dizisi... 9 Esra Keloğlu İşler Kurtlar Vadisi Irak: olay örgüsü ve karakter işlenişi İrfan Erdoğan Kurtlar Vadisi Irak: eski-göçebe Kabil in yeni-emperyalist Habil den öç alışı Seçil Büker Kurtlar Vadisinde eksiği kahraman dolduruyor Cem Yaşın Kurtlar Vadisi Irak filminin bilişsel yapı analizi Ayhan Selçuk Kurtlar Vadisi Irak filminde kültürel öğeler ve kimlik sunumları üzerine bir inceleme

12 FORUM Esra Keloğlu-İşler ve Aytül Tamer Forum hakkında Ayşe Asker Kurtlar Vadisi Irak: basında tartışmalar Yasemin Çongar ABD nin Kurtlar Vadisi kabusu Olaf Möller Valley of the Wolves Iraq Turkey: Anti-Western sentiment and Islam is the solution Christoph Burkhardt Movie "Valley of the Wolves" Deutche Welle German calls to ban controversial Turkish movie on Iraq La Vallée des Loups Claude Rainaudi Le Film turc "La Vallée des loups - Irak" Northamericanpatriot.com Valley of the Wolves Associated Press New Turkish film villifies Americans Karl Vick On Turkey's big screen, America cast as villain Mavi Zambak When the children of the Black Sea are taught to hate priests Tom Tugend The nefarious parts we play İnternette tartışmalar HABER: Konferans, seminer ve paneller DERGİ HAKKINDA Dergi politikası ve yazarlar için kurallar ABOUT THE JOURNAL Journal policy and manuscript submission

13 İletişim kuram ve araştırma dergisi Sayı 22 Kış-Bahar 2006, s. 1-8 Önsöz Deliyürek Bumerang Cehennemi nden Kurtlar Vadisi Irak a Korkmaz Alemdar İletişim, bu sayısında, 2005 yılında gösterime giren Kurtlar Vadisi Irak filminin incelenmesini özel konu olarak seçti. Bunun iki nedeni var: filmin niteliği, yarattığı etki ve Ortadoğu da yaşananlara getirdiği yorum. Etkisinin sürekli olmayacağını biliyoruz. Benzer bütün yapıtlar gibi üzerinde konuşulacak, sonra yavaş yavaş unutulanlar listesine eklenecek. Kurtlar Vadisi Irak ın, Ortadoğu da olanbitene yeni bir yorum getirmesi de söz konusu değil. A.B.D. ve İngiltere nin neler yaptığını bilmeyen kalmadı; ama yapılanları yüksek sesle söyleme cesaretini gösteren yapıtlardan biri. Bu özellik de yeni değil, ama gerçeğin bir bölümünü çağdaş bir anlatım biçimiyle kitlelere aktarmayı başardı. Kurtlar Vadisi Irak gösterime girdiği günden itibaren yurtiçinde ve dışında tartışmalara konu oldu. Farklı nedenler farklı duruşları ve yorumları getirdi. Bir film, herhangi bir ürün gibi, kendi içinde ve kendisi için bir inceleme konusudur. Ama aynı zamanda döneminin gelişmelerinin, bazı düşünce ve duyguların dışavurumudur. Bu bakımdan Kurtlar Vadisi Irak, sinema dili açısından tartışılabileceği gibi, Türkiye de ve Ortadoğu da yaşananlara ilişkin bir yorum olarak da değerlendirilebilir. Bu yazı ikinci konu üzerinde duracaktır. Kurtlar Vadisi Irak uluslararası gelişmelere ilişkin Türkiye nin geleneksel politikasına farklı bir yorum getirdi: A.B.D. Ortadoğu da barışı değil, savaşı desteklemektedir; demokrasiyi değil, teokratik yapıları güçlendirmeye çalışmaktadır; Türkiye nin geleneksel müttefiki değil, onun sırtından bölgenin haritasını değiştirmeye çalışan güvenilmez bir güçtür. Bu yorum Türkiye nin ABD ile ilişkilerinde gelinen önemli bir yol ayrımına işaret etmektedir. Çünkü

