ULUSLARARASI FİNANSMAN

Transkript

1 [MYO ların İKMEP Projesi Müfredatına Uyumlu ULUSLARARASI FİNANSMAN Örnek Olay ve Yeni Mevzuat] dr. ferudun kaya Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi Bu çalışma; Uygulamalı Bilimler Yüksekokulları, Meslek Yüksekokulları müfredatlarına (İKMEP projesi Müfredatına) uyumlu ders kitabı, İhracat ve ithalat işlemleri ile ilişkili kurum ve kuruluşlar için ise kaynak kitap olarak hazırlanmıştır. Öğretim elemanları kitabın power point sunumlarını temin etmek için Beta Yayınlarına başvurabilirler. İstanbul, 2013

2 ii Yayın No : 2981 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı Mayıs 2011 İSTANBUL 2. Baskı Ekim 2013 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Ferudun Kaya Baskı - Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz.Tic.Ltd.Şti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi 8. Blok No: Başakşehir/İSTANBUL Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax : (0-212)

3 ii Yayın No : 2981 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı Mayıs 2011 İSTANBUL 2. Baskı Ekim 2013 İSTANBUL 3. Baskı Ekim 2013 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Ferudun Kaya Baskı - Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz.Tic.Ltd.Şti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi 8. Blok No: Başakşehir/İSTANBUL Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax : (0-212)

4 İÇİNDEKİLER iii SUNUŞ Uluslararası Finansman adını taşıyan bu eser, sekiz yıl süren bir araştırma ve çalışmanın neticesinde hazırlanmış olup, hazırlanmasında; ilk dört baskısı 2006, 2007, 2008 ve 2010 yıllarında yayınlanan Dış Ticaret İşlemleri ve Muhasebe Uygulamaları, ilk baskısı 2008 yılında yayınlanan Dış Ticaret İşlemleri Yönetimi ve 2009 yılında yayınlanan Dış Ticaret ve Finansmanı başlıklı kitaplardan faydalanılmıştır. Çalışma içerisinde konuların teorik açıklamaları çok basit düzeye indirgenmekle birlikte, anlaşılabilirliğini daha da kolaylaştırmak amacıyla bazı teorik bilgiler, değişik tablo, şekil, belge ya da bilgi notu halinde verilen ek bilgilerle görselleştirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada olabildiğince konuların özüne inilerek, ilgili mevzuat ve yönetmeliklere atıf yapılmak suretiyle okuyuculara sözü edilen kaynaklara ulaşma yolları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada; TCMB, Türk Eximbank, Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM), Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB), Türkiye Bankalar Birliği ve Üyeleri, Gümrük Müsteşarlığı ve İGEME nin web sitelerindeki bilgi kaynaklarından yararlanılmış olup, bizlere bu değerli kaynakları sunan kurumlara ve bu verilerin hazırlanmasında emeği geçen tüm ilgililere şükranlarımı sunarım. Okuyuculardan gelecek yapıcı eleştirilerin, öğrenme ve öğretme konusunda daha etkin yöntemlerin geliştirilmesinde daha kapsamlı eserler hazırlamamda önemli ölçüde destek vereceği inancındayım. İster öğreten, ister öğrenen ya da isterse sektör temsilcileri olsun, okuyuculardan gelecek her türlü öneri, eleştiri ya da katkı, eserin ilerleyen yıllardaki baskıları için rehber niteliğinde olacaktır. Bir eseri ortaya koymak sadece yazarın bireysel çabaları ile mümkün olamamaktadır. Karşılıklı iletişim, bilgi paylaşımı, sevgi ve hoşgörü bu eserin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Bu nedenle, konuların doğruluğunu ve anlaşılabilirliğini test etmede her zaman katkılarını gördüğüm öğrencilerime, sektör temsilcilerine ve bu çalışmada bölüm yazarak katkıda bulunan Kastamonu Üniversitesi Öğretim Üyesi Yard. Doç. Dr. Tolga Ulusoy a, Bartın Üniversitesi Öğretim Üyesi Yard. Doç. Dr. Mehmet İslamoğlu na ve Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Öğretim Elemanı Savaş Tekoğlu na teşekkürü bir borç biliyorum. Ayrıca akademik yaşantımda desteklerini esirgemeyen saygıdeğer Hocalarım Prof. Dr. Gürbüz Gökçen ve Doç.Dr.Hasan Eken e, kitabın basımını gerçekleştiren Beta Yayınlarının sahibi Sayın Seyhan Satar a ve yöneticisi Erhan Sancı ya teşekkür borçluyum. Son olarak, bu eserin hazırlanması sırasında hoşgörü gösteren kızlarıma ve değerli eşim Aysun a, sevgilerimi sunuyorum. Bu çalışma ile uluslararası mevzuat ve dış ticaretin finansmanı bağlamında insan kaynağı yetiştiren yükseköğretim kurumlarına ve dış ticaret alanında faaliyet gösteren tüm işletmelere bundan önce yapılan tüm çalışmalar gibi ışık tutulması hedeflenmiştir. Bu eserin Türkiye nin dış ticaretine ivme kazandırması temennisiyle! kayaferudun@gmail.com. dr. ferudun kaya

