23. ÜNİTE DOĞRU VE ALTERNATİF AKIM JENERATÖRLERİ

Transkript

1 23. ÜNİTE DOĞRU VE ALTERNATİF AKIM JENERATÖRLERİ KONULAR 1. DİNAMONUN ÇALIŞMA PRENSİBİ VE ÇEŞİTLERİ 2. ALTERNATÖR, ÇALIŞMA PRENSİBİ VE ÇEŞİTLERİ

2 23.1 DİNAMONUN ÇALIŞMA PRENSİBİ VE ÇEŞİTLERİ Dinamoların Yapısı ve Çeşitleri Dinamoların yapısı başlıca dört kısımdan oluşur. Bunlar: Gövde ve kutuplar (Resim 23.1) Endüvi ve göbek (Resim 23.2) Kolektör ve fırçalar (Resim 23.3) Yatak, kapak ve diğer parçalar (Şekil 23.1) Resim 23.1 Gövde ve manyetik alan kutup sargıları Resim 23.2 Değişik endüvi örnekleri Generatörlerin çalışma esaslarında anlatılan ve şekil 23.4 te oluşumu gösterilen akım her yarım turda yön değiştirir. Büyük güçlü generatörlerde kutuplar elektromıknatıslardan oluşur. Kutupları oluşturan bu elektromıknatıslara uyartım sargısı ismi verilir. 335

3 Resim 23.3 Değişik kolektör ve fırça örnekleri Şekil 23.1 Kapaklar ve diğer parçalar Dinamonun Çalışması Yönü değişken olan bu akımı tek yönlü olarak dışarı alabilmek için kolektör (komütatör) ve fırçalardan oluşan bir düzenek kullanılır. Şekil 23.2 ve Şekil 23.3 ü inceleyiniz. 336

4 Şekil 23.2 Kapaklar ve diğer parçalar Şekil 23.2 İki temel eleman ile işlevin bir araya getirilmesi ve dinamonun çalışma prensibi 337

5 Şekil 23.3 DC Dinamonun çalışması Dışarıdan Uyartımlı Şönt Dinamo Uyartım sargısı harici bir DC kaynak tarafından beslenen dinamolara dışardan uyartımlı dinamolar denir. Şönt generatörlerde uyartım (indüktör) sargısı endüvi sargılarına paralel bağlanmıştır. Şönt dinamolarda endüvi uçları A-B, kutup sargı uçları I-K, yardımcı kutup sargı uçları ise G-H harfleri ile belirtilir. Uyartım direncinin uçları t-s-q ile gösterilir. Şekil 23.4 Şönt dinamo 338

6 Şekil 23.5 Açık Şeması Şekil 23.5 Akım takip yolu Kendinden Uyartımlı Şönt Generatör Uyartım sargısını kendi ürettiği enerji ile besleyen dinamolara kendinden uyartımlı denir. Sargı uçları harfle gösterilirken dışarıdan uyartımlı şönt dinamolardan farklı olarak kutup sargı uçları C-D ile gösterilir Kompunt Dinamo Hem seri hem de paralel iki farklı kutup sargısı bulunan dinamolardır. Seri ve paralel kutup sargıları birbirlerinin alanlarını destekliyorsa buna eklemeli kompunt, birbirlerinin alanlarını zayıflatıyorsa buna ters kompunt denir Seri Dinamo Uyartım sargısının endüvi sargısına seri bağlı olan dinamolardır. Sargı uçları gösterilirken şönt dinamolardan farklı olarak kutup sargı uçları E-F harfleri ile gösterilir Dinamo Gerilim ve Polarite Miktarının Denetimi Generatörlerde gerilim ayarı yapabilmek için; kutuplardan geçen uyartım akımının, dolayısıyla kutupların manyetik alanlarının denetlenmesi gerekir. 339

7 Dinamolarda Arıza Giderme Generatörlerde arızalar; kutuplarda, kolektör ve fırçalarda, endüvide ve yatakkapak gibi elemanlarda meydana gelir ALTERNATÖR, ÇALIŞMA PRENSİBİ VE ÇEŞİTLERİ Alternatörün Çalışması Alternatörler mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren elektrik makineleridir. Manyetik alan içerisinde dönen bir iletkende endüksiyon yolu ile bir elektromotor kuvvet oluşması prensibine göre çalışır. Doğru akım Dinamonun çalışmasına benzer. Dinamolarda kolektör yerine bilezikler kullanılmıştır. Dinamolar duran endüvili veya dönen endüvili olarak iki türlü yapılır. Şekil 23.6 da döner endüvili dinamonun prensip şeması verilmiştir. Şekil 23.6 Alternatörün Prensib şeması Şekil 23.7 Alternatif akımın oluşumu 340

8 Şekil 23.7, 23.8, 23.9 ve da, kutupları doğal mıknatıstan oluşan döner endüvili bir generatörde alternatif akımın elde edilişi görülmektedir. Şekil 23.8 Alternatif akımın yön değiştirmesi Şekil 23.8 c de iletken manyetik alana paralel hareket ettiği için akım oluşmamaktadır. Bu noktada akım, yön değiştirmektedir Şekil 23.9 Alternatif akımın ters yönde oluşumu 341

9 Şekil Alternatif akımın tekrar yön değiştirmesi Şekil G de iletken manyetik alana paralel hareket ettiğinden akım oluşmamakta fakat, akım yön değiştirmektedir. Bobinde oluşan akım ve gerilimin eğrisi sinüs grafiğine benzediğinden sinüsoidal olarak adlandırılır. 342

10 ÖZET Dinamoların yapısı başlıca dört kısımdan oluşur. Bunlar: Gövde ve kutuplar. Endüvi ve göbek. Kolektör ve fırçalar. Yatak, kapak ve diğer parçalar. Uyartım sargısı harici bir DC kaynak tarafından beslenen dinamolara dışardan uyartımlı dinamolar denir. Uyartım sargısını kendi ürettiği enerji ile besleyen dinamolara kendinden uyartımlı denir. Hem seri hem de paralel iki farklı kutup sargısı bulunan dinamolardır. Seri ve paralel kutup sargıları birbirlerinin alanlarını destekliyorsa buna eklemeli kompunt, birbirlerinin alanlarını zayıflatıyorsa buna ters kompunt denir. Alternatörler mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren elektrik makineleridir. Bobinde oluşan akım ve gerilimin eğrisi sinüs grafiğine benzediğinden sinüsoidal olarak adlandırılır. 343

11 DEĞERLENDİRME SORULARI 1- Mekanik enerjiyi doğru akım elektrik enerjisine çeviren makinelere ne denir? A. Motor B. Dinamo C. Alternatör D. Senkron Motor 2- Aşağıdakilerden hangisi doğru akım makinelerinin parçalarından değildir? A. Rotor B. Endüktör C. Endüvi D. Kollektör 3- Aşağıdakilerden hangisi Yabancı uyartımlı dinamoda kutup sargılarını uyartmaz? A. Pil B. Akü C. DC motor D. Redresör 4- Aşağıdakilerden hangisi kutup ve endüvü sargıları birbirine paralel bağlanan dinamodur? A. Seri dinamo B. Kompunt dinamo C. Alternatör D. Şönt Dinamo 5- En çok arıza dinamonun hangi parçasında olur? A. Kollektör ve fırçalar B. Endüvide C. Endüktörole D. Yataklarda 344