14 2 Korkmaz Alemdar Türk Amerikan ilişkileri İkinci Dünya Savaşı ndan bu yana farklı işbirliği örneklerinin ortaya koyduğu gibi bir dostluk ilişkisidir. Daha doğrusu Türkiye bu ilişkinin böyle bir ilişki olduğuna inanmak istiyordu. Oysa Irak taki gelişmeler bunun tam olarak böyle olmadığını ortaya koydu. Kurtlar Vadisi Irak da bu noktanın altını sinema dilinin anlatım özelliklerini kullanarak çarpıcı bir biçimde ortaya koydu. Uluslararası ilişkiler tarihimiz gözden geçirildiğinde daha açık görülecektir ki, A.B.D. Türkiye ile ilişkilerini bizim sandığımız ya da sanmaktan hoşlandığımız gibi sürekli bir dostluk ilişkisi üzerine değil, çıkar ilişkisi üzerine kurmuştur. Türkiye, ABD nin Sovyetler Birliği ile girdiği büyük mücadelede Ortadoğu bölgesinde güvenebileceği, güvenebilmek için de denetim altında tuttuğu bir ülkedir. Türkiye bu ilişkiden, bugün daha iyi görüldüğü gibi, zarar gören taraftır. Daha da önemlisi, Soğuk Savaş ve gelişmeleri, Türkiye nin ulusal bağımsızlık ve komşularıyla dostluk politikasında önemli sapmalara yol açmıştır. Ama uluslararası gelişmeler, iç politikanın yönlendiricilerine Batı şemsiyesi altında diledikleri politikaları uygulama olanağını verdiği için kamuoyu ve önemli kurumlar bu ilişkinin edilgen tarafı haline getirilmişlerdir. Yanılgılar, yanlışlıklar Türkiye'nin ekonomik ve toplumsal sorunları yıllardır tartışılır; kalkınmanın neden gerçekleştirilemediği sorgulanır. Niyazi Berkes'in iki yüz yıldır neden bocaladığımızı sormasının üzerinden neredeyse elli yıl geçmiştir. Ama sorun hâlâ çözüm beklemektedir. Oysa Ulusal Kurtuluş Savaşı ertesinde devletin girişimleriyle ekonomik ve kültürel kalkınmada önemli mesafeler alınmıştı. Fabrikalar insanların karnını doyurmaya, çıplaklığını örtmeye izin verecek ürünler üretmeye; zihinleri besleyecek eğitim ve kültür politikaları geliştirilmeye başlanmıştı. Bu çabalar yirmi yıl kadar sürdü. İkinci Dünya Savaşı ve sonrasının getirdiği dünya düzeni Türkiye nin politikalarını sürdürmesine olanak vermedi. Soğuk Savaş cumhuriyetin temel politikalarının geri plana itilmesine yol açtı. Ulusal bağımsızlık ve ekonomik kalkınma yerini, Batı ya bağımlılığa bıraktı. Tek Parti yönetiminden şikayetçi burjuvazi halkın memnuniyetsizliğinden yararlanarak bu politikaların yürütücüsü oldu. Kalkınma devam etti, ama bu artık bağımlılık içinde bir kalkınma oldu. Bugün tarihimizin en büyük iç ve dış borcuna ve işsizlik oranına sahibiz. Ülkemizi yönetebildiğimiz söylenemez. Alacaklarını tahsil edebilmek için

15 Deliyürek ten Kurtlar Vadisi Irak a 3 Dünya Bankası ve IMF nin müdahaleleri inanılmaz boyutlardadır. Bürokrasi ülke çıkarlarından çok, yaptırım gücü olan Batılıların isteklerine göre tutum almaktadır. Tıpkı Osmanlı İmparatorluğu nun son günlerindeki gibi. Ülke, sorunlarını çözme konusunda her düzeyde tıkanmış görünmektedir. Tek umut Avrupa Birliği üyeliği gibi sunulmaktadır. İş çevreleri, siyasetçiler, onlara yakın gazeteciler ve bazı üniversite çalışanları Avrupa Birliği ne üye olmakla kalkınılacağına, insan hakları ve demokrasi sorunlarının çözüleceğine inanmaktadırlar. AB üyeliğine mutlaka ulaşılması gerekmektedir, yoksa uygar dünyanın mutlu bir üyesi olmak fırsatı kaçacak; Türkiye yeni ortaçağın karanlıkları içinde kaybolup gidecektir. Bugüne kadar gelişmesi için her türlü devlet desteğinden yararlanan ama hiç bir zaman yeterli bir ulusal ve uluslararası güç haline gelemeyen burjuvazimiz, bu kez de umudunu AB üyeliğine bağlamış görünmektedir. Fabrika kurmak, üretim yapmak, mal satmak, rekabet etmek ona zor gelmektedir. Hele