Uzm.Hemş.Miray AKSU GATF Eğitim Hastanesi Eğitim Hemşiresi

Transkript

1 Uzm.Hemş.Miray AKSU GATF Eğitim Hastanesi Eğitim Hemşiresi

2 SUNUM PLANI Palyatif Bakıma Gereksinim Palyatif Bakımın Tanımı Palyatif Bakım İlkeleri Semptom Yönetimi Palyatif Bakımda En Sık Görülen Semptomlar Palyatif Bakımda Semptom Yönetimi 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 2

3 PALYATİF BAKIMA NEDEN GEREKSİNİM VARDIR? 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 3

4 Kanser insidansındaki artış Kanserli bireylerin yaşam sürelerindeki artış, Yaşamın son dönemlerinde yapılan agresif tedaviler PALYATİF BAKIM GEREKSİNİMİNİ ARTIRMIŞTIR. Ahmedzai et al. (2004). A New International Framework for Palliative Care. European Journal of Cancer, 40: ). Harrington, Smith TJ. The role of chemotherapy at the end of life: when is enough, enough?. JAMA 2008;299:2667e2678). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 4

5 PALYATİF BAKIMIN TANIMI?? 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 5

6 PALYATİF BAKIM DSÖ (1986); Tedaviye yanıt vermeyen hastalığı olan hastaların tüm bakımıdır. Ağrı ve diğer semptomların yanı sıra, sosyal, psikolojik ve manevi problemlerin kontrolü önemlidir. Palyatif bakımın amacı, hasta ve ailesinin olabilecek en iyi yaşam kalitesini sağlamaktır şeklinde tanımlamıştır. ( 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 6

7 ESKİ PALYATİF BAKIM MODELİ Küratif Bakım Palyatif Bakım Yas Sürecindeki Bakım Tanı Ölüm (Michelson KN, Steinhorn DM Pediatric End-of-Life Issues and Palliative Care. Clinical Pediatric Emergency Medicine 8: ). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 7 7

8 PALYATİF BAKIM DSÖ (2002); Hastanın ve ailesinin yaşamını tehdit eden sorunlarla karşılaştığında, ağrının ve diğer fiziksel, psiko-sosyal ve manevi, ruhani problemlerin erken dönemde belirlenmesi, dikkatlice değerlendirilmesi ve tedavi edilmesiyle acı çekmesi önlenerek hasta ve ailesinin yaşam kalitesini geliştiren bir yaklaşım olarak tanımlamaktadır. (Liben S et al., Paediatric palliative care: challenges and emerging ideas Lancet 2008; 371: ). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 8

9 BAKIM HASTALIK ODAKLI TEDAVİ PALYATİF BAKIM HOSPİS BAKIMI ÖLÜM DESTEK BAKIMI YAS SÜRECİ TERMİNAL DÖNEM BAKIMI The Clinical Practice Guidelines for Quality Palliative Care, NCP, UKK, Nisan 2013, Antalya 9

10 YENİ PALYATİF BAKIM MODELİ Tedavi etmeye yönelik bakım Yaşamı uzatmaya yönelik bakım Yaşam kalitesinin en üst düzeye çıkarılması Aile destek bakımı Ölüm öncesi bakım Yas sürecindeki bakım Palyatif bakım TANI ÖLÜM (Michelson KN, Steinhorn DM Pediatric End-of-Life Issues and Palliative Care. Clinical Pediatric Emergency Medicine 8: ). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 10

11 PALYATİF BAKIM İLKELERİ NELERDİR?? 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 11

12 PALYATİF BAKIM İLKELERİ Fiziksel İhtiyaçlar Spiritüel İhtiyaçlar HASTA VE AİLE Psikososyal İhtiyaçlar Huzurlu ve kaliteli ölüm 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 12

