2.5. GÖRME YETERSİZLİĞİNDEN ETKİLENMİŞ ÇOCUKLARIN EĞİTİM ORTAMLARINA YERLEŞTİRİLMELERİ VE EĞİTİM ORTAMLARI

Transkript

1 2.5. GÖRME YETERSİZLİĞİNDEN ETKİLENMİŞ ÇOCUKLARIN EĞİTİM ORTAMLARINA YERLEŞTİRİLMELERİ VE EĞİTİM ORTAMLARI Görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilerin eğitim ortamlarına yerleştirilmeleri öğrencilerin sadece yetersizlikleri dikkate alınarak yapıldığı gibi, yapabildikleri dikkate alınarak da olabilmektedir. Ölçümleme sürecinin nasıl olduğu, eğitim ortamlarının nasıl olacağını belirler. Bu bölümde, tıp modeline ve eğitsel değerlendirmeye göre eğitim ortamına yerleştirme süreçleri ile ülkemizde uygulanmakta olan yerleştirilme süreci, ülkemizde görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrenciler için var olan eğitim ortamları ve eğitsel değerlendirmeye dayalı eğitim ortamları açıklanmaktadır Tıp Modeline Göre Eğitim Ortamına Yerleştirme Yetersizlikten etkilenmiş çocukların, tıbbi ve psikometrik ölçümlere bağlı olarak konan yetersizlik tanısına göre, eğitim ortamlarına yerleştirilmeleri, tıp modeline göre eğitim ortamına yerleştirme olarak adlandırılmaktadır (Özyürek, 2004). Tıp modeli, tıbbi önlemlerin alınmasında etkili olurken, yetersizlikten etkilenmiş bireylerin yerleştirildikleri sınıflarda homojen gruplar oluşmasına yol açmaktadır (Özyürek, 1990b; Özyürek, 2004). Yetersizlik tanısına göre yerleştirme yapıldığında, aynı yetersizlikten etkilenmiş çocuklar aynı sınıflara yerleştirilmektedir. Örneğin, görme yetersizliğinden etkilendiği tanılanan çocuklar aynı sınıflara yerleştirilmekte, ancak bu çocukların yetersizlikten ne düzeyde etkilendikleri birbirlerinden farklı olabilmektedir. Bir çocuk görerek çevrede bağımsız hareket edebiliyorken, diğer çocuk görmesini çevrede bağımsız hareket etmede kullanamıyor olabilir. Hatta, görme keskinliğinin ne kadar olduğunun tıbbi değerlendirmeler sonucunda rakamlarla verilmiş olması bile, çocuğun neleri ne kadar mesafeden görebileceğini söylemez. Aynı görme keskinliğine sahip iki çocuktan biri, diğerine göre görmesini daha iyi kullanıyor olabilir. Aynı zamanda görme yetersizliğinin onlarda ne gibi sınırlılıklara yol açtığı ve neleri yapabildikleri de birbirlerinden farklı olabilmektedir. Görme yetersizliği tanısı konan bir çocuğa konulan tanı, öğretmene, öğrencinin neler yapabileceği, öğretime nereden başlayacağı, neleri nasıl öğreteceği konusunda fikir vermez. Bu nedenle, öğrencinin neler yapabildiğini ve neleri yapmaya gereksinimi olduğunu belirlemeye dayalı değerlendirme yapılması gerekmektedir.

2 Tıp modeline göre yapılan değerlendirmeyle, yetersizlikten etkilenmiş çocukların ne tür bir eğitim alacaklarına ve nasıl bir program hazırlanacağına karar verilemediği için, çocuklara yaşlarına göre yerleştirildikleri sınıf programı uygulanır. Öğrenci bu programı izleme güçlüğü gösterdiğinde, bunun programdan değil, öğrencinin yetersizliğinden kaynaklandığı düşünülür. Bu nedenle, normal okullar yerine yetersizliğine uygun ayrı eğitim ortamına yerleştirilir (Özyürek, 2004). Tıp modeli, öğrencinin gelişim ve disiplin alanlarında neler yapabildiği ve gereksinimlerinin neler olduğu hakkında bilgi vermediği, sadece belirli bir yetersizlikten etkilendiğini belirlediği için, yetersizlikten etkilenmiş öğrenciler için yerleştirme seçeneği de, sadece ayrı eğitim ortamları (özel eğitim kurumları) olmaktadır. Bu nedenle tıp modeli, öğrencinin birlikte eğitim ortamına yerleştirilmesine hizmet etmemektedir Eğitsel Değerlendirmeye Göre Eğitim Ortamına Yerleştirme Tanılama, sadece bireyleri yetersizliklerini onaylama ve sınıflama için değil, toplumsal normların gerektirdiği davranışları kazanmalarına hizmet edecek düzenlemelere yer verebilmek için yapılmalıdır (Özyürek, 2004). Bunun için, eğitsel değerlendirmeye yer vererek, özrünün değerlendirilmesi gerekmektedir. Eğitsel değerlendirme, çocuğun yaşına uygun olarak toplumsal normların betimlendiği programın amaçlarını, çocuğun hangi ölçüde gerçekleştirdiğini ve bu amaçlar doğrultusunda gereksinimlerini belirlemek için yapılan değerlendirmedir (Özyürek, 2004). Eğitsel değerlendirme modeli, öğrencilerin gelişim ve becerilerindeki sınırlılığın öğrenci dışındaki etkenlerden kaynaklandığı düşüncesine dayanmaktadır (Snell, 1983; Özyürek, 1985). Eğitsel değerlendirme, öğrencilerin öğrenmelerini, özrünün belirlediği sayıltısından yola çıkmaktadır. Bu yönüyle eğitsel değerlendirme modeli, eğitim ve öğretimin planlanması ve eğitsel düzenleme çalışmalarına yer verilmesine hizmet edebilir (Özyürek, 1985; Varol, 1992). Eğitsel değerlendirme, öğrencinin şu an neler yapabildiğini ve bundan sonra nelere gereksinimi olduğunu belirlemeye hizmet eder. Öğrencinin nelere gereksinimi olduğu, nasıl bir eğitim ortamında bu gereksinimlerin en etkili biçimde karşılanabileceğini de gösterir. Bunun sonucu olarak, öğrencinin yerleştirilebileceği eğitim ortamı sadece özel eğitim okulları olmayabilir. Eğitsel değerlendirme sonucuna göre gerekli destek hizmetler sağlanarak, akranlarıyla birlikte normal sınıflarda da eğitim görebilir.