araştırma yapmak olağanüstü güç bir iştir. Dünyanın önde gelen büyük şirketlerine aracılık yapmak bile artık fazla gelmektedir. Cumhuriyet yönetimi boyunca siyasal iktidarların halkın ekmeğinden keserek onlara aktardığı kaynaklarla edindikleri zenginlikleri yabancılara satıp rantiye olmanın zamanının geldiğini düşünmektedirler. Kendilerine yapılacak ödemelerle diledikleri herhangi bir ülkenin sonradan görmeleri ile birlikte hakettikleri mutluluğu bulabileceklerini sanmaktadırlar. Böyle bir yaşamı kurmalarının mümkün olmadığını söylemek bir işe yarar mı? Galata Bankerleri nin bile Avrupa sermayesine yaranamadığını, işlevlerini bitirdikten sonra yok olup gittiklerini anlatmanın bir yararı olabilir mi? Hayır, çünkü onlar düşüncelere değil, çıkarlarına bakarlar. Bugün kendilerine kuşaklar boyu yeteceğini sandıkları kaynakların efendileri tarafından kısa sürede yağmalanacağını ve beş kuruşsuz bırakılacaklarını anlatmaya çalışmak boşuna bir çabadır. Burjuvazi sadece İstanbul da oturduğu düşünülen insanlar değildir denebilir. Anadolu da da güçlenen oldukça becerikli (bazen yeşil olarak nitelenen) bir sermaye olduğu, inançlı insanların ve Almanya da çalışan yurttaşlarımızın birikimlerini değerlendirme yeteneğini geliştirdiği hatırlatılabilir. Ama daha önce Adana da, Ankara da başlayan alçakgönüllü girişimleri dışa bağımlı hale getiren sürecin bunlar için de geçerli olacağını söylemek için Nostradamus un yeteneklerine sahip olmaya gerek var mıdır? Bu durumda bir iki yüz yıl daha bocalayacak mıyız? Gelişmeler doğru değerlendirilmezse böyle olacağına kuşku yoktur. Kalkınma için güvenilen

16 4 Korkmaz Alemdar güçlerin güvenilecek yanı kalmamıştır. Göründüğü kadarıyla küresel efendilere hizmet önceliklidir. Bu konularda biraz kafa yormuş, Henri Guillemin adında bir Fransız araştırmacı kendi ülkesindeki gelişmeler için ilginç şeyler söylemektedir. Onun belirlemelerine göre, Fransız burjuvazisi ülke yönetiminde kendi işine gelen her politikayı ulusal politika olarak kabul ettirmekte başarılıdır. Fransız halkının bu politikaları desteklemesi için de gerekli önlemler alınır yılında Bismarck yönetimindeki Prusya nın tahrikleriyle bu ülkeye savaş açan Fransa, ilk çatışmaları kaybeder. Alman orduları Fransız topraklarına girer. Kaybedilen bir çarpışmadır. Fransa, savaşı sürdürecek, kaybettiği toprakları (Alsace ve Lorraine) geri alacak, Bismarck'a kafa tutacak, Alman birliğinin kurulmasına engel olacak güce sahiptir. Ama gelişmeler buna izin vermez. Çünkü Paris Komünü kurulur. İktidar burjuvazinin elinden çıkmaktadır. Bu tehlike karşısında Fransız burjuvazisi ordunun Almanlar karşısında yenilgisini kabul etmesini ve cepheden çekilmesini ister. Böylece ordunun cepheden çekilen güçleri Versay da toplanıp Paris üzerine yürüyebilecektir. Alman orduları yerine Paris Komünü nün, Cumhuriyetçilerin, yeni bir yönetim arayışındaki Fransız işçi sınıfının ezilmesi daha kolay olacaktır. Bütün bunlar ulusal çıkarları korumak için yapılır. (Nazım Hikmet yıllar sonra Paris'te 1789 devrimini yapanların Versay a yürüyüşünü de hatırlayarak şöyle yazar: "Bir keresinde gülüm/paris yürümüş Versay ın üstüne/bir başka sefer/versay Paris i kurşuna dizmiş...") H. Guillemin, yönetici sınıfların ulusal politika diye kabul ettirmeye çalıştıkları politikaların aslında onların sınıfsal çıkarlarını yansıttığını anlatır. Fransa için