13 PALYATİF BAKIM İLKELERİ Hasta ve ailesinin bilgi gereksinimi Her hasta ve ailenin bireysel değerlendirmesi Hastanın fiziksel semptomlarının yönetimi Hastanın duygusal ve davranışsal gereksinimlerinin ifade edilmesi Amerıcan Academy Of Pedıatrıcs Committee On Bioethics And Committee On Hospital Care Palliative Care For Children.Pedıatrıcs, 106, 2, 2000). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 13

14 PALYATİF BAKIM İLKELERİ Yaşam kalitesinin güçlendirilmesi Aileler için destek(sosyal, psikolojik, ve dini) Ekonomik ve koşullara ilişkin destek Aileye dinlenme desteğinin sağlanması (respite care) Ölüm sırasındaki bakım Yas süreci (Amerıcan Academy Of Pedıatrıcs Committee On Bioethics And Committee On Hospital Care Palliative Care For Children.Pedıatrıcs, 106, 2, 2000). 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 14

15 DSÖ Palyatif bakımı dört köşe taşına dayandırır; Semptom yönetimi Takım çalışması İlişkiler ve iletişim Hastalık süresince ve ölümden sonra hasta yakınlarına destek Harstade CW., Andershed B (2004).Good Palliative Care: How and Where? Journal of Hospice and Palliativ Nursing 6(1):27-35 ) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 15

16 SEMPTOM YÖNETİMİ 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 16

17 SEMPTOM YÖNETİMİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ Subjektif: birey tarafından semptom deneyiminin tanımlanması/değerlendirilmesi ile başlar. Deneyimsel: semptom deneyimlendiğinde sıkıntıyı azaltmak ve semptom oluşumunu önlemek için başlatılan aktivitelerdir. Kasıtlı/Amaçlı: yaşadığı deneyim ve semptom algısı amaçlı olarak bazı aktiviteleri yapmasını sağlar. Dinamik bir süreçtir: kullanılan stratejilere bireyin tepkisi ya da kabul etme durumu değerlendirilmelidir. Çok boyutludur Pozitif ve negatif sonuçları vardır Fu MR, LeMone P,McDaniel RW, ONF, UKK, Nisan 2013, Antalya 17

18 SEMPTOM YÖNETİM İLKELERİ Hastanın semptomlarına ilgi göster. Hangi semptomun önce alınacağına karar ver. Semptomun patofizyolojisini anlamaya çalış İlaç, doz ayarlama,zamanlama, veriliş yönü hakkında bilgi sahibi ol Shoemaker LK et al (2011), Symptom management: An important part of cancer care, Clinic Journal of Medicine, 78 (1),25-34 ) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 18

19 SEMPTOM YÖNETİM İLKELERİ Hastanın yaşı, kırılganlık,ilacın maliyeti ve beklenen yan etkileri göz önünde bulundur Etkili ve gerekli olmayan ilaçları kes Sık sık yeniden değerlendirme yap Shoemaker LK et al (2011), Symptom management: An important part of cancer care, Clinic Journal of Medicine, 78 (1),25-34 ) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 19

20 !!!! Onkoloji hemşireleri, diğer sağlık personellerine göre, hastalar ve aileleriyle daha sık ve sürekli iletişim kurduklarından, SEMPTOM YÖNETİMİNDE ağırlıklı bir role sahiptirler. Aslan Ö., Vural H., Kömürcü Ş.,Özet A.(2006), Kemoterapi alan kanser hastalarına verilen eğitimin kemoterapi semptomlarına etkisi, C.Ü.Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 10(1) Şira Sari F. (2007) Kemoterapi alan onkoloji hastalarında semptomların değerlendirilmesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul ) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 20

21 !!!! Semptom yönetimi, hasta bakımında yaratıcı olma ve hastaların yaşam kalitesinde önemli farklılıklar yaratabilme olanağı sağlayan bir alandır. William S.A.,Schreier A.M. (2005) The role of education in managing fatique, anxiety and sleep disorders in women undergoing chemotherapy breast cancer, Applied Nursing Research, 18: UKK, Nisan 2013, Antalya 21

