Nihal BOSTANCI *, Nesrin AŞTI ** ÖZET. pecya ABSTRACT

Transkript

1 Hemşirelerin Ruh Sağlığı Bozuk Olan Bireylere Karşı Tutum ve Davran ışlarının Değerlendirilmesi Nihal BOSTANCI *, Nesrin AŞTI ** ÖZET Amaç: Bu çal ışma, hem şirelerin ruh sağlığı bozuk olan bireylere karşı tutum ve davran ışların ı değerlendirmek üzere tan ımlay ıcı bir araştırma olarak planlanmıştır. Yöntem: Çal ışma İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi ve İstanbul Tıp Fakültesi Hastaneleri, Sağlık Bakanl ığı ' na bağlı Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi ve Vak ıf Gureba Eğitim Hastanesi'nde gündüz çal ışan, araştırmay ı kabul eden ve basit rastlantısal yöntemle seçilen; psikiyatri kliniklerinde çal ışan 222 hemşire ile, psikiyatri dışı klinikler olarak dahiliye kliniklerinde çal ışan 97 ve cerrahi kliniklerinde çalışan 121 hemşire olmak üzere olmak üzere toplam 440 hem şire ile Eylül 1999-Ocak 2000 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmada; veri toplama aracı olarak, literatür bilgisi doğrultusunda araştırmacı tarafından geliştirilen Ön Görüşme Formu, Ruh Hastaları ve Ruh Hastal ıklarına Ilişkin Görüşler (Opinions About Mental Illness Scale-OMI) Ölçe ği ve ruhsal bozuklu ğa sahip olan bireylerde tercih edilen tedavi ve danışmanlığın türünü ve iyile şme olas ılığın ı yan ıtlayan ın görüşüne göre saptamaya sağlayan bir form kullan ılm ıştır. Çalışma veriler i, bilgisayarda SPSS programı ile istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. Bulgular: Çalışma sonucunda; psikiyatri kliniklerinde çalışan hemşirelerin otorite, ruh sağlığı ideolojisi ve bireylerarası etyoloji puan ortalamaları psikiyatri dışı kliniklerde çal ışan hemşirelerden daha düşük, koruyuculuk-kollay ıc ılık ve k ısıtlay ıc ı- lık alt grup puan ortalamaları ise daha yüksek bulunmu ştur. Sonuç: Sonuç olarak psikiyatri kliniğinde çalışan hemşireler ruh hastaları ya da hastalıklarına karşı psikiyatri dışı kliniklerde çalışan hemşirelere göre daha olumlu görüş, davranış ve tutum e ğilimi içindedir. Anahtar kelimeler: Hem şire, ruhsal bozukluk, tutum Düşünen Adam; 2004, 17(2):87-93 ABSTRACT Objective: This is a descriptive study designed to evaluate nurses' attitudes toward persons with mental disorders. Methods: The research project was carried out from September 1999 to January 2000 at the Istanbul University Cerrahpaşa and Istanbul Medical Faculty Hospitals, at the Ministry of Health Bak ırköy Mental and Nervous Diseases Hospital and at the Gureba Foundation Teaching Hospital. Nurses who worked the day shift and agreed to participate were chosen randomly for inclusion in the study, 222 of the 440 nurses in the Study worked in psychiatric settings. 97 of the non- psychiatric nurses worked in an internal medicine unit; 12Iworked in a surgical unit. For data collection, forms prepared by the researcher whith assistance from the literature were used, including a Pre- İnterview Form, an Opinions About Mental Illess Scale (OM1) and a form that allowed the subjects to express their views on treatment and counseling options and probability of recovery. Research data was evaluated statistically on the computer using SPSS programme. Results: Research findings showed that the mean scores of psychiatric nurses in the categories of