* * *Ör. Gör., Ankara Üniversitesi, Türkçe ve Yabancı Dil Uygulama ve Aratırma Merkezi-TÖMER, Taksim/Beyolu-STANBUL,

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 8 Sayı: 38 Volume: 8 Issue: 38 Haziran 015 June Issn: TÜRKÇE SÖZLÜ SÖYLEMDE KESN, KESNLKLE VE MUTLAKA KPLK BELRTEÇLERNN DLBLGSEL SIKLIK VE KULLANIMI * THE FREQUENCY AND USAGE OF THE MODAL ADVERBS KESN, KESNLKLE AND MUTLAKA IN TURKISH SPOKEN DISCOURSE Duygu AK BAOUL ** Cansu AKSU * * * Öz Aratırmada Söylem Dilbilgisi Yaklaımı çerçevesinde yarı planlanmı Türkçe sözlü söylemde var olan kesin, kesinlikle ve mutlakakiplik belirteçlerinin balam içi dilbilgisel sıklık ve kullanımlarının belirlenmesi amaçlanmıtır. Bu amaç dorultusunda ulusal kanallardaki salık, politik, güncel sohbet ve kültür-sanat konulu yayınlardan kaydedilen 15 saatlik veriler yazıya aktarılarak bir bütünce oluturulmutur. Çalıma verileri bütünce temelli söylem çözümlemesi yöntemiyle, Balam çinde Anahtar Sözcük Arama (BAS-TR) programı kullanılarak çözümlenmi, çözümleme sonucunda belirteçlerin kullanıldıı balamlar aratırmanın örneklemi olarak seçilmitir. Çalımanın bulgular bölümünde ise söz konusu belirteçlerin dier dilbilgisel yapılarla kullanım sıklıı ve anlamları belirlenerek tablolatırılmı, ayrıca bu anlam ve kullanımlar belirlenirken ana dili konuurlarının söylemlerinde; söylem çerçeveleri (balam, yer, zaman, katılımcıların özellikleri ve iletiim konusu) dikkate alınmı ve bu belirlemelerin nasıl yapıldıına dair örneklere yer verilmitir. Aratırmada daha önceki çalımalardan farklı olarak kesin, kesinlikle ve mutlakakiplik belirteçlerinin sık kullanıldıı biçimler ve bu biçimlerle bildirdikleri anlamlar, tümce tabanlı deil; balamları içinde açıklanmı, tablolardaki dilbilgisel veriler bu biçimde elde edilmitir. Tartıma ve sonuç bölümlerinde ise ulaılan sonuçlar, alanyazında hedef belirteçlere yönelik yapılmı olan aratırmalarla kıyaslanmıtır. Aratırmanın Türkçenin hem ana dili olarak hem de yabancı dil olarak öretimine katkı salayacaı düünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Türkçe Sözlü Söylem, Söylem Dilbilgisi, Kiplik Belirteçleri, Bütünce, Sıklık. Abstract The aim of this study is to determine the grammatical frequency and usage of the modal adverbs kesin, kesinlikle and mutlaka that appear in semi-planned Turkish spoken discourse within discourse grammatical approach. In accordance with this purpose, a corpus is created by transcribing data about health, politic, current affairs, cultureart which last for 15 hours. The data of the study is analyzed by using corpus based discourse analysis, by the aid of Keyword In-Context - KWIC software. In the findings part of the study, the usage frequencies and the meanings of the mentioned adverbs with other grammatical structures are determined and tabulated by heading away from the examples chosen from the corpus and in addition, while determining these meanings and usages consideration is being given according to framework of discourse (context, place, time, properties of the participants and communication subject) of the native speakers. There are examples in the study about how these determinations are made. The results and the conclusion of the study are compared to the other studies aimed at modal adverbs in discussion and conclusion parts of the paper. It is expected that the research will contribute to teaching Turkish both as mother language and as foreign language. Keywords: Turkish Spoken Discourse, Discourse Grammar, Modal Adverbs, Corpus, Frequency. 1. Giri Kocaman (198)'a göre kiplik, bir eylem ulamı olan çekim biçimbirimleriyle, kiplik belirteçleri ile ve kiplik yüklemleriyle ifade edilmektedir ve bu biçimbirimlerle kiplik belirteçleri söylemle açıklanabilir. Alanyazında daha önce yapılan aratırmalarda mutlaka ve kesinlikle belirteçlerinin Türkçede güven kipliinin derecelerini ifade etmek için kullanıldıı söylenmitir. Bu güven,konuurun bilgi veya inancına dayanabilir. Bu anlamda mutlaka konuanın bir olay, olgu ya da durumu bildiren gerçeklere dayanarak söylediini, kesinlikle ise, söylediklerinin öyle olduuna inandıını belirtir (Ruhi, Zeyrek, Osam, 1997: 107). Kesinlikle ve mutlaka belirtecinin daha önceki çalımalarda bu anlamda bilgisellik dereceleri sınıflandırmalarına rastlanmasına ramen kesin biçimindeki belirtecin ayrı bir sınıflamasına rastlanmamıtır. *Bu çalıma Eylül 014 tarihlerinde Fransa-Rouen de gerçekletirilen 17. Uluslararası Dilbilim Kurultayında sunulan aynı balıklı sözlü bildirinin geniletilmesiyle oluturulmutur. **Ör. Gör., stanbul Üniversitesi, Hasan Ali Yücel Eitim Fakültesi, Türkçe Eitimi Bölümü, Beyazıt/Fatih-STANBUL, duygu.akbasogul@istanbul.edu.tr * * *Ör. Gör., Ankara Üniversitesi, Türkçe ve Yabancı Dil Uygulama ve Aratırma Merkezi-TÖMER, Taksim/Beyolu-STANBUL, aksucans@hotmail.com - 7 -

2 Cumming ve Ono (1997) ya göre dilbilgisi, söylemde tekrarlanan örüntüleri oluturur ve bu örüntüler devamlı onu biçimlendirir. Etkileimdeki belirli sayıdaki çalımaların yapılarına baktıktan sonra bu çalımalar belirli biçimlerin kullanımıyla ilgili olabilen etkileimsel sonuçları belirtir. Bu açıklamalara göre aratırmanın amacı, Türkçe sözlü söylemdeki kesinlikle, kesin ve mutlakakiplik belirteçlerinin dilbilgisel sıklık ve balam dizgelerini inceleyerek farklı konulardaki sözlü söylemde "güven kiplii" derecelerini ve kullanımlarını belirlemektir.. Kuramsal çerçeve Bu bölümde, çalımanın kuramsal temelini oluturan söylem dilbilgisi yaklaımı ve aratırma kapsamına alınan belirteçlerle ilgili çalımalara yer verilecektir..1. Söylem dilbilgisi yaklaımı Söylem çözümlemecilerinin dilbilgisini dikkate alan dilbilgisi ve etkileimsel dilbilgisi çalımaları ve dizgeci-ilevsel dilbilgisi çounlukla Halliday (1985) in çalımalarının etkisiyle yaygınlamıtır. Halliday(1985) in dilbilgisi aslında bir metin dilbilgisidir. Dier bir deyile seçimler metin olan bitmi bir ürünün sonucu olarak incelenir. Sözlü dilbilgisi ise daha çok yön verilebilen etkileimsellik özelliiyle balamda anlık seçimler ile o anı etkileyebilen durumlarla ilgilenir. Balamda yapılan anlık seçimler ile dilbilgisi yapıları arasında bir iliki vardır (Hughes ve McCarthy, 1998: 63). Dilbilimciler son yıllarda özellikle uygulamalı dilbilim ve dil öretimi için dilbilgisel yapı ve söylemsel ilev arasındaki ilikileri açıklamaya çalımılar, söylemi göz ardı eden tümce tabanlı dilbilgisi açıklamalarını ise