3 573 sayılı K.H.K. nin 5. maddesinde tanılama, değerlendirme, yerleştirme, Her aşamadaki tanılamada bireyin eğitsel performans düzeyi belirlenir, gelişim alanlarındaki özellikleri değerlendirilir ve bu değerlendirme sonuçları dikkate alınarak eğitim amaçları ve hizmetleri planlanır, en uygun eğitim ortamına yerleştirilmesine karar verilir. ifadesi yer almaktadır (23937 S.R.G.). 573 sayılı K.H.K. deki tanılama süreci, tıp modeli basamaklarına ek olarak, eğitsel değerlendirmeye de yer vermektedir. Eğitsel değerlendirme ile, bireyin gelişim ve disiplin alanlarında yapabildikleri belirlenir. Bunun sonucu olarak, tüm özel eğitim kurumlarındaki ve diğer kurumlardaki yetersizlikten etkilenmiş bireylere Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları hazırlanabilecek, yetersizlikten etkilenmiş öğrenciler için eğitim ortamları ve verilen destek hizmetler çeşitlenebilecektir (Özyürek, 2004). Eğitsel değerlendirme yapılmasını gerektiren 573 sayılı K.H.K. ye göre yerleştirme yapıldığında, bireyin gelişim ve disiplin alanlarında yapabildiklerine bakarak, mevcut programlardan en uygun olanına yerleştirme mümkün olabilecektir. Bu da, bireylerin en az kısıtlayıcı ortam özelliği gösteren ayrı ve birlikte eğitim ortamlarına yerleştirilmesine imkan verecektir. Böylece yetersizlikten etkilenmiş bireyler için eğitim ortamları çeşitlenebilecek, eğitimin kalitesi yükselecek ve eşit eğitim fırsatlarından yararlanabilme olanağı doğacaktır. Yetersizlikten etkilenmiş öğrenciler özel eğitim okulları kadar, performansları doğrultusunda normal sınıflara da yerleştirilebilecek ve normal sınıflardaki yetersizlikten etkilenmiş bireyler için kaynak oda, gezici öğretmenlik ve danışmanlık hizmetleri uygulamalarına yer verilebilecektir (Timuçin, 2000). Aynı zamanda, yetersizlikten etkilenmiş her birey için hangi eğitim amaçları konulacağı ve nasıl bir program oluşturulacağı da belirlenebilecektir (Özyürek, 1997) Ülkemizde Görme Yetersizliğinden Etkilenmiş Öğrencilerin Eğitim Ortamlarına Yerleştirilme Süreci Görme yetersizliğinden etkilenmiş bireylerin özel eğitim hizmetlerinden yararlanabilmesi için önce tanılanmaları gerekmektedir. Ülkemizde, tüm çocuklar için eğitim zorunlu olmasına rağmen, yetersizlikten etkilenmiş çocukların özel eğitim hizmetlerinden yararlanabilmeleri, yetersizliklerinin onaylanmasına bağlıdır (Özyürek, 2004). Çocukların yetersizlikleri onaylandıktan sonra, yetersizliklerine göre açılan okullarda özel eğitim hizmetleri alırlar. Görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilerin, hangi eğitim ortamında