anlatılanlar kaygı verici olsa da Türkiye için de geçerlidir. Uzun süren bir Soğuk Savaş dönemi, burjuvazinin sahip olabileceği bütün yaratıcılığı yok etmiştir. Öncülüğünü, üretkenliğini unutmuş, sadece parasal çıkarlarını korumaya odaklanmıştır. Yeni dünya düzenine kolaylıkla uyum sağlayacak esnekliktedir. Ulusal sorunlara duyarsızdır; her şeyi satıp gitmeye hazır hale gelmiştir. Kıbrıs ya da Güneydoğu farketmemektedir. Guillemin in sözünü ettiği vurdumduymazlık burada da geçerlidir. Geçmişe bakıp bir özeleştiri yapmak yerine, daha önce başarıyla izlenmiş politikaların hatırlatılmasına bile tahammülü yoktur. Devletçilik, Köy Enstitüleri, dünya klasiklerinin yayımı, radyo ve televizyonda kamu yayıncılığı Hiç birinin adı bile edilmemektedir. Kendi başarısızlıklarını başarı gibi anlatmada kuşkusuz elinde çok büyük bir ikna gücü vardır. Bu 1990 lı yıllardan bu yana dünya sistemine eklemlenmede sistematik biçimde kullanılan ticari radyo ve

17 Deliyürek ten Kurtlar Vadisi Irak a 5 televizyon yayıncılığıdır. Kitle iletişim araçlarının bugünkü gücü insanı dehşete düşürecek boyutlardadır. Geçen yüzyılın başlarında kitle iletişim araçlarının kadını erkek ve erkeği kadın yapma dışında her şeyi gerçekleştirebileceği düşünülürdü. Bugün bunu da yapacak güce ulaşmıştır. Bunlara karşı ne yapılabilir? Kapitalizmin küreselleşme sürecini Tanzimat tan bu yana çok ayrıntılı olarak yaşayan bir toplum olarak başımıza gelenler ve gelebilecek olanlar konusunda biraz kafa yorsak, sadece kendimize değil, insanlığa da büyük iyilik etmiş olacağız. Yoksa olanbitene aklı başında kimsenin yüreği dayanamayacaktır. Düşlerin sonu mu? Türkiye Soğuk Savaş la birlikte donup kaldı, düşler alemine daldı lerde dünyaya örnek olacak bir ulusal kurtuluş savaşı ve kalkınma hamlesinden yorgun düşmüş, Batı nın sunduğu olanaklarla mutluluk aramaya başlamıştı. Siyasal iktidarları, kurumları Türk insanını bu düşe inandırmıştı. Şimdi rüyadan uyanmak zamanı. Kurtlar Vadisi Irak bu anlamda önemli, ama bu noktaya gelmek kolay olmadı. Nereden nereye gelindiği konusunda eldeki verileri gözden geçirmekte yarar var. Verilebilecek ilk örnek 12 Eylül 1980 askeri müdahalesi sonrası yaşananlarla ilgilidir. Bu satırların yazarı, A.İ.T.İ.A. Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksekokulu Müdürü Prof. Dr. Aydın Güven Gürkan adına katıldığı Genelkurmay Başkanlığı nın bir bilgilendirme toplantısında, görevli subaylar tarafından şu bilgilerin aktarıldığına tanık olmuştu: Türkiye dünyanın çok önemli bir bölgesinde yer aldığı için pek çok ülkenin ilgisini çekmektedir. Özellikle doğu ve güneydoğu Anadolu bölgeleri Batılı araştırmacıların yoğun çalışmalar yaptığı bölgelerimizdir. Amerikalı, Kanadalı, Fransız, İngiliz, Alman, İtalyan, Hollandalı ve İsveçli bilim adamları bölgenin tarihini, kültürünü araştırmakta, geçmişin izlerini taşıyan yapıların onarımı için çaba sarfetmektedirler. Türkiye nin en duyarlı bölgelerine onu rahatsız edecek biçimde ilgi gösteren ülkeler Batılı ülkelerdir. (Bu gerçeği o tarihte de hemen herkes biliyordu, ama bilmezlikten gelme ya da görmeme erdemli olmanın koşulu idi). Aktarılan bilgilerden sonra ulaşılan sonuç biraz garip olmakla birlikte şöyleydi: Türkiye nin düşmanı kuzey komşusudur; asıl tehlike kuzeyden gelmektedir. 12 Eylül askeri harekatı sonrasında yapılan resmi değerlendirme bu doğrultudaydı.