yetersiz bulmulardır. Bu dorultuda dilbilgisel örüntüleri ve kullanımlarını belirlemek amacıyla oluturulmu bütünceler dilbilgisi hakkında geleneksel dilbilgisinden farklı olarak uygun ulamlara ayırma ve uygun kavramlar bulma yolundaki anlayıı da gelitirebilir (O Keeffe, McCarthy ve Carter, 007: ). Dilbilgisel biçimlerle etkileim içinde olan konumacılar arasındaki ilikilerin konumayı nasıl yapılandırdıı ve bunun tersi olarak söylemin dilbilgisini nasıl etkilediini aratırmak söylem dilbilgisi yaklaımının amacıdır (Hughes ve McCarthy, 1998: 6-63). Bu çerçevede bu çalımada dilbilgisel yapılar söylem dilbilgisi yaklaımı temel alınarak, söylem çerçevelerine göre; yani iletiim konusu, konumacıların tutumu, yer, zaman ve balama dayalı olarak açıklanacaktır... Türkçede kesin, kesinlikle ve mutlaka belirteçleri ile ilgili çalımalar Alanyazın tarandıında aratırma kapsamına alınan kiplik belirteçleri ile ilgili u çalımalara rastlanmıtır: Korkmaz (003: 507) ve Bilgin (006: 73) in çalımalarında söz konusu belirteçler, kesinlik belirteçleri balıı altında toplanmıtır ve eyleme kesinlik bildiren belirteçler oldukları söylenerek yazınsal metinlerden tümceler alınması yoluyla örneklendirilmitir. Ancak aralarındaki benzerlik ve farka ya da anlam-kullanım ilikisine deinilmemitir. Gencan (001: ) da bu belirteçleri kesinlik belirteçleri balıı altında toplamı fakat sadece mutlaka belirtecine yer vermitir. Açıklama olarak ise eylemin kesinletirilmesi, pekitirilmesi amacıyla kullanıldıı belirtilmitir ve bir tümce ile örneklendirme yapılmıtır. Göksel &Kerslake (005: 18) ise çalımalarında kiplik belirteçleri balıını kullanmılar, ilevsel olarak sınıflandırma yapma yoluna gitmiler ve bu belirteçlerin konuurun sözün gerçekliini yükümlenme derecelerini belirttiini ifade etmiler, ancak herhangi bir örneklendirmede bulunmayıp belirteçlerin ngilizce karılıklarını vermekle yetinmilerdir. Burada dikkati çeken nokta kesinlikle/kesin/mutlaka belirteçlerinin aynı karılıı definitely- bulmasıdır. Ruhi, Zeyrek ve Osam (1997: 107) Türkçede kiplik belirteçlerinin çekim ekleri ile ilikisini aratırdıkları makalelerinde bazı belirteçlerin kiplik deerlerinin süreklilik çizelgesini oluturmular ve bu çizelgede güven kiplii (bilgisellikkipliinin alt ulamlarından biri) bildiren kesinlikle ve mutlaka belirteçlerine ve bu biçimbirimlerin dier kiplik belirteçleri ile olan ilikisine de yer vermilerdir: Bilmeye dayalı yargı nanmaya dayalı yargı Tablo 1: Bazı belirteçlerin kiplik deerlerinin süreklilik çizelgesi Yükümlenme Yükümlenmeme (Güven) (Zayıf güven - güven yokluu) Mutlaka Herhalde Belki Kesinlikle Galiba Tablo 1 de de görüldüü gibi Ruhi, Zeyrek ve Osam (1997: 107) a göre mutlaka ve kesinlikle belirteçleri yükümlenme belirtirler fakat mutlaka bilmeye dayalı bir yargı bildirirken kesinlikle inanmaya dayalı bir yargı bildirir. Bu çalımada kesin belirteci üzerine herhangi bir yorum getirilmemitir

3 Kerimolu (011: 180) da kiplik incelemelerine yönelik kitabında yukarıdaki tabloya yer vermi ve kesinlikle belirtecinin inanmayı, mutlaka belirtecinin ise bilmeyi anlattıını belirtmitir. Ayrıca ona göre mutlaka nesnel kiplik bildirirken kesinlikle öznel kiplik özellii göstermektedir. Bu çalımada da kesin üzerine herhangi bir inceleme yapılmamıtır. Ruhi (00: 19-38) yönlendirme sözeylemi ve yükümlülük kiplii balamında mutlaka ve kesinliklekiplik belirteçlerini inceledii makalesinde söz konusu belirteçler için Türkçede yükümlülüün güçlendirilmesi (örnein, Bunu mutlaka yap ) ortak yargı, bilgi vb. kaynaklara dayandırılabilirken yasaklama (örnein, Bunu yapma ) daha yüz kızartıcı bir sözeylem (ng. face-threateningact) olarak görünmektedir. Bu nedenle yasaklama konuucunun tutum ya da yargılarını ifade eden kesinlikle belirteci ile güçlendirilmektedir. ifadesini kullanmıtır. Bu aratırmada da kesin belirtecinin kullanımına yönelik herhangi bir açıklama bulunmamaktadır. Bıldırcın (00: 96-11) kiplik belirteçlerine yönelik hazırlamı olduu yüksek lisans tezinde kesinlikle ve mutlaka belirteçlerine deinmi fakat kesin belirtecine yer vermemitir. Bu aratırmada sözlü olarak ve gazete, dergi, kısa hikâye vb. metinler yoluyla elde edilen veriden hareketle kesinlikle belirtecinin; olumsuz tümcelerde sıkça kullanıldıı, öznel olduu ve dier belirteçlere göre kiisel yargıları açıklamak için tercih edildii, içsel durumları anlatan sıfatlarla kullanımının yaygın olduu, bilgiye veya gerçeklere deil inanca dayalı güven derecelerini yüksek ölçüde açıkladıı belirtilmitir. Ayrıca Bıldırcın (00) ın çalımasında konuurun bu belirteç yardımıyla kendi deerlerini de ifade ettii ve bu deeri kesinlikle ile vurgulayarak karıdaki kiinin soru sormasını da engelledii belirtilmi ve söz konusu biçimbirim kullanılarak inandırma ya da güven salandıı söylenmitir. Kesinlikle belirteci ile kiisel deneyim ya da inanca dayalı tavsiye verilirken profesyonel tavsiye vermek amacıyla mutlaka belirtecinin kullanıldıı söylenmitir. Çalımada ayrıca mutlaka belirtecinin konuurun önermeyi yüksek ölçüde yükümlendii; hem konuur hem de dinleyici veya genel olarak herkes tarafından bilinen, bilgiye dayalı ve nesnel olduu; olumsuz tümceler ile ve öznellik bildiren mi biçimbirimi ve dier ifadeler ile kullanılmadıı ifade edilmitir. Öktem-Öztürk (01: 73-87, ) tanıtsallık belirten belirteç ve sıfatlara yönelik olarak hazırlamı olduu yüksek lisans tezinde mutlaka, kesinlikle ve kesin belirteçlerine yer vermitir, fakat çalımada mutlaka ve kesinlikletanıtsallık belirten belirteçler olarak sınıflandırılmıken kesin, tanıtsallık bildiren sıfatlar bölümünde yer almıtır. Bu aratırmada gazetelerden edinilen örneklemden hareketle mutlaka belirtecinin tümcedeki yükümlülük anlamını güçlendirdii, aynı zamanda güçlü bir tahmin bildirme ilevine de sahip olduu belirtilmitir. Ancak ona göre önermede sözü edilen yükümlülüün yerine getirilmesinin nedeni bir bilgiye dayanmaktadır ve mutlaka belirteci bu tümcelerde aynı zamanda tanıtsallıı da kodlamaktadır. Ayrıca mutlaka ve kesinlikle belirteçleri arasında kullanımsal bir ayrım olduu belirtilmitir. Buna göre mutlaka belirteci nesnel kiplik belirtir ve daha önceki söyleme dayalı olarak onu bir bilgi gibi alır yani bilgiye dayalıdır. Kesinlikle belirteci ise inanca dayalıdır, güvenirlii güçlendirmektedir ve öznel kiplik belirtir. Sıfat ve ad yantümcelerinde yalnızca yantümcedeki eylemi etkiledii, olumlu tümcelerde tanıtsallık ile uyumluyken olumsuz yükümlülük bildiren biçimbirimlerle beraber kullanıldıında gerekliliin önemini vurguladıı ya da uyarıda bulunma anlamını güçlendirdii ve nesnel kiplik bildirdii söylenmitir. Bu durumun aksine ele alınan örneklemde mutlaka belirtecinin olumsuz tümcelerde kullanımına rastlanmamıtır. Aratırmaya göre kesin; kesinlikle belirteci ile kıyaslandıında daha yüksek güvenilirlik taımaktadır ve çıkarsama yapmayı gerektiren, bilgiye dayanan yükümlenmeli bir sıfattır. 