22 PALYATİF BAKIMDA EN SIK GÖRÜLEN SEMPTOMLAR NELERDİR?? 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 22

23 SEMPTOMLAR Semptom % Ağrı 84 Yorgunluk 69 Anoreksi 66 Ağızda Kuruma 57 Konstipasyon 52 Çabuk Doyma 51 Dispne 50 >10% Kilo Kaybı 50 Uyku Problemleri 49 Depresyon 41 Öksürük 38 Bulantı 36 Ödem 28 Tad değişikliği 28 Semptom % Anksiyete 24 Kusma 23 Konfüzyon 21 Baş Dönmesi 19 Dispepsi 19 Disfaji 18 Geğirme 18 Karın Şişliği 18 Hafıza Problemleri 12 Sedasyon 10 Hıçkırık 9 Kaşıntı 9 Diyare 6 Tremor 5 Bayılma UKK, Nisan 2013, Antalya (Semin ONCOL 27:24-33;2000) 23

24 EN SIK GÖRÜLEN SEMPTOMLAR Ağrı Yorgunluk Anoreksi Ağızda Kuruma Konstipasyon Çabuk Doyma Dispne (Semin ONCOL 27:24-33;2000) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 24

25 AĞRI 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 25

26 AĞRI Uluslar arası Ağrı Araştırma Derneği (İASP) Taksonomi Komitesi ne göre; AĞRI; vücudun belli bir bölgesinden kaynaklanan, doku harabiyetine bağlı olan veya olmayan, kişinin geçmişteki deneyimleriyle de ilgili, hoş olmayan emosyonel bir duyum ve davranış şeklidir UKK, Nisan 2013, Antalya 26

27 AĞRI Yapılan çalışmalar, ileri dönem kanser hastalarında %60-90 oranında orta ile şiddetli ağrı probleminin olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak uygun ağrı tedavisi ile kanser hastalarının %90 ında yeterli rahatlama sağlanmaktadır. Katheleen M., Foley KM. (2005) Supportive care and quality of life: Section 1: Management of cancer pain. In de vita VT. Jr, Helman 5. Rosenberg SA, eds 7th ed. Lippincot Williams Wilkins;Chapter 55 Cimete G., (2002) Yaşam sınu Bakım, Ankara, Nobel Tıp Kitabevleri, UKK, Nisan 2013, Antalya 27

28 AĞRI, HASTANIN SÖYLEDİĞİ ŞEYDİR, EĞER SÖYLÜYORSA VARDIR. 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 28

29 AĞRI DEĞERLENDİRMESİ ABCDE MODELİ A. Ask Ağrıyı düzenli olarak sorgula B. Believe Hasta ve ailesinin ağrı konusundaki bildirimlerine inan C. Choose Hasta, aile ve ortama uygun ağrı kontrol yöntemleri seç D. Deliver İnterventions Girişimleri zamanında ve koordineli olarak uygula E. Empower Hasta ve ailesini güçlendir. (AHCPR-Kanser ağrısı yönetiminde klinik uygulama rehberi) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 29

30 AĞRI DEĞERLENDİRMESİ Ağrının şiddetini ve özelliğini değerlendirme Psikososyal değerlendirme Fiziksel ve Nörolojik muayene Diagnostik değerlendirme 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 30

31 KULLANILABİLİR ÖLÇEKLER TEK BOYUTLU ÖLÇEKLER Sözel tanımlayıcı skala Sayısal değerlendirme skalası Görsel Kıyaslama Ölçeği Yüz Ağrı Skalası 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 31

32 KULLANILABİLİR ÖLÇEKLER ÇOK BOYUTLU ÖLÇEKLER McGill Ağrı Ölçeği Darmount Ağrı Anketi Hatırlatıcı Ağrı Değerlendirme Kartları Ağrı Algılama Profili West Haven-Yale Çok Boyutlu Ağrı Çizelgesi 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 32

33 AĞRI YÖNETİMİ Önleyici stratejiler Terapötik yaklaşımlar Antikanser tedaviler Farmakolojik tedaviler Nonfarmakolojik tedaviler 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 33