18 6 Korkmaz Alemdar Bu görüşün Türk siyasetindeki ağırlığı önemlidir. Türkiye Batı ya doğru olan yürüşüyünde öylesine önünü göremez hale gelmiştir ki, dost/düşman tanımı bilerek karıştırılmıştır. Soğuk Savaş la birlikte zihinlere getirilen baskı, bir dünya görüşünün egemen kılınmasına gözü kapalı razı olmayı beraberinde getirmiştir. Batı kampında yer almanın her şeyi kolaylaştıracağı düşüncesi henüz yeni yeni geliştirilmeye çalışılan ulusal sanayiyi yok ettiği gibi, bağımsızlık düşüncesini de ortadan kaldırmıştır. Bu işbirliği siyasal iktidarları anlamsız bir rahatlığı itmiş, Sovyetler Birliği ne karşı koşulsuz düşmanlık kampına katılmanın yarattığı rahatlık karşılığında içeride geniş kitlelerin sömürülmesine olanak verecek bir yapının oluşturulmasını sağlamıştır. Ulusal Kurtuluş Savaşı nın neden ve kime karşı kimlerin desteği ile gerçekleştirildiği unutulmuş/unutturulmuş, dostların düşman, düşmanların dost gösterildiği dönem başlamıştır. Kurtlar Vadisi Irak bu uygulamaların sonucu ortaya çıkan bir dönemin bir eleştirisidir. Hatırlatılması gereken bir başka nokta, 2001 yılında yapılan bir başka filmdir: Deliyürek Bumerang Cehennemi. Bu film Kurtlar Vadisi Irak ın habercisidir. Çünkü 12 Eylül sonrasının anlamsız açıklamalarını bir kenara bırakarak Ortadoğu da neler olup bittiğini anlatmaya çalışan bu filmdir. Bu filmin yapılabilmesi için ABD nin Ortadoğu politikalarının gerçek boyutlarının kavranması gerekmiştir: Türkiye artık büyük müttefikinin neler yapmaya çalıştığının farkındadır. İçeride ve dışarıda ciddi güvenlik sorunları ile başetmeye çalışmaktadır. Eşref Bitlis ve Gaffar Okan cinayetleri ABD ile ilişkilendirilmektedir. Film bölgede Türklere çok benzeyen ve Türk gibi tanınan (Kasap Hasan), Türkçe ve Kürtçeyi çok iyi konuşan Amerikalı görevliden (Kuzey Dakotalı David), çoban kılığında PKK ya hizmet eden boynunda haç taşıyan imamların varlığından söz etmektedir. Güneydoğu gerçekleri birdenbire değişmektedir. Hizbullah ı destekleyen, Türk hükümetinin güvenlik kaygılarını boşa çıkarmaya çalışan, bölgede milyarlarca dolara ulaşan eroin, uranyum, kırmızı civa gibi çeşitli madenlerin kaçakçılığını denetleyen, bu arada Kürdistan ın kurulması için çalışan güçler söz konusudur. Bunlar ABD nin denetimi ve bilgisinde gerçekleşmektedir. Çünkü ABD derin devletinin yetiştirdiği, kozmik bilgilerle donatılmış, gayri nizami harbi iyi bilenler ABD Büyükelçiliğinin denetiminde çalışmakta, kullanabilecekleri herkesle işbirliği yapmaktadırlar. Bu öylesine büyük bir güçtür ki karşı koymaya çalışan herkesi ezip geçmektedir. Mezopotamya tarih boyunca iktidar mücadelesinin odağında bir bölgedir. Herkesin çıkarı ve ilgisi vardır. Bugün de dünyayı denetlemek isteyen güçlerin bu bölgenin denetimini

19 Deliyürek ten Kurtlar Vadisi Irak a 7 ele geçirmek için uğraşması söz konusudur. Deliyürek Bumerang Cehennemi Kasap Hasan ya da Kuzey Dakotalı David in roketle öldürülmesi ile son bulur. Ama ABD ve politikalarına yapılan göndermelerin Kurtlar Vadisi Irak kadar dikkatleri çektiği söylenemez. Kurtlar Vadisi Irak ın katkısı Kurtlar Vadisi Irak üzerine yazılanlar ya da söylenenler ne ölçüde ciddiye alınabilir? Bir film gerçek dünyayı yansıtıyormuş gibi değerlendirilebilir mi? Bu nihayet bir sinema filmidir demelerine rağmen Amerikalı yetkililer neden filmi ciddiye alma gereği duydular ve ne kadar ilgi çektiğini görüp üzerinde durma gereği hissettiler. Neden? Çünkü hiç bir film nedensiz yapılmaz. 