4 (ayrı yada birlikte eğitim ortamı) eğitim alacağını belirleyen, tanılama sürecinin nasıl olduğudur. Ülkemizde, görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilerin eğitim ortamına yerleştirilmeleri sürecinde, göremediği ailesi tarafından evde fark edilen çocuk, önce doktora götürülmektedir. Doktor tarafından tüm müdahalelere yer verildikten sonra, hala görmesinden yararlanamadığına dair doktor raporu olan çocuk okul çağına geldiğinde, ailesi görme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklar için var olan ayrı eğitim kurumlarına (özel eğitim okulları-körler okullarına) başvurmaktadır. Bu okullara yerleştirmelerinin yapılabilmesi için okul tarafından aile, İl yada İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri ne dilekçeyle başvurmaları için yönlendirilmektedir. İl yada ilçe Milli Eğitim Müdürlüğü, aileyi çocuğun değerlendirilmesi için R.A.M. lerine gönderir. R.A.M. tarafından hazırlanan çocuğun yetersizliğini, yetersizlik derecesini, yetersizliğine ek başka bir yetersizliği olup olmadığını, sosyal, ekonomik, aile, ruh ve uyum durumlarını, bu çocukların hangi eğitim kurumundan faydalanması gerektiğini belirten rapor, İl yada İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü ndeki özel eğitim şube müdürlüğüne gönderilir. Burada Özel Eğitim Hizmetler Kurulu tarafından raporlar incelendikten sonra, çocuğun yetersizliğine uygun ayrı eğitim ortamına yerleştirilmesi onaylanır. Ancak bazı öğrencilerin göremediği, devam ettiği birlikte eğitim ortamında (gören çocukların devam ettiği okulda) fark edilir. Bu durumda aile uyarılarak, çocuk doktora ve incelenmek üzere R.A.M. ne gönderilir. R.A.M. ce hazırlanan rapor İl yada İlçe Milli Eğitim Müdürlüğündeki özel eğitim şube müdürlüğüne gönderilir. Burada Özel Eğitim Hizmetler Kurulu tarafından incelendiğinde, eğer durumu uygun değilse (görerek çevrede hareket edemiyor, görerek okuyup yazamıyorsa) ayrı eğitim kurumuna (özel eğitim okulu-körler okuluna) yerleştirmesinin yapılması yönünde karar alınır. Eğer çocuğun durumu uygunsa (görerek çevrede hareket edebiliyor, görerek okuyup yazabiliyorsa) bulunduğu birlikte eğitim ortamında kalması yönünde karar alınır. Bu çocuklar kaynaştırmaya kayıtlı olarak öğrenimlerini sürdürürler. Her iki yerleştirme durumunda da R.A.M. nde, öğrencilerin eğitsel değerlendirilmelerine (gelişim ve disiplin alanlarında neler yapabildiklerine) yer verilmemektedir. Çünkü yukarıda bahsedilen yerleştirme süreci, öğrencinin özrünü değil yetersizliğini değerlendirmeye yönelik bir değerlendirme sürecidir. Bu süreç içerisine eğitsel

5 değerlendirme süreci eklenmeli ve eğitsel değerlendirme yapabilecek özel eğitim öğretmenleri bu süreçte görevlendirilmelidir. Görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilerin, görmenin yol açtığı sınırlılıkları dikkate alınarak, ölçüt bağımlı ölçü araçları ve gözlemlerle performanslarını belirlemeye yönelik bir değerlendirme yapılmamakta olduğu, öğrenci dosyalarındaki bilgilerden anlaşılmaktadır. Eğitsel bir değerlendirmeye yer verilmeden, öğrencinin ek destek hizmete ihtiyacı olmayacaksa, akranları gibi görerek hareket edebiliyorsa, göremediği için ek araçgerece gereksinim duymuyorsa (öğretmeni ve eğitiminde sorumlu yetkilileri ek işe koşmayacaksa) öğrencilerin kaynaştırmaya kayıtlı olmasına karar verilmektedir. Kaynaştırmaya kayıtlı olma olarak adlandırılan bu durumda, görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrenciler, aslında, hiçbir önlem ve uyarlama yapılmadan normal ilköğretim yada ortaöğretim kurumuna kayıtlıdırlar. Çünkü, bu öğrencilere uzman personel ve araç-gereç desteği sağlanmamaktadır. Bu da gösteriyor ki, eğitsel değerlendirme süreçlerine göre değil, tıbbi değerlendirme süreçlerine göre yerleştirme yapılmaktadır. Yerleştirme, öğrencinin yetersizliğinin türü ve derecesine göre yapılmaktadır. Bazı durumlarda çocuk görerek çevrede hareket edemediği, görerek okuyup yazamadığı, okuyup yazabildiği başka bir araca sahip olamadığı, dersleri dinleyerek takip ettiği halde, ailenin ısrarı ve öğretmenin gönüllü olmasına bağlı olarak birlikte eğitim ortamında kalmaktadır. Ancak, bu durumlarda da, çocuklara ek destek hizmet sağlanmamaktadır. İlköğretimden sonra orta öğretimde, görme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklar için ayrı eğitim ortamları bulunmamaktadır. Bu durumda çocuklar, aileleri tarafından birlikte eğitim ortamlarına yerleştirilmektedirler. Birlikte eğitim ortamına yerleştirilmiş bu öğrencilere de, ek destek hizmet sağlanmamaktadır. Ortamları Ülkemizde Görme Yetersizliğinden Etkilenmiş Çocuklar İçin Eğitim Bu bölümde ülkemizde görme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklar için var olan ayrı ve birlikte eğitim ortamları ile 573 sayılı K.H.K. ye göre var olması gereken eğitim ortamlarına yer verilecektir.