5 iv

6 İÇİNDEKİLER v Eğitimdir ki, bir milleti hür, bağımsız, şanlı, yüksek bir toplum halinde yaşatır, veya bir milleti kölelik ve yoksulluğa terk eder. M. Kemal ATATÜRK

7 vi

8 İÇİNDEKİLER vii İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm VE SERMAYE PİYASALARI GİRİŞ KONU ULUSLARARASI PİYASALAR VE ALTERNATİF FİNANSMAN ÇEŞİTLERİ 1. ULUSLARARASI PİYASALAR VE ALTERNATİF FİNANSMAN ÇEŞİTLERİ Uluslararası Finansal Sistem Uluslarası Finansal Piyasa Sınıflandırması Döviz Kurları Döviz Piyasası Vadeli Döviz İşlemleri Forward Sözleşmeler Forward Piyasanın İşleyişi Forward Çeşitleri ve Forward Döviz Piyasaları Futures Sözleşmeler Takasodası (Clearing House) Future İşlemlerde Yükümlülükler Future Piyasaların Amacı Swap Swap Piyasalarının İşleyişi Döviz Swapları Swap Opsiyonları (Swaptions) Swaplarda Riskler Swapların Yararları Döviz Opsiyon İşlemleri Opsiyonlar ile İlgili Kavramlar Opsiyon Çeşitleri Opsiyon Piyasalarının Katılımcıları Riskten Kaçınanlar (Hedgers) Spekülatörler (Speculators) Arbitrajcılar (Arbitrage) Opsiyon Piyasalarında Teminatlar

9 viii 2. KONU SERMAYE PİYASASI MEVZUATI ÇERÇEVESİNDE ARACILIK FAALİYETİ 2. SERMAYE PİYASASI Sermaye Piyasası Araçları Hisse Senetleri Tahviller Gelir Ortaklığı Senetleri Yatırım Fonları Katılma Belgeleri Bonolar Paya Dönüştürülebilir Tahvil Varlığa Dayalı Menkul Kıymet Finansman Bonoları Depo Sertifikaları Türev Finansal Araçlar Diğer Sermaye Piyasası Araçları Sermaye Piyasası Faaliyetleri Halka Arza Aracılık Faaliyeti Alım Satıma Aracılık Faaliyeti Yurt Dışı Piyasalarda Yapılacak İşlemlerde Aracılık Türev Araçlarının Alım Satımına Aracılık Faaliyeti Portföy Yöneticiliği Portföy Yönetim Şirketlerinin Kuruluş Şartları Portföy Yöneticiliği İlkeleri Portföy Yöneticiliği Sınırları Yatırım Danışmanlığı Yatırım Danışmanlığına İlişkin Esaslar Yatırım Danışmanlığı Sözleşmesi Menkul Kıymetlerin Geri Alım veya Satım Taahhüdü ile Alım Satımı Faaliyetleri Repo ve Ters Repo İşlemlerini Yapmaya Yetkili Kuruluşlar İşlem Konusu Menkul Kıymetler Repo ve Ters Repo İşlemlerinin Esasları Sermaye Piyasası Kurumları Yatırım Kuruluşlar Yatırım Ortaklıkları Yatırım Fonları Portföy Yönetim Şirketleri Bağımsız Denetim Kuruluşları Gayrimenkul Değerleme Şirketleri Derecelendirme Kuruluşları

10 İÇİNDEKİLER ix İkinci Bölüm DIŞ TİCARET FİNANSMANI 1. KONU DIŞ TİCARETİN BAŞLICA FİNANSMAN YÖNTEMLERİ GİRİŞ DIŞ TİCARETİN BAŞLICA FİNANSMAN YÖNTEMLERİ Leasing (Finansal Kiralama) Finansal Kiralama (Leasing) İşlemleri Leasingin Tarafları Leasing Türleri Leasing'e Konu Olabilecek Mallar Leasing'in Ekonomik Etkileri Mevzuat ve Değişiklikler Leasing in Yasal Ana Unsurları Örnek Olay Gaziantep ten Dünyaya Antep Fıstığı Faktöring Faktöring İşleyişi Faktöringin Maliyeti Faktöringin Türleri Yurtiçi Faktöring Yurtiçi Faktöring Yoluyla Sağlanacak Avantajlar Yurtdışı Faktöring İhracat Faktöring İhracat Faktöring i Türleri İhracat Faktöring i Yoluyla Sağlanacak Avantajlar İthalat Faktöring İthalat Faktöring i Yoluyla Sağlanacak Avantajlar Faktöring Şirketlerin Yapamayacakları İş ve İşlemler Faktöring İşlemi Yapmaya Uygun Başlıca Sektörler Faktöring Ekonomik Etkileri Faktöring - Bankacılık İlişkileri Forfaiting Forfaitingin Tarafları ve İşleyişi Forfaiting İşleminin Yürütülmesi Forfaiting Finansmanının Taraflara Maliyeti Forfaiting Finansmanının Taraflara Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar

11 x İhracatçıya Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar İthalatçıya Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar Forfaiter e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar Garantör e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar Forfaiting İşleminde Aranan Garantiler Forfaiting Finansmanında Riskler Türkiye'de Forfaiting Uygulaması Örnek Olay Tatlı Yedirip Tatlı Konuşanların Satışları Da Tatlı Olunca Türk Eximbank Kredileri Eximbank Kredi Türleri Kısa Vadeli Eximbank Kredileri Orta ve Uzun Vadeli Eximbank Kredileri Orta ve Uzun Vadeli İhracatta Sevkıyat Öncesi Finansman Orta ve Uzun Vadeli İhracatta Sevkıyat Sonrası Finansman Ülke Kredi / Garanti Programları Örnek Olay Deri El İşçiliği Ürünleri Teknoloji Ürünlerini İhracatta Bütünlüyor Ticari Bankalardan Sağlanan İhracat Kredileri Prefinansman Kredileri Prefinansman Kredisinin Temini Prefinansman Kredisinin Kullanımı Prefinansman Kredilerinin Vadesi Prefinansman Kredilerinin Devri Aktarım Prefinansman Kredilerinin Ödenmesi (Kapatılması) Prefinansmanın Mahsup Suretiyle Ödenmesi İhracat Bedelleri İle Mahsup Edilmek Suretiyle Ödenmesi Döviz Kazandırıcı Hizmet Bedelleriyle Mahsup Edilmek Suretiyle Ödeme Prefinansman Kredisinin İhracat, Belge Kapsamındaki İhracat Sayılan Satış ve Teslimler İle Döviz Kazandırıcı Faaliyetlere İlişkin Bedellerle Tasfiyesi Karşı Ticaret / (Counter-Trade) Karşı Ticaretin Çeşitleri Karşı Ticaretin Faydaları ve Sakıncaları Teminat Mektupları Teminat Mektubunun Tarafları

12 İÇİNDEKİLER xi Stand By L/C Garanti Akreditifleri (Şarta Bağlı Teminat Mektubu) Teminat Mektubunun Tazmini Bankanın Sorumluluğunun Sona Ermesi Dış Ticarette Kullanılan Garanti (Teminat) Mektupları Harici Garanti Kontrgaranti (Counterguarantee) Yurtdışı İhracat Kredi Kurumlarından Sağlanan Krediler - (ECA) Başlıca ECA Kuruluşları GSM Kredisi US Exim Kredisi Hermes Kredileri IBAN (International Bank Account Number) IBAN ın Hesap Sahiplerine Sağladığı Kolaylıklar IBAN Kullanımı IBAN Standardı (IBAN Nasıl Oluşturulur?) IBAN ın Elektronik Ortamda ve Kâğıt Ortamındaki Gösterilişi Örnek Olay: Kalitenizi Belirli Bir Standarda Ulaştırırsanız Müşteriler Sizi Bulacaktır Üçüncü Bölüm ÜRETİME VE TANITIMA YÖNELİK TEŞVİKLER 1. KONU ÜRETİME YÖNELİK TEŞVİKLER VE GÜMRÜK REJİMLERİ 1. ÜRETİME YÖNELİK TEŞVİKLER VE GÜMRÜK REJİMLERİ Dâhilde İşleme Rejimi Dâhilde İşleme İzin Belgesinin Esasları Dâhilde İşleme Rejimi ile İlişkili Kuruluşlar Dâhilde İşleme İzin Belgesinin Alınması Dâhilde İşleme İzin Belgelerinin Süresi Dâhilde İşleme İzin Belgelerinin Kapatılması Dâhilde İşleme İzin Belgesi Kapsamında Yurt İçi Alımlar Hariçte İşleme Rejimi İhracat Rejimi İhracat Sayılan Satış ve Teslimler Vergi, Resim ve Harç İstisnası Gümrük Vergilerinin Hesaplanması Gümrük Antrepo Rejimi Örnek Olay: İşin Sırrı: İhracat Uluslararası Pazarlamadır Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi Geçici İthalat Rejimi