3. Aratırmanın amacı ve önemi Giri ve kuramsal çerçeve bölümlerinde de belirtildii gibi, alanyazın tarandıında daha önceki çalımalarda kesinlikle ve mutlaka belirteçlerinin anlamsal olarak sınıflandırılmasına ramen kesin belirteci üzerine böyle bir denemeyle karılaılmamıtır ve bu belirteçlerin balamdan yoksun tümce temelli olarak incelendii görülmütür. Aratırmada bu durumdan yola çıkılarak söz konusu kiplik belirteçlerinin tümce temelli klasik dilbilgisi yerine bütünce temelli ve ana dili konuurlarının söylemleri dikkate alınarak söylem dilbilgisi bakı açısıyla açıklanması ve sınıflandırılması amaçlanmıtır. Ayrıca bu çalıma, bu üç belirtecin dier dilbilgisel yapılarla kullanımı, anlamları, aralarındaki anlamsal farklılıkları-benzerlikleri ve kullanım özelliklerine deinilmesi bakımından önemlidir. Çalımanın Türkçenin hem ana dili hem de yabancı dil olarak öretimine örenme-öretme süreci ve ders malzemesi hazırlama vb. bakımlardan katkı salayacaı da düünülmektedir. 4. Yöntem 4.1. Aratırma deseni Doal ortamda çalıma, dorudan veri toplama, zengin betimlemelerin yapılması, sürece yönelik olma, tümevarımcı veri analizi, katılımcı bakı açısına olanak salama, esneklik (Büyüköztürk, Kılıç- Çakmak, Akgün, Karadeniz, Demirel, 01: 35) gibi özellikleri içinde barındırması nedeniyle aratırma nitel olarak desenlenmitir

4 4.. Çalıma grubu Aratırmanın çalıma grubunu ana dili konuurlarının söylemleri oluturmaktadır. Bu söylemlerde yer alan kiplik belirteçlerinden kesin, kesinlikle ve mutlaka belirteçleri ise aratırmanın örneklemi olarak seçilmitir. Çalımanın örnekleminin belirlenmesi aamasında amaçlı örnekleme yöntemlerinden biri olan maksimun çeitlilik örneklemesi temel alınmıtır. Bu örnekleme yöntemindeki amaç, çeitlilii salamak yoluyla evrene genelleme yapmak deil, çeitlilik gösteren durumlar arasında ne tür ortaklıkların veya benzerliklerin (aynı ölçüde de farklılıkların) var olduunu bulmaktır (Yıldırım ve imek, 008: 109) Verilerin toplanması Verilerin toplanması aamasında, çeitli konulardaki karılıklı konuma içeren televizyon programlarından yararlanılmıtır. Kayıtlar, 009 Aralık ayı içerisinde gerçekletirilmitir. Kayıt aamasında farklı TV kanallarından, farklı konuları içeren programlarda etkileimdeki dilin kullanılmı olmasına dikkat edilmitir. Programların seçiminde, ulusal yayın yapan bir kanalda yayınlanıyor olması, ölçünlü dil (stanbul azı) kullanılmı olması, programın türü ve programda belli bir konu üzerinde devam eden karılıklı konuma olması etkili olmutur. Salık, Güncel Sohbet, Politik, Kültür-Sanat olmak üzere toplam dört program türü belirlenerek 15 program kaydedilmi ve yazıya geçirilerek incelenmitir. Programların toplam süresi 14 saat, toplam sözcük sayısı dir. Seçilen programların ehirleri, söylem çerçeveleri, program adları ve yayınlandıkları kanallar ile konumacı sayıları Tablo deki gibidir: (Aksu, 014: 9-10). Tablo : Seçilen programların balamları, ehirleri, adları ve kanalları Program sayısı Yer (Uzam) Söylem Çerçevesi 1. Ankara Salık. stanbul Salık 3. stanbul Salık 4. stanbul Salık 5. stanbul Güncel sohbet 6. stanbul Güncel sohbet 7. stanbul Güncel sohbet 8. stanbul Güncel sohbet 9. stanbul Politik 10. stanbul Politik 11. stanbul Politik 1. stanbul Politik 13. stanbul Politik 14. stanbul Kültür Sanat 15. stanbul Kültür Sanat Program adı ve kanalı Salıklı Günler TRT Check-up CNN TURK Salıklı Bir Gün Kanal Türk Doktorum Kanal D Günlerin Getirdikleri NTV Saba Tümer le Bu Gece CNN TÜRK Bir Yıldız Masalı TV 8 Güzel Haberler NTV Yorum Farkı NTV Erisi Dorusu CNN TÜRK Teke Tek HaberTürk Basın Odası NTV Balçiçek Pamir le Söz Sende Haber Türk Afie Takılanlar CNN TURK Gece Gündüz NTV Konumacı sayısı

5 4.4. Verilerin çözümlenmesi Aratırmada TV kanallarından kayıt yoluyla oluturulan bütünce, söylem çözümlemesi yapılarak analiz edilmitir. Punch (011: 14, 18) a göre söylem çözümlemesi nitel veri çözümleme yöntemlerinden biridir ve günümüzde birliini tümcenin ötesinde dilin açıklamasında bulan, balamla ve kullanımında dili etkileyen bir disiplin haline gelmitir. Bütünce temelli olarak gerçekletirilen bu söylem çözümlemesinde Dokuz Eylül Üniversitesi Bilgisayar Mühendislii Doal Dil lemleme Çalıma Grubundan öretim görevlisi Özlem Akta tarafından Türkçeye uyarlanan Balam çinde Anahtar Sözcük Arama (BAS-TR) programı kullanılmı; söz konusu belirteçlere yönelik sıklık deerleri ve balam dizgeleri bu program yoluyla elde edilmitir. 5. Bulgular Bu bölümde Türkçede bilgisellikkiplii çerçevesinde deerlendirilen kesin, kesinlikle ve mutlaka belirteçlerinin bilgisellik dereceleri ile sözlü söylemdeki dilbilgisel sıklık ve kullanımları, tablolardan faydalanılarak açıklanacaktır. Tablo 3: Kesin kiplik sıfatı/belirteciyle kullanılan yapılar ve bilgisellik durumu Bilgiyi yükümlenme (nanca dayalı) Bilgiyi yükümlenmeme (nanca dayalı) Sa. Gün.S. Pol. K-S Top. Sa. Gün. S. Pol. K-S Top. Toplam Oran Kesin+ad 5 5 %33 Kesin+ - (A/I)r %13 -DIK+iyelik kesin 1 1 %13 Kesin+ -Iyor Kesin+ -DIktAn sonra Kesin+ -(y)acak+ -DIr Kesin+ -(y)acak %6.6 %6.6 %6.6 %6.6 Adcıl Yüklem 1 1 %6.6 Kesin+-DI 1 1 %6.6 Toplam Oran % % %60 %6.6 %6.6 %.6 - %40 Tablo 3 te sıfat ve belirteç konumlarında yer alan kesin biçimbiriminin salık konulu programlarda %46.6 oranıyla ilk sırada yer aldıı görülmektedir. Bu program türünde konuurlar kesin biçimbirimini kullanarak önermelerindeki bilginin doruluunu yükümlenme eilimindedirler. kinci sık kullanım ise %13.3 oranıyla konuurunkesin biçimini belirteç olarak kullandıı ve bilgisinin doruluunu yükümlenmedii politik konulu program türünde rastlanmıtır. Salık konulu programda konuurlar kendi uzmanlık alanları hakkında konumaktadır ve kesin tanı, kesin çözüm, kesin ve net ayırmak gibi bilgiyi