6 Yatılı Okullar Dünyada olduğu gibi, ülkemizde de görme yetersizliğinden etkilenen çocuklar için ilk eğitim ortamları yatılı özel eğitim okullarıdır. İlk olarak 1951 de, Ankara da Mitat Enç Görme Engelliler okulu kurulmuştur (Enç, 1972; Çağlar, 1982; Subaşıoğlu, 2001). Daha sonra başka illerde de, görme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklar için yatılı özel eğitim okulu açılmıştır. Ülkemizde, halen görme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklar için 15 yatılı özel eğitim ilköğretim okulu bulunmaktadır. Görme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklar, zorunlu eğitimlerini bu yatılı özel eğitim okullarında sürdürmektedirler. Yatma, beslenme, bakım ve eğitim hizmetleri devlet tarafından ücretsiz olarak karşılanmaktadır. Aynı zamanda, temel giyecek gereksinimleri da ücretsiz olarak karşılanmaktadır. Bu okullar, görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilere yatılı ve gündüzlü olarak hizmet vermektedirler. Gündüzlü öğrenciler yatılı okula kayıtlı olmakla birlikte, ders saatinde okula gelmekte, ders saati bitiminde okuldan ayrılmaktadır. Gündüzlü öğrenciler için, eğitim hizmetleri dışındaki hizmetleri aile karşılamaktadır. Yatılı okullar, okul tarafından düzenlenen geziler hariç taşıma hizmeti vermemektedirler. Yatılı okullarda, normal eğitim programlarına paralel olarak hazırlanmış olan Körler İlkokulu Öğretim Programı izlenmektedir. Yatılı okullara yerleştirilen öğrenciler, görme durumları ve sahip oldukları beceriler bakımından birbirlerinden farklıdırlar. Bu nedenle, farklı görme düzeyine ve farklı becerilere sahip öğrenciler bu okullarda aynı sınıflarda öğrenim görmektedirler. Ancak, 1998 yılından başlayarak, Ankara da Mitat Enç Görme Engelliler İlköğretim Okulu nda az gören öğrencilerin de eğitimine başlanmıştır. Bu öğrenciler de bu sınıflara yerleştirilirken, işlevsel görme değerlendirmesine yer verilmemektedir. Doktor tarafından görme keskinliği 20/70 ile 20/200 arasında olan, görme kalıntısını birincil duyu olarak kullandığı belirlenen öğrenciler, az gören sınıflarına kayıt edilmektedir. Doktor raporuyla az gören sınıflarına kaydedilen öğrencilerin görme durumları ve yapabildikleri beceriler birbirlerinden farklıdır. Bu sınıflarda az gören öğrenciler, normal yazı ile okuma ve yazma öğrenmektedirler. Okuma çalışmaları için, bir derslikte kapalı devre televizyon sistemi kurulmuştur. Bu derslik, dönüşümlü olarak tüm sınıflarca kullanılmaktadır. Aynı zamanda, bu öğrenciler, yazma

7 çalışmalarında çizgileri koyu çizilmiş defterler kullanmaktadırlar. Az görenler sınıflarında, beyaz tahta ile koyu renkli kalemlerde öğretim çalışmalarında kullanılmaktadır Özel Sınıflar Özel sınıflar, normal okul bünyesinde bulunan, özel araç-gereçlerle (Braille daktilo, Braille tablet vb.) donatılmış ve bir özel eğitim öğretmeni tarafından, görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilere eğitim verilen eğitim ortamlarıdır. Özel sınıflara kaydedilen öğrenci sayısı sınırlıdır. Halen ülkemizde, Antalya ve Kayseri de olmak üzere iki özel sınıf düzenlemesi bulunmaktadır. Özel sınıflara yerleştirilen öğrenciler, görme durumları ve sahip oldukları beceriler bakımından birbirlerinden farklıdırlar. Bu sınıflarda normal eğitim programlarına paralel olarak hazırlanmış olan Körler İlkokulu Öğretim Programı izlenmektedir Normal Sınıflar Görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilerin, akranlarıyla birlikte hiçbir özel eğitim hizmetini özel eğitim personelinden almadan eğitim gördüğü eğitim ortamlarıdır. Ülkemizde, normal sınıflara yerleştirilmiş görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrenciler bulunmaktadır. Bu öğrenciler, tüm eğitim hizmetlerini normal sınıf öğretmenlerinden almaktadırlar. Bu öğrenciler, bu okullara iki şekilde kaydedilmişlerdir; birincisi, ailesi tarafından normal sınıfa kaydettirilmiş, fakat aile yada okul tarafından akranları kadar göremediği fark edilmiş çocuklar, okulların rehberlik servislerince Rehberlik Araştırma Merkezleri ne gönderilmektedir. RAM de tıbbi değerlendirmeler yapılarak, görme yetersizliğinden başka yetersizliği olmadığı belirlenen bu öğrencilerin, bulundukları okulda normal sınıflarda kaynaştırma eğitimi ortamına kayıt edilmesi önerilmektedir. Bu öneri, İl Milli Eğitiminde bulunan Özel Hizmetler Kurulu tarafından onaylanarak, öğrenci bulunduğu okulda kaynaştırma eğitim ortamına kayıtlı olarak öğrenimine devam etmektedir. Ancak, bu şekilde kaydedilmiş çocuklara, hiçbir destek hizmet sağlanmamakta ve okulun izlediği normal İlköğretim Programı bu çocuklara da uygulanmaktadır Görme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklar ikinci olarak normal okullara şu şekilde kaydedilmektedirler; aile, çocuklarını normal okula kayıt ettirmektedir. Okulda, öğrencinin göremediği fark edildikten sonra, öğrenci ailesi tarafından doktora götürülmektedir. Ancak