13 xii 1.7. Transit Rejimi Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi KONU DEVLET YARDIMLARI 2.1. Devlet Yardımlarının Amacı İhracata Yönelik Devlet Yardımları Kapsamı Devlet Yardımlarının Çeşitleri Uluslararası Nitelikteki Yurt İçi İhtisas Fuarlarının Desteklenmesi Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi Araştırma- Geliştirme (Ar-Ge) Yardımı İstihdam Yardımı Yurt Dışı Fuar Katılımlarının Desteklenmesi Yurt Dışında Ofis-Mağaza Açma, İşletme ve Marka Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Yurt Dışı Fuar Katılımlarının Desteklenmesi Türk Ürünlerinin Yurtdışında Markalaşması, Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi ve Turqualıty nin Desteklenmesi Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği Eğitim ve Danışmanlık Yardımı Örnek Olay: Yeter ki İhracat Yapın Devletin İhracata Destekte Sınırı Yoktur KONU SERBEST BÖLGELER VE SINIR TİCARET MERKEZLERİ Serbest Bölgeler Serbest Bölgelerin Kurulması ve İşletilmesindeki Temel Amaçlar Serbest Bölgelerin İşlevleri Türkiye de Bulunan Serbest Bölgeler Serbest Bölgelerde Sağlanan Teşvik ve Avantajlar Serbest Bölgelerde Faaliyet Ruhsatı Alabilmek İçin Başvuru İşlemleri Sınır Ticaret Merkezleri (STM) KONU DIŞ TİCARETİ TEŞVİK EDEN KURULUŞLAR VE TEŞVİK TÜRLERİ 4. DIŞ TİCARETİ TEŞVİK EDEN KURULUŞLAR VE TEŞVİK TÜRLERİ Ekonomi Bakanlığı İhracat Bilgi Platformu (İBP) İhracat Bilgi Platformunun Faaliyetleri İBP İl Temsilcilikleri İhracatçı Birlikleri Görevleri Örgüt Yapısı İktisadi Kalkınma Vakfı (İKV)

14 İÇİNDEKİLER xiii 4.5. Türk Patent Enstitüsü (TPE) Türk Patent Enstitüsü'nün Görevleri Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) Finansman Kaynakları Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Örnek Olay: SOLAREKS: İhracatta Başarı Öyküsü EKLER Başlıca Ekonomik Göstergeler Dış Ticaret Değerleri Kamu Finansmanı Mali Sektör Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına Göre Yıllık İhracat Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına Göre Yıllık İthalat Ödemeler Dengesi Geniş Ekonomik Grupların Sınıflamasına (GEGS) Göre İhracat Fiat Faiz Haraketleri Türkiye'nin Sosyal Göstergeleri Türkiye nin Yılları Arasında Ülkelere Göre İhracatı Türkiye nin Yılları Arasında Ülkelere Göre İthalatı Ülke Gruplarına Göre İthalat Ülke Gruplarına Göre İhracat Bölgeler İtibariyle Firma Sayısı ve İhracat Değeri Bölgeler İtibariyle Firma Sayısı ve İthalat Değeri İhraç Değeri Yüksek Maddeler İthal Değeri Yüksek Maddeler Ülkeler İtibarı İle İzin Verilen Yabancı Sermaye İhracatımızda İlk 20 Fasıl İthalatımızdaki İlk 20 Fasıl Türkiye den İhracı Yasak Mallar Listesi Türkiye den İhracı Ön İzne Bağlı Mallar Listesi Türkiye den İhracı Ön İzne Bağlı Mallar Listesi KAYNAKÇA

15 xiv

16 İÇİNDEKİLER xv KISALTMALAR AB: BSMV: C/H: DAB: DBT: DFİF: DİİB: DSB: DTH: EXİMBANK: GB: GKS: KDV: KGV: KKDF: MÜSTEŞARLIK: TCMB: TEBLİĞ: TL: TPKK: TPTB USD: Avrupa Birliği Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Cari Hesap Bankalarca Düzenlenen Döviz Alım Belgesi Döviz Beyan Tutanağı Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu Dâhilde İşleme İzin Belgesi Bankalarca Düzenlenen Döviz Satım Belgesi Döviz Tevdiat Hesabı Türkiye İhracat Kredi Bankası AŞ Gümrük Beyannamesi Genel Kredi Sözleşmesi Katma Değer Vergisi Kambiyo Gider Vergisi Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası İhracat, İhracat Sayılan Satış ve Teslimler ile Döviz Kazandırıcı Hizmet ve Faaliyetlerde Vergi, Resim ve Harç İstisnası Hakkındaki Tebliğ Türk Lirası Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı Türk Parası Transfer Belgesi Amerikan Doları

17 xiv