6 yükümlenen ifadelere yer vermekte, politik konulu programlarda ise siyasetçiler önermelerinin gelecekteki veya konuma anıyla ilgili bir durum hakkında bilginin doruluunu tamamen yükümlenmeyerek daha çok tahmin bildirme eilimindedirler. Tablo 3 te kesin biçimbirimini kullanarak konuurun önermelerinin bilgilerinin doruluunu yükümlendii (doruluuna tamamen inandıı) önermeler %60 oranıyla konuurun önermelerinin doruluunu yükümlenmedii (doruluuna inanç eksiklii duyduu) önermelerden çoktur. Tablo 3 ten elde edilen bulgulara göre kiplik belirteçleri adı altında incelemeye alınan kesin biçimbiriminin be adet kesin+ad biçiminde sıfat konumunda yer aldıı (kesin çözüm, kesin tanı vb.) görülmektedir. Yani sıfat konumunda kesin sözcüünün yer aldıı ad öbeinde konuurun önermesindeki bilgiye tam inandıı görülmektedir. Ancak bu sayı kesin biçimbiriminin sıfat+ad dıındaki kullanımlarına bakıldıında deimektedir. Bu belirteç eylem+-dik+iyelik kesin biçimindeki ve kesin+eylemcil yüklem+-(a/i)r, eylemcil yüklem+-(y)acak, eylemcilyüklem+-(y)acak+-dir biçimindeki gelecek zamana gönderme yapan önermelerde konuurun bilginin doruluuna inanç eksiklii duyduunu ifade eder. Yani kesin belirteç olarak ve gelecek zamana gönderimde bulunan biçimlerle tahmin anlamında kullanılmaktadır. Tablo 3 te ayrıca kesin biçimbiriminin en sık kullanıldıı biçim sıfat+ad biçimidir. Kesin biçimbiriminin belirteç olarak kullanıldıı önermelerde ise yüklemde bir sürerlik görünüü belirticisi olan eylemcil yüklem+ (I)yor ve bitmilik görünüündeki eylemcil yüklem+ DI biçimleriyle konuurun önermelerine tam inanarak kullanıldıı görülmektedir. Ayrıca 1 adet Yapacaklarımız çok net ve kesin. eklinde tümleçsel ortaç bulunan tümcede net sözcüüyle beraber yüklem olarak kullanılmıtır. Örnek 1 Dinleyici: Merhaba efendim ben gemide çalııyorum. 33 yaındayım. Benim hastalııma reflü tanısı konmadı ama u anda sizi izliyorum, reflü tanısı olduunu düünüyorum. Benim de arılar, gazlar gelirdi. Bu arılar sırtıma ve gösüme. Doktora gittiimde bana söyledii gastrit bir ilaç verdi bana kapsüllü, gaz pompası diye yazıyor üstünde, ben bunu kullandım dediiniz gibi aç karnına yemekten önce sabahleyin on be yirmi dakika önce ve bu arımı o gün kestiini, o gün o gün kesti. O gün kullandım ve arılarımı kesti. Çok memnunum. Hocama da gittim ben aynı ekilde böyle söyledim. Çok iyi, dedi bu ilacın hiçbir zararı yok sana ama hocam ben dört be aydan beri bu ilacı kullanmıyorum arımı kestii için ve bunun tekrarlama olasılıı var mı? Çok teekkür ediyorum Mehmet Hocam. Sunucu: Rica ederiz Murat Bey. Çok teekkür ederiz. Zaten hocamızın da açıkladıı nokta buradaydı. Ya ilaçla devam ya ameliyatla kesin çözüm (Salıklı Bir Gün, Kanal Türk, Aralık 009). Örnek 1 de salık konulu programda iletiim konusu bir salık problemidir. Canlı yayına telefonla balanan dinleyicinin sorusu üzerine doktor olan sunucu hastanın probleminin çözümünün ameliyatla olacaına dair bilgisine inancını kesin sıfatıyla bildirmektedir. Bu güven bilgisine olan inancının tam olduunu göstermektedir. Konuurun önermesindeki bilginin doruluuna inanç eksiklii duyduu önermeler ise %6 oranında politik konulu programlarda saptanmıtır. Kesin biçimbiriminin bu anlamda en sık kullanıldıı biçimler eylemcil yüklem+-(a/i)r ve eylem+-dik+iyelik kesin biçimleridir. Eyleme gelen -(A/I)r biçimi bu önermelerde konuurun eylemin gelecekte olabilirliine inancının yüksek olduunu anlatmak için kullanılmıtır. Bunun dıında 1 adet eylemcil yüklem +-(y)acak ve 1 adet eylemcil yüklem+-(y)acak+-dir biçimiyle kullanılmıtır. Bu biçimlerle de kesin belirteci konuurun gelecekle ilgili durumdaki bilgiye dair inancını bildirmektedir. Konuur kesin belirteci ve eylemcil yüklem+-(y)acak+-dir biçimbirimi ile gelecekle ilgili inanca dayalı bir tahminde bulunmaktadır. Örnek Sunucu: Buyurun günaydın brahim Bey. zleyici: Günaydın. Ben unu soracaktım. Benim iki yaında olum reflü hastası oldu. Kusmayla baladı ana sütünden kesilince. Tabii bunu iki ay falan hastanelere götürdük. En sonunda bir alet baladılar yedi-dört saat. Bu reflü olduunu söylediler. Endoskopi yapıldı. laçla düzeldi. ki sene önce bir mide kanaması geçirdi. Konumacı: Çocuunuz iki yaında? zleyici: Yok iki yaındayken reflü baladı u anda on üç yaında. ki sene önce bir mide kanaması geçirdi. Geçen sene de bir endoskopi daha yapıldı. Ülserden üphelendiler. Ülser falan çıkmadı. Tahlillerin hepsi temiz çıktı. u anda ilacını bazı içiyor bazı içmiyor. lacın ismini vermeyeyim ben. Acaba sürekli içsin mi bu ilaçları? Bazı gece arasında midesi bulanıyor, kusunca rahat ediyor. Yoksa baka rahat etmiyor. Sunucu: brahim Bey geçmi olsun. Hocamızdan en azından bununla ilgili bir yorum alalım ama ciddi bir problem olduu kesin, mideyle ilgili. Buyurun hocam (Salıklı Bir Gün, Kanal Türk, Aralık 009). Örnek deki salık konulu programda da iletiim konusu bir hastanın salık problemidir. Doktor olan sunucu eylemcil yüklem+ DIK+iyelik biçimiyle oluturulmu ad yantümcesi ve ana tümcede yüklem görevinde olan kesin sıfatıyla programa telefonla katılıp hastalııyla ilgili bilgi almak isteyen izleyicinin - 1 -

7 probleminin ciddi olduuna duyduu inancını söylemek istemi, hemen ardından konuyla ilgili daha uzman olan baka bir doktora söz vermitir. DIK +iyelik biçiminin eklendii eylemin zamanı, ana tümcesindeki yüklemin zamanından önceki bir zamana gönderimde bulunur veya ana tümcedeki zamanla e zamanlıdır, yani konuma anıyla aynı zamana gönderimde bulunur (Göksel ve Kerslake, 005: 367). Bu anlamda bu önermede konuur doktor kesin sıfatıyla konuma anıyla ilgili bir tahminde bulunmaktadır, yani bilgiyi tamamen yükümlenmemi, ancak konuma anından edindii izlenimden hareketle inancını bildirmek için bu biçimi kullanmayı seçmitir. Örnek 3 Konumacı: Zeki nin de bir erkek çocuu var. Zeki den biraz daha kısa. Sunucu : Nasıl biraz daha kısa derken? Konumacı: aka yapıyorum. 