A) MANIN TANIMI ve KAPSAMI

Transkript

1 Üçüncü Bölüm Akaid Akaid, akd kökünden türetilmi olan akîde kelimesinin ço uludur. Akîde, sözlükte "gönülden ba lan lan, dü üm atm ças na sa lam inan lan ey" demektir. Dinî literatürde akîde, "inan lmas zorunlu olan ilke" (iman esas, mü'menün bih), ço ulu olan akaid kelimesi ise " slâm dininde inan lmas farz olan hususlar, iman esaslar, dinin temel kural ve hükümleri" anlam na gelmektedir. Buna göre, dinin temel kural ve hükümlerini olu turan iman esaslar ndan bahseden ilme de akaid ilmi denir. slâm akaidinin ilk ve en önemli kayna Kur'ân- Kerîm, daha sonra da sahih hadislerdir. slâm akaidini olu turan esaslar, Kur'ân- Kerîm'de ve hadislerde hiçbir yoruma mahal b rakmayacak ekilde aç k, yal n ve sade olarak yer alm t r. Kur'an'da Allah'a, peygamberlerine, kitaplara, meleklere, âhirete, kazâ ve kadere iman konusuna temas eden ve yer yer ayr nt l bilgiler veren birçok âyet vard r. Hadis kitaplar n n iman, enbiya, tevhid, cennet, cehennem, kader, k yamet gibi bölümlerinde, iman esaslar yla ilgili çe itli aç klamalar yer almaktad r. Bu sebeple de Kur'an âyetleri ile ba ta mütevâtir hadisler olmak üzere sahih hadisler akaidin temel kaynaklar n te kil eder. Duyu organlar n n verileri ve ak l her ne kadar akaid ilminin kaynaklar aras nda ise de, bu ikisi do rudan do ruya dinî prensiplerin ve

2 68 LM HAL iman esaslar n n belirlenmesinde kaynak say lmazlar. Ak l ve duyu organlar n n verileri, daha çok âyet ve hadislerin belirledi i esaslar n aç klanmas, yorumu ve ispatlanmas konusunda malzeme olu tururlar, nakli desteklerler. Bu sebeple iman esaslar n n belirlenmesinde tek kaynak vahiydir. slâm akaidini olu turan esaslar, hem kesin delile dayanmaktad r hem de apaç kt r. Zamana, mekâna, fert ve toplumlara göre de i iklik göstermez. Bu hükümler bir bütün te kil edip, bölünme kabul etmezler. Yani bir k sm na inan p bir k sm na inanmamak söz konusu olamaz. I. MAN A) MANIN TANIMI ve KAPSAMI man sözlükte, "bir ki iyi söyledi i sözde tasdik etmek, do rulamak, söyledi ini kabullenmek, gönül huzuru ile benimsemek, kar s ndakine güven vermek, güvenlikte olmak, üpheye yer vermeyecek biçimde içten ve yürekten inanmak" anlamlar na gelir. Terim olarak ise, Hz. Peygamber'i, Allah Teâlâ'dan getirdi i kesin olarak bilinen hükümlerde (zarûrât- dîniyye) tasdik etmek, onun haber verdi i eyleri tereddütsüz kabul edip bunlar n gerçek ve do ru oldu una gönülden inanmak demektir. Buna göre; iman n hakikati ve özü kalbin tasdikidir. Kalbin tasdiki iman n de i meyen aslî unsurudur. manla bilgi aras nda çok yak n bir ili ki söz konusudur. Her inanan ki i, neye inand n bilir, fakat her bilme inanmay gerektirmez. nan lacak esaslarla ilgili bilgiye iman denilebilmesi için, ki inin gönlünde ve kalbinde hür iradeye dayal bir boyun e i in, teslimiyetin ve tasdikin bulunmas gerekir. man edene sevap, etmeyene ceza verilmesinin dayana, ki inin gönülden ba l l n n ve tasdikinin bulunup bulunmamas d r. man n, bir kalp i i, kalbin tasdiki oldu unu gösteren âyet ve hadislerden baz lar unlard r: "Ey Peygamber, kalpleri iman etmedi i halde, a zlar yla inand k diyenlerden ve yahudilerden küfür içinde ko u anlar seni üzmesin..." (el-mâide 5/41). "Allah kimi do ru yola iletmek isterse onun kalbini slâm'a açar..." (el- En âm 6/125).

3 AKA D 69 "Allah cennetlikleri cennete, cehennemlikleri cehenneme koyacak, sonra da bak n kalbinde hardal tanesi kadar iman olan birisini bulursan z onu cehennemden ç kar n diyecektir" (Buhârî, Îmân, 15; Müslim, Îmân, 82). Görüldü ü üzere iman n esas, inan lacak eyleri kalbin tasdik etmesidir. Bir kimse diliyle inand n söylese bile kalbiyle tasdik etmezse mümin olamaz. Buna kar l k kalbiyle tasdik edip inand halde, dilsizlik gibi bir özrü sebebiyle inanc n diliyle aç klayamayan veya tehdit alt nda oldu u için kâfir ve inançs z oldu unu söyleyen kimse de mümin say l r. Bunun en belirgin örne i u olayd r: Sahâbîlerden Ammâr b. Yâsir, Kurey mü riklerinin a r bask lar na ve ölüm tehditlerine dayanamayarak kalben inanmakla birlikte, diliyle müslüman olmad n, Hz. Muhammed'in dininden ç kt n söylemi, bu olay hakk nda âyet-i kerîme inerek, Ammâr' n mümin bir kimse oldu u belirtilmi tir: "Kalbi imanla dolu oldu u halde (inkâra) zorlanan kimse hariç, kim iman ettikten sonra Allah' inkâr ederse ve kim kalbini kâfirli e açarsa, i te Allah' n gazab bunlarad r. Onlar için büyük bir azap vard r" (en-nahl 16/106). man n aslî unsuru kalbin tasdiki olmakla birlikte kalpte neyin gizli oldu unu insanlar bilemedi i için, kalpteki inanc n dil ile söylenip aç a vurulmas, o ki inin de dünyada bu söz ve ikrar na göre bir i leme tâbi tutulmas gerekmektedir. Bu sebeple ikrar, yani kalpte bulunan inanc n dil ile ifade edilmesi, iman n bir parças de il, âdeta onun dünyevî art d r. Kalplerde neyin gizli oldu unu ancak Allah bilir. Bir kimsenin iman etti i, ya kendisinin söylemesiyle veya cemaatle namaz k lmak gibi mümin oldu unu gösteren belli ibadetleri yapmas yla anla l r. O zaman bu kimse mümin olarak tan n r, müslüman muamelesi görür, müslüman bir kad nla evlenebilir. Kesti i hayvan n eti yenir, zekât ve ö ür gibi dinî vergilerle yükümlü tutulur. Ölünce de cenaze namaz k l n r, müslüman mezarl na defnedilir. E er bir kimse inanc n diliyle ikrar etmezse ona, müslümana özgü bu tür hükümler uygulanmaz. manda ikrar n çok önemli oldu unu Peygamber Efendimiz u hadisleriyle dile getirmi lerdir: "Kalbinde bu day, arpa ve zerre ölçüsü iman oldu u halde Allah'tan ba ka Tanr yoktur. Muhammed O'nun elçisidir diyen kimse cehennemden ç kar" (Buhârî, Îmân, 33; Tirmizî, Cehennem, 9; bn Mâce, Zühd, 37).

