ALINTI:

Transkript

1 ALINTI: AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ UÇKAN - TÜRKİYE DAVASI (Başvuru no: 42594/98) KARAR STRAZBURG 22 Haziran 2006 İşbu karar AİHS nin 44 2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli bazı düzeltmelere tabi olabilir. AVRUPA KONSEYİ CONSEIL DE L'EUROPE 2 Türkiye Cumhuriyeti aleyhine açılan (42594/98) başvuru no lu davanın nedeni, bu ülke vatandaşı Esat Uçkan ın (başvuran) 7 Temmuz 1998 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin (AİHS) eski 25. maddesi uyarınca Avrupa İnsan Hakları Komisyonu na (Komisyon) yapmış olduğu başvurudur. Adli yardımdan faydalan başvuran Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) önünde İzmir Barosu avukatlarından I.Gül Kireçkaya tarafından temsil edilmektedir.. OLAYLAR I. DAVA KOŞULLARI Başvuran 1959 doğumludur. Olayların meydana geldiği sırada Bergama Cezaevi nde bulunmaktadır. A. Başvuranın yakalanması ve gözaltına alınması 28 Mart 1997 tarihinde, yasadışı DHKP/C örgütü üyesi olduğundan ve bombalı saldırılara karıştığından şüphe edilen başvuran yakalanarak, İzmir Emniyet Müdürlüğü Terörle Mücadele Şubesi nde gözaltına alınmıştır. Düzenlenen yakalama tutanağına göre başvuran, pencereden kaçmaya çalışırken sağ yanağı hafifçe yaralanmıştır. Aynı gün başvuran Manisa Devlet Hastanesi ne sevk edilmiş fakat polislerin eşliğinde muayene olmayı reddetmiştir. Aynı gün başvuran Manisa Devlet Hastanesi ne sevk edilmiş fakat polislerin eşliğinde muayene olmayı reddetmiştir. 29 Mart 1997 tarihinde polisler tarafından yeniden hastaneye kaldırılan başvuran, aynı

2 gerekçe ile muayene olmayı bir kez daha reddetmiştir. Ertesi gün başvuranı sorgulayan görevliler, artık idrarından kan geldiği için başvuranı hastanenin acil servisine götürmek zorunda kalmışlardır. Başvurana göre idrarından kan gelmesi, o zamana kadar gördüğü işkencelere bağlıdır. Düzenlenen sağlık raporuna göre başvuranın vücudunun değişik bölgelerinde çeşitli büyüklüklerde sıyrık, hafif yara ve ekimozlar ile göğüs ve testis bölgesinde aşırı hassasiyet tespit edilmiştir. Doktor ilgilinin hayati tehlikesinin bulunmadığını belirterek, nihai raporun Adli Tıp Kurumu tarafından hazırlanması gerektiğini ifade etmiştir. Gözaltı süresinin son günü olan 31 Mart 1997 tarihinde başvuran, Manisa da götürüldüğü sağlık ocağında görevli doktora, gözaltı süresi boyunca kendisine dayak atıldığını ve elektrik verildiğini söylemiştir. Görevli doktor düzenlediği raporda, başvuranın vücudunda yüzeysel sıyrıklar, ekimozlar ile testis bölgesinde aşırı hassasiyet tespit edildiğini belirtmiştir. Doktor başvurana yedi gün iş göremez raporu vermiştir. 3 Muayenenin ardından başvuran, önce İzmir Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM) Cumhuriyet Savcısı ardından ise aynı Mahkeme nin yedek hakimi tarafından dinlenmiş ve hakkında tutuklu yargılama kararı verilmiştir. Böylelikle başvuran Bergama Cezaevi ne nakledilmiştir. Burada yapılan muayenede, başvuranın vücudunun çeşitli bölgelerinde sıyrık ve ekimozların varlığı kaydedilmiş, ayrıca testis bölgesinde ödem oluştuğu ve idrarından kan geldiği de saptanmıştır. Cezaevi doktoru başvurana on gün iş göremez raporu vermiştir. B. Başvurana işkence yaptıkları iddia edilen kişiler hakkında başlatılan inceleme Başvuran, 2 Nisan 1997 tarihinde Manisa Cumhuriyet Başsavcılığı na, kendisini gözaltında tutan polis memurları hakkında, işkence yaparak zorla ifade almaktan şikayetçi olmuştur. 