Authoritarianism and Mental Health Idealogy and Interpersonal Etiology were lower than the scores of the non-psychiatric nurses. Their scores in the sub-group categories of Benevolence and Social Restrictiveness subgroups were higher than those of their non-psychiatric nurse peers. Conclusion: In conclusion, psychiatric nurses were found to have more positive opinions, behaviors and attitudes toward mental illness and mentally-ill patients than their non-psychiatric nurse peers. Key words: Nurse, mental disorder, attitudes İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hem şirelik Yüksekokulu, Araş. Gör. Dr.*, Doç. Dr.** 87

2 Hem şirelerin Ruh Sağlığı Bozuk Olan Bireylere Kar şı Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi GİRİŞ Ülkemizde; Küey, Üstün ve Güleç, Türkiye'de ruhsal bozukluklarla ilgili epidemiyolojik çal ışmalar ı gözden geçirmi şler ve bu çal ışmalara dayanarak, Türk toplumunda tedavi gerektirecek düzeyde ruhsal bozukluğu olanların oran ını % 20, kesin ruhsal bozukluğu olanların oran ın ise % 2-10 dolay ında tespit etmişlerdir ( ). Ruhsal yakmmalar ı olan hastaların büyük bir bölümünün psikiyatri d ışında tedavi edildiği ya da psikiyatri kliniğine geç ve güçlükle ula şabildiği bilinmektedir. Yani; hem şire ve diğer sağlık görevlileri, davran ış bozukluğu ve ruhsal alanda sorunlar ı olan bir hasta ile sadece psikiyatri kliniklerinde de ğil hizmet verdikleri her alanda ve çevrelerinde kar şılaşmaktad ır yılında Üstün ve Gater'in bir çal ışmas ına göre de temel sağlık hizmetlerine ba şvuran hastalar ın % 30'unda ruhsal bozukluk olduğu ileri sürülmektedir ( 19). Sağl ık profesyonellerinin tutumlar ı, genel halk ın sahip olduğu alg ılar gibidir. Çe şitli araştırmac ılar, ruhsal hastalar ile u ğraşan profesyonellerin tutumlar ından da söz etmi ştir (Aştı 1995; Eker 1985; Fryer & Cohen 1988; Malla & Show 1987; Rabkin 1972). Bu tutumlar, hastanelerdeki hastalara direk temas deneyimleri ve toplumdaki ruhsal sa ğlık eğitimi nedeniyle çok anlaml ı olabilir (12). Hemşire, bir meslek kültürüne sahip olmakla beraber gene de mensubu bulunduğu büyük toplumun bir üyesidir. Ruhsal hastal ıklar hakk ındaki mitler; hastaların, ailelerinin ve geleceklerinin zararl ı ve olumsuz olduğudur. Diğer sağlık çalışanları gibi hemşireler de hastan ın semptomlanna, te şhisine ve prognozuna yönelik olan bu mitlerden etkilenirler. Dolay ıs ıyla hemşirenin içinde yaşadığı toplumun ruh hastal ıkları hakkındaki görü ş ve inançları, hemşirenin mesleki işlevleri üzerinde zaman zaman etkisini gösterecektir. Bu bakımdan, hem şireliğe başlayan bir kimsenin, kendi rolü üzerindeki dü şünceleri ve kendi kendisinden bu sahada bekledikleri de, toplumun ruh hastal ığına sebep olarak ileri sürdü ğü inançlarla adeta şekillenmi ş bulunmakta ve bunların etkisinde kalmaktad ır. Özellikle hastalarla yak ından ve uzun süreli ili şki içindeki hem şirelerin tutumlan bu hastalar üzerinde do ğrudan etkili olmakta ve hem şirenin tutumlar ı kliniğin terapötik ortam ını etkileyebilmektedir. Bilimsel ay- dınlanmanın önyarg ılan, yanl ış inan ış ve mitleri tek tek ortadan kald ırdığı çağım ızda psikiyatri, ruh hastas ı ve hastal ıklarına ilişkin imaj ın sağl ık camias ında bile hala ön yarg ılar, yanl ış inanışlarla beslenmesi ilginç bir analiz konusudur (1 