4 70 LM HAL " nsanlar Allah'tan ba ka Tanr yoktur. Muhammed O'nun elçisidir deyinceye kadar kendileriyle sava makla emrolundum. Ne zaman bunu söylerlerse can ve mal güvenli ine sahip olurlar. Ancak kamu hukuku gere i uygulanan cezalar bundan müstesnad r. ç yüzlerinin muhasebesi ise Allah'a aittir" (Buhârî, Cihâd, 102; Müslim, Îmân, 8; Ebû Dâvûd, Cihâd, 104). Dil ile ikrar bu derece önemli oldu u için genellikle iman, "Kalp ile tasdik ve dil ile ikrard r" eklinde tan mlanm t r. Fakat iman bu ekilde tan mlamak, kalbi ile inanmad halde inand m diyenin mümin olmas n gerektirmez. Bu konuda bir âyet-i kerîmede, " nsanlardan baz lar da vard r ki, inanmad klar halde Allah'a ve âhiret gününe inand k derler" (el-bakara 2/8) buyurulmu tur. Gönülden inanmad halde, diliyle inand n söyleyen ki i kalpteki inanç ve ikrar bilinemedi i için dünyada müslüman gibi i lem görür. Fakat iman bulunmad ve münaf k oldu u için âhirette kâfir olarak i lem görecek ve cehennemde ebedî kalacakt r. Bu bilgilerden de anla laca gibi kalbin tasdiki, iman n rüknü, olmazsa olmaz unsuru ve de i mez temelidir. Dilin ikrar da, bu as l ve gerçe in tan nmas n sa layan bir artt r. B) CMÂLÎ ve TAFSÎLÎ MAN man, inan lacak hususlar aç s ndan icmâlî ve tafsîlî iman olmak üzere ikiye ayr l r. a) cmâlî man nan lacak eylere k saca ve toptan inanmak demektir. man n en özlü ve en k sa ekli olan icmâlî iman, tevhid ve ehadet kelimelerinde özetlenmi tir. Tevhid kelimesi: Lâ ilâhe illallah Muhammedün Resûlullah (Allah'tan ba ka hiçbir Tanr yoktur. Muhammed O'nun elçisidir) cümlesidir. ehadet kelimesi de: E hedü enlâ ilâhe illallah ve e hedü enne Muhammeden abdühû ve resûlüh (Ben Allah'tan ba ka hiçbir Tanr olmad na, Muhammed'in O'nun kulu ve elçisi oldu una inan r ve tan kl k ederim) ifadesidir. man n ilk derecesi ve slâm' n ilk temel dire i budur. Gerçekte Allah' yegâne Tanr tan yan, Hz. Muhammed'i O'nun peygamberi olarak kabullenen ki i, di er iman esaslar n ve Peygamberimiz in getirdi i dini de toptan kabullenmi demektir. Çünkü di er iman esaslar bize Hz. Peygamber arac -

5 AKA D 71 l yla bildirilmi tir. Öyleyse Allah elçisini tasdik etmek, getirdi i hükümleri de tasdik etmek demektir. nan lacak eyler ayr ayr söylenmedi inden dolay bu imana icmâlî (toptan) iman denmektedir. Mümin say labilmek için, icmâlî iman yeterli olmakla birlikte, slâm' n di er hükümlerini ve inan lmas gerekli olan eylerin her birini ki inin teker teker ö renmesi zorunludur. b) Tafsîlî man nan lacak eylerin her birine, aç k ve geni ekilde, ayr nt l olarak inanmaya tafsîlî iman denilir. Tafsîlî iman üç derecede incelenir: Birinci derece, Allah'a, Hz. Muhammed'in Allah' n peygamberi oldu una ve âhiret gününe kesin olarak inanmakt r. Bu, icmâlî imana göre daha geni tir. Çünkü burada âhirete iman da yer almaktad r. kinci derece, Allah'a, meleklerine, kitaplar na, peygamberlerine, âhiret gününe, öldükten sonra tekrar dirilmeye, cennet ve cehennemin, sevap ve azab n varl na, kazâ ve kadere ayr ayr inanmakt r. Tafsîlî iman n ikinci derecesi amentüde ifade edilen prensiplerdir. Üçüncü derece, Hz. Muhammed'in Allah kat ndan getirdi i, bize kadar da tevâtür yoluyla ula t r lan bütün haberleri ve hükümleri tasdik etmektir. Bir ba ka ifadeyle, mânas apaç k (muhkem) âyet ve mütevâtir hadislerle sabit olan hususlar n hepsine ayr ayr, Allah ve Resulü'nün bildirdi i ve emir buyurduklar n da içine alacak ekilde bütün ayr nt lar ile inanmakt r. Bu durumda namaz, oruç, hac ve di er farzlar, helâl ve haram olan davran lar ö renip bütün bunlar n farz, helâl ve haram olduklar n yürekten tasdik etmek tafsîlî iman n üçüncü derecesini olu turur. Müslüman olmayan bir kimse, icmâlî iman ile slâm'a girmi olur. Bu iman üzere ölürse neticede cennete girer. Fakat tafsîlî iman ile müslüman n iman yücelir, olgunla r, sa lam temeller üzerine oturur. Bir insan n, Allah' ve O'ndan geleni gönülden tasdik ettikten sonra, Hz. Peygamber'in aç klad buyruk ve yasaklar bütünüyle, farz farz, haram haram bilerek ö renmesi, kabullenmesi ve uygulamas gerekir. Tafsîlî iman n üçüncü derecesi, zarûrât- diniyye denilen ve inan lmas zorunlu bulunan bütün inanç, ibadet, muâmelât ve ahlâk hükümlerine inanmay içermektedir. C) TAKLÎDÎ ve TAHKÎKÎ MAN Delillere dayal olmaks z n sadece çevrenin telkini ile meydana gelen ve âdeta ki inin slâm toplumunda do up büyümü olmas n n tabii sonucu

6 72 LM HAL olarak gözüken imana taklîdî iman denilir. Ehl-i sünnet bilginlerinin ço una göre bu tür iman geçerli olmakla beraber, ki i iman aklî ve dinî delillerle güçlendirmedi inden dolay sorumludur. Taklîdî iman, inkârc ve sap k kimselerin ileri sürece i itirazlarla sars nt ya u rayabilir. Bunun için iman, dinî ve aklî delillerle güçlendirmek gerekir. Çünkü deliller, ileri sürülecek üphe ve itirazlara kar iman korur. Delillere, bilgiye, ara t rma ve kavramaya dayal imana ise tahkîkî iman denir. Aslolan her müslüman n tahkîkî imana sahip olmas, neye, niçin ve nas l inand n n bilincini ta mas d r. D) MAN ile AMEL ARASINDAK BA Amel, iradeye dayal i, davran ve eylem demektir. Esasen tasdik ve ikrar da birer ameldir. Ancak amel deyince daha çok kalp ve dil d nda kalan organlar n ameli anla lmaktad r. Bu durumda iman ile amel birbirinden ayr eyler olmas na, amelin iman n bir parças olmamas na ra men, her ikisi aras nda çok s k bir ba ve ili ki bulunmaktad r. a) Amel man n Ayr lmaz Parças De ildir Ehl-i sünnet bilginlerine göre amel, iman n parças, rüknü ve olmazsa olmaz unsuru de ildir. Bu sebeple bütün dinî esaslar kalpten benimsemi fakat çe itli sebeplerle buyruklar yerine getirmemi veya yasaklar çi nemi olan kimse, i ledi i günah helâl saymad müddetçe mümin say l r. Çünkü: a) Kur'ân- Kerîm'de " man edenler ve sâlih amel i leyenler..." diye ba layan pek çok âyet vard r (el-bakara 2/277; Yûnus 10/9; Hûd 11/23). Bu âyetlerde iman edenlerle sâlih amel i leyenler ayr ayr zikredilmi tir. E er amel iman n bir parças olsayd, "iman edenler" denildikten sonra bir de "sâlih amel i leyenler" denmesine gerek olmazd. b) Baz âyetlerde iman, amelin geçerli olabilmesi için art k l nm t r. Meselâ: "Her kim mümin olarak iyi i ler yaparsa, art k o, ne zulümden ne de hakk n n çi nenmesinden korkar" (Tâhâ 20/112) buyurulmu tur. E er iman ile amel ayn ey veya amel iman n parças olsayd, o zaman ayr ayr zikredilmezdi ve iman, amelin geçerli olmas n n art say lmazd. c) Baz âyetlerde de büyük günah n imanla birlikte bulunabilece i ifade edilmi tir. Bunlardan birinde: "E er müminlerden iki grup birbirleriyle vuru- urlarsa aralar n düzeltin..." (el-hucurât 49/9; ayr ca bk. el-bakara 2/178; et- Tahrîm 66/8) denilmi, büyük günah say lan öldürme fiilini i leyerek ameli terkeden ki ilerden "müminler" diye söz edilmi tir.