8 öğrenci okulun rehberlik servisince, R.A.M. ne sevk edilmemektedir yada sınıf öğretmeni tarafından göremiyor diye aileye, başka bir okula götürmesi söylenmemektedir. Bu durumda, öğrenci normal okula kayıtlı olmaya devam etmektedir. Ancak, bu durumdaki öğrenciler de destek hizmet alamamakta ve okulun izlediği normal İlköğretim Programı bu çocuklara da uygulanmaktadır Görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrenciler, lise eğitimi çağına geldiklerinde yerleştirilebilecekleri ayrı eğitim ortamları bulunmamaktadır. Bu nedenle, öğretimine devam edecek görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrenciler ya semtlerindeki liselere kayıt olmaktadırlar yada yatılı olarak hizmet veren normal liselere kayıt olmaktadırlar. Bu eğitim ortamları, gören öğrencilere hizmet veren, aynı zaman kayıt olmak için başvuran yetersizlikten etkilenmiş bireylere de hizmet veren eğitim kurumlarıdır. Bu şekilde eğitim ortamına kayıt olmuş öğrencilere, hiçbir destek hizmet sağlanmamakta ve okulun izlediği normal Orta Öğretim Programları bu çocuklara da uygulanmaktadır Görüldüğü gibi, ülkemizde görme yetersizliğinden etkilenmiş çocukların eğitimi için var olan eğitim ortamları yatılı okullar, özel sınıflar ve normal sınıflardır. Ancak 573 sayılı K.H.K. ye göre eğitsel değerlendirmeye yer vererek yerleştirme yapıldığında, eğitim ortamlarının çeşitlenmesi gerekmektedir. Birlikte eğitim ortamına yerleştirilen öğrencilere destek hizmetin sağlandığı eğitim ortamı düzenlemeleri düşünülmelidir. Bu eğitim ortamlarının neler olması gerektiğine 573 sayılı K.H.K. de yer verilmiştir Sayılı K.H.K ye göre Görme Yetersizliğinden Etkilenmiş Öğrenciler İçin Var Olması Gereken Eğitim Ortamları 573 Sayılı K.H.K. ye göre, görme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklar için...her tür ve kademede, gündüzlü ve/veya yatılı özel eğitim kurumları açılması esastır (Madde 33). Madde 12 de de Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitimleri, hazırlanan bireysel eğitim planları doğrultusunda akranları ile birlikte her tür ve kademedeki okul ve kurumlarda uygun yöntem ve teknikler kullanılarak sürdürülür kararı yer almaktadır (M.E.B. 2000). Ayrıca 573 sayılı K.H.K. madde 5 ile yetersizlikten etkilenmiş bireylerin eğitsel performansları belirlenip, gelişim alanlarındaki özelliklerine göre en uygun eğitim ortamına yerleştirilmesini ön görür. Bu maddeye göre, yetersizlikten etkilenmiş bireyler eğitsel