8 aylık ama bayaı normalden çok uzun ve iri o da mutlaka ileride basketbolcu olacaktır diye tahmin ediyorum. Sunucu : Kesin olacaktır. Sizin çocuklarınız yarın bir gün takım kuracaklar bence. Hani arkadalıkları da varmı. Bir konuumuz daha sırada bekliyor. Hemen anons etmek istiyorum. Murat (Bir Yıldız Masalı, TV8, Aralık 009). Örnek 3 te ünlü bir basketbolcunun hayatının konuulduu güncel sohbet konulu programda konumacının bir çocuk hakkındaki ön bilgilerine dayanarak gelecekte basketbolcu olacaına mutlaka belirteciyle yüksek ihtimal vermesinin ardından programdaki sunucu kesin belirteci ve eylemcil yüklem+- (y)acak+-dir biçimini kullandıı önermesinde çocuun ileride basketbolcu olacaına olan inancının yüksek olduunu bildirmektedir. Bu örnek, sunucunun çocukla ilgili ön bilgilere sahip olmadıını sadece önceki konuurdan hareketle onun önermesinin bilgisine duyduu inancı göstermesi bakımından önemlidir. Örnek 4 Sunucu: Ben Türkiye 0 sene içerisinde bölünür diyorum, siz de katılıyor musunuz buna? 0 sene içinde Türkiye bölünebilir diyorum. Konumacı: Böyle giderse bölünecek. Yani Dicle nin dousu ya Fırat ın dousu kopar kesin. Bunu hiç yadırgamıyorum yalnız affedersiniz bu öyle bu sekiz yıl önce yazılmı, Unutulanlar Dıında Yeni Bir ey Yok kitabımda bile var. Tabii var o kadar. Yani bu bugün çıkmı bir ey deil. Ben o kitabı dokuz sene önce kaleme aldım, yayınladım sekiz yıl oldu (Teke Tek, HABERTURK, Aralık 009). Örnek 4 te politik konulu programda Türkiye ile ilgili bir iç mesele olan konuda eski albay ve konuma anında bir siyasi partinin bakanı olan konumacı, bilgileri ve inandıı deerlerden hareketle kesin belirtecini kullanarak olayların süregelmesi halinde Türkiye nin bölüneceine dair bir tahminde bulunmaktadır. Sonuç olarak elde edilen verilere göre kesin belirteci eylemcil yüklem+-(a/i)r ve eylemcil yüklem+- (y)acak ve eylemcil yüklem+-(y)acak+-dir biçimleriyle gelecek zamana gönderimde bulunan önermelerle inanca dayalı yüksek tahmin anlamında kullanılmaktadır. Eylemcil yüklem DIK+iyelik kesin biçimindeki kesin sıfatı konuma anıyla ilgili konuurun bilgisine olan inancını tamamen yükümlenmedii veya inanç eksiklii duyduu önermelerle kullanılmakta ve sıfat+ad, eylemcil yüklem+-(i)yor ve eylemcil yüklem+-di ile beraber bilginin doruluuna dair inancını tamamen yükümlenmektedir. Tablo 4: Kesinlikle belirteciyle kullanılan yapılar ve bilgisellik durumu Bilgiyi yükümlenme (nanca dayalı) Sa. Gün.S. Pol. K-S Top. Oran Kesinlikle+ Adcıl yüklem %5.9 Kesinlikle (baımsız) %18.5 Kesinlikle+olumsuza dcıl yüklem 1 3 %11.1 Kesinlikle+ -miyor (olumsuz) 1 3 %

8 Kesinlikle + -(I)yor 1 Kesinlikle + -DI 1 Kesinlikle+-mA+-DI 1 Kesinlikle+ adcıl yüklem + deildir 1 Kesinlikle + -maz 1 Kesinlikle+-mAz+-DI 1 %3.7 Kesinlikle + -(A/I)rdI 1 Kesinlikle +edilgen + -mi Kesinlikle + -mak lazım % 11 % %9.6 Tablo Toplam ve Oran 7 4 te kesinlikle belirtecinin farklı program türlerine göre kullanımları incelendiinde, bu belirtecin en sık kullanıldıı program türü %40.7 oranıyla güncel sohbet konulu programlardır. kinci sırada bunu %9.6 oranı ile politik konulu programlar izlemekte, üçüncü sırada ise salık konulu programlar yer almaktadır. Konuurun katıldıı programdaki iletiim konusu ve konumacının programa katılma amacı deerlendirildiinde, güncel sohbet konulu programlarda konuurun bilgilerine dayanarak kendini kanıtlama çabası içinde olmadıı görülmekte, politik konulu programlarda konuurun düüncelerini inandıı deerler dorultusunda paylatıı görülmektedir. Salık konulu programlarda ise konuur genellikle alanında uzman bir doktordur ve inançlarına dayalı deil bilgilerine dayalı düüncelerini ifade etmektedir. Kesinlikle belirtecinin kullanıldıı önermelerde balama dayalı incelemelerden elde edilen bulgulara göre, kesin belirtecinden farklı olarak konuurun bilgilerine duyduu inancının tam olduu veya etkileim içindeki konuura inandırma amacında olduu görülmektedir. Tablo 4 e göre, kesinlikle belirteci kesinlikle+adcıl yüklem biçiminde % 5.9 olumlu yapılar ve %11.1 olumsuz biçimiyle Kesinlikle öyle., Kesinlikle yani., Kesinlikle doru. Kesinlikle, hayır., Kesinlikle yok. gibi konuurun düüncelerini destekleyen önermelerde, karısındaki konuurun önermesine yanıt vererek onaylama amaçlı kullanılmıtır. Örnek 5 te bu kullanımın bir örnei görülmektedir: Örnek 5 Sunucu: Alper in de var ama siz beraber deilsiniz bildiim kadarıyla deil mi? 1.Konumacı: Tamamen spekülasyon çıkan haberler, Cengiz le bizim aramızda bir ey yok.. Konumacı: Kesinlikle yok. O yüzden hem heyecan var. Hem de böyle bir oluum var o yüzden benim için en güzel haberlerden biri buydu. 1.Konumacı: Ben tebrik ediyorum (Güzel Haberler, NTV, Aralık 009). Bunun dıında kesinlikle belirteci %18.5 oranında yani ikinci en sık kullanım olarak herhangi bir yapıyla kullanılmayıp baımsız kullanılmıtır; yani kendisi adcıl yüklem konumundadır. Bütünce verileri dikkate alındıında bu kullanımın karılıklı konumalarda dier konuurun olumlu ya da olumsuz inancını desteklemeye yönelik olduu söylenebilir. Ayrıca Kesinlikle kesinlikle yani. gibi çift belirteç kullanımları da bulunmaktadır. Üçüncü sırada kesinlikle belirtecinin sürerlik görünüü olumsuz biçimi olan eylemcil yüklem+-miyoryapısıyla sık kullanıldıı saptanmıtır. Elde edilen verilere göre örnek 6 daki gibi konuurun kendi inancını desteklemek ya da karı tarafı inandırmak amacıyla bu belirteci ve biçimi kullandıı görülmütür. Örnek 6 da politik konulu programda konumacı belli bir siyasi görüe ve partiye balı görülerini anlatmakta ve sunucunun kendisi hakkında yönelttii sava karılık söyleminde kendini inandırmak istemektedir. %

9 Örnek 6 Sunucu: Diyelim kapatma kararı çıktı? Konumacı: imdi tabii kapatılma kararı çıktıında sayın genel bakanımızın ve yetkili kurumlarımızın verdii mesaj var. Biz buna uygun hareket ederiz ama biz demokratik zeminin sonuna dek bu ülkede ilemesi gerektiini söylüyoruz. Sunucu: Yani daa çıkmak gibi bir görüünüz yok deil mi e bakanınız gibi? Konumacı: Daa çıkmak isteyenler daa çıkar ama gerçekten Demokratik Toplum Partisi kapatılırsa bu köprüler yıkılır, bir kaos olur. Kimsenin buna hakkı yok. Sunucu: Bunu tehdit olarak algılayanlar da var. Konumacı: Hayır, kesinlikle kesinlikle ben kimseyi tehdit etmiyorum. Ben siyasetçiyim ve ben olup bitenleri görüyorum (Balçiçek Pamir le Söz Sende, Habertürk, Aralık 009). Örnek 7 1.Konumacı: Ben bu tavrından dolayı Türkiye yi kesinlikle kınamıyorum. Türkiye dünyada demokrat ve insan haklarına saygılı bir ülkeyim diyorsa bunun standartlarını yerine getirecek. Kerimov un hatırı için ben bu konuda çifte standart uyguluyorum diyemez. Buradan u çıkıyor. Böyle Türk dünyası diye romantizme kapılmayalım. Türk dünyasının içerisinde ayrı kimlikler var. Ayrı uluslamalar var. Her devletin kendi çıkarı var. Her yönetimin kendi perspektifi var. Biz ancak ortak noktalar bularak bu ii ne bileyim ben Avrupa Birlii yle nasıl yapıyorsak Türk dünyasıyla öyle yapabiliriz. Bu çok romantizmden uzak bir ey ne diyorsunuz buna?. Konumacı: Buna kesinlikle katılıyorum. Daha önce de birçok televizyon konumamda, yazılarımda, kitaplarımda da ben bunu çok açık olarak yazdım. Günümüzde, günümüz dünyasında, 1. yüzyılda veya 0. yüzyılda da aynıydı aslında bir ölçüde yalnızca