7 AKA D 73 d) Peygamber Efendimiz döneminden itibaren büyük din bilginleri, kalbinde iman bulundu u ve bunu diliyle söyledi i halde dinin emretti i amelleri i lemeyen veya baz yasaklar çi neyen kimseleri yapt klar n helâl ve me rû görmedikleri sürece mümin saym lar, ancak bu kimselerin günahkâr mümin olduklar n ifade etmi lerdir. Bu, Ehl-i sünnet âlimlerinin ortak görü üdür. b) Amelin Gereklili i ve manla Olan lgisi Amel ile iman aras nda çok yak n bir ili ki vard r. Kur'ân- Kerîm'in birçok âyetinde iman ile sahih amel yan yana zikredilmi, müminlerin sâlih amelleri i leyerek maddî-mânevî geli melerini sa lamalar srarla istenmi tir. Çünkü dü ünce ve kalp alan ndan eylem ve hareket alan na ç kamam olan iman meyvesiz bir a aca benzer. Kalpte mevcut olan iman n n hiç sönmeden parlamas, giderek gücünü art rmas sâlih amellerle mümkün olabilir. Ayr ca iman n olgunlu una ermek, iman üstün bir dereceye getirmek ve böyle iman sahiplerine Allah' n vaad etti i sonsuz nimetlere kavu mak için de amel gereklidir. nsan sadece inan lmas gerekli eyleri tasdik eder, ameli umursamayan bir tav r sergileyip yasaklar çi nerse, dine, Allah'a ve Peygamber ine olan ba l l yava yava azal r, günün birinde kalbindeki iman da sönüp gider. O halde amelin hem iman güçlendirmede üstlendi i rol, hem de müminin cehennem azab ndan kurtularak nimetlere ula mas na arac olmas ve Rabbine kar kulluk görevini gerçek anlamda yerine getirmesi bak m ndan önemi çok büyüktür. E) MANIN ARTMASI ve EKS LMES man, inan lmas gereken hususlar (iman esaslar ) aç s ndan artmaz ve eksilmez. Bir kimse iman esaslar n n hepsini kabul edip de, bir veya bir kaç na inanmasa meselâ meleklere inanmasa veya namaz n farz yahut adam öldürmenin haram olu unu inkâr etse, iman etmi say lmaz. Bu durumda iman gerçekle medi inden artmas ve eksilmesi söz konusu olamaz. Herkes ayn hususlara iman etmekle yükümlüdür. nan lacak esaslar konusunda bilginle cahil, peygamber olan ve olmayan, kad nla erkek aras nda hiçbir fark yoktur. man, güçlü veya zay f olma aç s ndan farkl l k gösterir. Kiminin iman kuvvetli kiminin zay ft r. Kiminin iman tam anlam yla içine sinmi, kimininki yüzeysel kalm t r. Kimininki i itme ve dü ünmeye ba l bilgi ve inanç seviyesinde, kimininki görmeye dayal bilgi ve inanç seviyesinde, kimininki

8 74 LM HAL de ya amaya, gönülden duymaya ve iç tecrübeye dayal bilgi ve inanç seviyesindedir. manda bu çe it bir farkl l n bulundu una âyet ve hadislerde de i aret edilir. brâhim (a.s.) ölüleri nas l diriltti ini göstermesini Allah'tan istemi, âyette buyuruldu u gibi yüce Allah' n "inanmad n m?" sorusuna "(gözümle de görerek) kalbim tam yat s n diye" (el-bakara 2/260) cevab n vermi tir. Böylece onun Allah' n ölüleri nas l diriltti ini gördükten sonraki iman n n önceki iman ndan daha güçlü oldu u belirtilmi tir. Kur'ân- Kerîm'deki " man etmi olanlara gelince (her inen sûre) daima onlar n iman n art rm t r" (et-tevbe 9/124); "O, müminlerin yüreklerine imanlar n katmerli bir imanla art rmalar için mânevî kuvvet indirendir" (el- Fetih 48/4); "Müminler ancak onlard r ki, Allah an ld zaman yürekleri titrer. Allah' n âyetleri kendilerine okundu u zaman bu onlar n iman n art r r" (el-enfâl 8/2) anlam ndaki âyetler ile bu konudaki hadisler, iman n kuvvet, kalbin derinliklerine nüfuz yönüyle farkl seviyelerde olabilece ini, nitelik yönüyle artma ve eksilme gösterebilece ini ifade etmektedir. F) MANIN GEÇERL OLMASININ ARTLARI man n geçerli olabilmesi ve sahibini âhirette ebedî kurtulu a erdirebilmesi için u artlar ta mas gerekir: 1. man n dünyada hür iradeye dayal bir tercih olmas, bask, tehdit veya dünya hayat ndan ümit kesme (ye's) durumunda gerçekle memi bulunmas gerekir. Daha önce mümin olmayan bir kimsenin, hayattan ümidini kesti i son nefesinde u rayaca azab farkedip iman ettim demesi halinde, onun bu iman geçerli olmaz. Bir âyette "Art k o çetin azab m z gördükleri zaman Allah'a inand k ve O'na ortak ko tu umuz eyleri inkâr ettik derler. Fakat azab m z gördükleri zaman imanlar kendilerine bir fayda vermeyecektir. Allah' n kullar hakk nda süregelen kanunu budur. te kâfirler burada hüsrana u ram lard r" (el-mü'min 40/84-85) buyurulmu tur. 2. Mümin, iman esaslar ndan birini inkâr anlam na gelen tutum ve davran lardan kaç nmal d r. Meselâ Allah Teâlâ'y ve bütün peygamberleri tasdik edip de Hz. Muhammed'in peygamberli ine inanmayan yahut farz veya haram oldu u kesin olarak bilinen bir hükmü, meselâ namaz n farz, arap içmenin haram oldu unu kendi hür iradesiyle inkâr eden, yahut alaya alan, puta, haça vb. eylere tapan bir kimseye mümin denilemez. 3. Mümin Allah' n rahmetinden ne ümitsiz ne de emin olmal d r. Korku ile ümit aras nda bulunmal d r. Müminin "Nas l olsa iman m var, o halde