34 FARMOKOLOJİK TEDAVİLER DSÖ ün önerdiği basamak tedavi yöntemi 1.BASAMAK ASA Parasetamol NSAİ 2.BASAMAK Kodein Tramadol Petidine 3. BASAMAK Morfin Hidromorfon Fentanil Word Health Organization,, ( 1996), Cancer pain relief: with guide to opioid availability 2. Edition. Geneva Switzerland Akdemir N.,Birol L. (2005) İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı, Ankara, Sistem Ofset, 80-81, Sarıhan E.,Kadıoğlu E, Artıran İF (2012) Kanser ağrısı, tedavi prensipleri ve dünya sağlık örgütü ağrı basamak tedavisi, Nobel Med,8: UKK, Nisan 2013, Antalya 34

35 NONFARMAKOLOJİK TEDAVİLER Fiziksel Yöntemler Sıcak-Soğuk kompresler Masaj,basınç ve vibrasyon Egzersiz Pozisyon değişikliği Akupunktur Word Health Organization,, ( 1996), Cancer pain relief: with guide to opioid availability 2. Edition. Geneva Switzerland Akdemir N.,Birol L. (2005) İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı, Ankara, Sistem Ofset, 80-81, Sarıhan E.,Kadıoğlu E, Artıran İF (2012) Kanser ağrısı, tedavi prensipleri ve dünya sağlık örgütü ağrı basamak tedavisi, Nobel Med,8: UKK, Nisan 2013, Antalya 35

36 NONFARMAKOLOJİK TEDAVİLER Bilişsel-Davranışsal Yöntemler Gevşeme ve hayal kurma Hipnoz Dikkati başka yöne çekme Hasta eğitimi Psikolojik destek Destek grupları ve dinsel danışmanlık Word Health Organization,, ( 1996), Cancer pain relief: with guide to opioid availability 2. Edition. Geneva Switzerland Akdemir N.,Birol L. (2005) İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı, Ankara, Sistem Ofset, 80-81, Sarıhan E.,Kadıoğlu E, Artıran İF (2012) Kanser ağrısı, tedavi prensipleri ve dünya sağlık örgütü ağrı basamak tedavisi, Nobel Med,8: UKK, Nisan 2013, Antalya 36

37 YORGUNLUK 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 37

38 YORGUNLUK Yorgunluk; bitkinlik, güçsüzlük ve enerjide azalmanın subjektif olarak hissedilmesidir. Her zaman yapılan işlevleri engelleyen kanser veya kanser tedavisi ile ilişkili olan yaygın, sürekli ve subjektif yorgunluk hissidir. Bu his geçici değildir ve dinlenmekle hafiflemez. (NCNN, 2011) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 38

39 YORGUNLUK Kanser hastalarında yorgunluğun görülme oranının %25-99 arasında değiştiği belirtilmektedir. Yorgunluk bireyin günlük yaşam aktivitelerini etkilemektedir. Servaesa P, Verhagenb C, Bleijenberg G. Fatigue in cancer patients during and after treatment: prevalence, correlates and interventions. European Journal of Cancer. 38: 27 43, 2002). Okuyama T, Tanaka K, Akechi T, et al. Fatigue in ambulatory patients with advanced lung cancer: prevalence, correlated factors and screening. J Pain Symptom Manage.22: , UKK, Nisan 2013, Antalya 39

40 Piper PF, Lindsey A,Dodd M. (1987) Fatique mechanisms in cancer patients developing nursing theory, Oncology Nursing Forum, 14: UKK, Nisan 2013, Antalya 40

41 YORGUNLUK DEĞERLENDİRMESİ 2.Edmonton Semptom Cheklisti 3. Brief Yorgunluk Ölçeği 4.Görsel Yorgunluk Ölçeği 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 41

42 YORGUNLUK YÖNETİMİ Hasta /Ailesinin Eğitimi Genel Girişimler Özelleştirilmiş Girişimler Farmakolojik Yaklaşımlar Non-Farmakolojik yaklaşımlar (NCCN, 2007) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 42