etnik faktörler deil din gibi faktörler uluslararası nitelikteki birlikteliklerin kolaylamasını salayabilir (Basın Odası, NTV, Aralık 009). Örnek 7 de ise politik konulu programda alanında bilgi sahibi ve Türkiye ve Türk Dünyası hakkındaki görülerini sunan konumacılardan 1. konumacı kesinlikle belirtecini eylemcil yüklem+-miyor eklinde olumsuz biçimde kullandıı önermesinde dinleyiciyi önermesindeki olumsuzlamanın doruluuna inandırmak istemekte;. konumacı ise 1. konumacının düüncelerine katıldıını onaylamak amaçlı kesinlikle belirtecini kullanmaktadır. Tablo 4 te yine kesin biçimbiriminden farklı olarak kesinlikle belirtecinin kullanıldıı önermelerde olumsuz yapıların sıklıı dikkat çekmektedir. Kesinlikle belirtecinin baımsız kullanımları da olumlu kabul edildiinde, olumsuz yapıların %37 oranında, olumlu yapıların %63 oranında olduu görülmektedir. Kesinlikle belirtecinin belirli görünü-zaman ve kiplik bildiren kullanımları göz önüne alındıında ise bu oran daha da artmaktadır. Kesinlikle belirteci ile olumsuz biçimde kullanılan biçimler 3 adet kesinlikle+olumsuzadcıl yüklem, 3 adet kesinlikle+-miyor, 1 adet kesinlikle+-ma+-di, 1 adetkesinlikle+adcılyüklem+deildir, 1 adet kesinlikle + -maz ve 1 adet kesinlikle+-maz+-di biçimleridir.elde edilen bulgulara göre kesinlikle belirteci DIrbiçimbirimiyle birlikte sadece adcıl yüklemle 1 adet olumsuz yapıda kullanılmıtır. Kesinlikle belirteciyle olumlu yapıda kullanılan biçimler ise 7 adet kesinlikle+-adcıl yüklem ve 1 er adet kesinlikle+-(i)yor, kesinlikle+-di, kesinlikle+-(a/i)rdi, kesinlikle +edilgen+ mive kesinlikle+-mak lazım biçimleridir. Tablo 5: mutlaka belirteciyle kullanılan yapılar ve bilgisellik durumu Bilgiyi yükümlenme (Bilgiye dayalı) Bilgiyi yükümlenmeme (Bilgiye dayalı) Sa. Gün.S. Pol. K-S Top. Sa. Gün. S. Pol. K-S Top. To p. Oran -mak +iyelik gerek-/ lazım -(I)yor gerek- /-mak gerek-/ lazım % % %

10 -mali / -malidir Mutlaka+ -(y)acak % %7.5 -(y)acaktir %7.5 -(A/I)r %5 -(A/I)rdI Mutlaka+ adcıl yüklem+-dir emir kipi %5 - %5 %5 1 1 ulaç (-DIktAn sonra / -(y)arak) Mutlaka+ adcıl yüklem -DI -(y)abiliyor -(I)yordur %5 %5 %.5 %5 %5 -(y)acakmi gibi) %5 Toplam Oran % 4.5 % 0 % 10 % 10 % 8.5 %5 % 1.5 %5 - % 15 Tablo 5 te mutlaka belirtecinin dier biçimlerle kullanımları ve bilgisellik derecelerine göre kullanım sıklıkları görülmektedir. Bu belirteç, sözlü veriden elde edilen bulgulara göre konuurun bilgisini tamamen yükümlendii önermelerle %8.5, konuurun önermesindeki bilgilere güven eksiklii duyduu önermelerle ise %17.5 oranında kullanılmıtır. Mutlaka belirtecinin en sık kullanıldıı program türü %4.5 oranıyla salık konulu programlardır ve bu önermelerde konuur bilgisini çounlukla tamamen yükümlenmitir. Bunun sebebi, salık programlarında doktorların verdikleri bilgilerin doruluuna güven duymaları ve bu dorultuda insanları bilgilendirmek istemeleridir. Bunu yine aynı kullanımla %0 oranıyla güncel sohbet konulu programlar izlemektedir. Üçüncü sık kullanım ise %1.5 oranı ile güncel sohbet programlarında konuurun önermesindeki bilgiye güven eksiklii duyduu kullanımlardır. Tablo 5 te de görüldüü gibi mutlaka belirteci kesin ve kesinlikle biçimbirimlerinden farklı olarak konuurun önermesindeki bilgilerin doruluuna artalan bilgileri dorultusunda güvendii veya güven eksiklii duyduu önermelerle kullanılmaktadır. Yani kesin ve kesinlikle inanca dayalı bilgisellikkiplii ulamında mutlaka bilgiye dayalı bilgisellikkiplii ulamında deerlendirilebilir. Tablo 5 te mutlaka belirtecinin en sık kullanıldıı yapılar incelendiinde, en sık kullanım kip yüklemi eklindeki gerek, lazım ve art biçimbirimleriyle ve eylemcil yüklem+-mali biçimiyle gereklilik kiplii bildiren önermelerledir ve %3.5 oranında kullanılmıtır. Mutlaka belirteci kip yüklemlerinin genel bir durum ifade

11 ettii ad+gerek- ve eylemcil yüklem+-mak gerek-/lazım biçimleriyle %10 oranında öznenin vurgulandıı eylemcil yüklem+-ma+iyelik gerek-/lazım biçimleriyle %15 oranında kullanılmıtır. Bu belirteç gereklilik kiplii ile birlikte kök anlamında bilgiyi yükümlenme içermektedir ve konuur, önermesinde belirli bilgilerin toplanması sonucunda zorunlu olarak bir yargıya varmı, yargıyı yükümlenmi ve bir gereklilik ifade etmitir. Eylemcil yüklem+-mali biçimiyle %7.5 oranında kullanılan mutlaka belirteci, ayrıca 1 adet eylemcilyüklem+edilgen+ mali+-dir ve 1 adet eylemcilyüklem+edilgen+-ma+-iyelik gereklidir/ arttır eklinde DIr biçimbirimiyle saptanmı, konuur bu anlamda bilgisine tamamen güvendiini hem mutlaka belirteci hem de DIr biçimbirimini kullanarak vurgulamıtır. Bu kullanım örnek 8 de görülmektedir: Örnek 8 1.Konumacı: Hayır hayır yani ben söyleyeyim hocam bana dönebilir. Ondan sonra çocuk tam kullandıktan sonra bu ilacı baba dedi acım hafifliyor dedi burada. Bunu nasıl tedavi edebiliriz? Nasıl yaparız?.konumacı: Önce tanısının konulması lazım. Bahsettiiniz onlu yalarda on birli yalarda reflü hastası olunmaz mı olunur. Bizim de bin küsürlük serimizde iki tane on iki yaında tedavi ettiimiz yavrucak var açıkçası ama çok nadirdir bu yalarda. Dolayısıyla bu bölgedeki arıların olması belki ufak bir gastritten olabilir, belki bir parazit hastalıından olabilir, bir sürü baka nedeni olabilir. Gene de remi denen ilaç geçii bir rahatlama salamı olabilir. Kesinlikle tanısı net olarak konulmu bir küçük hanımdan bahsetmiyoruz. Mutlaka endoskopi yapılması arttır tanı için. Endoskopide kesin tanı konulamıyorsa da mutlaka phmetre yapılması gereklidir. Çünkü bu yavrucaın eer reflüsü varsa bu ömür boyu olacaktır. Hiçbir zaman reflü hastalıı kendi kendine geçmez ( ) (Salıklı Bir Gün, Kanal Türk, Aralık 009). Mutlaka belirtecinin ikinci sık kullanımı ise %1.5 oranıyla sürerlik görünüü belirticisi olan ve bir olayın veya durumun sürdüünü bildiren (I)yor biçimiyle olmutur. Bu önermelerde de konuur bilgilerinin doruluunu tamamen yükümlenmitir. Örnek 9 da güncel sohbet konulu programda. konumacı konutuu yazar hakkında bilgi sahibidir ve yazarın kitaplarının sonunda ne yaptıına dair bilgisine güvenmektedir. Örnek 9 1.Konumacı: Dan Brown bütün kitaplarında biliyorsunuz din ile bilimi karılatırır bir ekilde onları çatıtırır en sonunda ite el ele verirler, birlikte hareket ederler bu da ite annesinin bir din müzisyeni babasının da bir matematik profesörü olmasından geliyor bana göre. Onları sürekli kavga ettirir evin içinde. En sonunda da barıtırır o çocuk zihninde bana öyle geliyor. Bu kitapta