1,18) Öte yandan ço ğu hemşirenin, hastalar ındaki psikososyal sorunlar ile başedebilecek klinik donanıma sahip olmas ına rağmen bu tür bir medikal bak ımın kendi sorumluluklar ı olmadığını düşünmesi bilinen bir gerçektir. Psikiyatrinin t ıp dışı alanlarla etkile şiminin yoğunluğuna rağmen, oradaki sağlık çal ışanlar ı aras ında var olan ön yarg ı ve ileti şim kopukluklar ına yol açan yanl ış inanışlar ve bilgi yetersizli ği yalnızca teorik bir sorun olman ın ötesinde günümüzde h ızla geli şen konsültasyon-liyezon psikiyatri alan ında önemli pratik sorunlar ı gündeme getirmektedir. GEREÇ ve YÖNTEM Amaç Psikiyatri d ışı kliniklerde çal ışan hemşirelerin karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara yönelik yakla şımları; bu bireylere yönelik tutum ve davran ışları ile yakından ili şkilidir. Bu nedenle bu çal ışma bir liyezon psikiyatri çal ışmas ı olarak hem şirelerin ruh sağlığı bozuk olan bireylere kar şı tutum ve davran ışlarını değerlendirmek üzere tan ımlay ıc ı bir araştırma olarak planlanm ıştır. Araştırmanın Evreni Araşt ırman ın evrenini, İstanbul ili Avrupa yakas ındaki üniversite ve Sa ğlık Bakanlığına bağlı hastanelerde çal ışan hem şireler olu şturmaktad ır (N= 9689). Araştırman ın Örneklemi Araştırman ın örneklemini, bünyesinde psikiyatri ve konsültasyon-liyezon psikiyatri kliniklerini bar ındıran İstanbul Üniversitesi Cerrahpa şa Tıp Fakültesi ve İstanbul T ıp Fakültesi Hastaneleri, Sagl ık Bakanl ı- ğı'na bağl ı Bakırköy Ruh ve Sinir Hastal ıktan Hastanesi ve Vak ıf Gureba Eğitim Hastanesi'nde gündüz çal ışan, araştırmay ı kabul eden ve basit rastlant ısal yöntemle seçilen; psikiyatri kliniklerinde çal ışan 222 hemşire ile psikiyatri d ışı klinikler olarak dahiliye kliniklerinde çal ışan 97 ve cerrahi kliniklerinde çal ı- şan 121 hem şire olmak üzere olmak üzere toplam 88

3 Hemşirelerin Ruh Sağlığı Bozuk Olan Bireylere Kar şı Tutum ve Davranışların ın Değerlendirilmesi 440 hem şire oluşturmuştur. Araştırma Eylül Ocak 2000 tarihleri aras ında gerçekle ştirilmi ştir. Veri Toplama Araçlar ı Veri toplama arac ı olarak, literatür bilgisi do ğrultusunda araşt ırmac ı tarafından geliştirilen Ön Görü şme Formu (1,2,3,4,5,6,9,12), Ruh Hastalar ı ve Ruh Hastal ıklarına İlişkin Görüşler (Opinions About Mental Illness Scale-OMI) Ölçe ği (1,10,11,16) ve ruhsal bozukluğa sahip olan bireylerde tercih edilen tedavi ve danışmanlığın türünü ve iyile şme olas ılığını yanıtlayanın görüşüne göre saptamay ı sağlayan bir form (2,4,12) kullan ılmıştır. Ruh Hastaları ve Ruh Hastal ıklarına İlişkin Görüşler Ölçeği (Opinions About Mental Illness Scale-OMI) Likert tipi 51 maddeyi içermektedir. OMI; Cohan ve Struening tarafından 1963 y ılında geli ştirilmi ş ve ülkemizde geçerlilik-güvenilirlik çal ışmas ı Arıkan tarafından 1986 y ıl ında yap ılmıştır. Aynca ulusal ve uluslar aras ı baz ı araştırmalarda bu ölçek kullan ılarak psikiyatrik bozuklu ğa sahip olan bireylere yönelik tutumlar ölçülmü ştür (1,2,9,10,15). OMI; ruh hastaları ve hastal ıklarına ilişkin görü ş ve tutumlar ı 5 boyutta ölçmektedir (Otoriterlik Boyutu, Koruyuculuk- Kollay ıc ılık Boyutu, Ruh Sağlığı Ideolojisi Boyutu, Sosyal Kısıtlayıc ılık Boyutu, Bireyleraras ı Etyoloji Boyutu). Ruhsal bozuklu ğu olan bireylerde tercih edilen tedavi ve danışmanl ığın