43 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 43

44 YORGUNLUK YÖNETİMİ HASTA/AİLESİ EĞİTİMİ Tedaviye bağlı yorgunluğun hastalığın ilerlediğinin göstergesi olmadığı vurgulanmalı Günlük olarak yorgunluk değerlendirmesi yapması ve kayıt etmesi vurgulanmalı 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 44

45 YORGUNLUK YÖNETİMİ GENEL GİRİŞİMLER Gereksiz aktiviteler sınırlanmalı Aktivite düzeyi belirlenmeli Öncelikler belirlenmeli Günlük aktiviteler planlanmalı Meşguliyet aktivitelerine katılımı teşvik edilmeli 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 45

46 YORGUNLUK YÖNETİMİ FARMAKOLOJİK YAKLAŞIMLAR Yorgunlukla ilişkili nedenler saptandıktan sonra psikostimülanların kullanımı düşünülebilir Anemi tedavisi yapılmalı Uyku ilaçlarının kullanımı düşünülebilir 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 46

47 YORGUNLUK YÖNETİMİ NON-FARMAKOLOJİK YAKLAŞIMLAR Aktiviteler mümkün düzeyde artırılmalı Psikosoyal girişimler planlanmalı Dikkat yenileyici terapilere katılım sağlanmalı Beslenme danışmanlığı sağlanmalı Uyku terapisi planlanmalı Aile iletişimi desteklenmeli 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 47

48 ANOREKSİ/ İŞTAHSIZLIK 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 48

49 ANOREKSİ/İŞTAHSIZLIK İştahsızlık; aç olmamak, temel kalori ihtiyacında azalma, yeme isteğinin olmaması ve/veya ağız tadının bulunmaması olarak tanımlanabilir. Anoreksi yaşam kalitesi üzerinde olumsuz etkiye neden olur. Illman J.,Corringham R., Robinson D. (2005) Jr are inflamatory Cytokines the common link between cancer associated cachexia and depression? J Support Oncol,3: UKK, Nisan 2013, Antalya 49

50 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 50

51 ANOREKSİ DEĞERLENDİRMESİ Kiloda Değişiklik Yüzdesi Takibi (Haftalık %1-2, aylık %5, 6 aylık %15 üstü!!!!!) Albümin değeri takibi (3 g/dl altı!!!!) Vücut Kitle İndeksi (Kilo/boyun karesi=22 altı!!!!!) Subjektif Global Değerlendirme (SGD) Başaran G.,(2004) Kanser Hastalarında Beslenme, Klinik Gelişim, UKK, Nisan 2013, Antalya 51

52 ANOREKSİ YÖNETİMİ Önleyici takip ve kapsamlı değerlendirme Beslenme durumunu sarsabilecek bütün belirtilerin yönetimi Beslenme desteği temini Hasta ve yakınlarına beslenme eğitimi 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 52

53 ANOREKSİ YÖNETİMİ FARMAKOLOJİK YAKLAŞIMLAR En sık kullanılan ilaçlar Megace Reglan Marinol Steroidler 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 53

54 ANOREKSİ YÖNETİMİ NON-FARMAKOLOJİK YAKLAŞIMLAR Beslenme Desteği Enteral ve Parenteral Beslenme Nazogastrik Sonda Nazoduedonal Sonda Gastrostomi Total Parenteral Beslenme Psikososyal Destek Egzersiz Yoga Başaran G.,(2004) Kanser Hastalarında Beslenme, Klinik Gelişim, Onat H.,Molinas MN (2002) Kanser hastalarına yaklaşım. Tanı, tedavi ve takipte sorunlar.kanser hastalarında beslenme, Nobel Kitabevi, İstanbul, UKK, Nisan 2013, Antalya 54