9 AKA D 75 muhakkak cennete giderim" dü üncesiyle kendinden emin olmas veya "Çok günah i ledim, ben muhakkak cehennemli im" diye Allah' n rahmetinden ümit kesmesi iman n kaybetmesine sebep olabilir. Bu konuda Kur'an'da öyle buyurulur: "Do rusu kâfirlerden ba kas Allah' n rahmetinden ümit kesmez" (Yûsuf 12/87), "Fakat büyük zarar göze alanlar toplulu undan ba kas Allah' n azab ndan (azab n n olmayaca ndan) emin olmaz" (el- A râf 7/99). G) MAN- SLÂM L K S slâm sözlükte, "itaat etmek, boyun e mek, ba lanmak, bir eye teslim olmak, esenlikte k lmak" anlamlar na gelir. Terim olarak, yüce Allah'a itaat etmek, Hz. Peygamber'in din ad na bildirmi oldu u eylerin hepsini kalp ile tasdik edip dil ile söyleyerek, inand klar n ya amak, sözleri ve davran lar ile kabul edip benimsedi ini göstermek demektir. Kur'ân- Kerîm'de iman ile slâm, bazan ayn bazan farkl anlamda kullan lm t r. man ile slâm ayn anlamda kullan l rsa bu durumda slâm kelimesi, slâm' n gerekleri olan hükümlerin dinden oldu una inanmak, slâm' bir din olarak benimsemek ve ona boyun e mek mânas na gelir. slâm çok geni bir kavramd r ve teslimiyet demektir. Teslimiyet ise üç türlü olur. Ya kalben olur ki, bu kesin inanç demektir. Ya dille olur ki, bu da ikrard r. Ya da organlarla olur ki, bunlar da amellerdir. te slâm' n üç eklinden biri olan kalbin teslimiyetine ve ba l l na iman denilir. u âyette iman ile slâm ayn anlamda kullan lmaktad r: "...Ancak âyetlerimize inan p da teslim olanlara duyurabilirsin" (en-neml 27/81). E er iman ile slâm ayn anlamda kullan l rsa, o zaman her mümin müslimdir, her müslim de mümindir. man ile slâm' n farkl kavramlar olarak ele al nmas durumunda her mümin, müslim olmakta, fakat her müslim, mümin say lmamaktad r. Çünkü bu anlamda slâm, kalbin ba lan ve teslimiyeti de il de, dilin ve organlar n teslimiyeti, belli amellerin i lenmesi demektir. Bu durumda slâm daha genel bir kavram, iman daha özel bir kavram olmaktad r. Meselâ münaf k, diliyle müslüman oldu unu söyler, buyruklar yerine getiriyormu izlenimi verir, fakat kalbiyle inanmaz. Münaf k gerçekte inanmad halde, dünyada müslümanm gibi gözükebilir. u âyet-i kerîmede iman ile slâm ayr kavramlar olarak geçmektedir: "Bedevîler inand k dediler. De ki: Siz iman etmediniz, ama boyun e dik deyin. Henüz iman kalplerinize yerle medi..." (el- Hucurât 49/14).

10 76 LM HAL H) BÜYÜK GÜNAH KAVRAMI Arapça'da kebîre (ço ulu kebâir) kelimesi ile ifade edilen büyük günah, bozgunculu a sebep olan, hakk nda tehdit edici bir nas (âyet ve hadis) bulunan, i leyenin dünyada veya âhirette cezaland r lmas na sebep olan büyük suçlar ve davran lara denir. Büyük günahlar n en büyü ü Allah'a irk ko mak ve O'nu inkâr etmektir (küfür). Büyük günahlar n neler oldu u konusunda hadislerde çe itli bilgiler vard r. Peygamberimiz bir hadisinde, "Size büyük günahlar n en büyüklerinden haber vereyim mi? Onlar: Allah'a ortak tan mak, ana babaya itaatsizlik ve yalanc ahitliktir" (Buhârî, Edeb, 6; Müslim, Îmân, 38; Tirmizî, Tefsîr, 5) buyurmu, bir ba ka hadislerinde "Mahveden yedi günahtan sak n n z. Onlar: Allah'a ortak ko mak, sihir yapmak, haks z yere adam öldürmek, yetim mal yemek, ribâ (faiz), sava tan kaçmak, iffetli ve iman sahibi bir kad na zina iftiras nda bulunmakt r" (Buhârî, Vesâyâ, 23; Müslim, Îmân, 38; Ebû Dâvûd, Vesâyâ, 10) diyerek, büyük günahlar n yedi tanesini zikretmi tir. Bir ba ka hadiste büyük günahlar n say s dokuz olarak belirtilmi, ana babaya itaatsizlik ve Mescid-i Harâm'da yap lmas yasak bir fiili i lemek de bunlara eklenmi tir (Ebû Dâvûd, Vesâyâ, 10). Kalbinde inanc oldu u halde inanc n diliyle söyleyen, fakat çe itli sebeplerle ameli terkeden, dolay s yla irk ve küfür d ndaki büyük günahlardan birini i leyen (fâs k ve fâcir) kimse, i ledi i günah helâl saym yorsa mümindir, kâfir de ildir. Fakat büyük günah i ledi i için ceza görecektir. Ancak bu kimse için tövbe kap s aç kt r. Yüce Allah böyle bir kimseyi âhirette dilerse affeder, efaat olunmas na izin verir, dilerse günah ölçüsünde cezaland r r. Neticede ise, kalbinde inanc bulundu u için cennete girdirir. Sahâbîlerden Ebû Zer el-g fârî'nin anlatt na göre, Hz. Peygamber: "Allah'tan ba ka hiçbir Tanr yoktur deyip de bu inanc üzere ölen kimse cennete girer" buyurmu, Ebû Zer, "O ki i zina yapsa, çalsa da m?" diye sormu, "Evet, zina yapm, h rs zl k etmi de olsa cennete girer" cevab n vermi tir. Ebû Zer soruyu üç kez tekrar edip ayn kar l al nca, dördüncü sorusunda Allah elçisi, "Ebû Zer bu durumdan ho lanmasa bile o kimse cennete girer" buyurmu tur (Buhârî, Tevhîd, 33; Rikak, 16; Müslim, Îmân, 40; Tirmizî, Îmân, 18).