9 değerlendirmeleri sonucuna göre, eğer uygunsa normal sınıflarda kaynaştırma ortamında da eğitim görebilirler. Madde 67 ise, yapılacak kaynaştırma uygulamalarını özel eğitim gerektiren bireylerin, yetersizliği olmayan akranlarıyla birlikte eğitim ve öğretimlerini resmi ve özel kurumlarda, destek eğitim hizmetlerinin sağlandığı özel eğitim uygulamaları olarak tanımlamaktadır. Kaynaştırma uygulamalarında yapılacak destek hizmetler madde 69 a da kaynak oda ve binanın yetersizliğe göre düzenlenmesi, madde 69 b de Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları ile eğitimin desteklenmesi esasları yer alır (M.E.B. 2000). 573 sayılı K.H.K. kaynaştırma uygulamalarında iki tür düzenlemeden söz eder; tam zamanlı kaynaştırma ve yarı zamanlı kaynaştırma. Tam zamanlı kaynaştırma uygulamasında (Madde 70a), görme yetersizlikten etkilenmiş öğrenci engelli olmayan akranlarıyla aynı sınıfa kayıtlıdır. Görme yetersizliğine uygun olarak araç gereç ve öğretim materyalleri ile destek hizmetler sağlanır. Yarı zamanlı kaynaştırma uygulamasında (Madde 71a), kaynaştırma uygulaması yapılan normal sınıflara yada özel eğitim sınıflarına devam eden öğrencilerin kaynak oda, rehberlik araştırma merkezi ile özel eğitim kurumundan destek eğitim alması gerekmektedir (M.E.B. 2000) Görüldüğü gibi 573 sayılı K.H.K., görme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklar için kaynaştırma eğitim ortamlarından söz ederken, aynı zamanda destek hizmetlerin, uzman personelin ve özel araç-gereçlerin sağlanması gerektiğine de değinir. Bu destek hizmetlerin, kaynak oda düzenlenmesi ile sağlanmasının yanı sıra, gezerek eğitim veren öğretmenlerin destek hizmet vermekte kaynaştırma uygulamalarında görev ve sorumlulukları (Madde 72 b) olduğunu da belirtir (M.E.B. 2000). Ancak, bu tür kaynaştırma uygulamalarına yer verilmesi için öğretmen atamaları yeni başlamıştır ve bu uygulamaların nasıl yapılacağı tam olarak bilinmemektedir. Gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmenin görevlerinin neler olduğu 573 sayılı K.H.K. de açıklanmıştır Sayılı K.H.K. ye göre Gezerek Özel Eğitim Görevi Verilen Öğretmenin Görevleri 573 sayılı K.H.K. (M.E.B. 2000) de, gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmen olarak, özel eğitim ve kaynaştırma uygulaması yapılan kurumlarda, özel eğitim kurumlarında

10 çalışabilecek öğretmen niteliklerini taşıyanların görevlendirileceği belirtilmektedir (Madde 55). Gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmenin görevleri şöyle belirtilmiştir; a. Kurumun olanaklarına ve bireyin gereksinimlerine göre hazırlanan destek eğitim planları doğrultusunda, kaynaştırma uygulamaları yapılan kurumlar ile özel eğitim kurumlarında bireysel eğitim planını uygular, b. Değerlendirme ölçeklerinin hazırlanmasında, bireyselleştirilmiş eğitim programları geliştirme birimi ile işbirliği içinde çalışır, c. Gerektiğinde bireye, aileye, öğretmene ve kuruma danışmanlık yapar, d. Özel eğitim hizmetleri kurulunun planlaması dahilinde, evde eğitim hizmetlerini yürütür (M.E.B. 2000). 573 sayılı K.H.K. de, görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilerin ve diğer yetersizliklerden etkilenmiş öğrencilerin eğitsel değerlendirmelerinin yapılarak, bireyselleştirilmiş eğitim programlarının hazırlanması, hazırlanan bireyselleştirilmiş eğitim programları doğrultusunda eğitim ortamına yerleştirilmesi, kaynaştırma uygulamalarında bireyselleştirilmiş eğitim programlarının geliştirilmesi ve uygulanmasında gezerek özel eğitim yapacak öğretmenlerin görevlendirileceği ve bu öğretmenlerin görevleri belirtilmiştir. Ancak, henüz hayata tam anlamıyla geçirilememiş bu uygulamaların, nasıl yapılacağının tam olarak bilinmediği izlenimi edinilmektedir En Az Kısıtlayıcı Eğitim Ortamı En az kısıtlayıcı ortam kavramının temelini, kaynaştırma ve bütünleştirme kavramları oluşturmaktadır. En az kısıtlayıcı ortam, engelli çocukların mümkün olduğunca engelli olmayan akranlarıyla eğitim almasıdır (Salend, 1998). En az kısıtlayıcı ortama yerleştirme kararı, öğrencinin yetersizliğini dikkate almadan, öğrencinin eğitsel gereksinimlerine dayalı olarak alınan bir karardır. En az kısıtlayıcı eğitim ortamı, çocuğun en yüksek düzeyde amaçları gerçekleştirmesi ve uygun destek hizmetleri alması için, çeşitli biçimlerde gerçekleşebilir. En az kısıtlayıcı eğitim ortamı, kaynaştırma terimiyle karıştırılmamalıdır (Özyürek, 2004). Kaynaştırma, yetersizlikten etkilenmiş öğrencilerin normal sınıfa kayıt edilip, öğreniminin büyük bir bölümünü bu sınıfta aldığı, aynı zamanda özel eğitim personelinden