3 Haziran 1997 tarihinde Cumhuriyet Savcısı, başvuranın pencereden kaçmaya çalışırken yaralanmış olduğu gerekçesiyle takipsizlik kararı vermiştir. Diğer yandan Cumhuriyet Savcısı, başvuranın, gözaltı sürecinin başlangıcında ve bitiminde muayene olmayı kabul etmediğini hatırlatmıştır. Son olarak Cumhuriyet Savcısı başvuranın, Devlet Güvenlik Mahkemesi önünde maruz kaldığını iddia ettiği kötü muamelelerden bahsetmediğini belirterek, DHKP-C üyelerinin, güvenlik güçlerini yıldırmak amacıyla sık sık sahte şikayetlerde bulundukları suçlamasını yöneltmiştir. Başvuran İzmir Ağır Ceza Mahkemesi ne verilen takipsizlik kararına karşı itiraz etmiştir. İzmir Ağır Ceza Mahkemesi Başkanı dosyayı 25 Haziran 1997 tarihinde, yapılan soruşturmanın tamamlanması için Manisa Sulh Ceza Mahkemesi ne göndermiştir. 6 Ekim 1997 tarihinde Manisa Sulh Ceza Mahkemesi Hâkimi nin isteği üzerine Adlı Tıp Kurumu, başvuranın vücudunda saptanan tüm yaraların pencereden geçmeye çalışırken meydana gelmiş olamayacağı yönünde istişari görüş bildirmiştir. Tüm bu unsurlar gözönüne alındığında İzmir Ağır Ceza Mahkemesi Cumhuriyet Savcısı, 18 Kasım 1997 tarihinde takipsizlik kararının kaldırılmasına karar vermiştir. 3 Aralık 1997 tarihinde başvuranın avukatı İzmir Tabip Odası na sözkonusu yaraların kaynağının tespit edilmesi talebinde bulunmuştur. 28 Ocak 1998 tarihinde İzmir Ağır Ceza Mahkemesi Başkanı, sözkonusu olaylarda belirli kişilere suç yüklenemeyeceği ve Adli Tıp Kurumu nun istişari görüşünün bir varsayıma dayandığı gerekçesiyle başvuranın itirazını reddetmiştir. Sözkonusu karar başvuranın avukatına 18 Şubat 1998 tarihinde bildirilmiş, böylece takipsizlik kararı 3 Haziran 1997 tarihinde kesinleşmiştir. 14 Şubat 1998 tarihinde başvuran takipsizlik kararına ilişkin olarak ikinci kez şikayetçi olmuştur. Başvuran daha önceki iddialarını yinelemiş fakat bu sefer ilgili on bir

3 polis memurunun adını bildirmiştir ve 20 Mart ve 5 Mayıs 1998 tarihlerinde, Cumhuriyet Savcısı, polis memurlarını sorguya çekmiş ve sözkonusu kişiler suçlamaları reddetmişlerdir. 12 Mayıs 1998 tarihinde Cumhuriyet Savcısı başvuranın ikinci şikayetini, hiçbir yeni unsur içermediği gerekçesiyle kapatmıştır. Buna ilişkin karar 12 Haziran 1998 tarihinde başvurana bildirilmiş, başvuran ise karara itiraz etmiştir. Başkan bu başvuruyu 16 Haziran 1998 tarihinde reddetmiştir. 25 Mayıs 1998 tarihinde İzmir Tabip Odası uzmanları, başvuranın avukatına, kötü muamele iddialarını destekleyen görüş bildirmişlerdir. C. Başvuran aleyhinde başlatılan cezai yargılama 2 Nisan 1997 tarihinde İzmir Devlet Güvenlik Mahkemesi Cumhuriyet Savcısı başvuranı yasadışı örgüt üyeliği ile suçlamıştır. 20 Kasım 1997 tarihinde İzmir Devlet Güvenlik Mahkemesi başvuranı suçlu bulmuş ve on dört yıl yedi ay hapis cezasına mahkum etmiştir. Başvuranın itirazı üzerine Yargıtay, 29 Eylül 1998 tarihinde verilen kararı onamıştır. HUKUK AÇISINDAN I. AİHS NİN 3. MADDESİNİN İHLAL EDİLDİĞİ İDDİASI HAKKINDA Başvuran AİHS nin 3. maddesine gönderme yaparak, kendisini ifade vermeye zorlamak amacıyla, gözaltı süresince dayak atıldığını, elektrik verildiğini ve soğuk su tutulduğunu iddia etmektedir. Başvuran ayrıca kendisine işkence yapanlara karşı yürütülen ceza usul işlemlerini üstünkörü olmakla eleştirmektedir. A. Tarafların argümanları Hükümet, başvuranların şikayetlerini inceleyen hakimlerin ulaştıkları sonuca dikkat çekmekte ve AİHM den, başvuranın iddialarını destekleyecek delillerin olmayışını gözönünde bulundurmasını istemektedir. Başvuran, mevcut