55 KONSTİPASYON 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 55

56 KONSTİPASYON Konstipasyon; gaitanın sert ve pasajdan zor geçişi ile karakterize oluşan gaitanın geçişinde azalma olarak tanımlanır. Bazı araştırmacılar konstipasyonu boşaltımın sıklığının az olması bazıları da güç gaita yapma olarak ele almaktadır. Konstipasyon subjektif bir semptom olduğu için tanımı her birey için farklıdır ve tanımlanması güçtür. 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 56

57 KONSTİPASYON Kanserli hastalarda konstipasyon görülme oranı %50 %95 arasındadır ancak opioid alan hastalarda bu oran %60-%87 arasında görülür. Smith S., (2001) Evidence- based management of constipation in the oncology patient. European J.Oncology Nurs 5: UKK, Nisan 2013, Antalya 57

58 KONSTİPASYON RİSK FAKTÖRLERİ Kanserin kendisi Önceden laksatif kullanımı Semptom yönetiminde kullanılan ilaçlar Primer/Dışsal Faktörler ileri yaş Beslenme durumunda zayıflık Yetersiz sıvı alımı Harekette azalma Metabolik etkiler Hiperkalsemi Hiperglisemi Hipoparotroidizm Dehidratasyon Hipokalemi Yapısal anormallikler Barsak obstriksiyonu Pelvik tümör Radyasyon fibrozu Ağılı anorektal durumlar Cerrahi komplikasyonlar (Smith S 2001) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 58

59 KONSTİPASYON DEĞERLENDİRME 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 59

60 KONSTİPASYON YÖNETİMİ FARMAKOLOJİK YAKLAŞIMLAR Opioidlere başlanırken laksatif başlanması ve hasta opioid aldığı sürece devam edilmesi Stimulan laksatif Osmotik laksatif Prokinetik ajanlar 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 60

61 KONSTİPASYON YÖNETİMİ NON-FARMAKOLOJİK YAKLAŞIMLAR Sıvı alımının artırılması Lif alımının artırılması Hareket Egzersiz 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 61

62 DİSPNE 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 62

63 DİSPNE Dispne ; subjektif olarak zor ve rahatsız soluma hissi olarak tanımlanır. Kanser hastalarında %45-90 oranında görülen ve yaşam kalitesini bozan bir semptomdur. (American Thoracic Society, 1999) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 63

64 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 64

65 DİSPNE DEĞERLENDİRME Kişinin ifadesi oldukça önemlidir. Hastalar solunum sıkıntısı, hava/nefes alamama, boğulma gibi tanımlar kullanmaktadırlar. Hızlı yüzeyel solunum, apne periyodları,cheyne-stoke solunum görülmesi Solunum sayısı O2 satürasyon ölçümü Kan gazı ölçümü (Thomas JR, von Gunten CF. Management of Dyspnea. The Journal Of Supportıve Oncology, 1;1;2003) 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 65

66 DİSPNE YÖNETİMİ 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 66

67 DİSPNE YÖNETİMİ Dispne tedavisinde opioidlerin etki mekanizması; Santral güdünün baskılanması Egzersiz ve istirahatte oksijen tüketiminin azaltılması Nefes darlığının santral algısının değiştirilmesi ve azaltılması Pulmoner vazodilatasyon 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 67

68 DİSPNE YÖNETİMİ Bruera et all, (1990) J Pain Symptom Management 5: UKK, Nisan 2013, Antalya 68

69 SONUÇ OLARAK Semptom yönetiminde semptomların sistematik değerlendirilmesi ve sürekli tanılanması çok önemlidir. Bu tanılama sonucunda hemşirelerin farkındalığı artacak, semptomlar zamanında ve doğru tanımlanacak, semptomu rahatlatmak ve hasta sonuçlarını geliştirmek için hedefe yönelik girişimler planlanıp uygulanabilecektir. 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 69

70 SONUÇ OLARAK Hastaların yaşadığı çoklu semptomların yaşam kalitesi üzerinde olumsuz etkisinin ortadan kaldırılması için tek bir semptom üzerine odaklanma yeterli olmayacağından, eşzamanlı görülen semptomlara odaklanmak gerekmektedir. 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 70