1 Uluslararası gelişmeler konusunda Türk halkının ne düşündüğünü Amerikalıların film aracılığı ile izlediği söylenebilir. Kurtlar Vadisi Irak tarihin akışını değiştirecek değildir. Bir film olduğu için değil, Türkiye de, Türkler için, onların da böyle bir içeriği alkışlayanlarının gelişmeleri etkileme gücü sınırlı olduğu için böyledir. Sinema, iktidarını uluslararası düzeyde güçlendirmeye ve yaymaya çalışan toplumların denetiminde önemli etkiler yaratabilir; kamuoyunu ve siyaseti biçimlendirebilir. Hollywood örneği bunun önemli kanıtıdır. Sadece film üretme kapasitesi ile değil, bu filmlerin pazarlanması, dünya ölçeğinde gösterimi sağlayacak örgütlenmelerin gerçekleştirilmesi ve bütün bu çabalardan elde edilecek gelirin güvence altına alınarak ABD ye aktarılması bu gücün önemini ortaya koyar. Gücü sınırlı toplumların sinemaları için aynı yargıda bulunmak zordur. Tek bir filmin gösteriminin sağlanması bile zordur. İçerikten mutlu olmayanlar geçerliliği tartışmalı pek çok nedenle bu filmlerin kamuoyuna ulaşmasına engel olabilirler. Filmin hatta onu yaratan Kurtlar Vadisi isimli televizyon dizisinin çok ciddiye alındığı biliniyor. O kadar ki televizyon dizisi önce bir başka televizyon kanalı tarafından satın alındı, sonra parlak bir finalle sona erdirildi. Yani artık yok. Oysa dizi güncel gelişmeleri izliyor, herkesin anlayabileceği biçimde uluslararası gelişmeleri yorumlamaya çalışıyordu. Dizi hakettiği görkemli sonla bitirildi. Türkiye nin çok önemli gazetecileri Hollywood a 1 Ayrıntılı bilgi için bkn: Ignacio Ramonet (2001) Hollywood ve Vietnam savaşı (Çev: N. Tutal) Yıllık, s ;

20 8 Korkmaz Alemdar kadar gidip, ünlü oyunculara büyük paralar ödeyerek son bölümlerin çekimine tanıklık ettiler. Şu noktanın da vurgulanmasında yarar vardır: Kurtlar Vadisi Irak tuhaf bir biçimde küreselleşmenin yarattığı kuralsızlaştırma (deregulation) politikalarının da bir ürünüdür. Kuralsızlaştırma, herkesin bildiği gibi, Türkiye de tekelleşmeyi arttıran, kamu yayın kuruluşlarını zayıflatan, meslek örgütlerinin gücünü ortadan kaldıran etkiler yapmıştır. Ticari televizyon kanallarının ortaya çıkması, rekabetleri Hollywood benzeri yapımların ortaya çıkmasını da beraberinde getirmiştir. Daha çok macera, cinsellik, mafya öyküleri bu tür yapımların vazgeçilmez ögeleri olarak zaten keşfedilmişti. Al Capone öyküleri ile büyüyenlerin yaşadıkları coğrafyadaki olağanüstü etkileyici, karmaşık çıkar ilişkilerini konu alan dizi ve filmler yapması kaçınılmazdı ve başladı. Bu her şeyi denetlemeye çalışanların yeni yöntemler geliştirmesini zorunlu kılmaktadır. O nedenle, Kurtlar Vadisi Irak tan duyulan rahatsızlık dile getirilse de fazla önemsendiğinin belirtilmemesi gerekir; gösteriminin güçleştirilmesi yeterli olabilir. Film için yapılması güç olan, filmi yaratan ve kamuoyunu etkilemeyi sürdüren dizi için yapılabilir. Örneğin daha çok para karşılığı bir başka televizyon kanalı tarafından satın alınması, sonra da ortadan kaldırılması sağlanabilir. Etkileyici bir sona erdirme için de son bölümlerin örneğin Hollywood da çekilmesi düşünülebilir. Amerikan yapımları ile sıradan öyküleri izlemeye alıştırılmış kamuoyunun, yaygın iletişim araçlarının övgüleri ile ne büyük işler başarıldığına inanmaları bile sağlanabilir. Kurtlar Vadisi Irak bir derstir; iyi okunması, öğrenilmesi gerekir. Anlattıkları, her öykü gibi, bazen ilginç bazen çocukçadır. Ama bir ulusun yaşamı sadece öykülerle değil, gelişmeleri doğru anlayabilen, değerlendirebilen, bilgili kuşakların yönetiminde yüceltilebilir. Yakın geçmişin gelişmeleri bunu yeterince kanıtlamaktadır.