11 AKA D 77 I) TASD K ve NKÂR BAKIMINDAN NSANLAR nsanlar tasdik ve inkâr aç s ndan üç grupta incelenebilirler. a) Mümin Allah'a, Hz. Peygamber'e ve O'nun haber verdi i eylere yürekten inan p, kabul ve tasdik eden kimseye mümin denir. Müminler âhirette cennete girecekler, orada pek çok nimetlere kavu acaklard r. Günahkâr müminler, suçlar ölçüsünde âhirette cezaland r lsalar da sonunda cennete konulacaklard r. Müminlerin ebedî cennetlik olaca na dair Kur'an'da pek çok âyet vard r. b) Kâfir slâm dininin temel prensiplerine inanmayan, Hz. Peygamber'in yüce Allah'tan getirdi i kesin olan ve tevâtür yoluyla bize kadar ula m bulunan esaslardan (zarûrât- dîniyye) bir veya birkaç n yahut da tamam n inkâr eden kimseye kâfir denir. Meselâ namaz n farz, arab n haram olu unu inkâr eden, meleklerin ve cinlerin varl n kabul etmeyen kimse kâfirdir. Kâfir sözlükte "örten" anlam na gelmektedir. Gerçek ve do ru inanc örttü ü, yanl eylere inand için böyle kimselere kâfir denmi tir. Bir insan kâfir olarak ölürse ebedî cehennemde kalacakt r. Bu konudaki âyetlerden birinde öyle buyurulmu tur: "(Âyetlerimizi) inkâr etmi ve kâfir olarak ölmü olanlara gelince, i te Allah' n, meleklerin ve bütün insanlar n lâneti onlar n üstünedir. Onlar ebediyen o lânet içinde kal rlar. Art k ne azaplar hafifletilir, ne de onlar n yüzlerine bak l r" (el-bakara 2/ ). c) Münaf k Allah' n birli ini, Hz. Muhammed'in peygamberli ini ve onun, Allah'tan getirdiklerini kabul ettiklerini söyleyerek, müslümanlar gibi ya ad klar halde, kalpten inanmayan kimselere münaf k denir. Münaf klar n içi ba ka d ba kad r. Sözü özüne uygun de ildir. Bir âyette öyle buyurulur: " nsanlardan baz lar da vard r ki, inanmad klar halde Allah'a ve âhiret gününe inand k derler" (el-bakara 2/8). Münaf klar n gerçekte kâfir olduklar bir ba ka âyette öyle ifade edilir: "Onlar n Allah yolundan sapmalar n n sebebi, önce iman edip sonra inkâr etmeleridir. Bu yüzden kalpleri mühürlenmi tir. Art k onlar hiç anlamazlar" (el-münâfikun 63/3). Münaf klar slâm toplumu için aç k kâfirden daha tehlikelidirler. Çünkü onlar d tan müslümanm gibi gözüktüklerinden tan nmalar mümkün de- ildir; içten içe müslüman toplumun huzur ve düzenini bozar, kuzu postuna

12 78 LM HAL bürünerek dikkatsiz ve bilgisiz müslümanlar yanl yönlere sürüklerler. Peygamberimiz vahiyle kimlerin münaf k oldu unu bilir, bu sebeple de onlara önemli görevler vermezdi. Hz. Peygamber'den sonra insanlar için böyle bir bilgi kayna (vahiy) söz konusu olmad ndan ve müslüman oldu unu söyleyenlerin iç dünyas n ara t rmak da do ru olmad ndan münaf k, dünyada müslüman gibi i lem görür. Onun cezas âhirete kalm t r. Bir âyette aç kland üzere cehennemin en alt tabakas nda münaf klar bulunur: " üphe yok ki münaf klar, cehennemin en alt kat ndad rlar (derk-i esfel). Art k onlara asla bir yard mc da bulamazs n" (en-nisâ 4/145). J) KÜFÜR ve RK Küfür kelime olarak "örtmek" demektir. Dinî literatürde ise Hz. Peygamber'i Allah'tan getirdi i eylerde yalanlay p, onun getirdi i kesinlikle sabit dinî esaslardan bir veya birkaç n inkâr etmek anlam na gelir. Sözlükte "ortak kabul etmek" anlam na gelen irk, terim olarak Allah Teâlâ'n n tanr l nda, isim, s fat ve fiillerinde, e i, dengi ve orta bulundu- unu kabul etmek demektir. Mü rikler Allah' n varl n inkâr etmezler. O'ndan ba ka ilâh oldu unu kabul edip, onlara da taparlar veya isimleri, s fatlar, irade ve otorite sahibi olmas aç s ndan Allah'a e de er güç ve varl klar tan rlar. irk ile küfür birbirine yak n iki kavramd r. Aralar ndaki fark, küfrün daha genel, irkin ise daha özel olmas d r. Bu anlamda her irk küfürdür, fakat her küfür irk de ildir. Her mü rik kâfirdir, fakat her kâfir mü rik de- ildir. Çünkü irk sadece Allah'a, zât, isim ve s fatlar na ortak tan ma sonucu meydana gelir. Küfür ise, küfür oldu u bilinen birtak m inançlar n kabulü ile gerçekle ir. Küfür olan inançlardan biri de Allah'a ortak tan mad r. Meselâ Mecûsîlik'te oldu u gibi iki tanr n n varl n kabul etmek irk oldu u gibi ayn zamanda küfürdür. Halbuki âhiret gününe inanmamak küfürdür, ama irk de ildir. Allah'a irk ko mak günahlar n en büyü üdür. irk d ndaki günahlar, Allah' n diledi i kimse için ba layaca bir âyette öyle ifade edilir: "Allah kendine ortak ko ulmas n asla ba lamaz. Bundan ba kas n diledi i kimse için ba lar. Kim Allah'a ortak ko arsa büsbütün sap tm t r" (en-nisâ 4/116). Kur'an'a göre, göklerde ve yerde hâkimiyetin yegâne sahibi Allah't r. Yaratma O'na mahsustur. Her ey O'na istese de istemese de boyun e mi tir. Her eyde O'nun hükmü geçerlidir. Yaratma ve hükümranl kta hiç kimse O'na ortak olamaz.

13 AKA D 79 K) MAN ile KÜFÜR ARASINDAK SINIR man, Hz. Peygamber'in getirdiklerinin hepsini tasdik, küfür de inkâr etmektir. Buna göre, iman ile küfrü belirleyen ba l ca ay raç kalbin tasdikidir. Ancak kalbin tasdiki, insanlar taraf ndan bilinemedi inden, ikrar ve ikrar gösteren dinî görevleri yerine getirmek, yani amel, kalpteki iman n varl n n göstergesi olarak kabul edilmi tir. Küfrün en belirgin alâmeti, dinin temel esaslar ndan birini veya tamam n reddetmek yahut onlar be enmemek, önemsememek ve de ersiz saymakt r. Müslüman oldu unu söyleyen bir kimsenin, bu dünyada mümin kabul edilmesi ve slâm toplumundan d lanmamas gerekir. Çünkü dünyada d görünü e ve ikrara göre i lem yap l r. çten inan p inanmad n tesbit ise Allah'a mahsus ve âhirete ili kin bir meseledir:...size selâm verene dünya hayat n n geçici menfaatine göz dikerek, sen mümin de ilsin demeyin... (en-nisâ 4/94) buyurularak buna i aret edilir. Hz. Peygamber de imanda ikrar n önemini vurgulamak ve kelime-i tevhidi söyleyenin, müslüman kabul edilmesi gere ine i aret etmek için öyle buyurmu tur: " nsanlar Allah'- tan ba ka Tanr yoktur, Muhammed O'nun elçisidir deyinceye kadar kendileriyle sava makla emrolundum. Ne zaman bunu söylerlerse, can ve mal güvenli ine sahip olmu olurlar..." (Buhârî, Cihâd, 102; Müslim, Îmân, 8; Ebû Dâvûd, Cihâd, 104). Bu sebeple iman n diliyle ikrar etti i veya davran lar na yans tt sürece herkesin slâm toplumunun tabii bir üyesi olarak görülmesi, can ve mal güvenli ine sahip olmas, dünyevî-dinî ahkâm, sosyal ve be erî ili kiler bak m ndan da müslüman n sahip oldu u bütün statü, hak ve sorumluluklara muhatap olmas gerekir. L) TEKF R Tekfir, müslüman oldu u bilinen bir ki iyi, inkâr özelli i ta yan inanç, söz veya davran ndan ötürü kâfir saymak demektir. rtidad ise müslüman n dinden ç kmas anlam na gelir. Dinden ç kana mürted denilir. Bu itibarla tekfir bir ahs n ba kalar taraf ndan küfrüne hükmedilmesi, irtidad ise ki inin kendi irade ve ifadesiyle slâm'dan ayr lmas ve hukuk düzeni taraf ndan da mürted say lmas demektir. Bir müslüman n kâfir oldu una hükmedilmesi onu pek a r dünyevî sonuçlara, müeyyide ve mahrumiyetlere mahkûm etmek anlam na geldi inden, tekfir konusunda çok titiz davranmak gerekti i aç kt r. Bu, bireysel bir isnat ve iddia anlam ndaki tekfir için de toplumsal bir yarg anlam ndaki