11 gerektiğinde destek hizmet aldığı eğitim ortamlarıdır. En az kısıtlayıcı eğitim ortamı ise, öğrencinin akranlarıyla en fazla birlikte eğitim aldığı, ancak daha fazla amaç gerçekleştirdiği ve en uygun destek hizmetleri alabildiği eğitim ortamı olmalıdır (Burns, 2001). Bazı öğrenciler için en az kısıtlayıcı eğitim ortamı, yatılı okul olabilir. Yetersizlikten ağır düzeyde etkilenmiş bir öğrenci için, belki de en fazla amaç gerçekleştireceği eğitim ortamı yatılı okul olacaktır. Bazı öğrenciler için ise normal okulda okuyabilecek kadar becerilere sahip olduğu için en az kısıtlayıcı eğitim ortamı, destek hizmetlerinde sağlandığı normal sınıf olabilir. Ancak, ayrı eğitim ortamı olan yatılı okuldan, birlikte eğitim ortamına doğru geçiş olmalıdır (bkz. Tablo 2). Bu da, öğrencinin becerileri geliştikçe ve yapabildikleri arttıkça, en az kısıtlayıcı ortamın da değişmesi gerektiğinden kaynaklanmaktadır (Salend, 1998; Burns, 2001). En az kısıtlayıcı eğitim ortamı düşünüldüğünde; normal sınıflara yerleştirilmiş yetersizlikten etkilenmiş öğrencilerin, özel eğitim danışmanlığı, gezici öğretmen yada kaynak oda programlarının birinden destek hizmet alarak eğitilmeleri önerilir (Özyürek, 2004). Destek hizmeti sağlayacak özel eğitim danışmanı, gezici öğretmen yada kaynak oda öğretmeni özel eğitim öğretmeni olmalıdır Dünyada Eğitsel Değerlendirmeye Dayalı Eğitim Ortamları Dünyada görme yetersizlikten etkilenmiş çocuklar için var olan eğitim ortamlarına bakıldığında, normal öğrencilerle birlikte eğitim aldıkları birlikte eğitim ortamları ve normallerden ayrı eğitim aldıkları ayrı eğitim ortamları düzenlemeleri görülmektedir. Birlikte ve ayrı eğitim ortamları, birlikte eğitimden ayrı eğitime doğru sıralandığında bir ucunda özel önlemlerin alındığı normal sınıf ortamı diğer ucunda ise yatılı okul yada öğrencinin evinde verilen eğitim hizmetleri düzenlemesi bulunmaktadır (Özyürek, 1985; Stephens, Blackhurst, Maglıocca, 1988; Salend 1998; Burns, 2001; Özyürek, 2004). Buna göre, yetersizlikten etkilenmiş bireyler için var olan eğitim ortamları 7 düzeye ayrılmakta ve huni modeline göre sıralanmaktadır (Şekil-1). Şekilde görülen huninin en tepesinde, yani dar kısmında, ayrı eğitim ortamı yer almaktadır. Huninin tabanında ise, yani geniş kısmında, birlikte eğitim ortamı yer almaktadır. Tabandan huninin tepesine doğru düzey düzey gidildiğinde, birlikte eğitim ortamlarından ayrı eğitim ortamlarına geçiş olduğu gözlenmektedir. Huninin tepesinden, tabanına doğru inildikçe, eğitim ortamlarının en çok

12 kısıtlayıcı ortamdan, en az kısıtlayıcı ortama doğru sıralandığı görülmektedir. Huni genişledikçe, birlikte eğitim ortamlarına doğru geçildiği görülmektedir. Bunun anlamı, yetersizlikten etkilenmiş öğrencilerin, yapılan eğitsel değerlendirmelerine göre yerleştirilmelerinde, birlikte eğitim ortamlarının daha çok düşünülmesi gerektiğidir. Aynı zamanda ayrı eğitim ortamları daha dar kısımda yer almaktadır ki, yerleştirmede daha az tercih edilmesi gerektiğindendir. Huninin tepesinden tabanına doğru bir ok çizildiğinde, bu ok hızla ve en kısa zamanda geçiş yapılması gereken yönü göstermektedir. Yani yatılı okula yerleştirilmiş bir öğrenci, gerekli becerilerle donatıldıktan sonra, yapılacak yeni değerlendirmeler sonucunda, birlikte eğitim ortamlarına geçirilmeli ve öğrenimine bu eğitim ortamında devam etmelidir.