olayda tespit edilen şiddet izlerini ve açıklayabilecek unsurlar ve argümanlar dosyada eksiklik bulunduğunu belirtmektedir. Başvuran aynı zamanda, yakalama tutanağında ifade edildiği gibi gerçekten hafif şekilde yaralanmışsa, gözaltında bulunduğu sırada neden üç defa hastaneye kaldırıldığını açıklayabilecek bir nedenin de belirtilmediğini ifade etmektedir. B. AİHM nin takdiri 5 AİHM, gözaltına alındığı dönemden başlayarak tutuklu olarak yargılanmasına karar verilmesini izleyen birkaç hafta içinde, başvuranın vücudunda tespit edilen yaralara dikkat çekmektedir. Başvuranın, yakalanmasından hemen sonra ciddi hiçbir sağlık muayenesinden geçmeyen geçmediği dikkate alındığında, bu yaraların yakalanmasından daha önce meydana geldiğini iddia etmek mümkün değildir. O halde, 28 Mart 1997 tarihli tutanakta yanağından hafifçe yaralandığının belirtilmiş olması yeterli olmadığından, Hükümet in bu yaraların nasıl meydana geldiği konusunda bir açıklama yapması gerekmekte ve başvuranın iddialarından şüphe edilmesini gerektirecek kanıtlar sunması gerekmektedir (Bkz, diğerleri arasında, Hassan Kılıç-Türkiye, no: 35044/97, 28 Haziran 2005). Zira, Hükümetin, adli makamların sözkonusu polisleri aklamasına neden olan gerekçeleri ile sürmesi AİHM yi ikna etmemiştir. Bu nedeni ise öncelikle, işkence yaptığı iddia edilen bir kişi aleyhinde muhakemenin men i kararının verilmiş olması, 3. madde uyarınca gözetim altına alınan kişilere yapılan muameleyi gözönünde bulundurması gereken Hükümet in sorumluluğunu ortadan kaldırmamaktadır. İkinci olarak ise, Hükümet in bu sorumluluğu dikkate alındığında hakimlerin, başvuranın da yaptığı gibi, sanıkların güvenlik

4 güçlerini zor durumda bırakmak için asılsız şikayetlerde bulunmalarının, sık karşılaşılan bir durum olduğu gibi varsayımların arkasına gizlenemeyeceklerini belirtmektedir. AİHM, takdirine sunulan unsurları ve Hükümet in makul bir açıklama yapmamasını dikkate aldığında, dosyada yer alan çeşitli sağlık raporlarında ifade edilen yaraların, Hükümet in sorumluluğu altına bulunan bir muameleden ileri geldiğinin düşünülebileceğini ifade etmektedir. Sonuç olarak, başvuranın aşağılayıcı ve insanlık dışı bir muameleye maruz kalması sebebiyle AİHS nin 3. maddesinin ihlal edildiğine kanaat getirmiştir. Bu tespit ışığında, mevcut davada yürütülen cezai soruşturmaların yetersizliği sorusunu ayrıca incelemenin gerekli olmadığına karar vermiştir. II. AİHS NİN 6 1. MADDESİNİN İHLAL EDİLDİĞİ İDDİASI HAKKINDA A. Tarafların argümanları Başvuran kendisini yargılayan ve mahkum eden İzmir Devlet Güvenlik Mahkemesi nin bünyesinde bir askeri hakim bulunması nedeniyle bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından adilce yargılanmadığı iddiasında bulunmaktadır. Bu itibarla AİHS nin 6 1 maddesine atıfta bulunmaktadır. Hükümet bu iddiaya karşı çıkmaktadır. Hükümet, AİHM yi DGM lerin mevcut olduğu dönemdeki mevzuatı dikkatlice incelemeye davet etmektedir ve bu mahkemelerin 6 1. maddenin gerekliliklerini tam anlamıyla yerine getirdiğini ifade etmektedir. Başvuran, DGM lere ilişkin olarak yapılan düzenlemelerin, bu alanda bir sorun bulunduğunu gösterdiğini ileri sürmektedir. 