türünü ve iyile şme olas ılığını yan ıtlayan ın görü şüne göre saptamay ı sağlayan form 5 sorudan olu şmaktad ır. Bu form; Norman ve Malla tarafından 1985 y ılında geli ştirilmi ş olup, ülkemizde geçerlilik ve güvenilirlik çal ışmas ı 1991 y ılında Arkar tarafından yap ılmıştır (2,432). Bu form; farmokoterapi, dan ışma, EKT, psikoterapi ve aile rehberli ğine yönelik sorulan içermektedir. Verilerin Değerlendirilmesi Veriler, bilgisayarda SPSS program ı ile yüzdeleme, X2 (Ki-Kare) testi, Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA), Korelasyon Analizi, Mann-Whitney U testi ve "t" testlerinden yararlan ılarak istatiksel olarak değerlendirilmi ştir. BULGULAR rinde Çalışan Hem şireler: n 1=222/Psikiyatri D ışı Kliniklerde Çal ışan Hemşireler: n2=218) gerçekle ştirilen ara ştırmam ızın bulgular ı aşağıda görülmektedir. Tablo l'de görüldü ğü gibi psikiyatri kliniklerinde çal ışan hem şireler (n i=222) ve psikiyatri d ışı kliniklerde çal ışan hemşireler (n2=218) sosyodemografik özellikleri bak ım ından karşılaştır ıld ığında; Psikiyatri klini ğinde çal ışan hem şirelerin % 41.4'ünün (n 1=92) ya ş aras ı olduğu, % 45.0'inin (n 1=100) şehirde büyüdüğü, % 66.7'sinin (n 1=148) evli olduğu, % 51.4'ü (n 1=114) ön lisans mezunu olduğu, % 73.0'1 (n 1=162) çekirdek aile tipinde olduğu, % 88.7'si (n 1 =197) psikiyatrik özgeçmişe sahip olmadığı, % 90.5'inin (n 1=201) ailesinde psikiyatrik öykü olmad ığı; Psikiyatri d ışı kliniklerde çal ışan hemşirelerin % 56.4'ünün (n2=123) yaş aras ında olduğu, % 54.6's ı (n2=119) şehirde büyüdüğü, % 62.4'ü (n2=136) bekar oldu ğu, % 36.7'si (n2=80) sağl ık meslek lisesi mezunu ve yine % 36.7'si (n 2=80) ön lisans mezunu olduğu, % 78.4'ü (n2=171) çekirdek aile tipinde olduğu, % 94.5 (n2=206) psikiyatrik özgeçmişe sahip olmad ığı, % 95.0 (n 2=207) ailesinde psikiyatrik öykü olmad ığı görülmü ştür. Tablo 2'de görüldü ğü gibi psikiyatri kliniklerinde çal ışan hemşireler (n ı=222) ve psikiyatri d ışr kliniklerde çal ışan hemşireler (n2=218) mesleki özellikleri bak ım ından karşılaştırıldığında; Psikiyatri kliniklerinde çal ışan hem şirelerin % 89.2'sinin (n 1=198) Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi'nde çal ıştığı, % 66.2' sinin (n 1=147) klinik hem şiresi olduğu, % 37.4'ünün (n 1=83) y ıldır çal ıştığı, Psikiyatri d ışı kliniklerde çal ışan hem şirelerin % 35.3'ünün (n2=77) Vak ıf Gureba E ğitim Hastanesi'nde çal ıştığı, % 55.5'inin (n2=121) ise cerrahi kliniklerinde çal ıştığı, % 72.0' ının (n2=157) klinik hemşiresi olduğu, % 51.4'ünün (n2=112) 1-5 y ıld ır çal ıştığı, % 95.9'unun (n2=209) psikiyatri kliniği deneyimi olmadığı, % 55.3'ünün (n2=120) psikiyatri dışı kliniklerde çal ışırken psikolojik bozukluk gösteren hastalara da bak ım verdikleri, % 45.2'sinin (n2=98) çal ıştıkları kliniklerin psikiyatri kliniğinden konsultasyon istemedikleri görülmü ştür. Toplam 440 hem şire üzerinde (Psikiyatri Klinikle- 89