14 80 LM HAL irtidad için de böyledir. Geli igüzel tekfir iddialar na dayan larak irtidad hükümleri uygulanamaz. slâm kültüründeki tekfir ve irtidad kavramlar, din ve vicdan hürriyetinin s n rland r lmas ve tehdit alt nda tutulmas de il, toplumun ortak de erlerine ve dinî inançlar na kar alenî sayg s zl k ve sald rganl önleme, toplumda gerekli olan huzur ve sükûnu güvence alt na alma, nesilleri inkârc l n olumsuz etkilerinden koruma, tekfir edilen ahsa gerekli yapt r mlar n uygulanmas yla da kamu vicdan aç s ndan adaleti gerçekle tirme gibi gayelere mâtuf bir tedbir ve toplumsal sa duyu refleksi niteli indedir. Yersiz yap lan tekfir, fert aç s ndan a r sonuçlar do urmas n n yan nda toplum hayat nda kapat lamayacak yaralar n aç lmas na, birlik ve bütünlü- ün zedelenmesine ve parçalanmaya sebep olur. Çünkü bu durumdaki bir kimse, gerçek durumunu Allah bilmekle birlikte, toplumda müslüman muamelesi görmez, selâm al nmaz, kendisine selâm verilmez, kestikleri yenilmez. Müslüman bir kad nla evlenmesine müsaade edilmez. Öldü ünde cenaze namaz k l nmaz. Müslüman kabristan na gömülmez. Tekfir bu denli a r sonuçlar do urdu u içindir ki, Hz. Peygamber Medine toplumunda, münaf klar n varl n bildi i halde onlar küfürle itham etmemi, temelleri ho görüye ba l bir slâmla t rma siyaseti izlemi, pek çok hadiste de "Ben müslüman m" diyeni küfürle suçlamaktan sak nmay tavsiye etmi tir. Bir hadiste "Kim bir insan kâfir diye ça r rsa, yahut öyle olmad halde ey Allah dü man derse söyledi i söz kendisine döner" (Buhârî, Ferâiz, 29; Müslim, Îmân, 27) buyurulurken, bir ba ka hadiste de öyle denilmi tir: "Bir insan müslüman karde ine ey kâfir diye hitap etti i zaman, ikisinden biri bu sözü üzerine alm olur. ayet söyledi i gibi ise küfür onda kal r, de- ilse söyleyene döner" (Buhârî, Edeb, 73; Müslim, Îmân, 26). Hadislerden de anla laca gibi bir kimseyi küfürle itham ederken göz önünde bulundurulmas gereken husus, o kimsenin küfür olan bir inanc gönülden benimsedi inin iyi tesbit edilmesidir. Muhatap küfrü aç kça benimsemiyorsa, onun inanç, söz veya davran ile küfre girdi ini söyleme konusunda temkinli olmak gerekir. Hz. Peygamber'in an lan tavsiyelerini göz önünde bulunduran bilginler "ehl-i k bleden olup da günah i lemi bulunan bir kimseyi bundan dolay tekfir etmemeyi" Ehl-i sünnet'in temel prensipleri aras nda zikretmi lerdir.

15 AKA D 81 II. MAN ESASLARI slâm dininin iman esaslar ilmihal kitaplar nda âmentü terimiyle ifade edilir. Arapça âmene fiilinin birinci tekil ahs olan âmentü, "inand m" demektir. Terim olarak, iman esaslar n k sa ve öz olarak ihtiva eden metni ifade etmek için kullan l r. Âmentünün metni udur: "Âmentü billâhi ve melâiketihî ve kütübihî ve rusülihî ve'l-yevmi'l-âhiri ve bi'l-kaderi hayrihî ve errihî minallâhi teâlâ ve'l-ba sü ba de'l-mevti hakkun. E hedü enlâ ilâhe illallâh ve e hedü enne muhammeden abduhû ve rasûlüh" (Allah'a, meleklerine, kitaplar na, peygamberlerine, âhiret gününe, kadere, hay r ve errin Allah'tan oldu una inand m. Öldükten sonra dirili hakt r. Allah'tan ba ka ilâh olmad na, Muhammed'in O'nun kulu ve elçisi oldu una ahitlik ederim). Âmentüde belirtilen esaslar n hepsi Kur'an'da çe itli ifadelerle yer alm t r: "...As l iyi olan kimse, Allah'a, âhiret gününe, meleklere, kitaba, peygamberlere inanan...d r" (el-bakara 2/177), "Kim Allah', meleklerini, kitaplar n, peygamberlerini ve âhiret gününü inkâr ederse, üphesiz derin bir sap kl a sapm t r" (en-nisâ 4/136) meâlindeki âyetlerde iman esaslar Allah'a, meleklere, kitaplara, peygamberlere ve âhirete iman olmak üzere be ilkede toplanm, kader bunlar aras nda zikredilmemi tir. Ancak baz âyetlerde (er-ra d 13/8; el-hicr 15/21; el-furkan 25/2; el-kamer 54/49) her eyin Allah' n takdirine ba l bulundu una dair ifadelerden hareketle âlimler hayr ve erri ile birlikte kadere inanmay bir iman esas olarak zikretmi lerdir. Cibrîl hadisinin Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî ve bn Mâce rivayetleri de kader konusunu bir iman esas olarak zikreder. Kader konusunun iman esaslar n belirten âyetlerde yer almay, Allah' n ilim, irade, kudret ve tekvîn s fatlar n n kapsam içinde yer almas na ba lanmal d r. Çünkü Allah' n an lan s fatlar na gere ince inanan, kadere de inanm olmaktad r. Âmentüde yer alan esaslardan Allah'a iman ile kader ve kazâya iman konular nda, vahiyle birlikte aklî-mant kî aç klama ve ispatlar yap labilece i, his ve tecrübeye dayal bilgilerden yararlan labilece i kabul edilmi ise de, âhirete iman ve meleklere iman konular nda bu mümkün görülmemi, bu hususlarda sadece vahyin verdi i bilgilere güvenilebilece i belirtilmi tir.