71 ÖNERİLER 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 71

72 İLGİNİZE TEŞEKKÜRLER 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 72

73 KAYNAKLAR Ahmedzai et al. (2004). A New International Framework for Palliative Care. European Journal of Cancer, 40: ). Akdemir N.,Birol L. (2005) İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı, Ankara, Sistem Ofset, 80-81, Amerıcan Academy Of Pedıatrıcs Committee On Bioethics And Committee On Hospital Care Palliative Care For Children.Pedıatrıcs, 106, 2, 2000 American Thoracic Society, 1999 Aslan Ö., Vural H., Kömürcü Ş.,Özet A.(2006), Kemoterapi alan kanser hastalarına verilen eğitimin kemoterapi semptomlarına etkisi, C.Ü.Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 10(1) Başaran G.,(2004) Kanser Hastalarında Beslenme, Klinik Gelişim, Bruera et all, (1990) J Pain Symptom Management 5: Cimete G., (2002) Yaşam sınu Bakım, Ankara, Nobel Tıp Kitabevleri, Harrington, Smith TJ. (2008). The role of chemotherapy at the end of life: when is enough, enough?. JAMA;299:2667e2678 Harstade CW., Andershed B (2004).Good Palliative Care: How and Where? Journal of Hospice and Palliative Nursing 6(1): Illman J.,Corringham R., Robinson D. (2005) Jr are inflamatory Cytokines the common link between cancer associated cachexia and depression? J Support Oncol,3:37-50 Katheleen M., Foley KM. (2005) Supportive care and quality of life: Section 1: Management of cancer pain. In de vita VT. Jr, Helman 5. Rosenberg SA, eds 7th ed. Lippincot Williams Wilkins;Chapter 55 Liben S et al. (2008). Paediatric palliative care: challenges and emerging ideas Lancet 371: Michelson KN, Steinhorn DM. (2007). Pediatric End-of-Life Issues and Palliative Care. Clinical Pediatric Emergency Medicine 8: UKK, Nisan 2013, Antalya 73

74 KAYNAKLAR Okuyama T, Tanaka K, Akechi T, et al. Fatigue in ambulatory patients with advanced lung cancer: prevalence, correlated factors and screening. J Pain Symptom Manage.22: , 2001). Onat H.,Molinas MN (2002) Kanser hastalarına yaklaşım. Tanı, tedavi ve takipte sorunlar.kanser hastalarında beslenme, Nobel Kitabevi, İstanbul, Piper PF, Lindsey A,Dodd M. (1987) Fatique mechanisms in cancer patients developing nursing theory, Oncology Nursing Forum, 14: Portenoy RK, Lesage P. (1999) Management of cancer pain, Lancet, 353: Sarıhan E.,Kadıoğlu E, Artıran İF (2012) Kanser ağrısı, tedavi prensipleri ve dünya sağlık örgütü ağrı basamak tedavisi, Nobel Med,8: 5-15 Servaesa P, Verhagenb C, Bleijenberg G. Fatigue in cancer patients during and after treatment: prevalence, correlates and interventions. European Journal of Cancer. 38: 27 43, 2002). Shoemaker LK et al (2011), Symptom management: An important part of cancer care, Clinic Journal of Medicine, 78 (1),25-34 Şira Sari F. (2007) Kemoterapi alan onkoloji hastalarında semptomların değerlendirilmesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Smith S., (2001) Evidence- based management of constipation in the oncology patient. European J.Oncology Nurs 5:18-25 The Clinical Practice Guidelines for Quality Palliative Care, NCP, Thomas JR, von Gunten CF. Management of Dyspnea. The Journal Of Supportıve Oncology, 1;1;2003 William S.A.,Schreier A.M. (2005) The role of education in managing fatique, anxiety and sleep disorders in women undergoing chemotherapy breast cancer, Applied Nursing Research, 18: Word Health Organization,, ( 1996), Cancer pain relief: with guide to opioid availability 2. Edition. Geneva Switzerland 20. UKK, Nisan 2013, Antalya 74