4 Hem şirelerin Ruh Sağlığı Bozuk Olan Bireylere Kar şı Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi Tablo 1. Psikiyatri ve Psikiyatri D ışı Kliniklerde Çal ışan Hemşirelerin Sosyodemografik özellikleri (N=440). Sosyodemografik Özellikleri Yaş Gruplar ı Büyüdüğü Yer 12 Köy 50 Kasaba 72 Şehir 100 Cevaps ız Medeni Durum Bekar 57 Evli 148 Diğer 17 Eğitim Durumu Sağl ık Meslek Lisesi Me. 64 Önlisans Mezunu 114 Yüksekokul Mezunu 36 Lisansüstü Eğitim Yap. Aile Tipi 8 Çekirdek 162 Geni ş 50 Parçalanmış Aile Eğitimi 10 Okur-Yazar De ğil 10 Okur-Yazar 40 İkokul Mezunu 75 Ortaokul Mezunu 38 Lise Mezunu 31 Yüksekokul Mezunu Psikiyatrik Özgeçmiş 28 Evet 25 Hayır Ailede Psikiyatrik Öykü 197 Evet 21 Hayır 201 Psikiyatri Klini ği (n ı=222) nı Örneklemi oluşturan psikiyatri (n i=222) ve psikiyatri d ışı (n2=218) kliniklerde çal ışan hemşirelerin OMI alt grup puanlar ın ın karşılaştır ılmas ına baktığımızda (Tablo 3); Psikiyatri kliniklerinde çal ışan hemşirelerin OMI alt grubunda otorite, ruh sa ğlığı ideolojisi ve bireyleraras ı etyoloji puan ortalamalan psikiyatri d ışı kliniklerde çal ışan hemşirelerden dü şük; koruyuculuk ve kısıtlay ıc ılık puan ortalamalan ise, psikiyatri d ışı kliniklerde çal ışan hem şirelerden yüksek saptanm ış ve bu farklar istatistiksel olarak anlaml ı bulunmuştur. Örneklemi olu şturan psikiyatri (ni=222) ve psikiyatri d ışı (n2=218) kliniklerde çal ışan hemşirelerinin tedaviye ili şkin görüşleri puan ortalamalar ının karşılaştırılmasına baktığımızda (Tablo 4); Psikiyatride kliniğinde çal ışan hem şirelerin farmakoterapi, EKT ve aile rehberli ğini tercihlerine yönelik : Psikiyatri D ışı Klinik (n2=218) n ı x2;p x2= p=0.000 X2=6,45 p= X2= p:) x2= p= x2= x2= p:) x2= p:) x2=3. I puan ortalamalan psikiyatri d ışı kliniklerde çal ışan hemşirelerden yüksek ve bu fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunurken; danışma ve psikoterapi tercihlerine yönelik iki grubun puan ortalamalan birbirine yakın ve istatistiksel olarak fark anlaml ı bulunmamıştır. TARTIŞMA Örneklemi olu şturan psikiyatri (n i=222) ve psikiyatri dışı (n2=218) kliniklerde çal ışan hemşirelerin OMI alt grup puanlar ın ın karşılaşhrılmas ına baktığımızda (Tablo 3); Psikiyatri kliniklerinde çalışan hem şirelerin OMI alt grubunda otorite, ruh sağl ığı ideolojisi ve bireyleraras ı etyoloji puan ortalamalan psikiyatri dışı kliniklerde çal ışan hem şirelerden düşük; koruyuculuk ve k ısıtlayıc ılık puan ortalamaları ise, psikiyatri d ışı kliniklerde çal ışan hem şirelerden yüksek saptanm ış ve bu farklar istatistiksel ola-

5 Hemşirelerin Ruh Sağlığı Bozuk Olan Bireylere Kar şı Tutum ve Davranışların ın Değerlendirilmesi Tablo 2. Psikiyatri ve Psikiyatri D ışı Kliniklerde Çal ışan Hemşirelerin Mesleki Özellikleri (N=440). Mesleki Özellikleri Psikiyatri Kliniği (n 2=222) ni % Psikiyatri D ışı Klinik (n2=218) n ı Çal ışılan Kurum İstanbul T ıp Fakültesi C.pa şa Tıp Fakültesi x2= Bakırköy Ruh ve S. H.H p= Vakıf Gureba Eğitim H Çal ışılan Birim Psikiyatri Kliniği Dahiliye Klinikleri Cerrahi Klinikleri Görev Ba şhem şire Sorumlu Hem şire x2=9.92 Klinik Hem şiresi p= Poliklinik Hem şiresi Çal ışma Süresi 1 Y ıldan Az Y ıl Y ıl x2= Y ıl p= Y ıl Y ıl ve Üzeri Psikiyatri Dışında Çal ışan Hemşirelerin Psikiyatri Klini ği Deneyimi Yok Var Psikiyatri D ışında Çal ışan Hem şirelerin Psikolojik Bozuklu ğa Sahip Bireye Bak ım Durumu Evet Hay ır Psikiyatri D ışında Çal ışan Hemşirelerin Psikiyatri Klini ği İle İşbirliği Durumu Evet Hayır Psikiyatri D ışındaki Kliniklerin Psikiyatri Klini ğinden Konsultasyon isteme Durumu Hayır Kez Kez Kez Kez ve Üzeri Tablo 3. Psikiyatri ve psikiyatri d ışı kliniklerde çalışan hemşirelerin OMI alt grup puan ortalamalarm ın karşılaştırılmas ı (N=440). OMI ALT GRUPLARI x2;p Otorite Koruyuculuk Ruh sağlığı ideolojisi K ısıtlay ıc ılık Bireyleraras ı ideolojisi Örneklem Grubu 'X S.S t;p 'X S.S ;p 'X S.S t;p 'X S.S t;p 'X S.S t;p Psikiyatri Kliniği (n1) t= t= t= t= t=6.35 Psikiyatri. D ışı Klinikler (n2) p`, ,3 p-= pzo p= p=