da o var öyle bir din nereye gidiyor tanrı kavramı nedir sürekli bunları arıyor ve bunları okuyucuları ile birlikte arıyor kendi sorularını bize soruyor aslında bana öyle geliyor. Bu kitapta da o var aslında tanrıyı arıyor.. Konumacı: (ııı) Önceki kitaplarında da öyle olmutu aslında. Yani hep uzlamacı bir yazar. Sonunda mutlaka çatıtırdıı kavramları uzlatırıyor. Bu da tabii ticari olarak da aslında ie yarayan bir ey. Sonrasında mesela Vatikan gibi kurumlarla karı karıya gelmemesi, rahatının kaçmaması için de iyi bir formül bir yandan tırnak içinde. (ııı) Peki bu kitapta da masonluk iyi bazı masonlar kötü formülünü mü görüyoruz? (Günlerin Getirdikleri, NTV, Aralık 009). Mutlaka belirteci bunun dıında gelecek zamana gönderimde bulunan 3 adet mutlaka+-(y)acak biçimiyle 1. tekil kii kullanımıyla örnek 10 daki gibi bilgiyi tamamen yükümlenen önermelerle kullanılmı ve 3 adet mutlaka+-(y)acak+-dir biçimiyle adet bilgiyi yükümlenen ve 1 adet ise konuurun bilgiyi tamamen yükümlenmedii önermelerde kullanılmıtır. Örnek 10 Sunucu: Peki görmeden böyle çok boyutlu resimler çizebiliyorsunuz. Bunu zihninizde nasıl tasvir ediyorsunuz? Konumacı: Benim ellerimle ellediim yani kabartma çizgisini ya da küçük maketini ellerimle ellemediysem onu düünmeme tasavvur etmeme bir imkân yok. Mutlaka onu kabartma olarak inceleyeceim ve insanlara detaylarını soracaım. Biraz evvel söylediim gibi nasıl durdu, rengi, ismi, altı yönden nasıl görünür bunun kabartması gerekiyor (Saba Tümer le Bu Gece, CNNTÜRK, Aralık, 009). Örnek 11 Konumacı: Zeki nin de bir erkek çocuu var. Zeki den biraz daha kısa. Sunucu: Nasıl biraz daha kısa derken? Konumacı: aka yapıyorum. 8 aylık ama bayaı normalden çok uzun ve iri o da mutlaka ileride basketbolcu olacaktır diye tahmin ediyorum

12 Sunucu: Kesin olacaktır. Sizin çocuklarınız yarın bir gün takım kuracaklar bence. Hani arkadalıkları da varmı. Bir konuumuz daha sırada bekliyor. Hemen anons etmek istiyorum, Murat (Bir Yıldız Masalı, TV8, Aralık 009). Örnek 11 de ise güncel sohbet konulu programda, programa konuk olan konumacı ünlü bir basketbolcudur ve programda onun hayatı ve baarıları konuulmaktadır. Konumacı bir bebein boyunun normalden uzun ve iri olduu ve babasının basketbolcu olduu ön bilgilerini kullanarak çocuun da babası gibi gelecekte bir basketbolcu olabileceine mutlaka belirtecini ve eylemcil yüklem+-(y)acak+-dir biçimini kullanarak yüksek olasılık vermektedir. Ayrıca konumacı tümcesini diye tahmin ediyorum eklindeki ana tümceyle sunmakta ve önermesini tahmin ettiini açıklamaktadır. Konumacının mutlaka belirtecini ve - DIr biçimini içeren tümcesi bir yantümcedir ve mutlaka belirteci ile DIrbiçimbirimi bu önermede gelecee yönelik yüksek dereceli tahmin anlatmakta; gelecekte doruluunu tamamen yükümlenmemektedir. Tablo 5 incelendiinde, mutlaka belirtecinin adcıl yüklem+-dir biçimiyle beraber kullanıldıı önermelerin bilgiyi tamamen yükümlenmedii görülmektedir. Bunun dıında ulaçlarla (-DIktAn sonra/- (y)arak) beraber kullanımının da bilgiyi tamamen yükümlendii sonucu çıkmaktadır. Ayrıca önermelerde emir kipi olumlu biçimi ile de adet kullanılan mutlaka belirteci bilginin yükümlenildii önermelerle kullanılmıtır. Bitmilik görünüündeki eylemcil yüklem+-di ve sürerlik görünüü ve yeterlik kipliieylemcil yüklem+-(y)abiliyor biçimiyle 1 er adet bilgiyi yükümlenen önermelerle kullanılmı ve 1 er adet eylemcil yüklem+-(i)yor+-dir ve (y)acakmi gibi biçimi ile bilgiyi yükümlenmeyen bilginin doruluuna yüksek olasılık verildii önermelerle kullanılmıtır. Tablo 4 ve 5 ten hareketle bilgiye dayalı güven bildiren mutlaka belirtecinin olumsuz yapılarla sık kullanılmadıı, buna karın inanca dayalı güven ve öznel kiplik belirten kesinlikle belirtecinin olumsuz yapılarla daha sık kullanıldıı sonucu çıkmaktadır. Ayrıca emir kipi söz konusu olduunda olumlu tümcelerin yükümlenmesinde kesinlikle belirteci deil, mutlaka belirteci kullanılmıtır. 6. Tartıma ve sonuç Çalımada tüm bulgulardan hareketle kesin, kesinlikle ve mutlaka belirteçlerinin kipsel deerleri Tablo 6 daki gibi gösterilebilir: Tablo 6: Kesin, kesinlikle ve mutlaka nın kipsel deerleri GÜVEN KPL Yükümlenme (Tamamen güven) Yükümlenmeme, (Güven eksiklii, Güçlü tahmin) Bilmeye dayalı yargı Mutlaka Mutlaka nanmaya dayalı yargı Kesinlikle - nanmaya dayalı yargı Kesin Kesin Çalıma sonucunda Tablo 6 da görülen kesin, kesinlikle ve mutlaka belirteçleri Ruhi, Zeyrek ve Osam, (1997) ın kesinlikle ve mutlaka ile ilgili çalımalarında belirttii gibi bilgisellikkiplii alt ulamlarından biri olan güven kiplii ulamında deerlendirilebilir. Bu çalımada kesin sıfatı ve belirteci de bu deerlendirme kapsamınaalınmı ve bu belirteç/sıfatlarla ilgili güven kiplii dereceleri daha ayrıntılı açıklanmıtır. Bu deerlendirmeye göre kesin ve kesinlikle belirteçleri inanmaya dayalıdır, ancak kesinlikle belirteci konuurun önermesindeki yargıya tamamen inandıı ifadelerle, kesin belirteci ise konuurun hem önermesindeki yargıya tamamen güvendii hem de güven eksiklii duyduu (yüksek tahmin) ifadelerle kullanılır. Mutlaka belirteci ise inanmaya deil, bilmeye dayalıdır ve konuurun önermesindeki bilginin doruluuna tamamen güvendii veya güven eksiklii duyduu (yüksek tahmin) ifadelerle kullanılır. Çalımanın bulgularına göre kesin biçimbirimi sıfat olarak ve eylemcil yüklem+-(i)yor ve eylemcil yüklem+-diktan sonra biçimleriyle belirteç olarak %46 oranıyla en çok salık konulu programlarda kullanılmıtır. Ayrıca bütünceden elde edilen verilere göre konuurun önermelerine tamamen inandıı önermeler %60 oranıyla konuurun önermelerine inanç eksiklii duyduu önermelerden çoktur. Ancak sadece belirteç kullanımına bakıldıında bu durumun aksi gözlemlenmitir. Yani bu biçimbirim sıfat+ad biçiminde kullanımı göz ardı edildiinde %66 oranında eylemcil yüklem+-dik+iyelik+kesin, eylemcil yüklem+- (A/I)r, eylemcil yüklem+-(y)acak ve eylemcil yüklem+-(y)acak+-dir biçimleriyle konuurun önermelerine inanç