6 B. AİHM nin takdiri AİHM mevcut olayı,buna benzer pek çok şikayetleri dile getiren ve bunların AİHS nin 6 1 maddesinin ihlali yönünde sonuçlanan diğer davalardan ayrı tutmasını gerektirecek bir neden görmemektedir (Bkz., diğerleri arasında, Biyan-Türkiye, no: 56363/00, 3 Şubat 2005). Kaldı ki Hükümet, AİHM nin bu kararından ayrılmasını gerektirecek yeni argümanlar sunamamıştır. Daha önce de ifade edilen gerekçelerden dolayı AİHM, İzmir Devlet Güvenlik Mahkemesi nin bağımsız ve tarafsız bir mahkeme olmaması nedeniyle başvuranın taşıdığı kaygılarının anlaşılabilir olduğuna karar vermiştir. Bu nedenle AİHS nin 6 1. maddesi ihlal edilmiştir. III. AİHS NİN 41. MADDESİNİN UYGULANMASI HAKKINDA A. Tazminat Başvuran hiçbir maddi tazminat talebinde bulunmamaktadır. Buna karşın, AİHS nin 3. maddesinin ihlal edilmesi nedeniyle Euro tutarında ve adil olarak yargılanmaması nedeniyle de Euro manevi zarara uğradığını iddia etmektedir. Hükümet, bu iddialara karşı çıkmaktadır. AİHM, mevcut davadakine benzer olaylarda, ilgilinin talebi doğrultusunda yeni bir sürecin ya da yargılamanın başlatılması ilke olarak tespit edilen ihlalin giderilmesi bakımından uygun bir yöntemi oluşturmasına rağmen (Öcalan-Türkiye, no: 46221/99), başvuranın DGM tarafından mahkum edilmiş olması konusunda, ihlal kararının tespitinin iddia edilen manevi zararın adil tazmini için başlı başına yeterli olduğu kanaatindedir. AİHM, AİHS nin 41. maddesi uyarınca hakkaniyete uygun olarak, gözaltında kötü muamele yapılması nedeniyle başvurana Euro manevi tazminat ödenmesine karar vermiştir. B. Masraf ve Harcamalar Başvuran yerel mahkemeler ve AİH nezdinde yaptığı masraf ve harcamalar için Euro talep etmektedir. Hükümet bu iddialara karşı çıkmaktadır.

5 AİHM, AİHS nin 41. maddesi uyarınca ancak gerçekten yapılan ve makul bir miktardaki masraf ve harcamaların geri ödenebileceğini hatırlatır (Nikolava-Bulgaristan, no:31195/96). Başvuran, iddialarına destekleyecek belge sunmadığından dolayı AİHM nin, bu iddiaları olduğu gibi kabul etmesi mümkün değildir. Mevcut davanın hazırlanması amacıyla başvuranın bir takım harcamalarda bulunduğu ve Avrupa Konseyi tarafından verilen 630 Euro tutarındaki adli yardımın bu masraflarını karşılamadığı tespit edilmektedir. Bu nedenle AİHM, masraf ve harcamalar için başvurana Euro tutarında ödeme yapılmasına karar vermiştir. 7 C. Gecikme faizi AİHM, Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi kolaylıklarına uyguladığı faiz oranına üç puanlık bir artışın ekleneceğini belirtmektedir. BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAKA AİHM OYBİRLİĞİYLE; 1. AİHS nin 3. maddesinin özü bakımından ihlal edildiğine; 2. AİHS nin 3. maddesi bakımından usulen incelenmesinin gerekli olmadığına; 3. AİHS nin 6 1. maddesinin ihlal edildiğine; 4. AİHS nin 6 1. maddesinin ihlal edildiğinin tespitinin, başvuranın uğradığı manevi zararın tazmini için başlı başına yeterli olduğuna; 5. a) AİHS nin 44 2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, döviz kuru üzerinden Y.T.L. çevrilmek üzere ve Savunmacı Hükümet tarafından başvurana; i. manevi tazminat için Euro (on bin) ödenmesine; ii.masraf ve harcamalar için Euro dan (bin beş yüz), Avrupa Konseyi tarafından sağlanan 630 Euro (altı yüz) tutarındaki adli yardım düşürülerek kalan kısmın başvurana ödenmesine; iii.yukarıdaki miktarların her türlü vergiden muaf tutulmasına; b) sözkonusu sürenin bittiği tarihten itibaren ödemenin yapılmasına kadar Hükümet tarafından, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan fazlasına eşit oranda faiz uygulanmasına; 6. Adil tazmine ilişkin diğer taleplerin reddine; karar vermiştir. İşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AİHM nin iç tüzüğünün 77 2 ve 3 maddesine uygun olarak 22 Haziran 2006 tarihinde yazıyla bildirilmiştir.