6 Hemşirelerin Ruh Sağlığı Bozuk Olan Bireylere Kar şı Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi Tablo 4. Psikiyatri ve psikiyatri d ışı kliniklerde çal ışan hemşirelerinin tedaviye ili şkin görüşleri puan ortalamalarm ın karşılaşt ırılması (N=440). OMI ALT GRUPLARI Farmakoterapi Danışma EKT Psikoterapi Aile Rehberliği Çalışılan n X S.S t;p X S.S t;p Birimler Psikiyatri ri i= Kliniği t=7.83 t=-0.92 Psikiyatri n2= p= p=o.355 Dişi Klinikler X S.S t;p X S.S t;p X S.S t;p t=12.37 t=-1.01 t= p p= p rak anlaml ı bulunmuştur. Koruyuculuk ve kollay ıc ıl ık boyutu bilimsel dü şünceden çok, hümanistik ve dini yakla şım ı içermektedir. Dolay ıs ıyla psikiyatrik bilgi ve deneyimi olmayan ya da az olan grupta ruh sa ğlığı bozuk olan bireye yönelik ac ıma, yard ım gibi hümanistik duygularla yaklaşım ve kıs ıtlamaya karşı olu ş vard ır. Beckman, 1972 y ılında yaptığı araştırmas ında ruh hastalar ının iyileşmesine yard ımc ı olanların daha düşük otorite ve k ıs ıtlay ıc ı; buna kar şıl ık daha yüksek bireyleraras ı etyoloji ve koruyuculuk-kollay ıc ılık puan ortalamas ına sahip olduklar ın ı görmü ştür. Bu sonuçlar bizim otorite ve koruyuculuk-kollay ıc ıl ık alt grubumuzla uyum sa ğlarken ve kıs ıtlay ıc ıl ık ve bireyleraras ı etyoloji alt grubumuzla ise çeli şmektedir ( 1). Gelfand ve Ulman, psikiyatrik bir programdaki öğrenci hemşirelerle böyle bir programa dahil olmayan öğrenci hemşirelerin tutumlar ını karşılaştırmış ve programa dahil olan ö ğrenci grubunu dahil olmayan öğrenci grubuna göre daha k ıs ıtlay ıc ı ve daha az otoriter bulmu ştur ( 1 ). Şahin ve ark.' ıl ın (23) psikiyatri dışı araştırma görevlileri ve internlerin psikiyatri ile ilgili tutum ve davran ışlarını değerlendirmeye yönelik yapt ıklar ı çal ışma sonuçlarında son s ınıf öğrenciler ve psikiyatri d ı- şı araştırma görevlilerinin, psikiyatri ve psikiyatrist konusunda görü şlerini olumsuz dü şünce ve tutumlan ağır basmaktad ır. Kaptanoğlu ve ark.'n ın ( 15) yaptıkları çalışma sonucunda psikiyatri d ışı hekimlerin % 35'inin hastalar ı- na sorunlarının psikiyatriyi ilgilendirdiğini, psikiyatri bölümüne ba şvurmalar ı gerektiğini belirtmelerinin zor olduğunu belirtmi şlerdir. Bailey (8) yoğun bak ım ünitelerindeki doktor ve hemşirelerin psikiyatri hastalar ına yönelik tutumlar ı- nı belirlemek amac ıyla yaptığı çal ışma sonucunda; bu kliniklerde çal ışan hekim ve hem şirelerin daha önyarg ıl ı ve damgalayıc ı olduğu ve psikiyatri hastalarına yeterli bak ımı vermediklerini belirtmi ştir. Aştı (7) hemşirelik öğrencilerinin tutumlarını belirlemek amac ıyla yaptığı çal ışmas ında öğrencilerin psikiyatri hastalar ı ile yakın ilişkiler gerektiren durumlarda daha negatif tutumlara sahip olduklar ın ı bulmuşlardır. Yine, Taşkın ve arkada şlarının (24) sağlık yüksekokulu ö ğrencilerinin şizofreni ile ilgili tutumlarını belirlemek amac ıyla yapt ıkları çalışma sonucunda; öğrencilerin psikiyatri hastalar ı ile yakın ilişkiler