16 82 LM HAL A) ALLAH'A MAN a) Allah nanc Kâinat yaratan, idare eden, kendisine ibadet edilen tek ve en yüce varl k olan Allah'a iman, iman esaslar n n birincisi ve temelidir. Bütün ilâhî dinlerde Allah' n varl ve birli i (tevhid) en önemli inanç esas olmu tur. Çünkü bütün inanç esaslar Allah'a imana ve O'nun birli i esas na dayanmaktad r. "Allah" kelimesinin, kendisine ibadet edilen yüce varl n özel ismi oldu- unu kabul eden bütün slâm âlimleri konu ile ilgili aç klamalar s ras nda O'nu öyle tan mlam lard r: "Allah, varl zorunlu olan ve bütün övgülere lây k bulunan yüce varl n ad d r". Tan mdaki "varl zorunlu olan" kayd, Allah' n yoklu unun dü ünülemeyece ini, var olmak için ba ka bir varl n O'nu var etmesine ve deste ine muhtaç olmad n, dolay s yla O'nun, evrenin yarat c s ve yöneticisi oldu unu ifade etmektedir. "Bütün övgülere lây k bulunan" kayd ise, yetkinlik ve a k nl k ifade eden isim ve s fatlarla nitelendi ini anlatmaktad r. Allah kelimesi, slâmî metinlerde, gerçek mâbudun (ibadet edilen varl n) ve tek yarat c n n özel ismi olarak kullan lagelmi tir. Bu sebeple O'ndan ba ka bir varl a ad olarak verilmemi, gerek Arapça'da, gerekse bu lafz kullanan di er müslüman milletlerin dillerinde herhangi bir ço ul ekli de olu mam t r. Allah'a iman, Allah' n var ve bir oldu una, bütün üstünlük s fatlar yla nitelenmi ve noksan s fatlardan uzak ve yüce bulundu una inanmakt r. Bir ba ka deyi le Allah hakk nda vâcip (zorunlu, gerekli), câiz ve imkâns z s fatlar bilip öylece kabul etmektir. Her eyi bilen ve her eye gücü yeten bir Allah'a inanmak, ergenlik ça- na gelmi ve ak ll her insan n ilk ve aslî sorumlulu udur. lâhî dinlerin kesintiye u rad dönemlerde ya am olan veya hiçbir dinden haberi olmayan kimseler de bir Allah inanc na sahip olmakla yükümlüdürler. Çünkü insan yarat l tan getirdi i mutlak ve üstün güce inanma duygusu ile evrendeki ak llara durgunluk veren düzeni gördükten sonra bu düzeni sa layan bir ve e siz yarat c n n varl inanc na kolayl kla ula r. "...Gökleri ve yeri yaratan Allah hakk nda üphe mi vard r?..." ( brâhim 13/10) meâlindeki âyet bu gerçe i dile getirmektedir.

17 AKA D 83 b) Allah' n Varl ve Birli i Allah inanc insanda f trî (yarat l tan) oldu u için, normal artlarda çevreden olumsuz bir ekilde etkilenmemi bir ki inin Allah' n varl n ve birli ini kabullenmesi gerekir. Bu sebeple Kur'ân- Kerîm'de Allah Teâlâ'dan bahseden âyetlerin ço u, O'nun s fatlar n konu edinmi tir. Bu âyetlerde özellikle tevhid inanc üzerinde durularak Allah' n orta ve benzeri olmad srarla vurgulanm t r. Allah' n var olu u konusu, Kur'an'da insan için bilinmesi tabii, zorunlu ve apaç k bir gerçek olarak kabul edilmi tir. Selim yarat l bozulmam insan n normal olarak yaratan n tan yaca belirtilmi tir. Ancak her toplumda çe itli sebeplerle inanmayanlar veya üphede olanlar bulunabilecektir. te böyleleri için Allah' n varl n n ispat edilmesi önem arzetmektedir. Bu da öncelikle Allah' n varl n n ve birli inin delillerinin ö renilmesi ile mümkün olur. slâm akaidine göre Allah birdir ve tektir. Bu bir olu, say yönüyle bir "bir"lik de ildir. Çünkü say bölünebilir ve katlanabilir. Allah böyle olmaktan yücedir. O'nun bir olu u, zât nda, s fatlar nda, isimlerinde ve fiillerinde, rab olu unda ve hâkimiyetinde e i ve benzeri olmay yönündendir. hlâs sûresinde Allah' n bir oldu u, hiçbir eye muhtaç olmad, do urmad ve do urulmad, O'nun hiçbir denginin bulunmad ifade edilirken, Kâfirûn sûresinde de ibadetin ancak Allah'a yap laca, Hz. Peygamber'in, kâfirlerin tapt klar na önceden tapmad gibi, sonra da tapmayaca srarla vurgulanmaktad r. Kur'ân- Kerîm'in pek çok sûresinde Allah' n birli ini, e i ve benzerinin bulunmad n vurgulayan pek çok âyet vard r: "Allah evlât edinmemi tir. O'nunla beraber hiçbir Tanr da yoktur. Aksi takdirde her Tanr kendi yaratt n sevk ve idare eder ve onlardan biri mutlaka di erine üstünlük sa lard. Allah onlar n yak t rd klar eylerden münezzehtir" (el- Mü'minûn 23/91), "E er yerde ve gökte Allah'tan ba ka tanr lar bulunsayd yer ve gök kesinlikle bozulup gitmi ti..." (el-enbiyâ 21/22). Evrendeki düzen Allah' n birli inin en aç k delilidir. Mekke'de nâzil olan Kur'an âyetlerinin birço u do rudan tevhidi telkin etmekte, bir k sm da irki reddetmektedir. Allah' yegâne ilâh, Rab ve otorite olarak tan mak, birli ini ikrar etmek, her çe it ortaktan uzak oldu una inanmakla gerçekle en tevhid, slâm dininin en önemli özelli idir. slâm, bu özelli iyle hem Câhiliye putperestli inden, hem Yahudilik ve H ristiyanl k gibi dinlerin sonradan bozulmaya u ram ekillerinden, hem de Mecûsîlik'ten ayr l r.

18 84 LM HAL c) Allah' n Varl n n Delilleri Bir k s m slâm bilginine göre insandaki Allah inanc, zorunlu ve yarat l tan oldu u için Allah' n varl na dair d ar dan deliller aramaya, mant kî ve aklî deliller sunmaya ihtiyaç yoktur. Yarat l bozulmam, akl kar mam her insan Allah' n var ve bir oldu unu bulur ve anlar. Bu yoldaki deliller sadece insan uyarmak, içindeki zorunlu bilgiyi ve uuru geli tirmek içindir. M knat s ile demir birbirine yakla nca m knat s demiri çeker. Çünkü bu onun tabiat nda gizlenmi tir. Bu özelli i bozulmad kça da yarat l n n gere i gerçekle ecektir. te insan da böyledir. O, sadece iç ve d dünyada Allah' n varl n ispat eden eylere bakarak Allah' n varl n bunlardan anlayabilecek özellikte yarat lm t r. Ayr ca insan n kendi yarat l da bizzat Allah' n varl n n aç k bir delilidir. slâm bilginlerinin ço una göre insan, öz benli inde ve d dünyada Allah' n varl n gösteren birtak m deliller üzerinde durup dü ünerek Allah' n varl na ula mak durumundad r. "O'nu gözler idrak edemez. Fakat O, gözleri idrak eder" (el-en âm 6/103) meâlindeki âyet, Allah' n duyularla do rudan do ruya idrak edilemeyece ini bildirir. Fakat duyular, Allah' tan yacak olan akla, gönüle ve kalbe malzeme temin ederler. Bu malzeme de yarat lm olan her eydir, evrenin âhenk ve düzenidir. Bunlar Allah' n varl n gösteren belirtiler, izler ve delillerdir. nsan, akl ile bu belirti, iz ve delillerden hareketle yarat c y bulmaya çal r. Bu bir âyette öyle dile getirilir: " nsanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde âyetlerimizi gösterece iz ki, onun gerçek oldu u, onlara iyice belli olsun..." (Fuss let 41/53; ayr ca bk. el- Mü minûn 23/12-14; el-furkan 25/47; er-rûm 30/20-22; Yâsîn 36/37-40; Kaf 50/6-10). Allah' n varl na delâlet eden ve insan bu konuda dü ünmeye ve iman etmeye ça ran Kur'an âyetlerini ve hadisleri dikkatlice inceleyip hem de d dünyay ve insan n yarat l n gözlemleyen âlimler, Allah' n varl n ispatlamak için insan n f traten Allah inanc na sahip olu u (f trat delili), âlemin ve âlemdeki varl klar n sonradan yarat lm olup bir yarat c ya muhtaç oldu u (hudûs delili), mümkin bir varl k olan âlemin var olmas için bir sebebe ihtiyaç oldu u (imkân delili), tabiat n büyük bir âhenge ve a maz bir düzene sahip olup bunun bir yarat c n n eseri olmas n n gerekti i (nizam delili) gibi baz deliller ortaya koymu lard r.