13 Sadece zorunlu durumlarda geçiş olmalı Öğrenci sayısı az olmalı YATILI OKUL Düzey 8: Öğrencin 24 saat yoğun olarak özel hizmetler ve eğitim program aldığı ayrı eğitim ortamı En fazla kısıtlayıcı E.O. En fazla sınırlandırıcı ortam En az kısıtlayıcı E.O. GÜNDÜZLÜ ÖZEL OKUL Düzey 7: Öğrencinin normal okuldan ayrı, özel araç-gereçler sağlanarak, özel hizmet ve eğitim programı aldığı ayrı eğitim ortamı TAM ZAMANLI ÖZEL SINIF Düzey 6: Öğrencinin eğitim programını, normal okul bünyesindeki özel sınıfta, özel eğitim öğretmeninden aldığı ayrı eğitim ortamı YARI ZAMANLI ÖZEL SINIF Düzey 5: Öğrencinin eğitim programını özel sınıf öğretmeninden aldığı, bazı dersler için normal sınıfa gittiği ayrı eğitim ortamıdır yada özel sınıfta sağlanan programa katıldığı birlikte eğitim ortamı KAYNAK ODA Düzey 4: Öğrencinin eğitim programını normal sınıf öğretmeninden aldığı,bazı dersler için kaynak odada özel eğitim öğretmeni tarafından destek hizmet ve öğretimin sağlandığı birlikte eğitim ortamı GEZİCİ ÖĞRETMEN Düzey 3: Öğrencinin eğitim programını normal sınıf öğretmeninden aldığı, gezici öğretmen tarafından destek hizmet ve öğretimin sağlandığı birlikte eğitim ortamı ÖZEL EĞİTİM DANIŞMANLIĞI Düzey 2: Öğrencinin eğitim programını normal sınıf öğretmeninden aldığı aynı zamanda özel eğitim uzmanı tarafından sınıf öğretmenine danışmanlık hizmeti verildiği birlikte eğitim ortamı NORMAL SINIF Düzey 1: Öğrencinin eğitim programını normal sınıf öğretmeninden aldığı birlikte eğitim ortamı Öğrenci sayısı fazla olmalı ŞEKİL-1: Dünyada yetersizlikten etkilenmiş öğrenciler için var olan eğitim ortamları (Salend 1998). Düzey 8 de yatılı okullar bulunmaktadır; görme engelli çocuklar için ilk eğitim ortamları yatılı okullardır. Yatılı okul modeli en eski ve en geniş kapsamlı hizmet dağıtım modelidir. Yatılı okulların sağladığı hizmetler şunları kapsamaktadır; sınıf içi öğretim çalışmaları, araç-gereçler, öğretim materyalleri, işlevsel görme öğretmenleri, bağımsız hareket ve yönelim uzmanları, konuşma terapisti, uğraşı terapisti, fizyoterapist, yatacak yer, yemek ve

14 bakım hizmetleri, okul içerisinde ve topluma açık mekanlarda dinlenme ve eğlenme hizmetleri, sağlık hizmetleri, yapılacak geziler için taşıma, ev-okul arası taşımacılık, araç ve gereçlerin tamiri ve bakımı için servis hizmetleri ve idari hizmetler. Eyalet yasalarına göre okulda eğitim, bakım, kalma ve taşıma gibi hizmetler ücretsiz olarak verilmektedir (Salend, 1998; Lewis ve Doorlag, 1999; Smith ve diğerleri, 2001; Wood, 2001). 24 saat bakım, iyi eğitilmiş personel ve iyi yapılandırılmış bir eğitim hizmeti sağlama, çocukların gereksinimlerinin karşılanması için zorunludur. Tüm bunlar göstermektedir ki bu model en pahalı eğitim hizmeti dağıtım modelidir (Özyürek, 1983; Özyürek, 1985; Bullock, 1991). Aynı zamanda, çocukların engelli olmayan akranlarıyla iletişimini azaltır ve çocukları aile çevresinden uzaklaştırır. Düzey 7 de, gündüzlü özel okullar bulunmaktadır. Gündüzlü özel okul, görme engelliler için yetiştirilmiş uzman personel ve özel araç-gereçlerin ve program düzenlemelerinin bulunduğu ve ev-okul arası ulaşımın sağlandığı ayrı eğitim ortamlarıdır (Özyürek, 1983; Özyürek, 1985). Özel okullar, yatılı okulların sağladığı yatacak yer sağlanması hizmeti dışındaki tüm hizmetleri görme engelli öğrencilere sağlamaktadır. Öğrenciler, aile çevrelerinden ayrılmamakla birlikte, engelli olmayan akranlarıyla birlikte olma zamanları yok denecek kadar azdır (Salend, 1998; Lewis ve Doorlag, 1999; Smith ve diğerleri, 2001; Wood, 2001). Düzey 6 da, tam zamanlı özel sınıflar bulunmaktadır. Özel sınıflar, normal okul bünyesinde bulunan, özel araç-gereçlerle donatılmış ve bir özel eğitim öğretmeni tarafından eğitim verilen eğitim ortamlarıdır. Öğrenci, tüm eğitim programını bu sınıfta aldığı için, kaynak oda düzenlemesinden farklılaşır. Gören akranlarıyla koridorlarda, kantinde ve bahçede iletişimde bulunur (Salend, 1998). Düzey 5 de, yarı zamanlı özel sınıf uygulamasını içerir (Bullock, 1991; Stephens ve diğerleri, 1988). Yarı zamanlı özel sınıfa kayıtlı olan öğrenci, bazı dersleri özel sınıfta alırken, bazı dersler için normal sınıfa gitmektedir (Özyürek, 1983; Özyürek, 1985; Salend, 1998). Özel sınıf, görme engelli öğrenciler için özel araç gereçlerle donatılmıştır ve bir özel eğitim öğretmeni bulunmaktadır. Özel eğitim öğretmeni, görme engelli öğrencilerle çalışmakla birlikte, okul personeli ve sınıf öğretmenlerine de danışmanlık hizmetleri vermektedir. Bu eğitim ortamı küçük grupla öğretim yapma fırsatı tanımakla beraber, görme engelli çocukların akranlarıyla daha fazla iletişimde bulunmalarına da fırsat verir (Hollbrook, Koening, 2000).