gerektiren durumlarda daha negatif tutumlara sahip oldukların ı bulunmuştur. Subaşı ve Çilingiroğlu (22) t ıp fakültesi 1. s ınıf öğrencilerinin psikiyatrik hastalarla ilgili duygu ve düşüncelerini değerlendirmek amac ıyla yapt ıklar ı çalışma sonucunda; ö ğrencilerin psikiyatrik bir hasta ile karşılaşt ıklarında % 33.9 'unun tedirginlik, % 28.6's ın ın ac ıma hissettiği bulmuşlard ır. Bu sonuçlar, bizim psikiyatri kliniği deneyimi olmayanların psikiyatri bozukluğu olan bireylere yönelik daha negatif olduklar ına ili şkin bulgularımız ı destekler niteliktedir. Örneklemi olu şturan psikiyatri (n 1=222) ve psikiyatri d ışı (n2=218) kliniklerde çal ışan hemşirelerinin tedaviye ili şkin görüşleri puan ortalamalar ı- n ın karşılaştırılmas ına baktığımızda (Tablo 4); 92

7 Hem şirelerin Ruh Sağlığı Bozuk Olan Bireylere Kar şı Tutum ve Davranışların ın Değerlendirilmesi Bostanc ı, A şt ı Psikiyatride kliniğinde çal ışan hemşirelerin farmakoterapi, EKT ve aile rehberli ğini tercihlerine yönelik puan ortalamalan psikiyatri d ışı kliniklerde çal ışan hemşirelerden yüksek ve bu fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunurken; dan ışma ve psikoterapi tercihlerine yönelik iki grubun puan ortalamalan birbirine yakın ve istatistiksel olarak fark anlaml ı bulunmamıştır. Bütüncü yaklaşım ilkeleri doğrultusunda ruh sağlığı bozuk bireye biopsikososyal yakla şım ve ailesinin tedavi ve bak ıma kat ılmas ı önemli olup; psikiyatri hemşireleri ruh sağlığı bozuk bireye yakla şımda psikolojik yaklaşımdan ziyade (psikoterapi, dan ışma), biyolojik (farmakoterapi ve EKT) ve sosyal yakla şım ın (aile rehberliği) iyileştirmede etkin olaca ğı görüşünü vurgulam ışlard ır. Bu sonuçlar ruh hastalar ının/hastal ıklar ının diğer hasta/hastal ıklardan farkl ı olmadığı (otorite boyutu) dolay ısıyla tedavide de farmakoterapik ve somatik tedavinin de benzer olaca ğı ayrıca koruyucu-kollay ı- cı ve kısıtlayıc ı tutumun ailede de sürdürülmesine yönelik aile rehberliğinin yap ılmas ı gerekliliği ile uyu şmaktad ır. Bu sonuçlar; Arkar' ın (6) hemşirelerin sosyal tedaviyi kabul ettikleri, Eker ve Arkar' ın ( 12) hemşirelerin ilaç tedavisini kabul ettikleri sonucu ile paralellik gösterirken, Arkar' ın (6) psikolojik tedaviyi kabul ettikleri, Slimmer'in ( 20) psikiyatri staj ı almış hemşire öğrencilerin psikolojik ve dan ışma tedavisini kabul ettikleri, Eker ve Arkar' ın ( 12) hemşirelerin psikoterapiyi kabul ettikleri sonucu ile çeli şmektedir. Bu durum ülkemiz psikiyatri kliniklerinde psikoterapötik yaklaşımların istenen düzeyde benimsenmedi ği sonucuyla aç ıklanabilir. SONUÇ Sonuç olarak psikiyatri kliniğinde çalışan hem şireler genelde psikiyatri d ışı kliniklerde çal ışan hemşirelere göre (ya şına, eğitim düzeyine, çal ışma y ılına, medeni durumu gibi değişkenlere bak ılmaks ız ın) ruh hastas ın ın ya da hastal ığın ın diğer hasta ya da hastalıklardan farkl ı olmadığı görü ş ve tutumuna sahiptir. Bu da psikiyatri bilgi, beceri ve deneyimine sahip olman ın getirdi ği, geliştirdiği görüş ve tutum olup, bu sonuç varsay ımım ızı desteklemektedir. KAYNAKLAR 1. Ankan Ç: Psikiyatrik tedavi kurumlar ında staj yapmış olmanın ruh hastalar ı ve hastal ıklarına karşı tutum değişikliği yaratmadaki rolü. XXV. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi, Arkar H: Akıl hastal ıkları ile ilgili tutumlar: deneyim ve psikopatoloji tipinin etkisi. Türk Psikiyatri Dergisi 3(4), Arkar H: Ak ıl hastaların ın sosyal reddedilimi. Dü şünen Adam 4(3):6-9, Arkar H, Eker D: Ak ıl hastal ıkları ile ilgili tutumlar: verilen neden tipinin etkisi. Türk Psikiyatri Dergisi 7(3): , Arkar H, Eker D: Effect of psychiatric labels on attitudes toward mental illness ın a Turkish sample. The Int J Soc Psychiatr 40(3): , Arkar H, Eker D: Attitudes toward mental illness: the influence of education and experience. The Int J Soc Psychiatr 40(3): , Aştı N: Psikiyatrik imaj ın sosyal travma boyutu. Ruhsal Travma Bailey SR: An exploration of critical care nurses' and doctors' attitudes towards psychiatric patients. Aust J Adv Nurs 15(3):8-14, Bhugra D: Attitudes toward mental illness. Acta Psychiatric Scand, 80:1-12, Doğan D, Gülmez H, Keteno ğlu C ve ark: Ruhsal bozukluklarm epidemiyolojisi. Dilek Matbaas ı, Sivas, s.1-4, Doğan S : Hem şirelik yüksekokulu öğrencilerinin ruh hastaları ve hastal ıklarına karşı tutumlannm değerlendirilmesi. III. Ulusal Hemşirelik Kongresi, Esnaf Ofset, Sivas, s , Eker D, Arkar H: Experienced Turkish nurses'att ıtudes towards mental illness and the predictor variables of their att ıtudes. The Int J Social Psychiatr 37(3): , Güleç C: Toplum Ruh Sağlığı Açıs ından Psikiyatrik Epidemiyoloji, Güne ş Kitapevi, Ankara, Gümü ş B: Hem şireler, psikoz ve alkol ba ğımlısı yak ınlarının ruh hastalar ı ve hastal ıklarına ili şkin tutumlannm kar şılaştmlmas ı ve tutumu etkileyen faktörler, T.C. Sa ğl ık Bakanl ığı Bakırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi Uzmanl ık Tezi, istanbul, Kaptanoğlu C, Seber G, Erkmen H ve ark: Ara ştırma görevlisi hekimlerin psikiyatri ve psikiyatristlerle ilgili tutumlar ı. XXIV. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi. 16. Lopez LR: Adolescents attitudes towards mental illness and perceived sources of their attitudes: an examination of pilot data. Arc Psychiatr Nurs 5(5): , Oral T, Kıyak M: Temel sağl ık hizmetlerinde ICD-10 ile ruhsal bozukluklar ın s ın ıfland ırılmas ı. Türk Psikiyatri Dergisi 6(2):99-106, Özgül A: Ruh sa ğlığı hizmetinde hem şirenin rolünü etkileyen sosyal-kültürel tutumlar. Ruh Sa ğlığı Hizmetinde Hem şire, Gürsoy Bas ımevi, Ankara, s. 3-9, Rezaki BG, Rezaki M: Bir sa ğl ık ocağına başvuran hastalarda ruhsal sorunlar: bir y ıll ık izleme çal ışmas ı. Türk Psikiyatri Dergisi 7(2):83-91, Slimmer L, Wendt A, Martinkus D: Effect of psychiatric clinical leaming site on nursing students'attitudes toward mental illness and psychiatric nursing. J Nurs Educ 29(3): , Stuart GW, Sundeen S: Principles and Pratice of Psychiatric Nursing, Mosby Company, Toronto, p.66-69, Subaşı N, Çilingiroğlu N: Bir t ıp fakültesi I. s ınıf öğrencilerinin psikiyatrik hastalarla ilgili duygu ve dü şünceleri. 10. Ulusal Sosyal Psikiyatri Kongresi Ozet Kitab ı, Ankara, s. 68, Şahin A, Özkan A, Özdemir G ve ark: Psikiyatri d ışı araştırma görevlilerinin ve intemlerin psikiyatri ile ilgili tutum ve davran ışları. 31. Ulusal Psikiyatri Bildiri Ozet Kitab ı, İstanbul, s. 20, Ta şkın EO, Özmen D, Özmen E, Demet M: Sa ğlık yüksekokulu öğrencilerinin şizofren ile ilgili tutumlar ı. 10. Ulusal Sosyal Psikiyatri Kongresi özet Kitab ı, Ankara, s. 77,