19 AKA D 85 d) Allah' n sim ve S fatlar Müminin Allah' tan mas amac yla ilâhî zât nitelendiren kavramlara isim veya s fat denilir. Hay (diri), alîm (bilen), hâlik (yaratan) gibi dil aç s ndan s fat kal b nda olan kelimeler isim kabul edilirken, bunlar n masdarlar n olu turan ve Allah' n zât na nisbet edilen kavramlar s fat olarak de erlendirilir. 1. "Allah" Özel smi Kendisine ibadet edilen yüce varl n özel ismidir. Özel isimler di er dillere tercüme edilemezler. Hatta Arapça olan bir ba ka kelimenin onun yerini tutmas da mümkün de ildir. Bu sebeple bilginler ister Arapça olsun, ister di er herhangi bir dilden olsun, ba ka bir kelimenin "Allah" isminin yerini tutamayaca konusunda fikir birli i içindedirler. Ancak Kur'an'da, Allah kelimesinin i aret etti i zât için ilâh, mevlâ, rab gibi isimler de kullan lm t r. Bu sebeple Farsça'daki Hüda ve Yezdân, Türkçe'deki Tanr ve Çalab... gibi isimler her ne kadar Allah özel isminin yerine geçmezse de ilâh, mevlâ, rab gibi âyet ve hadislerde geçen Allah' n di er isimlerinin yerine kullan labilir. 2. sm-i A zam Bu tamlama, sözlükte en büyük isim anlam na gelmektedir. Terim olarak Allah' n en güzel isimleri içerisinde yer alan baz isimleri için kullan lm t r. Bir grup slâm âlimi, Allah' n isimlerinin hepsinin e it derecede büyük ve üstün oldu unu söylemi, birini di erlerinden ay rmam lard r. Bir grup ise hadisleri göz önünde bulundurarak, baz isimlerin di erlerinden daha büyük ve faziletli oldu u görü ünü benimsemi lerdir. Hz. Peygamber'in baz hadislerinde ism-i a zamdan bahsedilmekte, bu isimle dua edildi i zaman, duan n mutlaka kabul edilece i bildirilmektedir (bk. Ebû Dâvûd, Vitr, 23; Tirmizî, Da avât, 64, 65, 100; Nesâî, Sehv, 58; bn Mâce, Duâ, 9, 10). Fakat Allah' n en büyük isminin hangisi oldu unu kesin olarak belirlemek mümkün de ildir. Çünkü bu hadislerin bir k sm nda Allah ismi, bir k sm nda ise rahmân, rahîm (esirgeyen, ba layan), el-hayyü'l-kayyûm (diri ve her eyi ayakta tutan), zü'l-celâli ve'l-ikrâm (ululuk ve ikram sahibi) isimleri Allah' n en büyük ismi olarak belirtilmektedir. 3. Esmâ-i Hüsnâ smin ço ulu olan esmâ kelimesi ile, en güzel anlam ndaki hüsnâ kelimesinin olu turdu u bir s fat tamlamas olan esmâ-i hüsnâ (el-esmâü'lhüsnâ), yüce Allah' n bütün isimleri için kullan lan bir terimdir.

20 86 LM HAL "Allah, kendisinden ba ka ilâh olmayand r. En güzel isimler O'na mahsustur" (Tâhâ 20/8), "...En güzel isimler O'nundur. Göklerde ve yerde olanlar O'nun an n yüceltmektedirler. O galiptir, hikmet sahibidir" (el-ha r 52/24) meâlindeki âyetlerde de ifade edildi i gibi en güzel isimler Allah'a mahsustur. Çünkü bütün kemal ve yetkinliklerin sahibi O'dur. O'nun isimleri en yüce ve mutlak üstünlük ifade eden kutsal kavramlard r. Allah' n isimlerine esmâ-i ilâhiyye de denilir. Allah Teâlâ'n n Kur'an'da ve sahih hadislerde geçen pek çok ismi vard r. Kul bu isimleri ö renerek Allah' tan r, O'nu sever ve gerçek kul olur. Kur'an'da "En güzel isimler Allah' nd r. O halde O'na o güzel isimlerle dua edin..." (el-a râf 7/180) buyurularak, esmâ-i hüsnâ ile dua ve niyazda bulunulmas emredilmi tir. Esmâ-i hüsnân n birden fazla olmas, i aret etti i zât n birden çok olmas n gerektirmez, bütün isimler o tek zâta delâlet ederler: "De ki: ster Allah deyin, ister rahmân deyin, hangisini deseniz olur..." (el- srâ 17/110). Hz. Peygamber bir hadislerinde, yüce Allah' n 99 isminin bulundu unu, bu isimleri sayan ve ezberleyen kimselerin cennete girece ini haber vermi tir (Buhârî, Da avât, 68; Tevhîd, 12; Müslim, Zikr, 2; Tirmizî, Da avât, 82). Hadislerde geçen saymak (ihsâ) ve ezberlemek (h fz) ile maksat Allah güzel isimleriyle tan mak ve O na iman, ibadet ve itat etmektir. Allah n isim ve s fatlar 99 isimden ibaret de ildir. Allah' n âyet ve hadislerde geçen ba ka isimleri de vard r. Hadiste 99 say s n n zikredilmesi, s n rlama anlam na de il, bu isimlerin Allah' n en me hur isimleri olmas sebebiyledir. Tirmizî ve bn Mâce'nin rivayet ettikleri bir hadiste bu doksan dokuz isim tek tek say lm t r (Tirmizî, Da avât, 82; bn Mâce, Duâ, 10). Bu isimler unlard r: Allah, Rahmân (esirgeyen), Rahîm (ba layan), Melik (buyruklar tutulan), Kuddûs (noksanl klardan ar nm ), Selâm (yarat klar n selâmette k lan), Mü'min (inananlar güvenlikte k lan), Müheymin (hükmü alt na alan), Azîz (ulu, galip), Cebbâr (diledi ini zorla yapt rma gücüne sahip olan), Mütekebbir (yegâne büyük), Hâlik (yarat c ), Bârî (eksiksiz yaratan), Musavvir (her eye ekil veren), Gaffâr (günahlar örtücü, ma fireti bol), Kahhâr (isyankârlar kahreden), Vehhâb (kar l ks z veren), Rezzâk (r z kland ran), Fettâh (hay r kap lar n açan), Alîm (her eyi bilen), Kab z (ruhlar kabzeden, can alan), Bâs t (r zk geni leten, ömürleri uzatan), Hâf d (kâfirleri alçaltan), Râfi (müminleri yükselten), Muiz (yücelten, aziz k lan), Müzil (de ersiz k lan), Semî (i iten), Basîr (gören), Hakem (hükmedici, iyiyi kötüden ay rt edici), Adl (adaletli), Latîf (kullar na lutfeden), Habîr (her eyden haberdar), Halîm (yumu akl k sahibi),