13 eksiklii duyduu yani konuma anı veya gelecekle ilgili bir durumu inanca dayalı tahmin ettikleri görülmektedir. Sonuç olarak kesin biçimbirimi inanca dayalı bilgisellikkiplii bildirmekte ve hem belirteç hem de sıfat olarak kullanılmaktadır. Bu bulgunun aksine Öktem-Öztürk (01: 153) kesin biçimbiriminin çıkarsama yapmayı gerektiren bilgiye dayalı yükümlenmeli bir sıfat olduunu belirtmi ve belirteç olarak kullanımıyla ilgili bir sonuca varamamıtır. Kesinlikle belirteci ise en sık %40.7 oranıyla güncel sohbet konulu programlarda kesin belirtecinden farklı olarak konuurun bilgilerine duyduu inancının tam olduu ve etkileim içindeki konuura inandırma amacında olduu önermelerle kullanılmıtır. Ruhi, Zeyrek, Osam (1997: 10), Kerimolu (011: 180), Bıldırcın (00: 96-10) ve Öktem-Öztürk (01: 73-87) ün de çalımalarında kesinlikle belirtecinin inanca dayalı olduunu ve öznellik bildirdiini belirtmeleri, aratırmanın bu sonucunu destekler niteliktedir ancak Ruhi, Zeyrek, Osam (1997: 10), Kerimolu (011: 180), Bıldırcın (00: 96-10) kesinlikle belirtecinin hangi dilbilgisel yapılarla kullanıldıına deinmemilerdir. Buna göre bu aratırmada kesinlikle belirtecinin olumlu ve olumsuz yapıdaki adcıl yüklemle, baımsız olarak ve eylemcil yüklem+-(i)yor, eylemcil yüklem+-di, eylemcil yüklem+-(a/i)rdi, eylemcilyüklem+edilgen+ mi ve eylemcil yüklem+-mak lazım, eylemcil yüklem+-miyor, eylemcil yüklem+-ma+-di, eylemcil yüklem+-mazve eylemcil yüklem +-maz+-di biçimleriyle ve DIr biçimbirimiyle kullanıldıı; sadece adcılyüklem+deildir biçiminde olumsuz yapıda olduu saptanmıtır. Mutlaka belirteci %4.5 oranıyla salık konulu programlarda en sık kullanılmıtır. Dier belirteçten farklı olarak mutlakanın, konuurun inancına dayalı deil, ön bilgilerine tamamen güvenerek veya güven eksiklii duyarak bilgilerine dayalı yargılara ulatıı önermelerle kullanıldıı saptanmıtır. Ruhi, Zeyrek, Osam (1997: 10), Kerimolu (011: 180), Bıldırcın (00: 96-10) ve Öktem-Öztürk (01: 73-87) de aratırmalarında mutlaka belirtecinin bilgiye dayalı ve nesnellik bildirdii sonucuna ulamılardır. Ayrıca aratırma bulgularına göre bu belirteç en sık %3.5 oranıyla gereklilik kiplii ile kullanılmakta olup gereklilik kiplii ile birlikte bilgiyi yükümlenme içermektedir ve konuur, bilgileri sonucunda zorunlu olarak bir yargıya varmıtır. Ayrıca Ruhi, Zeyrek, Osam (1997: 10), Kerimolu (011: 180), Bıldırcın (00: 96-10), Ruhi (00: 19-38) ve Öktem-Öztürk (01: 73-87) çalımalarında kesinlikle belirtecinin olumsuz yapılarla kullanımının mümkün olduunu fakat mutlaka belirtecinin böyle bir ileve sahip olmadıını belirtmilerdir. Bu çalımada da aratırma bulguları çerçevesinde kesinlikle biçimbiriminin %37 oranında olumsuz tümcelerde yer aldıı sonucuna ulaılmıtır. Bu durumun tersine kesin ve mutlaka belirtecinin olumsuz yapılarla kullanımına rastlanmamıtır. Ruhi (00: 19-38) makalesinde Türkçede yükümlülüün olumlu anlamda güçlendirilmesinin (Bunu mutlaka yap!) bilgi ve ortak yargılara dayandırılabileceini, yasaklamanın (Bunu kesinlikle yapma!) tutum ve öznel yargılara dayalı olduunu söylemitir. Bu çalımada da bulgular Ruhi (00: 19-38) yi destekler niteliktedir. Öktem-Öztürk (01: 73-87) ise çalımasında kesinlikle belirtecinin olumsuz biçimlerle kullanıldıında gerekliliin önemini vurguladıını veya uyarıda bulunma anlamını güçlendirdiini söylemi ve olumsuz biçimlerle bu belirtecin nesnel kiplik bildirdiini söylemitir. Bu aratırmadan elde edilen bulgulara göre kesinlikle belirteci uyarıda bulunma, yasaklama veya olumsuz bir tutum bildirme söz konusu olduunda öznel yargılarla birlikte kullanılmı, öznel ve inanca dayalı yükümlülük kiplii bildirmitir. Bunun dıında çalımada kesinlikle belirtecinin kesin ve mutlakadan farklı olarak adcıl yüklem konumunda ve bir yanıt niteliinde baımsız kullanıldıı saptanmıtır. Bu kullanıma daha önceki çalımalarda deinilmemitir. Ayrıca dier çalımalarda ilgili belirteçler balama ve söylem çerçevelerine dayalı olarak deil, tümce tabanlı olarak açıklanmıtır. Bütünce incelemesi yapılan çalımalarda da örneklendirmeler örneklemden tümceler alıntılanarak yapılmıtır ancak ilgili belirteç ve/veya yapılarla ilgili ulamlara ayırma konusunda ve dilbilgisi öretimi aamasında bulanıklıa yol açmamak adına balama dayalı açıklamalara gereksinim duyulmaktadır. Bu çalımada, balama dayalı dilbilgisi açıklamalarıyla dilbilgisi konularının daha uygun ulamlara ayrılabilecei sonucuna varılmıtır. KAYNAKÇA AKSU, C. (014). Yabancı Dil Olarak Türkçede Dır Biçimbiriminin Öretimi Üzerine Ders Malzemesi Hazırlama, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, zmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü. AKTA, Ö. - FDAN, Ö. (011). Türkçe için Balam çinde Anahtar Sözcük Arama (BAS-TR) Programı, Türkçe Öretimi Üzerine Çalımalar, zmir: Dokuz Eylül Yayınları, S BILDIRCIN, Y. U. (00). SyntacticandSemantic Analysis ModalAdverbs in Turkish, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. BLGN, M. (006). Anlamdan Anlatıma Türkçemiz, Ankara: Anı Yayıncılık

14 BÜYÜKÖZTÜRK,. - KILIÇ-ÇAKMAK, E. - AKGÜN, Ö. E. - KARADENZ,. - DEMREL, F. (013). Bilimsel Aratırma Yöntemleri, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. CUMMING, S. - ONO, T. (1997). DiscourseandGrammar, Discourse as StructureandProcess, London: Sage, S GENCAN, T. N. (001). Dilbilgisi, Ankara: Ayraç Yayınevi. HUGHES, R. MCCARTHY, M. (1998). FromSentencestoDiscourse: English Language Teaching, TESOL Quarterly 3, S KERMOLU, C. (011). Kiplik ncelemeleri ve Türkçe, zmir: Dinozor Kitabevi. KERSLAKE, J. - GÖKSEL, A. (005). Turkish: A ComprehensiveGrammar, London: Routledge. KOCAMAN, A. (198). Türkçe de Kip Olgusu Üzerine Görüler, TDAY: Belleten, Ankara: TDK. KORKMAZ, Z. (003). Türkiye Türkçesi Grameri: ekil Bilgisi, Ankara: TDK. MCCARTHY, M. - CARTER, R. (1994). Language as Discourse: Perspectivesfor Language Teaching, Cambridge: Cambridge UniversityPress. O KEEFFE, A. - MCCARTHY, M. - CARTER, R.(007). FromCorpustoClassroom: Language Useand Language Teaching, Cambridge: Cambridge UniversityPress. ÖKTEM-ÖZTÜRK, K. (01). Türkçe dekitanıtsallık Belirten Sıfatların ve Belirteçlerin Yabancı Dil Olarak Türkçe Derslerinde Öretimi, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, zmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü. PALMER, F. R. (001). MoodandModality, Cambridge: CUP. PAPAFRAGOU, A. (000). Modality: Issues in thesemantics- PragmaticsInterface, USA: ElsevierPress. PUNCH, K. F. (011). Sosyal Aratırmalara Giri, Ankara: Siyasal Kitabevi. RUH,. (00). TheModalAdverbsmutlaka andkesinlikle in thecontext of DirectivesandDeonticModality in Turkish, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt, S RUH,. - ZEYREK, D. - OSAM, N. (1997). Türkçe Kiplik Belirteçleri ve Çekim likisi Üzerine Bazı Gözlemler, Dilbilim Aratırmaları Dergisi, Ankara: Kebikeç. YILDIRIM, A.- MEK, H. (008). Nitel Aratırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık